SINIF İÇİ DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ Hayriye ARGÜN > haargun@hotmail.com Eğitim ve öğretim insan hayatında sürekli ve vazgeçilmez bir unsurdur. Bireyler yaşamları boyunca planlı ya da plansız olarak sürekli bir öğrenme sürecindedirler. Eğitim kurumlarında sürdürülen eğitimin rasgelelikten uzak ve planlı olması, sürecin sürekli kontrolü ile mümkündür. Verilen eğitimin hayata dönüşmesi, beklenen kazanımların ne derece gerçekleşip gerçekleşmediği yani kontrolü, ölçme ve değerlendirme ile sağlanır. Ertürk, eğitimi; “bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla kasıtlı olarak istendik değişiklikler meydana getirme süreci” olarak tanımlamaktadır. Tanımda büyük bir anlam ifade eden istendik davranış kavramı, sürecin planlı olması gerektiği vurgulanmaktadır. Eğitim öğretim sürecinin ne derece etkin, yeterli ve ne düzeyde davranışa dönüştüğünü belirleyebilmek, ölçme ve değerlendirme ile mümkün olacaktır. Bu nedenle ölçme ve değerlendirme, eğitim sürecinin önemli ve vazgeçilmez bir parçasıdır (Yalçın, 2005). Değerlendirme, ölçmeye göre daha kapsamlı bir terimdir. Değerlendirme, bir yargılama işlemidir ve değer yargısı içerir. Bu kapsamda değerlendirme; ölçümlerden anlam çıkarmak ve ölçme sonuçları hakkında bir değer yargısına ulaşmaktır (Yalçın, 2005). Değerlendirme, bir tanımda; “ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak, ölçülen nitelik hakkında değer yargısına varma süreci”(Tekin, 2000), bir başka tanımda “ölçümlerden anlam çıkarmak ve ölçülen nesneler hakkında değer yargısına ulaşmaktır” (Turgut, 1992) olarak tanımlanmaktadır. Elde edilen ölçümlerden anlam çıkarmak için söz konusu ölçümlerin bir ölçüt ile karşılaştırılması gerekir. Açıkça ifade edilmemiş olsa bile, her değer yargısı, kesinlikle bir ölçme sonucuna dayanmaktadır (Akt. Yalçın, 2005). Amaçlarına Göre Değerlendirme Eğitimde değerlendirmeler amaçlara göre yapılır. Eğitimde değerlendirme türleri çok çeşitli olup değerlendirme sınıflamaları amaca göre çeşitlilik göstermektedir. Programa girişte, süreçte ve çıkışta yapılan değerlendirmeler değişkenlik gösterir. a) Tanıma ve Yerleştirmeye Dönük Değerlendirme Tanıma ve yerleştirmeye dönük değerlendirme, eğitim öğretimin başında yapılır. Programa girişte yapılan bu değerlendirme programa başlamadan önce ön koşul niteliğindeki bilişsel davranış, duyuşsal özelik ve psikomotor becerileri tanılamak için yapılır (Demirel, 1997). Örneğin, hazır bulunuşluk testleri, yabancı dil sınav kurları gibi. Bu değerlendirmede amaç öğrenciye not vermek değildir. b) İzleme ve Biçimlendirmeye (Yetiştirmeye) Dönük Değerlendirme İzleme ve biçimlendirmeye (yetiştirmeye) dönük değerlendirme, eğitim öğretim sürecinde yapılır. Öğretimin etkisiz kaldığı noktaları belirlemek, öğretimin hedeflerine ulaşma düzeyini belirlemek, öğretim sürecinde kullanılan öğretim materyallerinin etkililiğini görmek, öğreticinin etkililiğini test etmek gibi birden çok amaçlı kullanılır. İzleme ve biçimlendirmeye dönük değerlendirme bir anlamda sürecin öz değerlendirmesini yapar. Demirel (1997), “izleme ve biçimlendirmeye dönük