Republika Srpska Univerzitet u Banjoj Luci TEHNOLOŠKI FAKULTET BANjA LUKA - INFORMATOR - Adresa: Vojvode Stepe Stepanovića 73 78 000 Banja Luka Republika Srpska Tel / Faks: +387 51 465 032 www.tfbl.org info@tfbl.org ISTORIJSKI RAZVOJ TEHNOLOŠKOG FAKULTETA U BANjOJ LUCI Tehnološki fakultet je počeo sa radom davne školske 1963/64. godine kao Tehnološki odsjek Tehničkog fakulteta u Banjoj Luci, u okviru Univerziteta u Sarajevu. U narednom periodu, prateći kadrovske potrebe banjalučke regije, počinje intezivan razvoj Tehnološkog odsjeka u sklopu Tehničkog fakulteta. Tako je 1971/72.godine, pored već postojećeg Smjera za hemijsku preradu drveta, formiran i Biotehnološko-prehrambeni smjer. Školske 1975/76. godine Tehnički fakultet se dijeli na dva samostalna fakulteta - Elektrotehnički i Tehnološki. 2 Univerzitet u Banjoj Luci osnovan je 7. novembra 1975. godine i u svom sastavu je imao pet fakulteta: Elektrotehnički, Tehnološki, Mašinski, Pravni i Ekonomski, te tri više škole. Postojeći smjerovi na Tehnološkom fakultetu, 1977. godine prerastaju u Hemijsko– tehnološki odsjek i Biotehnološko– prehrambeni odsjek. Za potrebe privrede, školske 1987/88. formira se i odsjek Tekstilno inženjerstvo. Na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci, na svim studijskim programima primjenjuje se Bolonjski proces od školske 2004/05. godine, što znači da se na svim odsjecima nastava izvodi prema novim, licenciranim nastavnim planovima i programima. Od januara 2008. godine Univerzitet u Banjoj Luci ulazi u proces integracije, tako da danas Tehnološki fakultet i drugi fakulteti rade i djeluju kao organizacione jedinice integrisanog Univerziteta. Kao posljedica stanja u privredi, u tom periodu studenti Tehnološkog fakulteta su pokazali povećan interes za određene izborne predmete na višim godinama studija. To je bio pokazatelj potrebe za formiranjem usmjerenja na postojećim studijskim programima, i u skladu sa tim su na Hemijsko-tehnološkom studijskom programu formirana dva smjera (smjer Opšti i smjer Ekološko inženjerstvo), na Biotehnološko-prehrambenom studijskom programu (smjer Proizvodni i smjer Kontrola kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica) i na studijskom programu Tekstilnog inženjerstva (smjer Opšti i smjer Konfekcija). Školske 2007/08. godine na studijskom programu Tekstilno inženjerstvo usvojen je nastavni plan i program trogodišnjeg studija za smjer Dizajn i konfekcija. Školske 2010/11., počeo je sa radom i studijski program Grafičko inženjerstvo (smjer Opšti). Prolaskom kroz brojne transformacije i prilagođavnja u skladu sa zahtjevima vremena, Tehnološki fakultet je postao moderna 3 visokoškolska ustanova koja se permanentno prilagođava potrebama okruženja u kojem radi. Kao jedan od najstarijih fakulteta na Univerzitetu u Banjoj Luci, u svojih 48 godina postojanja i rada, Tehnološki fakultet je do sada izveo 1435 diplomiranih inženjera, 73 magistra i 37 doktora tehničkih, biotehničkih i hemijskih nauka. Sve aktivnosti na Tehnološkom fakultetu usmjerene su prema realizovanju plana, da u narednom periodu preraste u jednu od vodećih institucija u oblasti obrazovanja, naučno-istraživačkog rada i pružanja usluga (projektovanje, analiza, konsaltinga, edukacije putem predavanja, seminara...) u području prehrambene, hemijske, tekstilne i grafičke industrije. To je put kojim se Tehnološki fakultet želi prilagoditi potrebama vlastitiog poslovnog okruženja i ići u korak sa uslovima rada i dinamičkim promjenama koje karakterišu savremeno društvo. TEHNOLOŠKI FAKULTET U BANjOJ LUCI DANAS Organizacija fakulteta Tehnološki fakultet Univerziteta u Banjoj Luci je javna visokoškolska ustanova. Cilj svih aktivnosti usmjeren je ka unapređenju znanja, obrazovnog, kulturnog, društvenog i ekonomskog razvoja. Visoko obrazovanje je osnovna djelatnost Univerziteta i Fakulteta kao njegove organizacione jedinice. U okviru djelatnosti visokog obrazovanja, Fakultet obavlja obrazovnu, nastavnu, naučno-istraživačku, ekspertsko-konsultantsku i izdavačku djelatnost, a može obavljati i druge poslove kojima se komercijalizuju rezultati naučno-istraživačkog rada. Unutrašnja organizacija Tehnološkog fakulteta u Banjoj Luci i sistematizacija radnih mjesta utvrđuje se odgovarajućim propisima. Organi fakulteta su naučno-nastavno vijeće i dekan. Fakultet ima dva 4 prodekana: prodekan za nastavu i studentska pitanja i prodekan za naučno-istraživački rad i međunarodnu saradnju. Interese studenata Univerziteta predstavlja i zastupa Savez studenata Tehnološkog fakulteta, kao studentsko predstavničko tijelo. Studenti ostvaruju svoja prava i štite svoje interese na Fakultetu preko Studentskog parlamenta i predstavnika studenata koji učestvuju u radu određenih tijela na Fakultetu i Univerzitetu u Banjoj Luci. Rad na Fakultetu organizovan je tako da se obezbijedi stručno, efikasno i ekonomično provođenje programskih ciljeva i aktivnosti iz djelatnosti za koje je ovlašten, uz istovremeno poštovanje zakona, drugih propisa i akata. Za uspješnu realizaciju postavljenih ciljeva danas se na Tehnološkom fakultetu brinu i svojim radom doprinose: 22 nastavnika, 15 asistenata, 9 stručnih saradnika u nastavi, 6 laboranata i 17 administrativnih radnika i pomoćnog osoblja. Za realizaciju nastavnog procesa na predmetima za koje Fakultet ne posjeduje vlastiti kadar, angažovani su nastavnici i saradnici zaposleni u drugim organizacionim jedinicama Univerziteta u Banjoj Luci, kao i 5 nastavnici sa drugih visokoškolskih ustanova, sa kojima postoji uspješna dugogodišnja saradnja. Kao i u prethodnom periodu, naučno-istraživački rad na Tehnološkom fakultetu će i ubuduće biti u funkciji razvoja obrazovne djelatnosti i naučne misli, samostalno ili u saradnji sa drugim ustanovama i privrednim društvima. Na taj način otvaraju se mogućnosti i za druge oblike saradnje sa privredom kroz pružanje usluga projektovanja, konsaltinga, prenošenja novih znanja putem predavanja, seminara i sličnih aktivnosti, kao i kontrole kvaliteta različitih sirovina i proizvoda, primjenom fizičko-hemijskih, mikrobioloških, senzornih i drugih metoda analize . 