bilgi ve belge yönetimi bölümlerinde elektronik

Hasan S. Keseroğlu
Kastamonu Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
hasankeseroglu@gmail.com
Link
Ankos,Link2014 Antalya, 19 Nisan
Amaç
 Bu sunumda elektronik kaynakların Türkiye’de BBY
Bölümlerindeki yeri, nasıl ele alındıkları, öğretim
üyelerinin ankete verdikleri yanıtlara bağlı kalarak
değerlendirilecek;
 BBY bitirenlerin mesleki gelecekleri konusunda
bireysel görüş ve düşüncelerim yer alacaktır.
İçerik
 Elektronik Kaynaklar
 Tanım
 Türkiye’de BBY Bölümlerinde e-kaynaklar
 Anket değerlendirmesi
 e-kaynaklar ve KBB (BBY) Eğitim Programları çekirdek
dersleri bağlamında genel değerlendirme
 Meslek ve geleceği
 Sonuç
Giriş
 Yazı İÖ 3000-3500 …Kütüphane ve arşivler.
 Kütüphane
ve
arşivlerin
değişmeyen
temel
özellikleri.
Dönemlerinin bilgi taşıyan ortamlarına bağlı teknikler: Kil
tablet, papirüs, parşömen, deniz kabukları, kemik, ahşap, kağıt,
mikroform, CD ve sanal ortam.
 Yazı, basımevi ve bilgisayarın bulgulanması hemen her
disiplinde, bireysel ve toplumsal değişim ve dönüşüme yol
açmıştır.
 Kütüphaneler bu değişim ve dönüşümü tepeden tırnağa
duyumsayarak yaşayan kurumlardan birisi olmuştur.
Elektronik Kaynaklar - Tanım
 AAKK’de Elektronik kaynaklar, «sayı, metin, çizgisel belge,
görüntü, harita, devingen görüntü, müzik ve ses gibi bilgi
içeren veri, bu verilerin işlemleri, yönergeleri vb. içeren
programlar karması»
 RDA’da
«sayısal
(Keseroğlu, 2006, s.333).
(digital)
kaynaklar
başlığı
altında,
bilgisayarca işlenebilmesi için kodlanmış bir kaynaktır (veri ve
/veya program). Bu kaynak, doğrudan bilgisayar bağlantısı
(örn. CD-ROM sürücüsü), bir uygulama programı (örn. Bir
media oynatıcısı, görüntü gösterici) ve/veya ağ bağlantısı (örn.
İnternet) gerektirebilir» (Resource, 2010, G11),
biçiminde tanımlanmaktadır
E-kaynaklar-Tanım 2
 Elektronik kaynaklar, herhangi bir kütüphanenin
dermesinde yer alan CD-ROM’lar, elektronik dergiler,
ağ üzerindeki veri tabanları, internet ortamında yer
alan bilgi kaynakları
ve elektronik ortamlarda yer
alan diğer kaynaklar olarak tanımlanmaktadır
ve Al, 2003, s. 2).
(Davis’ten aktarn Al
E-kaynaklar-Kütüphane
 Kütüphaneciler teknolojinin her zaman ateşli taraftarı
ve teknolojiyi kimi kez de en erken uyarlayan kişiler
olmuşlardır
(Hawthorne, 2008, s.1).
 Daha www (World Wide Web) oluşumundan otuz yıl
önce 1960’lı yılların ortalarında MARC (Macine
Readable Cataloging) projesi ile elektronik ortamda
bibliyografik veritabanları oluşturulmuştur
Hawthorne, 2008, s.1).
(Arms, 2001, s. 40;
E-kaynaklar-Kütüphane 2
 Kütüphanelerde, modern bilgisayar ağları öncesi kaynak
paylaşımı “Inter-Library Lending “ biçiminde özellikle
fotokopi düzeyinde başlar.
 OCLC
ile
1967’de
paylaşılan
kataloglama
MARC
formatlara bağlı olarak geliştirilir.
 1970 sonlarında Z39.50 protokolu geliştirilir
(Arms, 2001, s.39).
E-kaynaklar-Kütüphane 2
 Kütüphane ve Bilgibilim bölümleri MARC projesiyle birlikte
evrensel bir kataloglama kuralına gereksinimi ön plana
çıkarırken, bir yandan da ulusal Marc formatlar konusunda
çalışmalara başlamışlardır. Bu çalışmalar dünyadaki bütün
Kütüphane ve Bilgibilim bölümlerinde AAKK ve MARC
konularının ele alınmasına yol açmıştır.
 Bu durum, KBB alanlarının elektronik işlem ve uygulamalarla
iç içe gelişmesinin başlangıcını oluşturur.
