KOAH ile yaşamak KOAH Bu broşürü muhtemelen kendiniz veya çevrenizden biri KOAH hastası olduğu için okuyor olmalısınız. Ve bu konuda daha geniş bilgi edinmek istiyorsunuzdur. Bu broşürde KOAH’nın aslında ne olduğu, KOAH söz konusuysa neler bekleyebileceğinizi ve KOAH ile olabildiği kadar iyi baş edebilmek için neler yapabileceğinizi açıklayacağız. 2 KOAH aslında nedir? KOAH nefes daralmasına ve öksürmeye yol açabilen bir akciğer rahatsızlığıdır. Rahatsızlık süreğendir ve tedavisi yoktur. Ama uygun bir terapiyle, bu rahatsızlıkla gayet iyi yaşayabilirsiniz. KOAH: Kronik Obstrüktif Pulmoner Hastalık kavramının kısa yazısıdır. KOAH: kronik bronşit ve akciğer amfizemi olarak bilinen solunum yolları rahatsızlıklarının ortak adıdır. Bu rahatsızlıklarda solunum yolları süreğen olarak daralmıştır: Kronik bronşit Kronik bronşitte bronşlar (solunum borusunun akciğere giren kolları) devamlı iltihap halindedir. Normal solunum Akciğer amfizemi Akciğer amfizemi veya amfizemde gittikçe çok akciğer keseciği hasarlanır. Akciğerde tıkanıklık Bunun sonucunda nefes verirken akciğerde hava geride kalır. Nefesle içeriye alınan hava tümüyle dışarıya verilmez. Aslında akciğerler biraz şişer. İngilizce dilinde ‘air trapping (hava hapsi)’ olarak bilinen bu durum daralmaya yol açar. Air trapping (hava hapsi) 3 KOAH muayeneleri Sizde KOAH olup olmadığını öğrenmek için doktor tarafından muayene edilmeniz şart. Muayene çerçevesinde doktor ilk önce şikayetlerinizin neler olduğu, ne zaman başladığı ve nasıl seyrettiğine dair sorular içeren (anamnezi) görüşme yapar. Ayrıca hiç sigara içip içmediğiniz de sorulur. Sonra da akciğer fonksiyon testi yapılarak saniyede dışarıya üfleyebildiğiniz hava hacmi ölçülür. Bu ölçüm yöntemine 1-saniye değeri, veya ‘Forced Expiratory Volume 1 sec (FEV1/ zorlu soluk verişin ilk bir saniyesi içinde dışarı atılan hava hacmi)’ deniyor. FEV1-değeri sağlıklı akciğeri olan yaş dengi birinin soluk verme hacmi ile karşılaştırılarak belirlenen orandır. Bunun haricinde doktor bedensel muayene yaparak akciğerlerinizi dinler. 4 KOAH şiddetine göre sınıflandırma KOAH şiddetine göre A, B, C ve D olmak üzere 4 ayrı gruba ayrılır. Buna tıp dilinde GOLD evreleri denir. Doktorunuz akciğer fonksiyonu testi sonucu, rahatsızlığın sizi ne derece engellediğine ve tedavi gerektiren ani alevlenme (eksaserbasyon) olup olmadığına göre hangi KOAH grubuna dahil edileceğinizi belirler. Astım mı yoksa KOAH mı? Astım ve KOAH bazen birbiriyle karıştırılır. Bu da anlaşılır bir şey çünkü rahatsızlık belirtileri birbirine benziyor. Yine de astım ve KOAH esasen farklıdır. Astımda belirli uyarımlara karşı aşırı duyarlılık (alerji) vardır ve bu uyarım kaldırıldığında akciğerler kendini düzeltir. KOAH durumunda ise akciğer kalıcı olarak hasara uğramıştır ve akciğer fonksiyonu bir daha düzelmez. Farkların tam ne olduğu 6cı sayfadaki tabelada sıralanıyor. Den Bosch’ta aile hekimi: ‘Bir hastam odaya girerken öksürüp, balgam çıkarıp, nefes darlığı geçiriyorsa mutlaka öz geçmişini sorarım. Sigara içmiş mi? Tetikleyici maddelerle çalışmış mı? Öyleyse ilk aklıma gelen KOAH olur. Sizde KOAH olduğunu tahmin ediyorsanız www.longfonds.nl sayfasında KOAH