Ilıman İklim Meyvelerinde Hasat Kriterleri

Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
Yayın No: 59
Yayın Tarihi: 15.10.2014
Ilıman İklim
Meyvelerinde Hasat
Kriterleri
Atakan GÜNEYLİ, Cemile Ebru ONURSAL
Lütfen Dikkat!...
 Meyve yetiştiriciliğinde esas bol ve kaliteli üretimin yanında
bahçeden çıkan ürünün mümkün olan en az kayıpla
tüketiciye ulaşmasıdır. Bu da ancak doğru zamanda hasat
edilen ürünün uygun koşullarda depolanması ve son
tüketiciye kadar uygun şartlarda nakli ve muhafazası ile
mümkündür.
HASAT
Bitki ve toprak üzerinde belirli bir gelişme aşamasına erişen belirli bir
olgunluk derecesine ulaşan meyveler bitkiden koparılır. Bu işleme hasat veya
derim denir.
MEYVEDE OLUM
Meyvelerde hasat olumu ve yeme olumu olmak üzere 2 olum vardır. Sert
çekirdekli meyvelerde hasat olumu genellikle sert olum adı verilen döneme
karşılık gelip bu dönemde hasat edilirler.
Hasat olumu: Ürünün hasat edilmeye hazır ve uygun olma durumudur.
Fizyolojik anlamda hasat olumu, ağaç üzerinde fiziksel gelişmesi tamamlamış ve
hasattan sonra olgun olarak tüketilen meyvelerde yeme olumuna ulaşmayı
sağlayabilecek, yeme olumundan önceki olgunluk durumudur. Bu durumda
fiziksel gelişme durmuş veya durmak üzeredir. Fakat biyokimyasal olaylar
bakımından yoğun bir dönem başlamıştır. Kısaca; meyve daldan ayrıldıktan
sonra en yüksek yeme kalitesine ulaşmak için gereken olgunlaşma olaylarının
tamamlanmasını sağlayacak durumdadır. Hasat olumunu iklim ve toprak
koşulları, kültürel işlemler ve çeşit etki eder.
Yeme olumu: Meyvelerde fiziksel gelişmenin durduğu, biyokimyasal
gelişmenin aktivite kazandığı dönemdir. Bu tüketime veya teknolojik
değerlendirmeye uygun olma durumudur. Meyvede yeme olumu, ağaç olumu
tamamlanmadan önce başlar. Meyveler tüketici sofrasında yeme olumunda
bulunurlar. Hasat ile yeme olumu arasındaki süre tür, çeşit, hasattaki olgunluk
durumu ve ortam koşullarına göre değişir. Depolama, hasat olumu ile yeme
olumu arasındaki sürede uygulanır.
ERKEN HASATIN SAKINCALARI
Meyveler yeterli irilik, şekil ve ağırlığa ulaşmamışlardır. Bu nedenle meyveler
küçük ve verim düşük olur. Meyvelerde yeteri kadar şeker birikmediği ve bazı
burukluk veren maddeler azalmadığı için tat ve lezzet iyi olmaz. Meyvelerin
kendine has üst rengi oluşmadığı için dış görünüş bozuk olur. Meyvelerde hızlı
Sayfa 2
Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
su kaybı olur ve meyveler çabuk buruşurlar. Bu meyvelerde fizyolojik
bozukluklar fazla görülür. Meyvelerin dala tutulması iyi olduğundan hasat
zorlaşır.
GEÇ HASATIN SAKINCALARI
Olgunluk ilerlemiş olduğundan hasat sonrası dayanma süreleri kısalır ve
çabuk berelenirler. Meyvede asit kaybı fazlalaştığı için tat ve lezzet bozulur,
ürün yavan bir tat alır. Geç hasatta da erken hasatta olduğu gibi fizyolojik
bozukluklar görülür. Hasat önü meyve dökümleri artar. Bahçede beklediği için
ürün için her zaman risk vardır.
