tam metin

İstatistikî İfadeyle... / Statistically Speaking...
DOI: 10.5455/jmood.20141218032926
Etki Değişimi
Selim Kılıç1
ÖZET:
Etki değişimi
Etki değişimi üçüncü bir değişkenin düzeyine bağlı olarak sonuç değişkeni üzerinde birincil maruziyet (neden) değişkeninin etkisinin değişmesi durumudur. Neden ile sonuç arasındaki ilişkinin büyüklüğünün (olasılıklar oranı, göreceli risk)
üçüncü değişkene göre oluşturmuş alt gruplarda büyüklüğünün değişmesidir. Neden ve sonuç arasındaki ilişkiyi doğru
yorumlamak için elzem bir bilgidir. Bu yazıda bir örnekle etki değişimi kavramı açıklanmıştır.
Anahtar sözcükler: etki değişimi, karıştırıcı
Ya­zış­ma Ad­re­si / Add­ress rep­rint re­qu­ests to:
Selim Kılıç,
Gülhane Askeri Tıp Fakültesi, Ankara-Türkiye
Elekt­ro­nik pos­ta ad­re­si / E-ma­il add­ress:
drselimkilic@gmail.com
ABS­TRACT:
Effect modification
Effect modification is the magnitude of the effect of the primary exposure on an outcome differs depending on the level
of a third variable. It is the condition in which the magnitude of association between exposure and outcome differs
among subgroups with respect to the third variable. It is an essential information to interpret correctly the association
between exposure and outcome. In this manuscript effect modification concept is explained with an example.
Key words: effect modification, confounder
Journal of Mood Disorders 2014;4(4):186-8
1
MD, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi,
Ankara-Türkiye
Ka­bul ta­ri­hi / Da­te of ac­cep­tan­ce:
18 Aralık 2014 / December 18, 2014
Bağıntı beyanı:
S.K.: Yazar bu makale ile ilgili olarak herhangi
bir çıkar çatışması bildirmemiştir.
Declaration of interest:
S.K.: The author declare that they have no
conflict of interests regarding the content of
this article.
Etki değişimi (effect modification) ifadesi sıklıkla epi-
veya rölatif risk (RR) değerleri birbirinden farklıdır. Yani
demiyologlar tarafından kullanılan, buna karşılık istatis-
alt gruplarda elde edilen ölçütlerin büyüklükleri birbirin-
tikçiler tarafından da etkileşim (interaction) olarak ifade
den farklıdır. Başka bir yazıda anlatacağımız karıştırıcı
edilen bir kavram olup, nedensel ilişkiyi inceleyen bir
kavramında ise üçüncü değişken olarak incelenen değiş-
çalışmada neden ile sonuç arasındaki ilişkinin büyüklü-
kenin hem neden, hem sonuçla ilişkisi olması, ayrıca
ğünü etkileyen üçüncü bir faktörün olması durumudur
sonuç değişkeni ile olan ilişkisinin neden değişkeninden
(1-4). Bu üçüncü değişken karşımıza iki şekilde çıkabilir.
bağımsız olması gerekir (5).
1. Etki değiştirici (Effect modifier)
2. Karıştırıcı (Confounder)
larda etki değiştirici faktörlerin rolünü inceleyen çalışma-
Etken
Sonuç
Literatürde psikiyatrik bozukluklar ile ilişkili durum-
lara erişmek mümkündür. Finlandiya’da 100 bin kişilik
bir kohortta gerçekleştirilen, geçici çalışmanın depresif
bozukluklara bağlı iş maluliyeti için bir risk faktörü olup
Üçüncü bir değişken
olmadığının incelendiği çalışmada yaş ve eğitim düzeyinin bir etki değiştirici olduğu bulunmuştur. Çalışma
Sıklıkla bir değişkenin karıştırıcı mı (confounder) yok-
sonuçlarına göre düşük eğitim düzeyi olan ve ileri yaştaki
sa etki değiştirici mi (effect modifier) olduğu karıştırılan
(52 yaş üzeri) geçici çalışanlarda depresif bozukluklara
bir durumdur. Her iki durumda da etkinin büyüklüğü
bağlı iş maluliyeti riski istatistiksel olarak anlamlı yüksek
üçüncü bir değişkenden etkilenir. Etki değişimi yanlılık
bulunmuştur (6). İtalya’da 5632 katılımcı ile gerçekleştiri-
(bias) değil, sonuçların doğru yorumlanmasında bilinme-
len, demans gelişiminde risk faktörlerinin incelendiği bir
si gereken yararlı bir bilgidir. Üçüncü değişkene göre
izlem araştırmasında cinsiyetin düşük eğitim düzeyi, gli-
oluşturulmuş farklı tabakalarda saptanan odds oranı (OR)
semi, vücut kitle indeksi (VKİ) ile etkileşim içinde olduğu,
186
Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4, 2014 - www.jmood.org
S. Kılıç
kadın ve erkeklerde bu risk faktörlerine ait farklı demans
insidans hızlarının saptandığı bulunmuştur (7).
da kontrol grubuna göre nikotin bağımlılığı olma olasılığı,
nikotin bağımlılığı olmama olasılığına göre 5.79 kat yük-
Etki değişimi varlığını değerlendirmeyi; nikotin
Fiziksel aktif olmayan bireylerde; depresyon grubun-
bağımlılığı ve depresyon arasındaki ilişkiyi inceleyen bir
sektir.