testini yapabilirsiniz. Ama en iyisi şikayetlerinizi doktorla görüşmenizdir. KOAH hastası Bob Wiersma (49): ‘Marangoz olarak yıllarca keresteyle işim oldu. Bazen günlerce kapı zımparalıyor, tahta kesiyordum. İşyerimiz fazla büyük bir yer değildi, kaldı ki ağız maskesi gibi koruyucu bir şeyler kullanalım. Öyle şeyler zaten hiç yoktu. O tozların akciğerlerime neler yaptığını şimdi anladım. Artık çalışamıyorum ve günümü üçe bölmek zorundayım: arada bir mutlaka uzanıp, dinlenmeliyim. Bu da bazen moralimi bozuyor çünkü eskiden iki dakika boş duramazdım.’ 5 KOAH (kronik bronşit ve akciğer amfizemi) Astım Şikayetlerin zuhur ettiği yaş 40 Yaşından sonra. Belirli yaşı yoktur. Nedeni Sigara içmek, uzun süre tetikleyici maddelere maruz kalma, hava kirliliği, soydan gelme, akciğer iltihabı/akciğer hastalığı Alerji veya aşırı duyarlılık, soydan gelme. Şikayetler Nefes kesilmesi, nefes daralma, öksürme, balgam çıkarma. Tetikleyici uyarımlara maruz kalma sonucu nefes daralması meydana gelir. Nefes daralması, öksürme, balgam çıkarma. Seyri Kroniktir ve yavaş yavaş kötüleşir, solunum yolları kalıcı olarak hasara uğramıştır. İlaç kullanarak olumlu seyreder, solunum yolları atak sonrası (astım kontrol altına alındığı zaman) düzelir. Yaşam beklentisi Ömrü kısaltır, hele hele sigara içmeye devam edilirse. Normal. Akciğer fonksiyonu En uygun tedavi yapılsa bile kalıcı olarak azalmıştır. En uygun tedaviyle normal işler. 6 KOAH tedavisi KOAH tedavisinin resmi olarak altı hedefi vardır. Hedefler bir arada şikayetlerinizin olabildiği kadar kısıtlanmasını amaçlar. Bunun için doktorunuz sizinle birlikte sizin için özel düzenlenen bir terapi planı hazırlar. KOAH tedavisinin hedefleri Şikayetlerina zaltılması Efor gücünün geliştirilmesi Akciğer fonksiyonunun (FEV1) gerilemesini durdurmak Aniden alevlenmeleri önlemek Engelli veya iş göremez olma durumuna girilmesini ertelemek veya önlemek Bu hastalıkla bağlantılı yaşam kalitesi unsurlarını düzeltmek. Sigarayı bırakmak Terapi planında ilk odak noktası sigarayı bırakmaktır. Akciğerlerinize açtığı hasar telafi edilemez ama sigarayı bırakmakla akciğerlerde daha fazla hasar meydana gelmesini önlemiş olursunuz. destekçi eleman size isabetli şekilde yardım eder ve ilaç verir. Onlar size örneğin nikotin bandının sizin için uygun olup olmadığını anlatabilirler. İcabında gerekirse sizi hastaneye, sigara bırakma polikliniğine yönlendirebilir. Sigarayı bırakmakla ilgili anlatılan çok hikaye var, örneğin öyle kolayca bırakılamayacağı gibi. Gerçek şu ki: herkes sigarayı bırakabilir. Bu mücadelede yalnız değilsiniz: aile hekiminiz ve yanında çalışan Dilerseniz bir de internette gezinti yapın. İnternette: www.longfonds. nl, www.rokeninfo.nl ve www.kwaliteitsregisterstopmetroken.nl adreslerinde tonlarca sigarayı bırakma yöntemleri bulabilirsiniz. Kendi 7 KOAH hastası Marianne van der Loos (yaş 61): ‘KOAH tanısı konduğunda henüz boşanmış ve yine sigara içmeye başlamıştım. Ama sigara içmeyi bırakırsam daha iyi olacağını duyunca derhal sigarayı kestim. Hem de hiç zorlanmadım, çünkü nedenim ortadaydı: sağlığım. İlaç kullanmaya başladığımda da sağlığımın iyiye gittiğini hemen hissettim ve durumum daha iyi dengeye girdi.’ başına bırakacak biri için basit tavsiyelerden tutun, profesyonel yardıma kadar geniş yöntemler. İlaçlar KOAH için verilen ilaçlar şikayetlerin azaltılmasını hedef alır: solunumu genişletip, öksürmeyi azaltır. Verilen ilaçlar neredeyse her zaman nefes yoluyla içine çekilen türdendir. İnhalasyon ile ilaç en kısa yoldan olması gereken yere ulaşır: akciğerlerinize. Hem böylece vücudun başka yerinde yan etki de meydana gelmez. Solunum yolunu genişleticiler Kısa süre ve uzun süre etkin olan solunum yolu genişleticileri var. Kısa süre etkin olanını aşırı nefes daralması anlarında kullanırsınız. Uzun süre etkin olanını da günlük kullanmanız gerekir. Bunu devamlı sunulan ekstra bir destek olarak görebilirsiniz: solunum yollarınızı 8 açık tuttuğu için soluk vermeniz kolaylaşır. Bu, nefes daralmasını azalttığı için hareket ederken veya spor yaparken daha uzun dayanabilirsiniz. Bu önemlidir, nitekim bedensel kondisyonunuz ne kadar iyiyse KOAH’dan o kadar az rahatsız olursunuz. İltihaplanma önleyicileri Bu tür ilaçlar KOAH’da eksaserbasyonu (şikayetlerin aniden alevlenmesini) önlemeye yardımcı olur. Terapiye sadık kalma Verilen ilaçların tam talimatlara uygun kullanılması çok önemlidir. Böylece akciğerlerinizin görevini normal bir şekilde yerine getirmesi için en iyi olanağı sağlarsınız. Zamanla ilacın tesiri azalmış gibi hissederseniz, bu çoğunlukla akciğerlerinizin yine kötüleştiğinin sinyalidir. İlacı kullanmayı bırakırsanız genelde şikayetleriniz azar. Yani kendi kararınızla ilacı kesmeyip, önce doktorunuza görünün. Akciğer rehabilitasyonu Akciğer rehabilitasyonu şikayetlerinizi azaltan ve yaşam kalitenizi artıran terapilerin tümünün ortak adıdır. Terapi olarak fizik terapi, solunum egzersizleri, kondisyonu iyileştirme, beslenme tavsiyeleri düşünebilirsiniz, ama psikolog da buna dahildir: kısacası KOAH ile baş edebilmenizi ve KOAH ile birlikte yaşamanızı kolaylaştıracak her şeyi kapsar. Dudak bükerek nefes verme Daraldığınız zaman size yardımcı olabilecek kolay bir yöntem vardır: dudak bükerek nefes verme. Bu yöntemle burundan nefes alıp, dudağı bükerek nefesinizi yavaşça dışarıya vermelisiniz. Böyle yaparak akciğerlerinizde hava basıncını biraz artırmış olursunuz. Hava basıncının artması en küçük solunum yollarının kapanmasını önler. Böyle yavaşça nefes vermeyi, normal nefes vermekle kıyaslarsanız akciğerlerinizden daha fazla hava çıkartabildiğinizi hissedersiniz. Oksijen terapisi Nefes daralması çok rahatsız edici nitelikte olursa ekstra oksijen faydalı olabilir. Ekstra oksijen sayesinde akciğerler yeterli oksijen alabilmek için daha az çaba harcar. Normal terapi yanı sıra ekstra oksijen kullanan hastalar, bunun sayesinde daha iyi efor gösterebilir ve vücudu daha iyi dinlendirebilir. KOAH hastası Marianne van der Loos (yaş 61): ‘Kıyafetlerimi giyinirken arada bir oturmam gerekiyor. Saçımı yıkarken de çok zorlanıyorum. Onun için ne yaparsam yavaş yavaş yapıyorum. Yani ne yaparsam, biraz daha fazla zaman ayırmam gerekiyor. Bunun haricinde her şeye katılım sağlamaya çalışıyorum. Dostlarımızla hafta sonu bisikletle gezintiye çıktığımızda eşimle örneğin iki kişilik bisiklet kiralıyoruz. Böylece ben de bisikletten geri kalmıyorum.’ 