160-164 Mustafa H Turkkani.indd

2015’e az bir zaman kala Türkiye, tüberküloz hedeflerinin neresinde?
DERLEME
REVIEW
doi • 10.5578/tt.7500
Tuberk Toraks 2014;62(2):160-164
Geliş Tarihi/Received: 25.03.2014 • Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 08.05.2014
2015’e az bir zaman
kala Türkiye, tüberküloz
hedeflerinin neresinde?
Mustafa H. TÜRKKANI1
Zeki YILDIRIM2
1
Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
Göğüs Hastalıkları Bölümü, Ankara, Türkiye
1
Department of Chest Diseases, Ankara Physical Therapy and Rehabilitation,
Training and Research Hospital, Ankara, Turkey
2
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara,
Türkiye
2
Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara,
Turkey
ÖZET
2015’e az bir zaman kala Türkiye, tüberküloz hedeflerinin neresinde?
Tüberküloz, büyük bir küresel sağlık sorunu olmaya devam etmektedir. Ülkelerin kalkınmalarındaki engelleri aşmak için 2000 yılında
düzenlenen Birleşmiş Milletler Milenyum Zirvesi’nde benimsenen Binyıl Kalkınma Hedefleri’nin (Millennium Development Goals),
önceliklerinden biri tüberkülozdur. Tüberkülozla ilgili hedefler, tüberküloz kontrolünün etkinliğini ölçmek için kullanılan sonuç göstergeleridir. Türkiye’de ulusal tüberküloz kontrol programı kapsamında yapılan etkin faaliyetlerle 2015 yılı gelmeden “Binyıl Kalkınma
Hedefleri” ve “Stop TB Strateji Hedefleri”nin tamamı yakalanmıştır.
Anahtar kelimeler: Tüberküloz, Türkiye
SUMMARY
Since little time remained to 2015; how far Turkey has achieved to reach the tuberculosis targets?
Tuberculosis still continues to be a globally major health problem. The one of the priorities of Millennium Development Goals, which
was adopted by “United Nations Summit” in 2000 to overcome the obstacles in the development of countries is tuberculosis. The
targets about the tuberculosis are the outcome indicators which are used to evaluate of effectiveness in tuberculosis’s control. By the
effective activities of the national tuberculosis control program; the “Millennium Development Goals” and “Stop TB Strategy Goals”
have been completely achieved in Turkey before 2015.
Key words: Tuberculosis, Turkey
GİRİŞ
Binyıl Kalkınma Hedefleri (Millennium Development
Goals), ülkelerin kalkınmalarındaki engelleri aşmak
için Eylül 2000 tarihinde düzenlenen Birleşmiş
Milletler Milenyum Zirvesi’nde 189 ülke tarafından
benimsenmiştir (1). Binyıl Kalkınma Hedefleri'nin,
sosyal ve ekonomik yararları arasında yoksulluğun
160
Tuberk Toraks 2014;62(2):160-164
Yazışma Adresi (Address for Correspondence)
Dr. Mustafa H. TÜRKKANI
Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve Araştırma
Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Bölümü, ANKARA - TURKEY
e-mail: mhturkkani@gmail.com
Türkkanı MH, Yıldırım Z.
azaltılması ve sağlığın geliştirilmesinde uluslararası
işbirliği için bir çerçeve ve fırsat sağlamak vardır (1).
Milenyum Bildirgesi’nde yer alan hedef ve eylemlerden seçilmiş, 2015 yılına kadar da başarılması istenen sekiz ana hedef içermektedir (2). Bu hedeflerden
altıncısı HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadeledir (2,3). Tüberküloz, Binyıl Kalkınma
Hedefleri’nde tanımlanan önceliklerinden biridir (1).
Bu hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek için
bazı göstergeler seçilmiştir. Tüberküloz için seçilen
göstergeler şunlardır;
•
•
Tüberküloz insidans, prevalans ve mortalitesinin
önce durdurulup ardından azaltılmaya başlanması (6.9 göstergesi).
