Kıvılcım Turanlı Yücel, Hukuk ve Edebiyat Dersi-Deneyim ve Bazı Gözlemler, Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014, ss. 45-51. HUKUK VE EDEBİYAT DERSİ DENEYİM ve BAZI GÖZLEMLER Kıvılcım Turanlı Yücel* Yrd.Doç.Dr., Anadolu kturanli@anadolu.edu.tr. * Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Genel Kamu Hukuku ABD, Turanlı Yücel/ Hukuk ve Edebiyat Dersi-Deneyim ve Bazı Gözlemler “Bu dersi seçtim çünkü hukukla edebiyat kaynaklara başvurulabileceğinin araştırılması da gerekiyor(du). arasında bir ilişki var mı görmek istedim.” Bu araştırma(lar)ın sonucu gösterdi ki, hukuk ile “Bu dersi seçtim çünkü kolay geçildiğini edebiyatı birlikte ele alan her dersin benzerlikleri ve düşünüyorum.” benzemezlikleri ilgili öğretim üyesine, dersin açıldığı ülkeye, fakülteye, öğrenci özelliklerine (örn. siyah “Okumayı sevdiğim için bu dersi seçtim.” nüfüsun yoğunluğu), ilgili ülkede konuşulan dil(ler)e göre farklılık gösteriyor; bu farklılıklar seçilen kitapları “Nefes almak istedim.” da etkiliyor. Öte yandan hangi dilde ve hangi ülkede Öğrencilerin “Bu dersi neden seçtiniz?” olursa olsun, hangi yazar ve kitaplar seçilirse seçilsin sorusuna verdikleri yanıtlardan. dersin içeriğinde değişmeyen tartışma konuları mevcut: adalet, haksız yasa, ahde vefa, geçmişle hesaplaşma, cinsiyet, ayrımcılık, ırkçılık, yoksulluk… Kısaca can Dostoyevski olmasaydı Hukuk ve Edebiyat dersi yakan sorunların hukukla kesiştiği noktalarda edebiyat açılmazdı belki, aynı önerme Kafka ve Shakespeare için yardıma çağrılmış. Hemen bütün Hukuk ve Edebiyat de kurulabilir. En azından dünya üniversitelerinde bu derslerinde, norm yaşananla çatıştığında ya da normun üç yazarın adının geçmediği tek bir “Hukuk ve kendisi haksızlık kaynağıysa edebiyatın tanıklığına Edebiyat”1 dersi bile yok. Anadolu Üniversitesi Hukuk başvurulmuş. Fakültesi’nde bu dersin açılması ise adı geçen ve onlara Ders açılmadan evvel üzerinde düşünülen sorular eklenen yazarların yazdıklarının yanı sıra, Mithat aşağıdaki gibi sıralanabilir: Sancar, Cemal Bali Akal, Öykü Didem Aydın ve Gülriz Uygur gibi hukuk fakültesi öğretim üyelerinin açtığı - Neden böyle bir ders açılacak? yolda ilerledi. - Yönetimin tepkisi ne olacak? Seçimlik bir ders olarak açılan “Hukuk ve Edebiyat”, - Dersin amacı nasıl belirlenecek? - İçerik nasıl oluşturulacak? maalesef tam bir kesinlik içermemekle birlikte öğretim - İçeriğe uygun kitaplar nasıl belirlenecek? üyesinin verebileceği “Çünkü açabiliyordum/edebiyatı - Değerlendirme ölçütleri nasıl belirlenecek? üçüncü ve dördüncü sınıfların seçebildiği bir ders. Neden böyle bir ders açıldı sorusunun yanıtı ise seviyorum/her ders gibi bu ders de önce beni tatmin ediyor” gibi cevaplarla geçiştirilemez. Zira önemine Yine inanın inanmayın, eğitim sistemiyle barışık olun zorluklar/endişeler da aşağıdaki gibi sıralanabilir? olmayın, yeni bir dersin açılması, o ders için ayrıca düşünmeyi ve çalışmayı gerektiriyor. Ders demek aynı zamanda