9 Kendiniz ne yapabilirsiniz? KOAH hastası olduğunuzu kabullenin KOAH'yı tetikleyen uyarımlar KOAH hastası olduğunu kabullenen biri, bunun yol açtığı engellerle baş etmeyi ve yaşam kurallarını uygulamayı daha kolay başarır. Bu nedenle psikoloğa gitmenin de yararı var. Nitekim ruhsal açıdan güçlü olursanız kısıtlılığınızla daha iyi baş edebilirsiniz. Bu belki klişe gelecek ama ‘olumlu düşünen, olumlu sonuç alır’ deyimi KOAH için de şüphesiz geçerlidir. Yapamadıklarınıza değil, halen yapabildiklerinize odaklanın. Artık çocuğunuzla/torununuzla top oynayamıyor olabilirsin, ama birlikte bir uçurtma yapabilirsiniz. KOAH’yı tetikleyen uyarımlardan kaçının Çevrenizde bazı uyarımlar nefes daralmasını veya öksürmenizi tetikleyebilir. Bu nedenle evde veya iş ortamında bu uyarımlardan olabildiği kadar kaçınmaya çalışmanız gerek. Yandaki tabelada en çok bilinen tetikleyici uyarımlar sıralanıyor. Günlük tutarak sizin hangi uyarımlara duyarlı olduğunuzu 10 evcil hayvanlar tütün dumanı odun ateşi bacasız gaz fırını veya şofbenin yanma gazları kızartma/pişirme kokuları parfüm ve oda spreyleri mumlar klor, cila, terementin veya başka tür temizleme maddeleri saç spreyi, keskin parfüm ve tıraş losyonu kokuları. otomobillerin egzoz gazları sis, rüzgar, yağmur, nemli hava, değişken hava ısıları, soğuk hava nezle ve grip kaydetmeye çalışın. Bunu öğrendikten sonra da bu uyarımlardan kaçınmalı ve hatta olursa ortamınızı bunlardan arındırmalısınız. Sigara dumanı derken sadece sigarayı bırakma değil, dumanlı alana girmemeyi de düşünmeli. Çok ısı farkı olan ortamlardan da kaçınmalı. Hava şartlarını etkilemek tabi ki mümkün değil. Yine de yağmurlu veya donlu havada dışarıya çıkmanız belki o kadar da gerekmez. Evinizi daima aynı sıcaklıkta tutmaya çalışın: gündüzleri 21 ve geceleri 18 derecede tutun. Ve sıcak bir yaz günü buz gibi soğuk hava üfüren klimalı bakkala girmeseniz de iyi edersiniz. Grip aşısı Bir de grip aşısı vardır. KOAH hastası olarak her yıl aşı yaptırmayı unutmamanız tavsiye edilir. Bu sadece gribe karşı daha az direnciniz olduğu için değil. Grip olursanız nefes daralma ve öksürme şikayetinizi de tetikleyebildiği için. Nezle olmanız durumunda da aynısı geçerli. Nezleye karşı ise maalesef henüz aşı yok. En iyisi, nezle olan kişilerden uzak durun ve sıkça elinizi yıkayın. Kolaydan alın Olması gerektiği gibi olmuyorsa, olduğu yere kadar olsun’ KOAH için geçersiz bir deyim varsa o da budur. Çoğu zaman küçük bir uyarlama yapmanız, hayatı alıştığınız gibi sürdürmeniz için yeterli gelebilir. KOAH hastası Marianne van der Loos (yaş 61): ‘Bazen yaşıtım birinin merdivenden hızlıca yukarıya çıktığını görüyorum. Ve ‘ben de bir zamanlar böyleydim’ diye düşünmeden edemiyorum. Öyle anlarda insan gerçekle yüz yüze geliyor. Ama çoğu zaman halen yapabildiklerimi düşünerek mutlu olmaya çalışıyorum. Yorulunca iş yapmayı bıraksam da, tekerlekli sandalye olmadan gezintiye çıkamasam da mutlu olmaya çalışıyorum. Onun için işinizde veya özel hayatınızda halen iyi giden şeylere odaklanmanızı tavsiye ederiz. Zorlandığınız işleri de size göre uyarlamaya çalışın ya da bırakın başkaları yapsın. Evinizde de