ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ Ἄγκυρα Ἐλπίδος ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ ΤΕΥΧΟΣ 75 ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013 Περιεχόμενα σελ. Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ........ Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Ἰνδίκτου καί τῇ Ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπέρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος, .................................................................... Τῇ Θεοτόκῳ ἐκτενῶς νῦν προσδράμωμεν, Δημητρίου Π. Λυκούδη ......................................................................................... «Πρός ζωήν μεταβέβηκας…» Στή Γερόντισσα Κλειώ, Πρωτ. Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη ....................................................................... Ἡ προσβολή καί ἡ ἀπόκρουση τῶν λογισμῶν, Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη .................................................................................. Τά «πρωτάκια» τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, Δημήτρη Λ. Παπαδάκη ......................................................................................... «Πατροκοσμᾶ, σέ παρακαλοῦμε, πέρασε καί ἀπό τήν πόλη μας, σήμερα ..., Ἰωάννου Τσαγκατάκη ........................................................................................... Προσκυνηματική ἐκδρομή σέ Μακεδονία, Βόρεια Ἤπειρο καί Σκόπια, Παναγιώτη Σπάρου ............................................................................................... Ὁ νοτάριος τῆς Ἱεράπετρας Ἰάκωβος Ρουσοψείρης (1586-1612), Εὐθυμίου Δ. Βασιλόπουλου ................................................................................. Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ........................ Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, .................................................................. 3-4 5-6 7-8 9-10 11-17 18-20 21-24 25-38 39-45 46-49 50-63 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β΄, Τεῦχος 75, Ἰούλιος - Αὔγουστος 2013. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, τηλ. 2810380886. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ· φορητή εἰκόνα, 43Χ 32 ἑκ., πού φυλάσσεται στό Ἐκκλησιαστικό Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ Σητείας· 18ος αἰ. Ὀπισθόφυλλο: Ξυλόγλυπτο ἑξαπτέρυγο ἀπό τό ἴδιο Μουσεῖο· διάμετρ. 33 ἑκ., 19ος αἰ. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». 2 Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 13 ••• ΕΥΓΕΝΙΟΣ Ἐλέῳ Θεοῦ Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας Πρός τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναχικές Ἀδελφότητες καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Θεοσώστου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. ••• έντρον καί τέλος καί σκοπός ὅλου τοῦ Νόμου (Μωσαϊκοῦ) καί ὅλων τῶν ρήσεων καί αἰνιγμάτων τῶν Προφητῶν σύ ὑπάρχεις, Θεοτόκε, καί πρό σοῦ ὁ ἐκ σοῦ σαρκωθείς Θεός Λόγος» (Ἑορτοδρόμιον ἁγ. Νικοδήμου Ἁγιορείτου). Στά χρόνια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὁ σοφός Ἄρχοντας τῶν Ἰουδαίων Σολομών ἔκτισε μεγαλοπρεπή Ναό στά Ἱεροσόλυμα, πού πῆρε τό ὄνομά του (Γ´ Βασιλ. 8). Ὅταν ὁλοκληρώθηκαν οἱ ἐργασίες ἀνοικοδόμησης, ὁ βασιλιάς ὀργάνωσε πανηγυρικές ἐκδηλώσεις χαρᾶς καί σέ κλίμα θρησκευτικῆς ἔξαρσης οἱ Ἱερεῖς καί ὁ Ἀρχιερεύς τέλεσαν μέ μεγαλοπρέπεια τά Ἐγκαίνια τοῦ νέου Ναοῦ. Μέσα ἐκεῖ φυλάσσονταν οἱ Πλάκες τῆς Διαθήκης, οἱ ὁποῖες ἔγραφαν τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού παρέδωσε στόν Προφήτη Μωϋσῆ στό Ὄρος Σινᾶ. Ἐκεῖ βρίσκονταν ἡ στάμνα μέ τό Μάννα, ἡ Τράπεζα καί ἡ Πρόθεση τῶν ἄρτων, ἡ ράβδος τοῦ Ἀαρών ἡ βλαστήσασα καί ἡ ἑπτάφωτος λυχνία, μέσα σέ ἄπλετο φῶς θείας λάμψεως. Μέχρι σήμερα ὁ Ναός θεωρεῖται ἱερό Σύμβολο λατρείας τοῦ Θεοῦ καί προσκύνημα παγκόσμιο τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ. Ὅλες αὐτές οἱ δεήσεις καί οἱ προσευχές ἐπαναλαμβάνονται καί σήμερα, στούς χρόνους τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅταν ἐπιτελοῦνται τά ἐγκαίνια κάθε νέου ἱεροῦ Ναοῦ, ὁ ὁποῖος, ὅταν καθιερωθεῖ ἀπό τόν Ἀρχιερέα, γίνεται κατοικητήριο τοῦ Θεοῦ. Ὅμως, ἕνα ἱερό πρόσωπο μέσα στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ Παναγία μας, μέ τή μεγάλη προσφορά της στό ἀνθρώπινο γένος, καθίσταται αὐτή πρώτη ὡς ἄνθρωπος ἐπιλεγμένος ἀπ᾽ τόν Θεό τό ὄντως κατοικητήριο τοῦ ζῶντος Θεοῦ. Γίνεται τό «μεθόριον», δηλ. τό σύνορο, μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου, τό τέλος τοῦ Ἰουδαϊκοῦ Ναοῦ, τῆς Σκηνῆς τοῦ Μαρτυρίου, γιατί καθίσταται ἡ ἴδια ἅγια ἁγίων, θεία σκηνή, πού κατασκηνώνει ὁ αἰώνιος Θεός καί τιμᾶται πλέον ὡς ἔμψυχος Κιβωτός καί ἔμψυχος τοῦ Θεοῦ Ναός, «ὅπου κατοικεῖ πᾶν τό πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς» (Κολασ. 2,9). Ὁ συμβολισμός τοῦ νόμου τῶν Ἑβραίων, ὁ τύπος τῆς λατρείας καί ὁ ἐξαγνισμός, βρίσκει ἀπόλυτη ὁμοιότητα στό σεβάσμιο πρόσωπο τῆς Παναγίας. Σηματοδοτεῖ τό τέλος τῆς ἐποχῆς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί τήν ἀρχή τῆς νέας Διαθήκης, δηλ. τῆς νέας ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἡ ἔμψυχος Κιβωτός, τό πανσεβάσμιο πρόσωπο τῆς Θεοτόκου, μαρτυρεῖ τή χαραυγή τοῦ νέου κόσμου, τῆς νέας πνευματικῆς κατά Χριστόν ζωῆς,γιατί τά ἀρχαῖα παρῆλθαν καί ὅλα ἔγιναν καινούργια, «ἰδού καινά τά πάντα ποιῶ» (Ἀποκ. 21,5) κατά τόν θεϊκό λόγο. «Παρῆλθεν ἡ σκιά τοῦ νόμου τῆς χάριτος ἐλθούσης» ψάλλομε καί ἐννοοῦμε τόν ἁγιασμό καί τή χάρη τοῦ ἀνθρώπου, πού πρώτη ἐβίωσε ὡς ἄνθρωπος ἡ Κυρία Θεοτόκος. Ἔτσι ἡ Παναγία γίνεται ἡ «αἰτία τῆς τῶν πάντων θεώσεως». Ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ἡ Ἐκκλησία Του εἶναι ὁ θεϊκός ὀργανισμός, ἡ κεφα- Κ 3 Ἄγκυρα Ἐλπίδος λή καί τά μέλη τοῦ σώματος, οἱ πιστοί, οἱ ἁγιάζοντες καί ἁγιαζόμενοι, κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο. Γι᾽ αὐτό κάθε πιστός μέ τό ἅγιο Βάπτισμα, καθίσταται Ναός καί κατοικητήριο τοῦ ἁγίου Πνεύματος (Α´ Κορ. 3, 16-17). Ἀπό τά χρόνια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁ Θεός Πατέρας ἔδωσε δύο ὑποσχέσεις στόν Δαυίδ τόν Βασιλέα. Ἡ πρώτη τό κτίσιμο τοῦ Ναοῦ, πού πραγματοποιήθηκε μέ τήν ἀνέγερση τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομῶντος, καί ἡ δεύτερη, ὅτι ὅσοι τηροῦν τόν νόμο Του θά κερδίσουν τήν αἰώνια βασιλεία, ἡ ὁποία πλέον δέν εἶναι κληρονομική καί διαδοχική, ὅπως ἦταν μέχρι τότε ἡ Ἰουδαϊκή βασιλεία. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ἦταν περίοδος μέ προτυπώσεις καί συμβολισμούς γιά τούς πιστούς, γιά νά προετοιμασθοῦν νά δεχθοῦν τήν Καινή Διαθήκη, τή νέα Διαθήκη, τή νέα παρουσία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους. Καί σ᾽ αὐτό συμβάλλει καθοριστικά τό σεπτό πρόσωπο τῆς Παναγίας ὡς ὑπόδειγμα ἁγιασμοῦ, ἀγάπης καί ἀταλάντευτης πίστεως στόν ἕνα Θεό, γιά νά ἀποκαλύψει στούς ἀνθρώπους τή νέα ζωή καί τήν αἰώνια βασιλεία. Ἔτσι, πρώτη ἡ Παναγία καί ὕστερα κάθε πιστός, διά τῆς Θεοτόκου, μπορεῖ νά γίνει ἔμψυχος Ναός καί Τράπεζα, πού θά ἐσθίει τόν θεῖο ἄρτο, τόν Χριστό, τήν τροφή τοῦ παντός κόσμου, τό φάρμακο τῆς ἀθανασίας καί τό «ἀντίδοτον τοῦ ἀποθανεῖν», ὅπως ἀναφέρει ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος. Ἀκόμα, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ τώρα νά ζήσει τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ ἐγγεγραμμένο στήν καρδιά του, πού ἀπό πέτρινη, ὅπως οἱ Πλάκες τῆς Διαθήκης, μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά μεταμορφωθεῖ σέ τόπο καί θρόνο πού θά κατοικήσει ὁ Θεός. Ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ φλέγεται ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί ὁ νοῦς του φωτίζεται καί προγεύεται ἀπό αὐτήν τή ζωή τήν αἰώνια ἀνάπαυση καί σωτηρία. Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, Τό τελευταῖο ἐπ᾽ Αὐτήν, δηλ. τήν Παναγία, μυστήριο, ἀναφέρουν οἱ ἅγιοι Πατέρες, εἶναι ἡ ἔνδοξος Κοίμηση καί ἡ εἰς οὐρανούς μετάστασή Της, ἡ ὁποία νίκησε τῆς φύσεως τούς ὅρους, ὅταν ἄφησε στά χέρια τοῦ Υἱοῦ Της τή μακαρία ψυχή Της. «Τούς δοξάσαντάς με ἀντιδοξάσω» ὑποσχέθηκε ὁ Κύριος. Καί εἴδαμε ὅτι πραγματοποίησε ὁ Θεός ἐπακριβῶς ὅλες τίς ὑποσχέσεις Του καί φανέρωσε ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους ὄχι μόνο τό δικό Του θεϊκό πρόσωπο, ἀλλά καί τό ἐξαγνισμένο καί θεοδόξαστο πρόσωπο τῆς Παναγίας μας. Αὐτή ἐγγυᾶται καί μεσιτεύει γιά τή σωτηρία μας, γιατί «πολλά γάρ ἰσχύει δέησις Μητρός πρός εὐμένειαν Δεσπότου». Σ᾽ Αὐτήν ἀναφέρονται τῶν Προφητῶν οἱ ρήσεις καί τά αἰνίγματα, σ᾽ Αὐτήν οἱ προτυπώσεις καί τά χαράγματα τῆς καινῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἄς εὐχηθοῦμε Αὐτή καί σήμερα στά δύσκολα χρόνια πού διανύομε νά ἀκούσει τίς δεήσεις καί τίς παρακλήσεως ὅλων τῶν ἀδελφῶν μας, τῶν ποικιλοτρόπως δοκιμαζόμενων ἀπό τήν ἀδικία, τή φτώχεια, τή νεοπτωχεία, τήν κατάρρευση τῶν ἀξιῶν καί τῶν ἰδεολογιῶν, μά προπάντων ἀπό τήν ἀπογοήτευση καί τήν ἀπελπισία, πού δυστυχῶς, πολλές φορές καταλήγει στήν αὐτοκτονία. Ἄς μείνει σταθερή καί ἀταλάντευτη ἡ πίστη μας σ᾽ Αὐτήν, πού εἶναι ὁ Τόμος ὁ καινός τοῦ Προφήτου Ἡσαΐου, πάνω στόν ὁποῖο γράφτηκε ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ Πύλη τοῦ Ἰεζεκιήλ, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας ὅλων μας, ἡ Μητέρα τῆς ὄντως ζωῆς. Τό ἀλατόμητον Ὄρος καί ἀμετάθετον τοῦ Δανιήλ, ἡ Ἄμπελος ἡ ἀληθινή τοῦ Ὠσηέ, τό Τεῖχος τό ἀδαμάντινο καί τό ἄρρηκτο τοῦ Ἀμώς, ἀλλά καί ἡ ἀρραγής προστασία γιά ὅλους μας. Ἡ Κιβωτός τοῦ ἁγιάσματος τοῦ Δαυίδ, ἡ Λαβίδα μέ τόν ἄνθρακα Χριστό τοῦ Ἡσαΐα, ὁ Θρόνος ὁ βασιλικός καί ἀγγελικός τοῦ Κυρίου Σαββαώθ, ἡ ὁλόφωτη Νεφέλη, ἡ ἀνθηφόρος Ράβδος καί ἡ χρυσή ἑπτάφωτη Λυχνία τοῦ Ζαχαρίου μέ τά χαρίσματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Αὐτά γνώρισε, βίωσε καί ἀπέκτησε ἡ Παναγία μας. Αὐτά μποροῦμε καί ἐμεῖς σήμερα, ζώντας τή μακραίωνη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τῶν Πατέρων καί τῶν προγόνων μας, νά κρατήσουμε ὡς ἱερά καί πολύτιμη παρακαταθήκη καί νά τήν παρακαλέσουμε ὡς Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί δική μας Μητέρα νά σώζει ἀεί τήν κληρονομία της καί νά προστατεύει τά παιδιά της. Ἱεράπετρα, Ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 2013 Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ τῆς Ὑπεράγνου Μητρός ὑπέρ πάντων ὑμῶν δεόμενος 4 Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Ἰνδίκτου καί τῇ Ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπέρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος ••• †ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ••• Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, φθασεν ἡ πρώτη Σεπτεμβρίου, ἡ πρώτη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, τήν ὁποίαν πρό ἐτῶν τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί ἐν συνεχείᾳ σύνολος ἡ Ὀρθόδοξος ἡμῶν Ἐκκλησία ὡρίσαμεν ὡς ἡμέραν προσευχῆς διά τό περιβάλλον. Ἔκτοτε, λόγῳ καί τῆς ἡμετέρας πρωτοβουλίας ταύτης, ἔχει γενικευθῆ τό ἐνδιαφέρον διά τήν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί πολλά λαμβάνονται μέτρα ἐν προκειμένῳ διά τήν ἀειφορίαν καί τήν ἰσορροπίαν τῶν οἰκοσυστημάτων ἀλλά καί διά πᾶν σχετικόν πρός αὐτάς πρόβλημα. Καθώς μάλιστα τυγχάνει γνωστόν καί ἐπιμεμαρτυρημένον ὅτι «οὐ λύονται οἱ νόμοι τῆς φύσεως, οὐδέ σαλεύονται, ἀλλά μένουσιν ἀκίνητοι» (πρβλ. Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τόν πτωχόν Λάζαρον ΣΤ΄, P.G. 48, 1042), ὀφείλομεν σήμερον νά ἐπικεντρώσωμεν τήν προσοχήν μας εἰς τάς ἀφανεῖς ἐπεμβάσεις τοῦ ἀνθρώπου εἰς τήν ἰσορροπίαν τοῦ περιβάλλοντος, ἡ ὁποία διασαλεύεται ὄχι μόνον δι᾿ ἐμφανῶν καταστρεπτικῶν ἐνεργειῶν, ὡς αἱ ἐκριζώσεις τῶν δασῶν, ἡ ὑπεράντλησις τῶν ὑδάτων, ἡ ἐν γένει ὑπερεκμετάλλευσις τῶν φυσικῶν καί ἐνεργειακῶν πόρων καί ἡ μέσῳ διαρροῆς καί ἀποθέσεως τοξικῶν καί χημικῶν οὐσιῶν μόλυνσις μεγάλων χερσαίων καί ὑδατίνων περιοχῶν, ἀλλά καί δι᾿ ἀφανῶν διά γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ πράξεων. Καί τοιαῦται τυγχάνουν αἱ ἐπεμβάσεις εἰς τά γονιδιώματα τῶν ἐμβίων ὄντων καί ἡ δημιουργία κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπον μετηλλαγμένων εἰδῶν ἀγνώστου ἐν συνεχείᾳ μετεξελίξεως, ὡς καί ἡ ἀνεύρεσις τρόπων ἀποδεσμεύσεως τεραστίων δυνάμεων, τῶν ἀτομικῶν καί πυρηνικῶν, τῶν ὁποίων ἡ μή ὀρθή χρῆσις δύναται νά ἐξαφανίσῃ πᾶν ἴχνος ζωῆς καί πολιτισμοῦ εἰς τόν πλανήτην μας. Εἰς τάς περιπτώσεις ταύτας δέν εἶναι ἡ πλεονεξία καί ἡ ἐπιθυμία τῆς ὑπερισχύσεως τά μόνα κίνητρα τῶν ἐπιδιωκόντων νά ἐπέμβουν καί νά μεταλλάξουν τά ἔμβια ὄντα, τά ὁποῖα ὁ Θεός ἐδημιούργησεν ὡς «καλά λίαν», ἀλλά καί ἡ ὑπεροψία ὡρισμένων ὅπως ἀντιπαραταχθοῦν εἰς τήν Σοφίαν τοῦ Θεοῦ καί ἀποδείξουν ἑαυτούς ἱκανούς νά βελτιώσουν τό ἔργον Αὐτοῦ. Ἡ ψυχική στάσις αὕτη χαρακτηρίζεται ὑπό τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ὡς "ὕβρις", δηλαδή ὑπεροπτική αὐθάδεια τοῦ ἔχοντος περιωρισμένον νοῦν ἔναντι τοῦ Πανσόφου καί Παντοδυνάμου Δημιουργοῦ. Ἀσφαλῶς δέν ἀντιτασσόμεθα πρός τήν ἐπιστημονικήν ἔρευναν, ἐάν καί ἐφ᾿ ὅσον παρέχῃ ἐπω- Ε 5 Ἄγκυρα Ἐλπίδος φελεῖς ὑπηρεσίας εἰς τόν ἄνθρωπον καί τό περιβάλλον. Τοιουτοτρόπως, ἡ χρησιμοποίησις τῶν πορισμάτων αὐτῆς διά τήν θεραπείαν, παραδείγματος χάριν, ἀσθενειῶν εἶναι ἀσφαλῶς θεμιτή, ἀλλά ἡ βεβιασμένη ἐμπορική ἐκμετάλλευσις προϊόντων τῆς συγχρόνου χημικῆς καί βιολογικῆς τεχνολογίας πρό τῆς τετελεσμένης διαπιστώσεως ὅτι εἶναι διά τόν ἄνθρωπον ἀβλαβῆ, εἶναι ἀσφαλῶς κατακριτέα, καθώς ἐπανειλημμένως ὡδήγησεν εἰς τραγικάς συνεπείας αὐτόν καί τό περιβάλλον. Ἡ ἐπιστήμη, καλῶς πράττουσα, διαρκῶς ἐρευνᾷ καί προσπαθεῖ νά ἑρμηνεύσῃ τήν φυσικήν νομοτέλειαν καί τάξιν. Ἡ ἐντολή τοῦ Θεοῦ πρός τούς πρωτοπλάστους «κατακυριεύσατε τῆς γῆς»(Γεν. θ΄ 1) παρέχει τήν ἄδειαν τῆς ἐρεύνης καί γνώσεως τῶν φυσικῶν καί βιολογικῶν μηχανισμῶν οἱ ὁποῖοι δροῦν εἰς αὐτήν, διά νά εἶναι σύνολον τό φυσικόν περιβάλλον παραδείσιον. Ἀρκεῖ ἡ ἐπιδίωξις τῆς γνώσεως καί ἡ ἐκμετάλλευσις αὐτῆς νά μή στοχεύῃ μόνον εἰς τό κέρδος καί νά μή εἶναι ἀλαζονική προσπάθεια οἰκοδομήσεως ἑνός νέου πύργου τῆς Βαβέλ, διά τοῦ ὁποίου τό δημιούργημα θά προσπαθήσῃ νά φθάσῃ καί ἴσως, κατά τήν ἔπαρσιν ὡρισμένων, νά ὑπερβῇ καί Αὐτόν τόν Δημιουργόν. Δυστυχῶς λησμονεῖ ἐνίοτε ὁ ἄνθρωπος ὅτι ὁ τοῦ «κάλλους γενεσιάρχης ἔκτισεν αὐτά» (Σοφ. Σολ. ιγ΄, 3) καί χείρ Κυρίου «ἐθεμελίωσε τήν γῆν, καί ἡ δεξιά Αὐτοῦ ἐστερέωσε τόν οὐρανόν» (πρβλ. Ἡσ. μη΄, 13). Καθῆκον, λοιπόν, ἡμῶν τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος καί τῆς ἐπιστήμης, ἀλλά καί πάντων τῶν εὐλαβῶν χριστιανῶν, εἶναι νά ἐργαζώμεθα τό ἀγαθόν καί κυρίως νά προσευχώμεθα ὅπως ὁ Δημιουργός τοῦ παντός Θεός φωτίζῃ τούς εἰδικῶς μέ τά ἀνωτέρα θέματα ἀσχολουμένους ἐπιστήμονας ἵνα ἐν ταπεινώσει ἔναντι Αὐτοῦ καί ἐν σεβασμῷ πρός τήν φυσικήν νομοτέλειαν καί τάξιν εἰσέρχωνται εἰς τά ἐνδότερα αὐτῆς καί ἀποφεύγουν τήν διά λόγους οἰκονομικῆς ἐκμεταλλεύσεως ἤ ἄλλους, ὡς ἀνεφέρομεν, βεβιασμένην χρησιμοποίησιν τῶν πορισμάτων τῆς ἐρεύνης των. Χρειάζεται μακρά πεῖρα διά νά βεβαιωθῇ ὅτι αἱ διαπιστωθεῖσαι εὐεργετικαί ἐπιρροαί ἐκ τῆς ἐφαρμογῆς τῶν νέων γνώσεων δέν συνεπάγονται παραπλεύρως ἐπιβλαβεῖς παρενεργείας εἰς τό περιβάλλον καί βεβαίως εἰς αὐτόν τοῦτον τόν ἄνθρωπον. Κατά τήν δημιουργίαν τοῦ κόσμου ἡ τότε φωνή καί τό πρῶτον πρόσταγμα τοῦ Κυρίου «οἷον νόμος τις ἐγένετο φύσεως, καί ἐναπέμεινε τῇ γῇ, τήν τοῦ γεννᾶν αὐτῇ καί καρποφορεῖν δύναμιν εἰς τό ἑξῆς παρεχόμενος...» (Μεγάλου Βασιλείου, εἰς τήν ἑξαήμερον Θ΄, P.G. 29, 96A), ἐξασφαλίζουσα τήν ἀειφορίαν αὐτῆς. Καί ἡ γῆ θά συνεχίσῃ νά γεννᾷ καί νά καρποφορῇ ἐφ᾿ ὅσον ἀφεθῇ εἰς τήν φυσικήν αὐτῆς τάξιν καί ἐφ᾿ ὅσον ἡμεῖς οἱ πάροικοι ἐπ᾿ αὐτῆς πορευθῶμεν κατά τά προστάγματα καί τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ καί φυλάττωμεν καί ποιῶμεν αὐτάς. Τότε Ἐκεῖνος μόνον "δώσει τόν ὑετόν ἡμῖν ἐν καιρῷ αὐτοῦ, καί ἡ γῆ δώσει τά γενήματα αὐτῆς, καί τά ξύλα τῶν πεδίων ἀποδώσει τόν καρπόν αὐτῶν [...] καί φαγώμεθα τόν ἄρτον ἡμῶν εἰς πλησμονήν καί κατοικήσωμεν μετά ἀσφαλείας ἐπί τῆς γῆς ἡμῶν. Καί πόλεμος οὐ διελεύσεται διά τῆς γῆς ἡμῶν[...]» (πρβλ. Λευιτ. 26, 4-5). Προσευχόμενοι ἐπί τῇ εὐσήμῳ ταύτῃ ἡμέρᾳ καί τῇ εἰσόδῳ τοῦ ἐνιαυτοῦ μετά Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, Συμεών τοῦ ἰσαγγέλου καί τῶν ἐν Ἐφέσῳ ἑπταρίθμων παίδων καί μετά τοῦ ἱεροῦ Ψαλμῳδοῦ Δαυίδ πρός τόν Κύριον ὅπως ἐξαποστείλῃ τό πνεῦμα Αὐτοῦ καί ἀνακαινίσῃ τό πρόσωπον τῆς γῆς (πρβλ. Ψαλμ. 103, 30), εὐλογῶν τά ἔργα τῶν χειρῶν Αὐτοῦ καί καταξιῶν ἡμᾶς λυσιτελῶς περαιῶσαι τήν τοῦ χρόνου περίοδον, ἐπικαλούμεθα ὑπέρ τῶν ἐρευνώντων τάς δυνάμεις τῆς φύσεως τόν φωτισμόν, τήν χάριν καί τήν εὐλογίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν. ͵βιγ΄ Σεπτεμβρίου α΄ † Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ Διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης 6 Τῇ Θεοτόκῳ ἐκτενῶς νῦν προσδράμωμεν Δημητρίου Π. Λυκούδη Θεολόγου-Φιλολόγου, Ὑπ. Δρος Παν/μίου Ἀθηνῶν Α θρόως συρρέουν οἱ πιστοί στούς ἱερούς ναούς κατά τήν περιλάλητη καί πανευφρόσυνη ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Σπεύδουν νά καταθέσουν τό περίσσευμα τῆς καρδιᾶς τους, τήν ἀνεκλάλητη χαρά καί τόν προσήκοντα ἱερό σεβασμό στό πρόσωπο τῆς Κυρίας Θεοτόκου, στήν Παναγία Μητέρα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, ὡς μέρος καί τμῆμα τῆς συμπαντικῆς πραγματικότητας, καθημερινῶς διδάσκει καί ἁγιοπνευματικά ἐπιβεβαιώνει καί διαλαλεῖ στή σύμπασα κτίση, τόν προφητικό λόγο τῆς Κυρίας Θεοτόκου πρός τήν Ἐλισάβετ: «Ἰδού γάρ ἀπό τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί»1. Ἡ Παναγία ἐξόχως τιμᾶται ὑπό τοῦ Θεοῦ διά τῆς ὑπερφυοῦς μητρότητος, ἡ ὁποία περιαυγάζει τό ἄσπιλον μέτωπό Της2 καί καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο ὡς πρόσωπο, ὀντολογική καί οὐσιαστική ὑπόσταση, οὐρανοπολίτη καί δυνάμενον νά γευθεῖ καί νά ψηλαφίσει πνευματικά, ὡς πρόγευση, τήν αἰωνιότητα. Ἡ Παρθένος Μαρία3, σέ ὁλόκληρη τή βιοτή της, ἀπό τήν ἔναρξη τῆς δημόσιας καί σωστικῆς δράσης τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἕως τήν μακαρίαν Της κοίμηση, ὑπῆρξε διακριτικά πλησίον του Υἱοῦ καί Θεοῦ Της. Ἡ Κυρία Θεοτόκος, ἀπό τή γέννηση τοῦ Θεανθρώπου ἕως τήν ὥρα τοῦ Σταυρικοῦ Του Θανάτου, σιωπᾶ. Αὐτή δέ ἡ σιωπή ἑδράζεται στήν ἀνείπωτη ταπεινοφροσύνη καί στό ἀνέκφραστο ἀρχοντικό μεγαλεῖο τῆς Θεομήτορος, καθώς εἶναι σιωπή ὁμολογίας καί συγκαταβάσεως, εἶναι σιωπή ἁγιαστική καί χαριτωμένη. Εἶναι σιωπή, πού νοερά ἐγκαθιδρύει καί ἐξαίρει τήν ἰδιαίτερη θέση τῆς Παναγίας Μητρός τοῦ Κυρίου στόν Οὐράνιο Νυμφώνα: «Παρέστη ἡ βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου ἐν ἱματισμῷ διαχρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη»4. Εἶναι σιωπή σταυρώνουσα στήν ἐλευθερία τῆς ἀγάπης καί τοῦ ἁγιασμοῦ καί ἀπορρέει θαυματουργικά ὡς θεία δωρεά καί ὡς ἑκούσια καί αὐτοθέλητη ὑπακοή τῆς Θεοτόκου. Γι᾽ αὐτό, στό πανάγιο πρόσωπο τῆς Ἀειπαρθένου, ἐπικεντρώνεται ἡ οἰκονομία τῆς λυτρώσεως, τονίζεται δηλαδή, ἡ συνεισφορά καί «συνεργία» τῆς πεσμένης φύσης στό ἔργο τῆς σωτηρίας, καθώς ἡ Παναγία μας ἀποτελεῖ «δοχεῖον τῆς χάριτος» καί «Βασιλέως Καθέδρα» τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μέ ἄλλα λόγια, «ἡ ἀνθρωπότητα παρεῖχε τήν Κόρη της, γιά νά ἔχει μέσῳ αὐτῆς τόν Σωτήρα τῆς»5. Ἡ Κυρία Θεοτόκος ὡς «Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν»6 καί «Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου»7 «μετέστη πρός τήν ζωήν ἀλλά τόν κόσμον οὐ κατέλιπε». Ἡ συνεχής καί ζῶσα παρουσία Της στήν ἐκκλησιαστική ζωή8, διακρατεῖ τήν ἁγιαστική συνοχή καί ἑνότητα τοῦ Χριστεπωνύμου πληρώματος, τόσο μεταξύ τῶν πιστῶν, ὅσο καί ἀναγωγικά στή Θεοκεντρική κοινωνία ἑνός ἑκάστου ἐξ ἡμῶν μέ τήν Παναγία Τριάδα. Ὡς «κειμήλιον τῆς οἰκουμένης»9 καί «ἔνδοξη καί ὁλόφωτη Σελήνη»1, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ἀποτελεῖ τό μοναδικό πρόσωπο πού καθίσταται ἐκπρόσωπος τῆς πανανθρωπότητας καί ἔχει οἰκουμενικό καί παγκόσμιο χαρακτήρα, καθώς χαριτωμένα ἑρμηνεύεται ὡς ἐκπροσώπηση καί ἁγιασμένη προσφορά τοῦ σύμπαντος ἀνθρωπίνου γένους1. «Ἐν τῇ Κοιμήσει τόν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε». Στάσου ἀδελφέ συνοδοιπόρε πρό τῆς Παναγίας Μορφῆς τῆς Κυρίας Θεοτόκου. Στάσου μετά σπουδῆς καί πίστεως, μέ ἐξομολογητική καί αὐτοκριτική διάθεση καί ἐνθυμήσου: «Πρός τίνα καταφύγω ἄλλην Ἁγνήν; ποῦ προσδράμω λοιπόν καί σωθήσομαι; ποῦ πορευθῶ; ποίαν δέ ἐφεύρω καταφυγήν; ποίαν θερμήν ἀντίληψην; ποίαν 7 Ἄγκυρα Ἐλπίδος ἐν ταῖς θλίψεσι βοηθόν; εἰς σέ μόνην ἐλπίζω, εἰς σέ μόνην καυχῶμαι, καί ἐπί σέ θαρρῶν κατέφυγον»1. Μετά σπουδῆς καί πίστεως λοιπόν, «τῇ Θεοτόκῳ ἐκτενῶς νῦν προσδράμωμεν». Παραπομπ ές: 1. Λουκ. 1, 48. 2.Πρβλ., Συμεών, πρ. Μητροπολίτου Πριγκηποννήσων, Πνευματικόν Τρίπτυχον, ἔκδ. Δόμος, Ἀθήνα 1996, σελ. 88-94. 3. «Virgo concepit, virgo peperit et post partum virgo permansit» [παρθένος συνέλαβε, 8 παρθένος ἔτεκε καί μετά τόκον παρθένος διέμεινεν], Ἁγίου Αὐγουστίνου, De Synbol 3,5, βλ.σχ., Ἀνδρούτσου Χρ., Συμβολική, Ἀθήνα 1930, σελ.203. 4. Ψαλμ. 44, 10. «Παρέστης Παρθένε ἐκ δεξιῶν, τοῦ Παμβασιλέως, ὡς Βασίλισσα τοῦ παντός, περιβεβλημένη, ἀθανασίας αἴγλην, ἀρθεῖσα μετά δόξης πρός τά οὐράνια» (Μεγαλυνάριο στήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου). 5. Θεοδώρου Ἀνδρέα, Βασική Δογματική διδασκαλία, Πιστεύω εἰς Ἕνα Θεόν, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2007, σελ.71. 6. «Γιά πρώτη φορά ἀποδίδεται στήν Παναγία Θεοτόκο ἡ ὀνομασία «ἡ Πλατυτέρα τῶν Οὐρανών» εἰς τήν εἰκόνα της ὡς Δεομένης (Oranta). Τήν εἰκόνα αὐτή τήν συναντᾶμε ἤδη στίς πρωτοχριστιανικές κατακόμβες, ἐνῶ, ἀργότερα, τήν βλέπομεν πιό θεολογικά εἰκονογραφημένη στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ των ὀρθοδόξων ναῶν στό Βυζάντιο, ὡς μεγάλη τοιχογραφία τῆς Παναγίας Θεοτόκου μέ τόν μικρό Χριστό στό στῆθος. Ἡ παράσταση, ἡ ὁποία ὀνομάζεται «ἡ Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν», εἶναι, τελικά, ἡ εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας, ἐπειδή στό πρόσωπο τῆς Παναγίας, ἡ Ἐκκλησία ἐχώρεσε τόν εὐρύτερον ἀπό ὅλους τούς οὐρανούς», Γιέφτιτς Ἀθανασίου, πρ. Ἐπισκόπου Ζαχουμίου καί Ἐρζεγοβίνης, Χριστός, ἡ Χώρα τῶν Ζώντων, Ἴνδικτος, ΑΘΗΝΑΙ 2007, σελ. 92. 7. Αὐτόθι, κυρίως τίς σελ.. 89-101. 8.Βλ. σχ., Οἰκονομόπουλου Ἠλ., Τά θαύματα τῆς Παναγίας, ΑΘΗΝΑΙ 1906. 9. Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Ὁμιλία 11, PG 77, IO32D. 10. Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Παρακλητικός κανών εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον Γοργοϋπήκοον, τῆς Ἱ.Μ. Δοχειαρίου Ἁγίου Ὄρους, ἐκδ. «Περιβόλι τῆς Παναγίας», σελ.15. 11. Βλ. σχ., Νικολαΐδη Νίκου, Ἀνάλεκτα, (Περί τοῦ ὄντως Ὄντος καί τῶν ὄντων), τόμ. Α΄, ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2002 , κυρίως τίς σελ. 51-74. 12. Μεγαλυνάριο τῆς θ΄ ὠδῆς τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ κανόνα στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. «Πρός ζωήν μεταβέβηκας...» Στή Γερόντισσα Κλειώ* Πρωτ. Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη, Ἐφημερίου Ἱ. Ναοῦ Ἁγίας Τριάδος πόλεως Ἁγίου Νικολάου Ἔτσι, σάν ἕνα λιανοπούλι ἀθόρυβο, μές τά χαμόκλαδα τῶν ὑγρῶν κοιλάδων, πέταξε ἀνάλαφρα στό εὖρος τῆς κυριακάτικης εὐδίας, ρός τίς ξάστερες παρενθέσεις τῶν ἄστρων, μέ βελούδινο μειδίαμα καί ὄχημα ἕναν θάνατο ζωηφόρο, γεμάτο ἀθανασία, ἡ Γερόντισσα Κλειώ*, Ἡ πρώτη γέννησή της ὡς θεά τῶν πηγῶν, προστάτης τοῦ ἄσματος καί τῆς Ἱστορίας. Ὕστερα μετήχθη στόν χορό τῶν Τεσσαράκοντα Παρθένων, πορφυρώνουσα ἑαυτήν ἀενάως τῷ αἵματι τοῦ Ἀρνίου. Καί αὔθις, μετακομίσασα, συνευφραίνεται μέ τούς χορούς τῶν Ἀγγέλων, συνεχῶς ἄδουσα: «Δόξά σοι, Κύριε, δόξά σοι…» Τήν ἄφησε ὁ χρόνος τήν ὥρα πού ἡ ἴδια τόν χλεύαζε, μέ τό νηπτικό της ἐργόχειρο, ἐδῶ καί χρόνια, περιβεβλημένη τήν χάριν. Καί τό σκεῦος τό πήλινο χωρίς βάρος, ἁπλά ἀνάπνεε τήν αἰωνιότητα, προκαλώντας τόν θάνατο. Ξεκουκίζοντας τό τριμμένο κομποσκοίνι, μετροῦσε χρόνια τώρα τή μοναξιά, μέ τήν πληρότητα τῆς θείας παρουσίας στά πρόσωπα ἀγαπημένων. Ἐμεῖς, τώρα, τελέψαμε τή δική μας διακονία. Ἡ Γερόντισσα πῆρε ὅσον Χριστό μᾶς ζήτησε. Καί τώρα ἀρχίζει ἡ δική της διακονία γιά μᾶς, ὡς πρεσβεία στόν Παντοδύναμο, ἰχνογραφώντας τόν Χριστό στήν καρδιά μας, μέ ποιήματα ἄλλα, αἰωνίου νεότητος καί ἄφυλης ζωῆς, τοῦ ἀκτίστου ἔρωτα, μέ ἀγάπες πού γεννοβολᾶνε αἰωνιότητα. Ἐκεῖ, σάν χιβάδα θεοπλάση, ἀφήνοντας γυμνό το πήλινο ὄστρακο ἐνθάδε. Στόν τόπον τῆς ἀναπαύσεώς της, ἐλεύθερη μέ τόν Ἐλευθέριο, γευόμενη τήν καλήν ἀγγελία μέ τήν Εὐαγγελία καί τόν καλότυχον Ἰωάννην, ἡ εὐχή μας διάπυρη, ν’ ἀπολαμβάνει μαζί τους ὅ, τι ἐπόθησεν ὁλοζωῆς ἡ καρδία της. Τό συναξάρι τῆς Γερόντισσας Κλειοῦς, θά μᾶς παραδειγματίζει πάντοτε, ὡς βιώσασα τό ἀπόφθεγμα τοῦ Γεροντικοῦ: «Ἄν πεθάνεις πρίν πεθάνεις, δέν θά πεθάνεις ὅταν πεθάνεις». 