6 Prostor i oprema Tehnološki fakultet Univerziteta u Banjoj Luci nalazi se na obali rijeke Vrbas, u neposrednoj blizini centra grada. Smješten je u dvije zgrade, 2 ukupne površine 4750 m . Za uspješno realizovanje nastavnog 2 procesa koriste se amfiteatar i učionice ukupne površine oko 740 m , 2 te 20 laboratorija ukupne površine oko 1420 m . Savez studenata na Fakultetu koristi posebne prostorije, namijenjene za potrebe studentskog organizovanja rada i upravljanja. Osim navedenog, studentima su na raspolaganju i čitaonica, biblioteka sa velikim brojem udžbenika, stručnih knjiga, monografija, naučnih i stručnih časopisa, zatim, računarske sale, Univerzitetski računarski centar i kopirnica. Praktični dio nastave i naučno-istraživački rad na Tehnološkom fakultetu odvija se u sljedećim laboratorijama: 1. Laboratorija za opštu i neorgansku hemiju 7 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Laboratorija za analitičku hemiju Laboratorija za organsku hemiju Laboratorija za fizičku hemiju Laboratorija za heterogenu katalizu Laboratorija za specifične površine Laboratorija za biohemiju Laboratorija za biologiju Laboratorija za mikrobiologiju Laboratorija za instrumentalne metode analize Laboratorija za tehnološke operacije Laboratorija za ekološko inženjerstvo Laboratorija za koroziju i zaštitu materijala Laboratorija za elektrohemijsko inženjerstvo Laboratorija za organsku i neorgansku hemijsku tehnologiju Laboratorija za analizu životnih namirnica Laboratorija za senzornu analizu namirnica Laboratorija za tekstilne tehnologije Laboratorija za odjevne tehnologije Laboratorija za grafičko inženjerstvo ORGANIZOVANjE I IZVOĐENjE UNIVERZITETSKIH STUDIJA 8 Visoko obrazovanje je djelatnost od posebnog društvenog interesa za Republiku Srpsku. U svrhu reforme i razvoja visokog obrazovanja, ustanovljeni su principi i standardi visokog obrazovanja, u skladu sa strateškim ciljevima evropskog područja visokog obrazovanja, koji su definisani Deklaracijom evropskih ministara visokog obrazovanja iz Bolonje (1999. godine) i drugim relevantnim međunarodnim dokumentima i propisima u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini. Potrebno je naglasiti da su osnovni ciljevi visokog obrazovanja, sticanje, razvijanje, zaštita i prenošenje znanja i sposobnosti posredstvom nastave, naučnog i istraživačkog rada. Postupak licenciranja visokoškolske ustanove je čin dodjele dozvole za pružanje usluga visokog obrazovanja, uz prethodnu provjeru da li ustanova ispunjava uslove za obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja. Studiranje na Tehnološkom fakultetu ostvaruje se na osnovu licenciranog studijskog programa i u skladu sa pravilima studiranja zasnovanim na Evropskom sistemu prenosa bodova ECTS (European Credit Transfer System). Broj dobijenih ECTS bodova koji se odnosi na predmet studiranja predstavlja kvantitativnu mjeru rada i aktivnosti neophodnih da bi student uspješno završio studije iz datog predmeta i tako postigao očekivane rezultate. Jedan ECTS bod odgovara aktivnostima u trajanju od 25 do 30 časova rada studenata. Na Univerzitetu u Banjoj Luci se organizuju studije u tri nivoa (stepena). Studiji se završavaju sticanjem određenih kvalifikacija, vezanih za opšte propise za svaki ciklus, zasnovanih na ishodima učenja i stečenim ECTS bodovima, a u skladu sa okvirom kvalifikacija na Evropskom području visokog obrazovanja i drugim međunarodno priznatim stepenima visokog obrazovanja. Na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci licencirani su prvi i drugi ciklus studija. Na Univerzitetu u Banjoj Luci, i fakultetima kao njegovim organizacionim jedinicama, u toku je izrada nastavnih planova i programa studija trećeg ciklusa, u skladu sa pravilima studiranja zasnovanim na Evropskom sistemu prenosa bodova. 9 Visoko obrazovanje je obrazovanje nakon srednje škole, koje vodi do međunarodno priznatog stepena visokog obrazovanja. Studentu se nakon ispunjenja svih obaveza, predviđenih nastavnim planom i programom, dodjeljuje diploma o završenom studiju. Uz diplomu se izdaje i dodatak diplomi, koji sadrži vještine, kompetencije i znanje nosioca diplome. Dodatak diplomi se, na zahtjev studenta, izdaje i na engleskom jeziku. Na Univerzitetu i Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci visoko obrazovanje organizuje se u tri ciklusa. Prvi ciklus visokog obrazovanja (dodiplomske studije) traje najmanje tri, a najviše četiri godine i vrednuje se sa najmanje 180, odnosno 240 bodova, u skladu sa Evropskim sistemom prenosa bodova. Studije drugog ciklusa (diplomske studije) organizuju se nakon prvog ciklusa studija, traju jednu ili dvije godine i vrednuju se sa 60, odnosno 120 ECTS bodova i to na način da u zbiru sa prvim ciklusom iznose 300 ECTS bodova. Studije trećeg ciklusa (doktorske studije) organizuju se nakon drugog ciklusa akademskih studija, traju tri godine i vrednuju se sa 180 ECTS bodova. Jedan semestar studija vrednuje se sa 30 ECTS bodova u svakom ciklusu. Pri obnavljanju godine student bira predmete iz naredne