Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2014, C.19, S.2, s.89-106. Suleyman Demirel University The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences Y.2014, Vol.19, No.2, pp.89-106. STRATEJİK İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İŞGÖREN KATILIMI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: İŞ ZENGİNLEŞTİRME VE GÜÇLENDİRMENİN DÜZENLEYİCİ ETKİSİ THE IMPACT OF STRATEGIC HUMAN RESOURCES MANAGEMENT ON EMPLOYEE INVOLVEMENT: MODERATING EFFECTS OF JOB ENRICHMENT AND EMPOWERMENT Yrd. Doç. Dr. Müfide Şule EREN1 Emrah TOKGÖZ2 Öğr. Gör. Onur SAYLAN3 ÖZET Bu çalışmada, stratejik insan kaynakları yönetimi, işgören katılımı, güçlendirme ve iş zenginleştirme değişkenleri arasındaki ilişkiler yapısal eşitlik modeli (YEM) kullanılarak incelenmiştir. Çalışmada veri toplama yöntemi olarak anket kullanılmış, veriler Marmara Bölgesi’nin doğusunda üretim sektöründe faaliyet gösteren küçük ve orta boy işletmelerin (KOBİ) beyaz yakalı çalışanlarından elde edilmiştir. Anketler, toplam 700 çalışana dağıtılmış, geri dönen 310 anketten 307’si (% 44) analize dahil edilmiştir. Çalışmanın amacı stratejik insan kaynakları yönetimi, işgören katılımı, güçlendirme ve iş zenginleştirme değişkenleri arasındaki ilişkileri ve stratejik insan kaynakları yönetiminin işgören katılımı üzerindeki etkisinde iş zenginleştirme ve güçlendirmenin düzenleyici etkisini ortaya koymaktır. Araştırma modelinin sonuçlarına göre; stratejik insan kaynakları yönetimi değişkeninin iş zenginleştirme, güçlendirme ve işgören katılımı değişkenleri üzerinde anlamlı ve pozitif yönde etkileri vardır. Ayrıca stratejik insan kaynakları yönetiminin işgören katılımı üzerindeki etkisinde iş zenginleştirme ve güçlendirmenin düzenleyici etkisi bulunmaktadır.. Anahtar Kelimeler: Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi, Güçlendirme, İş Zenginleştirme, İşgören Katılımı, KOBİ. Jel Kodları: M54, M12, L20. ABSTRACT In this research, the relationships between the variables of strategic human resources management (SHRM), empowerment, job enrichment and employee involvement were investigated using structural equation model (SEM). Questionnaire was used as data collection method and data was gathered from white collar employees of Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) operating in manufacturing industry in the east part of Marmara Region. The questionnaires were distributed to total 700 employees and 307 (44%) of 310 questionnaires responded were analyzed. Subject of this study is to reveal the relationships between strategic human resources management, employee involvement, empowerment and job enrichment and the moderator role of empowerment and job enrichment on the effect of SHRM on employee involvement. According to the results of the research model; SHRM variable has significant and positive effects on empowerment, job enrichment and employee involvement. In addition, empowerment and job enrichment play moderator role on the effect of SHRM on employee involvement. 1 2 3 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, ĠĢletme Bölümü, eren.sule@gmail.com Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, ĠĢletme Bölümü, emrahtokgoz@yahoo.com Balıkesir Üniversitesi, Bandırma Meslek Yüksekokulu, onursaylan@balikesir.edu.tr 89 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 Key Words: Strategic Human Resources Management, Empowerment, Job Enrichment, Employee Involvement, SMEs. Jel Codes: M54, M12, L20. 1. GİRİŞ Stratejik insan kaynakları yönetimi (ĠKY), iĢletmelerin insan kaynakları uygulamalarının, çalıĢanların bilgi, beceri ve yetenekleri doğrultusunda rekabet stratejilerini destekleyecek ve örgütsel amaçlara ulaĢacak Ģekilde kullanılmasına odaklanmasıdır (Huselid vd., 1997; Becker ve Huselid, 1999; Richard ve Johnson, 2001). Örgütsel amaçlara ve rekabet avantajına ulaĢmada iĢletmeler için en önemli unsur çalıĢanlardır. Bu nedenle stratejik ĠKY’nin önemi günden güne artmaktadır (Barney ve Wright, 1998; Werbel ve DeMarie, 2005). Örgütlerde insan kaynağının yıllar içerisinde artan öneminden dolayı yöneticiler, problem çözme ve karar verme süreçlerini içeren yönetim anlayıĢlarını, iĢgörenlerin de katılımı ile oluĢturdukları yeni yapısal ve yönetsel sistemler ile değiĢtirmeye baĢlamıĢlardır. Sözü edilen yeni yönetim anlayıĢlarından birisi de iĢgören katılımıdır. Çünkü iĢgören katılımı, yönetici ile yönetilen arasındaki iliĢkilerin yeniden tanımlanması anlamına gelen, yönetim ile iĢgörenler arasındaki yönetsel faaliyetleri etkileyen karar verme süreçlerine iĢgörenlerin katılımı veya bu süreçlerde görev almaları Ģeklinde tanımlanmıĢtır. ĠĢgören katılımını benimseyen örgütlerde çalıĢan iĢgörenler kendi potansiyellerinin zirvesine, iĢletmeler ise faaliyet gösterdikleri sektörde rekabet avantajını elde edebilecek kabiliyetlere ulaĢabilirler (Pun vd., 2001:96). Personeli güçlendirme ve iĢ zenginleĢtirme değiĢkenlerinin kavramsal ve uygulamalı tartıĢmaları son zamanlarda ilgili literatürde ele alınmaktadır. Bu nedenle iĢ zenginleĢtirme ve güçlendirme, stratejik ĠKY’nin iĢgören katılımı üzerindeki etkisinde aracı değiĢkenler olarak düĢünülmüĢtür. ĠĢgörenin güçlendirme derecesinin artması, çalıĢanların yaptıkları iĢ ile ilgili olarak amaçlarını belirlemeleri, karar vermeleri, uygulamaları ve kendi kendilerini veya takım üyelerinin birbirini kontrol etmeleri anlamını taĢımaktadır. Bu açıdan bakıldığında, güçlendirme ile iĢ zenginleĢtirme arasında bir iliĢki olduğu da görülebilir (Koçel, 2011:414). ĠĢ zenginleĢtirme kavramı birçok yönden güçlendirme kavramı ile benzemekle birlikte ikisi farklı kavramlardır (Niehoff vd., 2001:97; Akçakaya, 2010:154). BaĢka bir açıklamayla, güçlendirme, iĢgörenlerin algılamalarına odaklanırken iĢ zenginleĢtirme iĢin kendisine odaklanır. Güçlendirmede iĢgörenin kendi çalıĢma koĢullarını Ģekillendirme gücü varken, iĢ zenginleĢtirme bu özellikleri içermez. ĠĢ zenginleĢtirme ast ve üst arasındaki iliĢkiyi dikkate almaz, güçlendirme ise üstün güçlendirmeye yönelik davranıĢlarından doğrudan doğruya etkilenir. Güçlendirme ile iĢ zenginleĢtirme birçok yönüyle birbirine benzemekle birlikte iki kavram arasında kesin farklılıklar bulunmaktadır (Bolat, 2008:108). Güçlendirme ile iĢ zenginleĢtirme arasında bazı ortak özellikler olduğu literatürde vurgulanmıĢtır. Bazı yazarlar güçlendirmenin iĢ zenginleĢtirme olarak tanımlanması görüĢünü kabul etmiĢlerdir (Gazzoli vd., 2012:4). Literatürde her iki uygulamanın da çalıĢanlara özerklik (Munjuri, 2011:193; Chenevert ve Tremblay, 2009:742) ve sorumluluk (Robbins vd., 2002:422) verilmesiyle gerçekleĢtiğinden bahsedilmiĢtir. Bu uygulamalar sayesinde çalıĢanların motivasyon (Öğüt vd., 2004:287) ve bağlılıklarında (Kuo vd., 2010:25) artıĢ olacağı ve sözü edilen bu uygulamaların çalıĢanlara iĢ tatmini sağlayacağı