E-kütüphane ve üniversitelerin yeni rolü
 Elektronik kütüphaneler bilgi teknolojilerini kullanarak kaynaklarını
elektronik ortamda depolayan, düzenleyen ve erişimini elektronik ortamda
sunan ve değişik kütüphanelerle
ağ ortamında bağlantılar kuran
kütüphanelerdir (Kılıçaslan, 2004, s.93).
 Üniversitelerin amaçlarından birisi de herhangi bir disiplindeki yeni bir
bilgiyi oluşturması ya da izlemesi, kendi disiplini ve çalışma alanları içinde
değerlendirmesi, geliştirmesi, yazılı ve sözlü olarak öğrenci ve/veya
topluma sunmasıdır.
TÜRKİYE’DE BBY BÖLÜMLERİ
 Türkiye’de Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri (15)
1.
Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanecilik Kürsüsü
2.
İstanbul Üniversitesi
3.
Hacettepe Üniversitesi
4.
Marmara Üniversitesi
5.
Atatürk Üniversitesi
6.
Başkent Üniversitesi,
7.
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
8.
Çankırı Üniversitesi
Anketin amacı
 BBY bölümleri öğretim üyelerinin
 Bir akademik yılda verdiği ortalama ders sayısı
 Bu derslerde elektronik kaynaklara nasıl yer verdikleri
 BBY Eğitim programlarında e-kaynakların yeterli ölçüde yer alıp
almadığı
konusundaki
amaçlamıştır.
görüş
ve
düşüncelerini
saptamayı
BBY Bölümleri
 BBY bölümleri web sayfalarındaki bilgilere göre Türkiye’de
BBY bölümlerinde 82 öğretim elemanı bulunmaktadır.
 e-posta yoluyla internet
üzerinde yanıtlanan bir anket
gönderilmiştir.
 67 öğretim üyesi ve öğretim görevlisine gönderilen ankete 50
kişi geri bildirimde bulunmuştur. (% 74.6)
Katılımcı Üniversiteler
GÜZ DÖNEMİ ZORUNLU ve seçmeli DERS SAYISI



Lisans 189
Y.Lisans 59
Doktora 34
46 Öğretim Üyesi
39
33
Yaklaşık
4 ders
1.5
1
35; 12%
59; 21%
Lisans
189; 67%
Yükseklisans
Doktora
BAHAR DÖNEMİ ZORUNLU VE SEÇMELİ DERSLER



Lisans 171
Y.Lisans 59
Doktora 33
Öğr. Üye:
47
27
21
3.6
2
1.5
Eğitim düzeyine göre Bahar dönemi seçmeli ve
zorunlu ders sayısı
33; 13%
59; 22%
171; 65%
öğretim üyeleri ve e-kaynaklar
TOPLAM DERSLER
Derslerinizde e-kaynaklar nasıl ele alınmaktadır? (545 ders)
Derslerinde e-kaynakları DOĞRUDAN ELE ALAN kişi sayısı
üniversitelere göre dağılımı
Elektronik kaynakların DOĞRUDAN ELE ALINDIĞI dersler
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Açık Erişim ve Kurumsal
Açık Erişim Sistemleri- 3
Araştırma Yöntemleri - 4
Arşiv yönetimi-3
Arşivcilik Literatürü -2
Arşivcilikte bilgisayar
kullanımı-4
Arşivlerde Belge Yönetimi-2
Arşivlerde Düzenleme
Sistemleri
Arşivlerde Uygulama
Sorunları-3
Arşivlerden Yararlandırma-3
Arşivlerin Kamu ve Eğitim
Hizmetleri
Belge bilgi Merkezleri-2
Belge koruma-3
Belge yönetimi 3
Belge Yönetimine Giriş-1
Bibliyometri -2
Bilgi Ağları ve Internet -2
Bilgi Danışmanlığı-3
Bilgi Ekonomisi-2
Bilgi erişim-3
Bilgi Erişim Modelleri ve
Internet'te Bilgi Erişim-3
Bilgi Hizmetleri Tarih-3
21. Bilgi Hizmetleri-4
22. Bilgi Kaynakları ve
Hizmetleri - 4
23. Bilgi Kaynakların Korunması
ve Restorasyon- 2
24. Bilgi Kaynaklarının
tanımlanması-3
25. Bilgi kullanımı- 3
26. Bilgi Kurumlarında Mevzuat
27. Bilgi Literatürü -2
28. Bilgi Merkezi Yazılımları-3
29. Bilgi Merkezleri ve
Kaynakları Tarihi
30. Bilgi merkezleri ve
otomasyon-2
31. Bilgi Merkezlerinden
Yararlanma
32. Bilgi merkezlerinin yönetimi
33. Bilgi mimarisi-3
34. Bilgi Okuryazarlığı-2
