İSLAMOĞLU, Mahmut-ÖZNUR, Şevket-KIBRIS

807
KIBRIS RUMCASINDA “A” HARFLİ TÜRKÇE
SÖZCÜKLERDEN BAZILARI
İSLAMOĞLU, Mahmut*-ÖZNUR, Şevket**
KUZEY KIBRIS/NORTH CYPRUS/СЕВЕРНЫЙ КИПР
ÖZET
Kıbrıs Adasının Osmanlı-Türk egemenliğine girdiği 1571 yılından itibaren
Kıbrıs’ın resmî dili hâline gelen Türkçenin yüzyıllarca birinci dil olma özelliğini
koruduğu bilinen bir gerçektir. Ancak 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması’yla
İngilizcenin öne geçtiği ve Türkçenin ikinci planda kaldığı görülür. 1960 yılında
Kıbrıs’ta bağımsız bir Ortaklık Cumhuriyeti kurulunca Rumca ile birlikte yeniden
devletin resmi dili ilân edilmiş ve 1963 yılındaki toplumlar arası mücadelelere
kadar bu özelliğini korumuştur. Olaylar nedeniyle birbirinden ayrılan toplumların
kendi bölgelerinde, kendi dillerini kullanageldikleri gözlemlenir. O günlerde
oluşturulan ve muhtelif aşamalardan geçerek günümüze kadar süre gelen Kıbrıs
Türk yönetimlerinin birinci resmî dilleri hep Türkçe olmuştur.
Nitekim 1983 yılında ilan edilen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin iftiharla
söyleyebiliriz ki, dili yine Türkçedir.
Bu dil bir yandan, fetihten sonra Ada’ya yerleştirilen Türk halkının konuşma
dili olma özelliğini korurken bir yandan da Ada Yönetimlerinin resmî dili
olagelmiştir. Dünya dilleri arasında önemli bir yer işgal eden Türk dili Ada’daki
yerli halkları çok etkilemiş, bu halkların özellikle Kıbrıslı Rumların hem
konuşma dillerinde hem de yazı dillerinde hatırı sayılır derecede etkili olmuş, bu
dile hayli zenginlik kazandırmıştır. Kendi saygın araştırmacılarının da belgelerle
ortaya koydukları gibi en az üç bin beş yüz Türkçe sözcüğün Kıbrıs Rum ağzında
mevcudiyeti görülmektedir.
Sizlere bu bildirimizde sunmaya çalışacağımız örnekler, bu etkileri açıkça
kanıtlayacak niteliktedir.
Anahtar Kelimeler: Lozan Antlaşması, Türkçe, Kıbrıs Rum ağzı, Türkçe
sözcükler.
ABSTRACT
Some Turkish Words with the Letter “A” in Greek Cypriot Language
It is a known fact that with the sovereignty of the Ottoman Empire in Cyprus,
Turkish language became the official language and remained as the first language
*
**
Dr. Araştırmacı-Yazar. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
Yakın Doğu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Elemanı. Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti. e-posta: sevketoznur@yahoo.com
808
for centuries. But after the Loazan Treaty in 1923, English Language became
the first language of the island. In 1960 with the declaration of the Republic of
Cyprus, again it (Turkish language) became the official language of the republic
with English and Greek languages until the communal struggles in 1963. Two
communities separated from each other because of the struggles and started using
their own languages. Since then, Turkish governmental authorities have always
used Turkish as the official language.
As a matter of fact, we can proudly say that the official language of the Turkish
Republic of Northern Cyprus which was declared in 1983 is Turkish.
Turkish language was not only the spoken language of the settlers after the
Ottoman conquest but the island’s administrations’ as well. Turkish Language
which has an important place among world languages, affected the societies
living in Cyprus. These societies written and spoken languages (specially Greek
Cypriots’) were considerably affected. According to some respectful Greek
Cypriot researchers there are 3500 Turkish words in Greek Cypriot dialect.
In this study, we are going to try to give examples that will clearly prove these
effects.
Key Words: Lausanne Treaty, Turkish language, Greek Cypriot dialect,
Turkish words.
