2014/3 EDÜT–RDEN (121-123)

Anestezi Dergisi 2014; 22 (3): 121 - 123
Editörden
EDİTÖRDEN / EDITORIAL
TÜRKİYE’DE PALYATİF BAKIM; 2014, GÜNCEL GELİŞMELER,
GEREKSİNİMLER
Afife Ayla KABALAK
Sağlık Bakanlığı Ankara Ulus Devlet Hastanesi
Palyatif bak›m ilerleyici ve tedavisi olmayan, ölümcül hastal›klarda yaflam kalitesini art›rmaya yönelik bir
bak›m sistemidir. Bu sistem uzun süre kritik bak›m ya
da kronik bak›m sürecinde olup semptom bak›m› gerektiren hastalar› da kapsar ve bu hastalar›n aktif tedavi birimlerinden bir triyaj sistemi ile do¤ru birimlere yönlendirilmesi gerekir.
Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ)’nün tan›m›na göre palyatif bak›m; kapsaml› bir de¤erlendirme ve tedaviyle
hastalar taraf›ndan yaflanan fiziksel, psikososyal ve manevi semptomlar›n giderilmesini, ayn› zamanda ailenin,
arkadafllar›n›n, bak›m verenlerin desteklenmesini ve ac›lar›n›n hafifletilmesini amaçlar. (1)
Amerikan Hospis ve Palyatif T›p Akademisine ve
Amerikan T›p Enstitüsüne göre palyatif bak›m; özellikle
tedavi edilemeyen ilerleyici hastal›klarda hastan›n fiziksel, sosyal, dinsel ve varolufl gereksinimlerinin kapsaml›
yönetimidir. Palyatif bak›m›n amac› kiflisel, kültürel ve
dinsel de¤erlere, inanç ve al›flkanl›klara duyarl› kal›rken
ac› çekmeyi dindirme, semptomlar› kontrol etme, ifllevsel kapasiteyi iyilefltirme yoluyla olabilecek en iyi yaflam kalitesini sa¤lamakt›r (2,3).
Palyatif bak›ma yaflam› tehdit eden hastal›¤a tan›
kondu¤u anda bafllamak gerekir (fiekil 1) (3,4). Palyatif
bak›mda yaflam ve ölüm normal süreçler olarak görülür.
Ölüm ne geciktirilir ne de h›zland›r›l›r, amaç yaflamdan
ölüme geçifli kolaylaflt›rmakt›r. Yaflam süresinden çok
yaflam›n niteli¤iyle ilgilenir. Ölüm yaklaflt›kça hastay›
ve aileyi rahatlat›c› önlemler yo¤unlaflt›r›l›r ve hastan›n
kayb›ndan sonra palyatif bak›m ailenin yas sürecinde
desteklenmesine odaklan›r.
Dünya genelinde "Palyatif Bak›m" ve "Hospis" (Darülacaze) olarak adland›r›lan bu bak›m hizmetleri benzer
yaklafl›mlar› içermekle birlikte hospis bak›m› palyatif
bak›m›n içinde yer al›r ve yaflam›n sonuna çok az ay kala verilen bir hizmettir. Palyatif bak›m hastane temelli
tedavi ve hasta bak›m›d›r ve ayn› zamanda hospis ve evde bak›m hizmetlerine destek verir. Hospisler hasta ve
refakatçisinin birlikte kalabilece¤i, hastane kampüsüne
çok uzak olmayan yerlerde oluflturulan, ev atmosferine
benzer kurulufllard›r. Günümüzde geliflmifl ülkelerde
hospis sistemi terminal hastalar›n rutin evde bak›m›n›,
evde günlük vizitleri, evde hemflirelik hizmetlerini ve
gerekti¤inde hastalar›n hospitalizasyonu sa¤lar (5).
Dünya Sa¤l›k Örgütü’ne göre palyatif bak›m gerektiren
hastal›klar Tablo 1’de s›n›fland›r›lm›flt›r (4,6).
Palyatif bak›m hizmeti multidisipliner ve interdisipliner bir yaklafl›m gerektirir. Deneyimli ve e¤itimli sa¤l›k personeli ve gönüllülerden oluflan bir ekip taraf›ndan
hizmet sunulur. Temel amaç hastal›¤›n neden oldu¤u
semptomlar›n önlenmesidir (Tablo 2) (6). Farmakolojik
ve non-farmakolojik yöntemlerin kullan›lmas› ile hastaya son döneme kadar aktif, kaliteli bir yaflam sunulmas›
hedef al›n›r. Hastan›n semptomlar› kontrol alt›na al›nd›¤›nda çevresi ile uyumu artacak, antitümör tedaviye yan›t artacak ve tedavinin yan etkileri tolere edilebilecektir
(3,6).
