satın alma süreci için moora metodu ile tedarikçi

Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
SATIN ALMA SÜRECİ İÇİN MOORA METODU İLE TEDARİKÇİ SEÇİMİ
PROBLEMİ
Gökhan Özçelik1, H. Ediz Atmaca2
Arş. Gör., Gazi Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Müh. Böl., gokhanozcelik@gazi.edu.tr
2
Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Müh. Böl., hediz@gazi.edu.tr
1
ÖZET
Günümüz rekabet ortamında, kurumsal firmaların satın alma süreçlerinde; daha hızlı, daha kaliteli ve en düşük maliyetle
malzeme tedariğini sağlamaları kaçınılmaz olmuştur. Bu bağlamda, dış kaynak kullanımı işletmelerin kaynaklarını daha etkin
kullanabilmesi ve ana faaliyetlerine odaklanabilmeleri açısından önemli bir fonksiyondur. Dış kaynaklardan yararlanma sürecinde,
işletmeler tedarikçilerini seçerken kalite, teslimat süresi, maliyet, geçmiş performans, teknik kapasite, coğrafi konum, tamir bakım
desteği gibi birçok kritere dikkat etmek zorundadır. Yapılan çalışmada, tedarikçi seçimi problemi üzerinde durularak, işletmelere karar
verme sürecinde yardımcı olabilecek çok kriterli karar verme (ÇKKV) tekniklerinden birisi olan MOORA yöntemi kullanılmıştır. Örnek
bir problem üzerinde çözüm sonuçları değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler : Çok Kriterli Karar Verme, Dış Kaynak Kullanımı, MOORA, Tedarikçi Seçimi.
ABSTRACT
SUPPLIER SELECTION PROBLEM BY THE MOORA METHOD FOR THE PROCUREMENT PROCESS
In today’s competitive environment, in the procurement process of corporate firms, faster, better quality and the lowest cost
of providing material supply has become inevitable. In this context, outsourcing is an important function so that business organizations
can use their resources more effectively and can focus on core activities. In the outsourcing process, business organizations must
consider several criteria such as supplier quality, delivery time, cost, past performance, technical capability, geographic location,
repair and maintenance. In this study, we have considered the supplier selection problem and MOORA that is one of the multi-criteria
decision making methods has been used for solution of problem. The solution results are evaluated on a sample problem.
Keywords: Multi-Criteria Decision Making, Outsourcing, MOORA, Supplier Selection
1.GİRİŞ
Dış kaynak kullanımı, temel yeteneklere, öze dönüş anlamına gelmektedir. İşletmelerin temel yeteneklerine
odaklanması ve rekabet gücünün en yüksek olduğu alanlara yönelmesi, başarıları açısından önemlidir. Dış kaynak
kullanımı ile işletmeler rakiplerin giremeyeceği alanlara, onların giremeyeceği ürünler ve yöntemlerle nüfuz edebilme
esnekliğine kavuşabilmektedirler (Dereli, 2003).
Dış kaynak kullanımının dünyadaki ilk uygulamalarına bakıldığında ilk olarak 19.yüzyılda İngiltere’de metal
üretim işletmelerinde kullanıldığı görülmektedir. Çok yaygın olmamakla birlikte, kamu sektöründe ise hapishane
yönetimi, yol çalışmaları, kamu gelirlerinin toplanması, atık yönetimi gibi alanlarda dış kaynak kullanımı uygulamaları
görülmektedir. Yine aynı dönemde Fransa’da demiryollarının yapım ve onarımı, su depolama ve dağıtımı gibi kamu
hizmetlerinde dış kaynak kullanımı uygulama alanı bulmuştur (Bakan, 2004; Öztürk ve Sezgili, 2002). 1980 sonrası
döneme bakıldığına ise, teknolojideki hızlı gelişmeler ve artan küresel rekabetin etkisiyle hissedilen esneklik gereksinimi,
işletmeleri geleneksel yönetim tarzlarını terk etmeye zorlamıştır. Bu bağlamda, işletmeler öz yetenekleriyle ilgili olmayan
bazı faaliyetlerinin yönetimini dış kaynak sağlayıcılara (outsider) devretmeye ve faaliyet alanlarını sınırlamaya
başlamışlardır (Bakan, 2004; Momme, 2002; Çoban ve Tutkun, 2004).