Sözcükler1
1. Αγαλλίκκιν
Rumca Okunuşu: Ağalikkin
Türkçedeki Karşılığı: Ağalık
Kıbrıs Rumcası’na Türkçeden geçme bir sözcük olduğu belirtilmektedir.
Rumcada karşılığı verilirken yine başka bir Türkçe sözcükle açıklama
yapılmaktadır. “Tembelya” diye verilen sözcük de “Tembellik” kelimemizin ta
kendisidir. Cümle içerisinde verilen örneklerde de Türkçeden alınma sözcükler
dikkat çeker.2
Örnek cümle: Το ρεσπελλίκκιν εν θέλ’ αγαλλίκκιν’.
Okunuşu: “To rençberlikkin en theli ağalikkin.”
Türkçe anlamı: “Rençberlik ağalık istemez.”
2. Αβρατίνί
Rumca Okunuşu: Avradini
1
Bildirimizde Rumcanın peltek “d” sesini İngilizcedeki “th” ile vermeyi uygun gördük.
2
Rumcadaki küfür sözcüklerinin çoğu Türkçedir.
809
Türkçedeki Karşılığı: Avradını.
Yazar bu sözcüğün de Türkçeden alındığını belirtirken, öfkelenildiği zaman
küfür olarak kullanıldığı açıklamasına yer verir.
Örnek Cümle: “Έφυες με τ’ αβρατινί.”
Rumca Okunuşu: Efiyes me do avradini.
Örnek Cümlenin Türkçe Anlamı: “Bağırıp çağırarak kaçtın (gittin).”
3. Αβτζής
Rumca Okunuşu: Avdzis.
Türkçeden geçtiği belirtilen sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken “Kiniğos”
sözcüğü verilmektedir.
4. Αγιάζιν
Rumca Okunuşu: Ayazin
Türkçedeki Karşılığı: Ayaz
Sözcüğün açıklaması yapılırken: “Kışın, sabahları, hafif esinti ile birlikte
hissedilen soğuk hava.” sözlerine yer verilmektedir.
5. Αγιρλίκκια
Rumca Okunuşu: Ağırlikkia
Türkçedeki Karşılığı: Ağırlık.
“Ağırlık” sözcüğünün Rumcada “varos” sözcüğüyle izah edilebileceği
anlatılır.
6. Αγνατίζω
Rumca Okunuşu: Ağnadizo
Türkçedeki Karşılığı: Anlamak.
Bu sözcüğü açıklamaya çalışan kitabın yazarı sözcüğün kimi Kıbrıslı Türklerce
telâffuzunu da vererek “Ağnadım” demektedir.
Rumcada hangi anlamlarda kullanıldığını açıklarken de “Anlıyorum, demek
istiyorum, izah ediyorum” ifadelerini kullanır.
Örnek Cümle: “Την γλώσσαν όμως της καρκιάς πιστεύκω αγνατίζειξ.”
Okunuşu: “Din ğlossan omos tis garkias bistevko ağnadizis.”
Türkçesi: “Kalbin dilinden anlıyorsun sanırım.” denmekte.
Örnek Cümle: “Τότε οι αστυνομικοί επήραν καταθέσεις, αφού του
αγνατίσασιν ούλες τες υποθέσεις.”
810
Okunuşu: “Dode i asdinomiki ebiran gatathesis, afou du ağnadisasin oles des
ibothesis.”
Türkçesi: “Tüm olan bitenleri anlayan polisler o vakit ifade aldılar.”
7. Αζάς
Rumca Okunuşu: Azas
Türkçesi: Aza
Rumca açıklamada “Kinotikos Simvulos” diye bir ifadenin yer aldığı
görülmekte. “Toplum temsilcisi” diye çevirebileceğimiz bu kişiler bizim yerel
yönetimlerde görev alan muhtarların yardımcılarından, azalardan başkası değildir.
8. Αζάτιν
Rumca Okunuşu: Azadin (Türkçe-Farsça olduğu verilir.)