vurgulanmıĢtır (Çekmecelioğlu, 2005:27). Bu çalıĢmada stratejik ĠKY bağımsız, iĢgören katılımı ise sonuç niteliğinde bir bağımlı değiĢken olarak değerlendirilmiĢtir. ÇalıĢma kapsamında öncelikle literatürde stratejik ĠKY ile iĢgören katılımı arasında anlamlı ve pozitif iliĢkinin varlığını gösteren teorik ve 90 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: uygulamalı çalıĢmalar incelenmiĢtir (McMahan vd., 1998; Pichler vd., 2008; Jimoh vd., 2011; Abutayeh ve Al-Qatawneh, 2012). Daha sonra iĢ zenginleĢtirme ile iĢgören katılımı arasındaki iliĢkileri (Parker, 1998; Cheng ve Lu, 2012; Pun vd., 2001; Wood ve Wall, 2007; Mahajan vd., 2012) ve son olarak da güçlendirme ile iĢgören katılımı arasındaki iliĢkileri ortaya koyan teorik ve uygulamalı çalıĢmalar (McMahan vd., 1998; Koçel, 2007; Munjuri, 2011; Jiang vd., 2012; Gazzoli vd., 2012) incelenmiĢtir. Bu çalıĢmalardan hareketle; stratejik ĠKY’nin iĢgören katılımı üzerindeki etkisinde iĢ zenginleĢtirme ve güçlendirmenin aracılık etkisini göstereceği bir araĢtırma modeli oluĢturulmuĢtur. 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE HİPOTEZLER 2.1. Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Stratejik Ġnsan Kaynakları Yönetimi kavramına iliĢkin son yirmi beĢ yılda yayınlanmıĢ olan çalıĢmalarda araĢtırmacılar, artan iĢgücü eğitim düzeyleri, büyük ekonomik dalgalanmalar ile imalat sektöründe artan küresel rekabet ve büyük teknolojik değiĢim nedeniyle ABD Ģirketlerinin, özellikle Japonya ve Almanya karĢısında küresel rekabet gücünü koruyabilmesi için, yeni üretim teknolojisi ve istihdam sistemleri denemelerini tanımlamak ve desteklemek için çalıĢmıĢtır (Marler, 2012:6). Bu süreç içerisinde stratejik ĠKY literatürü geliĢmiĢ, bugüne kadar birçok teorik bakıĢ açısını üzerine çekmiĢ ve bu alanda deneye dayalı önemli sonuçlar elde edilmiĢtir. Stratejik ĠKY mevcut insan kaynakları yönetimi konusunda yapılan tartıĢmalarda önemli bir rol oynamaktadır ve gelecekte de bunun devam edeceği konusunda uzlaĢma bulunmaktadır (Festing, 2012:38). Stratejik ĠKY, “firmanın hedeflerine ulaĢmasını sağlamak için tasarlanmıĢ, insan kaynakları dağılım ve faaliyetlerinin planlı bir resmi” olarak tanımlanabilir (Wright ve McMahan, 1992:298). Bu tanım stratejik ĠKY’nin en az dört bileĢeni olduğunu ifade etmektedir. Birinci bileĢende bir kuruluĢun stratejik olarak desteklenebilir rekabet avantajı sağlaması için insan kaynaklarının birincil kaynak olduğu üzerinde durulmaktadır. Ġkincisinde, faaliyetler kavramı ile ĠK program, politika ve uygulamaları ile firmada çalıĢanların rekabet avantajı sağlamak için yönetilebileceği vurgulanmaktadır. Üçüncüsünde, resim ve plan ile stratejik hedef ve sürecin uyumu tanımlanmaktadır. Burada uyumun hem dikey (örgütün stratejisi ile) hem de yatay (birbirleriyle uyumlu tüm ĠK faaliyetleri) yönünün olabileceğine dikkat çekilmiĢtir. Bu tanım içindeki dördüncü bileĢen ise, insanların, uygulamaların ve planlı resmin belirlenmiĢ olmasıdır ve bunların tümü hedeflenen baĢarı ile bağlantılıdır (Altarawneh ve Aldehayyat, 2011:243). Stratejik ĠKY örgütlerin içsel ve dıĢsal çevrelerindeki farklılaĢmaların örgütlerin insan kaynakları stratejilerini etkilemesi ya da belirlemesi Ģeklinde de tanımlanabilir. Örgütün çevresindeki bu değiĢikliklerin, hem birbirleriyle iliĢkili olması, hem de örgütün stratejik planlamasına sistematik olarak entegre olması bu noktada belirleyici olmaktadır (Öğüt vd., 2004:283). Stratejik insan kaynakları yönetiminin etkinliği, takım tabanlı iĢ tasarımları, esnek iĢgücü ve çalıĢanları güçlendirme gibi yenilikler yoluyla insan kaynaklarını inĢa etmesinden kaynaklanmaktadır (Huselid vd., 1997:173; Richard ve Johnson, 2001:300; Lengnick-Hall vd., 2009:71). Literatürdeki kaynak temelli bakıĢ açısı, fiziksel, teknik ya da finansal kaynaklardan ziyade taklit edilmelerinin güç olması nedeniyle insan kaynaklarının ve örgütsel kaynakların firmaya sürdürülebilir rekabet avantajı sağladığını göstermektedir (Richard ve Johnson, 2001:300; Altarawneh ve Aldehayyat, 2011:242). Ġnsan gücü; değerli, nadir, ikame edilemez, taklit edilmesi zor ve maliyetli olma kriterlerinden dördünü de taĢımaktadır (Akgeyik, 2002:29). Bu nedenle ĠKY yetenek yönetimi ve çalıĢan güçlendirme gibi konular üzerine odaklanmalıdır (Harpaz ve Meshoulam, 2010:220). 91 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 Stratejik ĠKY ile ilgili çalıĢmalarda ĠK uygulamaları ve iĢ stratejisi arasındaki uyumun önemi vurgulanmıĢtır (Wright ve McMahan, 1992). Bunun birincil nedeni insan kaynakları fonksiyonlarının firmanın stratejileri ile bütünleĢtirilmesi gerekliliğidir. Literatürde etkin insan kaynakları uygulamaları ve firma stratejisi ile uyumlu bir ĠK sisteminin tasarlanmasının, iĢ stratejilerinin baĢarılı bir Ģekilde uygulanması için zorunlu olduğu iddia edilmektedir (Haroon vd., 2010:68). Örgütsel hedefler ve iĢ stratejisi uygulamalarının, insan kaynakları hedef, strateji, felsefe ve uygulamalarıyla daha fazla uyumlu olabilmesi için stratejik karar vermede insan kaynakları yöneticilerinin diğer üst düzey yöneticiler ile birlikte yer almaları gerekmektedir (Jimoh ve Danlami, 2011:47). ÇağdaĢ stratejik ĠKY düĢüncesinin geliĢiminde etkili olan temel unsurun çalıĢanların katılımı olduğu düĢünülmektedir (McMahan vd.,1998:195). Bu nedenle yönetsel hiyerarĢi boyunca örgütsel katılımcıların görüĢlerinin tespit edilmesi stratejik ĠKY uygulamalarında çok önemlidir ve örgütsel performans bileĢenlerinin ĠKY ile bağlantıları tespit edilebilirse, yönetim katmanları da dahil olmak üzere örgüt, grup ve bireylerin etkileĢim mekanizmaları anlaĢılabilir (Vo ve Bartram, 2012:3759). AraĢtırmalar çalıĢan katılımının, çalıĢanların performans, memnuniyet ve verimlilikleri ile pozitif iliĢkili olduğunu göstermiĢtir (Jimoh ve Danlami, 2011:48). Bu nedenle çalıĢan katılımı örgütte ne kadar geniĢ bir alanda uygulanırsa o ölçüde baĢarılı olur (McMahan vd., 1998:196). Bu açıklamalar temelinde aĢağıdaki hipotezler geliĢtirilmiĢtir: H1: Stratejik insan kaynakları yönetimi iş zenginleştirmeyi pozitif yönde etkiler. H2: Stratejik insan kaynakları yönetimi işgören katılımını pozitif yönde etkiler. H3: Stratejik insan kaynakları yönetimi güçlendirmeyi pozitif yönde etkiler. 