İşletmelerin dış kaynak kullanımında tedarikçi seçerken dikkat edeceği maliyet, kalite, performans, teknoloji,
lokasyon vb. pek çok kriter bulunmaktadır. Bu kapsamda satın alma süreci için seçim kriterlerinin öncelikle
değerlendirilip öncelik sırasına konulmasına ya da ağırlıklandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum, karar verici
için daha hızlı ve daha doğru kararların alınmasına imkân sağlayacaktır. Tedarikçi seçim kriterlerinin belirlenmesinde
1960’lı yıllardan bu yana birçok çalışma yapılmıştır. Literatüre baktığımızda tedarikçi seçim problemi ile çok fazla
çalışmanın yapıldığını görmekteyiz. Dickson (1966) tedarikçi seçiminde göz önünde bulundurulması gereken 23 kriter
tanımlamıştır. Yine Arbel ve Seidmann (1984;1985;1990), Beck ve Lin (1981) , Tam ve Tummala (2006), Ghodsypour
ve Brien (1998), Zviran (1993) ve Bard (1986) yaptıkları çalışmalarda tedarikçi seçimi için göz önünde bulundurulması
gereken kriterleri finansal, teknik ve işletim başarısı olmak üzere üç grupta toplamışlardır.
Barbarosoğlu ve Yazgaç (1997), Narasimhan (1983), Nydick ve Hill (1992) ve Partovi (1989) tedarikçi seçimi
problemi için AHP (Analytic Hierarchy Process) yönteminin kullanımını önermişlerdir. Dağdeviren ve Eren (2001) AHP
yöntemi ile 0-1 Hedef Programlama yöntemini, Demirtaş ve Üstün (2009) ANP (Analitik Serim Süreci) ile Hedef
Programlama yöntemini, Soner ve Önüt (2006) ise AHP ve ELECTRE yöntemlerini bütünleşik olarak kullanmışlardır.
Dağdeviren ve Erarslan (2008)’de Promethee sıralama yöntemi ile tedarikçi seçim problemini ele almışlardır. Bu
çalışmada ise tedarikçi seçim probleminin çözümü için MOORA (multi-objective optimization on the basis of ratio
analysis) yöntemi uygun görülmüştür.
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
2. YÖNTEM & UYGULAMA
Uygulama çalışmasında ÇKKV yöntemlerinden birisi olan MOORA metodu seçilmiştir. Literatürde yer alan çok
kriterli karar verme yöntemlerine bakıldığında birçok farklı yöntem kullanılarak çözüm yapıldığı görülmektedir. Yapılan
çalışmada MOORA yönteminin seçilme nedeni Çizelge 1’de özetlenmiştir.
Çizelge 1: Bazı popüler ÇKKV yöntemlerinin karşılaştırılması (Chakraborty, 2011)
ÇKKV Yöntemleri
Hesaplama
Zamanı
Basitlik
Matematiksel
Hesaplama
Kararlılık
MOORA
Çok az
Çok basit
Minimum
İyi
AHP
Çok yüksek
Çok kritik
Maksimum
Zayıf
TOPSIS
Orta
Kısmen kritik
Makul
Orta
VIKOR
Az
Basit
Makul
Orta
ELECTRE
Yüksek
Kısmen kritik
Makul
Orta
PROMETHEE
Yüksek
Kısmen kritik
Makul
Orta
MOORA metodu; ilk olarak Willem Karel M. Brauers ve Edmundas Kazimieras Zavadskas tarafından bir bütün
olarak 2006 yılında ‘Control and Cybernetics’ adlı çalışmaları ile tanıtılmıştır (Brauers ve Zavadskas, 2006).
Literatürde çeşitli MOORA yöntemleri bulunmaktadır.





MOORA-Oran Metodu
MOORA-Referans NoktasıYaklaşımı
MOORA-Önem Katsayısı
MOORA-Tam Çarpım Formu
MULTI-MOORA
Ele alınan problemde firmaların dış kaynak kullanımına ilişkin karar verme süreçlerine yardımcı olmak amacıyla
yukarıdaki yöntemlerin her biri için inceleme yapılmıştır. Firmalar gerek tedarikçi seçimi gerekse dış kaynak
kullanımında pek çok kritere dikkat etmektedir. Uygulamada ele alınan kriterler Dickson’un belirlediği 23 temel kriter
dikkate alınarak oluşturulmuştur ve Çizelge 2’de gösterilmiştir. (Dickson (1966)’dan aktaran Türer vd., 2008).