9 Ἄγκυρα Ἐλπίδος * Ἡ Κλειώ Ἰωάν. Σταματάκη, ἀπό τό Κεντρί Ἱεραπέτρας, τό γένος Μαυροκουκουλάκη, ἕλκει τήν πνευματική καταγωγή της ἐκ μητρός ἀπό τόν Ἐπίσκοπον Ἱεραπέτρας κυρόν Ἀμβρόσιον Σφακιανάκην. Γεννήθηκε στήν Ἱεράπετρα καί ἔζησε στήν Ἀθήνα, μέ τόν σύζυγό της Ἰωάννη Σταματάκη, δικηγόρο καί ἀπέκτησαν δύο παιδιά: τόν Ἐμμανουήλ, καθηγητή τῶν μαθηματικῶν, καί τόν Ἐλευθέριον, πολιτικό Μηχανικό. Ὁ σύζυγός της ἦταν γιός τοῦ π. Ἐμμανουήλ Σταματάκη, πρώτου Ἐφη- 10 μερίου τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Νικολάου καί πρώτου διδασκάλου στό μονοθέσιο τότε Σχολεῖο τοῦ Ἁγίου Νικολάου (Βλ.: ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ….., Εὐαγγ. Παχυγιαννάκη, Πρωτ/ρου, σελ. 116-117). Ὁ σύζυγός της χρημάτισε διευθυντής τοῦ Πολιτικοῦ Γραφείου τοῦ Σοφοκλῆ Βενιζέλου καί Δ/ντής στήν Προεδρεία τῆς Κυβερνήσεως μέχρι τοῦ θανάτου του (6.7.1978). Μετά, ἀπό τό 1989 ἐγκαταστάθηκε στόν Ἅγιο Νικόλαο, ὅπου «καί ἐτερμάτισε τόν βίο της (103 ἐτῶν) ἡ ἀγαπητή σέ ὅλους Κλειώ, πάντα εὐγενική, πάντα εὐπροσήγορη, πάντα καλόκαρδη, πάντα προσηνής σέ ὅλους, παρά τίς πίκρες πού ἔνιωσε μέ τόν θάνατο τοῦ συζύγου της ἀρχικά, (κατόπιν μέ τόν θάνατο τῆς νύφης της Εὐαγγελίας, συζύγου τοῦ πρωτογιοῦ της Μανόλη) καί πρόσφατα μέ τήν ἀπώλεια τοῦ ἀγαπημένου της γιοῦ, τοῦ Λευτέρη, πού κι ἐκεῖνος ἔφυγε νεότατος» (Βλ.: Ἐφημερ. ΑΝΑΤΟΛΗ, 6. 8.2013). Ἡ προσβολή καί ἡ ἀπόκρουση τῶν λογισμῶν Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Καθηγητῆ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης Προλεγόμενα ολυμέτωπος ἦταν καί εἶναι ὁ ἀγώνας τοῦ ἐνσυνείδητου χριστιανοῦ, τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου πού θεωρεῖ τήν παρούσα ζωή ὡς στάδιο πνευματικῆς ἀθλήσεως καί ὡς ἀθλητής μέ ἀγωνοθέτη τόν Ἰησοῦ Χριστό καταβάλλει προσπάθεια, προκειμένου νά ἀνταποκριθεῖ ἀξίως στούς κανόνες τῆς ἐν Χριστῷ ἀθλήσεως. Ἕνα κεφάλαιο τῆς ζωῆς μας εἶναι καί ὁ πόλεμος τῶν λογισμῶν, τό ὁποῖο χρήζει ἰδιαιτέρας προσοχῆς, διότι συνδέεται ἄμεσα μέ τίς πράξεις καί τίς ἀποφάσεις τοῦ ἀνθρώπου. Τό θέμα αὐτό δέν ἀφορᾶ μόνο τούς ἀσκητές, ἀλλά ὅλους τούς πιστούς, ἀφοῦ «τό πρόβλημα τῶν λογισμῶν εἶναι παλαιόν καί πανανθρώπινον. Εἶναι συνέπεια τῆς πτώσεως τῆς ἀνθρώπινης φύσεως μετά τήν ἐξ ὑπερηφανείας παράβασιν τῶν πρωτοπλάστων… Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι δοκιμάζουν τήν ἐπίθεσιν τῶν λογισμῶν, διότι διαφορετικά δέν θά ἦσαν ἐνδεδυμένοι φθαρτόν σῶμα. Καθόσον ἡ ἀνθρώπινη φύσις ἕως τήν ὥραν τοῦ θανάτου πολεμεῖται ἀπό πολλούς λογισμούς. Τά πάθη ἐνοχλοῦν κάθε ἄνθρωπον ὁ ὁποῖος φορεῖ σῶμα «ἐπιρρεπές»1. Οἱ σκέψεις πού ἀκολουθοῦν εἶναι μία προσέγγιση στό πολυσήμαντο αὐτό θέμα τῶν καιρῶν μας. Ἡ ἔννοια τῶν λογισμῶν Πολλές εἶναι οἱ ἔννοιες, πού μπορεῖ νά ἀποδώσει κάποιος ἐτυμολογώντας τή λέξη «λογισμός». Μεταξύ τῶν ἄλλων ὑπάρχει ἡ γενική ἔννοια ἡ ὁποία ἔχει τό νόημα τῆς σκέψεως, τοῦ στοχασμοῦ2. Ὑπάρχει ὅμως καί ἡ εἰδική ἔννοια, ἡ «ἐξαγόρευση τῶν λογισμῶν», ἡ ὁποία συναντιέται στήν ἀσκητική ζωή. Ἐδῶ ὁ λογισμός σημαίνει «ἄλλοτε τήν ἀπλή σκέψη, ἄλλοτε τή βουλητική τάση τῆς ψυχῆς, μέ συνειδητά ἤ Π ἀσυνείδητα τά συναισθήματα τά σχετιζόμενα μέ τό στόχο. Ἄλλοτε πάλι ἀποτελεῖ διαρκή καί ὁλοκληρωμένη βίωση (εἴτε ἐνδοψυχικά εἴτε καί ψυχοσωματικά) μέσα στήν ὁποία βρίσκεται σέ πλήρη ἀνάπτυξη καί ὁ λόγος (συνείδηση καί νοῦς) καί τό συναίσθημα (καρδιά) καί ἡ βούληση, συντονισμένα καί ὁμόστοχα. Καί στήν ἀτελή καί στήν τέλεια μορφή τους οἱ λογισμοί εἶναι τό ἀντικείμενο τῆς ἐξαγορεύσεως, ἀλλά δέν ἔχουν τήν ἴδια βαρύτητα καί σημασία πού ἔχει ὁ τέλειος λογισμός ὁ ὁποῖος -ἔστω καί ἄν δέν γίνει πράξη- φανερώνει τήν πλήρη συγκατάθεση τῆς ψυχῆς καί προκαλεῖ ἀκέραιο τόν ἠθικό καταλογισμό, τήν ἐπιδοκιμασία ἤ τήν ἀποδοκιμασία τοῦ Κυρίου»3. Κατά τόν Γρηγόριο τόν Σιναΐτη, ἀσκητή τῆς ἐρήμου «λογισμούς πολλές φορές ἡ Γραφή ὀνομάζει καί τούς λόγους τῶν πραγμάτων, ὅπως καί τούς λόγους τούς λέγει νοήματα καί ἀντίστροφα τά νοήματα λόγους. Αὐτό γίνεται ἐπειδή ἡ κίνηση ὅλων αὐτῶν εἶναι αὐτή καθ’ ἑαυτή ἄυλη, παίρνει ὅμως μορφή καί μεταποιεῖται μέ τά πράγματα, καί ἔτσι τό κινούμενο γνωρίζεται καί λέγεται ἀπό τήν παρουσία του» 4 . Σύγχρονος ἱερωμένος ἰσχυρίζεται ὅτι «ὅταν οἱ ἅγιοι Πατέρες μιλοῦν γιά τούς λογισμούς δέν ἐννοοῦν ἁπλῶς τίς σκέψεις, ἀλλά τίς εἰκόνες καί τίς παραστάσεις κάτω ἀπό τίς ὁποῖες ὑπάρχουν καί οἱ κατάλληλες κάθε φορά σκέψεις. Οἱ εἰκόνες μαζί μέ τίς σκέψεις λέγονται λογισμοί»5. Ἡ προέλευση τῶν λογισμῶν Ποιά ὅμως ἡ πρωτογενής αἰτία ἡ ὁποία προκαλεῖ τούς πάσης φύσεως λογισμούς στόν ἄνθρωπο; Εὐθύνεται δηλαδή ὁ ἴδιος; Ἡ φθαρτή ὕπαρξή του; Τό περιβάλλον ἤ ἄλλοι παράγοντες; Σύμφωνα μέ τόν ἐραστή τῆς φιλοκαλίας Γρηγόριο, «ἀρχή τῶν λογισμῶν καί αἰτία εἶναι ἡ διάσπαση τῆς ἑνιαίας ἁπλῆς 11 Ἄγκυρα Ἐλπίδος μνήμης, πού συνέβη μέ τήν παράβαση τοῦ ἀνθρώπου, ἐξαιτίας τῆς ὁποίας ἔχασε καί τή θεία μνήμη, καί ὁδηγήθηκε στήν ἀπώλεια ἀπό τίς ἴδιες τίς δυνάμεις της, ἀφοῦ ἔγινε ἀπό ἁπλή σύνθετη, καί ἀπό ἑνιαία ποικίλη» 6 . Τά προηγούμενα σημαίνουν ὅτι ἡ πτώση τῶν πρωτοπλάστων λειτούργησε ἀρνητικά στήν ἀνθρώπινη φύση μέ ἀποτέλεσμα νά ὑπάρξουν πολλαπλές συνέπειες στό σύνολο τῶν λειτουργιῶν τῶν λογικῶν πλασμάτων. Τήν ἀθανασία διαδέχθηκε ἡ θνητότης, τήν ἀφθαρσία ἡ φθορά, τήν ἀπάθεια ἡ ἐμπάθεια, τήν ἑνότητα τοῦ νοῦ ἡ διάσπαση. Ἔτσι μετά τήν πτώση ἡ νοῦς λόγῳ τῆς διασπάσεώς του γεννᾶ νυχθημερόν σκέψεις, λογισμούς, βουλεύματα, τά ὁποῖα ἐφόσον εἶναι ἄτοπα καί δέν ἀπορριφθοῦν πάραυτα, ὁ ἄνθρωπος κινδυνεύει νά γίνει ὑποχείριο τῶν λογισμῶν του καί νά καταστραφεῖ. Κέντρο εἰσδοχῆς, παραμονῆς καί ἐκπόρευσης γίνεται ἡ καρδιά. Ἤδη ἀπό τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος ἦλθε φιλαδέλφως γιά νά ἀνακαινίσει τήν πεπτωκυῖα φύση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ἴδιος διακήρυσσε. «ἐκ γάρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι, ταῦτα ἐστι τά κοινοῦντα τόν ἄνθρωπον.»7. Ὁ Ἰσαάκ ὁ Σύρος προσδιορίζει τέσσερις αἰτίες ἀπό τίς ὁποῖες προέρχονται οἱ λογισμοί. 12 «Πρῶτα ἀπό τό φυσικό θέλημα τῆς σάρκας, δεύτερο ἀπό τήν φαντασία τῆς αἰσθήσεως τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου, πού ἀκούει καί βλέπει, τρίτο ἀπό τίς προλήψεις καί τίς παρεκκλίσεις τῆς ψυχῆς ἀπό ὅσα ἔχει στόν νοῦ, τέταρτο ἀπό τίς προσβολές τῶν δαιμόνων πού μᾶς πολεμοῦν μέ ὅλα τά πάθη γιά τίς αἰτίες πού ἀναφέραμε προηγουμένως. Γι’ αὐτό ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά μήν ἔχει λογισμούς καί πόλεμο ὅσον καιρό εὑρίσκεται στήν ζωή τῆς σάρκας ἕως τόν θάνατο»8. Τόν πόλεμο τῶν λογισμῶν ὡς καθημερινή πραγματικότητα περιγράφει καί ὁ ὑμνογράφος Μανουήλ σέ ποίημά του πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ἐκζητώντας ταυτοχρόνως τήν ἄμεση παρέμβαση τῆς Θεομήτορος. «Νέφος ἀστάτων λογισμῶν, ἐπιπεσόν τῇ ἀθλίᾳ ψυχῇ μου, ἐκταράττει καί δεινῶς συνέχει με, καί σκοτοῖ καί θλίβει Πανύμνητε. ἀλλ’ ἡ Χριστόν ἥλιον κυήσασα, διάλυσον τοῦτο. καί οἴκτῳ τῷ σῷ με Κόρη διαφύλαξον… ἐξασθενεῖ μου νῦν ὁ νοῦς, ἐμπεσών εἰς τά βάθη τῶν ἐναντίων λογισμῶν, καί οὐκ ἔστι μοι ἄνεσις. ἐπάκουσόν μου ἐν καιρῷ τῶν πειρασμῶν, καί δώρησαί μοι ἀναψυχήν ὡς ἀγαθή. μή γένωμαι κατάβρωμα τοῦ πονηροῦ κόρη εὐλογημένη»9. Τά εἴδη τῶν λογισμῶν Κατά τόν καθηγητή Ἰωάννη Κορναράκη. «εἰς τήν ψυχήν εἰσέρχονται, ὡς εἰς οἶκον ἤ εἰς κλειστόν γενικῶς χῶρον, ποικίλοι λογισμοί ἀνθρώπινοι ἤ δαιμονιώδεις καί τό κύριον ἔργον τοῦ πιστοῦ εἶναι ἡ ἐκ τῆς ψυχῆς ἐκδίωξις αὐτῶν καί ἡ πλήρωσις αὐτῆς δι’ ἀγγελικῶν ἤ θείων λογισμῶν»10. Μέ τόν ὅρο «ποικίλοι λογισμοί» ἐννοοῦμε τόσο τούς ἀγαθούς ὅσο καί τούς πονηρούς, γεγονός πού μᾶς ἀνάγει στήν ἀρετή τῆς διακρίσεως, τήν ὁποία εἶχαν καί ἔχουν ἀποκτήσει οἱ νηπτικοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Περί ποικιλίας λογισμῶν ὁμιλεῖ καί ὁ ἀσκητής τῆς ἐρήμου Ἰσαάκ ὁ Σύρος· «Ἄλλοι εἶναι οἱ λογισμοί τῶν ἀπομακρυσμένων πραγμάτων πού ἁπλῶς περνοῦν ἀπό τήν διάνοια καί προκαλοῦν ἀφ’ ἑαυτῶν μιά μικρή καί ἀμυδρά κίνηση, καί ἄλλοι οἱ λογισμοί πού βυθίζουν τήν διάνοια μέ τήν ὅραση μέσα στήν ὕλη, χωρίς περίπτωση νά λησμονηθεῖ, καί μέ Ἄγκυρα Ἐλπίδος τόν πλησιασμό τῆς ὕλης κινοῦν τά πάθη, τρέφουν τόν ἄνθρωπο ὅπως τό ἔλαιο τρέφει τήν φλόγα τοῦ λύχνου, ἀνάβουν πάλι τό ἤδη νεκρωμένο καί σβησμένο πάθος καί ταράσσουν τό πέλαγος τοῦ σώματος διά τῆς κινήσεως τοῦ πλοίου τῆς διανοίας»11. Ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνός ὁρίζει γιά τούς μοναχούς ὀκτώ κύριους ἐμπαθεῖς λογισμούς τούς ὁποίους καλεῖ νά πολεμήσουν μέ κάθε μέσο καί τρόπο ὥστε ποτέ νά μήν συγκατατεθοῦν. «Γνώριζε, ἀδελφέ, ὅτι ὀκτώ εἶναι οἱ λογισμοί πού πολεμοῦν τόν μοναχό, ὅπως λένε οἱ Πατέρες. Πρῶτος ὁ λογισμός τῆς γαστριμαργίας· δεύτερος τῆς κακῆς καί αἰσχρῆς ἐπιθυμίας· τρίτος τῆς φυλαργυρίας· τέταρτος τῆς λύπης· πέμπτος τῆς ὀργῆς· ἕκτος τῆς ἀδράνειας· ἕβδομος τῆς κενοδοξίας· καί ὄγδοος τῆς ὑπερηφάνειας»12. Ὅμως καί σύγχρονοι Πατέρες ἔχουν γράψει καί ὁμιλήσει γιά τούς λογισμούς. Παράδειγμα ὁ γέροντας Σιλουανός τοῦ Ἄθω, ὁ ὁποῖος ἀναφερόμενος στήν πλάνη πού προκαλοῦν οἱ λογισμοί ἔλεγε: «Νά θυμᾶσαι καί νά φοβᾶσαι δύο λογισμούς. Ὁ ἕνας λέει: εἶσαι ἅγιος, κι ὁ ἄλλος: δέν θά σωθεῖς. Κι οἱ δύο λογισμοί αὐτοί προέρχονται ἀπό τόν ἐχθρό καί δέν ἔχουν ἀλήθεια μέσα τους. Ἐσύ ὅμως νά σκέφτεσαι: Ἐγώ εἶμαι μεγάλος ἁμαρτωλός, ἀλλά ὁ σπλαγχνικός Κύριος ἀγαπᾶ πολύ τούς ἀνθρώπους καί θά συγχωρέσει καί σ’ ἐμέ τίς ἁμαρτίες μου»13. Ἐξέλιξη λογισμοῦ καί συνέπειες Ὁ ἴδιος Ἀθωνίτης Πατήρ θεωροῦσε ὅτι ὁ «λογισμός εἶναι τό πρῶτο στάδιο τῆς ἁμαρτίας. Ἡ ἐμφάνισή του στή σφαίρα τῆς συνειδήσεως δέν ἀποτελεῖ ἁμαρτία, ἀλλά εἶναι μόνον ἡ πρόταση γιά ἁμαρτία. Ἡ ἀπόκρουση τοῦ λογισμοῦ ἀποκλείει τήν περαιτέρω ἀνάπτυξη τῆς ἁμαρτίας»14. Σέ διαφορετική περίπτωση πίστευε ὅτι ἔχομε ἐξέλιξη τοῦ λογισμοῦ μέ τά γνωστά στάδια, τό συνδυασμό, τήν πλήρη συγκατάθεση καί τήν αἰχμαλωσία15. Ὁ Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης, κληρικός ἔνθεος, προσεγγίζοντας τό θέμα τῶν λογισμῶν ὁριοθετοῦσε τήν εὐθύνη τοῦ ἀνθρώπου λέγοντας: «Ὅσο κι ἄν οἱ λογισμοί εἶναι ἀποτρόπαιοι, στό στάδιο αὐτό δέν ἔχουμε ἁμαρτία. Ἐμφανίζονται παρά τήν θέληση τοῦ ἀνθρώπου καί προκαλοῦνται ἀπό ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά αἴτια π.χ. ἀπό τήν μνήμη, ἀπό τήν ὀργανική κατάσταση τοῦ σώματος, ἀπό τό περιβάλλον, ἀπό τούς ἀνθρώπους ἤ τά πονηρά πνεύματα. Μετά τήν ἐμφάνιση ἑνός λογισμοῦ ἀκολουθεῖ ἡ στροφή τῆς προσοχῆς πρός αὐτόν. Ἐάν ἡ στροφή ἔχει σκοπό ν’ ἀναγνωρίσει μόνο τί εἴδους εἶναι ὁ λογισμός, δέν περικλείει ἁμαρτία. Ἡ προσοχή τότε εἶναι ἐπαινετή. Ταυτίζεται μέ τήν ἐγρήγορση πρός τήν ὁποία μᾶς καλεῖ ἡ Ἐκκλησία. Ἐάν ὅμως ἡ προσοχή καθυστερεῖ σ’ ἕνα λογισμό, πού ἔχει ἤδη χαρακτηρισθεῖ κακός, γιά νά ἱκανοποιηθεῖ μαζί του, τότε ἔχουμε τήν ἀρχή τῆς ἁμαρτίας. Οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας ὀνομάζουν τήν κατάσταση αὐτή συγκατάβαση στούς λογισμούς. Ἀργότερα μπορεῖ νά ἐπακολουθήσει μιά πιό παρατεταμένη ἡδονή ἀπό τούς κακούς λογισμούς, στήν ὁποία ἀρχίζουν νά συμμετέχουν διάφορα αἰσθήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὁπότε ἔχουμε ζήλεια, φθόνο, χαιρεκακία, φιληδονία κ.τ.λ. Τέλος καί ἡ βούλησις συμμετέχει στήν ἁμαρτωλή ἐνέργεια καί ἔτσι ὁλοκληρώνεται ἡ ἁμαρτία στήν καρδιά»16. 