haluk erdemol.fh11

Mitolojiden Yans›yanlar
Haluk Erdemol
ORPHEUS
EURYD‹KE
‹LE
Camille Corot
1861
T
Mitolojideki sevi öyküleri
aras›nda özel bir yeri olan Orpheus ve
Eurydike’nin öyküsü Trakya’n›n k›rsal
bölgelerinde geçmektedir.
rakya kral› Oeagros’un o¤lu
olan Orpheus ne Truva
Savafl›’n›n kahramanlar›
Akhilleus, Hektor ve Odysseus gibi
savaflç› bir kiflili¤e, ne Herkül’ün
gücüne ne de Narkissos ve Adonis’in
erkek güzelli¤ine sahipti. Kendi
halinde bar›flç›l bir ozan ve müzik
dostuydu o. Bu yeteneklerini Zeus’un
k›zlar›ndan, sanatsal güzellikleri
temsil eden dokuz Musai’den biri olan
annesi Kalliope’den alm›flt› (Müzik
ve Müze sözcükleri Musai’den kök
alm›flt›r).
Henüz ilkgençlik y›llar›nda
Apollo’nun hediye etti¤i lir eflli¤inde
söyledi¤i ezgiler tüm canl›lar›
kendinden geçiriyor, en kat› yürekleri
79
BD HAZ‹RAN 2014
bile hayranl›kla izlediler bu
dü¤ünü.
Ne yaz›k ki sevgililerin
mutlu birliktelikleri uzun
sürmedi. Ormandaki gezintilerinden birinde Eurydike
çoban Aristaeus ile karfl›laflt›.
K›z›n güzelli¤ine vurulan
çoban›n sald›rgan tav›rlar›ndan ürkerek kaçmaya çal›flan
Eurydike otlar›n aras›ndaki
bir y›lan›n kuyru¤una
bas›nca topu¤unda ince bir
ac› duydu. Zehirli y›lan
sokmufltu onu. Orpheus’un
ad›n› say›klayarak orac›kta
son nefesini verdi Eurydike.
E
1
bile yumuflat›yordu. O lirini çalarken
a¤açlarla kayalar›n bile iç çekti¤i
söylenirdi. Hayranlar› aras›nda orman
perileri de vard› kuflkusuz. Onlardan
biri de Eurydike idi. Yak›nlaflmalar›
ve birbirlerine âfl›k olmalar› uzun
sürmedi. Evlendiler. Dü¤ününde
lirinin tellerine baflka bir çoflkuyla
dokundu Orpheus. Sevgili efli için en
güzel ezgilerini söyledi. Bayram
yerine döndü ormanlar. Olymposlular
80
O
rpheus’un liri susmufltu.
Eurydike’sini yitirmeyi kabullenip yas ezgileri söylemedi.
Yazg›s›na isyan etti. Sevdice¤i art›k
yan›nda de¤ildi, ama onun nereye
gitti¤ini biliyordu. Yeralt›’na inip
Ölüler Diyar›’n›n hükümdar› Hades’
ten geri isteyecekti onu.
Yüre¤inde keder, elinde liri, yas
dolu ezgileriyle Ölüler Diyar›’n›n
kap›lar›ndan geçmesi zor olmad›. Karanl›klara aç›lan
geçidin zorba bekçileri bile ona ac›m›fl,
onun ezgileriyle
kalpleri yumuflam›fl,
geçmesine ses ç›karmam›fllard›. Hades
ile efli Persephone
birden karfl›lar›nda
bulduklar› bu kederli
2
canl›ya ilgiyle kulak
BD HAZ‹RAN 2014
3
verdiler. “Ey, Yeralt›’n›n ölümsüzleri!” diye bafllad› Orpheus. “Eflimi
geri almak için geldim huzurunuza.
Yaflam›n›n bahar›nda bir y›lan›n
zehirli diflleriyle diyar›n›za göçtü o.
Beni buraya getiren Sevgi’dir; o Sevgi
ki biz yeryüzünde yaflayanlar için
güçlü bir tanr›d›r. Eski söylencelerden
biliyorum ki burada, sizlerin de
yabanc›s› olmad›¤›n›z bir fleydir o.
Eurydike’nin erken kopan yaflam
ipli¤ini dü¤ümleyerek onu bana geri
vermeniz için yalvar›yorum. Elbet
hepimiz bir gün diyar›n›za gelece¤iz.