icabında mobilyalar veya oda düzeninde değişiklik 11 yapabileceğinizi unutmayın. Merdivene asansör neredeyse her eve montaj edilebilir. İkide bir yukarıya çık, aşağıya in mi yapıyorsunuz? Peki, bazı işleri aşağıda yapamaz mısınız? Yazın vantilatör veya seyKOAH hastası Truus Braakman (yaşı 57): ‘Kıpır kıpır olan iki torunum var. Hele öğle uykusunu da bırakalı tüm gün koşturuyorlar ve benim artık bazen gücüm yetmeyebiliyor. Ama çok şirindirler torunlarım, ninelerinin yorulduğunu hissediyorlar. Ne var ki artık istediğim kadar onlarla oynaşamadığıma üzülmüyor değilim.’ yar klima yoluyla evinizi serin tutun. Ya da güneşe bakan pencerenin perdesini örtülü tutun. Mutfakta araç gereç için her defa eğilmek zorundaysanız, dolapları belki de başka dizebilirsiniz. Alış verişe, yoğun olmayan saatlerde giderseniz daha rahat edersiniz. Bahçenizi toparlamak tabi ki zevkli bir iş, ama çimen biçme gibi ağır işleri belki komşunuzun oğlu da yapabilir. KOAH hastası olarak belirli şartlarda ev işlerine yardım hakkı kazanabilirsin. 12 Bunlar öylesine bazı örnekler. Burada anlatmaya çalıştığımız oturma veya çalışma ortamınıza farklı gözle bakmaya çalışmanızdır. Artık güçlü olmayan, aklını kullanmalı! KOAH rahatsızlığınız hakkında açık olun KOAH hastalarından sıkça duyulan bir şikayet rahatsızlıklarına anlayış gösterilmemesidir. Ailece mangal yapmaya neden katılmıyorsunuz? İş yerinde klima neden o kadar soğuk ayarda? Böyle sorularla karşılaşmanız gayet anlaşılır şeyler. KOAH’nın ne olduğunu açıklayarak da soruya kolayca yanıt verebilirsiniz. KOAH rahatsızlığı gözle görülür bir durum değildir. Dolayısıyla sizi gören biri hesaba katması gereken bir durum fark edemez. Ve otobüsü yakalamak için koşmaktansa bir sonraki otobüsü beklemeyi tercih etmenize anlam veremez. KOAH hastası olduğunuzu bilen biri de ikilem içerisinde olabilir: engellerinizi dikkate alıp size yardımcı olmalı mı, olmamalı mı? Bunları dikkate alarak KOAH konusunda olabildiği kadar net olmanız gerekir. Yani KOAH rahatsızlığınız hakkında çekinmeyin. Sabah uyandığın zaman bırakın kendinize gelmeniz zaman alsın, yeter ki eşiniz bunun tembellikten değil gece nefes daralmasından kaynaklandığını bilsin. Bulunduğunuz ortamda sigara içilmemesini rica etmeniz kadar doğal bir şey yok. Böyle yaparsanız çoğu insan sizde nefes daralmasına yol açmaktansa, dışarıda sigara içmeyi yeğler. Birlikte gezintiye çıktığınız zaman arada bir dinlenmeniz sorun olmaz, yeter ki bunu neden istediğinizi bilsinler. KOAH hastası Harry Walker (yaşı 66): ‘Bazen evde küçük tamirat işleri yaparken kendimi frenlemem lazım. Bahçeyi bir günde belleyeceğime üç günde belliyorum. Durağa varmadan otobüsün geldiğini gördüysem yakalayım diye acele etmeyip bir sonraki otobüsü bekliyorum.' KOAH hastası Marianne van der Loos (yaş 61): ‘KOAH hastası olmam, eşim açısından da kolay değil. Bana çok destek olması harika, ama benim yüzümden O devamlı ritmini bana ayarlamak zorunda kalıyor. Bunun için kendi alıştığı şeylerle de uğraşması için teşvik etmeye çalışıyorum. Geçenlerde örneğin bir arkadaşıyla Kanada’ya gitti. Ona kalsa beni yalnız bırakmak istemiyordu. Yine de gitmesi için ikna ettim, çünkü devamlı benim KOAH hastalığımla meşgul olması iyi değil.’ 