İNŞAAT PROJELERİNDE SÖZLEŞME VE TALEPYÖNETİMİ INS5807 FIDIC SÖZLEŞMELERİ (1. Bölüm) (DERS-07) Doç. Dr. Deniz Güney Y. Mimar Vedat Akan 21 Kasım 2014 1 İÇİNDEKİLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. ANAHTAR KELİMELER ÖNSÖZ GİRİŞ GENEL FIDIC NEDİR? FIDIC RENKLERİ STANDART FORMLAR FIDIC SÖZLEŞMELERİ 1999 YILI ÖNCESİ 1999 YILI SONRASI KIRMIZI FIDIC FIDIC SÖZLEŞMESİ UYARINCA YÜKLENİCİNİN BORÇLARI 13. SONUÇ 2 1 ANAHTAR KELİMELER     FIDIC FIDIC Sözleşmeleri Sözleşme Sözleşme Yönetimi 3 ÖNSÖZ  FIDIC (Fédération Internationale des IngénieursConseils) müşavir mühendislerin yer aldığı milli komitelerin oluşturduğu bir uluslararası (milletlerarası) bir federasyondur.  FIDIC 22 Temmuz 1913 tarihinde İsviçre’nin Lozan (Lausanne) kentinde kurulmuştur.  Başlangıçtaki kurucu ülkeler: İsviçre, Fransa ve Belçika.  1949’da İngiltere üye olmuştur.  1958’de Amerika üye olmuştur.  1970’lerde gelişmekte olan ülkeler üye olmuşlardır. 4  Şu anda altmış sekiz (68) ülkenin üyeliği vardır. 2 GİRİŞ  Türk müteahhitler (yükleniciler) yurt dışında çalışmaya başladıkları 1972 yılında FIDIC ile tanışmışlardır.  1987 yılında TMMMB (Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği) FIDIC’ e üye olmuştur.  Bu dersimizde FIDIC sözleşme kavramı ile FIDIC sözleşme tiplerini işleyeceğiz. 5 GENEL (1)  Bir sözleşmenin içermesi gereken temel koşullar:      Karşılıklı anlaşma ve gerçek niyet Teklif ve kabul Sözleşme yapmaya yetkili olma İşin bedeli (değeri) Sözleşmenin amacı 6 3 GENEL (2)  Hukuki işlemin yerine getirmesi gereken koşullar:  Tarafların hukuki işlem ehliyeti (Türk Medeni Kanunu, Madde 9)  Hukuki işlemin konusunun, emredici hukuk kurallarına, hukuk düzenine, genel ahlaka, şahsiyet haklarına aykırı veya imkansız olmaması (Türk Borçlar Kanunu, Madde 19/2)  Hukuki işlemi meydana getiren irade beyanının sıhhatli olması, yani hata, hile ya da korkutma yüzünden sakat olmaması (Borçlar Kanunu, Madde 23-31)  İrade beyanının danışıklı olmaması (B.K. Md. 18) FIDIC NEDİR?  Uluslararası ilişkilerde, iki bazen daha fazla ulus mensubu olan tarafların, hukuk, örf, adet yönünden görüş ve anlayış birliğini sağlamalarının zorluğu karşısında, bir Uluslararası Tip Sözleşme’nin gereği doğmuştur. FIDIC olarak adlandırılan böyle bir tip sözleşme “Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu” (Fédération Internationale des Ingénieurs Conseils) ile “Bina ve Bayındırlık İşleri Uluslararası Federasyonu” tarafından ortaklaşa hazırlanmış ve 1957 yılında yayınlanmıştır. 4 FIDIC NEDİR?  Uluslararası inşaat uygulamalarında FIDIC esaslı İnşaat Sözleşmeleri uygulanmaktadır. Uluslararası kabul edilmiş ana kurallar ile teçhiz edilmiş olan Birinci (1.) Kısım ile, işin yapılacağı yerdeki jeolojik şartlar yanı sıra, o memleketteki sosyo-ekonomik şartlar, işverenin işe müdahale arzusunun sınırları, işin tamamının veya kısım kısım teslimi gibi değişken şartları içeren İkinci (2.) Kısım, birlikte tek bir FIDIC Sözleşmesi’ni oluşturmak zorundadır. FIDIC NEDİR?  FIDIC Tip Sözleşmesi’nin uygulandığı projelerin geçirdiği aşamalar sırası ile şöyledir:  Yatırım kararından önceki safha  Proje denen eserin tarifi  İhaleye davet, tekliflerin incelenmesi sözleşmenin seçimi  Projenin uygulanması  Projenin kabulü ve garanti süresi  Anlaşmazlıkların çözülmesi ve 5 FIDIC NEDİR?  