öğrenci, on dört haftaya yayılmış içerik, o ders açılmadan evvel üzerinde düşünülen - Kitap listesinin öğrencileri memnun etmemesi, - Kitap listesinin öğrencileri fazla memnun etmesi, derse dair değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi, gelen - Akademik destek kitaplarının eksik olabileceği, gelmeyen bir faaliyetler bütününü gerektiriyor. Daha - Kesin yanıtlar isteyen bir kitleyle karşılaşma, - Dersi okuma listelerinin hazırlanması gibi akla önemlisi Türkiye’de ve sonra dünya üniversitelerinde neler yapıldığının, içeriğin nasıl hazırlandığının, hangi zenginleştirebilecek ulaşılamaması, Cemal Bali Akal dersin adının “Edebiyat ve Hukuk” olması gerektiğini düşünüyor. Bkz. Cemal Bali Akal, Burası Tanzanya’mı Karanfil, Dost-2011. 1 46 araçlara Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014 - Kitapların maliyeti2, dikkate alındı. Kuşkusuz böyle bir dersin amacı - Hukuk öğrencilerinin hâlihazırdaki ders yükü okumayı sevdirmek, güzel yazı ve konuşma tekniklerini öğretmek olmaz ya da hukuk derslerinin ağırlığı yoğunlukları nedeniyle dersin bir eziyet haline arasında bunalan öğrenciyi eğlendirmek de amaç olarak gelmesi gibi endişeler ve - düşünülemez. Bu nedenle dersin amacı, “günlük Öğretim elemanın kendisine dair kuşkuları… hayatta karşılaşılan sosyal, siyasi ve ekonomik İlk soruyla başlamak gerekirse, son derece öznel bir gelişmelerin/sorunların edebiyata ve hukuka yansıma değerlendirme gibi görünmekle beraber dersi yürüten biçimlerinin izini sürmek” olarak belirlenmiştir. Dersin hemen herkesin hemfikir olduğu bazı noktalar var. içeriği mümkün olduğunca tartışmalı hukuk sorunları Edebiyat, ve bunları içeren edebi eserlere göre belirlenmeye hadi genelleştirelim kitaplar, pek çok dünyanın kapılarını aralıyor, klişe fakat edebiyat çalışıldı. olmasaydı hayata katlanmak daha zor olabilirdi. Bu bağlamda katılımcılara yol göstermesi amacıyla kimi Hukuku edebiyatta ve edebiyatla tartışmak, yazılı tartışma konuları ve bunlara uygun (kuşkusuz sınırlı hukuk ders kitaplarıyla tartışmaktan daha kolay. sayıda olmayan) okuma listesi belirlendi. Böylece Burada bahsedilen normlar değil, elbette bir mevzudaki tartışılması kuralı bakarsınız. oluşturdu. Katılımcılardan her tartışma konusuna Kastedilen hukukun hep tartışageldiği kurum ve ilişkin en az bir eser okuması beklendi. Esas yöntem kurallar, kavram ve değerlerin tartışılması... Yönetimin soru-cevap, tartışma ve raporlama olmakla birlikte, nasıl tepki vereceği sorusuna gelince; esasında bir yöntemsel sınırlılığa gidilmedi. Öğrencilerden her fakültede ders açmak yönetimlerin tutumuna göre zor dersin sonunda kısa bir rapor yazmaları istendi. Zira ya da kolay olabilir, Anadolu Üniversitesi Hukuk raporlar sadece katılımı göstermiyor, aynı zamanda Fakültesinde “Hukuk ve Edebiyat” dersi mücadele tartışılan hususların kalıcılığını da sağlıyor. Sonuçta etmek gerekmeden açılabildi. ortaya çıkan ders içeriği tablosu aşağıdaki gibidir. öğrenmek istiyorsanız