Çizelge 2: Dikkate Alınan Kriterler
Kriterler
K1. Kalite
K2. Teslimat
K2.1. Geri Bildirim Hizmeti
K2.2. Paketleme Yeteneği
K2.3. Süre
K3. Üretim İmkânları &Teorik Üretim Kapasitesi
K4. Fiyat
K5. Tamir & Bakım
K5.1. Garanti ve Tazminat Politikası
K5.2. Tamir Bakım Hizmeti
K6. Yönetim & Organizasyon
K6.1. Geçmiş Dönemdeki İş Tecrübeleri
K6.2. İşçi İlişkileri
K6.3. Endüstrideki İtibar ve Konumu
K6.4. İletişim Sistemi
K6.5. İş Yapma İsteği
Çalışmada 5 tane alternatif tedarikçinin olduğu düşünülmüştür. Yukarıda belirtilen kriterler ışığında en uygun
alternatifin seçimine karar verilmiştir. Çalışma, kalite, geri bildirim hizmeti, paketleme yeteneği gibi nitel kriterler için
uzmanlardan 1 ila 10 arasında puanlama yapmaları istenmiş ve sonuçta uzman görüşlerinin geometrik ortalaması alınarak
her bir alternatif için kriterlerin skorları belirlenmiştir. Diğer niceliksel kriterlerde ise “süre, teorik üretim kapasitesi ve
fiyat” firmalarla son 6 aylık dönemde gerçekleştirilmiş satın alma sürecindeki veriler kullanılmış eldeki verilerin
geometrik ortalaması alınarak başlangıç matrisi Çizelge 3’deki gibi oluşturulmuştur.
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
Çizelge 3: Başlangıç Matrisi
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
A 6,5814 6,5175 7,7647 0,0020 1122,4620 15,3335 7,7892 7,1599 8,1907 8,1907 8,1649 6,1185 5,8752
B 7,3841 5,9328 8,3859 0,0016 1936,4920 14,1485 7,5839 6,7595 7,9748 7,9748 7,9748 7,5839 6,7875
C 7,3841 7,0000 7,5839 0,0020 1357,2090 14,6069 7,5527 7,3537 8,1649 8,3859 8,5858 6,7875 7,5839
D 5,7852 6,7595 7,1895 0,0015 2620,7410 15,9950 8,5858 7,7084 8,3596 8,5858 8,5588 7,3841 6,6729
E 5,9663 7,3537 8,3596 0,0008 4827,4470 15,5535 6,7875 6,5814 8,3859 8,3859 8,1649 7,1599 6,1185
2.1. MOORA-Oran Metodu
Oran sisteminde, kriterler temelinde alternatiflerin başlangıç verileri normalize edilir. Kriter temelindeki her bir
alternatif, o kriterle ilgili bütün alternatifleri temsil eden bir payda (bölen) ile karşılaştırılır (Kracka vd., 2010). Payda, her
kriterin, her bir alternatifte aldığı değerlerin kareler toplamının karekökünü içerir. 𝑥𝑖𝑗 : i kriteri için j alternatifinin değeri;
j = 1, 2, …, m; m alternatiflerin sayısı; i = 1, 2, …, n; n kriterlerin sayısı; 𝑥𝑖𝑗∗ : i kriteri için j alternatifinin normalize
değerini ifade eden boyutsuz (ölçüleri olmayan) sayı (Kracka vd., 2010).
𝑥𝑖𝑗∗ =
(eşitlik 1)
𝑥𝑖𝑗
2
√∑𝑚
𝑗=1 𝑥𝑖𝑗
Öncelikle her bir alternatifin kriterler bazında aldığı değerlerin kareler toplamı ve kareler toplamının karekökleri
bulunmuştur (Çizelge 4), daha sonra kriterler bazında alternatiflerin aldığı değerler eşitlik (1)’deki formülasyona göre
normalize edilmiş ve Çizelge 5’de gösterilmiştir. MOORA metodunun oran sistemi yaklaşımına dayanan optimizasyonu
için, normalize değerler eşitlik (2)’deki formülasyonda belirtildiği gibi maksimizasyon durumunda eklenir minimizasyon
durumunda çıkartılır (Stanujkic vd., 2012);
(eşitlik 2)
𝑔
∗
𝑦𝑗∗ = ∑𝑖=1 𝑥𝑖𝑗∗ − ∑𝑖=𝑛
𝑖=𝑔+1 𝑥𝑖𝑗
𝑥𝑖𝑗∗ ; i kriterinde j alternatifinin aldığı skorun normalize edilmiş değerini ifade etmektedir. i = 1, 2, ..., g, maksimize
edilecek (fayda) kriterilerdir; i = g + 1, g + 2, ..., n ise minimize edilecek (maliyet) kriterleridir. j = 1, 2, ..., m alternatifleri
temsil etmektedir ve 𝑦𝑗∗ ; j alternatifinin toplam sıralama indeksidir ve 𝑦𝑗∗ 𝐸 𝝐 [-1, 1]. Yj’nin büyüklük sıralaması nihai
durumu verecektir, dolayısıyla en iyi alternatif en yüksek 𝑦𝑗∗ değerine sahipken, en kötü alternatif en düşük 𝑦𝑗∗ değerine
sahiptir (Chakraborty, 2011). Sonuçlar Çizelge 6’da gösterilmiştir.