HASAT KRİTERLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Ilıman iklim meyvelerinde hasat kriterleri olarak kabuk alt (zemin) rengi,
kabuk üst rengi, meyve eti sertliği, nişasta miktarı, meyve suyu miktarı, suda
çözünen kuru madde miktarı, asit miktarı, olgunluk oranı (kuru madde/asit), irilik
ve şekil, meyvenin daldan ayrılma durumu, meyve etinin çekirdekten ayrılma
durumu, gelişme süresi (tam çiçeklenmeyle hasat arası), yeşil kabuğun ayrılma
durumu, aroma (koku) durumu, solunum hızı gibi kriterleri daha da sayabiliriz.
Bu kriterler üreticiler, teknik elemanlar ve depocular tarafından kolayca
uygulanabilir ve basit olmalı, güvenilir sonuçlar vermeli ve ucuz araç - gereçlerle
belirlenebilmelidir. Ölçülebilir nitelikte ve nesnel olmalı, mümkünse ürüne zarar
vermemeli. Ürünün hasat sonrası özellikleri (depolama, raf ömrü) ile ilişki içinde
olmalı. Uygulayan kişilere, bölgelere ve yıllara göre çok fazla değişim
göstermemelidir. Dönemsel olarak farklı zamanlarda alınan örnekler, kullanılan
kriter açısından belirgin farklar göstermelidir.
GELİŞME SÜRESİ
Ağaçların % 80-90 çiçeklerini açtığı döneme tam çiçeklenme denir (Şekil 1 ve
Şekil 2). Hasat zamanının önceden belirlemesine imkan verir. Bu süreler
bölgelere göre oldukça sabittir. Yapılan çalışmalarda bir çeşidin tam çiçeklenme
ile hasat zamanı arasında geçen gün sayısı sabit olduğu tespit edilmiştir
(Tablo 1).
Sayfa 3
Şekil 1. Çiçek kümesinde tam çiçeklenme
Şekil 2. Bahçenin tam çiçeklenmesi
Tablo 1. Tür ve çeşitlere göre belirlenen tam çiçeklenmeden hasada kadar geçen gün sayıları
Tür ve çeşit
Tam Çiçeklenmeden
Hasada Kadar Geçen
Gün Sayısı
Starking delicious (elma)
155-160
Formasa (erik)
120-130
Golden Delicious (elma)
150-155
Santarosa (erik)
120-130
Amasya (elma)
160-170
Black Beauty (erik)
125-135
Granny Smith (elma)
180-190
Angeleno (erik)
175-185
Red Chief (elma)
140-150
Papaz (erik)
80-90
Jersey Mac (elma)
100-110
Stanley (erik)
125-135
Bing Spur (kiraz)
40-45
Grand Prise(erik)
120-130
Stella (kiraz)
55-60
Gaint (erik)
145-155
Van (kiraz)
55-65
Spring time (şeftali)
90-100
Jubile (kiraz)
0900 Ziraat (kiraz)
55-65
60-70
Spring Lady (şeftali)
July Elberta (şeftali)
100-110
125-135
Morten Late (kiraz)
65-75
Elegant Lady (şeftali)
130-140
Akça (armut)
75-85
Alyanak Hale (şeftali)
165-175
Santa Maria (armut)
115-125
Monreo (şeftali)
170-180
Williams (armut)
135-145
Early Sun Grad (nektarin)
90-100
Abba Fetel (armut)
140-150
Spring Red (nektarin)
95-105
Ankara (armut)
150-160
Sun Red (nektarin)
100-110
Deveci (armut)
Kieffer (armut)
150-160
140-150
June Berta (nektarin)
Yerli nekterin
105-115
110-120
Sayfa 4
Tür ve çeşit
Tam Çiçeklenmeden
Hasada Kadar Geçen
Gün Sayısı
Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
MEYVE KABUK RENGİ
Bu renk, kabukta yeşil renk üzerinde oluşan meyvenin orijinal rengidir. Üst
renk oluşturan meyvelerde önemli bir kriterdir. Meyvenin üst rengi renk ölçer
aletler ile ölçülebilmektedir. Meyve türlerine yönelik renk kartları geliştirilmiştir.
Uygulamada bu renk kartlarından da yararlanılmaktadır. Meyvenin en az %95’i
renklenmelidir. Ilıman iklim meyvelerinde meyve kabuk renginin belirlenmesinde
kullanılan renk ölçüm cihazları ve renk kartları bulunmaktadır (Şekil 3).