Palyatif bak›mda temel prensipler Tablo 3’de tan›mlanm›flt›r (1,4,6).
Ölüm
fiekil 1
Ç›kar çat›flmas›/Conflict of Interest: Yazarlar herhangi bir ç›kar çat›flmas› bildirmemifllerdir./ Authors do not report any conflict of interest.
Gelifl tarihi/Received: 14/04/2014
Kabul tarihi/Accepted: 29/04/2014
Yaz›flma Adresi (Correspondence):
Dr. Afife Ayla KABALAK, Rüzgarl› Cad. Gayret Sokak No: 6 Ulus, ANKARA
E-posta (E-mail): afife.ayla.kabalak@gmail.com
121
Journal of Anesthesia - JARSS 2013; 22 (3): 121 - 123
Editorial
Tablo 1. Palyatif bak›m gerektiren hastal›klar
Tablo 2. Palyatif bak›mda yaflam sonu semptomlar›
• Motor nöron hastal›klar› ve ilerleyici nörolojik hastal›klar
A¤r›
Ajitasyon
Anksiyete
‹fltahs›zl›k
Kafleksi
A¤›z kurulu¤u
• ‹leri dönem organ yetmezlikleri
Kötü tad
A¤›zda yara, aft
Disfaji
• Tedavi sürecinde olan ya da tedaviye cevaps›z kanserler
Asit
Vücut ödemi
Dispepsi
• HIV/AIDS
H›çk›r›k
Kab›zl›k, ishal
Bulant›, kusma
• Çocuklarda genetik/konjenital, ilerleyici hastal›klar
Tremor
Bay›lma
Unutkanl›k
Konfüzyon
Deliryum
Depresyon
Tablo 3. Palyatif bak›mda temel prensipler
Dispne
Öksürük
Sekresyon
1. Hastal›¤a ait sorunlarla bafl etme
Halsizlik
Hareket edememe
Bafl dönmesi
Kafl›nt›
Reflü
‹nkontinans
(Alzheimer, ALS, MS)
• Fiziksel semptomlar
• Psikiyatrik sorunlar
• Manevi sorunlar
• Sosyal sorunlar
• Ekonomik sorunlar
• Yaflam sonu ihtiyaçlar
• Yas dönemi
2. Bak›m Süreci
• Semptomlar›n de¤erlendirilmesi
• Hasta odakl› bak›m›n planlanmas›
• Hasta ve ailesinin bilgilendirilmesi
• Planlanan bak›m›n uygulanmas›
• Bak›m sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi
• Hastan›n yaflam kalitesinin art›r›lmas›
• Tedavide devaml›l›¤›n sa¤lanmas›
• Maliyet-etkinlik de¤erlendirmesi
Bir model tan›m›:
Ülkemizde de palyatif bak›m›n ilk ad›m› olarak T.C.
Sa¤l›k Bakanl›¤› "Evde Bak›m Hizmeti"ni bafllatm›flt›r.
Palyatif bak›m›n hastane aya¤› için ise bu kuruluflun yap›s› ve iflleyifli hakk›nda yasal düzenlemelere bafllanm›fl
ve eriflkin hastalara yönelik ilk "Kapsaml› Palyatif Bak›m Merkezi", S.B.Ulus Devlet Hastanesi_nde aç›lm›flt›r. Hastanede ülke gereksinimlerine göre farkl› bir yap›lanma ile hizmet sunumu oluflturulmufltur. Buna göre
özellikle Ankara genelindeki yo¤un bak›mlardan taburcu edilemeyen, yo¤un bak›m gereksinimi uzun sürecek
olan ya da art›k tümüyle palyatif bak›m gerektiren hastalar›n kabulünü sa¤layacak bir merkez oluflturulmufltur.
Uzun süreli yo¤un bak›m, palyatif bak›m, algoloji, evde
bak›m hizmetleri birlikte yürütülmektedir (6,7). Bu sisteme göre acil ambulans servisi hastanemize akut hasta
transferi yapmamakta, akut yo¤un bak›mlardan uzam›fl
süreçteki yo¤un bak›m hastalar› ya da palyatif bak›m
hastalar› hastaneye kabul edilerek akut yo¤un bak›mlarda yatak aç›lmas› sa¤lanmaktad›r. Bu flekilde akut yo¤un bak›mlar›n efektif ve spesifik çal›flmas› sa¤lanmakta, bu yo¤un bak›mlardaki sa¤l›k personelinin bak›m yükü azalt›larak aktif akut yo¤un bak›m hizmeti sunmalar›na olanak sa¤lanmaktad›r.