godine da dopuni svoje opterećenje i da mu tako godina bude ispunjena obavezama i rezultatima. Da bi se olakšalo studiranje i povećala prolaznost studenata, u nastavnim planovima dominiraju jednosemestralni predmeti, a ispitivanje studenata se obavlja po dijelovima, u obliku kolokvijuma, testova, semestralnih i domaćih radova, izrade projektnih zadataka, itd. Prati se i vrednuje i aktivnost studenta u toku nastave i tako podstiče interaktivnost nastavnog procesa. Nastavnim planom utvrđuje se trajanje studija na Tehnološkom fakultetu, nastavni predmeti, njihov raspored po godinama i semestrima, i broj časova za razne oblike nastave. Nastavnim programom utvrđuje se sadržaj nastavnog predmeta, ishodi učenja, način izvođenja nastave i polaganja ispita, kao i spisak obaveznih 10 udžbenika, priručnika i literature na osnovu kojih se polažu ispiti iz tog nastavnog predmeta. Nastava je organizovana kroz teorijska predavanja, računske i praktične laboratorijske vježbe, metode interaktivne nastave, izradu seminarskih radova i konsultacije. U toku studijranja organizuju se posjete privrednim društvima koja se bave proizvodnom djelatnosti i odgovarajućim ustanovama, kako bi se studenti što bolje upoznali sa zanimanjem za koje se obrazuju. Tokom poslednjeg semestra student radi završni rad, diplomski rad na prvom ciklusu, odnosno master rad na drugom ciklusu visokog obrazovanja. Fakultet planira da, organizuje i treći ciklus studija (doktorske studije), u skladu sa pravilima studiranja zasnovanim na Evropskom sistemu prenosa bodova, u oblasti prehrambene, hemijske i tekstilne industrije, kao i stalne i povremene oblike stručnog obrazovanja i usavršavanja, uz izdavanje odgovarajućih javnih isprava. 11 Studijski programi Studijski program je skup obaveznih i izbornih studijskih područja, odnosno predmeta, sa okvirnim sadržajem, čijim se savladavanjem obezbjeđuju neophodna znanja i vještine za sticanje diplome odgovarajućeg nivoa i vrste studija. Prvi ciklus studija (dodiplomske studije) na Tehnološkom fakultetu, odvija se u okviru četiri licencirana studijska programa: - Biotehnološko-prehrambeni Hemijska tehnologija Tekstilno inženjerstvo Grafičko inženjerstvo Drugi ciklus studija (diplomske studije) na Tehnološkom fakultetu, odvija se u okviru tri licencirana studijska programa: - Prehrambeno inženjerstvo Hemijsko inženjerstvo Tekstilno inženjerstvo Studijski programi na Tehnološkom fakultetu, kao i odgovarajuća usmjerenja u okviru njih, prilagođeni su potrebama savremenog poslovnog okruženja, racionalizovani su i usklađeni sa studijskim programima srodnih evropskih univerziteta. Nastavni programi su prilagođeni studentu i njegovom profesionalnom usmjerenju. Pored obaveznih nastavnih predmeta, na svakoj studijskoj godini studentima se nude izborni blokovi iz kojih, prema vlastitom opredjeljenju, od nekoliko ponuđenih biraju po jedan predmet koji će slušati i polagati. Uslovi upisa studenata na studije 12 Pravo na upis na prvi ciklus studija imaju sva lica koja su završila četvorogodišnje srednjoškolsko obrazovanje u Republici Srpskoj, Brčko Distriktu Bosne i Hercegovine i Federaciji Bosne i Hercegovine ili ekvivalentno obrazovanje u inostranstvu. Učenici koji su srednju školu završili u inostranstvu dužni su dokaz o završenoj srednjoj školi, svjedočanstvo ili diplomu, nostrifikovati u Ministarstvu prosvjete i kulture Republike Srpske. Upis studenata na prvi ciklus studija na određene studijske programe vrši se na konkurentskoj osnovi, u skladu sa uslovima iz konkursa. Univerzitet u Banjoj Luci raspisuje konkurs, na osnovu prijedloga Senata Univerziteta. Vlada Republike Srpske utvrđuje broj studenata za upis u predstojeću školsku godinu, a konkurs za upis na studijske programe objavljuje se javno. Kriterijumi i način izbora kandidata za upis na Tehnološki fakultet utvrđuju se u skladu sa Zakonom (uspjeh u prethodnom obrazovanju, vrsta prethodnog obrazovanja, posebna znanja, vještine ili sposobnosti i sl.). Kandidat za upis na studije prvog ciklusa polaže prijemni ispit. Na studije drugog i trećeg ciklusa kandidat se upisuje pod uslovima i po postupku predviđenim opštim aktom visokoškolske ustanove i konkursom. Termini za prijavljivanje kandidata i održavanje kvalifikacionog ispita definišu se konkursom. Prijavljivanje kandidata za polaganje kvalifikacionog ispita obavlja se u Studentskoj službi Tehnološkog fakulteta u Banjoj Luci. Kandidati prilikom prijavljivanja na konkurs treba da dostave originalna dokumenta, kao što je naznačeno u konkursu, i to: - izvod iz matične knjige rođenih; - svjedočanstva svih razreda srednje škole i svjedočanstvo o završenoj četvorogodišnjoj srednjoj školi; 13 - popunjenu Prijavu za polaganje kvalifikacionog ispita (Prijave se mogu dobiti u Studentskoj službi Tehnološkog fakulteta). Kandidati su obavezni da na polaganje kvalifikacionog ispita ponesu identifikacioni dokument (ličnu kartu ili pasoš)! Kvalifikacioni ispit za upis na sve studijske programe na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci polaže se pismeno, iz predmeta matematika i hemija. 