13 KOAH ve sağlık Olabildiği kadar sağlıklı yaşamak bilhassa KOAH hastaları için önemlidir. Kondisyonunuz ne kadar iyiyse kendinizi o kadar güçlü hissedersiniz. Kendini bedensel olarak güçlü hisseden biri daha zevkli bir yaşam sürer. Böyle durumda nefes daralma veya öksürme ataklarına da daha dayanıklı olursunuz. KOAH ile mücadele açısından bol hareket ve mantıklı beslenme önemli unsurlardır. Keyifli sporlar Spor yapmak her zaman bir başkasını yenmek değil, kendi kendinizi yenmektir. Önceki hafta ancak yarım saat, bu kez ise kırk beş dakika gezinti yapabildiyseniz, işte size büyük bir başarı. Ama bu kendiliğinden gelmez. Yine de kendiniz için durumu kolaylaştırabilirsiniz. İşte size bazı tavsiyeler: Yalnız başınıza spor yapmayın, birisiyle birlikte yapın. Böylece birbirinizi teşvik edersiniz ve devam ettirmeye hevesli olursunuz. Kendinize gerçekçi hedefler belirleyin. Yarış bisikleti alacağınıza her gün sakince bisiklet gezintisi yapın. Dilerseniz elektrikli bisiklete de binebilirsiniz. İki kişilik bisiklete binmeyi denediniz mi hiç? Olmasa bir deneyin. Bir şeyi düzenli yapmak tam başarmaktan daha önemlidir: 14 her gün bisikletinize binip, alış verişe gitmeniz ayda birkaç defa hayran kalınacak bir efor göstermekten iyidir. Altı hafta boyunca devam ettirebileceğiniz bir aktivite seçin. Bu, fazla uzun olmadığından makul görünür bir süredir ve bu zaman sarfında çabanızın gerçekten sonuç sağladığını görebilirsiniz. Bu da aktiviteyi devam ettirmenizi teşvik eder. Hastalığınız için verilen ilaçları tam talimatlara uygun kullanın ki solunum yollarınızı en iyi şekilde genişletebilin ve efor gücünüzü artırın. Böylelikle bedeninizi daha hızlı idman yaptırır ve daha fazla randıman alabilirsiniz. İşi biraz daha profesyonel şekilde ele almak isterseniz fizik terapisti- nizle bir görüşün. Fizik terapistiniz özel sizin için uyarlanmış bir egzersiz programı hazırlayabilir. Spor ve efor konusunda bir sorunuz veya endişeniz olursa da fizik terapist yanıtlayabilir. En önemlisi bedensel hareket etmenin yaşamınızda sabit bir yer almasıdır. Asansörü kullanmaktansa merdiveni tercih etmeniz gibi. Alış verişe otomobille gitmeyip bisikleti kullanmanız gibi. Bedensel hareket olarak hep neler yaptığınızı ve size ne faydası olduğunu kendinize netleştirin. Bir çok insan yaptığı aktiviteler ve başarı sonuçlarına dair günlük tutmaktan zevk alır. Böylece hep neler yaptığınızı ve etkisinin ne olduğunu kolayca, bir bakışla görebilirsiniz. Bu da devam ettirme hevesinizi artırır. Utrecht’te fizik terapist: ‘Hareket etmekle kaslar ve kondisyon gelişir. Bu, akciğerler için de geçerlidir. Onun için bol bol hareket edin.’ farklı bir şekilde yük olur. Bundan dolayı KOAH hastalarında aşırı kilo kaybı söz konusudur. Bunu bazen kişi fark etmez bile. Bu nedenle kilonuzu takip etmeniz önemlidir. Yeterli sağlıklı beslenip beslenmediğinizi yeniden değerlendirmekte fayda var. Bu hususta diyet uzmanları yardımcı olabilir. Günümüzde diyet uzmanlarının size diyette olduğunuzu hissettirmeyecek nitelikte Nefis yemek KOAH hastaları beslenme açısından özel şartlara uymalı. Bu da aşikar: aynı işleri yapabilmek için nispeten