2.2. Güçlendirme Güçlendirme kavramı literatürde farklı Ģekillerde tanımlanmıĢtır. Zimmerman (1990) güçlendirmeyi; kiĢi-çevre uyumunun motivasyon yansıması (Robbins vd., 2002:419), Spreitzer (1995) ise bireyin iĢine olan olumlu yöneliminden doğan artan iĢ motivasyonu (Kırkman ve Rosen, 1999:58) olarak tanımlamıĢlardır. Bununla birlikte güçlendirme, iĢ yapısı açısından ise güç veya otoritenin devri ve/veya kaynakların ve bilginin paylaĢıldığı iĢ destek yapıları olarak da tanımlanmaktadır (Robbins vd., 2002:420). Ayrıca güçlendirme liderin emrinde çalıĢanların yetkisini artırmasından etkilenen duygusal bir durumdur (Rehman vd., 2011:19). Güçlendirmenin psikolojik yönden tanımlamaları incelendiğinde ise iĢgörenlerin söz sahibi oldukları bazı kontrol alanları ön plana çıkmaktadır, bunlar; karar vermede kontrol, iĢ süreçleri üzerinde kontrol, performans hedefleri ve ölçüm noktaları üzerinde kontrol ile diğer insanlar üzerinde kontroldür (Howard ve Foster, 1999:9). Görev, yetki ve sorumluluk aynı çalıĢanda olduğunda, çalıĢan kendisini geliĢtirecek, yeteneği ve yaratıcılığı artacak, denetim mekanizmasına dahi gerek kalmadan kendi kendini kontrol edebilecek, bu sayede de, hem personel hem de iĢveren kazanacaktır (Akçakaya, 2010:150). Güçlendirme, iĢi fiilen yapan çalıĢanların, örgütün üst kademelerindeki yöneticilere kıyasla kendi yaptığı iĢi daha iyi bildiği kabulüne dayanmaktadır (Koçel, 2007:316). Güçlendirme ile örgüt değiĢen çevre koĢullarına daha çabuk uyum sağlayabilecek ve müĢteri isteklerine daha kısa sürede cevap verme yeteneğine sahip olabilecektir (Örücü, 2009:112). Güçlendirmedeki temel harekete geçirici etki iĢin nasıl yapılacağı hakkında çalıĢanların daha fazla özerkliğe sahip olmasından kaynaklanmakta, bu da verimliliğin artmasına neden olmaktadır (Munjuri, 2011:193). Katılım kavramı, çalıĢanların karar sürecine katılmalarını da ifade etmektedir ve bu faaliyetlere çalıĢanların katıldığı ölçüde yönetime katılma gerçekleĢecektir. Güçlendirme, 92 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: bir boyutu itibariyle, çalıĢanların daha fazla katılımını öngören bir anlayıĢ, teknik ve uygulamadır (Koçel, 2007:316). Aynı zamanda çalıĢanları güçlendirme çabalarının bir parçası olarak katılımı artırmaya yönelik programlar çalıĢanların eğitimi yoluyla bilgilerinin artırılmasını sağladığı ölçüde baĢarılıdır (McMahan vd., 1998:196). Bir diğer bakıĢ açısına göre güçlendirme ve bilgi paylaĢımı gibi uygulamaların katılım politikalarını gerçekleĢtirmek için kullanılabileceği ve kalite çemberleri, problem çözme takımları gibi çoklu uygulamaların güçlendirmeyi dolayısıyla katılımı artıracağı öngörülmektedir (Jiang vd., 2012:75). Güçlendirme olarak da adlandırılabilecek etkin katılım, politik etkinlik hissinden doğmaktadır ve eğer çalıĢanların örgütte tam katılımı varsa bu ölçüde güçlendirme de gereklidir. Güçlendirme çalıĢanlara güç sağlamak ve onlardaki potansiyeli açığa çıkarmaktır, bu açıdan bakıldığında güçlendirme bir sağduyu faaliyeti olarak görülebilir (Munjuri, 2011:193). Bu açıklamalardan hareketle aĢağıdaki hipotez oluĢturulmuĢtur. H5: Güçlendirme işgören katılımını pozitif yönde etkiler. 2.3. İş Zenginleştirme ĠĢ zenginleĢtirme kavramıyla ilgili çalıĢmalar, temel itibariyle iĢ yerinde çalıĢan kiĢilerin memnuniyet ve motivasyonunu artırmak amacıyla, Frederich Herzberg ve Louis Davis’in 1970’li yıllarda yaptıkları çalıĢmalar ile baĢlamıĢtır (Hackman, 1975a, Hackman vd., 1975b; Umstot vd., 1978:868). Temelde iĢ zenginleĢtirme, yapılan iĢlerdeki iĢgören sorumluluklarını ve kiĢisel baĢarıları artıran anlamlı değiĢikliklerdir. Yapılan iĢin zenginleĢtirilmesi, çalıĢanların iĢ ve iĢ ortamına olan bakıĢlarını olumlu yönde değiĢtirirken onların olumsuz düĢüncelerini de azaltacaktır (Norton vd., 1979:28). ĠĢ zenginleĢtirme; çalıĢanların verimliliğini, iĢ tatminini, ürün kalitesini ve malzeme kullanımını arttırmak, ast üst iliĢkilerini geliĢtirmek, iĢgörenlerin iĢi bırakma niyetini ve devamsızlığını azaltmak gibi nedenlerle uygulanabilir (Alber, 1979:15; Moberg, 1981:24). Herzberg ve arkadaĢları iĢ zenginleĢtirme için bazı prensipler ileri sürmüĢlerdir. Bu prensipler Ģöyle sıralanabilir: ĠĢgörenlerin sorumlulukları korunurken bazı kontroller kaldırılabilir. Bireylerin sorumlulukları artırılırken, faaliyet ve iĢlerinde ilave yetkiler verilebilir. ÇalıĢanlar, üstlerinden ziyade kendilerine rapor verir, daha önce yapmadıkları yeni ve daha zor iĢlerle karĢılaĢır. Böylelikle belirli veya özel bu görevlerle çalıĢanların kendi alanlarında uzman olmaları sağlanmıĢ olur (Testerman, 1980:9). ĠĢ zenginleĢtirme, iĢlerin tasarımıyla ilgili olan, iĢlerin dikey olarak geniĢlediği (Parker, 1998:837) ve iĢgörenlerin iĢleri üzerinde üst düzeyde karar verme ve inisiyatif sahibi olmalarını sağlayan bir yönetim uygulamasıdır (Wood ve Wall, 2007:1336). Bu uygulama çalıĢanın ihtiyaçlarının karĢılanması için iĢin özünü oluĢturan boyutların değiĢmesi fikrine dayanır. Bu kuramda iĢin motivasyona iliĢkin potansiyelini arttıran kavramlar, beceri çeĢitliliği, görev kimliği, görevin önemi, özerklik ve geri bildirim olarak belirtilmekte ve çalıĢanların yaptıkları iĢlerin sonuçlarıyla iliĢkilendirilerek açıklanmaktadır. Bu temel niteliklere sahip iĢler zenginleĢtirilmiĢ olarak tanımlanırken, bu iĢlerde çalıĢan iĢgörenler de motivasyon potansiyeline sahip kiĢiler olarak tanımlanır (Altun ve Bahçecik, 2009:77). ĠĢ zenginleĢtirme, mevcut iĢlere yeni deneyimler, geniĢletilmiĢ sorumluluklar ve teĢvik edici özellikler kazandırmak üzere bu iĢlerin yeniden biçimlendirilmesi programıdır (Altun, 2008:8). Bu sayede iĢgörenler, görevlerine iliĢkin zamanlama yapma, onları etkileyen kararları alırken daha fazla etkili olma veya iĢlerini yaparken kullandıkları yöntemleri değiĢtirme konusunda özgür bırakılırlar (Parker, 1998:837). ĠĢ zenginleĢtirme, iĢgörenlerin yeteneklerini kullanmalarına fırsat vererek motivasyonlarını artıracak bir giriĢimdir. ÇalıĢanların sorumluluk seviyeleri arttırılarak iĢ tatminlerini yükseltmelerine yardımcı 93 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 olacak yeni yöntemler eklenmiĢ olur. Ayrıca iĢgörenlere kendi iĢlerini yapma biçimine karar verebilecekleri ilave yetki ve bağımsızlık verilmiĢ olur (Choudhary vd., 2013:713). Örgütler, iĢgörenlerin tutum ve davranıĢlarını etkileyen önemli bir faktör olan iĢ zenginleĢtirme ile onlara beceri ve yeteneklerini artıracak fırsatlar sunduğunda, çalıĢanların kendilerini geliĢtirmelerini de teĢvik etmiĢ olurlar (Cheng ve Lu, 2012:2048). ZenginleĢtirmenin yapıldığı iĢlerde çalıĢan iĢgörenlerin kendilerini yönetme becerileri geliĢecek ve böylelikle bu iĢgörenler, çalıĢma ortamlarını yönetecek kiĢisel tecrübelerini artıracak fırsatları da yakalayabileceklerdir (Parker, 1998:849). Uygulamada iĢ zenginleĢtirmenin baĢlaması için yapılması ve yapılmaması gerekli olan Ģeyler vardır. Öncelikli olarak zenginleĢtirilmeye ihtiyaç duyulan iĢler belirlenir. Daha sonra zenginleĢtirmenin maliyeti hesaplanır. Kendilerinin de fikirleri alınarak ve beyin fırtınası yaparak çalıĢanlar, yaptıkları iĢlerin zenginleĢtirilmesinin gerekli olduğu konusunda ikna edilir. Böylelikle iĢleri zenginleĢtirilen iĢgörenlerin memnuniyet, katılım ve iĢlerine karĢı olan sorumlulukları artacaktır (Testerman, 1980:11; Marchese ve Delprino, 1998:180). ĠĢgörenler için yaptıkları iĢlerin kendileri açısından daha anlamlı olduğu algısı, iĢlerine daha fazla katılım yapmalarına yardımcı olacaktır. Tam tersine, çalıĢanlar için yaptıkları iĢlerdeki rollerinin önemsiz olduğu algısı onların katılımlarının da düĢük olmasına neden olacaktır (Parker, 1998:837; Cheng ve Lu, 2012:2049). ĠĢ zenginleĢtirme iĢgören katılımı için temel bir baĢlangıç olarak görülebilir. HiyerarĢik açıdan alt kademelerde çalıĢanlar için zenginleĢtirme, iĢlerini yönetecek kararları verme fırsatı ve bir bütün olarak iĢlere katılma anlamına gelmektedir (Pun vd., 2001:96; Wood ve Wall, 2007:1336; Mahajan vd., 2012:185). Bu kavramsal çerçeveden hareketle Ģu hipotezler oluĢturulmuĢtur: H4: İş zenginleştirme güçlendirmeyi pozitif yönde etkiler. H6: İş zenginleştirme işgören katılımını pozitif yönde etkiler. 