Doğrudan Gözetimli Tedavi Stratejisi (DGTS)
altında tanı alan ve tedavi edilen hasta yüzdesi
(6.10 göstergesi) (3).
Stop TB ortaklığı, bu hedefleri daha ölçülebilir göstergelerle değerlendirebilmek için aşağıdaki göstergeleri
belirlemiştir:
•
Stop TB hedefi olarak 2015 yılında tüberküloz
prevalans ve mortalitesini 1990 seviyesinin yarısına düşürmek (4).
•
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ise 1991 yılında
gerçekleşen Dünya Sağlık Asamblesinde aldığı
kararla, yayma pozitif tüberküloz hastalarının en
az %70’ini bakteriyolojik olarak bulmak ve bunların en az %85’ini başarıyla tedavi etmek (4).
Tedavi başarı ve olgu bulma oranları, etki göstergeleri insidans, prevalans ve mortalite oranlarıyla birlikte
tüberküloz kontrolünün etkinliğini ölçmek için kullanılan sonuç göstergeleridir (5). 1950’li yıllardan itibaren yapılan gözlem ve çalışmalarda; bu hedefler
sağlandığı zaman önce prevalansta, daha sonra da
insidansta yıllık olarak %5-10 civarında düşme sağlanacaktır (6).
DÜNYADA DURUM NEDİR?
Tüberküloz, büyük bir küresel sağlık sorunu olmaya
devam etmektedir. 2012 yılında, yaklaşık 8.6 milyon
kişide tüberküloz gelişmiş ve 1.3 milyon (320.000’i
HIV pozitif) kişi bu hastalıktan ölmüştür. Tüberküloz
ölümlerinin birçoğunun önlenebilir olduğu göz önüne
alındığında bu durum kabul edilmez büyüklüktedir (7).
Küresel olarak ve tüm ülkeler tarafından kabul edilen
ve ilerleme için tasarlanan hedefler, uluslararası ve
ulusal kalkınma çabalarının odak noktası haline gelmiştir. DSÖ tüberkülozu bir küresel halk sağlığı acil
durum olarak ilan etmiş, sonrasında Binyıl Kalkınma
Hedefleri kapsamında belirlenen 2015 küresel hedeflere yönelik büyük ilerlemeler gözlenmiştir (7).
Küresel olarak yıllık yeni tüberküloz olgularının sayısı 2006 yılından bu yana yavaşça azalmaktadır. 2010
ve 2011 yılları arasında yeni olguların sayısı %2.2
düşmüştür. Altı DSÖ bölgesinde tüberküloz insidansı
düşmektedir. Düşüş oranı yavaş olsa da bu eğilim
devam ederse, tüberküloz insidansını tersine çevirme
hedefine dünya ulaşmış olacaktır. Çoğunlukla Afrika
ve Asya'daki kontrol çabaları, geçmişte infekte olmuş
yaklaşık 2 milyar kişide hastalığın reaktivasyonu
önlemek için kritik öneme sahiptir (8).
Tüberküloz prevalansı ve tüberküloza bağlı ölümler
çoğu bölgede düşmektedir. 2011 yılında yaklaşık 1.4
milyon kişi (430.000’i HIV pozitif), 2012 yılında 1.3
milyon (320.000’i HIV pozitif) kişi bu hastalıktan
ölmüştür (7,8). Küresel olarak, tüberküloz mortalite
oranı 1990 yılından bu yana %41 oranında azalmıştır
ve eğilim 2015 yılına kadar %50 azalma hedefine
ulaşacağını göstermektedir (8).
2011 yılı dahil olmak üzere son beş yılda küresel
tedavi başarı oranı, Dünya Sağlık Asamblesi tarafından belirlenen %85 hedefine ulaşılmış ya da aşılmıştır (9).
2015 yılına kadar tüberküloz insidansının, prevalansının ve ölümlerinin azaltılması dünyanın çoğunda
elde edilebilinir ama sorun Afrika ve Doğu Avrupa'da
büyük olacaktır (10).