2.2. Referans Noktası Yaklaşımı
Referans noktası yaklaşımında en iyi kriter değeri referans noktası olarak dikkate alınır (Brauers ve Zavadskas,
2009), referans noktası yaklaşımı daha gerçekçi ve objektiftir, her bir kriter için aday alternatiflerin en iyi skorları
belirlenerek (ri) referans seri oluşturulur. Karar matrisinde verilen normalize değerlerin referans seriden sapmaları eşitlik
(3)’de verilen formülasyona göre hesaplanır. Bu yaklaşımda (4). eşitlikteki gibi hesaplanan (𝑃𝑖 ), ith alternatifin tüm dikkate
alınan fayda ve maliyet kriterleri için toplam sapmasını ölçmektedir (Karande ve Chakraborty, 2012). Referans değerler
ve sonuç değerleri Çizelge 7-8’de gösterilmiştir.
(eşitlik 3)
𝑑𝑖𝑗 = |𝑟𝑖 − 𝑥𝑖𝑗∗ |
𝑃𝑖 = 𝑀𝑖𝑛(𝑖) (𝑀𝑎𝑥|𝑟𝑖 𝑥𝑖𝑗∗ | )
(𝑗)
(eşitlik 4)
2.3. Önem Katsayısı
Bazı durumlarda, bazı kriterlerin diğerlerinden daha önemli olduğu düşünülebilir. Bu kriterlere daha çok önem
vermek amacıyla, kriterler uygun ağırlıkla (önem katsayısı) çarpılabilir (Brauers ve Zavadskas, 2009). Bu önem
katsayıları dikkate alındığı zaman aşağıdaki eşitlik (5) kullanılabilir;
𝑔
∗
𝑦𝑗∗ = ∑𝑖=1 𝑤𝑖 𝑥𝑖𝑗∗ − ∑𝑖=𝑛
𝑖=𝑔+1 𝑤𝑖 𝑥𝑖𝑗
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
(eşitlik 5)
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
Çizelge 4: Kareler Toplamı ve Kare Kökler
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
A
6,5814
6,5175
7,7647
0,0020
1122,4620
15,3335
7,7892
7,1599
8,1907
8,1907
8,1649
6,1185
5,8752
B
7,3841
5,9328
8,3859
0,0016
1936,4920
14,1485
7,5839
6,7595
7,9748
7,9748
7,9748
7,5839
6,7875
C
7,3841
7,0000
7,5839
0,0020
1357,2090
14,6069
7,5527
7,3537
8,1649
8,3859
8,5858
6,7875
7,5839
D
5,7852
6,7595
7,1895
0,0015
2620,7410
15,9950
8,5858
7,7084
8,3596
8,5858
8,5588
7,3841
6,6729
E
5,9663
7,3537
8,3596
0,0008
4827,4470
15,5535
6,7875
6,5814
8,3859
8,3859
8,1649
7,1599
6,1185
Kareler Toplamı 221,4282 226,4435 309,7003 0,000013 37024466,4041 1146,4102 295,0164 253,7663 337,5575 345,0492 343,8999 246,8100 220,0665
Kare Kökler
14,8805
15,0480
17,5983
0,0036
6084,7733
33,8587
17,1760
15,9300
18,3727
18,5755
18,5445
15,7102
Çizelge 5: Normalize Değerler
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
A 0,4423 0,4331 0,4412 0,5527 0,1845 0,4529 0,4535 0,4495 0,4458 0,4409
0,4403 0,3895 0,3960
B 0,4962 0,3943 0,4765 0,4372 0,3183 0,4179 0,4415 0,4243 0,4341 0,4293
0,4300 0,4827 0,4575
C 0,4962 0,4652 0,4309 0,5472 0,2231 0,4314 0,4397 0,4616 0,4444 0,4515
0,4630 0,4320 0,5112
D 0,3888 0,4492 0,4085 0,3987 0,4307 0,4724 0,4999 0,4839 0,4550 0,4622
0,4615 0,4700 0,4498
E 0,4009 0,4887 0,4750 0,2117 0,7934 0,4594 0,3952 0,4131 0,4564 0,4515
0,4403 0,4557 0,4124
Çizelge 6: Oran Sistemi Metodu
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
Skor
Sıralama
A 0,4423 0,4331 0,4412 0,5527 0,1845 0,4529 0,4535 0,4495 0,4458 0,4409 0,4403 0,3895 0,3960 3,5110
5