FIDIC, uluslararası fakat özel bir kuruluştur. Bu kuruluşun inşaat sözleşmelerinde taraf olacaklara tavsiye ettiği genel ve özel şartların bağlayıcı hukuki bir değeri yoktur. Taraflar, bu hükümleri sözleşmelerine aynen koyabilecekleri gibi diledikleri değişiklikleri de bu sözleşme içeriğinde yapabilirler. Tarafların özgür iradeleri ile aynen ya da değiştirerek benimsedikleri FIDIC genel ve özel şartlarının yorumlanması ve bu konularda bağlayıcı kararların verilmesi sırası ile uyuşmazlık halinde sözleşmeyi yorumlayacak ve uyuşmazlık hakkında karar verecek hakem mahkemesine, tarafların uyuşmazlıklar hakkında uygulanmasını kabul ettiği ülke hukukuna ve hakem mahkemesi kararını nihai olarak denetlemek yetkisini haiz bulunan ilgili yüksek mahkemenin yorumuna bağlıdır. FIDIC RENKLERİ 6 STANDART FORMLAR (1) RIBA Form Royal Institute of British Architects 1909-1957 RIAI Formu Royal Institute of the Architects of Ireland ICE Form Institute of Civil Engineers Federation of Civil Engineering Contractors in the United Kingdom 1945 Overseas Civil Conditions of Contract ACE Formu Associtation of Consulting Engineers in the UK ve Export Group for the Constructional Industries (Institution of Civil Engineers’in onayı ile) 1956 İnşaat Mühendisliği İşleri için (uluslararası) sözleşme koşulları (kırmızı kitap) FIDIC ve Fédération Internationale du Batiment et des Travaux Publics (FIBTP) 1957, 1969, 1977, 1987, 1998, 1992, 13 1996, 1999 STANDART FORMLAR (2) ICE (1945) ACE (1956) FIDIC (1957) 7 FIDIC SÖZLEŞMELERİ  FIDIC sözleşme formu iki (2) kısımdan oluşur: 1) Genel hükümler 2) Özel uygulama koşulları  Sözleşme hazırlanırken dikkat edilmesi gereken noktalara değinilmektedir.  Uygulama sırasında karşılaşılan problemlere ve uyuşmazlıklara değinilmektedir.  Sözleşme yönetiminin önemi vurgulanmaktadır. 1999 YILI ÖNCESİ KIRMIZI KİTAP  Kırmız kitabın ilk yayını 1957 yılında yapılmıştır.  1987, 1988, 1992 ve 1999 yıllarında revize edilmiştir.  Kırmızı kitap işlerin çoğunun şantiyede yapıldığı inşaat işlerine uygundur. Detay projeleri iş sahibi veya mühendis tarafından sağlanmaktadır. Aylık hakedişlere göre (aylık yapılan işin miktarına göre) ödeme yapılmaktadır. 8 1999 YILI ÖNCESİ SARI KİTAP  Sarı kitap ilk defa 1963 yılında yayınlanmıştır.  Mekanik tesisat ve elektrik tesisatı işleri içindir.  Ödeme götürü usulü olarak öngörülmüştür. 1999 YILI ÖNCESİ  Her iki kitapta da “mühendis” vardır.  1987 yılı versiyonundaki sarı ve kırmızı FIDIC’lerde “mühendisin kararı” uyuşmazlık çözümünde esas idi. Daha sonra bir “cooling off” periyoduna ihtiyaç olduğu ortaya çıkmıştır. 9 1999 YILI ÖNCESİ ALTIN KİTAP  Design Build veya anahtar teslim işler içindir.  “Mühendis” yerine “İşverenin Temsilcisi” vardır.  “Mühendisin kararı” yerine bağımsız Adjudication Board (DAB) kararı vardır. Dispute 1999 YILI SONRASI  Küçük işler için bir (1) kitap yayınlanmıştır.  Büyük işler için üç (3) kitap yayınlanmıştır. 10 1999 SONRASI Küçük işler için: 1) Kısa Sözleşme (Short form of Contract: The Short Form) (YEŞİL KİTAP) 1999 YILI SONRASI Büyük işler için: 1) İnşaat İşleri Sözleşme ve İdari Şartnamesi (Conditions of Contract for Construction for Builing and Engineering Works designed by the Employer: The Construction Contract) (Yeni Kırmızı Kitap) 2) Donanım İşleri ve Tasarla Yap Modeli İşler için İnşaat Sözleşmesi Şartnamesi (Conditions of Contract for Plant and Design-Built for Electrical and Mechanical Plant, and for Building and Engineering Works, Designed by the Contractor: The Plant and Design/Build Contract) (Yeni Sarı Kitap) 3) Mühendislik Satın alma Yapımı / Anahtar Teslim Projeler için İnşaat sözleşmesi Şartnamesi (Conditions of Contract for EPC/ Turnkey Projects: The EPC/Turnkey Contract) (Gümüş Kitap) 11 KIRMIZI FIDIC İletişim:  Her türlü onay, bildirim kısacası tüm bilgi alışverişi FIDIC için iletişim anlamı taşır.  