Tüberküloz karşı mücadelede Doğrudan Gözetimli
Tedavi Stratejisi (DGTS) (1995-2005 yılları) ve 2006
yılında başlatılan halefi Stop TB stratejisini uygulamak için 15 yıllık yoğun çaba uygulanmaktadır.
1995-2011 yılları arasında, kümülatif toplam 51 milyon tüberküloz hasta, bu programlar ile tedavi edildi,
başarıyla 20 milyon hayat kurtarıldı (11).
Tüm bunlara rağmen küresel tüberküloz kontrolünde
büyük sorunlar bulunmaktadır. Tüm tüberküloz olgularının üçte birden fazlası DGTS protokolü kullanılarak tedavi almamaktadır. Saptanan hastalar arasında
çok ilaca dirençli tüberkülozlu tahmini 310.000 olgunun çoğu uluslararası kurallara göre tanı ve tedavi
almamaktadır. Birçok tüberkülozlu olgunun arasında
HIV pozitifli kişiler vardır. HIV durumu bilinmemektedir. Bu hastalar antiretroviral tedavi almamaktadır (11).
Tüberkülozun son epidemiyolojik göstergeleri, 2050
yılında tüberküloz eliminasyonun Binyıl Kalkınma
Hedefleri ile elde edilemeyeceğini göstermektedir (12).
Tuberk Toraks 2014;62(2):160-164
161
2015’e az bir zaman kala Türkiye, tüberküloz hedeflerinin neresinde?
DSÖ AVRUPA BÖLGESİ’NDE DURUM NEDİR?
Tüberküloz ile ilgili 2015 Binyıl Kalkınma Hedefleri
2011 yılında kısmen elde edilmiştir. DSÖ Avrupa
Bölgesinde tüberküloz insidansı 2000-2011 yılları
arasında yılda yaklaşık %5 oranında düşmüştür (13).
Tüberküloz insidansının azalmaya devam etmesine
rağmen ilerleme yavaştır (14). Bununla birlikte, bölgede tüberküloz prevalansı 100.000'de 56 ve tüberküloz mortalite 100.000'de 4.9 olarak hesaplanmıştır. 2015 yılı için hedef tüberküloz prevalansı
100.000'de 34 olup, düşme eğilimindedir. Ancak,
bölgede tüberküloz mortalitesi 2015 yılına kadar
%50 azaltılması hedefine ulaşamayacaktır (13).
TÜRKİYE TÜBERKÜLOZ HEDEFİNDE NEREDE?
DSÖ’nün tüberküloz kontrolü için önerdiği DGTS’nin
beş bileşeni Türkiye’de uygulanmaktadır. Türkiye’de
tüberküloz kontrolünün temelini DGTS oluşturmaktadır (15).
DSÖ’nün önerilerini içeren “Berlin Deklarasyonu”
kapsamında Türkiye de “Stop TB Stratejisi”ni uygula-
mayı taahhüt etmiş ve strateji gereklerini uygulanmaya başlamıştır (15).
Türkiye, DSÖ Avrupa Bölgesi’nde tüberküloz açısından yüksek öncelikli 18 ülke arasındadır (13).
DSÖ’nün tüberküloz insidansıyla ilgili hedefi, 2015
yılına kadar insidans hızı artışının durdurularak geriye çevrilmesidir. Türkiye’nin de içinde yer aldığı
DSÖ Avrupa Bölgesi’nde 2012 yılı tüberküloz insidansı 100.000'de 40 iken, Türkiye’nin tüberküloz
insidansı 100.000'de 22’dir. Türkiye’nin tüberküloz
insidans hızı, yıllara göre azalmakta olup, 2000 yılında 100.000'de 33 iken 2010 yılında 100.000'de 25,
2012 yılında 22’dir (Şekil 1) (9).