B 0,4962 0,3943 0,4765 0,4372 0,3183 0,4179 0,4415 0,4243 0,4341 0,4293 0,4300 0,4827 0,4575 3,9297
3
C 0,4962 0,4652 0,4309 0,5472 0,2231 0,4314 0,4397 0,4616 0,4444 0,4515 0,4630 0,4320 0,5112 3,8402
4
D 0,3888 0,4492 0,4085 0,3987 0,4307 0,4724 0,4999 0,4839 0,4550 0,4622 0,4615 0,4700 0,4498 4,0884
2
E 0,4009 0,4887 0,4750 0,2117 0,7934 0,4594 0,3952 0,4131 0,4564 0,4515 0,4403 0,4557 0,4124 4,5116
1
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
14,8346
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
Çizelge 7: Referans Değerler (ri)
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
A 0,4423 0,4331 0,4412 0,5527 0,1845 0,4529 0,4535 0,4495 0,4458 0,4409 0,4403 0,3895 0,3960
B 0,4962 0,3943 0,4765 0,4372 0,3183 0,4179 0,4415 0,4243 0,4341 0,4293 0,4300 0,4827 0,4575
C 0,4962 0,4652 0,4309 0,5472 0,2231 0,4314 0,4397 0,4616 0,4444 0,4515 0,4630 0,4320 0,5112
D 0,3888 0,4492 0,4085 0,3987 0,4307 0,4724 0,4999 0,4839 0,4550 0,4622 0,4615 0,4700 0,4498
E 0,4009 0,4887 0,4750 0,2117 0,7934 0,4594 0,3952 0,4131 0,4564 0,4515 0,4403 0,4557 0,4124
ri 0,4962 0,4887 0,4765 0,2117 0,7934 0,4179 0,4999 0,4839 0,4564 0,4622 0,4630 0,4827 0,5112
Çizelge 8: Referans Nokta Yaklaşımı Sonuç Tablosu
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
MAX MIN (sıralama)
A 0,0539 0,0556 0,0353 0,3410 0,6089 0,0350 0,0464 0,0344 0,0106 0,0213 0,0227 0,0932 0,1152 0,6089
5
B 0,0000 0,0944 0,0000 0,2255 0,4751 0,0000 0,0584 0,0596 0,0223 0,0329 0,0330 0,0000 0,0537 0,4751
3
C 0,0000 0,0235 0,0456 0,3355 0,5703 0,0135 0,0602 0,0223 0,0120 0,0107 0,0000 0,0507 0,0000 0,5703
4
D 0,1074 0,0395 0,0680 0,1870 0,3627 0,0545 0,0000 0,0000 0,0014 0,0000 0,0015 0,0127 0,0614 0,3627
2
E 0,0953 0,0000 0,0015 0,0000 0,0000 0,0415 0,1047 0,0708 0,0000 0,0107 0,0227 0,0270 0,0988 0,1047
1
Çizelge 9: Referans Noktası Yaklaşımı için Önem Katsayısı
K1
K2.1
K2.2
K2.3
K3
K4
K5.1
K5.2
K6.1
K6.2
K6.3
K6.4
K6.5
max
max
max
min
max
min
max
max
max
max
max
max
max
MAX MIN (sıralama)
A
0,0178 0,0020 0,0013 0,0125 0,0426 0,0073 0,0030 0,0022 0,0003 0,0006 0,0007 0,0028 0,0035 0,0426
5
B
0,0000 0,0035 0,0000 0,0083 0,0333 0,0000 0,0038 0,0039 0,0007 0,0010 0,0010 0,0000 0,0016 0,0333
2
C
0,0000 0,0009 0,0017 0,0123 0,0399 0,0028 0,0039 0,0014 0,0004 0,0003 0,0000 0,0015 0,0000 0,0399
4
D
0,0355 0,0014 0,0025 0,0069 0,0254 0,0114 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0004 0,0018 0,0355
3
E
0,0314 0,0000 0,0001 0,0000 0,0000 0,0087 0,0068 0,0046 0,0000 0,0003 0,0007 0,0008 0,0030 0,0314
1
Ağırlıklar 0,3300 0,0367 0,0367 0,0367 0,0700 0,2100 0,0650 0,0650 0,0300 0,0300 0,0300 0,0300 0,0300
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
Çizelge 10: Tam Çarpım Formu
K1
K2.1
2.1
K2.2
3.1
K2.3
4.1
K3
5.1
K4
6.1
K5.1
7.1
max
max
2.1=1*2
max
3.1=2.1*3
min
4.1=3.1:4
max
5.1=4.1*5
min
6.1=5.1:6
max
7.1=6.1*7
A