kanuna amaçlanan hususlar, dersin içeriğini İçeriğe uygun kitapların belirlenmesi ayrı bir mesele (oldu) zira kitaplar da, yazıldıkları toplumun HUKUK VE EDEBİYAT DERSİ / DERS PLANI, kodlarından azade değil. Bu nedenle pek çok konuda İÇERİK, OKUMA LİSTESİ ufuk açıcı bir kitap kolaylıkla ayrımcılıkları pekiştiren, mevcut düzeni meşrulaştıran bir işlev görebilir. Daha önemlisi yazarın dünya görüşü, tartışmaya açılmak 1. istenen mevzuda tüm tartışma ve üzerinde düşünme Hukukun edebiyatla, edebiyatın hukukla ilişkisi yollarını kapayabilir. Öte yandan hiç kuşkusuz, kitap nasıl kurulabilir? Yazılı edebiyatın ortaya çıkış ve önerileri önerenin tercihleriyle oluşur. Bu noktada olgunlaşmasıyla modern devletin ortaya çıkış tarafsız ve nesnel olmak mümkün görünmediği gibi süreci arasında bir paralellik kurulabilir mi? öyle olunduğu da iddia edilemez. Yine de mümkün olan en geniş çerçevede kitaplar, sınırlı sayıda olmamak 2. ve önerilere açık olmak kaydıyla belirlendi. Ulusal bir edebiyattan söz etmek mümkün müdür? Eğer mümkünse ulus yaratma ve yurttaş Dersin amacı, yöntemi ve içeriği ise haftalara göre bilinci oluşturmada edebiyata bir rol yüklenebilir aşağıdaki gibi belirlenirken gerek Türkiye’deki hukuk mi? fakültelerinin gerekse dünya örneklerinin çalışmaları Ne yazık ki bu hususta dayanışma ve kütüphanelerden yararlanma dışında bir çözüm şimdilik yok. 2 47 Turanlı Yücel/ Hukuk ve Edebiyat Dersi-Deneyim ve Bazı Gözlemler 3. 4. Modern iktidarın ve yeni sınıfsal ve toplumsal Topluma içkin adalet duygusu iktidarın adaleti ile rollerin belirişinin izleri edebi eserlerde nasıl çatıştığında edebiyat ne söyler? izlenebilir? - 47’liler- Füruzan - Yeraltından Notlar- Dostoyevski - Kedi Mektupları- Oya Baydar - Faust- Goethe - Erguvan Kapısı- Oya Baydar - Dönüşüm- Kafka - Mekruh Kadınlar Mezarlığı- Ayla Kutlu - Dava-Kafka - Sefiller- V. Hugo - Anayurt Oteli- Yusuf Atılgan - Tutunamayanlar- Oğuz Atay - Martin Eden- Jack London yargıcın geçmişi ve birikimi ne kadar etkilidir? - Gazap Üzümleri- J. Steinbeck Yasanın uygulanışında merhamet ve itirafın - Niteliksiz Adam- Robert Musil toplumsal karşılığı nedir? - Bereketli Topraklar Üzerinde- Orhan Kemal - Reis Bey- Necip Fazıl Kısakürek - Venedik Taciri- W. Shakespeare Modern toplumun ortaya çıkışı, yeni sınıfsal - Suç ve Ceza- Dostoyevski ilişkiler ve polisiye edebiyat arasında nasıl bir - Yargıç ve Celladı- F. Dürrenmant ilişki vardır? - Ölüm ve Kız- Ariel Dorfman 7. Yasaların uygulanmasında suçlunun geçmişi ile - Hoş Cinayet- E. Mandel - Türk Sokağındaki Ev- Dashiel Hammet - Küçük Kız Kardeş- Raymond Chandler edebiyatta nasıl tahayyül edilir? Ütopya ve - Selma ve Gölgesi- Peyami Safa distopyalarda 8. Baskı rejimleri ile bu rejimlerin hukuk sistemleri sürülebilir? 