DSÖ’nün tüberküloz prevalansıyla ilgili hedefi, tüberküloz prevalansını 2015 yılına kadar, 1990 yılına
kıyasla yarıya düşürmektir. DSÖ Avrupa Bölgesi’nde
2012 yılı tüberküloz prevalansı 100.000'de 56 iken
Türkiye için bu rakam 100.000'de 23’tür (9). Türkiye,
1990 yılında 100.000'de 51 olan tüberküloz prevalansını 2007 yılında 100.000'de 25’e düşürmüştür ve
prevalans hedefine ulaşmıştır (Şekil 2) (9).
Şekil 1. DSÖ Avrupa Bölgesi ve Türkiye’nin yıllara göre tüberküloz insidansı.
Şekil 2. DSÖ Avrupa Bölgesi ve Türkiye’nin yıllara göre tüberküloz prevalansı.
162
Tuberk Toraks 2014;62(2):160-164
Türkkanı MH, Yıldırım Z.
Binyıl Kalkınma Hedefi kapsamında 2015 yılında
tüberküloz mortalitesini 1990 yılı seviyesinin yarısına düşürmek hedefi bulunmaktadır. Türkiye 1990
yılında mortalite oranı 100.000'de 6.2’dir. Türkiye,
1998 yılında tüberküloz mortalitesini 100.000'de 3’e
düşürerek bu hedefe ulaşmıştır (Şekil 3) (9).
olup, 2012 yılında yayma pozitif tüberküloz olgularının tedavi başarısı %90 iken, DSÖ Avrupa Bölgesi’nin
tedavi başarısı %66’dır (Şekil 4) (9).
DSÖ’nün tüberküloz kontrol programlarındaki hedefi “yayma pozitif yeni tüberküloz olguların en az
%70’ine ulaşmak, ulaşılan bu olguların %85’ini
başarıyla tedavi etmektir”. Türkiye ilk defa 2004
yılında beklenen olguların %87’sini bulup, bunların
%85’ini tedavi ederek bu hedefe ulaşmıştır (9).
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı üye ülkelerin 2009 yılında tüberküloz durumunun değerlendirildiği ve Binyıl
Kalkınma Hedefleri kapsamında başarı ve eksikliklerin tespit edildiği bir çalışmada; üye ülkelerden sadece iki ülkenin 2015 yılına kadar Binyıl Kalkınma
Hedefleri’ne ulaşacağı, bunlardan birinin Türkiye
olduğu, diğer ülkelerin acil müdahale hazırlaması
gerektiği, yoksa hedeflere ulaşmalarının mümkün
olmayacağı belirtilmiştir (16).
DSÖ Avrupa Bölgesi’nde 1994 yılında yayma pozitif
tüberküloz hastaların tedavi başarısı %67 iken,
Türkiye için bu rakam 1996 yılında %71, 1998 yılında %66’dır. Türkiye için 1997 ve 1999 yıllarına ait
rakam belirtilmemiştir. 2000 yılında bu oran DSÖ
Avrupa Bölgesi için %75 iken, Türkiye için %73’tür.
Türkiye, tedavi başarısında önemli aşama kaydetmiş
Tüberküloz kontrolü için ayrılan bütçenin artırılması,
tüberküloz kayıt sisteminde iyileştirme, tüberküloz
laboratuvar ağının güçlendirme çalışmaları, doğrudan gözetimli tedavinin yaygınlaştırılması, verem
savaşı dispanserlerinin yeniden yapılandırılması
sonucunda Türkiye bu hedeflere ulaşmıştır (17).
Türkiye’nin geçmişten gelen tüberkülozla mücadele
Şekil 3. DSÖ Avrupa Bölgesi ve Türkiye’nin yıllara göre tüberküloz mortalite oranı.
Şekil 4. DSÖ Avrupa Bölgesi ve Türkiye’nin yıllara göre yayma pozitif tüberküloz olgularının tedavi başarısı.