Bu belirtilen bilgi alışverişi 1.3. madde içerisinde belirtildiği gibi yazı ile belirtilmelidir.  Bu iletim antlaşma içerisinde belirtilen biçimlerde posta, e-posta veya kargo gibi yollar ile olabilir. Ayrıca bu iletim dikkatli bir biçimde hiçbir gecikmeye neden olmayacak biçimde gerekli yerler ve ayrıca mühendise iletilmelidir. KIRMIZI FIDIC Dil:  Dil veya dillerin seçimi sonradan ortaya çıkabilecek problemler karşısında önemlidir.  Eğer hiçbir dil belirtilmemiş ise hangi dilde iletişim gerçekleştiriliyor ise o dil geçerli dil sayılır.  İletişimde ve sözleşmede kullanılan dilin aynı dil olması önerilir. 12 KIRMIZI FIDIC Genel yükümlülük ve sorumluluklar:  Genel yükümlülük ve sorumluluklar çeşitli kişilere inşaatın yapılmasından önce sırasında ve sonrasında olmak üzere üç (3) zamanda paylaştırılmıştır.  İşveren: İşveren (owner) inşaatın sahibi ve sözleşmeyi başlatan kişidir. Ayrıca gerekli tüm izinler, lisanslar ve onaylar ayrıca finansal yöndeki yapılacak olan tüm sözleşmeler işverenin sorumluluğundadır. Ayrıca işveren bir kişiye vekalet verebilir ve bu kişi de ‘işveren’ sayılabilir. KIRMIZI FIDIC  Mühendis: FIDIC’ te mühendis (engineer) işverenin temsilcisi veya işveren tarafından görevlendirilen kimse olarak tanımlanır. Mühendis’in sorumluluğu sözleşmede belirtilen görevleri yürütmektir. Bu görevleri yürütürken de tarafsız bir tutum sergileme zorunluluğu bulunmaktadır. İşin tasarımından bitene kadarki zamanda görev yapmaktadır.  Yüklenici: Yüklenicinin (contractor) görevi de yapılacak olan inşaatı yazılı olan belge ve daha önceden hazırlanmış projelerden faydalanarak sözleşmenin gerekliliklerini tamamlamaktır. Bu uygulamada yapılan sözleşmedeki sınırlayıcı maddeler esas olmalıdır. 13 KIRMIZI FIDIC İlerleme Raporları:  Yüklenicinin, aylık ilerleme raporunu mühendise altı (6) kopya halinde sunması gerekmektedir. İletilen raporda olması gereken belgeler;  Çizimler, grafikler, ilerlemenin her ayrıntısını gösteren belgeler  İlerlemeyi kanıtlayıcı nitelikte olan fotoğraflar  İşin başlangıcı, kontrol belgeleri, yapılmış ise test sonuçları  Kullanılan malzemenin performansı hakkındaki belgeler  Şantiyede herhangi bir tehlikeli durum olup olmadığı, varsa kaza raporları  vb. KIRMIZI FIDIC Alt-yükleniciler:  FIDIC sözleşmesinde iki (2) tip alt-yüklenicili vardır: 1) ‘Onaylanmış Alt-Yüklenici’ 2) ‘Atanmış Alt-Yüklenici’  Taşeron diye tabir ettiğimiz kişi ‘Üstlendiği işleri ya ailesinin yardımı veya birkaç kişinin desteği ile yapan küçük yüklenicidir’  Alt-yüklenici ise, ‘Ana yüklenicinin üstlendiği işin bir kısmını yapmayı üstlenen kendi hesabına bağımsız olarak çalışan’ kişidir. 14 KIRMIZI FIDIC İşe Başlama, Gecikme ve Askıya Alma:  Sözleşme yüklenicinin eline geçip her iki tarafın da imzalarının alındığı durumda sözleşme resmen başlamış olur. İşlerin başlaması için de mühendisin, yükleniciye bir bildirim (notice to proceed)) yapması gerekir. Bu bildirimi takiben yirmi sekiz (28) gün içinde iş programını mühendise teslim etme zorunluluğu vardır. Bu yapılan programı mühendis yirmi bir (21) gün içinde onaylamaması durumunda veya herhangi bir geri bildirim yapmaması durumunda, iş programı kabul edilmiş sayılır.  