6,58
6,52
42,89
7,76
333,06
0,00
165702,26
1122,46
185994495,31
15,33
12129912,29
7,79
94482039,22
B
7,38
5,93
43,81
8,39
367,37
0,00
231050,10
1936,49
447426667,62
14,15
31623633,87
7,58
239830814,00
C
7,38
7,00
51,69
7,58
392,00
0,00
196984,92
1357,21
267349712,56
14,61
18302986,64
7,55
138236968,87
D
5,79
6,76
39,11
7,19
281,14
0,00
193892,56
2620,74
508142178,26
16,00
31768813,90
8,59
272761142,57
E
5,97
7,35
43,87
8,36
366,77
0,00
476321,95
4827,45
2299418968,65
15,55
147839231,70
6,79
1003456103,76
Çizelge 10: (Devam) Tam Çarpım Formu
K5.2
8.1
K6.1
9.1
K6.2
10.1
K6.3
11.1
K6.4
12.1
K6.5
13.1
max
8.1=7.1*8
max
9.1=8.1*9
max
10.1=9.1*10
max
11.1=10.1*11
max
12.1=11.1*12
max
13.1=12.1*13
Sonuç
A
7,16
676479622,67
8,19
5540834910,62
8,19
45383261339,62
8,16
370551272146,13
6,12
2267227675859,78
5,88
13320322580218,90
5
B
6,76
1621148112,65
7,97
12928400492,98
7,97
103101954721,24
7,97
822221826521,45
7,58
6235656873855,85
6,79
42324407933124,20
3
C
7,35
1016548380,29
8,16
8300049057,65
8,39
69603592423,41
8,59
597603532150,50
6,79
4056223135538,50
7,58
30762033871103,80
4
D
7,71
2102554976,11
8,36
17576422004,18
8,59
150907898666,62
8,56
1291592716578,39
7,38
9537189371655,10
6,67
63640322965823,40
2
E
6,58
6604161775,04
8,39
55382008141,83
8,39
464429390178,49
8,16
3792034690165,43
7,16
27150495664726,60
6,12
166121019711688,00
1
Not: Tabloda değerlerin ondalık kısımında iki hane dikkate alınmıştır.
Çizelge 11: Multi-Moora Analizi
Referans Noktası
Yaklaşımı için Önem
Katsayısı
Tam Çarpım
formu
Multi-Moora
Alternatifler
Oran Sistemi Metodu
Referans Nokta
Yaklaşımı
A
5
5
5
5
5
B
3
3
2
3
3
C
4
4
4
4
4
D
2
2
3
2
2
E
1
1
1
1
1
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
𝑤𝑖 i.kriterin ağırlığıdır, AHP ya da entropi yöntemi ile hesaplanabilir. Referans noktası yaklaşımında kriterlere verilen
önem ağırlığı daha etkili bir yoldur, eşitlik (3) geliştirilerek önem ağırlıklarının dikkate alındığı eşitlik (6) oluşturulmuştur
(Stanujkic vd., 2012). Bu çalışmada AHP kullanılarak kriter ağırlıkları belirlenmiştir daha sonra referans noktası
yaklaşımı için uygulanmış ve Çizelge 9’da sonuçlar gösterilmiştir.
(eşitlik 6)
𝑑𝑖𝑗 = 𝑤𝑖 |𝑟𝑖 − 𝑥𝑖𝑗∗ |
2.4. Tam Çarpım Formu
Brauers and Zavadskas, MOORA (MULTIMOORA) diğer karışık formlardan ayıran tam çarpım formu için
aşağıdaki formulasyonu (eşitlik 7) geliştirmişlerdir (Karande ve Chakraborty, 2012; Brauers ve Zavadskas, 2010; Brauers
ve Zavadskas, 2011).
𝑈𝑖 =
𝐴𝑖
𝐵𝑖
(eşitlik 7)
𝑔
Burada 𝐴𝑖 = ∏𝑗=1 𝑥𝑖𝑗∗ , 𝐵𝑖 = ∏𝑛𝑗=𝑔+1 𝑥𝑖𝑗∗ şeklinde ifade edilmiştir, 𝑈𝑖 ise i. alternatifin kullanım derecesidir. 7.
eşitlikte maksimize edilecek kriter (fayda kriteri) pay olarak, minimize edilecek kriter ise (maliyet kriteri) payda olacak
şekilde dikkate alınmıştır (Balezentis vd., 2010). Tam çarpım metoduna göre yapılan analiz sonuçları Çizelge 10 ‘da
gösterilmiştir.