Türkçedeki Karşılığı: Azat
Rumca açıklamasında “Özgür etme” biçiminde bir ifadeye yer verilmektedir.
Örnek Cümle: “Είχα τρεις μαύρους τζι έκαμα τους αζάτιv”.
Rumca Okunuşu: “İha dris mavrus ce egamadus azadin.”
Türkçesi: Üç zenci kölem vardı ve onları azat ettim.”
9. Άζκαλτι
Rumca Okunuşu: Az kaltı.
Türkçedeki Karşılığı: Az kaldı.
Rumca açıklamada “Hemen hemen, az daha, ramak kaldı anlamlarına gelen
sözcükler kullanılır.
Örnek Cümle: “Τον Σοφοκλήν που το Πρασκιόν άζκαλτι να τον πιάσοί”
Rumca Okunuşu: “Ton Sofoklin bu don Prasgon azkaltı na don bgasi”
Rumca olarak verilen örnek cümlenin Türkçesi şöyle: “Prasyolu Sofokli’yi az
kaldı yakalayacaktı.”
10. Αϊλ(λ)ίκ(κ)ιν
Rumca Okunuşu: Aylikkin
Türkçesi: Aylık (Maaş)
Türkçeden Rumcaya geçtiği belirtilen bu sözcüğün de anlamı aynen
dilimizdeki gibidir.
811
Örnek Cümle: “Τω Χαλίλη Χ» Τεβρισιούς δύο αϊλλίκια: 50.”
“Aylık ücret” diye yapılan izahattan sonra yer alan Rumca örnek cümledeki
kişi de “Halil Derviş” olup iki aylığının 50 olduğu belirtilir.
11. Αΐπιν
Rumca Okunuşu: Aibin
Türkçedeki Karşılığı: Ayıp
Rumcada açıklama yapılırken üç değişik sözcük kullanıldığı görülür.
“Elâttoma:
a. Kusur, sakatlık.
b. Özürlü olma hâli
c. Noksanlık.
Örnek Cümle: “Γιατί νάν’ παραδκι,άνταλον, να βκει μ’ έτσι αΐπιv.”
Rumca Okunuşu: “Yadi nan baradgi, andalon, na fgi me etsi aibin”
Rumca olarak verilen örnek cümlenin anlamı şöyle: “Neden tertipsiz
olsun da böyle bir ayıpla ortaya çıksın.”
12. Αϊπλής
Rumca Okunuşu: Aiblis
Türkçedeki Karşılığı: Ayıplı.
Örnek Cümle: “Που έχει κάποιοαΐπι.”
Rumca açıklamada “Ayıbı olan” diye bir ifadenin yer aldığı görülür ve yine
Türkçe sözcüğü bir başka Türkçe sözcükle açıklamaya çalışır.
13. Αϊράνιν
Rumca Okunuşu: Airanin. “Δροσιστικό ποτό από γιαούρτι.”
Türkçedeki Karşılığı: Ayran
Sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken “Yoğurttan yapılan serinletici içecek”
denmektedir.
Örnek Cümle: “ ‘Τ’ αϊράνιν το καλόν έναν γρόσι ν το πουλώ”
Rumca Okunuşu: “Do ayranin do galon enan ğrosi n do bulo.”
Örnek Olarak Verilen Rumca Cümlenin Türkçesi Şöyledir: “İyi ayranı3
bir kuruşa satarım.4
3
Kıbrıslı Türkler ayranı yoğurttan yaparlar.
4
Eski yıllarda kuruşlar bir değer ifade ederdi.
812
14. Αλάιν
Rumca Okunuşu: Alain
Türkçedeki Karşılığı: Alay (Karşılama töreni)
Rumcada Sözcüğün Karşılıkları Verilirken: “Birliktelik, kuşların toplu
halde bulunuşu, kalabalık.” gibi ifadeler yer almakta.
Örnek Cümle: “Οι Χωραίτες εβγηκαν να τους προϋπαντήσουν, αλάιν να
τους κάμουσιν, τιμήν να τους τιμήσουν.”