35. Bilgi Politikaları-3
36. Bilgi Sistemleri Tasarımı - 2
37. Bilgi Teknolojilerine Giriş- 4
38. Bilgi Terminolojisi-3
39. Bilgi toplumu -2
40. Bilgi ve belge yönetimi
sorunları -3
41. Bilgi ve Belge Yönetimine
Giriş
42. Bilgi Yönetimi 3
43. Bilgi yönetimi kavramları-3
44. Bilginin düzenlenmesi-4
45. Bilginin Düzenlenmesine
Giriş-2
46. Bilim, Araştırma ve Etik- 3
47. Bilimsel ve Teknik Bilgi
Yönetimi -3
48. Bitirme Tezi-2
49. Çağdaş Yayıncılık - 2
50. Danışma hizmetleri- 3
51. Derme Yönetimi - 2
52. Devletlerin Teşkilat Yapıları
ve Bilgi Merkezleri-3
53. Dijital Derme Geliştirme -3
54. Dijital kütüphaneler -3
55. Dizinleme ve Öz Hazırlama 56. E-Devlet Uygulamaları-2
57. Eğitimde Bilgi Hizmetleri-3
58. Elektronik belge yönetimi ve
arşivleme-3
59. Elektronik Belge Yönetimi ve
Arşivler-3
60. Elektronik belgelerde telif
hakları-3
E-kaynakların DOĞRUDAN ELE ALINDIĞI dersler
Derslerinde e-kaynaklara sadece DEĞİNEN kİŞİ,
üniversitelere göre dağılım
E-kaynaklara DEĞİNİLDİĞİ dersler
E-kaynaklara DEĞİNİLDİĞİ dersler
Derslerde e-kaynaklara hiç yer vermeyen kişi sayısı
üniversiteye göre dağılımı
e- kaynaklara HİÇ YER VERİLMEYEN DERSLER
Değişik üniversitelerdeki aynı/benzer derslerde e-kaynakların ele alınışı

Doğrudan
ele alınan
Araştırma Yöntemleri
Arşivlerde belge yönetimi /belge
yönetimi
bilgi ekonomisi
bilgi hizmetleri
bilgi kaynakları ve hizmetleri
bilgi yönetimi/ kurumsal bilgi
yönetimi
Değinilen
Araştırma Yöntemleri
Arşiv Yönetimi
Ele alınmayan
bilimsel araştırma metodolojisi
Arşiv Yönetimi
belge yönetimi
bilgi ekonomisi
bilgi hizmetlerinin pazarlanması
bilgi hizmetleri
bilgi kaynakları
belge yönetimi
bilgi ekonomisi
bilgi hizmetlerinin pazarlanması
bilgi yönetimi/ kurumsal bilgi yönetimi
bilginin düzenlenmesi
bilgi toplumu
bilgi ve belge yönetimine giriş/
kütüphane ve dokümantasyon
Arşivlerde tasnif ve kataloglama
bilgi ve toplum
bilgi ve belge yönetimine giriş/
kütüphane ve bilgibilimine giriş
bilginin düzenlenmesi ve uygulama
bitirme tezi
bitirme tezi
bitirme tezi
bilgi kurumlarında mevzuat
bilgi mevzuatı
bilgi mevzuatı
bilgi merkezlerinin yönetimi
bilgi merkezi kurma ve geliştirme
bilgi merkezlerinin yönetimi/bilgi
merkezlerinde yönetim ve organizasyon
derme yönetimi
derme oluşturma ve geliştirme
dizin ve öz hazırlama / dizinleme
teknikleri / otomatik dizinleme
dizinleme ve öz hazırlama
bilgi ve belge yönetimine giriş
Değişik üniversitelerdeki aynı/benzer derslerde e-kaynakların ele alınışı

Doğrudan ele alınan
Değinilen
Ele alınmayan
bilgi sistemleri tasarımı/sistem
analizi
bilgi sistemlerinde sistem analizi ve
tasarımı
sistem analizi
süreli yayınlar
süreli yayınlar
kitle iletişim araçları ve bilgi
merkezleri
medya ve bilgi yönetimi
iletişim ve toplum ?
proje/proje ve projeye yönelik rapor
hazırlama
proje
nadir ve yazma eserler
süreli yayınlar
yazma ve nadir eserler
örgütlerde iş akışı yönetimi
iş akışı yönetimi
osmanlı idari yapısı
osmanlı dönemi devlet teşkilatı
Sınıflama sistemleri
sınıflama sistemleri (DOS)
Osmanlıca
Osmanlı Türkçesi
veri tabanları ve çevrimiçi tarama
veritabanı yönetim sistemleri
web tasarımı
web tasarımı
21. YÜZYIL KÜTÜPHANE VE BİLGİBİLİM ÇEKİRDEK YAPI
Kütüphanecileri diğer disiplinlerden ayıracak temel formasyon çekirdek derslerle kazanılır.