daha fazla enerji harcıyor insan. Solunum yollarındaki iltihap süreçleri de vücuda daha 15 KOAH hastası Harry Walker (yaşı 66): ‘Benim bir köpeğim var ve onunla her gün gezinti yaparım.. Şükür bunu halen yapabiliyorum. Spor çok önemli çünkü böylece kondisyonunu koruyup, dinç kalmanı sağlıyorsun. Benim sporum da bu işte.’ ihtiyacınız kadar besin maddeleri ve enerji sağlayan tonlarca diyet tarifeleri bulunur. Bazı KOAH hastalarının da tersine aşırı kilolu olma durumu vardır. Bunun yaşamı gereksiz yere zorlaştırdığını anımsarsınız: akciğer kapasitesi daha düşük olsun ama daha fazla ağırlık taşı. Bu sağlıklı bir şey değildir. Aşırı kilolu olmak türlü başka hastalık ve rahatsızlıklara karşı da direnci zayıflatır. Yani aşırı kilolu birinin de diyet uzmanına görünmesi gerekir. Aile hekiminiz sizi bu konuda yönlendirebilir. Böyle bir şeye başvurmadan kendiniz beslenmenizi ele almanız da olabilir tabi. Sağlıklı ve lezzetli yemekler hakkında bir çok web sitesi var. Hatta www.longfonds.nl web sitemizde de yemekle ilgili ayrı bir sayfamız var. Beslenme hakkında bilgi ve yemek tarifeleri için www.voedingscentrum.nl web sitesini öneririz. 16 Yemek pişirirken kendinizi zora sokmayın. Bir çok kolay yemek tarifeleri var, bunları yapın. Yemek pişirmeden önce işinizi kolaylaştırmak için ön hazırlık yapın: gereken araç gereç ve malzemeleri önceden hazırlayın ki yemek pişirirken ikide bir git gel veya eğil kalk yapmayın. Çalışırken dik durun. Mutfak tezgahı boyunuza uygun yükseltilemiyorsa üzerine ekstra tezgah ilave edebilirsiniz. Bu çok fark yaratır. Taze ıspanağı, yıkama, doğrama ve temizleme fazla mı zahmetli, o zaman dondurulmuş ve doğranmış ıspanak al. Bunun kötü bir tarafı olmaz ki. Son bir öneri: Yemek pişirirken yemek buharına maruz kalmamaya çalış. Davlumbaz iyi çalışmıyorsa tamir ettir veya daha iyisini al. Magnetron veya düdüklü tencere ile yemek pişirmek de çok etkin bir yöntemdir ve sizi üstelik daha az bunaltır. Ölçmek bilmektir Ölçmek bilmektir. Bu başka şeyler yanı sıra nefes daralmasını tetikleyen uyarımlar için de geçerli. Bu nedenle günlük tutun. Bunun sayesinde daraldığınız zaman, neden aramanıza gerek kalmaz ve sizi nelerin tetiklediğini, hareket etmenizin, ilaçların ve hava şartlarının ne gibi etkisi olduğunu kendiniz için netleştirirsiniz. Bu da içinize huzur verir ve uygun önlemler almanızı kolaylaştırır. Günlük tutmanız ilaç saatlerinizi unutmamanız açısından da faydalıdır. Günlüğünüzü her gün tutarsanız ilaç içip içmediğinizi bir bakışta görebilir ve kazaen fazla veya eksik ilaç almazsınız. www.luchtpunt.nl web sitemizde bunun için uygun bir app var. Böy- lece haftalık olarak kendinizi nasıl hissettiğinizi kaydedebilirsiniz. App, muayeneye gittiğiniz zaman görevlinin sorduğu sorularla uyumlu olarak geliştirildiği için, gayet pratik olabilir. Tabi ille de elektronik olması gerekmez, basit bir defter de yeterli olabilir. Bu aktiviteler şeması Luchtpunt Bewegingsplan’dan bir alıntıdır. 