2.4. İşgören Katılımı ĠĢgören katılımı, bireyin iĢini psikolojik olarak tanımlaması ve zihinsel olarak iĢi ile meĢgul olma derecesidir (Judeh, 2011:203). BaĢka bir tanıma göre iĢgören katılımı, çalıĢanların örgütsel kararlara sağladığı anlamlı girdidir (Mahajan vd., 2012:174). Bu kavram daha geniĢ bir ifadeyle, sorunların incelenmesi, stratejilerin geliĢtirilmesi ve çözümlerin uygulanmasına örgütün tüm kademelerinden paydaĢların katılmaya ikna edilmesi olarak da tarif edilebilir (Syed ve Yan, 2012:324). Bu tanımlar genellikle çalıĢanların kararlara katılmasını içermektedir. Bunun yanında, takım çalıĢması, öneri kutuları ve geri besleme gibi uygulamaları içeren bilgi paylaĢımı ile mülkiyet programları, çalıĢan-yönetim ortaklıkları ve kâr paylaĢımı uygulamalarını içeren güç paylaĢımı da çalıĢan katılımını oluĢturan bileĢenler arasında sayılmaktadır (Mushipe, 2011:20). ÇalıĢan katılımına yönelik eğilim iĢgören-iĢveren iliĢkisinin yeniden tanımlanmasıdır ve birçok örgüt için bu durum bürokratik ve ataerkil felsefeye karĢı galip gelerek örgüt kültüründe köklü bir değiĢimi kapsar (Pun vd., 2001:96). ĠĢgören katılımı örgütlerde doğrudan, dolaylı ve gayri resmi olmak üzere üç Ģekilde gerçekleĢir (Marchington ve Kynighou, 2012:3338). Doğrudan katılım; hat yöneticilerinden takım brifingleri alma veya onlara sorular sorma, problem çözme grupları ile kalite konusundaki sorunları çözmeyi, dolaylı katılım; üst düzey yöneticiler ile temsilciler aracılığı ile toplantılar yapıp etkileĢime geçme veya çalıĢanlara yönelik uygulanan anketlerden geri bildirim almayı (Cox vd., 2006:254), gayri resmi katılım ise doğrudan katılımı sağlayacak katılımcı gruplara sahip olmayan örgütlerde (Babaoğlan ve Yılmaz, 94 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: 2012:2) yönetici ve astlar arasındaki yüz yüze iliĢkilerin sonucu olarak ortaya çıkar ve çalıĢanın yaptığı iĢle ilgili kararlar almasını kapsar (Marchington ve Suter, 2013:286). ĠĢgören katılımının temel amacı iĢgörenlerin anlayıĢ ve bağlılıklarını artırmak ve örgüte artan düzeyde bir katkı sağlamaktır (Wilkinson vd., 2007:1279). Tüm çalıĢanların katılımıyla tasarlanan, geliĢtirilen ve onların ihtiyaçlarını dikkate alan etkili bir çalıĢan katılımı programı örgüt liderleri tarafından desteklenmelidir (Parast, 2013:2809). Üst yönetim ile iletiĢim ve çalıĢanların katılımı, çalıĢanların koordinasyonuna yardımcı olur ve çalıĢanları hedeflere ulaĢma konusunda yönlendirir (Mahajan vd., 2012:174). Örgüt yöneticileri, sorun belirleme ve çözme, maliyetleri azaltma, kaliteyi sürekli olarak geliĢtirme, teslimatı hızlandırma, yeni ürün tasarlama, mevcut ürünleri geliĢtirme ve üretim süreçlerini yeniden gözden geçirme gibi konularda iĢletmedeki tüm çalıĢanların katılımını sağlamayı amaçlamaktadır (Erdil vd., 2003:48). Yapılan araĢtırmalar çalıĢan katılımı sayesinde örgütlerde, kârlılıkta iyileĢme, rekabet gücünde artıĢ, çalıĢan-iĢveren iliĢkisinde iyileĢme, çalıĢan motivasyonu ve performansında artıĢ, çalıĢan değiĢim ve devamsızlık oranlarında azalma görüldüğünü ortaya koymuĢtur (Pakdil, 2004: 173). Bununla birlikte çalıĢan katılımı uygulamaları sadece örgütler açısından değil aynı zamanda çalıĢanlar açısından da yararlar sağlamaktadır. Ġnsan iliĢkileri araĢtırmacıları, çalıĢan katılımı uygulamalarının baĢarılı olma, saygınlık ve kendini gerçekleĢtirme gibi bireylerin üst seviyedeki ihtiyaçlarını karĢıladığını iddia etmektedir (Park vd., 2010:228). 3. ARAŞTIRMA MODELİ ġekil 1’de görüldüğü gibi stratejik insan kaynakları yönetiminin iĢgören katılımı üzerindeki etkisinde, güçlendirme ve iĢ zenginleĢtirme değiĢkenlerinin aracılık etkisini ortaya koyan araĢtırma modeli oluĢturulmuĢtur. Kavramsal temellere göre oluĢturulan model Ģu Ģekildedir: ġekil 1: AraĢtırma Modeli Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi İş Zenginleştirme H1 H4 H3 H2 Güçlendirme H5 Katılım 95 H6 2014 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 4. METODOLOJİ, VERİ ANALİZİ VE BULGULAR 4.1. Verilerin Toplanmasında Kullanılan Ölçekler ÇalıĢmada kullanılan anket geçerlilikleri ve güvenilirlikleri önceki çalıĢmalarda onaylanmıĢ ölçekler ile hazırlanmıĢtır. Katılımcıların stratejik insan kaynakları yönetimine iliĢkin değerlendirmelerini ölçmek için kullanılan 5 ifade literatürdeki araĢtırmalardan (Harris ve Ogbonna (2001), Way ve Johnson (2005), Lengnick-Hal vd., (2009) ve Kaye (1999)) derlenmiĢtir. ÇalıĢanların güçlendirmeye iliĢkin algılarını ölçmek için kullanılan 3 ifade Spreitzer’in (1995) araĢtırmasından derlenmiĢtir. ÇalıĢanların iĢ zenginleĢtirmeye iliĢkin değerlendirmelerini ölçmek için ise Hackman ve Oldham’ın (1974) araĢtırmasından derlenen 5 ifadeden oluĢan ölçek kullanılmıĢtır. ĠĢgörenlerin katılım seviyelerini ölçmek için kullanılan 4 ifadeden oluĢan ölçek McMahan vd., (1998) ve Lin (2006)’in çalıĢmalarından derlenmiĢtir. Katılımcıların ifadelere ne derecede katıldıklarını saptamak amacı ile kullanılan 5’li likert ölçeği; (1) Kesinlikle Katılmıyorum ve (5) Kesinlikle Katılıyorum ifadelerinden oluĢmaktadır. Bu araĢtırmada verilerin analizinde; SPSS 15 ve LISREL 8.54 programı kullanılarak yapısal eĢitlik modeli oluĢturulmuĢtur.; Bu model, birbiriyle iliĢkili değiĢkenlerin aynı anda kapsamlı bir analizini yapmamızı sağlayan, araĢtırmacıların bilimsel kuramlarını ölçme ve test etmelerine yardımcı olan bir istatistik tekniğidir (Hershberger, Marcoulides ve Parramore, 2003:2). Bu tekniğin kullanılmasındaki ilk amaç; gözlemlenen değiĢkenler arasındaki iliĢkileri açıklamaktır (Reisinger ve Turner 1999:71). Çok sayıda değiĢkenden oluĢan farklı modelleri ve bu modelleri oluĢturan hesaplamaları aynı anda test edebilme becerisi YEM’in temel avantajıdır (Farrel, 1994:478). Tablo 1: Yapısal EĢitlik Modellerinde Kullanılan Uyum Ġstatistikleri Uyum Ölçütleri İyi Uyum Kabul Edilebilir Uyum Ki-kare (x2) değeri En DüĢük Değer En DüĢük Değer <2 <5 0 = RMSEA≤ 0,05 0,05<RMSEA< 0,10 NormalleĢtirilmiĢ uyum indeksi (NFI) 0,95 ≤ NFI ≤1 0,90 ≤ NFI < 0,95 KarĢılaĢtırmalı uyum indeksi (CFI) 0,95 ≤ CFI ≤ 1 0,90 ≤ CFI< 0,95 Ġyilik uyum indeksi (GFI) 0,95 ≤ GFI ≤1 0,90 ≤ GFI < 0,95 Ki-kare / serbestlik derecesi (df) YaklaĢık hataların ortalama karekökü (RMSEA) AyarlanmıĢ iyilik uyum indeksi (AGFI) 0,95 ≤ AGFI ≤1 0,90 ≤ GFI ≤ 0,95 Artık ortalamaların karekökü (RMR) 0 = RMR ≤ 0,05 0,05 < RMR ≤ 0,10 Kaynak: (ġimĢek, 2007; Çokluk vd., 2010) Test edilen yapısal eĢitlik modelinin iyi uyum gösterip göstermediğine iliĢkin olarak bir takım kabul edilebilir sınır değerler kullanılarak yorum yapılmaktadır. BaĢka bir ifadeyle, analizler sonucunda üretilen uyum istatistiklerinin belli değerlerin üzerinde veya altında olması istenir. Tablo 1’de genel kabul görmüĢ uyum iyiliği değerleri görülmektedir. 