5. insan İnsan doğasının doğasına izleri ilişkin İktidar kural koymakta özgür müdür? Yasa itaati önermeler kabul edilebilir mi? nasıl sağlar? Kişi haksız yasaya itaatle yükümlü - 1984- G. Orwell müdür? - Uyandığında- Hillary Jordan - Küçük Prens- A. Saint de Exupery - Sineklerin Tanrısı- W. Golding - Antigone- Sophokles - Masalın Aslı- V. Öngören - Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım- Haldun - Mülksüzler- Ursula K. Le Guin nasıl ontolojik Taner 6. - Okuyucu- Bernhard Schlink - Almanca Dersi- Siegfried Lenz hukukun dışına çıkılması meşrulaştırılabilir mi? - Murtaza- Orhan Kemal - Ölesiye Yaşamak- E. M. Remarque - Okuyucu- Bernhard Schlink - Che İntihar Etti- P. Markaris - O Hep Aklımda- Pamuk Yıldız - Düğümler ve Haçlar- Ian Rankin 9. İktidarın suç ve cezaları belirlerken izlediği Savaş, olağanüstü hal ve darbe gibi dönemlerde yolların toplumsal yansımaları nasıl belirlenebilir? 10. Geçmişle hesaplaşmada edebiyatın rolü nedir? 48 Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014 - Haftasonu- Bernhard Schlink - Geçmişle Hesaplaşma- Mithat Sancar - Her Dağın Gölgesi Denize Düşer- Evrim Alataş - Masallar ve Toplumsal- Melek Özlem Sezer - Kardeşimin Gölgesinde- Uwe Tim - İki Yakın Halk İki Uzak Komşu- Hrant Dink - Selb’in Hilesi- Bernhard Schlink - Nar Çiçekleri- Mehmed Uzun - Selb’in Yargısı- Bernhard Schlink - Hester Yıkıntılar Arasında- Binnie Kirshenbaum - Burası Tanzanya mı Karanfil?- Cemal Bali Akal - Milliyetçilik, Sömürgecilik ve Yazın- Eagleton/Jameson/Said 11. Toplumsal cinsiyet, hukuk ve edebiyat arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? - Edebiyat ve Felaket- Marc Nichanian - Kadınlar Dile Düşünce- Sibel Irzık/Jale Parla - Gece ve Gündüz- V. Woolf - Edebiyat Cumhuriyeti- Marc Fumaroli - Tante Rosa- Sevgi Soysal - Yanlış Okumalar- Umberto Eco - Pamuk Prenses-Uyuyan Güzel - Kitaplardan Kurtulabileceğinizi Sanmayın- U. Eco/J.C. - Sevgili Arsız Ölüm- Latife Tekin - Mekruh Kadınlar Mezarlığı- Ayla Kutlu Carriere - Gey ve Lezbiyen Yazını- Hugh Stevens - Feminist Edebiyat Eleştirisi-Maggie Humm 12. Ayrımcılık pratiklerinin edebiyata yansıması ile hukuk pratikleri arasında ilişki kurulabilir mi? İçerik ve okuma listesinin belirlenmesinde dersi - 47’liler- Füruzan - Her Dağın gölgesi Denize Düşer- Evrim Alataş olması etkili olmuştur. İlk ders döneminin sonunda fark - Bülbülü Öldürmek- Harper Lee edildi ki insan ve doğa ilişkisine dair hiç okuma yürütenin Genel Kamu Hukuku alanında çalışıyor yapılmamış, dahi dahil edilmemiş. Oysa türcülüğün de tartışılan konulardan birisi olması, 13. Hukukçuların edebiyatla edebiyatçıların hukukla konuya dair okumaları zorunlu kılıyor. ilişkisi hangi açılardan değerlendirilebilir? Sansür Kuşkusuz hukukun başka dallarında çalışan öğretim kurumu ne işe yarar? - Fahrenheit 451- Ray Bradbury - Mahkemelerde- Sabahattin Ali - Avukatlar Nasıl içeriğe Yoldan üyeleri meselelere başka pencerelerden bakacaktır. Bu nedenle bu dersin başka fakültelerde ve Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesinde başka alanlardaki Çıkar-Jean öğretim üyeleri tarafından verilmesi ya da en azından Stefancic/Richard Delgado dışarıdan - Hatıralarım - Ernest Hirsch zenginleştirecek hem de literatüre katkıda bulunacaktır. - Suç I-II- Ferdinand Von Schirach Ders açıldıktan sonra öngörülen zorluklarla olduğu kadar destek sunmaları öngörülemeyen hem zorluklarla dersin da içeriğini karşılaşıldı. Bunlardan ilki ve belki en önemlisi kitaplardan uzak, kesinlik peşinde bir öğrenci kitlesiydi. Haksızlık OKUMA LİSTESİ etmeden çoğunluğun böyle olduğunu söylemekle - Kurgu Hedef Tahtasında- Gregory Jusdanis yetinelim. Öte yandan kitapların bunca sakıncalı olduğu - İnsan Ruhunun Haritası- Ahmet Ümit bir ülkede normal sayılabilecek bir sorun bu. Zaten okuma listesinin geniş tutulmasının nedeni biraz da 49 Turanlı Yücel/ Hukuk ve Edebiyat Dersi-Deneyim ve Bazı Gözlemler herkese kitaplara yaklaşabileceği bir alan bırakmaya hayli sıkıntılı oluyor öğrenciler için. Çoktan seçmeli bir çalışmaktı. Bir iki kitap belirleyerek, o kitapların soruda yazar eser eşleşmesi soruları göz korkutmazken, üzerinden gitmek pek çok bakımdan rahatlatıcı olsa da, herhangi bir tartışma açılmasının istenmesi sıkıntı dayatma endişesiyle bir yöntem olarak belirlenmedi. yaratıyor. Ders açıldıktan sonra karşılaşılan ikinci Daha önemlisi ise -akademik destek kaynaklardan yararlanılmadığı için- öğrencilerin aklına zorluk, geleni yazması ve sonra “görüşümü yazdım not öğrencileri tartışmalara dâhil etmenin güçlüğü oldu. İki vermediniz” itirazları. sebebi olduğu söylenebilir: birincisi derse devam zorunluluğunun olmaması ve bir seçimlik dersin Oysa bir görüşün ifade edilmesi de belli kurallara, kolayca tartışma temellere ve sınırlılıklara tabi. Bu noktada karşılaşılan alışkanlığının olmadığı bir eğitim sistemi. Bu sorunları ihmal edilebilmesi; ikincisi ise sorunları sadece bir dersin çözmesi elbette beklenemez. çözebilmek ve daha katılımcı bir ders yürütebilmek için, Öte yandan bundan sonrası için derse dahil edilmesi Hukuk ve Edebiyat dersinin bundan sonra klinik bir planlanan ders yürütülmesi planlanmaktadır. Herkesin aynı kitabı meselenin öğrenciler tarafından normlar çerçevesinde okumak zorunda olmadığı bir derste klinik yöntemler yazılı daha etkili olabilir. Bir ihtimal öğretim üyesinin düşünülebilir. Öyküleme ile kastedilen esas olarak zarar tercihine bağlı olarak devam zorunluluğunun konması görenin hikâyesinin, hukukçu tarafından otoriteye da düşünülebilir. Ancak burada yapılacak tercih hukuk dilinde ve doğru biçimde anlatılmasıdır. katılanlarla yürütülen bir ders ile zorunlu olduğu için önemli tartışılması kitaptaki bir hukuki yöntem bir olarak farklı üniversitelerdeki öğrenciler arası buluşmaların tercih gibi görünmekte. bir olarak bir Etkili olabileceği bir başka yöntem ise bu dersi alan gelen ve gözü saatte bir kitle arasında yapılacak bir Diğer “öyküleme”; gerçekleştirilmesidir. Maddi kaynaklara bağlı olan çok öğrenci buluşmaları üniversite yönetimlerinin desteği kutuplaşmanın öğrenciler arasında da bulunması ve ile gerçekleştirilebilir. Bir başka yöntem ise