1.
Bilginin düzenlenmesi
2.
Yönetim
3.
Araştırma
4.
Bilgi teknolojileri
5.
Bilgi kaynakları
6.
Kullanıcı gereksinimleri
7.
Danışma
8.
Derme geliştirme
9.
Bilgi hizmetleri
10.
Bilgi erişim ve arama
11.
Bilgi ortamı/KBB’ye giriş
12.
Sistem analizi
13.
Bilgi okuryazarlığı ve yaşamboyu öğrenme
14.
İletişim
15.
Bilgi ve toplum
16.
Bilgi yönetimi
17.
Bilgi politikaları, hukuk, mevzuat/mesleki etik
18.
Bilginin oluşumu ve kullanımı
(Bitri, 2012)
 Çekirdek ders, dünyanın her yerinde, bir ülke içindeki farklı üniversite ve öğretim üyelerince
aynı/benzer içerikte verilmesi anlamına da gelmektedir.
21. YÜZYIL KÜTÜPHANE VE BİLGİBİLİM ÇEKİRDEK YAPI
ve TÜRKİYE
3 SEÇENEK
3 SEÇENEK
2 SEÇENEK
Yönetim
Araştırma yöntemleri
Bilginin düzenlenmesi
Sistem analizi
Bilgi kaynakları(süreli
kaynaklar önemli bir
ögesidir)
Bilgi hizmetleri
Belge yönetimi
KBB/BBY’ye giriş
Derme
geliştirme/derme
yönetimi
Bilgi ekonomisi
Bilgi teknolojileri
Bitirme tezi veya proje
Bilgi yönetimi
Bilgi mevzuatı
Web tasarımı
Öğretim üyelerinin BBY eğitim programlarında e-kaynaklara yeterince yer
verilip verilmediği konusundaki görüşleri
Öğretim üyelerinin BBY eğitim programlarında e-kaynaklara yeterince yer
verilip verilmediği konusundaki görüşlerinin üniversitelere göre dağılımı
Değerlendirme
 Aynı başlık altındaki derste elektronik kaynakların doğrudan ele
alınması yanında, değinilmesi ya da hiç ele alınmaması,
 üniversitelerde öğretim üyelerinin çok ayırımlı içeriklerle aynı başlığı
kullandıklarını,
 aynı zamanda bölümlerarası eğitim program ve içerikleri konusunda
işbirliğinden uzak
 bir eşgüdüm merkezinden yoksun olduklarını da göstermektedir.
 E-kaynaklar ya da bilgi teknolojilerinin yeniden biçimlendirdiği
kütüphane, arşiv ve bilgi merkezi nesneleri kaçınılmaz olarak bunları
düzenleyen kütüphaneci, arşivist, bilgi uzmanlığı mesleğini de yeniden
tanımlanır duruma getirmiştir. Başka bir söyleyişle de mesleğin
geleceğini tartışılır duruma getirmiştir.
Meslek
 Meslek bir demokrasi ve kültür sorunudur. Demokrasiyi
içselleştirememiş bir toplum meslek kültürüne saygı
gösteremeyeceği gibi ciddiye de alamayacaktır.
olarak kütüphaneciliğin geleceğinden söz
edebilmek için bugün ne anlaşıldığı, bu mesleğin nasıl
algılanıp, anlaşıldığını dile getirmek gerekiyor.
 Türkçe sözlükte Meslek:
 Meslek
 Belirli bir eğitim,
 Bu eğitimle kazanılan sistemli bilgi,
 Yararlı mal ya da hizmet üretimi
 Yapılanlar karşılığında para kazanma özelliklerini taşıyor
içinde. (Türk Dil Kurumu, 2014)
Meslek Ve Etik
 Bir başka yaklaşım “doktora düzeyinde eğitim ve mesleki
etik ilkeleri”nin gerekliliği dile getiriyor.
 Türkiye’de bugün doktora düzeyinde kütüphanecilik eğitimi
bulunmakta,
 Etik ilkeleri bulunmamaktadır.
 TKD etik ilkeler belirlemiş olmakla birlikte bu ilkeler bir
“iyi niyet”, “herkesin var bizim de olsun” düşüncesine
dayalıdır. “Kütüphaneci”yi içeren bir yasa bulunmamaktadır.