Rumca Okunuşu: “İ Horaides evğigan na dus proibandisun, alayin na dus
kamusin, dimin na dus dimisun.”
Rumca örnek cümlenin anlamı ise şöyledir: “Lefkoşalılar (Şeherliler)5 onları
karşılamaya, onlara alay düzenlemeye, onları onurlandırmaya çıktılar.”
15. Αλακκερίμ
Rumca Okunuşu:Alakkerim
Türkçedeki Karşılığı: Allah Kerim.
Sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken dilimizdekine yakın bir ifadenin yer
aldığı görülür. “Ehi o theos” yani “Tanrı sahiptir.”, “Tanrı kadirdirç.” diyebiliriz.
16. Αλατζά
Rumca Okunuşu: Alatza
Türkçedeki Karşılığı: Alaca
Türkçeden geçme bir sözcük olduğu belirtilirken Rumca açıklamada pamuklu
ya da yünlü yerli kumaş olduğu söylenir.
Örnek cümle: “Εχόρησες την αλατξάν κι εξέης εις το ‘ώμαν’.”
Rumca Okunuşu: “Ehorises din alatza ge eksevis is do oman.”
Örnek Olarak Verilen Rumca Cümlenin Anlamı Şu: “Alacayı giyip de
omuza çıktın.”
17. Άλιν
Rumca Okunuşu: Alin
Türkçedeki Karşılığı: Al (Kırmızı)
Rumcada anlamını “kırmızı” olarak veren yazar, örnek cümlede şöyle
demektedir.
5
Kıbrıs’ta Lefkoşa’ya “Şeher” de denir. Halkına da Şeherli denmekte.
813
Örnek Cümle: “Ελάλες τα σειλούδκια της έν’μουσκοκάρφιν άλιν.”
Rumca Okunuşu: “Elâles da şiluthğa dis en musgogarfin alin.”
Türkçesi: “Dudacıkları al bir çiçek gibidir diyordun.”
18. Αλίσι - Βερίσι
Rumca Okunuşu: Alisi-verisi
Türkçedeki Karşılığı: Alış-veriş.
Rumca açıklamada “Almak-vermek” diye tanımlanır ve ayrıca ticarette bir
işlem olarak da kullanıldığı açıklanır.
19. Αλλάβερσιν
Rumca Okunuşu: Allaversin
Türkçedeki Karşılığı: Allah versin
Açıklayıcı Cümle: “Ο Θεός να , σε βοηθήσει (ειρωνικά), απάντηση σε
ζητιάνο, όταν αρνείται την ελεημοσύνη.”
Rumca açıklama yapılırken “Tanrı yardımcın olsun.” biçiminde bir ifadenin
yer aldığı ve alaylı olduğu söylenir. Bu arada dilenenlere yanıt oluşturduğu ve de
sadaka vermek istenmediğinde söylendiği eklenir.
Örnek Cümle: “Φαγιά τζαι πκεια, αλλάβερσιν, ο κόσμος έν’ γεμάτο” (Τζαπ.),
(Çapura Halk Ozanı).
Rumca Okunuşu: “Faya ce pya, allaversin, o kozmos en yemados”
Türkçesi: “Allahversin, her taraf yiyecek, içecekle doludur.”
Örnek Cümle: “Αφούς έτο, αλλάβερσιν, ‘πό ούλλα έσσω έσεί’ (Πλαστ.).
(Plasi Halk Ozanı)
Rumca Okunuşu: “Afus edo, allaversin, bo ullâ esso eşi.”
Türkçesi: “Bak, Allahversin evde herşey var.”
20. Αλλάχαξι
Rumca Okunuşu: Allahası
Türkçedeki Karşılığı: Allahasın
Örnek Cümle: “Τζι εσού, αλλάχασι, έν’ δουλειές τούτες που έκαμεξ.”
Rumca Okunuşu: “Ce su, allahasi, en thulyes dudes bu egames.”
Rumcada örnek oluşturan cümlenin Türkçesi şöyle “Allahasın sen de bu
yaptıkların iş mi?”