13 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Ὁ Μάρκος ὁ Ἐρημίτης προτείνει ὁ ἄνθρωπος, ὅσο δύναται νά προλαμβάνει τό κακό, γιά νά μήν ὑποπίπτει σ’ αὐτό. «Πρόληψη εἶναι ἡ ἑκούσια ἀνάμνηση τῶν προηγουμένων κακῶν, ἡ ὁποία ἀπό τόν ἀγωνιστή ἐμποδίζεται νά ἐξελιχθεῖ σέ πάθος, ἐνῶ ἀπό τόν νικητή, μόλις προσβληθεῖ ἀπό αὐτήν, ἀνατρέπεται»17. Ἡ προσβολή τοῦ λογισμοῦ δέν ἐνέχει γιά τόν ἄνθρωπο ἁμαρτία, ἐάν ὅμως δέν ἀπορριφθεῖ, τότε θά ὁδηγήσει στή συγκατάθεση μέ τίς καταστροφικές συνέπειες πού ἀκολουθοῦν. «Προσβολή εἶναι ἀσχημάτιστη κίνηση τῆς καρδιᾶς, ἡ ὁποία σάν κάποιος κλειστός χῶρος κατέχεται ἀπό τούς ἔμπειρους. Ἐκεῖ ὅπου ὑπάρχουν εἰκόνες λογισμῶν, ἐκεῖ ἔχει γίνει συγκατάθεση. γιατί εἶναι ἀσχημάτιστη κίνηση τῆς καρδιᾶς, ἀθώα προσβολή. Ὑπάρχει ἐκεῖνος πού ξεφεύγει καί ἀπό αὐτές σάν δαυλός τῆς φωτιᾶς, ὅπως καί ὑπάρχει ἄλλος πού δέν γυρίζει πίσω, μέχρι νά σβήσει ἡ φλόγα» 18 . Καί ἀλλοῦ ὁ ἴδιος ἀσκητής ἐπισημαίνει ὅτι: «σημάδι ἁμαρτίας δέν εἶναι ἡ προσβολή τοῦ λογισμοῦ, ἀλλά ἡ φιλική ὁμιλία τοῦ νοῦ μέ αὐτόν»19. Ὁ Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης μέ μιά χαρακτηριστική εἰκόνα ὁμιλεῖ γιά τήν ὁρμή καί τά ἀποτελέσματα τῶν λογισμῶν. «Ἡ ἔφοδος τῶν πονηρῶν λογισμῶν εἶναι σάν ρεῦμα ποταμοῦ, ἡ προσβολή τῶν ὁποίων καί μαζί μ’ αὐτήν καί ἡ συγκατάθεση στήν ἁμαρτία γίνονται πλημμύρα κυματώδης, πού καλύπτει τήν καρδιά»20. Ἀπό τά παραπάνω κατανοοῦμε ὅτι ὁ μή ἔλεγχος τῶν λογισμῶν ἔχει σοβαρότατα ἀρνητικά ἀποτελέσματα, ἀφοῦ ὁδηγεῖ στά 14 πάθη τά ὁποῖα κατά τόν Μέγα Βασίλειο «συγχυτικά καί ἐκταρακτικά τοῦ διορατικοῦ τῆς ψυχῆς ἐστιν»21. Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν λογισμῶν Γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ἀτόπων σκέψεων οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας χρησιμοποίησαν διάφορα μέσα, τά ὁποῖα καί ἐπρότειναν εἰς τούς ἀγωνιστές τοῦ πνεύματος. Πρῶτο μέσο εἶναι ἡ ἐξαγόρευση. Ὁ Ἀββᾶς Δωρόθεος περιγράφει βιωματικά αὐτή τή διάσταση. «Ὅταν βρισκόμουν στό κοινόβιο τά ἀνέφερα ὅλα στό Γέροντα, τόν ἀββά Ἰωάννη. Γιατί ποτέ, ὅπως εἶπα, δέν ἀποφάσιζα νά κάνω κάτι, χωρίς νά ἔχω τήν εὐλογία του. Καί μερικές φορές μοῦ ἔλεγε ὁ λογισμός: ‘‘Αὐτό δέν θά σοῦ πεῖ ὁ Γέροντας; Τί θέλεις τώρα νά τόν ἐνοχλήσεις;’’. Καί ἔλεγα στό λογισμό: ‘‘Ἀνάθεμα σέ σένα καί στή διάκρισή σου καί στή σοφία σου καί στή φρονιμάδα σου καί στή γνώση σου, γιατί ὅ,τι ξέρεις τό ξέρεις ἀπό τούς δαίμονες’’. Καί πήγαινα καί ρώταγα τό Γέροντα καί μερικές φορές μοῦ ἀπαντοῦσε ὅπως εἶχα προηγουμένως σκεφθεῖ καί τότε μοῦ ἔλεγε ὁ λογισμός: ‘‘Τί ἔγινε λοιπόν; Νά, σοῦ εἶπε αὐτό πού σοῦ εἶχα πεῖ καί ἐγώ. Δέν ἐνόχλησες λοιπόν χωρίς λόγο τό Γέροντα;’’. Καί ἀπαντοῦσα στό λογισμό: ‘‘Ναί, ἀλλά τώρα εἶναι εὐλογημένο, τώρα προέρχεται ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα. Γιατί τό δικό σου εἶναι πονηρό, εἶναι δαιμονικό, εἶναι γεμάτο ἐμπάθεια’’»22. Δεύτερο μέσο ἀναγκαῖο εἶναι ἡ ἀπόρριψη, ἡ περιφρόνηση τῶν λογισμῶν, ἡ ἀποκοπή κάθε συνομιλίας μαζί τους. Ὁ Ἰσαάκ Σύρος συνιστᾶ. «Τό νά μή συζητεῖ κανείς μέ τούς ὑποσπειρομένους μέσα μας ἀπό τόν ἐχθρό λογισμούς, ἀλλά ν’ ἀποκόπτει τήν συναναστροφή μέ αὐτούς διά τῆς ἱκεσίας πρός τόν Θεό, τοῦτο εἶναι σημεῖο ὅτι ὁ νοῦς εὑρῆκε σοφία ἀπό τήν χάρη καί ὅτι ἡ γνῶσις του ἡ ἀληθινή τόν ἐλευθέρωσε ἀπό τούς πολλούς κόπους καί μέ τήν ἀνεύρεση τοῦ συντόμου δρόμου περιέκοψε τήν περιπλάνηση μιᾶς μακρᾶς ὁδοῦ»23. Τό ἴδιο προτείνει καί ὁ Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης λέγοντας· «Μήν ἀφήσεις νά κυριαρχήσουν ἐπάνω σου οἱ ἀλλόφυλοι ἐκεῖνοι λογισμοί πού ἀρέσκονται νά πολυεξετάζουν τά μυστικά καί ἀνεξιχνίαστα σχέδια τοῦ Θεοῦ ἤ τίς ὀπτασίες Ἄγκυρα Ἐλπίδος πού ἐμφανίζονται σέ μερικούς ἀνθρώπους»24. Τό αὐτό εἰσηγοῦνται καί σύγχρονοι Πατέρες. «Ἡ πεῖρα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, πού δοκιμάσθηκε ἐπί πολλούς αἰῶνες, διδάσκει πώς ὀφείλουμε νά πολεμᾶμε τήν ἁμαρτία, μόλις ἐμφανισθεῖ. Πρέπει ἀμέσως ν’ ἀπορρίπτουμε τίς ἀκούσιες παραστάσεις, μόλις χαρακτηρισθοῦν σάν ἐπικίνδυνες, πρᾶγμα εὐκολώτατο στήν ἀρχή»25. Τρίτο μέσο εἶναι ἡ ἔνθερμη προσευχή. Στό Γεροντικό, ὅπου ἔχει ἀποθησαυρισθεῖ ἡ ἐμπειρία καί σοφία τῶν ἀσκητῶν, ἀναγινώσκουμε: «Ὅταν μέ πολεμοῦν πονηροί λογισμοί, ἔλεγε ὁ Ἀββᾶς Ἰωάννης ὁ Κολοβός, κάνω ὅ,τι θά ἔκανε ὁ διαβάτης πού θά ἔβλεπε ξαφνικά στήν ἐρημιά πού περπατεῖ νά τόν κυνηγᾶ κάποιο θηρίο. Βρίσκει ἕνα δένδρο καί σκαρφαλώνει ἐπάνω γιά νά σωθεῖ. Κι ἐγώ καταφεύγω στόν Θεό μέ τήν προσευχή καί γλυτώνω ἀπό τήν ἐπίθεσί των» 26 . Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος χρησιμοποιοῦσε ἐκτός ἀπό τήν προσευχή καί τήν εἰκόνα τοῦ λύχνου, γιά νά δώσει ὅπλα ἀντιστάσεως στούς χριστιανούς· «Φῶς τοῦ νοῦ καί τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ προσευχή πού γίνεται μέ ζῆλον, εἶναι φῶς ἄσβεστον καί διαρκές. Διά τοῦτο ἀναριθμήτους φαύλους λογισμούς ἐμβάλλει ὁ Διάβολος εἰς τάς ψυχάς μας, καί ἐκεῖνα πού οὐδέποτε ἔχομεν σκεφθεῖ, αὐτά συγκεντρώνει κατά τήν ὥραν τῆς προσευχῆς καί τά ἐκχύνει εἰς τάς ψυχάς μας… Ἀλλά ὅ,τι κάμνουν οἱ ἀνάπτοντες τούς λύχνους ἐκείνους, καί ἐμεῖς τό ἴδιον θά κάμωμεν… ὅπως ἐκεῖνοι τοποθετοῦν τόν δάκτυλον εἰς τήν ὀπήν τοῦ λύχνου, ἔτσι καί ἐμεῖς ἄς ἐπιθέσωμεν τόν λογισμόν εἰς τήν ἰδικήν μας διάνοιαν, καί ἄς κλείσωμεν τήν εἴσοδον εἰς τό πονηρόν πνεῦμα, διά νά μή μᾶς σβήσει τό φῶς τῆς προσευχῆς»27. Στήν εἰλικρινή προσευχή μποροῦμε νά προσθέσομε σύμφωνα μέ τήν ἁγία Συγκλητική καί τόν ἀντίθετο λογισμό χρησιμοποιώντας τή λογική. Ἐάν δηλαδή μᾶς ἔρχεται λογισμός ὑπερηφανείας, ἐμεῖς νά σκεπτόμεθα ταπεινά. Ἡ ἴδια ὡς διδάσκαλος λέγει: «Τί μᾶς χρειάζεται λοιπόν γι’ αὐτόν τόν πόλεμο; Εἶναι φανερό ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη κοπιαστικῆς ἀσκήσεως καί ἁγνῆς προσευχῆς. Αὐτά εἶναι γενικά τά φάρμακα πού ἀπομακρύνουν κάθε ὀλέθριο λογισμό. Ἐδῶ ὅμως χρειάζεται νά χρησιμοποιήσουμε καί κάποιες ἰδιαίτερες σκέψεις, γιά νά διώξουμε αὐτήν τήν ἀρρώστια τῆς ψυχῆς κι ὅταν ἔρχεται ὁ αἰσχρός λογισμός νά τόν πολεμοῦμε μέ τόν ἀντίθετο λογισμό»28. Τό αὐτό φρονεῖ καί ὁ χρυσορρήμων Ἰωάννης Χρυσόστομος λέγοντας. «Ὁ διάβολος μᾶς εἰσάγει εἰς τούς λογισμούς τῆς ἀπογνώσεως, διά νά μᾶς κόψῃ τήν πρός τόν Θεόν ἐλπίδα, τήν ἀσφαλῆ αὐτήν ἄγκυραν, τό στήριγμα τῆς ζωῆς μας, τήν χειραγωγόν τῆς ὁδοῦ πού ὁδηγεῖ πρός τόν οὐρανόν, τήν σωτηρίαν τῶν ἀπολλυμένων ψυχῶν. Αὐτή λοιπόν, αὐτή ἡ ἐλπίς ἡ ὁποία, ὡσάν ἰσχυράν σχοινίον ἔχει κρεμασθεῖ ἀπό τόν οὐρανόν, βαστάζει τάς ψυχάς μας, ἀνασύρουσα σιγά σιγά πρός τό ὕψος ἐκεῖνο αὐτούς πού τήν κρατοῦν σφικτά, καί ἐξυψώνουσα ἡμᾶς ἐπάνω ἀπό τά κύματα τῶν κακῶν τοῦ βίου. Ἐάν λοιπόν κανείς ἀποχαυνωθεῖ καί ἀφήσῃ τήν ἱεράν αὐτήν ἄγκυραν, τότε ἀμέσως θά πέσῃ καί θά πνιγῇ εἰς τήν ἄβυσσον τῆς κακίας»29. Καί σέ ἄλλη ὁμιλία του ὁ φωστήρ τῆς Ἀντιοχείας συνιστοῦσε. «Πρέπει νά συνθλίβουμε τούς πονηρούς λογισμούς, καί νά μήν ἐπιτρέπουμε 15 Ἄγκυρα Ἐλπίδος στή γλῶσσα νά λέγει κάτι ἀπό τά ἀνάρμοστα. ὅπως ἀκριβῶς καί ὁ μακάριος Ἰώβ… Ἀλλά δέν μπορεῖς νά σωπαίνεις ὅταν σέ κεντᾶ ὁ πόνος. Οὔτε ἐγώ σέ ἐμποδίζω νά μιλᾶς, ἀλλά ἀντί τῆς βλασφημίας νά εὐχαριστεῖς, ἀντί τῆς ἀπελπισίας νά δοξολογεῖς. Ἐξομολογήσου στόν Κύριο, φώναζε δυνατά προσευχόμενος, φώναζε δυνατά δοξολογώντας τόν Θεό. ἔτσι καί τό πάθος σου γίνεται ἐλαφρύτερο, διότι ὁ διάβολος φεύγει μακριά μέ τήν εὐχαριστία καί ἔρχεται ἡ βοήθεια τοῦ Θεοῦ κοντά σου»30. Τέταρτο μέσο εἶναι ἡ πρόσληψη τῶν ἀρετῶν, ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά καταστεῖ θεία χάριτι ἀνίκητος. Ὁ Ἰωάννης Καρπάθιος εἰσηγεῖται: «Ὁ ἐχθρός ἐνεδρεύει σάν λιοντάρι στή φωλιά του καί μᾶς κρύβει παγίδες καί δόκανα ἀκαθάρτων καί ἀσεβῶν λογισμῶν. ἀλλά κι’ ἐμεῖς, ἄν δέν εἴμαστε κοιμισμένοι, θά μπορέσουμε νά τοῦ στήσουμε μεγαλύτερες καί χειρότερες παγίδες καί δόκανα καί καρτέρια. Γιατί ἡ προσευχή καί ἡ ψαλμωδία, ἡ ἀγρυπνία καί ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ πρός τόν πλησίον διακονία καί τό ἔλεος, ἡ εὐχαριστία καί ἡ ἀνάγνωση τῶν θείων λογίων, γίνονται γιά τόν ἐχθρό ἐνέδρα καί παγίδα, βόθρος καί μάστιγες, ἀγχόνη καί δόκανα»31. Τήν ἴδια τακτική μᾶς παρουσιάζει καί ὁ Ἰσαάκ Σύρος λέγοντας. «Εἶναι ἀναγκαῖο κάθε ἄνθρωπος νά προφυλάσσεται, ὄχι ἀπό ἕνα πάθος, πού κινεῖται μέσα του φανερά καί συνεχῶς, οὔτε ἀπό δύο, ἀλλά ἀπό περισσότερα, ἀφοῦ φορεῖ σῶμα. Ἐκεῖνοι πού ἐνίκησαν τά πάθη διά τῶν 16 ἀρετῶν, ἄν καί ἐνοχλοῦνται ἀπό τούς λογισμούς καί ἀπό τίς προσβολές τῶν τεσσάρων αἰτιῶν, δέν νικῶνται. διότι ἔχουν δύναμη καί ἁρπάζεται ὁ νοῦς των ἀπό ἀγαθές καί θεῖες ἀναμνήσεις»32. Πέμπτο μέσο εἶναι κατά τόν Γρηγόριο Παλαμᾶ ἡ προσήλωση στό σταυρό τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἕνωση μέ τόν σταυρωθέντα γιά νά ἐπιτύχομε τήν νίκη τῶν λογισμῶν. «Ἐάν λοιπόν κανείς βλέπει τόν λογισμό του νά ὀρέγεται πλοῦτο καί πολυκτημοσύνη, ἄς γνωρίζει ὅτι ὁ λογισμός αὐτός εἶναι σαρκικός, καί γι’αὐτό κινεῖται ἔτσι . ἀντιθέτως ὁ προσηλωμένος στόν Σταυρό δέν μπορεῖ νά κινεῖται πρός κάτι τέτοιο. Εἶναι γι’ αὐτό ἀνάγκη νά τόν ἀνεβάσομε τόν λογισμό στό ὕψος τοῦ Σταυροῦ, γιά νά μή ρίψει ὁ ἴδιος τόν ἑαυτό του κάτω καί χωρισθεῖ ἀπό τόν σταυρωθέντα σ’αὐτόν Χριστό»33. Ἐπιλεγόμενα Ὁλοκληρώνοντας αὐτή τή σύντομη προσέγγιση στό ὡς ἄνω θέμα, ἀντιλαμβανόμεθα τήν ἀξία πού ἔχει ἡ ἔγκαιρη πρόληψη καί ἀντιμετώπιση τῶν λογισμῶν. Ἄς παραδειγματισθοῦμε ἀπό τούς Πατέρες καί τίς Μητέρες τῆς Ἐκκλησίας καί φυσικά ἀπό τήν κυρία Θεοτόκον. Ἡ Ἀειπάρθενος Κόρη «ἀφοῦ ἔφυγε ἀπό τόν ἔνοχο βίο, ἐδιάλεξε τήν ἀόρατη σέ ὅλους καί ἀκοινώνητη ζωή, διαμένοντας στά ἄδυτα. Μέσα σ’ αὐτά, ἀφοῦ ἐλύθηκε ἀπό κάθε ὑλικό δεσμό καί ἐξετίναξε κάθε σχέση καί ἀνυψώθηκε ἐπάνω ἀπό αὐτήν τή συμπάθεια πρός τό σῶμα της, συνῆψε τόν νοῦ της μέ τήν πρός τόν ἑαυτό στροφή καί προσοχή καί μέ τήν ἀδιάλειπτη θεία προσευχή. Καί δι’ αὐτῆς ἐρχόμενη τελείως στόν ἑαυτό της καί ὑπερβαίνοντας τόν πολύμορφο συρφετό τῶν λογισμῶν, διέκρινε νέα καί ἀπόρρητη ὁδό στούς οὐρανούς»34. Παραπομπές 1 Τριάντη Ἰ., «Ὁ πόλεμος τῶν λογισμῶν», Κοινωνία 50 (1998) 92. 2 Δημητράκου Δ., Ἐπίτομον λεξικόν τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἔκδ. Γιοβάνης, Ἀθῆναι 1969, σ. 865. 3 Ὑποσημείωση 11 η , Ἀββᾶ Δωροθέου Ἀσκητικά, Ἐπιστολή, ἔκδ. Ἑτοιμασία, Ἀθῆναι Ἄγκυρα Ἐλπίδος 1981, σ. 45. 4 Γρηγορίου Σιναΐτου, Κεφάλαια δι’ ἀκροστιχίδος πάνυ ὠφέλιμα 66, Ε.Π.Ε. 20, 397. 5 Βλάχου Ἱ., Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ἱ.Μ. Γενεθλίου Θεοτόκου, Λεβάδεια 1983, σ. 203. 6 Γρηγορίου Σιναΐτου, Κεφάλαια δι᾽ ἀκροστιχίδος πάνυ ὠφέλιμα 60, Ε.Π.Ε. 20, 395. 7 Ματθ. ΙΕ΄, 19-20. 8 Ἰσαάκ Σύρου, Περί ψυχῆς καί παθῶν καί νοός καθαρότητος κατ’ ἐρώτησιν καί ἀπόκρισιν Λόγ. ΠΓ΄, Ε.Π.Ε. 13, 211. 9 Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Θεοτοκάριον Ἦχος πλ. Β΄, Ποίημα Μανουήλ τοῦ ρήτορος, ἔκδ. Ἱ.Μ. Ἁγ. Νικοδήμου Ἑλληνικοῦ Γόρτυνας, 1996, σσ. 134-135. 10 Κορναράκη Ἰ., Στοιχεῖα νηπτικῆς ψυχολογίας, ἔκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1982, σ. 12. 11 Ἰσαάκ Σύρου, Περί τῆς κινήσεως τοῦ σώματος Λόγ. ΚΖ΄, Ε.Π.Ε. 8β, 13. 12 Ἰσαάκ Σύρου, Περί τῶν ὀκτώ τῆς πονηρίας πνευμάτων, Ε.Π.Ε. 8, 475. Βλ. καί Ἀγγελοπούλου Ἰ., «Περί λογισμῶν», Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 84 (2001) 85-89. 13 Σωφρονίου Ἀρχ/του, Ὁ Γέροντας Σιλουανός τοῦ Ἄθω, ἔκδ. Ἱ. Μ. Τιμ. Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας 1978, σ. 479. 14 Αὐτόθι, σ. 37. 15 Αὐτόθι, σ. 149. 16 Σεμένωφ Ἀ. - Σάνσκυ Τ., Ὁ π. Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης, ἔκδ. Ἱ.Μ. Παρακλήτου Ὠρωπός Ἀττικῆς 1976, σ. 203. 17 Μάρκου Ἐρημίτου, Περί νόμου πνευματικοῦ 140, Ε.Π.Ε.13, 35. 18 Μάρκου Ἐρημίτου, Περί νόμου πνευματικοῦ 141-142, Ε.Π.Ε. 13, 35. 19 Μάρκου Ἐρημίτου, Ἀπόκρισις πρός τούς ἀποροῦντας περί τοῦ θείου βαπτίσματος, Ε.Π.Ε. 13, 131. Βλ. καί Lossky V., Ἡ μυστική θεολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, Θεσ/νίκη 1973, σσ. 148-149. 20 Γρηγορίου Σιναΐτου, Κεφάλαια δι’ ἀκροστιχίδος πάνυ ὠφέλιμα 64, Ε.Π.Ε. 20, 395. 21 Μεγάλου Βασιλείου, Ὁμιλίαι εἰς τόν ΛΓ΄ Ψαλμόν 3, Ε.Π.Ε. 5, 210. 22 Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἔργα ἀσκητικά, Διδασκαλία Ε΄, ἔκδ. Ἑτοιμασία, ἔκδ. Ἱ.Μ. Ἁγ. Ἰ. Προδρόμου Καρέα, Ἀθῆναι 1981, σ. 179. 23 Ἰσαάκ Σύρου, Περί τοῦ τρόπου τῆς εὐχῆς, Ὁμιλ. ΛΓ΄, ΕΠΕ 8β, 95. 24 Ἰωάννου Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Λόγ. ΚΣΤ΄, ἔκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, Ὠρωπός Ἀττικῆς 1978, σσ. 299-300. 