14 PRVI CIKLUS STUDIJA (dodiplomske studije) Nastava na Tehnološkom fakultetu se organizuje i izvodi u toku školske godine koja, u pravilu, počinje 1. oktobra i traje 12 kalendarskih mjeseci. Studijska godina se organizuje u dva semestra: zimskom i ljetnjem u kojima nastava traje po 15 sedmica, s tim da se u svakom semestru utvrđuje Kalendar nastavnih obaveza. Visoko obrazovanje na Univerzitetu može se sticati redovnim ili vanrednim studiranjem. Vanredni studij se u principu, ne razlikuje po načinu izvođenja nastave i vrednovanju ispita od redovnog studiranja, s tim što se termini održavanja predavanja, vježbi, ispita i drugih aktivnosti prilagođavaju studentima koji su upisani na vanredni studij. Za sticanje kvalifikacije stepena prvog ciklusa, potrebno je studirati i raditi po ekvivalentu vrednovanom sa 180-240 ECTS bodova, što odgovara periodu od tri do četiri godine (ili šest do osam semestara) redovnog ili vanrednog studiranja. Jedan semestar studija nosi 30 ECTS bodova u svakom ciklusu. Nastavni proces prvog ciklusa studija na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci odvija se u okviru četiri licencirana studijska programa: Studijski program: BIOTEHNOLOŠKO-PREHRAMBENI Smjer: Proizvodni (240 ECTS) Smjer: Kontrola kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica (240 ECTS) Studijski program: HEMIJSKA TEHNOLOGIJA Smjer: Opšti (240 ECTS) Smjer: Ekološko inženjerstvo (240 ECTS) 15 Studijski program:TEKSTILNO INŽENjERSTVO Smjer: Opšti (240 ECTS) Smjer: Dizajn i konfekcija (180 ECTS) Studijski program:GRAFIČKO INŽENjERSTVO Smjer: Opšti (180 ECTS) Nakon završenog studija i sticanja odgovarajuće diplome na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci, inženjeri imaju mogućnost zapošljavanja u različitim proizvodnim privrednim društvima odgovarajuće grane industrije, u istraživačko-razvojnim centrima, institutima, u stručnim tijelima institucija koje se bave pripremom i donošenjem odgovarajućih standarda i propisa i kontrolom njihove primjene u praksi, kao i u projektnim biroima i privrednim društvima koja se bave istraživanjem i razvojem novih tehnologija i proizvoda ili u komercijalnim uvozno-izvoznim preduzećima. Osnovni cilj svih aktivnosti u toku realizovanja obrazovnog procesa, jeste aktivno i kreativno sticanje znanja i vještina za uključivanje studenata u konkretne grane industrije. Inženjeri obavljaju i odgovorne inspekcijske, upravne, stručne i druge poslove, u inspektoratu i inspekcijama u jedinicama lokalne samouprave, u cilju podsticanja društvene discipline u izvršavanju zakona i drugih propisa. Kadrovi koji se obrazuju na studijskim programima i smjerovima na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci, nakon završetka studija, u zavisnosti od studijskog programa i smjera na kojem su sticali znanja, osposobljeni su za obavljanje poslova inspektora nadležnih za konkretne oblasti. Diplomirani inženjeri tehnologije mogu se zaposliti u ustanovama osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja i učestvovati u realizovanju različitih oblika nastave u odgovarajućim oblastima. 16 Studijski program BIOTEHNOLOŠKO-PREHRAMBENI Studijski program prvog ciklusa, Biotehnološko-prehrambeni, ima dva smjera: Smjer: Proizvodni (240 ECTS) Smjer: Kontrola kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica (240 ECTS) Nastavnim planom utvrđeno je da studije na Biotehnološkoprehrambenom studijskom programu traju 4 godine, odnosno 8 semestara. Izbor nastavnih predmeta prilagođen je svakom studijskom programu odgovarajućeg smjera, kao i njihov raspored po godinama i semestrima, odnosno broj časova potrebnih za realizovanje različitih oblika nastave. Nastavnim programom utvrđen je sadržaj svakog nastavnog predmeta, način izvođenja nastave i polaganja ispita, kao i pregled obaveznih udžbenika, priručnika i literature na osnovu kojih se polažu ispiti iz tog nastavnog predmeta. 17 Studijski program: BIOTEHNOLOŠKO-PREHRAMBENI Smjer: Proizvodni Kroz nastavni proces u toku trajanja studija na Proizvodnom smjeru, inženjeri se obrazuju i osposobljavju za rad u privrednim društvima koja se bave proizvodnjom i preradom hrane. Da bi se u prehrambenoj industriji uspješno realizovao proces proizvodnje hrane odgovarajućeg nutritivnog sastava, stabilnog, ujednačenog kvaliteta, potrebno je odabrati osnovne sirovine i druge neophodne sastojke odgovarajućeg kvaliteta, a nakon toga, tehnološki proces voditi na propisani način. Osnovna svrha ovog studijskog programa je školovanje stručnjaka za direktno uključivanje u različite grane prehrambene industrije. Inženjeri imaju važnu ulogu u upravljanju svim fazama prerade hrane, odnosno u rukovođenju cjelokupnim tehnološkim procesom, koji sirovine i sastojke, kao ulazne komponente, transformiše u gotove upakovane prehrambene proizvode koji se mogu otpremati na tržište. Neophodno je kontinuirano provođenje kontrole usaglašenosti tehnološkog procesa proizvodnje hrane sa zahtjevima kvaliteta koje propisuju odgovarajući standardi i propisi o hrani, ali i standardi i propisi o uslovima rada i očuvanja životne sredine. Znanja usvojena u toku studija diplomirani inženjeri mogu da koriste za organizovanje i upravljanje proizvodnjom raznovrsnih prehrambenih proizvoda koji se danas nude na tržištu. Nakon sticanja diplome, otvaraju se mogućnosti za njihovo zapošljavanje u privrednim društvima prehrambene industrije, koja se bave preradom voća i povrća i izradom odgovarajućih proizvoda, preradom žita i brašna, odnosno proizvodnjom tjestenine, pekarskih i srodnih proizvoda, preradom mesa i izradom različitih proizvoda od mesa, preradom mlijeka i izradom proizvoda od mlijeka, proizvodnjom gotove hrane, proizvodnjom piva, vina, alkoholnih ili bezalkoholnih pića i slično. 