Şekil 3. Meyve kabuk renginin belirlenmesindeki renk ölçme cihazı, renk kartları
MEYVE ETİ SERTLİĞİ
Meyvenin olgunluğu ilerledikçe et sertliği
geriler. Elmalarda 11.1 mm çapındaki silindirik
uçlu penetrometre ile yapılan ölçümlerde
elmalarda et sertliği 7.0-8.0 kg (16-17 lb)
olmalıdır. Kiraza uygun uçları (8mm) takılarak
ölçümler yapılır (Şekil 4, Tablo 2)
Tablo 2. Bazı ılıman iklim meyvelerinin
hasat meyve eti sertlik değerleri
Tür ve çeşit
Starking delicious
Golden delicious
Granny Smith
Nektarinler
Erikler
Armutlar
Hasattaki meyve
eti sertliği
6-8 kg
6-7kg
9-10kg
4-5kg
3-4kg
5-8kg
Sayfa 5
1 kg = 2,243 libre = 10 Newton
Şekil 4. Meyve eti sertliğinin ölçümü ve penetrometre
MEYVENİN NİŞASTA DÜZEYİ
Nişasta taşıyan meyvelerde nişastanın azalması (şekere dönüşümü)
olgunlukla bağlantılıdır. Bunun için iyot içeren I2KI (İyotlu Potasyum İyodür)
Sayfa 6
Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
çözeltisi
kullanılır.
Pratikte
iyotlu
çözelti
olarak
eczanelerde
satılan
“Tentürdiyot” kullanılabilir. Elmada nişasta testi oldukça iyi sonuç verir.
Meyveler ekvatoral bölgeden kesilerek çözelti içerisine batırılarak 30 saniye
bekletildikten sonra lekelenme durumu kontrol edilir. Lekelenen bölgeler henüz
şekere dönüşmeyen nişastalı kısımlardır. Lekelenme göstermeyen bölgeler ise
nişastanın parçalandığı kısımlardır. Lekelenme durumlarına göre daha önceden
hazırlanmış skalalar kullanılarak hasat zamanı hakkında bilgi edinilir. Resimde
Golden delicious ve Starking delicious için uygun hasat zamanı 5 numaralı resim,
Granny smith için 7 numaralı resim uygundur (Şekil 5) .
Şekil 5. Bazı elma çeşitlerinde nişasta dönüşümleri ve I 2KI uygulaması
Sayfa 7
Şekil 5 (Devam)
MEYVE SUYUNDA SÇKM
Meyve suyundaki toplam suda çözünür kuru maddenin miktarıyla hasat
zamanı belirlenebilir. Refraktometre olarak isimlendirilen aletle ölçüm yapılarak
bulunur (Şekil 6 ve Tablo 3).
Şekil 6. Refraktometre aleti ve kullanılması; meyve suyu aletin cam kısmına damlatılır, plastik
kapak kapatılır ve ışığa tutularak diğer uçtan değerler okunur.
Sayfa 8
Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
Tablo 3. Bazı ılıman iklim meyvelerinin hasat zamanındaki SÇKM değerleri
Hasattaki SÇKM
değerleri (%)
Tür ve çeşit
11
Starking delicious (elma)
Tür ve çeşit
Hasattaki SÇKM
değerleri (%)
Erikte
10-12
11-13
Kirazlarda
14-16
Armutta
Şeftalilerde
10-12
Böğürtlende
Nektarinlerde
12-13
Kayısıda sofralık
10-11
Üzümde
14-27
Kayısı kurutmalık
24-26
5-6
MEYVE SUYUNDA TİTRE EDİLEBİLİR ASİTLİK
Asitlik düzeyi önemli olan böğürtlen ve nar gibi meyvelerde kullanılır.
Asitliğin yanında renklenmenin de uygun olması istenir. Böğürtlende 0,68-1,84
narda 1,85 olması istenir.
OLGUNLUK İNDEKSİ
Toplam suda çözünür kuru maddenin asitliğe oranı şeklinde ifade edilir.