4.2. Verilerin Toplanma Süreci Bu çalıĢmanın verileri Türkiye’de Marmara Bölgesi’nin doğusunda farklı illerde üretim sektöründe faaliyet gösteren küçük ve orta boy iĢletmelerin beyaz yakalı çalıĢanlarından elde edilmiĢtir. Mikro ölçekli iĢletmeler (çalıĢan sayısı ondan az olan) çalıĢma kapsamının dıĢında tutulmuĢtur. AraĢtırmaya iliĢkin analizlerde veri olarak kullanmak üzere gerekli izinlerin sağlanabildiği iĢletmelerin çalıĢanlarına gönüllülük temelinde anketler uygulanmıĢ 96 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: ve dağıtılan 700 anketten 310 adedinin geri dönüĢü sağlanabilmiĢtir. Geri dönüĢ oranı % 44 olarak gerçekleĢmiĢ, kullanılabilir durumda olduğu tespit edilen 307 adet anket analizlere dahil edilmiĢtir. 4.3. Katılımcıların Demografik Özellikleri Ankete katılan 307 çalıĢanın demografik özellikleri incelendiğinde; katılımcıların %72’sinin erkek, % 28’inin bayan olduğu görülmektedir. Katılımcıların önemli bir bölümünü erkek çalıĢanlar oluĢturmaktadır. Ayrıca katılımcıların % 4,95’inin 25 yaĢ ve altı, % 47,93’ünün 26-35 yaĢ aralığı, % 35’inin 36-45 yaĢ aralığı ve geri kalan % 12,12’sinin 46 yaĢ ve üstünde yer aldığı gözlenmiĢtir. Bu açıdan katılımcıların önemli bir çoğunluğunun dinamik bir kitleden oluĢtuğu söylenebilir. Katılımcıların eğitim durumları değerlendirildiğinde ise, % 14,32’sinin ilköğretim, % 13,77’sinin lise düzeyinde eğitime sahip olduğu, bununla birlikte % 64,2’sinin yüksekokul ve % 7,71’inin ise üniversite düzeyinde eğitime sahip olduğu görülmektedir. Bu durum katılımcıların önemli bir bölümünün ön lisans ve lisans düzeyinde eğitime sahip olduklarını ortaya koymaktadır. Son olarak da katılımcıların görev yaptıkları iĢletmelerdeki çalıĢma süreleri dikkate alındığında % 48,2’sinin 5 yıl ve daha az süreli, % 27,27’sinin 6-10 yıl aralığında, % 15,15’inin 11-15 yıl aralığında, % 4,95’inin 16-20 yıl aralığında ve % 4,40’ının ise 21 yıl ve daha uzun süreli olarak aynı firmada çalıĢmakta oldukları tespit edilmiĢtir. 4.4. Ölçüm Geçerlilik Analizi Bu çalıĢma kapsamında ġekil 1’de görüldüğü gibi stratejik insan kaynakları yönetimi, güçlendirme, iĢ zenginleĢtirme ve iĢgören katılımı arasındaki iliĢkileri ortaya koymak için bir araĢtırma modeli oluĢturulmuĢtur. Model test edilmeden önce düĢük yüklenme katsayıları oluĢturan ölçek sorularının belirlenmesi ve değiĢkenler arasındaki korelasyonların ortaya konması amacıyla doğrulayıcı faktör analizi yapılmıĢtır. Doğrulayıcı faktör analizi ile değiĢkenler analiz edilmiĢ; stratejik insan kaynakları yönetimi değiĢkenine ait 2 ifade ve güçlendirme değiĢkenine ait 2 ifade düĢük yüklenme katsayıları olduğundan değerlendirme dıĢında bırakılarak analizlere devam edilmiĢtir. Sonuç olarak da Tablo 2 ve 3’de verilen faktör yükleri ve güvenilirlik değerlerine ulaĢılmıĢtır. Tablo 2 ve 3’de yer alan değerlerin gerek güvenilirlik ve gerekse yüklenme katsayıları açısından model uyumunun kabul edilebilir değerlerde olduğu görülmektedir. Tablo 2: Doğrulayıcı Faktör Analizine Ait Korelasyon, t ve Cronbach’s Alpha Değerleri Stratejik Ġnsan Kaynakları Yönetimi Güçlendirme Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi 1 0,84a 0,30** (3,79) Güçlendirme İş Zenginleştirme İşgören Katılımı 1 0,68a 0,33** 0,48** 1 (4,0) (5,45) 0,74a 0,48** 0,65** 0,49** 1 ĠĢgören Katılımı (5,49) (7,45) (5,94) 0,81a Uyum Ġndeksleri: x2 / df=275 / 112=2,45, P=0.0000, NFI=0.92, CFI=0.95, GFI=0.91, AGFI=0.87, RMR=0.055, RMSEA=0.068 ĠĢ ZenginleĢtirme a Cronbach’s Alpha, ** Correlation is significant at the p=0.01 level, (Parantez içindekiler t değerleridir) Tablo 2’de görüldüğü gibi; stratejik insan kaynakları yönetimi ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,84’tür. Tablo 3’de görüldüğü gibi; ölçekte kullanılan, “Firmamızda 97 2014 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN uygulanan insan kaynakları yönetimi bir “stratejik insan kaynakları yönetimi” dir” ifadesinin 0,80 (t=8,89) oranı ile en yüksek derecede stratejik insan kaynakları yönetimi değiĢkenini temsil ettiği görülmektedir. Güçlendirme ölçeğinin Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,68’dir. Tablo 3’de görüldüğü gibi; ölçekte kullanılan, “Personele kendi iĢleri üzerinde yeterli düzeyde karar alma yetkisi tanınmıĢtır“ ifadesinin 0,79 oranı ile güçlendirme değiĢkenini en yüksek derecede temsil ettiği görülmektedir. ĠĢ zenginleĢtirme ölçeğinin Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,74’tür. Tablo 3’de görüldüğü gibi; ölçekte kullanılan, “ĠĢimin yapılıĢ metodunu ve prosedürünü kendim belirliyorum” ifadesinin 0,76 (t=10,12) oranı ile en yüksek derecede iĢ zenginleĢtirme değiĢkenini temsil ettiği görülmektedir. ĠĢgören katılımı ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,81’dir. Tablo 3’de görüldüğü gibi; ölçekte kullanılan, “ÇalıĢanlarımız iĢ ile ilgili kararlara katılım için yöneticileri tarafından sürekli desteklenmektedir” ve “ÇalıĢanlarımızın firmanın pek çok kararına katılmasına izin verilmiĢtir” ifadelerinin 0,84 (t=15,63) oranları ile en yüksek derecede iĢgören katılımı değiĢkenini temsil ettikleri görülmektedir. AraĢtırma modelini oluĢturan değiĢkenler arasındaki iliĢkiler değerlendirildiğinde; stratejik insan kaynakları yönetimi değiĢkeninin diğer değiĢkenler içinde r=0,48 oranında ve t=5,49 değerinde iĢgören katılımı ile yüksek seviyede anlamlı ve pozitif bir iliĢkisi olduğu anlaĢılmaktadır. Güçlendirme değiĢkeninin diğer değiĢkenler içinde iĢgören katılımı ile r=0,65 oranında ve t=7,45 değerinde yüksek derecede anlamlı ve pozitif bir iliĢkisinin olduğu anlaĢılmaktadır. Bunun yanı sıra, iĢ zenginleĢtirmenin iĢgören katılımı ve güçlendirme ile aynı seviyede anlamlı ve pozitif iliĢkileri olduğu görülmektedir. Tablo 3: Doğrulayıcı Faktör Analizi Standart Faktör Yükleri Katsayı (t değeri) Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Firmamız stratejik amaçları doğrultusunda yönetici geliĢtirme programları tasarlamakta ve yürütmektedir Firmamızda insan kaynakları yöneticileri iĢletme stratejisinin geliĢtirilmesinde anahtar rol oynamaktadır Firma kaynaklarının bölümlere pay edilmesinde insan kaynakları departmanı önemli bir görev üstlenmiĢtir Ġnsan kaynakları uygulamaları bu Ģirketin stratejik amaçlarını gerçekleĢtirme hedefini gütmektedir