25 Σεμένωφ Ἀ.- Σάνσκυ Τ., ἔνθ. ἀνωτ., σ. 203. 26 Γεροντικόν, Λογισμοί, ἔκδ. Β. Ρηγόπουλος, Θεσ/νίκη 1969, σ. 343. 27 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Περί τοῦ μή δημοσιεύειν τά ἁμαρτήματα τῶν ἀδελφῶν, Ε.Π.Ε. 31, 263, 265. 28 Τσάμη Δ., Μητερικόν, Τόμ. Ζ΄, Συγκλητική, ἔκδ. Ἱ. Ἡσυχαστήριον, Ἡ μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Θεσ/νίκη 1997, σ. 359. 29 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρός Θεόδωρον ἐκπεσόντα, Ε.Π.Ε. 28, 751. 30 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τόν πτωχόν Λάζαρον, Λόγ. Γ΄, Ε.Π.Ε. 25, 501, 505. 31 Ἰωάν. Καρπαθίου, Κεφάλαια παρακλητικά 51, Ε.Π.Ε. 9, 423. 32 Ἰσαάκ Σύρου, ἔνθ. ἀνωτ., σ. 211. Βλ. καί Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τό «ἔχοντες τό αὐτό πνεῦμα τῆς πίστεως…», Ε.Π.Ε. 27, 291, 293. 33 Γρηγορίου Παλαμᾶ, Εἰς τόν τίμιον καί ζωοποιόν Σταυρόν, Ὁμιλ. ΙΓ΄, Ε.Π.Ε. 9, 313. 34 Γρηγορίου Παλαμᾶ, Εἰς τήν πρός τά Ἅγια τῶν Ἁγίων εἴσοδον, Ὁμιλ. ΝΓ΄, Ε.Π.Ε. 11, 339. 17 Τά «πρωτάκια » τοῦ δημοτικοῦ σχολείου Δημήτρη Λ. Παπαδάκη, Φιλολόγου, πρώην Λυκειάρχη, Προέδρου τοῦ Λογοτεχνικοῦ Συνδέσμου Ἡρακλείου έ λίγες ἡμέρες χιλιάδες παιδιά θά ὁδηγηθοῦν ἀπό τούς γονεῖς τους γιά πρώτη φορά στό δημοτικό σχολεῖο. Γιά τά παιδιά αὐτά τό πέρασμα ἀπό τό σπίτι στό σχολεῖο εἶναι δοκιμασία. Οἱ γονεῖς τους δέν εἶναι δίπλα τους. Τή θέση τους ἔχει πάρει ἕνα ἄγνωστο πρόσωπο, ὁ δάσκαλος ἤ ἡ δασκάλα. Τά περισσότερα δέ δέν γνωρίζονται μεταξύ τους, ἀφοῦ εἶναι ἀπό διάφορες γειτονιές. Γύρω τους νέα κτήρια, νέοι χῶροι. Σέ κάποια ἀπό τά παιδιά ἡ δοκιμασία εἶναι μεγαλύτερη. Ἔχουν ἀκούσει ἀπό τούς γονεῖς τους, ὅταν τούς κούραζαν μέ τίς φωνασκίες τους καί μέ τίς ἀταξίες τους τήν ἀπειλή: «Δέ μ᾽ ἀκοῦς; Πλησιάζουν οἱ μέρες πού θά πᾶς στό σχολεῖο. Ἐκεῖ θά σέ κανονίσει ὁ δάσκαλος». Μέ τήν ἀπειλή αὐτή τά παιδιά σχημάτισαν τή γνώμη ὅτι τό σχολεῖο εἶναι τόπος τιμωρίας!.. Εἶναι προφανές ὅτι ἡ προσέλευση στό δημοτικό σχολεῖο τῶν παιδιῶν, πού ἔχουν φοιτήσει στό νηπιαγωγεῖο, δέν παρουσιάζει ἰδιαίτερα προβλήματα. Οἱ γονεῖς λοιπόν ἔχουν χρέος νά προετοιμάσουν τό παιδί τους γιά τή φοίτησή του στό δημοτικό σχολεῖο. Πρέπει νά τοῦ μιλήσουν μέ τά καλύτερα λόγια γιά τό δάσκαλο ἤ τή δασκάλα του, νά τοῦ ποῦν ὅτι ἐκεῖ θά μάθει γράμματα, ἀριθμούς καί τραγούδια, θά κάμει νέους φίλους. Πρέπει νά ἔχουν τό παιδί τους δίπλα τους τήν ὥρα πού τό ἐγγράφουν στό σχολεῖο. Πρέπει νά ζητήσουν τήν ἄδεια ἀπό τό διευθυντή, γιά νά ὁδηγήσουν τό παι- Σ 18 δί στίς αἴθουσες διδασκαλίας, νά τοῦ δείξουν τά θρανία, τήν ἕδρα καί τόν πίνακα. Μέ τόν τρόπο αὐτό θά προετοιμάσουν τό παιδί τους γιά τό νέο του περιβάλλον. Ὁ δάσκαλος, ἡ δασκάλα ἀσφαλῶς θά τοῦ ἀπευθύνουν κάποια λόγια ἀγάπης. Γιά τούς γονεῖς ἡ ὥρα, πού ἀναχωροῦν ἀπό τό σπίτι, κρατώντας τό παιδί τους ἀπό τά χεράκια του, γιά νά τό ὁδηγήσουν στό σχολεῖο, εἶναι μεγάλη. Εἶναι ὁ πρῶτος χωρισμός. Καταλαβαίνουν ὅτι ἀπό ᾽δῶ καί πέρα τό παιδί δέ θά εἶναι ὅλες τίς ὥρες κοντά τους. Ἡ ζωή του δέ θά εἶναι πιά ἀνέμελη. Θά ἀντιμετωπίζει τίς δυσκολίες μόνο του. Ἔπειτα, σκέπτονται, θά ἀκολουθήσει ὁ χωρισμός με τή φοίτησή του στό γυμνάσιο, στό λύκειο, στό πανεπιστήμιο ἤ σέ ἄλλες σχολές, μέ τήν οἰκογενειακή του ἀποκατάσταση, μέ τόν ἀγώνα τῆς ζωῆς. Ἔτσι ἡ μάνα τό χαϊδεύει τρυφερά. Ἔπειτα, ἐνῶ ψιλή βροχή νοτίζει τά μάτια της, εὔχεται: Στό καλό, παιδάκι μου. Ἡ Παναγιά μαζί σου. Ὁ πατέρας εἶναι σοβαρός καί ἀμίλητος. Μόνο αὐτός ξέρει τή συγκίνησή του! Οἱ γονεῖς πρέπει νά ἀποκρύψουν ἀπό τό παιδί τή συγκίνησή τους αὐτή… Τό παιδί σήμερα, εἰσερχόμενο γιά πρώτη φορά στό σχολεῖο, δέ θά νιώσει τό φόβο, πού ἔνιωθαν τά παιδιά τά παλιά τά χρόνια, πού τόσο παραστατικά παρουσιάζει ὁ Νίκος Καζαντζάκης: «Ἕνα πρωί κίνησα μισοχαρούμενος, μισοαλαφιασμένος, μέ κρατοῦσε ὁ πατέρας μου ἀπό τό χέρι, γιά τό δημοτικό σχολεῖο (…). Ἦμουν Ἄγκυρα Ἐλπίδος σάν ἕνα μικρό καταστολισμένο σφαγάρι κι ἔνιωθα μέσα μου περφάνια καί φόβο· μά τό χέρι μου ἦταν σφηνωμένο βαθιά μέσα στή φούχτα τοῦ πατέρα μου κι ἀντρειευόμουν (…). Μπήκαμε σ᾽ ἕνα παλιό χτίρι, μέ μιά φαρδιά αὐλή, μέ τέσσερις μεγάλες κάμερες στίς γωνιές κι ἕνα κατασκονισμένο πλατάνι στή μέση. Κοντοστάθηκα, δείλιασα· τό χέρι μου ἄρχισε νά τρέμει μέσα στή μεγάλη ζεστή φούχτα (….). Ὁ δάσκαλος πρόβαλε στό κατώφλι· κρατοῦσε μιά μακριά βίτσα καί μοῦ φάνηκε ἄγριος, μέ μεγάλα δόντια, καί κάρφωσα τά μάτια μου στήν κορφή τοῦ κεφαλιοῦ του νά δῶ ἄν ἔχει κέρατα· μά δέν εἶδα, γιατί φοροῦσε καπέλο» (Νίκου Καζαντζάκη, Ἀναφορά στόν Γκρέκο, Ἀθήνα, σελ. 63-64). Ἐπίσης σήμερα τό παιδί δέ θά βρεῖ τό παλιό δημοτικό σχολεῖο, τό ὁποῖο μέ πιστότητα καί ζωντάνια παρουσιάζει ὁ Ἰωάννης Κονδυλάκης: «Μετά δυσκολίας ἀπέσπασε τό Μανώλη ὁ πατήρ του ἀπό τά πρόβατα, διά νά τόν παραδώση εἰς τόν δ ά σ κ α λ ον, ἕνα καλόγηρον, ὅστις πρό ὀλίγου εἶχεν ἀνοίξει σχολεῖον, ὅπου ἔδιδε περισσότερους ραβδισμούς παρά μαθήματα(…). Εἰς διάστημα δεκαπέντε ἡμερῶν ὁ Μανώλης δέν κατώρθωσε νά μάθη τίποτε περισσότερον ἀπό τήν φράσιν “Σταυρέ βοήθει”, τήν ὁποία προέτασσε τότε τοῦ ἀλφαβήτου. Ὁ δέ διδάσκαλος, ἀφοῦ εἰς μάτην ἐξήντλησεν ἐναντίον του ὅλας τάς δευτερευούσας τιμωρίας καί ἔσπασεν εἰς τήν ράχιν του δεκάδας ράβδων, ἐδοκίμασε καί τόν περιβόητον φάλαγγα (…). Τό παιδίον αἱμάσσον τούς πόδας, ὡρκίσθη νά μήν ἐπανέλθη πλέον εἰς τήν κόλασιν ἐκείνην (…). Ἐτράπη τήν πρός τά ὄρη ἄγουσαν καί μετά τινας ὥρας εὑρίσκετο εἰς τήν μάνδραν τοῦ πατρός του (…). Εἶχε σχηματίσει τήν πεποίθησιν ὅτι ἦτο ἀδύνατον νά μάθη γράμματα. Τά εἶχε πάρει ἀπό φόβον. Ἔπειτα ὁ τρόμος, τόν ὁποῖον τοῦ ἐνέπνευσεν ὁ δάσκαλος, τοῦ ἔφερε τοιαύτην ταραχήν, ὥστε παρέλυεν ἡ μνήμη καί ἡ γλῶσσα του ὁμοῦ. Διά νά συνηθίση νά μή λέγη τό Α ἄφλα ἔφαγεν ἀμέτρητα χαστούκια· ἅμα δ᾽ ἐμάνθανεν ἕν τῶν γραμμάτων τοῦ ἀ λφ αβήτου, ἐλησμόνει τό 19 Ἄγκυρα Ἐλπίδος προηγούμενον καί ἅμα ἤρχετο πλησίον του ὁ δάσκαλος, τά ἐλησμόνει ὅλα ἤ ἔλεγεν ἄλλ᾽ ἀντ᾽ ἄλλων» (Ἰωάννη Κονδυλάκη, Ὁ Πατούχας, Ἀθήνα 1983, σελ. 68). Σήμερα οἱ δάσκαλοι μέ τήν ἐπιστημονική καί παιδαγωγική τους κατάρτιση, μέ τήν ἀγάπη, πού δέν ἀναπληρώνουν οὔτε οἱ γνώσεις, οὔτε ἡ διδακτική ἐμπειρία, μέ ἐνθουσιασμό καί ἀτράνταχτη πίστη στή μεγάλη τους ἀποστολή προσφέρουν πολλές γνώσεις στό παιδί καί κάνουν τή φοίτησή του στό σχολεῖο, ὅσο εἶναι δυνατό, εὔκολη. Βέβαια τό παιδί θά συναντήσει δυσκολίες στό δημοτικό σχολεῖο. Καί τό νηπιαγωγεῖο ἔχει τίς δυσκολίες του. Ὅμως ἐκεῖ ὅλα γίνονται μέσα ἀπό τό παιχνίδι. Τά τραγούδια καί οἱ ζωγραφιές δημιουργοῦν στό παιδί εὐάρεστα συναισθήματα. Στό δημοτικό τό παιδί ἀσχολεῖται μέ τήν ἀνάγνωση, τήν ὀρθογραφία, τήν ἀριθμητική… Οἱ δάσκαλοι παιδεύουν καί μέ τίς δύο σημασίες πού ἔχει τό ρῆμα. Δέν εἶναι δυνατό νά γίνει ἀλλιῶς. «Ἡ μόρφωση, ὅπως μοῦ εἶπε κάποτε ὁ λυκειάρχης καί συγγραφέας Κωνσταντίνος Δεμερτζής, δέν εἶναι κάτι πού πετυχαίνεται μονομιᾶς. Εἶναι χαρακιές, πού πρέπει νά περαστοῦν ἡ μιά πάνω στήν ἄλλη, γιά νά δυναμώσουν καί νά ἀποτυπωθοῦν ὁριστικά, νά γίνουν αὐτό πού λέμε χαρακτήρας». Ὁ ἐλεύθερος χρόνος του περιορίζεται σημαντικά. Τό ὡρολόγιο πρόγραμμα τοῦ σχολείου εἶναι μεγάλο. Στό σπίτι πρέπει νά διαβά20 σει καί νά γράψει. Καί τό πρωϊνό ξύπνημα τοῦ προκαλεῖ δυσφορία. Ἔτσι πολλά παιδιά παρουσιάζουν ἀλλαγή στή συμπεριφορά τους. Εἶναι νευρικά, κλείνονται στόν ἑαυτό τους καί κλαῖνε εὔκολα. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δείξουν κατανόηση γιά τή νέα συμπεριφορά τοῦ παιδιοῦ τους. Πρέπει νά τό ἐνθαρρύνουν, νά ἐνισχύσουν τήν αὐτοπεποίθησή του, νά εἶναι κοντά του καί νά τό βοηθοῦν στήν ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων του. Στήν προσπάθεια τους αὐτή πρέπει νά ζητήσουν τή βοήθεια τῶν δασκάλων του. Ἡ βοήθειά τους εἶναι ἀπαραίτητη. Οἱ γονεῖς δέν πρέπει νά πιέζουν τό παιδί γιά ὑψηλές ἐπιδόσεις καί νά μήν τό ὑπερφορτώνουν μέ ἐξωσχολικές ἐργασίες, ἐπιδιώκοντας νά εκπληρώσουν τίς δικές τους ἀνεκπλήρωτες ἐπιθυμίες. Εὔχομαι σέ ὅλα τά παιδιά τῆς πρώτης τάξης τοῦ δημοτικοῦ, ὅταν μέ τό τέλος τοῦ διδακτικοῦ ἔτους ἀφήσουν τό σχολεῖο τους, νά μποροῦν νά ποῦν τοῦτα τά λόγια -λίγο παραλλαγμένα- τῆς ποιήτριας: «Ἐκεῖ στῆς πρώτης τό θρανίο ἔχω ξεχάσει τήν καρδιά μου!» Στά «πρωτάκια» τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, μά καί σέ ὅλους τούς μαθητές, τούς σπουδαστές καί φοιτητές ἐκφράζω τήν εὐχή: Τή βάρκα, μέ τήν ὁποία πλέουν στό πέλαγος τῆς παιδείας, «νά ὁδηγεῖ ὁ μπάτης, στό σκαμπανέβασμά της τό κῦμα νά βγάζει γιασεμιά». «Πατροκοσμᾶ, σέ παρακαλοῦμε, πέρασε καί ἀπό τήν πόλη μας, σήμερα ... Ἰωάννου Τσαγκατάκη, Δρος Χημείας Πανεπιστημίου Κρήτης ήμερα, ζοῦμε, σέ μιά ἐλεύθερη καί πανέμορφη χώρα, μέ πλούσια ἀγαθά, γαλανό οὐρανό τίς περισσότερες μέρες τοῦ χρόνου, γραφικά νησιά μέ θαυμάσιες παραλίες καί κρυφές ὀμορφιές στά χωριουδάκια καί στά βουνά μας. Παράλληλα, ἡ πλούσια ἱστορία καί ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας δημιουργοῦν τίς κατάλληλες συνθῆκες γιά νά εὐδοκιμήσει ὁ Ἕλληνας σέ αὐτό τόν τόπο. Γλυκιά γαλήνη καί αἰσιοδοξία γεμίζουν τήν καρδιά μας αὐτές οἱ ἁπλές σκέψεις. Ὅμως, γιά νά ἀξιοποιήσουμε τίς πλούσιες εὐλογίες τῆς χώρας μας ἀπαιτεῖται μιά προϋπόθεση: Ἡ ἐλευθερία. Ὁ Ἅγ ι ο ς Κο σ μ ᾶ ς ὁ Αἰτωλό ς ἤ Πατροκοσμᾶς ἐργάστηκε σκληρά, γιά νά ἀπολαμβάνουμε σήμερα αὐτό τό ἀγαθό. Βοήθησε τούς ραγιάδες γιά τήν ἐπιβίωση καί τήν πνευματική τους ἀνάσταση. Δέν τούς παρεῖχε σύγχρονα τεχνολογικά ἐπιτεύγματα, ὅπως τηλεοράσεις ἤ ἀεροπλάνα, γιά τά ὁποῖα ἄλλωστε προειδοποίησε τίς ἐρχόμενες γενεές μέ τίς προφητεῖες του, ἀλλά τούς μοίρασε ἁπλόχερα τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, γιατί ὅπως ἔλεγε: «Διαβάζοντας τό ἅγιον καί ἱερόν Εὐαγγέλιον ηὕρηκα μέσα πολλά καί διάφορα νοήματα, τά ὁποῖα εἶναι ὅλα μαργαριτάρια, διαμάντια, θησαυρός, πλοῦτος, χαρά, εὐφροσύνη, ζωή αἰώνιος». Ὁ Ἅγιος, μετά ἀπό 17 χρόνια μοναχικῆς ζωῆς, ἐγκατέλειψε τό Ἅγιο Ὄρος, ἀφοῦ πῆρε εὐλογία καί ἔκανε ὑπακοή στούς πνευματικούς του πατέρες: «Ἄφησα τήν ἐδικήν μου προκοπήν, τό ἐδικόν μου καλόν καί ἐβγῆκα νά περιπατῶ ἀπό τόπον εἰς τόπον Σ καί διδάσκω τούς ἀδερφούς μου». Πῆγε στήν Κωνσταντινούπολη, πῆρε καί τήν εὐλογία τοῦ Πατριάρχη καί ἔκανε τέσσερις μεγάλες περιοδεῖες στήν Ἑλλάδα ἀπό τό 1760 μέχρι τό 1779. Δίδαξε, λοιπόν, τό λόγο τοῦ Θεοῦ καί ἔριξε τό σπόρο γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους. Ἀπ᾽ ὅπου περνοῦσε ἔστηνε σταυρούς, βαστάζοντας τό δικό του σταυρό: «Σέ εὐχαριστῶ Χριστέ μου, γιά δυό μεγάλα πράγματα πού μου ’δωσες νά ὁρίσουν τή ζωή μου, ἐτοῦτο δῶ τό ράσο τό τριμμένο καί τό σταυρό μέσα στό στῆθος μου κρυμμένο... Ἐσύ στοῦ Γολγοθᾶ τό δρόμο ἤσουνα μόνος μά ἐμένα προνόμιο μεγάλο μου ’δωσες νά σέ ᾽χω ἐδῶ κοντά μου». Ἀντιμετώπιζε πολύ ἀντίξοες συνθῆκες, μέ ποικίλους ἐχθρούς, ὅπως ἔγραψε χαρακτηριστικά στόν ἀδερφό του Χρύσανθο: «Δέκα χιλιάδες χριστιανοί μέ ἀγαπῶσι καί ἕνας μέ μισεῖ. Χίλιοι Τοῦρκοι μέ ἀγαπῶσι καί ἕνας ὄχι τόσον. Χιλιάδες Ἑβραῖοι θέλουν τόν θάνατόν μου καί ἕνας ὄχι». Οἱ Ἑβραῖοι τελικά τόν ὁδήγησαν στό μαρτύριο, γιατί ἔπληττε τά συμφέροντά τους. Πέτυχε, ὅμως, ὁ κατακτητής -πράγμα παράδοξο- νά τόν βοηθᾶ στό ἔργο του, ἐνίοτε. Χαρακτηριστικά, ὁ Ἀλῆ Πασᾶς, πρόσταξε νά κτιστεῖ μοναστήρι στό ὄνομα τοῦ Ἁγίου «ἐπειδή τόν ἐγνώρισεν ὡς ἀληθινόν ἄνθρωπον τοῦ Θεοῦ διά τήν προφητείαν καί διά ἄλλα» καί ἄλλοτε, ἀπό τήν πολλή του εὐλάβεια, εἶπε σέ φανατικό ὁμόπιστό του: «Φέρετέ μου ἕνα μουσουλμάνο, σάν καί αὐτόν τόν χριστιανό καί νά τοῦ φιλήσω τά πόδια». Ἡ παιδεία τοῦ Πατροκοσμᾶ δέν ἦταν 21 Ἄγκυρα Ἐλπίδος διανοητική, ἀλλά ἀνθρωποπλαστική: «Δέν βλέπετε ὅτι ἀγρίεψε τό Γένος μας ἀπό τήν ἀμάθεια καί ἐγίναμε ὡσάν θηρία;». Ἔδινε προτεραιότητα στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου: «Τό κορμί σας ἄς τό καύσουν, ἄς τό τηγανίσουν, τά πράγματά σας ἄς τά πάρουν, μή σᾶς μέλη, δῶστε τα, δέν εἶναι ἐδικά σας. Ψυχή καί Χριστός σᾶς χρειάζεται. Ἐτοῦτα τά δυό ὅλος ὁ κόσμος νά πέση, δέν ἠμπορεῖ νά σᾶς τά πάρη, ἔξω ἄν τύχη καί τά δώσετε μέ τό θέλημά σας. Αὐτά τά δύο νά τά φυλάγετε νά μήν τύχη καί τά χάσετε». Ἀγαποῦσε πολύ τόν συνάνθρωπο, τόν ἀδερφό του, ἀλλά περισσότερο ἀγαποῦσε τά παιδιά, ἀποσκοπώντας στήν ὁλόπλευρη ψυχοσωματική τους καλλιέργεια: «Ἀπό μικρόν παιδίον ὁπού ἤμουνα ἀγαποῦσα τά μικρά παιδιά, καί, ὅταν βλέπω κανένα παιδίον μέ φαίνεται, νά ἀνοίξω τήν καρδίαν μου νά τό βάλω μέσα. Ἀνίσως καί θέλετε νά μέ σκλαβώσετε, δέν ἠμπορεῖτε μέ ἄλλον τρόπον παρά ἄν θέλετε νά μοῦ χαρίσετε τά παιδιά σας». Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἀγωνίστηκε γιά οὐσιαστική δ ω ρ ε ά ν, ἑ λ λ η ν ο ρ θ ό δ ο ξ η , παιδεία στηριζόμενος στήν παιδαγωγική των Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Μέ τήν καλλιέργεια τῆς ἑλληνορθόδοξης συνείδησης τῶν ἑλληνοπαίδων, μέσω τῆς ἐκμάθησης τῆς ἱστορίας καί τῆς μελέτης καί κατανόησης τῶν Θείων Γραφῶν, προσπαθοῦσε νά σταματήσει τούς συνεχεῖς ἐξισλαμισμούς, ἀλλά καί νά δημιουργήσει μιά σωστή ἀντίληψη ζωῆς: «Ἀπό τό σχολεῖον μανθάνομε τό κατά δύναμιν τί εἶναι Θεός, τί εἶναι Ἁγία Τριάς, τί εἶναι ἄγγελοι, 22 ἀρχάγγελοι, τί εἶναι δαίμονες, τί εἶναι Παράδεισος, τί εἶναι κόλασις, τί εἶναι ἁμαρτία, ἀρετή. Ἀπό τό σχολεῖον μανθάνομεν τί εἶναι Ἁγία Κοινωνία, τί εἶναι Βάπτισμα, τί εἶναι τό ἅγιον Εὐχέλαιον, ὁ Τίμιος Γάμος, τί εἶναι ψυχή, τί εἶναι κορμί, τά πάντα ἀπό τό σχολεῖον τά μανθάνομεν». Γι’ αὐτό ἔκτιζε σ χ ο λ ε ῖ α ἀπό πόλη σέ πόλη. Ἔλεγε στούς χριστιανούς: «Καλύτερα νά ἔχεις εἰς τήν χῶραν σου σχολεῖον ἑλληνικόν παρά νά ἔχης βρύσες καί ποταμούς, διατί ἡ βρύσις ποτίζει τό σῶμα, τό δέ σχολεῖον ποτίζει τήν ψυχήν». Γράφει στόν ἀδερφό του κάνοντας ἕνα ἀπολογισμό: «Ἕως τριάκοντα ἐπαρχίας περιῆλθον, δέκα σχολεῖα ἑλληνικά ἐποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα, τοῦ Κυρίου συνεργοῦντος». Κατάφερνε νά συγκεντρώνει τρομακτικά γιά τήν ἐποχή ποσά - σέ ἕνα χωριό μέσα σέ τρεῖς μέρες συγκέντρωσε 10.000 γρόσια - ἀπό ἐράνους, εἰσφορές, τήν ἐκκλησιαστική περιουσία, ἀπό τό ὑστέρημα τῶν πιστῶν καί τό δικό του, ἀκόμα καί ἀπό Τούρκους βαθμοφόρους. Οἱ γυναικεῖες ψυχές, συγκινοῦνταν ἰδιαίτερα καί ἐναπέθεταν στά πόδια τοῦ ὅλα τους τά χρυσαφικά, τά οἰκογενειακά κειμήλια καί καθετί περιττό πρός τήν ψυχική ὠφέλεια. Ὅσο γιά τήν ἑλληνική μας γλώσσα ἔλεγε: «Νά σπουδάζετε τά παιδιά σας νά μανθάνουν τά ἑλληνικά, διατί καί ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι εἰς τήν ἑλληνικήν» καί «διαβάζοντας τά ἑλληνικά τά ηὕρα νά λαμπρύνουν καί φωτίζουν τό νοῦν τοῦ ἀνθρώπου, καθώς φωτίζει ὁ ἥλιος τήν γῆν». Ὁ Πατροκοσμᾶς διδάσκοντας γιά τήν Ἄγκυρα Ἐλπίδος ο ἰ κ ο γ ε ν ε ι α κ ή ζ ω ή ξεκαθάριζε τούς ρόλους τῶν συζύγων, ἀκολουθώντας τίς θέσεις τῶν Πατέρων γιά οὐσιαστική ἰσότητα μεταξύ τῶν δύο φύλων. Μέ αὐτό τόν τρόπο προφύλασσε τά ἀντρόγυνα ἀπό τόν εὔκολο χωρισμό: «Ὁ διάβολος θέλει νά χωρίζονται τά ἀνδρόγυνα καί ὄχι ὁ Θεός. Ἔτσι λέγει ὁ Νόμος. Κανένα ἄλλο αἴτιον δέν τούς χωρίζει ἔξω ἄν ξεπέσουν ἐπί πορνείαν». Ἀλλά καί σέ αὐτή τήν περίπτωση συνιστοῦσε μετάνοια καί συγχώρεση γιά νά μή διαλυθεῖ ἡ οἰκογένεια, προβάλλοντας τήν ἁγνή ἀγάπη: «Οἱ ἄνδρες ὅσον ἠμπορεῖτε νά ἔχετε τήν ἀγάπη μέ τές γυναῖκες σας. Δέν βλέπετε, πόσους πειρασμούς ἔχουν οἱ εὐλογημένες μέ τά παιδιά τους, μέ τό σπίτι, μέ τό ἕνα, μέ τό ἄλλο; Μεγαλυτέρα ἀρετή δέν ἠμπορεῖ νά κάμη ἡ γυναίκα, ὡσάν νά παρηγορῆ καί νά ὑπομένη τόν ἄνδρα της». Συμβούλευε τούς χριστιανούς νά συμμετέχουν στή λ α τ ρ ε υ τ ι κ ή ζ ω ή τ ῆ ς Ἐ κ κ λ η σ ί α ς , ἰδιαίτερα τήν Κυριακή, πού ἔπρεπε νά ἀφιερώνεται σέ ἐκκλησιασμό, ἀνάπαυση, στοχασμό τῆς ψυχῆς καί δοξολογία τοῦ Θεοῦ: «Ἀπό τόν Χριστόν μή χωρίζεσθε καί ἀπό τήν ἐκκλησίαν. Ἀκοῦτε τόν ἱερέα ὁπού σημαίνει; Εὐθύς νά σηκώνεστε νά νίπτεσθε καί νά πηγαίνετε εἰς τήν ἐκκλησίαν, νά ἀκούετε τήν ἀκολουθίαν μέ προσοχήν». Νά σημειωθεῖ, ἐδῶ, ὅτι καί ἡ σύγχρονη παιδαγωγική συμβαδίζει μέ τόν Πατροκοσμᾶ καί τούς ἄλλους Πατέρες σέ αὐτό τό θέμα: «Τό σχολεῖο ὀφείλει νά δημιουργεῖ στενές σχέσεις μέ τήν ἐκκλησία, ἀλλά καί ἡ ἐκκλησία μέ τό σχολεῖο». Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς συνιστοῦσε συχνή ἐ ξ ο μ ο λ ό γ η σ η καί ἐξηγοῦσε στούς πιστούς: «Τέσσερα εἶναι τά ἰατρικά... πρῶτον εἶναι νά συγχωρᾶτε τούς ἐχθρούς σας. Τό δεύτερο νά ἐξομολογᾶσθε παστρικά καί καλά. Τό τρίτο νά κατηγορᾶτε τοῦ λόγου σας. Τό τέταρτο νά ἀποφασίζετε νά μή κάνετε ἁμαρτίαν… Καί νά συνηθίζετε τά παιδιά σας ἀπό μικρά, διά νά συνηθίζουν εἰς τόν καλόν δρόμον, νά ἐξομολογοῦνται». Στή συνέχεια τούς προέτρεπε νά προετοιμάζονται καί νά « σ υ χ ν ο κ ο ι ν ω ν ο ῦ ν » : «Πρῶτον νά πλύνωμεν καί νά καθαρίζωμεν τό ἀγγεῖον καί ὕστερα νά βάλουμε τό πολύτιμον πράγμα μέσα». Γιά τή νηστεία ἔλεγε: «Πρέπει καί ἡμεῖς οἱ εὐσεβεῖς χριστιανοί νά νηστεύωμεν πάντοτε, μά περισσότερον τήν Τετράδην, διατί ἐπουλήθηκε ὁ Κύριος καί τήν Παρασκευή, διατί ἐσταυρώθη». Τόνιζε, ἐπίσης, τήν ἀξία τῆς π ρ ο σ ε υ χ ῆ ς : «Σᾶς συμβουλεύω νά μάθετε ὅλοι τό “Ἄγγελος Πρωτοστάτης”, ἄνδρες καί γυναῖκες, παιδιά καί κορίτσια νά τό λέγετε εἰς τήν προσευχήν σας». Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς εὐλαβοῦνταν πολύ τήν Παναγία μας: «Νά ἔχετε εὐλάβειαν εἰς ὅλους τούς Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας, ναί, μά περισσότερον νά ἔχετε χίλιες φορές εἰς τήν Δέσποινά μας τήν Θεοτόκον Μαρίαν... εἶναι κυρά καί βασίλισσα τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς καί πάσης νοητῆς κτίσεως». Γιά τήν ἀναμόρφωση ὅλης της τότε, σκλαβωμένης, ἑλληνικῆς κ ο ι ν ω ν ί α ς , στόχευε στήν ἀ δ ε ρ φ ο π ο ί η σ η τ ῶ ν π ο λ ιτ ῶ ν , διδάσκοντας ἀγ ά π η : «Τό κύ23 Ἄγκυρα Ἐλπίδος ριον ὄνομα τοῦ Θεοῦ μᾶς εἶνε καί λέγεται ἀγάπη... πρέπει νά ἔχωμεν δυό ἀγάπας· ἀγάπην εἰς τόν Θεόν μας, καί εἰς τούς ἀδερφούς μας... Καί καθώς ἕνα χελιδόνι χρειάζεται δύο πτερούγας διά νά πετᾶ εἰς τόν ἀέρα, οὕτω καί ἡμεῖς χρειαζόμεθα αὐτάς τάς δύο ἀγάπας». Δίπλα δίπλα ὅμως τοποθετοῦσε καί τήν τ α π ε ί ν ω σ η : «Ἐδῶ πῶς πηγαίνετε, χριστιανοί μου; Τήν ταπείνωση ἀγαπᾶτε ἤ τήν ὑπερηφάνειαν;... Ὁ χριστιανός χρειάζεται δυό πτέρυγας διά νά πετάξη, νά ὑπάγη εἰς τόν Παράδεισον, τήν ταπείνωσιν καί τήν ἀγάπην». Σήμερα, στήν «ἐλεύθερη» κοινωνία μας, τί ἀναζητοῦν οἱ ἄνθρωποι; Οἱ περισσότεροι, ἴσως, ποῦν: «Νά εἴμαστε καλά» ἤ «νά περνᾶμε καλά» ἤ πιό συγκεκριμένα « ε ὐ τ υ χ ί α » . Πῶς ὅμως ἀντιλαμβάνονται οἱ ἄνθρωποι τήν ἔννοια αὐτή; Σίγουρα ἀνάμεσα στίς διαστάσεις της περιλαμβάνουν τήν ὑγεία, τά ὑλικά ἀγαθά καί ἀνέσεις, τίς σπουδές στό πανεπιστήμιο, μιά «καλή» ἐργασία, τήν εὕρεση ἰδανικοῦ συντρόφου, καί τή δημιουργία σωστῆς οἰκογένειας. Ἄραγε, μήπως ἡ σ τ α υ ρ ο α ν α σ τ ά σ ι μ η ἀ γ ά π η τοῦ Πατροκοσμᾶ μπορεῖ νά βοηθήσει σέ ὅλες τίς παραπάνω ἀναζητήσεις; Γιατί συνήθως οἱ ἄνθρωποι ἀντιλαμβάνονται τήν ἀγάπη περισσότερο στή συναισθηματική της διάσταση, ἀγνοώντας τό βαθύτερο ὑπαρξιακό της περιεχόμενο, τό ὁποῖο μπορεῖ νά ὁδηγήσει στήν ἀληθινή εὐτυχία. Δύσκολα μποροῦν νά καλυφθοῦν ὅλα αὐτά τά θέματα σέ ἕνα μικρό ἄρθρο. Ἴσως χρειάζεται νά γίνουν ἀτελείωτες συζητήσεις καί νά γραφοῦν ὁλόκληροι τόμοι. Ὅμως νά, ὁ Πατροκοσμᾶς ἦρθε καί φέτος στίς 24 Αὐγούστου. Τήν ἡμέρα πού ἄδικα μαρτύρησε καί ἐκπληρώθηκε ἔτσι ὁ βαθύτερος ὑπαρξιακός του πόθος: «Τόν Χριστόν μου παρακαλῶ νά μέ ἀξιώση νά 24 χύσω καί τό αἷμα μου διά τήν ἀγάπην του, καθώς τό ἔχυσε καί ἐκεῖνος διά τήν ἀγάπην μου». Πατροκοσμᾶ, σέ παρακαλοῦμε, πέρασε καί ἀπό τήν πόλη μας, σήμερα... σίγουρα ἔχεις πολλά ἀκόμη νά μᾶς πεῖς... «Ἐδῶ, χριστιανοί μου, πῶς πηγαίνετε...» σήμερα; Θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω τήν Ἱερά Μονή Κουτλουμουσίου Ἁγίου Ὄρους καί τό Ὑπουργεῖο Παιδείας καί Θρησκευμάτων, γιά τήν προκήρυξη τοῦ Παγκόσμιου Ὀρθόδοξου Μαθητικοῦ Διαγωνισμοῦ πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ (www.eptalofos.com.gr), ἀφορμή τῆς ὁποίας εἶναι τό παρόν ἄρθρο, μιά μικρή ὁμάδα παιδιῶν πού ἐργάζεται γι᾽ αὐτό τό διαγωνισμό καί ὅλους ὅσοι βοήθησαν στή σύνταξη αὐτοῦ του ἄρθρου. Πηγές: -Μ. Μαμασούλα, Πατροκοσμᾶς, Ἱερουργός τοῦ Λόγου καί τῆς Πράξης, ἔκδ. Ὀρθόδοξου Φιλανθρωπικῆς, Ἱεραποστολικῆς καί Πολιτιστικῆς Ἑνώσεως «Ἁγία Φιλοθέη», Ἀγρίνιο 2001. -Ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Καντιώτη, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἔκδ. Ὀρθόδοξος Ἱεραποστολική Ἀδελφότης «Ὁ Σταυρός», Ἀθῆναι 1997. -Μ. Πλέσσα, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ὁρατόριο, Ὡδή στόν Ἅγιο τῶν σκλάβων, CD MINOΣ ΕΜΙ 2001. -B.Δ. Χαρώνη, Παιδαγωγική Ἀνθρωπολογία Ἁγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, ἐκδ. Ἑλ. Μερετάκη «Τό Βυζάντιον», Ἀθήνα 1993. -Ἠ.Γ. Μετοχιανάκης, Εἰσαγωγή στήν Παιδαγωγική, τόμ. Α´, Ἡράκλειο 2000. -Γ.Δ. Μεταλληνός, Παράδοση καί Ἀλλοτρίωση, εκδ. Δόμος, Ἀθήνα 1989, σελ. 85110. Προσκυνηματική ἐκδρομή σέ Μακεδονία, Βόρεια Ἤπειρο καί Σκόπια Παναγιώτου Σπάρου, πρ. Δ/ντοῦ Πειραματικῶν Σχολείων Μαρασλείου Η ταν μιά δωρεά ἀπό τόν Τριαδικό Θεό μέ τήν πνευματική καθοδήγηση καί συνοδεία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου καί ὀργανωτή καί ἐκτελεστή τῶν προσκυνηματικῶν ἐκδρομῶν μας, τόν κ. Θεόδουλο Ζεάκη. Μιά δωρεά πού ἡ πορεία του ἦταν μέσα ἀπό ἕνα λουτρό παλιγγενεσίας τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ πνεύματος καί τῶν ἐθνικῶν ἱστορικῶν μνημείων. Ὀφείλουμε, κυρίως οἱ νέοι μας, νά γνωρίζουν ὅτι ἡ Ἑλλάδα εἶναι ἕνας ἀτελείωτος τόπος θυσιῶν καί λατρείας, ἀγώνων καί ἡρώων. Πολλά τά ἔτη σας καί καρπερά Σεβασμιώτατε, πού μέ τίς κάθε χρόνο προσκυνηματικές αὐτές ἐκδρομές, μᾶς ὁδηγεῖτε σέ μιά ἄλλη μορφή ἐπικοινωνίας μέ τό Θεό, μέ τά ἱστορικά καί διάσπαρτα ἐθνικά μνημεῖα, μιά ἐπικοινωνία πού γίνεται καί βιώνεται μέ τήν καρδιά μας, χωρίς θόρυβο καί μεγάφωνα, μέ τό προσκύνημα τῶν θαυματουργῶν εἰκόνων καί τό βίωμα τῆς πίστεως. Οἱ διάσπαρτες Ἱερές Μονές μέ τούς μοναχούς καί τίς μοναχές, κυρίως τοῦ Μακεδονικοῦ χώρου, εἶναι καί παραμένουν οὐσιαστικά φρούρια καί κάστρα τοῦ Ὀρθοδόξου πνεύματος καί τῆς ἐθνικῆς ὕπαρξης, εἶναι «στρατιῶτες τοῦ Χριστοῦ» καί «Λεωνίδες Θερμοπυλῶν». Πολλά χειρόγραφα ἔργα ἀρχαίων σοφῶν καί ἱεροπατέρων, σπάνια ἔργα ζωγραφικῆς, πρότυπα τέχνης, ξενόγλωσσα τέμπλα, ἁγιογραφίες καί εἰκόνες μεγάλης ἱστορικῆς καί θρησκευτικῆς ἀξίας, πολλά γενικά ἀριστουργήματα, βρίσκονται σέ ξένα μουσεῖα, ἀρπάχτηκαν καί ποδοπατήθηκαν ἀπό τό ἀντιμοναστηριακό μένος τοῦ Βαυαροκρατίας. Τετρακόσια καί πλέον μοναστήρια ἔκλεισαν καί ἐρημώθηκαν καί μαζί τους ὅ,τι ἐθνικό, ἱερό καί ὅσιο ὑπῆρχε. Δίκαια ὁ ἐθνικός μας ἱστορικός Μακρυγιάννης «θρηνεῖ καί ὀδύρεται» γιά τά καμώματα τῆς Βαυαροκρατίας γιά τό ἀνείπωτο μοναστηριακό μίσος τῶν Μονῶν, τῆς πίστης μας καί τῆς Ὀρθοδοξίας. Κυ ρ ι α κ ή 3 0 Ἰ ο υ ν ί ο υ 2 0 1 3 : Δύο λεωφορεῖα ἀπό τήν Ἱεράπετρα καί ἕνα ἀπό τή Σητεία πῆραν πορεία κατά τίς 6:00´ μ.