18 Studijski program: BIOTEHNOLOŠKO-PREHRAMBENI Smjer: Kontrola kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica Nastavnim planom i programima na smjeru Kontrola kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica, studentima je omogućeno sticanje savremenih teoretskih znanja o nutritivnoj vrijednosti, kvalitetu i mikrobiološkoj ispravnosti namirnica, i drugih znanja neophodnih za upravljanje kvalitetom i bezbjednosti hrane u toku realizovanja proizvodnih procesa odgovarajuće tehnologije. Studentima je omogućeno savladavanje znanja i vještina neophodnih za provođenje fizičkih, hemijskih, biohemijskih, mikrobioloških i instrumentalnih analitičkih metoda u prijemnoj, procesnoj i završnoj kontroli kvaliteta prehrambenih proizvoda, i promjena koje se dešavaju u toku realizovanja tehnološkog procesa, kao i o organizovanju i upravljanju laboratorijama za analizu hrane. Savremeni uslovi poslovanja i konkurencija na tržištu, proizvođače obavezuju da vlastite proizvode prilagode potrebama, željama i očekivanjima potrošača. Senzorne metode analize koriste se za identifikovanje stavova potrošača i prevođenje tih informacija u parametre kvaliteta i senzorna svojstva prehrambenog proizvoda (izgled, boja, miris, ukus, konzistencija). Na kraju studija na smjeru Kontrola kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica, u okviru Biotehnološko prehrambenog studijskog programa, studenti su osposobljeni da se direktno uključe u upraljanje kvalitetom i bezbjednosti hrane u procesima proizvodnje izabrane tehnologije i primjenu važećih zakonskih propisa o higijeni hrane, o kontaminentima u hrani, o deklarisanju i označavanju hrane. Da bi se razumjele i kontrolisale promjene do kojih dolazi u toku procesa proizvodnje, studenti usvajaju i neophodna znanja iz oblasti prehrambenih tehnologija prerade voća, povrća, žita, brašna, mesa, mlijeka, ulja i masti, kao i proizvodnje finalnih proizvoda odgovarajućeg kvaliteta. Određene supstance mogu se koristiti kao prehrambeni aditivi, kada je to tehnološki opravdano, u toku proizvodnje, prerade, tretmana, pakovanja, transporta ili skladištenja proizvoda, o čemu studenti uče kroz teorijsku i praktičnu nastavu. U 19 toku realizovanja tehnološkog procesa proizvodnje u različitim granama prehrambene industrije, inženjeri koriste i usvojena znanja o kontroli kvaliteta industrijske vode, kontroli kvaliteta otpadnih voda, i higijeni životne sredine. 20 Studijski program HEMIJSKA TEHNOLOGIJA Studijski program prvog ciklusa Hemijska tehnologija, ima dva smjera: Smjer: Opšti (240 ECTS) Smjer: Ekološko inženjerstvo (240 ECTS) Trenutno je aktivan samo Opšti smjer, a na smjer Ekološko inženjerstvo u prethodnom periodu nije vršen upis. Nastavnim planom utvrđeno je da studije na studijskom programu Hemijska tehnologija, i odgovarajućim smjerovima traju 4 godine, odnosno 8 semestara. Napravljen je izbor nastavnih predmeta sa nastavnim programima, koji je prilagođen studentima ovog profesionalnog opredjeljenja, uz raspored predmeta po godinama i semestrima, i broj časova potrebnih za realizovanje različitih oblika nastave. Nastavnim programom utvrđen je sadržaj svakog nastavnog predmeta, ishodi učenja, način izvođenja nastave i polaganja ispita, kao i pregled obaveznih udžbenika, priručnika i literature na osnovu kojih se polažu ispiti.. Studijski program Hemijska tehnologija kreiran je i prilagođen potrebama poslovnog okruženja. Sticanje potrebnih opštih i specifičnih znanja i vještina, diplomiranim inženjerima otvara mogućnosti zaposlenja u preduzećima koja se bave proizvodnjom ili kontrolom kvaliteta, sirovina i energenata (vode, uglja, nafte...) i proizvoda u hemijskoj industriji. Diplomirani inženjeri ovog profila osposobljeni su za upravljanje procesima u svim granama hemijske industrije (proizvodnja papira, gume, polimernih materijala, keramike, stakla, vještačkih đubriva, potom sredstava za higijenu, prerada drveta, kože, itd.) koristeći znanja stečena iz oblasti neorganske hemijske tehnologije, organske hemijske tehnologije, znanja o malozagađujućim tehnologijama, elektrohemijskom dobijanju energije, projektovanju i upravljanju procesima u hemijskoj industriji, znanja o 21 tehnološkim operacijama u hemijskoj industriji, kao i o primjenjenim hemijskim i instrumentalnim metodama analize. Danas, a i u budućnosti, život i rad čovjeka ne mogu se zamisliti bez nafte i njenih derivata, ili bez primjene različitih maziva i ulja. Diplomirani inženjeri obrazovani na ovom studijskom programu imaju mogućnost da zasnuju radni odnos i u rafinerijama nafte i svim ustanovama koje se bave distribucijom i trgovinom derivata nafte i prirodnog gasa. Studijski program Hemijska tehnologija, studentima otvara mogućnosti za usvajanje osnovnih znanja u oblasti prevencije emisije zagađenja i obrade već nastalog otpada. Savremeni proizvodni sistemi u oblasti hemijskog inženjerstva treba da primjenjuju principe održivog razvoja, odnosno moraju biti ekološki prihvatljivi, o čemu diplomirani inženjeri dobijaju odgovarajuće znanje u toku studiranja. 