2.5. Multi-Moora
Multi-Moora ilk kez 2010 yılının başlarında Brauers ve Zavadskas tarafından ortaya atılmıştır. Multi-Moora,
Moora yöntemlerinin ve çok amaçlı tam çarpan formlarının bir dizisi şeklindedir. Temelde amaç, baskın alternatifleri
belirlemek ve bu doğrultuda karar vericiye yön vermektir. Bu çalışma için yapılan Multi-Moora analizi Çizelge 11 de
gösterilmiştir. Her bir alternatif için uygulanmış yöntemlerdeki baskın sıraları dikkate alınarak sıralama yapılmıştır.
Örneğin D alternatifi yapılan analizlerde 3 yöntemde de 2. sırada yer almıştır, yalnızca Referans Noktası Yaklaşımı için
Önem Katsayısı yöntemi ile yapılan analizde 3. sırada yer aldığı için Multi-Moora analizine göre D alternatifi 2. Sıradır
denilmektedir.
3. SONUÇ
İşletmelerin etkin ve verimli bir şekilde faaliyetlerini sürdürebilmeleri, birlikte çalıştıkları firmaları da içine alan
bir sistem düşünmeleriyle mümkün olacaktır. Günümüz rekabet ortamında, hızla değişen teknolojiyle birlikte artan
müşteri beklentilerini karşılayabilmek ya da rekabet ortamında barınabilmek adına doğru firmalarla çalışmak kaçınılmaz
hale gelmiştir ve bu bağlamda uygun tedarikçiyi belirlemek önemli rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Moora ve MultiMoora optimizasyon teknikleri, tedarik zincirinde dış kaynak kullanımına ilişkin bir seçim probleminde alternatifleri
sıralamak için kullanılmıştır. Bütün Moora teknikleri, tam çarpım formu ve nihayetinde tüm yöntemlere bakılarak baskın
alternatifin belirlendiği Multi-Moora tekniği ile oluşan sıra incelendiğinde, en iyi alternatifin E alternatifi olduğu
görülmektedir. Tüm yöntemlere göre analiz sonuçları Şekil 1’de gösterilmiştir. Bu çalışmada, Moora yöntemlerinin seçim
problemleri için etkili ve kolay kullanımlı bir ÇKKV yöntemi olduğu gösterilmiştir.
1
2
3
4
A
B
C
D
5
Oran Sistemi Metodu
Referans Nokta Yaklaşımı
Referans Noktası Yaklaşımı için Önem Katsayısı
Tam Çarpım formu
Multi-Moora
Şekil 1: Tüm Yöntemlerin Sıralaması
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
E
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
KAYNAKLAR
Arbel, A., Seidmann A., (1984), “Selecting a Microcomputer For Process Control and Data Acquisition”, IIE Transactions, 16(1): 7380.
Arbel, A., Seidmann A., (1985), “Capacity Planning, Benchmarking and Evaluation of Small Computer Systems”, European Journal
of Operational Research, (22):347-358.
Arbel, A., Seidmann A., (1990), “An Application of the AHP to Bank Strategic Planning: the Mergers and Acquisitions Process”,
European Journal of Operational Research, (27):27-37.
Bakan, İ., Fettahlıoğlu, A., Eyitmiş, M., (2012), “Türkiye’de Dış Kaynak Kullanımında Tedarikçi Seçim Kriterleri Ve Sözleşme
Şartlarında Dikkat Edilen Hususlar”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İİBF dergisi, (2) :141-161.
Bakan, İ., (2004) “Çağdaş Yönetim Yaklaşımları : İlkeler, Kavramlar ve Yaklaşımlar”, Beta Basım Yayım Dağıtım A.S., İstanbul,
541s.
Balezentis, A., Balezentis, T., Valkauskas, R., (2010), “Evaluating situation of Lithuania in the European union: structural indicators
and MULTIMOORA method”, Technol Econ Dev Econ;16:578–602.
Barbarosoglu, G., Yazgac, T., (1997), “An Application of The Analytic Hierarchy Process to The Supplier Selection Problem”,
Production and Inventory Management Journal, Vol (1): 14-21.
Bard, J.F., (1986), “Evaluating Space Station Applications of Automation and Robotics”, IEEE Transactions on Engineering
Management, Cilt 33, No 2, 102-110.
,Beck, M.P., Lin, B.W., (1981). “Selection of Automated Office Systems: a Case Study”, OMEGA, 9(2):169-176.
Brauers, W.K.M., Zavadskas, E.K., (2006), ” The MOORA method and its application to privatization in a transition economy”,
Control and Cybernetics, vol. 35 (2).
Brauers, W.K.M., Zavadskas, E.K., (2009), “Robustness of the multiobjective MOORA method with a test for the facilities sector”,
Technological and Economic Development of Economy: Baltic J on Sustainability, 15:352–375.