Tuberk Toraks 2014;62(2):160-164
163
2015’e az bir zaman kala Türkiye, tüberküloz hedeflerinin neresinde?
kararlılığı devam etmektedir. Sağlık Bakanlığı, tüberküloz insidansını 2017 yılında 100.000'de 16’ya,
2023 yılında 100.000'de 12’ye indirmeyi hedeflemiştir (18).
7. World Health Organization. Global tuberculosis report
2013. Geneva, Switzerland: WHO, 2013.
SONUÇ
9. World Health Organization (WHO). Accessed date: 10
January 2014. Available from: http://apps.who.int/gho/
data
Türkiye; ulusal tüberküloz kontrol programı kapsamında yapılan etkin faaliyetlerle 2015 yılı gelmeden
“Bin Yıl Kalkınma Hedefleri” ve “Stop TB Strateji
Hedefleri” tamamını yakalanmıştır. Türkiye, tüberküloz eliminasyonunu hedeflemelidir. Altyapı, insan
kaynağı, teknik ekip, bütçe, program ve stratejik plan
yönünden eliminasyonu yapabilecek kapasite bulunmaktadır.
ÇIKAR ÇATIŞMASI
Bildirilmemiştir.
KAYNAKLAR
1. Dye C, Maher D, Weil D, Espinal M, Raviglione M. Targets
for global tuberculosis control. Int J Tuberc Lung Dis
2006;10(4):460-2.
2. United Nations. Accessed date: 15 December 2013.
Available from: http://www.un.org/millenniumgoals/
3. United Nations Development Programme. Accessed date:
15 December 2013. Available from: http://www.undp.
org/content/undp/en/home/mdgoverview/
4. Stop TB Partnership and World Health Organization. The
Global Plan to Stop TB, 2006-2015: actions for life towards
a world free of tuberculosis. Geneva, Switzerland: WHO,
2006.
5. Jordan TS, Davies PD. Clinical tuberculosis and treatment
outcomes. Int J Tuberc Lung Dis 2010;14(6):683-8.
6. Marais BJ, van Helden PD. Reconsidering global targets
for tuberculosis control. Bull World Health Organ
2009;87(12):A-B.
164
Tuberk Toraks 2014;62(2):160-164
8. World Health Organization. World health statistics 2013.
Geneva, Switzerland: WHO, 2013.
10. Dye C, Watt CJ, Bleed DM, Hosseini SM, Raviglione MC.
Evolution of Tuberculosis Control and Prospects for
Reducing Tuberculosis Incidence, Prevalence, and Deaths
Globally. MD JAMA 2005;293(22):2767-75.
11. United Nations. The millennium development goals report
2013. New York: UN, 2013.
12. Jassal MS, Bishai WR. Epidemiology and challenges to the
elimination of global tuberculosis. Clin Infect Dis
2010;50(S3):S156-S64.
13. European Centre for Disease Prevention and Control/WHO
Regional Office for Europe. Tuberculosis surveillance and
monitoring in Europe, 2013.
14. European Centre for Disease Prevention and Control.
Annual Epidemiological Report 2011. Reporting on 2009
surveillance data and 2010 epidemic intelligence data.
Stockholm: ECDC; 2011.
15. Bozkurt H, Türkkanı MH, Musaonbaşıoğlu S, Yıldırım A,
Baykal F. Türkiye’de Verem Savaşı 2011 Raporu, Ankara:
T.C. Sağlık Bakanlığı; 2011.
16. Moradi G, Naieni KH, Rashidian A, Vazirian P, Mirzazadeh
A, Vaziri MR, et al. Evaluation of Tuberculosis Situation in
Economic Cooperation Countries in 2009; Achievement
and Gaps toward Millennium Development Goals. Int J
Prev Med 2012;3(2):77-83.
17. Yildirim Z, Turkkani MH, Bozkurt H, Islek E, Mollahaliloglu
S, Erkoc Y. Effects of the health transformation programme
on tuberculosis burden in Turkey. Respir Med
2013;107(12):2029-37.
18. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. Stratejik Plan 20132017. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, 2012.

Download Report