17 İyi tatiller KOAH hastasıyım diye tatilinizden vazgeçmeniz gerekmez. Dilerseniz özel KOAH hastaları için uyarlanmış tatiller de vardır. Bu konuda Stichting MEE geniş bilgiye sahip. Tatilimi kendim ayarlarım derseniz; Hollanda sahillerinde basık sıcak hava altındaysa, serin havası olan dağlar tercih edilir. Veya İspanya, Portekiz ya da Türkiye gibi kuru ve sıcak iklime sahip bir ülke. Ama sıcak ve hava kirliliği bol olan bir şehre gitmekle iyi etmezsiniz. Aynısı evcil hayvanlara, sigara 62 yaşındaki KOAH hastası Chris Jutte’nin eşi Anita Jutte (yaşı 49): ‘İsviçre’ye tatile gittik. Chris’in tek bir gün nefesi daraldı ama tatilin diğer günleri çok güzel geçti. Belki ileride o civardan bir ev de tutarız. Birkaç gün kaçamak yapmak insana her zaman iyi geliyor.’ içmeye müsaade verilen tozlu tatil evleri için de geçerli. KOAH’nın ciddiyetine göre, tatile gideceğiniz yerde hastane ve sağlık tesisleri olup olmadığı ve varsa ne kalitede olduğunu önceden araştırırsanız iyi olur. Uçak ile sefer yapacaksanız o yükseklikte uçaktaki oksijen derecesinin normalden düşük olduğunu da unutmayın. O halde yanınızda oksijen götürmek isteyebilirsiniz. Böyle yapacaksanız önceden uçak şirketiyle anlaşın. Kontrol listesi Tıbbi Pasaport (kopyasını da çekin) Bavulunuzda ve el bagajında ekstra ilaç bulundurun Doktorunuzdan ilaçlarınızla ilgili yazı isteyin. Bu bazı ülkelerde şart. Doktorunuzun telefon numarası. Çeviri rehberi (tıbbi kısmını önceden incele ve eksik yerleri doldur) Oksijen tedarikçisine danışıp, icabında siparişlerinizin tatil adresine teslim edilmesi veya hafif ağırlıklı tüp gibi olanakları öğrenin. 18 Daha ayrıntılı bilgi Luchtpunt KOAH hakkında daha detaylı bilgi için www.luchtpunt.nl adresine bakınız. Luchtpunt astım ve KOAH rahatsızlıklarına odaklanan tarafsız bir bilgi platformudur. Web sitesinde luchtpunt ile ilgili bilgi bulabilirsiniz ve ayrıca KOAH nedir, KOAH ile yaşamak, Astım nedir ve Astım ile yaşamak başlıklı broşürleri ücretsiz indirebilir veya sipariş edebilirsiniz. Başka yararlı kuruluşlar ve web siteleri: MijnLuchtpunt Luchtpunt’e ait bir app. olup, günlük veya haftalık olarak kendinizi nasıl hissettiğinizi kaydetmenize yarar. App.teki sorular muayeneye gittiğiniz zaman görevlinin sorduğu sorularla uyumlu olarak geliştirilmiştir. www.mijnluchtpunt.nl Longfonds Akciğer hastalığı olan insanların menfaatlerini korur. Telefondan danışma hattı: 0900 – 227 25 96 (mesai günleri saat 10.00’dan saat 14.00’e kadar) www.longfonds.nl www.astmakids.nl www.hebikcopd.nl Nationale Vereniging de Zonnebloem Hastalık, engel veya yaşlılık nedeniyle fiziksel açıdan kısıtlanan insanların yaşamına renk getirir. Örneğin gündelik geziler veya özel uyarlanmış tatiller düzenleyerek. Tel. (076) 564 63 62 www.zonnebloem.nl Welder Welder insanlara sağlık, iş ve katılım alanlarında yol gösteren ve ses veren ülkesel bir vakıftır. www.weldergroep.nl MEE Nederland Engelli olarak yaşayanlara destek derneği. Tel. (030) 236 37 07 www.meenederland.nl Ik kan stoppen Sigarayı bırakmak isteyenlere ekstra destek sağlayan bir bilgi platformudur. www.ikkanstoppen.nl Stoppen met roken Eskiden sigara içen akciğer uzmanları Pauline Dekker ve Wanda de Kanter sigarasız bir Hollanda inşa etme mücadelesini veriyorlar. www.nederlandstopt.nl NISB NISB Hollanda Spor ve Hareket Enstitüsü’dür. www.nisb.nl www.sportiefbewegen.nl 19 NL/SPI-141708a BİR İNİSİYATİFİDİR.