22 Studijski program TEKSTILNO INŽENjERSTVO Studijski program prvog ciklusa, Tekstilno inženjerstvo, ima tri smjera: Smjer: Opšti (240 ECTS) Smjer: Konfekcija (240 ECTS) Smjer: Dizajn i konfekcija (180 ECTS) Trenutno je aktivan samo smjer Dizajn i konfekcija koji traje 3 godine (6 semestara), dok na ostala dva smjera trenutno nema dovoljan broj zainteresovanih kandidata. Zbog izraženih potreba tekstilne industrije za visokoobrazovanim kadrovima, 1987. godine je u okviru Tehnološkog fakulteta u Banjoj Luci osnovan Odsjek tekstilnog inženjerstva sa zadatkom da obrazuje inženjere opšteg smjera, osposobljene za razvoj i upravljanje procesima u tekstilnoj industriji. Nepovoljna privredna situacija tokom poslednjih godina, dovela je do zatvaranja fabrika u oblasti bazne tekstilne industrije u Republici Srpskoj i okruženju, čime su smanjene potrebe za profilom stručnjaka opšteg smjera. Istovremeno dolazi do otvaranja velikog broja malih preduzeća za proizvodnju odjevnih predmeta i kućnog tekstila, što dovodi do povećane potražnje za stručnjacima osposobljenim za rad, razvoj i upravljanje procesima u ovakvim preduzećima. Ovo je bio razlog da se u okviru studijskog programa Tekstilno inženjerstvo osnuje novi smjera Dizajn i konfekcija, usklađen sa načelima Bolonjske deklaracije. Nastavnim planom utvrđeno je da studij na studijskom programu Tekstilno inženjerstvo traje 3 godine (6 semestara) za smjer Dizajn i konfekcija, odnosno 4 godine (8 semestara) za smjer Opšti i smjer Konfekcija. Izbor nastavnih predmeta koje sadrži nastavni plan, prilagođen je studentima ovog profesionalnog opredjeljenja i sticanju znanja potrebnih za rješavanje zadataka s kojima će se susretati u toku rada. Nastavnim programom utvrđen je sadržaj svakog 23 nastavnog predmeta, način izvođenja nastave i polaganja ispita, kao i pregled obaveznih udžbenika, priručnika i druge literature na osnovu koje se polažu ispiti iz tog nastavnog predmeta. Da bi uspješno izvršavali radne zadatke koji se pred njih postavljaju u toku studiranja, studenti smjera Dizajn i konfekcija prvo stiču potrebna znanja o prirodnim, hemijskim i vlaknima specijalnih svojstava, tehnologijama proizvodnje vlakana i tekstila, kao i o različitim tekstilnim materijalima i metodama koje se primjenjuju u oplemenjivanju, bojenju i štampanju tekstilnih materijala. Po završetku studija inženjeri će biti osposobljeni za samostalan i timski rad u oblastima tekstilne industrije, na poslovima dizajna tekstila i odjeće, konstrukcije, modelovanja i tehnologije izrade odjeće, projektovanja odjeće specijalnih svojstava, te kontrole kvaliteta tekstila i odjeće. 24 Studijski program GRAFIČKO INŽENjERSTVO Na Tehnološkom fakultetu je u okviru prvog ciklusa studija licenciran studijski program Grafičko inženjerstvo: Smjer: Opšti (180 ECTS) Nastavnim planom utvrđeno je da na studijskom programu Grafičko inženjerstvo, smjer Opšti, studij traje 3 godine (6 semestara). Izbor nastavnih predmeta sa pripadajućim nastavnim programima, prilagođen je studentima ovog profesionalnog opredjeljenja, a raspored predmeta po godinama i semestrima ravnomjerno je raspoređen uz uvažavanje broja časova potrebnih za realizovanje različitih oblika nastave. Nastavnim programom utvrđen je sadržaj svakog nastavnog predmeta, način izvođenja nastave i polaganja ispita, kao i pregled obaveznih udžbenika, priručnika i literature na osnovu kojih se polažu ispiti iz tog nastavnog predmeta. Studijski program Grafičko inženjerstvo obrazuje inženjere kvalifikovane za dizajniranje i oblikovanje grafičkih proizvoda, pripremu za štampu knjiga, časopisa i sličnih proizvoda, koristeći usvojena znanja i tehničke vještine štampe. Grafičke tehnologije doživjele su značajne transformacije i unapređenja kvaliteta štampanih proizvoda zahvaljujući novim tehničkim i tehnološkim pronalascima. Za uspješno poslovanje privrednog subjekta, neophodno je poznavati i uvažavati određene grafičke standarde, o čemu studenti uče u toku studija. Savremeni računarski sistemi omogućili su primjenu veoma preciznih reprodukcionih tehnika skeniranja, digitalnog snimanja i štampe. U toku realizovanja obrazovnog procesa, studenti stiču i specifična znanja iz navedenih oblasti i vještine u oblastima fotografije, elektronskog izdavaštva, web dizajna, multimedija, 3D modelovanja i animacija. 25 DRUGI CIKLUS STUDIJA (diplomske studije) Za sticanje kvalifikacije stepena drugog ciklusa na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci, potrebno je, nakon završenog prvog ciklusa, studirati i raditi po ekvivalentu vrednovanom sa 60-120 ECTS bodova, što odgovara periodu od jedne do dvije godine (ili dva do četiri semestra) redovnog ili vanrednog studiranja. Za završetak drugog ciklusa studija broj ECTS bodova mora u zbiru sa prvim ciklusom dati 300 bodova, što odgovara periodu od pet godina redovnog studija. Na osnovu uspješno završenog studija drugog ciklusa, studenti imaju pravo upisa na studije trećeg ciklusa (doktorske studije). 26 Studijski program PREHRAMBENO INŽENjERSTVO (drugi ciklus) Moduli: 1. Prehrambene tehnologije namirnica biljnog porijekla 2. Prehrambene tehnologije namirnica životinjskog porijekla 3. Industrijski bioprocesi (Bioprocesne tehnologije) 4. Upravljanje i kontrola kvaliteta hrane i pića Naučna oblast kojoj pripada studijski program Naučna oblast: Inženjerstvo i tehnologija. Naučno polje: Prehrambeno inženjerstvo i Industrijska biotehnologija Uže naučne oblasti: • Prehrambene tehnologije namirnica biljnog porijekla, • Prehrambene tehnologije namirnica životinjskog porijekla, • Upravljanje i kontrola kvaliteta hrane i pića • Industrijski bioprocesi. Vrsta studija i model studijskog programa Diplomske akademske studije - Studije drugog ciklusa traju jednu godinu (2 semestra), sa izradom i odbranom završnog (master) rada. Studijski program Prehrambeno inženjerstvo se izvodi prema modelu: 4+1+3, odnosno 240 ECTS + 60 ECTS + 180 ECTS. 27 Ciljevi studijskog programa i ishod procesa učenja Tehnološki fakultet u Banjoj Luci kroz studijski program Prehrambeno inženjerstvo obrazuje inženjere u naučnoj oblasti inženjerstva i tehnologije, realizuje opšte i specifične ciljeve obrazovanja stručnjaka sa visokim nivoom fundamentalnog i primjenjenog znanja iz oblasti različitih prehrambenih tehnologija, biohemijskog inženjerstva i kontrole kvaliteta i bezbjednosti hrane i pića. Nastavni planovi i programi kreirani