Brauers, W.K.M., Zavadskas, E.K., (2010), “Project management by MULTIMOOORA as an instrument for transition economies”,
Technological and Economic Development of Economy, 16(1): 5-24.
Brauers, W.K.M., Zavadskas, E.K., (2011), “MULTIMOORA optimization used to decide on a bank loan to buy property”, Technol
Econ Dev Econ, 17:174–88.
Chakraborty, S., (2011) “Applications of the MOORA method for decision making in manufacturing environment”, Int J Adv Manuf
Technol, vol. 54:1155–1166.
Çoban, O., Tutkun O., (2004), “Firmaların Piyasa Performansının Artırılmasında Bir Strateji Olarak Outsourcing’in Rolü”, Outsourcing
Dergisi, Aralık- Ocak, s.36-40.
Dağdeviren, M., Erarslan, E., (2008), ”Promethee Sıralama Yöntemi ile tedarikçi Seçimi”, Gazi Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık
Fakültesi Dergisi, 23(1): 69-75.
Dağdeviren, M., Eren, T., (2001), “Tedarikçi Firma Seçiminde Analitik Hiyerarşi Prosesi ve 0-1 Hedef Programlama Yöntemlerinin
Kullanılması”, Gazi Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 16(1-2):41-52.
Demirtaş, E., Üstün, Ö., (2009), “Analytic Network Process And Multi-Period Goal Programming Integration in Purchasing
Decisions”, Computers & Industrial Engineering, 56(2): 677-690.
Dereli, B., (2003), “İnsan Kaynakları Yönetiminde Dış Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcıng)”, İstanbul Ticaret Üniversitesi
Dergisi, Aralık.
Dickson, G.W., (1966), “An Analysis of Vendor Selection Systems and Decisions”, Journal of Purchasing, (2) : 5-17.
Ghodsypour, S.H., Brien, C.O., (1998), “A Decision Support System for Supplier Selection Using an Integrated Analytic Hierarchy
Process and Linear Programming”, International Journal of Production Economics, 56-57,199-212.
Heizer, J., Render, B., (2006), “Principles of Operations Management”, Prentice Hall, New York.
Karande, P., Chakraborty, S., (2012), “Application of multi-objective optimization on the basis of ratio analysis (MOORA) method for
materials selection”, Materials and Design, 37: 317–324.
Kracka, M., Brauers, W.K.M., Zavadskas, E.K., (2010), “Ranking Heating Losses in a Building by Applying the MULTIMOORA”,
ISSN 1392 – 2785 Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics, 21(4): 352-359.
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON
Satın Alma Süreci İçin Moora Metodu İle Tedarikçi Seçimi Problemi
Momme, J.. (2002), “Framework For Outsourcing Manufacturing: Strategic and Operational Implications”, Computers in Industry, 49:
59-75.
Narasimahn, R., (1983), “An Analytical Approach to Supplier Selection” Journal of Purchasing and Management, 19(4): 27-32.
Nydick, R.L., Hill, R.P., (1992), “Using the Analytic Hierarchy Process to Structure the Supplier Selection Procedure”, Journal of
Purchasing and Management, 25(2): 31-36.
Öztürk, A., Sezgili, K., (2002), “Dış Kaynaklardan Yararlanmanın Yeni Bir Rekabet Stratejisi Olarak Kullanılması ve Uygulama
Süreci”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2): 127-142.
Partovi, F.Y., Burton, J., Banerjee, A., (1989), “Application of Analytic Hierarchy Process in Operations Management”, International
Journal of Operations and Production Management, 10(3): 5-19.
Soner, S., Önüt, S., (2006), “Çok Kriterli Tedarikçi Seçimi: Bir ELECTRE-AHP Uygulaması”, Yıldız Teknik Üniverstesi Mühendislik
ve Fen Bilimleri Dergisi, 2006/4: 110-120.
Stanujkic, D., Magdalinovic, N.,Jovanovic, R and Stojanovic, S., (2012), “An objective multi-criteria approach to optimization using
MOORA method and interval grey numbers”, Technological And Economic Development Of Economy, 18(2): 331–363.
Türer, S., Ayvaz, A., Bayraktar, D., Bolat, B., (2008), “Tedarikçi değerlendirme süreci için bir yapay sinir ağı yaklaşımı: gıda
sektöründe bir uygulama” Endüstri Mühendisliği Dergisi, 20 (2):31-40.
Zviran, M.A., (1993), “Comprehensive Methodology for Computer Family Selection”, Journal Systems Software, 22: 17-26.
III. ULUSAL LOJİSTİK ve TEDARİK ZİNCİRİ KONGRESİ
15-17 Mayıs 2014, TRABZON

Download Report