Firmamızda uygulanan insan kaynakları yönetimi bir “stratejik insan kaynakları yönetimi” dir Güçlendirme Personele kendi iĢleri üzerinde yeterli düzeyde karar alma yetkisi tanınmıĢtır ÇalıĢanlar, kendi insiyatiflerini kullanarak gerekli değiĢiklikleri yapabilirler Bir konuda karar verilecekse mevkii ne olursa olsun o kararı konuyu en iyi bilen verir İş Zenginleştirme Günlük iĢlerimi ve görevlerimi kendim belirliyorum ĠĢimin yapılıĢ metodunu ve prosedürünü kendim belirliyorum Yaptığım iĢ ile ilgili planlamayı kendim yapıyorum ÇalıĢma ve mola saatlerimi kendim belirliyorum Yapmam gereken iĢleri ve iĢ miktarını kendim belirliyorum İşgören Katılımı ÇalıĢanlarımızın firmanın pek çok kararına katılmasına izin verilmiĢtir ÇalıĢanlarımız iĢ ile ilgili kararlara katılımı için yöneticileri tarafından sürekli desteklenmektedir ÇalıĢanların iĢletme faaliyetlerinin iyileĢtirilmesine yönelik öneri sunmalarına fırsat verilmiĢtir Üstler ile çalıĢanlar arasında sürekli ve açık bir iletiĢim vardır 4.5. Araştırma Modelinin Test Edilmesi 98 0,52 0,72 (8,46) 0,76 (8,73) 0,74 (8,62) 0,80 (8,89) 0,79 0,69 (9,01) 0,52 (5,90) 0,66 0,76 (10,12) 0,68 (9,62) 0,54 (7,18) 0,45 (6,82) 0,84 0,84 (15,63) 0,61 (10,97) 0,58 (9,33) C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: AraĢtırmada, doğrulayıcı faktör analizi sonucunda sonuçlarının anlamlı olduğu görülen değiĢkenler ile Ģekil 1’de ileri sürüldüğü gibi yapısal eĢitlik modeli oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan model Lisrel 8,54 programında çalıĢtırıldığında, iĢ zenginleĢtirme değiĢkenine ait dördüncü ve beĢinci soruların hata varyansları iliĢkilendirilmiĢtir. Sonuç olarak, Ģekil 2’de görüldüğü gibi araĢtırma model yollarının regresyon sonuçlarına ve Ģekil 3’de görüldüğü gibi araĢtırma modeli t değerlerinden oluĢan sonuçlara ulaĢılmıĢtır. Elde edilen modelde; Ki-Kare (x2)=275,97, df=112, P-value=0,00000, RMSEA=0,068, GFI=0,91, CFI=0,95, NFI=0,92, RMR=0,055 ve AGFI=0,87 değerleri ile model uyumu açısından kabul edilebilir değerlerde olduğu görülmektedir. ġekil 2: AraĢtırma Model Yolları Regresyon Sonuçları X2/df=2,46 NFI=0,92 CFI=0,95 GFI=0,91 AGFI=0,87 RMR=0,055 ġekil 2 ve Ģekil 3 incelendiğinde; stratejik insan kaynakları yönetiminin iĢ zenginleĢtirmeyi, β=0,33 oranında ve t=4,59 değerinde, pozitif yönde etkiler Ģeklindeki hipotez 1 kabul 99 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 edilmiştir. Stratejik insan kaynakları yönetiminin iĢgören katılımını β=0,27 oranında ve t=4,58 değerinde, pozitif yönde etkiler Ģeklindeki hipotez 2 kabul edilmiştir. Stratejik insan kaynakları yönetiminin güçlendirmeyi, β=0,17 oranında ve t=2,31 değerinde, pozitif yönde etkiler Ģeklindeki hipotez 3 kabul edilmiştir. ĠĢ zenginleĢtirmenin güçlendirmeyi, β=0,42 oranında ve t=5,15 değerinde, pozitif yönde etkiler Ģeklindeki hipotez 4 kabul edilmiştir. Güçlendirmenin iĢgören katılımını, β=0,48 oranında ve t=5,86 değerinde, pozitif yönde etkiler Ģeklindeki hipotez 5 kabul edilmiştir. ĠĢ zenginleĢtirmenin iĢgören katılımını, β=0,17 oranında ve t=2,42 değerinde, pozitif yönde etkiler Ģeklindeki hipotez 6 kabul edilmiştir. ġekil 3: AraĢtırma Model Yolları t Değerleri X2/df=2,46 NFI=0,92 CFI=0,95 GFI=0,91 AGFI=0,87 RMR=0,055 100 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: Ayrıca Lisrel programında yapısal model incelendiğinde; araĢtırma modelinde yer alan saklı değiĢkenlerin hata varyansları sırasıyla: ĠĢ zenginleĢtirmenin 0,89, güçlendirmenin 0,75 ve iĢgören katılımının 0,47 olduğu görülmüĢtür. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER AraĢtırmaya iliĢkin bulgular ile araĢtırmada kullanılan değiĢkenler arasında anlamlı ve pozitif iliĢkiler olduğu ortaya konmuĢtur. Bu iliĢkilerden en güçlüsü iĢgören katılımı ile güçlendirme (r=0,82) arasındadır. En zayıf ikili iliĢki ise stratejik insan kaynakları yönetimi ile iĢ zenginleĢtirme (r=0,38) arasında gözlenmiĢtir. OluĢturulan modelde ayrıca gizli aracılık iliĢkilerinden de söz edilebilir. Modelde oluĢan gizli aracılık iliĢkileri incelendiğinde; stratejik insan kaynakları yönetiminin iĢgören katılımı üzerindeki etkisinde güçlendirme ve iĢ zenginleĢtirme değiĢkenlerinin aracılık etkisi gösterdiği görülmüĢtür. Bunun yanı sıra stratejik insan kaynakları yönetiminin güçlendirme üzerindeki etkisinde iĢ zenginleĢtirme aracılık etkisi göstermiĢtir. Ayrıca iĢ zenginleĢtirmenin iĢgören katılımı üzerindeki etkisinde güçlendirme aracılık etkisi göstermiĢtir. Bu çalıĢma sonucunda elde edilen önemli bulgulardan birisi de iĢ zenginleĢtirme ile güçlendirme arasındaki iliĢkinin ortaya konulmasıdır. Literatür taraması sonucunda; Yang ve Lee’nin (2009) Amerika’da 302 devlet çalıĢanı üzerinde yaptığı çalıĢmada iĢ zenginleĢtirme ile güçlendirme arasındaki korelasyonu r=0,49 olarak bulunmuĢtur. Niehoff ve diğerlerinin (2001), 145 çalıĢan üzerinde yaptığı araĢtırmada ise, güçlendirme ile iĢ zenginleĢtirmenin nitelikleri arasındaki korelasyon değerleri; otonomi ile r=0,49, görev kimliği ile r=0,33, görevin önemi ile r=0,39, beceri çeĢitliliği ile r=0,41 ve geri bildirim ile r=0,44 olarak bulunmuĢtur. AraĢtırma bölümünde belirtildiği gibi bu çalıĢmada iĢ zenginleĢtirme ile güçlendirme arasındaki korelasyon r=0,52 olarak bulunmuĢtur. Literatürdeki sonuçlarla bu araĢtırmada ulaĢılan sonuç karĢılaĢtırıldığında, korelasyon değerlerinin birbiriyle örtüĢtüğü görülmektedir. Bu çalıĢmanın amacı stratejik insan kaynakları yönetimi, iĢ zenginleĢtirme, güçlendirme ve iĢgören katılımı arasındaki iliĢkileri ortaya koymaktır. ġekil 2’deki araĢtırma modelinde görüldüğü gibi, iĢ zenginleĢtirmenin iĢgören katılımı üzerindeki etkisi β=0,17 ve Tablo 2’de görüldüğü gibi bu değiĢkenler arasındaki korelasyon r= 0,49’dur. Güçlendirmenin iĢgören katılımı üzerindeki etkisi β=0,48 ve bu değiĢkenler arasındaki korelasyon r=0,65’dir. Bu sonuçlardan da anlaĢıldığı gibi, güçlendirme, stratejik ĠKY’nin iĢgören katılımı üzerindeki etkisinde iĢ zenginleĢtirmeden daha güçlü bir aracılık etkisi göstermiĢtir. Literatürde, stratejik ĠKY, güçlendirme, iĢ zenginleĢtirme ve iĢgören katılımı değiĢkenleri arasındaki iliĢkiyi bütünsel olarak ortaya koyan bir araĢtırmaya rastlanmamıĢtır. Yapılan bu çalıĢma, literatürdeki bu eksikliği doldurması ve bu konuda özgün bir çalıĢma olması açısından önemlidir. Bu çalıĢma üretim sektöründe faaliyet gösteren küçük ve orta boy iĢletmeler üzerinde yapılmıĢtır. Zaman ve maliyet kısıtları nedeniyle tek bir sektörde gerçekleĢtirilen bu çalıĢma sonuçları sadece adı geçen sektörü kapsamaktadır. Bu konuda ileride ortaya konacak yeni çalıĢmalarda hem küçük ve orta büyüklükteki iĢletmelerde farklı sektörlerde hem de üretim sektörü ve diğer sektörlerde büyük iĢletmelerde bu değiĢkenler arasındaki iliĢkilerin incelenmesi önerilmektedir. KAYNAKÇA ABUTAYEH, B. ve AL-QATAWNEH, M. (2012). “The Effect of Human Resource Management Practices on Job Involvement in Selected Private Companies in Jordan”, Canadian Social Science, 8(2): 50-57. 