değerlendirmeyi; öğrencilerin öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak ve gerekli düzeltmeleri yapmak için yapılan değerlendirme” olarak tanımlamaktadır. Bu testlere de formatif testler ya da izleme testleri adı da verilir. Ünite sonlarındaki ünite testleri, konu tarama testleri bu değerlendirme türüne dönük hazırlanmış testlerdir. Bu değerlendirme türünde amaç öğrenciye not vermek değildir. c) Düzey Belirlemeye Dönük Değerlendirme Düzey belirlemeye dönük değerlendirme, eğitim öğretim sonunda yapılan değerlendirmedir. Programın sonunda öğrencilerin kazanılmış bilişsel davranış, duyuşsal özelik ve devinişsel becerilerini ölçmeye yarayan değerlendirme türüdür(Demirel, 1997). Dönem içinde yapılan ara sınavlar ya da yılsonunda yapılan final veya genel sınavlar bu değerlendirme türüne örnektir. Bu tür yapılan değerlendirmeler erişiyi saptamak amaçlıdır. Bu değerlendirmeler başarı testleri ya da yeterlilik testleri ile yapılmaktadır. d) Teşhise Yönelik Değerlendirme Teşhise yönelik değerlendirme öğrencilerdeki sürekli varolan öğrenme güçlüklerinin belirlenmesi amacı ile kullanılır. Bu değerlendirmede amaç öğrenciye not vermek değildir. Teşhise yönelik değerlendirme, öğrencideki kalıcı, sürekli olan öğrenme güçlüklerinin ortaya çıkarılmasına yardımcı olur. Sınıf İçi Değerlendirme Teknikleri Yapılandırmacı (Constructive) öğretim modeli, süreç odaklı bir öğretim felsefi üzerine inşa edilmiştir. Öğretim süreci içersinde yapılacak ölçme ve değerlendirmeler de süreç temellidir. Süreç içersinde öğrencilerde gerçekleşmesini beklediğimiz her bir kazanımın ne derece gerçekleşip gerçekleşmediğini görebilmemiz için sınıf içersinde değerlendirmeler yapılmalıdır. Bu değerlendirmeler sonunda öğrencilerde gerçekleşmeyen hedefler yeniden yerinde ve zamanında yeniden işlenmelidir. Bu nedenle sınıf içersinde yapılacak değerlendirmeler büyük önem arz etmektedir. Bu değerlendirmeler sonucunda amacımız öğrenciye not vermek olmayıp sürecin sorgulanmasıdır. Eğitim programlarının öğrencide davranışa dönüşmesini hedeflediği özelliklerin ne derece gerçekleşip gerçekleşmediğinin sorgulanması mikro düzeyde yapılması öğretimin etkililiğini artıracaktır. Mikro değerlendirme araçları ders değerlendirmesine dönük olup programdaki her bir hedefi bire bir değerlendirmeyi hedeflemektedir. Öğretim sürecinde işlenen her bir hedefin ders sonunda ne derece gerçekleşip gerçekleşmediğinin sorgulanması öğretimin kalıcılığını ve etkililiğini artıracaktır. Ders sonunda öğretimi değerlendirme teknikleri sıcağı sıcağına öğretmenlere geribildirim sağlayacaktır. Bu amaçla tüm öğrencilerin öğrenme düzeylerini belirlemek içi sınıf içi bazı değerlendirme tekniklerinden bahsedilecektir. 1. Yönlendirici Yeniden İfade Etme Tekniği Öğrencilerin öğrendiklerini kendi anladığı biçimde, kendi cümleleri ile ifade etmesidir. Teknik, bir ders ya da birkaç ders süresi sonunda uygulanır. Öğrencilerde davranışa dönüşmesi yada gerçekleşmesini beklediğimiz kazanımlar sonunda dersin bitimine 5-7 dakika kala küçük kağıtlar öğrencilere dağıtılır ve öğrencilerden bu dersle ilgili olarak öğrendiklerini kendi ifadeleri ile yazmaları istenir. Öğretmen ders sonunda öğrencilerin yazdıkları küçük metinler doğrultusunda kazanımın gerçekleşme düzeyini belirler. Eğer kazanım istenen düzeyde gerçekleşmemişse konu bir başka öğretim yöntemi, bir başka öğretim materyali ile yeniden işlenerek gerçekleşmeyen kazanım gerçekleştirmeye çalışılır. Bu teknik sayesinde sınıf içersindeki tüm öğrencilerden dönüt alınması sağlanır(Aydın, 2005). 