su tako da sadrže veći broj izbornih predmeta, grupisanih u module na osnovu užih naučnih oblasti koje obrađuju. Nastavni programi kreirani su tako da omoguće sticanje znanja o najnovijim dostignućima iz odabranih oblasti prehrambenog inženjerstva, kao i naučnih oblasti bitnih za uspješno upravljanje kvalitetom hrane i pića. Za izvođenje nastave na studiju drugog ciklusa angažovani su nastavnici i saradnici sa odgovarajućim naučnim referencama, koji su sposobni da studente uvedu u metodologiju teoretskog i praktičnog istraživačkog i naučnog rada. Po završetku studija drugog ciklusa studijskog programa Prehrambeno inženjerstvo, studenti su osposobljeni za sistematično profesionalno usvajanje i prenošenje znanja. Kroz rad na rješavanju projektnih zadataka baziranih na praktičnim primjerima, studenti se osposobljavaju za samostalan i timski rad, naučni pristup rješavanju problema u djelimično ili potpuno nepoznatom okruženju u prehrambenoj industriji i za izbor najpovoljnijeg modela finansiranja istraživačkih projekata. Osim toga, studenti razvijaju vlastite sposobnosti za prikupljanje informacija o novim tehnološim, naučnim i stručnim dostignućima u oblasti prehrambenog inženjerstva. U toku trajanja obrazovnog procesa studenti se pripremaju za timski rad i angažovanje kompetentnih kadrova za rješavanje specifičnih problema. Sticanjem potrebnih znanja u toku studija drugog ciklusa, studenti su naučno i stručno osposobljeni za nastavak obrazovanja kroz treći ciklus studija (doktorske studije). 28 Studijski program HEMIJSKO INŽENjERSTVO (drugi ciklus) Moduli: 1. Procesno hemijsko inženjerstvo 2. Eko-inženjerstvo 3. Neorganske hemijske tehnologije 4. Organske hemijske tehnologije Naučna oblast kojoj pripada studijski program Naučna oblast: Inženjerstvo i tehnologija Naučno polje: Hemijsko inženjerstvo Uže naučne oblasti: • Procesno inženjerstvo • Ekološko inženjerstvo • Neorganske hemijske tehnologije • Organske hemijske tehnologije Vrsta studija i model studijskog programa Diplomske akademske studije - Studije drugog ciklusa traju jednu godinu (2 semestra), sa izradom i odbranom završnog (master) rada. Studijski program Hemijsko inženjerstvo se izvodi prema modelu: 4+1+3, odnosno 240 ECTS + 60 ECTS + 180 ECTS. 29 Ciljevi studijskog programa i ishod procesa učenja Tehnološki fakultet u Banjoj Luci obrazuje inženjere na polju hemijskog inženjerstva, koji su osposobljeni za razvoj i upravljanje procesima u hemijskoj procesnoj industriji. Pored opštih ciljeva, drugi ciklus studija na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci, nastoji da obezbijedi efikasno i racionalno obrazovanje naučno-stručnih kadrova iz oblasti hemijskog inženjerstva, kroz nastavne planove i programe sa većim brojem izbornih predmeta. Nastavni programi sadrže informacije o najnovijim dostignućima iz oblasti hemijskog inženjerstva. Za izvođenje nastave na studiju drugog ciklusa angažovani su nastavnici i saradnici sa odgovarajućim naučnim referencama, koji su sposobni da studente uvedu u metodologiju teoretskog i praktičnog istraživačkog i naučnog rada. Po završetku studija drugog ciklusa studijskog programa Hemijsko inženjerstvo, studenti su osposobljeni za sistematično profesionalno usvajanje i prenošenje znanja, kreiranje originalnih ideja i lako uključivanje u savremene naučne i stručne tokove. Za provođenje istraživačkog rada važna je dostupnost informacija o tekućim istraživanjima, ali i o savremenim naučnim i stručnim saznanjima. Rješavanjem projektnih zadataka baziranih na praktičnim primjerima, studenti se osposobljavaju za otklanjanje specifičnih problema, primjenom kritičke analize i donošenjem rješenja u uslovima nepotpunih informacija i za izbor najpovoljnijeg modela finansiranja istraživačkih projekata. U toku trajanja obrazovnog procesa studenti se pripremaju za timski rad i angažovanje kompetentnih kadrova za rješavanje specifičnih problema. Sticanjem potrebnih znanja u toku studija drugog ciklusa, studenti su naučno i stručno osposobljeni za nastavak obrazovanja kroz treći ciklus studija (doktorske studije). 30 Studijski program TEKSTILNO INŽENjERSTVO (drugi ciklus) Modul: Dizajn i odjevna tehnologija Naučna oblast kojoj pripada studijski program Naučna oblast: Inženjerstvo i tehnologija Naučno polje: Tekstilno inženjerstvo Uže naučne oblasti: Tekstilne tehnologije i inženjerstvo i Dizajn tekstila i odjeće Vrsta studija i model studijskog programa Diplomske akademske studije - Studije drugog ciklusa na studijskom programu Tekstilno inženjerstvo traju dvije godine (4 semestra), sa izradom i odbranom završnog (master) rada. Studijski program Tekstilno inženjerstvo se izvodi prema modelu: 3+2+3, odnosno 180 ECTS + 120 ECTS + 180 ECTS. Ciljevi studijskog programa i ishod procesa učenja Drugi ciklus studija studijskog programa Tekstilno inženjerstvo na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci je prirodan nastavak prvog ciklusa studija. Organizovan je u skladu sa Bolonjskom deklaracijom i na osnovu iskustva stečenog u organizovanju i realizovanju magistarskog studija prema starom nastavnom planu na ovom fakultetu. Pored opštih ciljeva, drugi ciklus studija na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci uključuje i posebne ciljeve koji podrazumijevaju efikasno i racionalno obrazovanje stručno-naučnih kadrova iz oblasti 31 tekstilnog inženjerstva. Nastavni planovi sadrže veći broj izbornih predmeta, a programi pored fundamentalnih znanja, sadrže i informacije o najnovijim dostignućima u oblasti tekstilnog inženjerstva. Za izvođenje nastave na studiju drugog ciklusa angažovani su nastavnici i saradnici sa odgovarajućim naučnim referencama, koji su sposobni da studente uvedu u metodologiju teoretskog i praktičnog istraživačkog i naučnog rada. U toku trajanja studija drugog ciklusa studenti se osposobljavaju za sistematično usvajanje znanja, za kreiranje originalnih ideja i lako uključivanje u savremene naučnostručne tokove, pripremaju za timski rad i rješavanje specifičnih problema. Sticanjem potrebnih znanja u toku studija drugog ciklusa, studenti su naučno i stručno osposobljeni za nastavak obrazovanja kroz treći ciklus studija (doktorske studije). 