İnşaatın ilerleyişini etkileyen her türlü gecikme daha önceden haber verilmelidir. Mühendis herhangi bir biçimde çizimleri geciktirip bu da yükleniciye bir para ve zaman kaybı oluşturmuş ise, bu süre tekrar yükleniciye verilir. Bu süreyi yine mühendis belirler. KIRMIZI FIDIC Tamamlama Testleri:  İnşaatın tam olarak tamamlanması süresince belirlenen testler müteahhit tarafından yaptırılmak zorundadır.  Eğer bu testler memnun edici sonuçlar vermez ise mühendisin önerisi ile testler tekrarlanabilir. 15 KIRMIZI FIDIC İşverenin İşi Teslim Alması:  İşin teslim alınması, tamamlama testlerinden sonra başlar. KIRMIZI FIDIC Hatalardaki Sorumluluk:  İşin tamamlanmasından sonra hatalar belirlenir ise örneğin;  Yüklenicinin herhangi bir uygulama hatası var ise  İnsan gücü veya malzemeler sözleşmede belirlendiği gibi kullanılmamış ise  Herhangi bir kurala yüklenici tarafından uyulmamış ise, bu belirlenen zararın müteahhit tarafından karşılanması gerekir. 16 KIRMIZI FIDIC Ölçüm ve Değerlendirme:  Ödemelerin yapılabilmesi için yapılan işlerin değerlendirmesi önemlidir. Mühendisin bu değerlendirmesini yapabilmesi için önceden yükleniciyi haberdar edip, yüklenicinin veya yetkili bir temsilcinin mühendise asistanlık yapması ve gerektiğinde açıklamalarda bulunması gerekir.  Mühendisin ise bu değerlendirmelerde kullanılan malzeme miktarlarını ve hakedişlerde belirtilen ilgili miktarları incelemesi gerekmektedir. KIRMIZI FIDIC Değişiklikler ve Düzeltmeler:  İnşaat süresince çeşitli nedenlerden dolayı yapım prosedüründe değişiklikler olabilir.  Bu değişiklikler genelde doğrultusunda yapılır. işverenin istekleri  Bu gibi durumlarda mühendisin planlaması ile yeni bir program düzenlemesi yapılabilir ve yükleniciye ek zaman (süre) verilebilir. 17 KIRMIZI FIDIC Sözleşme Bedeli ve Ödemeler:  Sözleşme bedeli ve ödemenin biçimi sözleşmede detaylı olarak belirtilmelidir.  Eğer yüklenici ödemeleri düzgün bir biçimde alamaz ise ve bu yüzden işler aksar ise, ek süre gereksinim ortaya çıkabilir. KIRMIZI FIDIC Fesh Etmek:  Sözleşmenin Yüklenici Tarafından Feshedilmesi  Sözleşmenin İşveren Tarafından Feshedilmesi 18 KIRMIZI FIDIC Risk ve Sorumluluk:  Yüklenici, şantiyede çalışanların her türlü güvenliğini sağlamaktan sorumludur.  Yüklenici, işçi sağlığı, işçi güvenliği, yapılan işlerin ve şantiyede bulunan malzemelerin güvenliğini sağlamalıdır. KIRMIZI FIDIC Sigorta:  Bir inşaatın yapımı sırasında oluşabilecek herhangi bir zarara karşı sigorta yaptırmak çok önemlidir. 19 FIDIC SÖZLEŞMESİ UYARINCA İŞVEREN VE YÜKLENİCİNİN BORÇLARI Yüklenicinin Borçları: Üç (3) aşama; 1) İşe başlamadan önce  Sahanın incelenmesi 2) İşin ifası süresince  Belirli bir işin yapılması  İşin verilmesi  Bilgi verme 3) İş tamamlandıktan sonra  Ayıba karşı tekeffül SONUÇ Şu anda FIDIC tarafından İnşaat İşleri Sözleşmelerinin amaçlarına göre altı (6) farklı kitap hazırlanmıştır. Bu kitaplar şunlardır: 1) Kırmızı Kitap (Red Book): İşveren tarafından planlanan bina ve mühendislik sözleşmeleri için 2) Sarı Kitap (Yellow Book): Tesis ve tasarım yapım sözleşmeleri için 3) Gümüş Kitap (Silver Book): Anahtar teslimi proje sözleşmeleri için 4) Yeşil Kitap (Green Book): İhale Bedeli 500.000 USD’yi geçmeyen sözleşmeler için) 5) Beyaz Kitap (White Book): İşveren/Müşavir hizmet sözleşmeleri için 6) Altın Kitap (Gold Book): Tasarım, yapım, işletim projelerine 40 yönelik sözleşmeler için 20 KAPANIŞ Teşekkür ederiz. deguney@yildiz.edu.tr vakan@yildiz.edu.tr 41 21