μ. γιά τό Ἡράκλειο. Σέ περίπου δύο ὧρες τά λεωφορεῖα προσεγγίζουν τήν προβλήτα τοῦ λιμανιοῦ. Ἐκεῖ ὡς συνήθως, ὁ εὐγενέστατος πάντα ἤρεμος καί ἐξυπηρετικός, ὑπεύθυνος τοῦ ταξιδιωτικοῦ πρακτορείου «ΜIRANDA TRAVEL» κ. Θ. Ζεάκης μᾶς περίμενε, δίδοντας στόν καθένα ἐνημερωτικό φάκελλο καί τό εἰσιτήριο τοῦ πλοίου. Οἱ Μινωϊκές Γραμμές μέ τό πολυτελέστατο πλοίο «FESTOS PALACE» καί μέ ἤρεμο καί διασκεδαστικό ταξίδι, μᾶς μετέφεραν στόν Πειραιά. Δευτέρα 1 Ἰουλίου 2013: Τρία λεωφορεῖα μᾶς περίμεναν. Παίρνουμε τίς ἀποσκευές, ἐπιβιβαζόμαστε καί ... «καλό μας ταξίδι». Διασχίζουμε τόν Πειραιά καί τήν Ἀθήνα, κίνηση μέτρια, ἡ οἰκοκονομική κρίση φανερή. Παίρνουμε τήν ἐθνική ὁδό Ἀθηνῶν-Θεσσαλονίκης, ἀφήνοντας πίσω τό «κλεινόν ἄστυ». Φτάνουμε στή μεγαλύτερη βιομηχανική ζώνη τῆς Ἑλλάδας, τά Οἰνόφυτα, δεξιά μας εἶναι ἡ ἀρχαία Αὐλίδα καί ἀριστερά ἡ Τανάγρα, μέ τά κομψά εἰδώλια, τίς «Ταναγραίες κόρες» ἀπό ψημένη λάσπη. Μπαίνουμε στή Βοιωτική γῆ. Ἀριστερά καί σέ ἀπόσταση 4 χλμ., ἡ χώρα τοῦ Κάδμου, τοῦ δημιουργοῦ τοῦ πρώτου ἀλφαβήτου, ἡ χώρα τοῦ Οἰδίποδα, τῆς Ἀντιγόνης καί τοῦ μυθικοῦ ἥρωα Ἡρακλῆ, τοῦ Πίνδαρου καί τοῦ Ἡσιόδου, ἡ λοφοκτισμένη καί γνωστή ἀπό τό βλάχικο γάμο, Θήβα. Ἀμέσως μπαίνουμε στήν πιό εὔφορη πεδιάδα τῆς Ἑλλάδας, τήν Κοπαΐδα (μέχρι τό 25 Ἄγκυρα Ἐλπίδος 1898 λίμνη) καί στό βάθος βρίσκεται ἡ τραγουδισμένη μέ «τά Σαράντα παλικάρια της», κτισμένη στούς πρόποδες τοῦ Ἑλικώνα, τοῦ βουνοῦ, ὅπου κατοικοῦσαν οἱ δώδεκα μοῦσες, ἡ ὑδατοφορούσα Λειβαδιά, μέ τό πάλαι ποτέ μαντεῖο τοῦ Τροφωνίου. Μᾶς δέχεται ἡ Φθιωτική γῆ μέ τίς Θερμοπύλες τοῦ Λεωνίδα καί τῶν Τριακοσίων, μέ τό γιοφύρι της Ἀλαμάνας καί τό μνημεῖο τοῦ γενναίου ὁπλαρχηγοῦ Ἀθανασίου Διάκου καί τό Χάνι τῆς Γραβιᾶς, ὅπου ὁ Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος μέ 18 παλικάρια ἀντιστάθηκαν στά ἰσχυρά στρατεύματα τοῦ αἱμοβόρου Ὀμέρ Βρυώνη. Ψηλά τό Ζητούνι (σήμερα Λαμία), νά ὑπερηφανεύεται γιά τή δόξα καί τίς θυσίες τῶν προγόνων μας. Διασχίζουμε τήν ἀπέραντη Θεσσαλική πεδιάδα, ἡ χώρα τῶν μεγάλων μύθων, ἡ χώρα τῆς Ἰωλκοῦ καί τῶν Ἀργοναυτῶν τοῦ Ἰάσονα, ἡ χώρα τῆς Φθίας καί τοῦ ἡρωϊκοῦ πολεμιστῆ τῆς Τροίας Ἀχιλλέα, ἡ χώρα τοῦ Κισσάβου (Ὄσσα) καί τοῦ Πηλίου τῶν Κενταύρων. Ἀφήνουμε δεξιά καί ἀριστερά τίς μεγαλουπόλεις Λάρισα, Βόλο, Τρίκαλα καί Καλαμπάκα μέ τά Μετέωρα καί τά 5 μοναστήρια καί μπαίνουμε στήν πιό γραφική καί περίφημη Κοιλάδα τῶν Τεμπῶν. Πῆρε τό ὄνομα ἀπό τό ρῆμα «τέμνω». Πραγματικά εἶναι ἡ μεγαλύτερη «τομή», πού ἔγινε στά πανάρχαια χρόνια ἀνάμεσα στόν Ὄλυμπο καί Κίσσαβο (Ὄσσα). Τά Τέμπη εἶναι χιλιοτραγουδισμένα. Τή διασχίζει ὁ πλατανοσκέπαστος Πηνιός ποταμός. Ὁ Ὄλυμπος καί ὁ Κίσσαβος δέν μαλώνουν πιά, μᾶς ἀποχαιρετοῦν καί μᾶς στέλνουν στήν πιό ἱστορική καί αἱματοβαμμένη περιοχή τῆς Ἑλλάδος, τήν Μακεδονία. Δέν ὑπάρχει «Σλάβοι» τοῦ βορρᾶ, οὐδεμία ἀμφισβήτηση γιά τήν ἐθνολογική, ἀρχαιολογική καί ἱστορική ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας. Ἦταν καί εἶναι ἡ βάση «ἀπό ὅπου σάν ἄλλος πύραυλος, πού ἐπινόησε ὁ τολμηρός καί ἀκαταμάχητος (κατά τόν χρησμό τῆς Πυθίας) Μέγας Ἀλέξανδρος, ἐκτοξεύθηκε στά πέρατα τοῦ γνωστοῦ κόσμου ἡ Ἑλληνική γλώσσα καί ὁ ἑλληνικός πολιτισμός». Ἡ σημερινή Μακεδονία, καθώς καί ἡ ἀλύτρωτη, ἀποτελοῦσε «τό Μα26 κεδνόν ἔθνος», κατοικούμενο ἀπό τή Δωρική φυλή μέ ἕδρα τήν περιοχή τῆς Ἠμαθίας. «Γράμματά τε μανθάνειν ἑλληνικά καί ὅπλοις Μακεδονικοῖς ἐντρέφεσθαι» ἦταν ἡ ἐντολή τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου νά διδάσκονται οἱ νέοι τῶν Περσῶν. Πρῶτος σταθμός στή Μακεδονική γῆ ὁ νομός Πιερίας, μέ πρωτεύουσα τήν προσφυγούπολη Κατερίνη. Πρόσφυγες ἀπό τό ὄρος Σινᾶ κατά τόν 14ο αἰώνα ἔχτισαν ἐκεῖ τήν ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, ἀπό τήν ὁποία πῆρε τό ὄνομα ἡ πόλη. Κοντά καί μέσα σέ μιά ἐλατόφυτη πλαγιά τοῦ Ὀλύμπου βρίσκεται τό Λιτόχωρο, πού ἐπί τουρκοκρατίας ἦταν τακτικό «λιμέρι» τῶν κλεφτῶν καί ὁπλαρχηγῶν τοῦ Ὀλύμπου. Πιό πάνω βρίσκεται τό φαράγγι τοῦ ποταμοῦ Ἐνιπέα, ὅπου ἐκεῖ σ᾽ ἕνα ὀνειρικό καί καταπράσινο τοπίο, πραγματικά κάτω ἀπό τούς θρόνους τῶν Ὀλυμπίων θεῶν, ἔχει στήσει τό θρόνο της ἡ ξακουστή Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή τοῦ Αγίου Διονυσίου τοῦ «ἐν Ὀλύμπῳ». Ἦταν τό πρῶτο προσκύνημα. Φτάσαμε. Ἦταν σχεδόν μεσημέρι. Ἡ πολύωρη διαδρομή μᾶς εἶχε κάπως μουδιάσει. Ὅμως τά δροσερότατα νάματα τῶν πηγῶν τοῦ Ὀλύμπου, πού μπαίνοντας ἦταν μπροστά, μᾶς ξεδίψασαν καί μᾶς τόνωσαν. Οἱ καλοσυνάτοι ἱερομόναχοι-γνωστοί καί ἀπό ἄλλη συνάντηση, μᾶς δέχθηκαν καί μᾶς ὁδήγησαν στό Καθολικό τοῦ ναοῦ. Ἁπλός καί ἀπέριττος ναός σταυροειδής βυζαντινοῦ ρυθμοῦ καί ἀθωνικοῦ τύπου. Μέχρι τό 1828 εἶχε πέντε μο- Ἄγκυρα Ἐλπίδος λυβοσκέπαστους τρούλους. Σήμερα ἄλλη ἡ μορφή τοῦ τρούλου. Ὅλες τίς εἰκόνες τοῦ Τέμπλου τίς ζωγράφισε ὁ διάσημος ἁγιογράφος Φώτης Κόντογλου. Στό νάρθηκα βρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ, πού προσκυνήσαμε, καί δεξιά εἶναι τό παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Νικάνορα. Ὁδηγηθήκαμε στό Σκευοφυλάκιο, ὅπου κατατίθενται πάμπολα πολύτιμα κειμήλια, ἀποθησαυρίσματα τοῦ ἐθνικοῦ, κοινωνικοῦ καί πνευματικοῦ παρελθόντος καί διαλαλοῦν στούς αἰῶνες τήν πλούσια πολιτισμική κληρονομιά μας. Εἴδαμε, ἐκτός ἀπό τά ἱερά κειμήλια, περισσότερες ἀπό 50 ἐπίχρυσες καί ἀσημένιες λειψανοθῆκες, μέ λείψανα ἁγίων καί μαρτύρων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τῆς πατρίδας. Θαυμάσαμε τόν κεντημένο ἐπιτάφιο τοῦ 1578, τό, διά μέσου μεγενθυτικοῦ φακοῦ, ξυλόγλυπτο σταυρό μέ φανταστικές καί ἀσύλληπτες γιά τόν νοῦ παραστάσεις ἀπό τή ζωή τοῦ Χριστοῦ. Προσκυνήσαμε μέ θρησκευτικό ζῆλο τόν πίνακα μέ τή σταύρωση τοῦ Χριστοῦ, ἔργο τοῦ μεγάλου καί παγκοσμίως γνωστοῦ Δ. Θεοτοκόπουλου. Στό τέλος ἐψάλη ἀπό τόν Σεβασμιώτατο κ.κ. Εὐγένιο καί τούς Ἱερεῖς, πού συμμετεῖχαν στήν ἐκδρομή, εἰδική δέηση στό χῶρο τῶν ἁγίων λειψάνων. Εἶναι μιά Μονή μέ μεγάλη θρησκευτική, μουσειακή καί μνημειακή δόξα καί ἀξία. Λειτουργοῦσε καί τό «Κρυφό Σχολεῖο», στό ὁποῖο φοίτησαν καί ἄφησαν τά χνάρια τῆς δόξας τους καί οἱ μεγάλοι ὁπλαρχηγοί Νικοτσάρας, Γιωργάκης Ὀλύμπιος, ἴσως καί ὁ Ρῆγας Φερραῖος, κυνηγημένος ἀπό τό φόνο ἑνός τούρκου. Ἀφήνουμε τήν Ἱερά Μονή τοῦ Διονυσίου, φωλιασμένη ἐκεῖ στήν πλαγιά τοῦ Ὀλύμπου, μεσημεριανό φαγητό σ᾽ ἕνα βυθισμένο στό πράσινο ἑστιατόριο τοῦ Πλαταμώνα καί ἀναχωροῦμε γιά τόν ἀκριτικό νομό, τή μαγευτική Φλώρινα. Διασχίσαμε ἕνα μέρος τῆς μεγάλης πεδιάδας τῆς Θεσσαλονίκης, πού εἶναι προσχωσιγενές, «τέκνο» κυρίως τοῦ Ἀξιοῦ, ἀλλά καί τοῦ Ἁλιάκμονα, Λουδία καί Γαλλικοῦ. Φεύγουμε καί σέ λίγα χιλιόμετρα συναντᾶμε τή νέα «Ἐγνατία ὁδό». ῾Η Ἐγνα- τία ὁδός, εἶναι ἡ παλαιά Ρωμαϊκή ὁδός, πού ξεκινοῦσε ἀπό τό Δυρράχιο τῆς Ἀδριατικῆς δυτικά καί ἔφτανε ἕως τήν Κων/πολη ἀνατολικά. Τώρα, ἔργο τῆς σύγχρονης ἐποχῆς, ξεκινᾶ ἀπό τούς Εὐζώνους καί καταλήγει δυτικά στήν Ἡγουμενίτσα. Πραγματικά ἡ νέα Ἐγνατία ὁδός εἶναι ἕνα σύγχρονο ἔργο, ἕνα θαῦμα τοῦ σύγχρονου ὁδικοῦ σχεδιασμοῦ μέ τά ἀμέτρητα -τό μέρος πού διασχίσαμε- τούνελ (σήραγγες), περνώντας μέσα ἀπό τά βουνά, συντομεύοντας πολύ τήν ἀπόσταση. Φτάνουμε, μετά ἀπό ἕνα ὁλοήμερο ταξίδι, στήν ἀκριτική καί χωρίς ὐπερβολή εἰδυλλιακή Φλώρινα. Νιώσαμε χαρά καί συγκίνηση, διότι κοιτάζοντας ἕνα χάρτη τῆς Ἑλλάδας, θά δοῦμε ὅτι ξεκινήσαμε ἀπό τό νοτιότερο σύνορο τῆς χώρας μας, ἀπό τή νύφη τοῦ Λιβυκοῦ Ἱεράπετρα καί φθάσαμε στά ἁγιασμένα καί ἱερά χώματα τοῦ ἀκριτικοῦ βορρᾶ! Φτάσαμε στή Φλώρινα τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Αὐγουστίνου Καντιώτη, ὀχυρωμένη ἐκεῖ στούς πρόποδες τοῦ ὄρους Περιστέρι (Βαρνούς), κτισμένη στό στόμιο μιᾶς «βαθύτατης καταπράσινης χαράδρας», πού τή διαρρέει ὁ μικρός ποταμός Σακαλέβας. Τό ὄνομα ὀφείλεται στήν ἄφθονη βλάστηση (χλωρό ἤ φλωρό-Φλώρινα), κτισμένη ἐπί βυζαντινῆς ἐποχῆς πάνω στά ἐρείπια τῆς ἀρχαίας Ἡράκλειας. Ἡ Φλώρινα ἀποτελεῖ κόμβο ὁδικοῦ ἀκτινωτοῦ δικτύου πρός ὅλες τίς πόλεις τῆς Μακεδονίας, τῶν Σκοπίων καί τῆς Ἀλβανίας. 27 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Ψηλά σέ ἕνα καταπληκτικό φυσικό τοπίο βρισκόταν τό ξενοδοχεῖο «ΦΙΛΙΠΠΕΙΟΝ», ὅπου μέ θέα μπροστά μας ὅλη τήν πόλη καί τόν κάμπο της, θά μᾶς φιλοξενοῦσε γιά δύο ἡμέρες. Τακτοποίηση στό μικρό, ἀλλά ἐξόχως καθαρό καί πανοραματικό, ξενοδοχεῖο. Καί ἐνῶ ὁ ἥλιος κρύφτηκε πίσω ἀπό τό Περιστέρι, βγήκαμε ἔξω στόν αὔλιο χῶρο, μέχρι νά ἔρθει ἡ ὥρα τοῦ γεύματος. Ὀφείλουμε νά εὐχαριστήσουμε ἰδιαιτέρως τόν κ. Θ. Ζεάκη γιά τήν ἐπιλογή του, σέ ἕνα πραγματικά εἰδυλλιακό, φανταστικό καί καταπράσινο λόφο μέ θέα κάτω ὁλόκληρη τήν Φλώρινα καί τόν κάμπο της. Εἶναι τό πασίγνωστο γιά τούς ἐπισκέπτες ἑστιατόριο «ΜΠΑΛΚΟΝΙ». Πλησιάζοντας πρός τήν καγκελωμένη πλευρά, νομίζεις ὅτι εἶσαι κρεμασμένος ἀπό τόν οὐρανό καί θαυμάζοντας αὐτό ταλανίζεσαι πάνω ἀπό τό ἀνεπανάληπτο θέαμα τῆς φωτισμένης Φλώρινας καί τῶν περιχώρων. Εἶναι κάτι τό μαγευτικό. Τρ ί τ η 2 Ἰ ο υ λ ί ο υ : Τό πρόγραμμα περιελάμβανε ὁλοήμερη ἐκδρομή στά Σκόπια (Σκόπους), τήν πόλη καί τήν ὁμώνυμη λίμνη Ἀχρίδα καί τή βυζαντινή πόλη Μοναστήρι (Μπίτολα). Πήραμε τό πλούσιο πρωινό τοῦ ξενοδοχείου, ἐπιβιβαστήκαμε στά λεωφορεῖα καί ἀναχωροῦμε. Ἀπόσταση Φλώρινα-συνοριακό φυλάκιο Σκοπίων 19 χλμ. Μέ χαρά καί εὐχές μᾶς δέχθηκε τό ἑλληνικό φυλάκιο, χρονοβόρα διαδικασία ἐλέγχου ἀπό τό Σκοπιανό φυλάκιο. Τά μικρά Ι.Χ. αὐτοκίνητα περνοῦσαν μέ ἔλεγχο μόνο τό πορτ-μπαγκάζ 28 τους. Ρωτώντας, τόν ἐξαίρετο ἀπό τή Φλώρινα ὁδηγό κ. Στέργιο, γιατί αὐτή ἡ διαφορά, μοῦ εἶπε: «Νά δοῦν ἄν εἶναι ἄδεια, γιά νά γυρίσουν γεμᾶτα. Εἶναι ἑλληνικά κυρίως αὐτοκίνητα, πού μπαίνουν στά Σκόπια γιά νά ψωνίσουν ἤ νά φουλάρουν βενζίνη, διότι ἐδῶ ἡ βενζίνη ἔχει ἀπό 0,95 ἕως 1,10 Εὐρώ. Δυστυχῶς αὐτή εἶναι μιά πραγματικότητα»! Διασχίζουμε τήν ἄλλοτε ἑλληνική καί πλουσιότατη κοιλάδα τῆς ἀρχαίας Πελαγονίας καί φτάνουμε στήν Ἀχρίδα μέ τήν ὁμώνυμη καί πανέμορφη λίμνη, Ἀχρίδα. Ἡ Ἀχρίδα -σλαβικά Ὠχρίδα- λεγόταν Λυχνίτις ἤ Λυχνιδός καί ἀνῆκε στό χῶρο τῆς ἀρχαίας Ἰλλυρίας, Ἐπαρχία τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας. Εἶναι μιά πόλη μέ σύγχρονο οἰκοδομικό σχεδιασμό, εὐρωπαϊκή πόλη, μέ ὡραῖες πλατεῖες, πλατεῖς δρόμους, κήπους καί ἄφθονο πράσινο καί κυρίως μιά μεγάλη κατά μῆκος τῆς πόλης παραλία. Εἶναι, ὅπως μᾶς εἶπε ἡ ξεναγός μας, ἡ πόλη «τῶν ἐχόντων καί κατεχόντων, τό θέρετρο ὅλων τῶν πλουσίων Σλάβων». Ἐπισκεφθήκαμε τό ναό τῆς Ἁγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας, περνώντας ἀνάμεσα ἀπό ἀρχοντικά καί ἄριστα συντηρημένα σπίτια. Εἶναι ἕνας ναός τοῦ 11ου αἰώνα καί θαυμάσαμε τήν ἄριστη συντήρησή του, τή ζωγραφική τῶν εἰκόνων καί κυρίως τό ρυθμό τοῦ ναοῦ, πού ἦταν Βασιλική Β´ μέ θόλο. Ὑπάρχει ἐπίσης ὁ Καθεδρικός Ναός τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος καί Ἁγίου Γεωργίου. Ὁ ἅγ. Κλήμης, φεύγοντας ἀπό τή Σκητή Τιμίου Προδρόμου Βεροίας, μαζί μέ τόν ἀδελφό του Ναούμ, ἦρθαν στήν Ἀχρίδα καί ὁ μέν Κλήμης γίνεται Ἐπίσκοπος, ὁ δέ Ναούμ δάσκαλος καί μοναχός, ἱδρυτής τῆς Ἱ. Μονῆς πού φέρει τό ὄνομά του. Εἶναι καί θεωροῦνται οἱ δύο ἀδελφοί οἱ πνευματικοί συντελεστές καί γενάρχες τῆς Σλαβικῆς γραφῆς καί τῆς ἐξύψωσης τῆς Μοναχικῆς ἐκκλησίας. Δυστυχῶς δέν εἴδαμε τήν Ἱ. Μονή τοῦ Ὁσίου Ναούμ, μέ τήν περίφημη ἐκκλησία τῶν Ἁγίων Ἀρχαγγέλων. Φτάσαμε κοντά στήν Ἱ. Μονή Ὁσίου Ναούμ, ἀλλά δέν μᾶς ἐπέτρεψαν οἱ τροχονόμοι νά τήν ἐπισκεφτοῦμε, λόγῳ μποτιλιαρίσματος τῶν αὐτο- Ἄγκυρα Ἐλπίδος κινήτων καί τῆς στενότητας τοῦ δρόμου. Ἐπιστροφή στήν Ἀχρίδα, ὅπου ἐκεῖ στήν πλατεία δεσπόζει τό ὀγκῶδες ἄγαλμα τῶν αὐταδέλφων ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου τῶν Θεσσαλονικέων, πού θεωροῦνται οἱ Ἱεραπόστολοι τῶν Σλάβων καί ἐπινοητές τοῦ Κυριλλικοῦ ἀλφαβήτου μέ βάση τό ἑλληνικό ἀλφάβητο καί τή μεγαλογράμματη γραφή. Ἀναχώρηση καί ἐπιστροφή στή βυζαντινή πόλη Μοναστήρι καί γιά τούς Σλάβους Μπίτολα. Σταθμεύουμε στήν πλατεία, ἐκεῖ ὅπου ὑψώνεται τεράστιος βυζαντινός πύργος μέ τό καταπληκτικό μεγάλο ρολόι καί σέ μικρή ἀπόσταση ὁ μεγαλοπρεπής ὀρθόδοξος καθεδρικός Ναός τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ἀντίγραφο τῆς Βασιλικῆς τοῦ ἁγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης. Τό μοναστήρι ἦταν κέντρο τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί ἀξιόλογων ἐκκλησιαστικῶν καί πολιτιστικῶν μνημείων. Τό 1912 οἱ Ἕλληνες, Σέρβοι καί Βουλγάροι ἀνάγκασαν τούς Τούρκους νά ἐγκατελείψουν ὅλα τά εὐρωπαϊκά ἐδάφη (ἐκτός Ἀνατολική Θράκη). Οἱ Σέρβοι, ἀνώτατοι ἀξιωματικοί, δήλωσαν πρός τιμήν τους: «Τό Μοναστήρι δέν εἶναι δικό μας, δέν ἔχει καθόλου σχεδόν Σέρβους. Τό Μοναστήρι εἶναι ἑλληνικό. Ἐμεῖς καί τά ὄνειρά μας εἶναι μέχρι τό Μπάκιρο Κοῦμνο (Χάλκινο Ἁλώνι)» καί ἐκεῖ ἐστρατοπέδευσαν. Τό Μοναστήρι γίνεται ἑλληνικό. Οἱ Ἕλληνες τοῦ Βιλαετίου ὑποδέχονται τόν διάδοχο Κων/νο μέ τούς πρίγκηπες Γεώργιο, Ἀλέξανδρο καί Παῦλο καί μέ πομπή ὁδηγήθηκαν στό Ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὅπου ἐψάλη δοξολογία. Δυστυχῶς, ἡ συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου (28/7/1913) μέ τήν ἐπίμονη ὑπόδειξη Ρώσων καί Γάλλων, παραχωροῦν τήν περιοχή στούς Σέρβους. Ἔτσι χάθηκε μιά ἑλληνικότατη πόλη καί ὅλος ὁ ἑλληνισμός τῆς βορείου ἄνω Μακεδονίας. Ὁ ἀφελληνισμός ἄρχισε βίαια καί ἀπό τό 1924 ἀπαγόρευσαν τήν ἑλληνική γλώσσα, τήν Ἐκκλησία καί τή λειτουργία τῶν Ἑλληνικῶν Σχολείων. Καί μέχρι σήμερα διδάσκονται ἀνατριχιαστικές ἱστορικές ἀνακρίβειες ἀπό τούς ἀνιστόρητους Σλάβους Σκοπιανούς. Γνωρίζουν ὅμως ὅτι, τότε πού οἱ Σλάβοι ζοῦσαν στά βόρεια ἡμιάγρια σέ σπήλαια, παιδαγωγό ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος εἶχε τόν μεγαλύτερο σοφό τῆς ἀρχαιότητας Ἀριστοτέλη, ἀπό τόν ὁποῖο διδάχθηκε τή μουσική, τή γεωμετρία, τή ρητορική καί τή φιλοσοφία τήν ἑλληνική; Ἕλληνας ἦταν ὁ Περδίκας Α´ πού ἀνέβηκε στό θρόνο τό 700 π.