Eurydike de ömrünün sonunda
gelecek elbette. Fakat o zamana dek
onu ba¤›fllay›n bana. Yeryüzüne
yaln›z göndermeyin beni. Dile¤imi
kabul etmezseniz beni de ölümün
ba¤r›na koyun; onunla kalay›m
burada.”
Hangi yürek dayanabilirdi bu
ezgilere? Ayr›l›¤›n özlemini iyi bilen
Persephone yafll› gözlerini
yalvar›rcas›na Hades’e çevirdi, o da
1-Eski Roma zemin mozayi¤i
2-Jan Breughel (1568-1625)
3-acopo del Sellaio (1442-1493)
4-Delacroix (1798-1863)
5-Ary Scheffer (1795-1858)
4
kabul etti Orpheus’un dile¤ini.
Ça¤›rd›klar›nda Eurydike yeni
göçmüfllerin aras›ndan süzülerek hayal
gibi geldi. Birlikte dönmelerine izin
ç›km›flt›, ama bir flartla: Al›nlar›na
günefl düflene dek Orpheus arkas›na
dönüp Eurydike’ye bakmayacakt›.
Geri dönüfl yolunda sessizlik içinde
ilerlemeye bafllad›lar. Orpheus
dile¤inin kabulüyle mutlu olmufltu,
ama içi içini yiyiyordu. Hades
81
BD HAZ‹RAN 2014
5
6
7
5-Ary Scheffer (1795-1858)
6-Pierre Amédée Marcel-Béronneau (1869-1937)
7-Gioacchino Giuseppe Serangeli (1768-1852)
82
8
8-George F. Watts (1817-1904)
9-Émile Lévy (1826-1893)
kendisine bir oyun oynam›fl olabilir
miydi? Eurydike gerçekten arkas›ndan
geliyor muydu? Yine de flart› unutmuyor, arkas›na bakm›yordu. Nihayet
›fl›k gözüktü, Orpheus yeryüzüne ad›m
at›nca daha fazla dayanamad›, elinde
olmadan dönüp bakt›, fakat Eurydike
henüz ›fl›¤a ç›kmam›flt›. Onu kucaklamak için at›lan Orpheus’un elleri
bofllukta kald›. F›s›lt› gibi bir ‘elveda’
sözcü¤ü çal›nd› kulaklar›na.
›lg›na döndü Orpheus. Yürek
da¤layan ezgileriyle orman›
inletti. Ölüler Diyar›’na geri
dönmek istedi, fakat bu kez
bütün çabalar› sonuçsuz kald›.
Orpheus’un yazg›s› onun Eurydike’den ayr› kalmas›na raz› olmad›.
Ba¤bozumu kutlamalar› için yan›ndaki flölen alay›yla dolaflan flarap tanr›s›
Dionysos Trakya’ya u¤rad›¤›nda
kendisine sayg› göstermedi¤ini
düflündü¤ü Orpheus’u cezaland›rmak
için efllikçileri Mainadlar› onun üzerine sald›.
Ç
9
Dionysos’un Roma’daki ad›
Bacchus’den dolay› Bakkhalar da
denilen bu kad›n grubu Dionysos’un
onuruna verdikleri törensel flölenlerde
do¤an›n insan› çoflturup esriklefltiren
niteliklerini taflk›n hareketlerle,
kendilerinden geçercesine dans ederek
yaflayan yaban›l karakterli, bafltan
ç›kar›c› kad›nlardan olufluyordu.
Orpheus kendilerine ilgi göstermeyince ç›ld›ran Mainadlar zavall›
genci parçalayarak öldürdüler.
Yeryüzünde kalan parçalar›n› teyzeleri
Musailer toplay›p gömerken Orpheus
ikinci kez iniyordu Ölüler Diyar›’na.
Orada hiçbir flarta ba¤l› kalmaks›z›n
sevdice¤inin yüzüne doya doya
bakabilirdi art›k.
Mezar›n›n bafl›ndaki a¤aca konan
bülbüllerin daha çoflkulu öttükleri
söylenir.
Öyküyü yap›tlar›na yans›tan
sanatç›lardan yapt›¤›m›z seçkinin
dizilimi öykünün zamansal ak›fl›na
göre düzenlenmifltir. •
halukerdemol@butundunya.com.tr
83