Meslek Ve Etik
 Etik, hukuk ile yaptırımı içinde taşır.
 Etik ilkelerin işlediği toplumlarda, bu kurallara aykırı tutum içinde olanlara
mutlaka bir yaptırım uygulanır.
 Bugün meslek oda, baro ve birliklerinde meslekler yasal dayanaklara bağlı
durumdadır ve etik ilkeleri de bu sivil örgütlere verilmiş olan yasalara bağlı olarak
işler.
 Milli Kütüphane, Kütüphaneler ve yayımlar Genel Müdürlüğü ve pek çok
kütüphanemizin çalışan ve yöneticisi meslek elemanı değildir.
 Bu durum bir hükümet politikasıdır ve yıllardır değişmemektedir. Bu
meslek alanı ciddi bir pasta olarak düşünüldükte hükümetlerin yandaşları
için sunulabilen kadrolarını içermektedir.
Meslek Ve Yasal Dayanak
 Bu durumda bugün kütüphaneciler mesleğini yerine getirirken yarınları
adına garantilerinin bulunmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz.
 İkinci temel nokta ise, yasal olarak olmayan bir meslek her zaman başka
bir disiplinle bağlantılı dönüşüme uğrayabilir.
 Joker meslek.
 Halk kütüphanelerimiz yanında bölümlerdeki kütüphaneci kadrolarına da
bakarsak bunu açıkça görebiliriz. Bugünü olmayanlar yarını gerçekten
aramalı mıdır?
 Eğer soruyu eğitim programlarındaki değişim ve dönüşümlere bakarak
sorarsak; basımevinin bulgulanışı ardından kütüphanecilerin duyduğu
şaşkınlıktan daha köklü değişim ve dönüşüm yaşadığımızı söyleyebiliriz!
 İlk yazı makinası
 bilgisayarın kütüphanelerde kullanımıyla
 2000’li yılların başında Google’ın 2 milyon kitabı sayısal ortama aktarma
girişimi
 Evet şimdi işimiz daha çok!
Mesleğin Yarını
 Unutulmaması gereken bir kütüphane ve bilgi merkezlerinin bir türü
olmadığı gibi yalnız elektronik kaynaklarla sınırlanamayan sosyal, kültürel
ve eğitsel amaçları da bulunmaktadır! Bu türlerin amaçları da her ne kadar
bilgiye erişimde birleşse de birbirinden çok ayırımlıdır! Hızla değişen ve
bizler için bir araç olan bilgi teknolojilerinin yapıp etmelerinin çarklarında
başımız dönse de iyimserliğimizi korumamız gerektiği düşüncesindeyim.
 Aristoteles, Politika adlı yapıtında “dokuma tezgahının mekiği
kendiliğinden gidip gelse, lirin mızrabı kendiliğinden çalsaydı, o
zaman ne yapımcıların işçiye gereksinmesi olurdu, ne de
efendilerin köleye” der. Bilgi taşıyan belgeler de (bütünüyle elektronik
ortamda da olsalar) kütüphanelerde yaptığımız işlemler kendi kendine
gerçekleştirmedikçe kütüphanecilik mesleği ortadan kalkmayacaktır, diye
düşünüyorum.
 Bilgisayar ve türevleri bizi kollarında eritecekse bizim de bilgisayar alanına
girişimiz kaçınılmaz olacaktır. Biz de bellek kurumlar adını verdiğimiz
kütüphane, arşiv ve müzelere bilgi/bilgisayar teknolojileri donanımlı eğilip,
derileşeceğiz.
Sonuç
 Türkiye’de bilgi ve belge yönetimi bölümleri bilgi teknolojileri konusunda
son derece duyarlı bir tutum içinde çalışmaktadırlar. Ancak bu alan yalnız
bilgi teknolojileriyle bağlantılı düşünülmeyecek denli geniştir. Doğal olarak
eğitim programları doğrudan elektronik kaynakları içermeyebilmektedir.
 BBY Bölümleri derslerinde elektronik kaynaklara ağırlıklı olarak yer
verilmekte,
gerekli
durumlarda
da
değinilmektedir.
Ancak
eğitim
programları konusunda bölümlerarası işbirliğinin gerekliliği, bugün sayıları
15’e ulaşan ve çoğu öğretim üyesi eksikliği nedeniyle açılamayan yeni
bölümlerin, deneyimli bölümlerle daha çok görüş alışverişinde bulunmaları
gerekliliği çıkmaktadır ortaya.
TEŞEKKÜRLER!

Download Report