814
21. Αλλάχαταμ
Rumca Okunuşu: Allahatam
Türkçedeki Karşılığı: Allah adamı
Sözcüğün Rumca açıklamasında “Allah adamı, saf insan.” biçiminde ifadeler
dikkat çeker.
22. Αλλαχμουστακκουνούβερσιν
Rumca Okunuşu: Allahmustakkunu versin.
Türkçedeki Karşılığı: Allah müstahakını versin.
Örnek Cümle: “Να σε πάρει ο διάβολος!”
Rumca Okunuşu: “Na se bari o yiavolos!”
Rumca açıklaması dilimizdekinden biraz farklı. Burada “Seni şeytan alsın!”
diye bir ifadeye yer verildiği görülmekte.
23. Αλλάχμπεης
Rumca Okunuşu: Allaibeyis
Türkçedeki Karşılığı: Alaybeyi
Örnek Cümle: “Του αλλάχμπεη λέγει του για να τους πολογιάσουv.”
Rumca Okunuşu: “Du allaybeyi leyi du ya na dus boloyasun.”
Rumca Verilen Örnek Cümlenin Anlamı Şöyle: “Alaybeyine onları
kovmalarını söyler.”
24. Αλλαχπελασινούβερσιν
Rumca Okunuşu: Allahbelasunu versin
Türkçedeki Karşılığı: Allah belâsını versin!
Örnek Cümle: “Να σου δώσει ο Θεός μπελάδες!”
Rumca Okunuşu: “Na su thosi o theos mbelathes!”
Rumca Örnek Cümlenin Anlamı: “Allah sana belâlar versin!” Biçiminde
olup Türkçedeki üçüncü kişi yerine, Rumcada ikinci kişinin yer aldığı gözlemlenir.
Üstelik Tanrı’nın vereceği ceza yine Türkçede kullanılan “bela” sözcüğü olup
çoğul biçimde yer aldığı görülür. (“Türkçede; ‘Allah belasını versin!’ derken
üçüncü kişi kastedilmektedir. Hâlbuki Rumca örnekte: ‘Allah sana belalar versin!’
diye bir ifade yer alır”)
25. Αλλάχ Ραμετ Εϊλεσίν
Rumca Okunuşu: Allah ramet eylesin!
815
Türkçedeki Karşılığı: Allah rahmet eylesin!
Rumcadaki açıklamanın bizdekinden pek farkı yoktur. Yalnız söylenişte
“rahmet” sözcüğündeki “h” sesi düşmüştür.
26. Αντάσορας
Rumca Okunuşu: Andasoras
Türkçedeki Karşılığı: Ondan sonra
Rumca Açıklamada: “Daha sonra, devamında” gibi ifadelere yer verilir.
27. Αρκάς
Rumca Okunuşu: Arkas
Türkçedeki Karşılığı: Arka
“Arka” Sözcüğüne Bir “S” Harfi İlâvesiyle Elde Edilen Bu Sözcüğün
Rumca Açıklamasında: “Arka çıkan”, “Savunan” sözcüklerinin yer aldığı
görülür.
Örnek cümleler
a. “Ανάγκη πάσα να ‘βρουμεν αρκάν τζαι δικηόρον.”
Rumca Okunuşu: “Anangi basa navrumen arkan ce thigioron.”
b. “Ο Νικολάκης κι ο Νονής εμβήκαν βεκκιλάδες, να ξαπολύσουν τον
Λαμπρήν, να πά’ να πιάσ’ αρκάδεζ.”
Rumca Okunuşu: “O Nikolakis ge o Nonis emvigan vekkilathes, na
ksabolisun don Lambrin, na ba na biasi arkathes.”
Kullanılışı Aynen Dilimizdeki Gibi Olan Bu Sözcükle İlgili Örnek
Rumca Cümlenin Türkçeleri Şöyle:
a. “Bütün mesele arka ve avukat bulmak meselesidir”.
b. “Lambri”yi serbest bırakmaları ve ona arka çıkacak kişiler bulabilmesi için
Nikolakis ve Nonis vekil oldular.”