2. Bir Dakika Ödevi Tekniği Anlık ödev, Yarım sayfa tepkisi de denir. Öğrencilere dersin bitimine 5 dakika kala “Bu derste öğrendiğiniz en önemli nokta nedir?” sorusu sorulur. Cevaplar küçük kâğıtlara yazılı olarak öğrencilerden alınır (Ünsal, 2005). Bu teknik sayesinde öğrenciler tarafından öğrenilmiş en önemli nokta tespit edilir. Öğrencilerin tepkilerine göre gerçekleşme düzeyi özellikler tespit edilir. Bu teknikle, öğretmenin öğretimdeki etkili olduğu noktalar tespit edilir, tespit edilen noktalar bir sonraki öğretimde ya da bir başka sınıfta öğrenme öğretme süreci hakkında önemli bir veri olarak kullanılır. 3. Öğrencilerden Toplanan Sorular Tekniği Dersin bitimine 5 dakika kala öğretmen, öğrencilerden o derste öğrendikleri konu ile ilgili bir soru yazmalarını ister. Öğretmen öğrencilerin yazdıkları soruların çetelesini yaparak benzerlik ve farklılık gösteren sorular ve soruların beceri düzeyine göre konunun öğrenilme düzeyi hakkında fikir edinmiş olur. Eğer zaman yeterli ise öğrencilerden toplanan sorular karıştırılarak soruların sınıf içersinde cevaplanması sağlanır ve arkadaşlarının yazdığı soruyu doğru çözme düzeyine göre yorum yapılabilir. 4. En Bulanık Nokta Tekniği Dersin bitimine son 5 dakika kala, öğrencilere dersin anlaşılmayan, bulanık kalan noktasının ne olduğu sorulur. Öğrenciler cevaplarını kartlara yazar. Alınan cevaplar öğretmen tarafından değerlendirilir. Öğrencilerin en bulanık olarak gördükleri öğrenilmemiş noktalar öğretmen tarafından daha sonra yeniden işlenir. Bu teknik sayesinde öğrencilerin öğrenemedikleri noktaların benzerlik gösterip göstermediği belirlenmiş olur. Sonuç Sınıf içi değerlendirme teknikleri mikro düzeyde öğretimin sorgulandığı tekniklerdir. Bu teknikler sayesinde öğretimin her adımı tüm öğrencilerin katılımı ile değerlendirilmiş olur. Değerlendirmeye sınıf içersindeki tüm öğrencilerin katılması ve öğretimin etkili ve etkisiz noktaların bulunabilmesi sebebiyle teknikler oldukça yararlı ve gereklidir. Bu tekniklerden birisi ya da bir kaçı dersin özelliğine ve zaman durumuna göre seçilerek kullanılır. Kaynakça Demirel, Ö. Eğitimde Program Geliştirme, Ankara: Şafak Matbaacılık, 1997. Ertürk, S. Eğitimde Program Geliştirme, Meteksan Yayınları, 7. baskı, Ankara, 1993. Tekin, H. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı yayınevi, 2000 Turgut, M. F. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Ankara: Saydam Matbaacılık, 1992 Ünsal, N. Öğretimde Denetim Dersi Ödevi, Ankara, 2005. Aydın, İ. Öğretimde Denetim, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 2005. Yalçın, M. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme (KPSS Öğretmen Adayları İçin) Asil Yayınevi, Ankara, 2005.