Üzümlerde kullanılmaktadır (Tablo 4).
Tablo 4. Bazı üzüm çeşitlerinin hasat zamanındaki olgunluk indeksleri
Tür ve çeşit
Olgunluk indeksi
Tür ve çeşit
Olgunluk indeksi
Merlot
5,56
Alphonse Lavelle
28,5
Chardoney
6,09
Cardinal
27,6
C.Savignum
3,37
Perlette
27,3
Şiraz
3,61
Tarsus Beyazı
25,1
Sayfa 9
MEYVE ETİ RENGİ
Meyve et rengi değişimi belirgin olan şeftali ve nektarin gibi meyvelerde
kullanılmaktadır. Aynı meyve kabuğu rengi gibi değerlendirilir. Renk kartları
kullanılmaktadır (Şekil 7).
Şekil 7. Şeftalide meyve gelişme döneminde meyve eti rengi değişimi
YEŞİL KABUĞUN AYRILMA DURUMU
Badem ve ceviz gibi yeşil kabuk oluşturan meyvelerde yeşil kabuğun sert
dokudan ayrılma durumu hasat kriteri olarak kullanılmaktadır (Şekil8).
MEYVENİN DALDAN KOPMA DURUMU
Normal giden mevsimlerde hasat için iyi bir ölçüttür. Uygun hasat zamanında
meyve daldan kolayca kopmalıdır.
KRİTERLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Bu ölçütlerin kullanılmasında uygun hasat tarihinden 7-10 gün önce örnek
alınır ve meyveler incelenir. Aynı işlem uygun hasat tarihi gelinceye dek 3-4 gün
aralıklarla tekrarlanır. Örnek alım işlemi bahçenin durumunu temsil edecek
Sayfa 10
Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
meyvelerden seçilmelidir. Örnekler bahçenin değişik yerlerinden alınarak testler
yapılmalıdır.
(
) uygun hasat zamanı
Şekil 8. Ceviz ve Bademde Meyve gelişme döneminde yeşil kabuğun ayrılma durumu
HASATIN YAPILIŞI
Meyve koparılırken avuç içine oturtulur ve yandan yukarı kaldırılırken dala
bağlandığı noktadan bir dönme verilir. Kopma, meyve sapı ile meyve dalının
birleştiği noktada gerçekleşmelidir. Güç kopan meyvelerde, baş ve işaret
parmağı bu noktaya bastırılır. Meyvenin basitçe çekilmesi veya döndürülmesi
sapın kopmasına ve kabuğun sıyrılmasına neden olur. Meyve daldan çekilirken
dallara çarpılmamalı ve usulca toplama kabına konmalıdır.
Meyve parmaklarla sıkılmamalı, tırnak ve yüzüklerle çizilmemelidir. Sert
zemine 10 cm den, meyve üzerine 20 cm den düşen meyvelerde kalıcı zararlar
oluşur. Kullanılan toplama kapları ve bahçe kasaları pürüzsüz olmalıdır (Şekil 9).
Kaplar aşırı doldurulmamalı ve gölgeye bırakılmalıdır. Makas vb hasat makineleri
keskin olmalı ve çok dikkatli kullanılmalıdır. Salkımlı meyveler hasat sırasında
salkım bütünlüğü korunmalıdır. Hasat günün serin saatlerinde yapılmalıdır.
Kademeli hasat tercih edilmelidir. Toplanan meyveler güneşte, rüzgarlı yerde
Sayfa 11
Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü
bekletilmemelidir. Hemen ön soğutmaya alınmalıdır. Ceviz, badem gibi
meyvelerde makineli hasat tercih edilebilir.
Bu gibi meyvelerde hasadı
kolaylaştırmak için etherel gibi kimyasallar kullanılabilir.
Şekil 9. Toplama kaplarının iç yüzeylerinin yumuşak malzeme ile kaplanması
Adres
Kızılçubuk Mah. 2. Sok.
32500 Eğirdir / Isparta
No: 46
Telefon: 0 246 313 24 20 - 21
Faks: 0 246 313 24 25
E-posta: marim@marim.gov.tr
İnternet : www.arastirma.tarim.gov.tr/marim

Download Report