öğrencilere edebi bir tartışma konusu ve okuma listesi ile ödev eserlerin bir sorun da kısmının ülkedeki kimi pek gerekçelerle okunmasının bile reddedilmesi. Kuşkusuz bir öğrenci hazırlatılması; ne okuyacağına karar verebilir ancak yazarın eşcinsel öğrencilere olması, Ermeni olması, “ideolojik” bulunması vb düşünülebilir. gerekçelerle okumayı reddetmek Hukuk Metodolojisi bu ödevlerin fakülte içinde dersi alan almayan sunulması olarak Halihazırda başvurulan derse konuk çağırmanın da dersine konu olsa gerek. Bu durumun bir başka sonucu öğrenci üzerinde olumlu etkisi olduğu görülmüştür. da kitaplardan kesin yanıtların beklenmesi, istenilen Özellikle hukukçu olmayan konukların edebiyat ve cevap alınamayınca yaşanan uzaklaşma. hukuku nasıl ilişkilendirdiği ya da tartışmalı bir Ders ilerlerken akademik destek kaynakların hiç meselede neleri dikkate aldığı hukuk öğrencilerinin okunmadığı fark edildi. Edebiyata kuş, çiçek, böcek ufkunu genişletmektedir. Örnek vermek gerekirse muamelesi yapılırken; akademik kaynaklar bir çeşit mekanla angarya olarak algılandı. Bu durumu değiştirmek için anlatıldığı bir derste (konuk bir iç mimardı), mekanın yapılabilecek en iyi şey değerlendirmede dikkate almak hukukla ilişkisi (hapishaneler, mahkeme salonları gibi) olsa da, bu kez not kaygısıyla akademik kaynaklarda daha net anlaşılabilmiştir. Ya da LGBTİ bireylerin yazılanların hukuken evlenmelerinin yasak olduğu Türkiye’de, sınav kâğıdına aktarılması kaygısı kişinin çiftlerin ilişkisinin yaşadığı edebiyat ayrımcılıkların üzerinden gündeme geliyor. Özetle akademik destek kaynakların LGBTİ hukukçu nasıl etkili biçimde okunacağı hala bir muamma! olmayan birisi tarafından anlatılması meselenin başka yönlerinin de tartışılmasını sağlamıştır. Bu noktada Son olarak, değerlendirme yani sınavlar da yukarıda disiplinlerarası bir yaklaşım sadece öğrenciler değil sayılan güçlüklerden beslenen sorunlar yaşandı. Fark öğretim üyeleri açısından hayli etkili olmuştur/olacaktır. edildi ki yazılı olarak bir görüşü ifade etme ve tartışma 50 Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014 Son olarak, Hukuk ve Edebiyat dersinin, çok keyifli bir ders olduğu söylenebilir. Öğrencilerle kitaplar üzerinden kurulan ilişki okuma listesini de iç dünyayı da zenginleştiriyor. Tartışılması çok zor meselelerin en azından konuşulabilmesini sağlıyor. En önemlisi ise öğretim üyesini “öğreten” olmaktan çıkarıp, birlikte öğrenenlerin arasına yerleştiriyor. “Derste belirlenen bir konu hakkında deneme yazdırılması iyi olur diye düşünüyorum.” “Tartışma konularını yazılı hale getirmek ve arşivlemek, hatta bir dergi çıkarmak iyi olur bence.” “Sınavda bir olay verip bize hikâye yazdırmanızı ummuştum.” “Sınavda bir öyküyü pratik çalışma haline getirsek daha iyi olurdu.” Öğrencilerin ders dönemi sonunda “Bu dersi daha etkili hale getirmek için ne yapılabilir, öneri ve eleştirilerinizi yazın.” sorusuna verdikleri cevaplardan. 51
© Copyright 2025 Paperzz