Hastane içinde de hastan›n uygun bak›m yerine ve
en son evine gönderilmesi için bir triyaj sistemi oluflturulmufltur (fiekil 2). Bak›m yerleri hastan›n de¤iflen klinik durumuna göre anestezi uzmanlar› taraf›ndan belir-
UZAMIfi SÜREÇ BAKIM
(Akut)
UZAMIfi SÜREÇ BAKIM
(Kronik)
PALYAT‹F BAKIM
HOSP‹S
(Kurumsal, özel)
fiekil 2
122
EVDE BAKIM
Anestezi Dergisi 2014; 22 (3): 121 - 123
lenmekte, di¤er klinik uzmanlar›ndan konsültasyon deste¤i al›nmakta, hasta ve yak›nlar›na psikiyatrist, psikolog, din psikolo¤u, vaiz, fizyoterapist, sosyal hizmet uzman› ile destek hizmeti sunulmaktad›r. Ayr›ca palyatif
bak›m merkezinde, özel odalarda semptom bak›m›na
geçilen hastalar›n aile ya da bak›c›lar›na teorik ve pratik
olarak bak›m e¤itimi verilmekte, taburcu edildikten sonra evde bak›m ekibi taraf›ndan hastan›n takip ve tedavisine evde devam edilmektedir. Bak›m hizmetlerinin bir
k›sm› ve özellikle sosyal hizmet deste¤i "Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanl›¤›" taraf›ndan yürütülmektedir. Hastane olarak at›lan bir di¤er ad›m "Sa¤l›k Bakanl›¤›" ve
"Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›" aras›nda tedavi ve
bak›m hizmetlerini ortaklafla yürütmek amac›yla haz›rlanan protokoldür. Bu protokolle sosyo-ekonomik yönden yetersiz olan hastalar›n bak›m› kurumsal olarak sa¤lanabilecektir.
Sonuç:
Ülkemizde yafllanan nüfus oran›ndaki art›fl, t›bbi tedavideki geliflmeler, tedaviye ulaflmadaki kolayl›klar giderek bak›m gerektiren hastalar›n art›fl› ile sonuçlanm›flt›r. Bu hastalar için yo¤un bak›mlardan, onkoloji ve nöroloji kliniklerinden bir drenaj ve tedavi sistemi oluflturulmas› gündeme gelmifl ve bir bak›m sistemi modellenmifltir. ‹htiyaçlar dahilinde ve ülkenin ekonomik, sosyokültürel, inançsal yap›s›na göre bu sistem sürekli yenilenmelidir. Bu sistemin çok yönlü ele al›nmas› için multidisipliner ekiplerin deneyim ve görüfllerine gereksinim
vard›r ve bu konuda at›lacak en önemli ad›m disiplinlerin ortak çal›flmas› ile ulusal bir strateji oluflturulmas›d›r.
Editörden
KAYNAKLAR
1.
Sepúlveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A. Palliative care:the
World Health Organization's global perspective. J PainSymptom
Manage 2002; 24: 91-96.
2.
Bruera E, Billings JA, Lupu D, et al. Academic Palliative Medicine
Task Force of the American Academy of Hospice and Palliative
Medicine. AAHPM position paper: requirements for the successful
development of academic palliative care programs. J Pain Symptom
Manage 2010; 39: 743-755.
3.
Puchalski CM, Kilpatrick SD, McCullough ME, et al. A systematic
review of spiritual and religious variables in Palliative Medicine,
American Journal of Hospice and Palliative Care, Hospice Journal,
Journal ofPalliative Care, and Journal of Pain and Symptom
Management. Palliat Support Care 2003; 1: 7-13.
4.
Borasio GD. Translating the World Health Organization definition
of palliative care into scientific practice. Palliat Support Care.
2011; 9: 1-2.
5.
Lorenz KA, Lynn J, Dy SM, et al. Evidence for improving
palliative care at the end of life: a systematic review. Ann Intern
Med 2008; 148: 147-159.
6.
Kabalak AA, Öztürk H, Ça¤›l H. Yaflam sonu bak›m organizasyonu;
palyatif bak›m. Yo¤un Bak›m Dergisi 2013; 11: 56-70.
7.
Afife Ayla Kabalak, Kadriye Kahveci, Derya Gokcinar, Necdet
Özdo¤an, Hasan Cagil. Structuring of Palliative Care in Ankara
Ulus State Hospital, Turkey; 2012-2013. J Palliat Care Med 2013;
3: 1-3.
123