28. Αρκαλατίζω - Αρκαλατευκω
Rumca Okunuşu: Arkaladizo
Türkçedeki Karşılığı: Arkalamak
Rumca Açıklamada: “Desteklemek, birilerini savunmak.” gibi ifadeler
görülür.
Örnek Cümle: “Έδει αρκάν τξι αρκαλατίζει τον να μεν τον δέρουν.”
Rumca Okunuşu: “Ehi arkan ce arkaladizidon na men don therun”
816
Rumca Örnek Cümle ise Şöyle: “Arkası vardır, onu dövmemeleri için ona
arka çıkar.”
29. Αρπατζίκκιν
Rumca Okunuşu: Arpadzikkin
Türkçedeki Karşılığı: Arpacık
Rumcası: “Είδος βελονιάς που ράβουν τα σεντόνια.”
Rumca Okunuşu: “İthos velonyas bu ravun da sendonya.”
Rumca açıklamada “Çarşaf dikerken kullanılan bir tür iğne.” diye tanımı
yapılmaktadır.
30. Αρσίζης - Αρτζίζης
Rumca Okunuşu: Arsizis
Türkçedeki Karşılığı: Arsız
Örnek Cümle: “Ο άνθρωπος εις το πιοτόν και παρά νάν’ αρσίζης, χίλιες
φορές καλύτερα να είναι χαϊρσίζηξ.” (Μιχαήλ)
Rumca Okunuşu: “O antrobos is do biodon ge bara nan arsizis, hilyes fores
galidera na ine hayirsizis.”
Rumcada Açıklama Yaptıktan Sonra Verilen Örnek Cümlenin Türkçe
Anlamı Şöyle: “Adam içkide arsız olacağına hırsız olsun bin kez daha iyidir.”
Mihail (Halk ozanı)
31. Αρσιλλίκκιν - Αρτζιλλίκιν
Rumca Okunuşu: Arsillikin-Artzillikkin
Türkçedeki Karşılığı: Arsızlık.
Sözcüğün iki biçimde geçtiği görülür.
Rumca açıklamada “Arsızın niteliği” sözlerine yer verilmektedir. Rumca
açıklama yapılırken yine Türkçeden geçme “arsız” sözcüğünün yer alması son
derece ilginç.
32. Αρτικλαμάς
Rumca Okunuşu: Artıklamas.
Türkçedeki Karşılığı: Artıklama
Rumca açıklama yapılırken “Fazlalık” gibi bir ifade kullanılmakta.
33. Αρτιρώ
Rumca Okunuşu: Artiro
817
Türkçedeki Karşılığı: “Artırmak” sözcüğünün ta kendisi olan bu sözcüğün
“artırırım” biçiminde yer aldığı görülür.
Örnek Cümleler
a. “Σπάζεις μέσα στην δουλειάν τζι εν αρτιράς ππαράν’.”
Rumca Okunuşu: “İsbazis mesas din thulyan ce en artiras paran.”
b. “Τόσον ππαράν που κέρδιζεν τίποτε δεν αρτίραν.” (Άζ)
Rumca Okunuşu: “Doson paran bu gerdizen dibode then artiran.”
Rumca Olarak Verilen Örnek Cümlelerin Türkçeleri Şöyledir
a. “Çalışmaktan çatlarsın da para artıramazsın.”
b. “O kadar para kazandığı halde hiç artıramadı.”
34. Ασλάνιν - Ασλανίν
Rumca Okunuşu: Aslanin
Türkçedeki Karşılığı: Aslan
Türkçeden geçen ve “aslan” anlamına gelen bir sözcük olduğu belirtildikten
sonra verilen ek bilgide eski yıllarda kullanılan ve üzerinde aslan figürü bulanan
kırk para değerinde gümüş Türk parası sözleri ilginç.
Örnek Cümle: “Δέκα χιλιάδες ασλανιά είπαν του να τους δώσει.”
Rumca Okunuşu: “Deka hilyathes aslanya ibandu na dus thosi.”
Örnek Rumca Cümlenin Anlamı: “Onlara on bin aslan vermesini söylediler.
818

Download Report