olgu kontrol çalışmasının sonuçları üzerinden inceleye-
lim. Örneğimizde tabakalanmamış veri sonuçlarına göre:
nin boyutunu incelediğimizde:
Tab­lo 1: Olgu kontrol çalışması, tabakalanmamış veri
Nikotin bağımlılığı var
Nikotin bağımlılığı yok
Toplam
Tab­lo 3: Fiziksel aktif olanlar
DepresyonKontrol
grubu
grubu
117
83
200
45
155
200
Buna karşılık fiziksel olarak aktif olan alt grupta ilişki-
OR
Nikotin Bağımlılığı var
Nikotin bağımlılığı yok Toplam
4.86
Referans
Depresyon grubunda kontrol grubuna göre nikotin
DepresyonKontrol
grubu
grubu
20
30
50
21
79
100
OR
2.51
Referans
Depresyon grubunda kontrol grubuna göre nikotin
bağımlılığı olma olasılığı, nikotin bağımlılığı olmama olası-
bağımlılığı olma olasılığı, nikotin bağımlılığı olmama ola-
lığına göre 4.86 kat yüksektir. Bir başka ifade ile depresyon
sılığına göre 2.51 kat yüksek bulunmuştur. Bu iki alt gruba
grubundan seçilecek bir kişinin kontrol grubundan seçilen
(tabakaya) ait oldukça farklı OR değerleri bize fiziksel aktif
bir kişiye göre nikotin bağımlılığı olması olasılığı, nikotin
olmanın depresyon ile nikotin bağımlılığı arasındaki iliş-
bağımlılığı olmama olasılığından 4.86 kat yüksektir.
kide dikkate alınması gereken üçüncü bir faktör olduğu-
nu ortaya koymuştur.
Bu çalışma grubunda üçüncü bir faktör olması duru-
munun neden ile sonuç arasındaki ilişkinin boyutunu
etkileyip etkilemediğini inceleyelim. Sözgelimi üçüncü
durumu farklı düzeyde olan topluluklarda yapılacak çalış-
faktör olarak fiziksel aktif olma durumunu alalım. Fiziksel
malarda, depresyon ile nikotin bağımlılığı arasındaki iliş-
aktif olma durumunu; haftada en az 3 kez, her birinde en
kinin gücünün (OR veya RR) farklı bulunabileceğini, bu
az 45 dakika süre ile fizik aktivite yapıyor olma durumu
çalışma için fiziksel aktif olma durumu olmak üzere farklı
kabul ederek, fiziksel aktif olan ve olmayan alt gruplarda
ilişkileri inceleyen farklı çalışmalarda neden-sonuç ilişki-
depresyon nikotin bağımlılığı ilişkisini yeniden inceleye-
sini etkileyebilecek başka faktörler olabileceğini ve bunla-
lim. Tabakalanmış veriler üzerinden alt gruplarda yaptı-
rın mutlaka çalışmanın planlaması, yürütülmesi ve
ğımız değerlendirmede:
sonuçların yorumlanması aşamalarında dikkate alınması
gerektiğini göstermektedir.
Tab­lo 2: Fiziksel aktif olmayanlar
Nikotin Bağımlılığı var
Nikotin bağımlılığı yok Toplam
DepresyonKontrol
grubu
grubu
97
53
150
Bu sonuç ayrı araştırmacılarca fiziksel aktif olma
24
76
100
OR
5.79
Referans
Kaynaklar:
1. Last JM. A Dictionary of Epidemiology, Fourth Edition, Oxford
University Press, 2001,57-96.
2. Pagano M, Gauvreau K.. Hypothesis Testing. Principles of
Biostatistics, Duxbury Press Wadsworh Inc., 1993, 414.
3.
Kirkwood BR, Sterne JAC. Controlling for confounding:stratification.
Essential Medical Statistics. Blackwell Publishing., 2003,185-88.
Lilienfeld DE, Stolley PD. Foundations of Epidemiology, Oxford
University Press, Third Edition, 1994;231-47.
4. Jekel JF, Elmore JG, Katz DL. The study of causation in
epidemiologic investigation and reesearch. Epidemiology,
Biostatistics and Preventive Medicine, WB Saunders Comp.
1996;62-3.
Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4, 2014 - www.jmood.org
187
Tıbbi araştırmalarda istatistik teknik seçimi
5. Gordis L. More on casual inferences:Bias, confounding, and
interaction. Epidemiology Third Edition, Elsevier Saunders Inc.
2004, 233-38.
7. Noale M, Limongi F, Zambon S, Crepaldi G, Maggi S; ILSA Working
Group. Incidence of dementia: evidence for an effect modification
by gender. The ILSA Study.Int Psychogeriatr. 2013;25:1867-76.
6. Ervasti J, Vahtera J, Virtanen P, Pentti J, Oksanen T, Ahola K,
Kivimäki M, Virtanen M. Is temporary employment a risk factor
for work disability due to depressive disorders and delayed return
to work? The Finnish Public Sector Study.Scand J Work Environ
Health. 2014;40:343-52.
188
Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4, 2014 - www.jmood.org