32 TREĆI CIKLUS STUDIJA (doktorske studije) Na Univerzitetu u Banjoj Luci, i fakultetima kao njegovim organizacionim jedinicama, u toku je izrada Pravilnika o načinu praćenja istraživanja i provjerama znanja studenata na trećem ciklusu studija, i izrada nastavnih planova i programa studija trećeg ciklusa, usklađenih sa pravilima studiranja zasnovanih na Evropskom sistemu prenosa bodova. Studije trećeg ciklusa traju tri godine i imaju obim od najmanje 180 ECTS, uz prethodno ostvareni obim studija od najmanje 300 ECTS na studiju prvog i drugog ciklusa. Studije trećeg ciklusa se izvode prema licenciranim studijskim programima, koji obuhvataju različite oblike nastave: predavanja, vježbe, seminare, konsultacije, samostalni studijski istraživački rad (objavljivanje naučnih radova u priznatim naučnim publikacijama, pripremu, izradu i odbranu doktorske disertacije) u skladu sa licenciranim studijskim programima na Univerzitetu. Predavanja iz nastavnih predmeta izvode se kao grupna ili individualna (mentorska) i traju najmanje godinu dana. Kandidati na trećem ciklusu studija su studenti doktorskih studija. Završen treći ciklus studija može steći kandidat koji je, nakon završenog drugog ciklusa studija, uspješno završio period redovnog studiranja i istraživanja, ekvivalentan periodu od 3 godine (180 ECTS). Ovaj vremenski period kandidat može provesti na Univerzitetu ili u nekom institutu za istraživanje, koji je priznat od strane Univerziteta. Doktorska disertacija predstavlja završni dio studijskog programa trećeg ciklusa studija i vrednuje se sa 60 ECTS. Treći ciklus studija kandidat okončava odbranom doktorske disertacije, čime stiče naučni stepen doktora nauka odgovarajuće naučne oblasti. 33 SAVEZ STUDENATA TEHNOLOŠKOG FAKULTETA Status studenta stiče se upisom na odgovarajući studijski program, pod uslovima i na način predviđen odgovarajućim propisima Univerziteta. Studenti koji su upisani na Univerzitet ulaze u ugovorni odnos sa Univerzitetom, a Ugovorom se utvrđuju prava, obaveze i odgovornosti studenata, uslovi studiranja, prava i obaveze Univerziteta i fakulteta, kao organizacionih jedinica, prema studentima. Studenti koji su primljeni i upisani u visokoškolsku ustanovu ulaze u ugovorni odnos sa tom ustanovom, odnosno fakultetom kao organizacionom jedinicom univerziteta, u skladu sa zakonom, podzakonskim aktom i statutom. Studentu koji je upisan izdaje se studentska knjižica (indeks). Interese studenata Univerziteta predstavlja i zastupa Savez studenata Tehnološkog fakulteta, kao studentsko predstavničko tijelo. Savez studenata Tehnološkog fakulteta (SSTF) je organizacija čiji je osnovni cilj zaštita prava i interesa studenata Tehnološkog fakulteta i poboljšanje uslova studiranja i aktivno učešće u reformi visokog obrazovanja; zastupanje interesa studenata pred prosvjetnim, univerzitetskim i fakultetskim upravljačkim tijelima; popularizaciju vannastavnih aktivnosti; organizovanje kulturnih, sportskih i zabavnih manifestacija, unapređenje međunarodne saradnje i slično. Savez studenata Tehnološkog fakulteta je osnovan 22. novembra 1993. godine upisom u registar udruženja građana pri Osnovnom sudu u Banjoj Luci, redni broj rešenja RG-50/93. U proteklom periodu predstavnici SSTF su se borili za ostvarivanje i zaštitu prava i interesa članova SSTF, zastupali su studente Tehnološkog fakulteta u organima Tehnološkog fakulteta u Banjoj Luci, pred gradskim i državnim organima vlasti. Borili su se za poboljšanje studentskog standarda i unapređenje kvaliteta nastavno-naučnog procesa. Učestvovali u izmjenama postojećih nastavnih planova i programa na Tehnološkom fakultetu, i stvaranju novih. 34 Način rada i naziv Studentskog predstavničkog tijela uređuje SSTF svojim aktom/statutom, a način obezbjeđenja prostornih i drugih uslova za rad SSTF-a utvrđuje se ugovorom između Univerziteta i SSTF-a. Način izbora i broj članova SSTF-a utvrđuje Senat svojim aktom. Pravo da biraju i da budu birani za člana SSTF-a imaju redovni studenti sva tri ciklusa studija upisani na studije u školskoj godini u kojoj se bira Studentsko predstavničko tijelo. Mandat članova Studentskog predstavničkog tijela traje godinu dana. Najviši organ SSTF-a je Skupština koju čine po 5 predstavnika studenata sa svake godine i 5 apsolvenata, izabranih na neposrednim i tajnim izborima, zatim predsjednik i 2 potpredsjednika i student prodekan, koji su izabrani od strane Skupštine SSTF-a. Predsjednik SSTF-a je predsjednik Skupštine, a potpredsjednici SSTF-a su i potpredsjednici Skupštine SSTF-a. 35 Izvršni odbor SSTF-a je izvršni i operativni organ, koga čine predsjednik i potpredsjednik SSTF-a i menadžeri sektora. Lica odgovorna za zastupanje i predstavljanje SSTF-a su predsjednik i potpredsjednici SSTF-a. Studenati Tehnološkog fakulteta imaju pravo i obavezu da aktivno učestvuju u realizovanju različitih projekata naučnog, stručnog, obrazovnog, sportskog i promotivnog karaktera 36
© Copyright 2024 Paperzz