101 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 AKÇAKAYA, M. (2010). “Örgütlerde Uygulanan Personel Güçlendirme Yöntemleri: Türk Kamu Yönetiminde Personel Güçlendirme”, Karadeniz AraĢtırmaları, 25: 145174. AKGEYĠK, T. (2002). “Stratejik Ġnsan Kaynakları Yönetimi”, Ġ.Ü. Ġktisat Fakültesi Maliye AraĢtırma Merkezi Konferansları, 41: 21-57. ALBER, A. (1979). “Job Enrichment For Profit”, Human Resource Management, Spring: 15-25. ALTARAWNEH, I.I. ve ALDEHAYYAT, J.S. (2011). “Strategic Human Resources Management (SHRM) in Jordanian Hotels”, International Journal of Business and Management, 6(10): 242-255. ALTUN, N. (2008). “Yataklı Tedavi Kurumlarında ÇalıĢan HemĢirelerin ĠĢ ZenginleĢtirme Faaliyetlerinin Belirlenmesi”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. ALTUN, N. ve BAHÇECĠK, N. (2009). “Yataklı Tedavi Kurumlarında ÇalıĢan HemĢirelerin ĠĢ ZenginleĢtirme Faaliyetlerinin Belirlenmesi”, Maltepe Üniversitesi HemĢirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2(2): 76-85. BABAOĞLA, E. ve YILMAZ, F. (2012). “Ġlköğretim Okullarında Karara Katılma”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(3): 1-12. BARNEY, J.B. ve WRIGHT, P.M. (1998). “On Becoming A Strategic Partner: The Role of Human Resources in Gaining Competitive Advantage”, Human Resource Management, 37(1): 31-46. BECKER, B.E. ve HUSELID, M. A. (1999) “Overview: Strategic Human Resource Management in Five Leading Firms”, Human Resource Management, 38(4): 287-301. BOLAT, T. (2008). DönüĢümcü Liderlik, Personeli Güçlendirme ve Örgütsel VatandaĢlık DavranıĢı ĠliĢkisi, Detay Yayıncılık, Ankara. CHENEVERT, D. ve TREMBLAY, M. (2009). “Fits in Strategic Human Resource Management and Methodological Challenge: Empirical Evidence of Influence of Empowerment and Compensation Practices on Human Resource Performance in Canadian Firms”, The International Journal of Human Resource Management, 20(4): 738-770. CHENG, J.W. ve LU, K.M. (2012). “The Role of Job Design and Mechanism in Motivating Feedback- Seeking Behaviour in Transportation Service”, The Service Industries Journal, 32(13): 2047-2057. CHOUDHARY, S.A., RAMZAN, M. ve RIAZ, A. (2013). “Strategies For Career Plateau: Empirical Investigation of Organizations in Pakistan”, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 4(9): 712-726. COX, A., ZAGELMEYER, S. ve MARCHINGTON, M. (2006). “Embedding Employee Involvement and Participation At Work”, Human Resource Management Journal, 16(3): 250-267. ÇEKMECELĠOĞLU, H.G. (2005). “Örgüt Ġkliminin ĠĢ Tatmini ve ĠĢten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisi: Bir AraĢtırma”, C.Ü. Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, 6(2): 2339. 102 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: ÇOKLUK, Ö., ġEKERCĠOĞLU, G. ve BÜYÜKÖZTÜRK, ġ. (2010). Sosyal Bilimler Ġçin Çok DeğiĢkenli Ġstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları, Pegem Akademi, Ankara. ERDĠL, O., KESKĠN, H. ve ZEHĠR, C. (2003). “Firma Ġçi Kalite Bilgisi Kullanımı, ĠĢgören Katılımı ve Tasarımda Kalite Yönetimi Ġle Ürün Performansı Arasındaki ĠliĢkiler: Deneysel Bir ÇalıĢma”, DoğuĢ Üniversitesi Dergisi, 4(1): 43-54. FARRELL, A.D. (1994). “Structural Equation Modeling With Longitudinal Data: Strategies for Examining Group Differences and Reciprocal Relationships”, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 62(3): 477-487. FESTING, M. (2012). “Strategic Human Resource Management in Germany: Evidence of Convergence To The U.S. Model, The European Model, or A Distinctive National Model?”, Academy of Management Perspectives, 26(2): 37-54. GAZZOLĠ, G., HANÇER, M. ve PARK, Y. (2012). “Employee Empowerment and Customer Orientation: Effects on Workers’ Attitudes in Restaurant Organizations”, International Journal of Hospitality & Tourism Administration, 13: 1-25. HACKMAN, R.J. ve OLDHAM, G.R. (1974). “The Job Diagnostic Survey: An Instrument for The Diagnosis of Jobs and The Evaluation of Job Redesign Projects”, Technical Report, No.4, Department of Administrative Sciences, Yale University. HACKMAN, R.J. (1975a) “Is Job Enrichment Just A Fad?”, Harvard Business Review, September- October: 129-138. HACKMAN, R.J., OLDHAM, G., JANSON, R. ve PURDY, K. (1975b) “A New Strategy for Job Enrichment”, California Management Review, 17(4): 57-71. HAROON, M., ZIA-UR-REHMAN, M., KIYANI, A., ve KHATTAK, M. (2010). “Strategic Human Resource Management and Its Issues: A study of Telecom Sector of Pakistan”, Inter Disciplinary Journal of Contemporary Research In Business, 2(5): 67-77. HARPAZ, I. ve MESHOULAM, I. (2010). “The Meaning of Work, Employment Relations, and Strategic Human Resources Management in Israel”, Human Resource Management Review, 20: 212-223. HARRIS, L.C. ve OGBONNA, E. (2001). “Strategic Human Resource Management, Market Orientation, and Organizational Performance”, Journal of Business Research, 51: 157-166. HERSHBERGER, S.L., MARCOULIDES, G.A. ve PARRAMORE, M.M. (2003). Structural Equation Modeling: Applications in Ecological and Evolutionary Biology, Cambridge University Press, NY, USA. HOWARD, L.W. ve FOSTER S.T. (1999). “The Influence of Human Resource Practices on Empowerment and Employee Perceptions of Management Commitment To Quality”, Journal of Quality Management, 4(1): 5-22. HUSELID, M.A., JACKSON S.E. ve SCHULER, R.S. (1997). “Technical and Strategic Human Resource Management Effectiveness As Determinants of Firm Performance”, Academy of Management Journal, 40(1): 171-188. JIANG, K., LEPAK D.P., HAN, K., HONG, Y., KIM A. ve WINKLER, A.L. (2012). “Clarifying The Construct of Human Resource Systems: Relating Human 103 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 Resource Management to Employee Performance”, Human Resource Management Review, 2: 73-85. JIMOH, O.A. ve DANLAMI, A.S. (2011) “Strategic Human Resource Management and Organizational Performance in The Nigerian Manufacturing Sector: An Empirical Investigation”, International Journal of Business and Management, 6(9): 46-56. JUDEH, M. (2011). “An Examination of The Effect of Employee Involvement on Teamwork Effectiveness: An Empirical Study”, International Journal of Business and Management, 6(9): 202-209. KAYE, L. (1999). “Strategic Human Resources Management in Australia: The Human Cost”, International Journal of Manpower, 20(8): 577-587. KIRKMAN, B.L. ve ROSEN, B. (1999). “Beyond Self-Management: Antecedents and Consequences of Team Empowerment”, Academy of Management Journal, 42(1): 58-74. KOÇEL, T. (2007). ĠĢletme Yöneticiliği, Arıkan Yayıncılık, Ġstanbul. KOÇEL, T. (2011). ĠĢletme Yöneticiliği, Beta Basım, Ġstanbul. KUO, T.H., HO, L.A., LIN, C. ve LAI, K.K.. (2010). “Employee Empowerment in A Technology Advanced Work Environment”, Industrial Management and Data Systems, 110(1): 24-42. LENGNICK-HALL, M.L., LENGNICK-HALL, C.A., ANDRADE, L. ve DRAKE, B. (2009). “Strategic Human Resource Management: The Evolution of The Field”, Human Resource Management Review, 9: 64-85. LIN, W.B. (2006). “The Exploration of Employee Involvement Model”, Expert Systems With Applications, 31: 69-82. MAHAJAN, A., BISHOP, J.W. ve SCOTT, D. (2012) “Does Trust in Top Management Mediate Top Management Communication, Employee Involvement and Organizational Commitment Relationships?”, Journal of Managerial Issues, 24(2): 173-190. MARCHESE, M.C. ve DELPRINO, R.P. (1998). “Do Supervisors and Subordinates See Eye-To-Eye on Job Enrichment?”, Journal of Business and Psychology, 13(2): 179-191. MARCHINGTON, M. ve KYNIGHOU, A. (2012) “The Dynamics of Employee Involvement and Participation During Turbulent Times”, The International Journal of Human Resource Management, 23(16): 3336-3354. MARCHINGTON, M. ve SUTER, J. (2013). “Where Informality Really Matters: Patterns of Employee Involvement and Participation (EIP) in A Non-Union Firm”, Industrial Relations: A Journal of Economy and Society, 52(1): 284-313. MARLER, J.H. (2012). “Strategic Human Resource Management in Context: A Historical and Global Perspective”, The Academy of Management Perspectives, 26(2): 6-11. MC MAHAN, G.C., BELL, M.P. ve VIRICK, M. (1998). “Strategic Human Resource Management: Second Generation Employee Involvement?”, Human Resource Management Review, 8(3): 193-214. MOBERG, D. (1981). “Job Enrichment Through Symbol Management”, California Management Review, 24(2): 24-30. 104 C.19, S.2 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin İşgören Katılımı Üzerindeki Etkisi: MUNJURI, M.G. (2011) “The Effect of Human Resource Management Practices in Enhancing Employee Performance in Catholic Institutions of Higher Learning in Kenya”, International Journal of Business Administration, 2(4): 189-224. MUSHIPE, Z.J. (2011) “Employee Empowerment and Job Satisfaction: A Study of The Employees in The Food Manufacturing Sector in Zimbabwe”, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 3(8): 18-41. NIEHOFF, B.P., MOORMAN, R.H., BLAKELY, G. ve FULLER, J. (2001). “The Influence of Empowerment and Job Enrichment on Employee Loyalty in A Downsizing Environment”, Group & Organization Management, 26(1): 93-113. NORTON, S.D., MASSENGILL, D. ve SCHNEIDER, H.L. (1979). “Is Job Enrichment A Success or A Failure?”, Human Resource Management, Winter, 18(4): 28-37. ÖĞÜT, A., AKGEMCĠ, T. ve DEMĠRSEL, M.T. (2004) “Stratejik Ġnsan Kaynakları Yönetimi Bağlamında Örgütlerde ĠĢgören Motivasyonu Süreci”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12: 277-290. ÖRÜCÜ, E. (2009). Modern ĠĢletmecilik, Gazi Kitabevi, Ankara. PARK, R., APPELBAUM, E. ve KRUSE, D. (2010). “Employee Involvement and Group Incentives in Manufacturing Companies: A Multi-Level Analysis”, Human Resource Management Journal, 20(3): 227-243. PARKER, S.K. (1998). “Enhancing Role Breadth Self- Efficacy: The Roles of Job Enrichment and Other Organizational Interventions”, Journal of Applied Psychology, 83(6): 835-852. PAKDĠL, F. (2004). “Kalite Kültürünü Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Derleme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3): 167-183. PARAST, M.M. (2013). “Quality Citizenship, Employee Involvement, and Operational Performance: An Empirical Investigation”, International Journal of Production Research, 51(10): 2805-2820. PICHLER, S., SIMPSON, P.A. ve STROH, L.K. (2008) “The Glass Ceiling in Human Resources: Exploring the Link Between Women’s Representation in Management and The Practices of Strategic Human Resource Management and Employee Involvement”, Human Resource Management, 47(3): 463-479. PUN, K.F., CHIN K.S. ve GILL, R. (2001) “Determinants of Employee Involvement Practices in Manufacturing Enterprises”, Total Quality Management, 12(1): 95109. REHMAN, O., MANSOOR, A., RAFIQ M. ve RASHID, M. (2011). “Training and Development, Leadership Style and Empowerment Practices As Determinants of Organization Citizenship Behavior in Corporate Sector of Developing Country Pakistan”, Far East Journal of Psychology and Business, 4(2): 16-26. REISINGER, Y. ve TURNER, L. (1999) “Structural Equation Modeling With Lisrel: Application in Tourism”, Tourism Management, 20: 71-88. RICHARD, O.C. ve JOHNSON, N.B. (2001). “Strategic Human Resource Management Effectiveness and Firm Performance”, International Journal of Human Resource Management, 12(2): 299-310. 105 EREN – TOKGÖZ – SAYLAN 2014 ROBBINS, T.L., CRINO, M.D. ve FREDENDALL L.D. (2002). “An Integrative Model of The Empowerment Process”, Human Resource Management Review, 12: 419443. SPREITZER, G.M. (1995). “Psychological Empowerment in The Workplace: Dimensions, Measurement, and Validation”, Academy of Management Journal, 38(5): 14421465. SYED, N. ve YAN, L.X. (2012). “Impact of High Performance Human Resource Management Practices on Employee Job Satisfaction: Empirical Analysis”, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 4(2): 318-342. ġĠMġEK, Ö.F. (2007). Yapısal EĢitlik Modellemesine GiriĢ Temel Ġlkeler ve LISREL Uygulamaları, Ekinoks, Ankara. TESTERMAN, M.B. (1980). “Job Enrichment: Concepts and Consequences”, Industrial Management, May- June: 9-11. UMSTOT, D.D., MITCHELL, T.R. ve BELL, C.H. (1978). “Goal Setting and Job Enrichment: An Integrated Approach to Job Design”, Academy of Management Review, October: 867-879. VO, A. ve BARTRAM, T. (2012). “The Adoption, Character and Impact of Strategic Human Resource Management: A Case Study of Two Large Metropolitan Vietnamese Public Hospitals”, The International Journal of Human Resource Management, 23(18): 3758-3775. WAY, S.A. ve JOHNSON, D.E. (2005). “Theorizing About The Impact of Strategic Human Resource Management”, Human Resource Management Review, 15: 1-19. WERBEL, J.D. ve DEMARIE, S.M. (2005). “Aligning Strategic Human Resource Management and Person-Environment Fit”, Human Resource Management Review, 15: 247-262. WILKINSON, A., REDMAN, T. ve SNAPE, E. (2007). “Employee Involvement in The Financial Services Sector: Problems and Pitfalls”, Journal of Retailing and Consumer Services, 5(1): 45-54. WOOD, S.J. ve WALL, T.D. (2007). “Work Enrichment and Employee Voice in Human Resource Management Performance Studies”, International Journal of Human Resource Management, 18(7): 1335-1372. WRIGHT, P.M. ve MC MAHAN, G.C. (1992) “Theoretical Perspectives For Strategic Human Resource Management”, Journal of Management, 18(2): 295-320. YANG, S.B. ve LEE, K.H. (2009). “Linking Empowerment and Job Enrichment To Turnover Intention: The Influence of Job Satisfaction”, International Review of Public Administration, 14(2): 13-23. 106
© Copyright 2024 Paperzz