Χ. καί πού θεωρεῖται ὁ ἱδρυτής τοῦ Μακεδονικοῦ κράτους. Περδίκας καί ὁ Β´, πού ἀνέβηκε στό θρόνο τό 454 καί ὑποστήριξε τούς Σπαρτιάτες κατά τόν Πελοποννησιακό πόλεμο. Δέν πιστεύω νά πιστεύετε ὅτι ὑπῆρξαν καί κατοικοῦσαν Σλάβοι τότε στή Μακεδονία «φίλοι» Σκοπιανοί! Ἀφήνουμε τό ἑλληνικότατο Μοναστήρι, τήν πόλη τῶν προξένων, τήν ἕδρα τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδοξίας τῆς βορείου ἄνω Μακεδονίας καί ἀργά τό σούρουπο ἐπισκεφθήκαμε ἕνα καταπληκτικό ἔξω καί ψηλά ἀπό τή Φλώρινα μέρος, ὅπου ὑπῆρχαν μαθητικές κατασκηνώσεις. Ἐκεῖ μᾶς περίμενε, μέ μιά πραγματικά ἀπερίγραπτη καί συγκινητική ὑποδοχή, ὁ πανάξιος συνεχιστής τοῦ θρησκευτικοῦ καί πνευματικοῦ ἔργου τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Αὐγουστίνου Καντιώτη, νῦν Σεβ. Μητροπολίτης κ.κ. Θεόκλητος. Ὑποδοχή μή ἀναμενόμενη κάτω ἀπό τόν ἔναστρο οὐρανό καί τό ἀμυδρό φῶς τῆς κατασκήνωσης. Κατά μῆκος τῆς εἰσόδου καί σέ ἀπόσταση πλέον τῶν 100 μέτρων, μαθήτριες Λυκείου καί Γυμνασίου παρατεταγμένες δεξιά καί ἀριστερά, τραγουδώντας «ἄσμα ὑποδοχῆς Κρητῶν» καί χτυπώντας ρυθμικά παλαμάκια, 29 Ἄγκυρα Ἐλπίδος μᾶς συγκλόνισε κυριολεκτικά! Ἡ ἐγκάρδια ὑποδοχή ἀπό τόν Ἱεράρχη τῆς Φλωρίνης κ.κ. Θεόκλητο, ἡ καλοσύνη του, ἡ εὐρυμάθεια, ἡ γαλήνια καί γελαστή πάντα μορφή του καί κυρίως ἡ ἀβραμιαία φιλοξενία του μᾶς ἐντυπωσίασε. Θά μᾶς μείνει ἄσβεστη στή μνήμη μας ἡ φεγγαρόφωτη, ὀνειρική αὐτή βραδιά. Σέ ἕνα ἀμφιθεατρικό κατασκεύασμα ἑκατό περίπου κατασκηνώτριες μαθήτριες Λυκείου καί Γυμνασίου, τοποθετημένες κυκλικά, μᾶς κατέπληξαν καί μᾶς ἀναζωογόνησαν, μᾶς δίδαξαν καί μᾶς προβλημάτισαν μέ τήν ἑλληνικότητα τῆς ψυχῆς τους, μέ τά πατριωτικά, χριστιανικά καί ὑποδοχῆς τραγούδια, καί μέ ἐπῳδό: «Ἡ Μακεδονία εἶναι μία». Ὁ Σεβ. Ἱεράρχης μας κ.κ. Εὐγένιος συγκινημένος, ὅπως ὅλοι μας, εὐχαρίστησε τίς μαθήτιες καί τούς εὐχήθηκε νά ἔχουν κάλη πρόοδο καί ὑγεία καί τόν Ἱεράρχη κ.κ. Θεόκλητο γιά τήν ἀνεπανάληπτη φιλοξενία. Ἐπίσης τούς εὐχήθηκε «σωματική καί πευματική ὑγεία καί δύναμη, γιατί πραγματικά εἶστε οἱ φύλακες τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδοξίας αὐτή τή δύσκολη περίοδο πού περνᾶ ἡ χώρα». Φεύγουμε, ἀφοῦ πήραμε τήν εὐλογία τοῦ ἀκρίτα Ἱεράρχη κ.κ. Θεόκλητου, καί τά χειροκροτήματα τῶν μαθητριῶν καί τήν εὐχή τους, «καλό σας ταξίδι». Ἀλησμόνητη βραδιά! Φεύγουμε κατ᾽ εὐθείαν στό ἑστιατόριο «Μπαλκόνι», ὅπου ἕνα -τό τελευταῖο δυστυχῶς- πλουσιοπάροχο γεῦμα μᾶς περίμενε. Ἀπολαύσαμε γιά τελευταία φορά τό ὀνει30 ρικό θέαμα ἀπό ψηλά τῆς Φλώρινας, ἀλλά καί τοῦ τόπου γενικά καί ἐπιστροφή γιά ξεκούραση καί ὕπνο στό ξενοδοχεῖο «ΦΙΛΙΠΠΕΙΟ». Τε τ ά ρ τ η 3 Ἰο υ λ ί ο υ : Ἀφήνουμε τήν πανέμορφη καί πρασινοκρατούμενη Φλώρινα, ἀφήνουμε τήν πολυπαθοῦσα καί ἀκριτική φρουρό τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδοξίας, τήν εὐλογημένη πόλη, πού τήν προστάτεψε, τήν ὀργάνωσε, τήν ἀναγέννησε πνευματικά καί κοινωνικά ἡ ἁγιασμένη μορφή τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Αὐγουστίνου Καντιώτη. Αἰωνία ἡ μνήμη του!!! Ἀναχωροῦμε γιά Πρέσπες καί Βόρειο Ἤπειρο (Κορυτσά). Πορεία, ἀνεβαίνοντας καί κατεβαίνοντας βουνοκορφές ἀνάμεσα ἀπό τά βουνά Βαρνούς (Καϊματσαλάν) καί Βέρνον (Βίτσι). Ὄρη κατάφυτα ἀπό εὐθυτενῆ ἔλατα καί ἀγριοκαστανιές, μέ φύση ἀνοιξιάτικη, μικρά ποταμάκια, πού χαϊδεύουν καί δροσίζουν τά λαγκάδια καί δημιουργοῦν τό μεγαλύτερο σέ μῆκος ποτάμι, τόν Ἁλιάκμονα. Φτάνουμε στή Μικρή Πρέσπα τήν ἑλληνική. Ὁ εὐφορότατος προσχωσιγενής κάμπος της, παγκοσμίως γνωστός, διότι καλλιεργεῖται σχεδόν μόνο ἀπό τά νόστιμα φασόλια γίγαντες (ἄσπρα καί μαῦρα). Ἡ Μεγάλη Πρέσπα ἤ Βρυγιής εἶναι ἡ μεγαλύτερη λίμνη τῶν Βαλκανίων. Στή Μεγάλη Πρέσπα καί σέ κάποιο σημεῖο τῆς λίμνης συναντῶνται τά σύνορα τῶν τριῶν κρατῶν (τριεθνές σημεῖο) Ἑλλάδος, Σερβίας καί Ἀλβανίας. Ἐπισκεφθήκαμε μόνο τή Μικρή Πρέσπα. Ἕνας στενός λαιμός γῆς (πλάτος 200 μ. καί μῆκος 3χλμ.) χωρίζει τή Μικρή καί τή Μεγάλη Πρέσπα. Ἕνας σιδερένιος καί ἀσφαλής διάδρομος (γέφυρα) μᾶς ὁδηγεῖ στή νησίδα Ἅγιος Ἀχίλλειος, ὅπου, πάνω σ᾽ ἕνα λόφο ὕψους 175 μ., βρίσκεται ὁ ὁμώνυμος μεγάλος ναός μέ τόν τάφο τοῦ ἁγίου καί λίγοι ἀπό τούς προσκυνητές τό ἐπισκεφθήκαμε καί προσκυνήσαμε. Ἀπό ᾽δῶ μετέφεραν τό ἅγιο λείψανο τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλείου στή Λάρισσα, ὅπου σήμερα τιμᾶται ὡς προστάτης. Δεξιά οἱ τοιχογραφίες μέ τούς ἁγίους καί ἀριστερά μέ τίς ἁγίες. Πανέμορφο καί κάτασπρο τό Ἄγκυρα Ἐλπίδος ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλείου. Στίς ἀρχές τοῦ 11ου αἰώνα μ.Χ. ὁ Βούλγαρος τσάρος Σαμουήλ καταλαμβάνει ὅλη τήν περιοχή τῶν Πρεσπῶν καί τήν καθιστᾶ ἕδρα τοῦ βασιλείου του. Κτίζει στό μικρό νησάκι τῆς Μικρῆς Πρέσπας περικαλλή ναό, ὅπου τοποθετήθηκαν τά ἱερά λείψανα τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλείου, καί τό νησάκι πῆρε τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου. Μέρος τοῦ ἐρειπωμένου ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλείου διασώζεται καί εἶναι ρυθμοῦ βυζαντινῆς βασιλικῆς. Ἡ ξεναγός μας κ. Εὐγενία Κούκουρα μᾶς ἐνημέρωσε μέ κάθε λεπτομέρεια, ὅπως πάντα, γιά τίς Πρέσπες γενικά. Δυστυχῶς, ἀπό ὅσα ἀκούσαμε, δέν ἐπισκεφτήκαμε τή Μεγάλη Πρέσπα μέ τήν ἁλπική της φύση, τούς πανύψηλους καί ἀπόκρημνους βράχους μέ τά σπήλαια καί τά πολλά ἀσκητήρια, τά ἀπρόσιτα νησάκια καί μέ τόν σπουδαιότερο ὑδροβιότοπο τῆς Εὐρώπης. Ἀφήνουμε τίς ὄμορφες Πρέσπες καί ἀναχωροῦμε γιά τήν Κορυτσά. Συνοριακός ἔλεγχος στήν Κρυσταλλοπηγή ἀπό τούς Ἀλβανούς συντομότατος καί κατά τό μεσημέρι φτάνουμε στή νέα καί μέ εὐρωπαϊκή ὄψη Κορυτσά. Σύγχρονα οἰκοδομήματα καί ἀρχοντικά, σύγχρονα καταστήματα, πλατεῖς δρόμοι καί ἄφθονο πράσινο. Τά λεωφορεῖα μᾶς ἄφησαν στό κέντρο τῆς τεράστιας πλατείας τῆς πόλεως. Ἡ Κορυτσά εἶναι πόλη τῆς Βορείου Ἠπείρου, βρίσκεται στά βόρεια τοῦ μαρτυρικοῦ Γράμμου κοντά στόν ποταμό Μόροβα. Μιά πόλη μέ ἐλληνικό καί χριστιανικό χαρακτήρα, πόλη τῆς ἀρχαίας Ἰλλυρίας, τῆς ἑλληνικότατης Βορείου Ἠπείρου. Ἐκεῖ ὅπου τό 1906 ὁ Ὀρθόδοξος Ἕλληνας Ἐπίσκοπος Φώτιος κατακρεουργήθηκε ἀπό τούς Κομητατζῆδες. Μιά πόλη πού οἱ διδαχές τοῦ Ἱερομάρτυρα Μοναχοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ «καλύτερον, ἀδελφέ μου, νά ἔχεις ἑλληνικόν σχολεῖον εἰς τήν χῶραν σου, παρά νά ἔχεις βρύσες καί ποτάμια· καί ὡσάν μάθει τό παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται ἄνθρωπος». Τά λόγα αὐτά προήγαγαν τήν ἑλληνική γλώσσα καί παιδεία. Ἄρχισαν νά λειτουργοῦν Σχολεῖα, Γυμνάσιο καί Παρθεναγωγεῖο. Ἐλεύθερο χρόνο γιά τό μεσημεριανό φαγητό καί σεργιάνι στίς γειτονιές τῆς πόλης. Τό ἀπόγευμα συγκέντρωση ἐμπρός ἀπό τόν περικαλλή ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ναός στό κέντρο τῆς Κορυτσᾶς καί στήν κεντρική πλατεία. Ναός νεόκτιστος καί κτισμένος ἀπό μαγικά χέρια κτιστάδων τῆς πέτρας. Καταπληκτικός! Ὁ κ. Βασίλης καί ἡ σύζυγός του κ. Ἀναστασία, «γέννημα-θρέμμα», ὅπως μοῦ εἶπαν τῆς Κορυτσᾶς, ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας, μᾶς συγκίνησαν μέ τίς πληροφορίες, τήν καλοσύνη καί τήν προσφορά τους. Λυπηθήκαμε ὅλοι μας, ὅταν μᾶς διηγήθηκε μερικά γεγονότα τῆς ζωῆς του. Πληροφορηθήκαμε ὅτι νέος, ἦταν ἄριστος μουσικός, ἀλλά καταδικασθείς ἀπό τό καθεστώς σέ καταναγκαστικά ἔργα καί πελεκίζοντας πέτρες, ἔχασε τά δάκτυλά του ὁ κ. Βασίλης καί δέν ξανάπαιξε τή λύρα του. Ἦρθε καί ὁ πρόξενος (κρητικός στήν καταγωγή) ὁ κ. Ἰωάννης Πεδιώτης μᾶς καλωσόρισε, μᾶς μίλησε γιά τήν ὑπεράνθρωπη πρσπάθεια πού ἔκανε καί κάνει ὁ «νέος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός», Ἀρχιεπίσκοπος Ἀναστάσιος. Μεγάλος ἀγώνας γιά τή διατήρηση τῆς γλώσσας, τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος καί τῆς Ἐκκλησίας. Μέ τό καθεστώς πού ἔφυγε πρίν λίγα χρόνια, ἦρθε κάπως καί ἡ ἐλευθερία τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας. Χειροτονήθηκαν νέοι Ἱερεῖς, λειτουργοῦν σχολεῖα, γυμνάσια, Ἐκκλησιαστικό Λύκειο στό Ἀργυρόκαστρο. Ἱδρύθηκε ἡ μεγαλύτερη χριστιανική ὀργάνωση «Σύνδεσμος», ἔγιναν μονά31 Ἄγκυρα Ἐλπίδος δες «Ὀρθόδοξης νεολαίας», λειτουργεῖ Ὀρθόδοξος Ραδιοφωνικός Σταθμός στά Τίρανα. Ἐξόπλισε ὁ ἑλληνισμός μέ ὑπερσύγχρονους ἀξονικούς τομογράφους τά νοσοκομεῖα, δημιούργησε ὁμάδες αἱμοδοσίας, ἔγιναν καί τί δέν ἔγιναν, πρωτοστατώντας σέ ὅλα αὐτά ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας κ.κ. Ἀναστάσιος! Μᾶς εἶπε ὁ Πρόξενος ὅτι καί στήν Κλεισούρα καί στόν Ἱ. Ναό τῆς Ἀναστάσεως Κορυτσᾶς ἔχει κατασκευαστεῖ εἰδικός χῶρος ὅπου φυλάσσονται τά ὀστᾶ τῶν πεσόντων τοῦ 1940 σέ μεταλλικά κιβώτια. Ὁ δέ κ. Βασίλης μοῦ εἶπε για τό μαρτύριο τῶν Ἑλλήνων στό κτίσιμο αὐτοῦ τοῦ πραγματικά θαυμάσιου ναοῦ: «Ἀγοράσαμε τό οἰκόπεδο, ἦρθε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος νά κάνει ἁγιασμό. Ξεσηκώθηκαν οἱ Μουσουλμάνοι, μᾶς πετοῦσαν πέτρες, ἔγιναν φοβερές συγκρούσεις, τραυματίστηκαν ἄνθρωποι πολλοί, χύθηκε αἷμα. Ὅμως ὁ Ἱεράρχης προστάτης ψύχραιμα ἔλεγε: “Μέ αὐτές τίς αἱματοβαμμένες πέτρες πού μᾶς πετᾶνε, ἐμεῖς θά κτίσουμε τήν ἐκκλησιά μας’’». Αὐτός εἶναι ὁ ἑλληνισμός τῆς Κορυτσᾶς καί γενικά τῆς Βορείου Ἠπείρου. Εὔγε! Φεύγουμε μέ διπλά αἰσθήματα, λύπης καί χαρᾶς. Λύπης διότι μιά ἑλληνικότατη περιοχή, ἡ Βόρεια Ἤπειρος, χάθηκε καί χαρά γιά τά ὅσα πληροφορηθήκαμε γιά τή δράση τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Δυστυχῶς, πότε ἡ ρύση τοῦ ἀθάνατου Θεοδ. Κολοκοτρώ32 νη θά γίνει πραγματικότητα! «Ἀπό τήν Λευκωσία ὥς τήν Κορυτσά καί ἀπό τό Μοναστήρι ὥς τήν Ἁγιά Σοφιά, ἀλύτρωτες πατρίδες, ἐλπίδες μου χρυσές, ἔφτασε ἡ ὥρα νά ἐλευθερωθεῖτε, νά κλείσουν οἱ πληγές»!!! Φεύγουμε γιά τήν ἀρχόντισσα τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας, τήν πόλη τῆς Καστοριᾶς. Ὁ Γράμμος καί τό Βίτσι δημιουργοῦν ἀνάμεσά τους ἕνα καταπληκτικό ὀροπέδιο, ὅπου τά νερά του δημιουργοῦν τή λίμνη Καστοριά ἤ Ὀρεστιάδα. Στό λαιμό, πού εἰσχωρεῖ στή λίμνη, εἶναι κτισμένη ἀμφιθεατρικά ἡ Καστοριά, χωρίς ρυμοτομικό σχέδιο, μέ ἰδιόρρυθμα καί ἀρχοντικά σπίτια. Ἤρθαμε στήν πόλη μέ τίς 70 βυζαντινές ἐκκλησιές, ἕνα μουσεῖο βυζαντινῆς τέχνης καί προικισμένη μέ διάφορα συναρπαστικά τουριστικά ἐνδιαφέροντα. Εἶναι παγκοσμίως διάσημη γιά τά γουναρικά της. Ἦταν καί εἶναι ἕνα σπουδαῖο ἐμπορικό (γούνα), θρησκευτικό (ἐκκλησιές), στρατιωτικό (λόγῳ θέσης) καί ἱστορικό (ἀγῶνες ἐλευθερίας) κέντρο. Διασχίζοντας τήν πόλη, καταλήξαμε λίγο ἐξω σέ ἕνα πανοραματικό ὕψωμα μέ θέα τή λίμνη, ὅπου μᾶς περίμενε ἕνα σύγχρονο ξενοδοχεῖο, τό «ΕΣΠΕΡΟΣ ΠΑΛΛΑΣ». Τακτοποίηση σέ τετράκλινες σουίτες μέ θέα τή λίμνη καί τόν ἱστορικό Γράμμο. Γεῦμα-ὕπνος. Π έ μ π τ η 4 Ἰ ο υ λ ί ο υ : Πρωϊνό ξύπνημα διαφορετικό ἀπό τά συνηθισμένα. Ἦταν ξύπνημα μέ τήν καμπάνα τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Νικάνορος, πού μᾶς καλοῦσε νά προσευχηθοῦμε στό σπίτι του. Πρωινό εὐλογημένο μέ τήν Ἄγκυρα Ἐλπίδος συλλειτουργία δύο Ἱεραρχῶν, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου καί τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ, μέ τή συμμετοχή Ἱερέων καί ἱεροψαλτῶν Κρητῶν καί Καστοριανῶν. Τέτοιες Θ. Λειτουργίες ραντίζουν τήν καρδιά μας μέ ἀνείπωτη χαρά καί δρόσο οὐράνιο. Εἴχαμε τήν τιμή νά παραστεῖ στή Θεία Λειτουργία καί ὁ Ἀστυνομικός Διευθυντής τοῦ Νομοῦ Καστοριᾶς κ. Νικόλαος Σταυρακάκης, ὁ ὁποῖος εἶναι κι αὐτός Κρητικός (ἀπό τή Σητεία). Τελειώνοντας, ἀφοῦ οἱ περισσότεροι εἴχαμε κοινωνήσει τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης», παίρνουμε τό ἀντίδωρο καί τήν ποθούμενη εὐλογία τῶν δύο Ἱεραρχῶν. Ἐπιστροφή στό ξενοδοχεῖο καί πρωινό. Στή συνέχεια τό πρόγραμμα ἔλεγε προσκύνημα στήν Ἱερά Μονή τῆς Παναγίας τῆς Μαυριώτισσας. Διασχίζουμε τήν πόλη, παίρνουμε τό δρόμο παραλιακά, δεξιά μας ἡ λίμνη καί ἀριστερά τό καταπράσινο τοπίο καί φτάνουμε σέ ἕνα σημεῖο, ὅπου ἀρχίζει μονόδρομος. Ἐδῶ εἴδαμε κάτι τό πρωτοφανές. Συστάδα πανύψηλων πλατάνων δεξιά καί ἀριστερά τῆς στενωποῦ, δημιουργοῦσαν ἕνα φανταστικό τούνελ. Στό τέλος αὐτῆς τῆς διαδρομῆς, μᾶς περίμενε ἡ Παναγία ἡ «Μαυριώτισσα». Ἐκεῖ μᾶς περίμενε, μαζί μέ τούς μοναχούς τῆς Μονῆς, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ, πού ἡ καλοσύνη, ἡ φιλοξενία, ἡ πραότητα, ἡ ἔκδηλη ἀγάπη καί κυρίως τό σπουδαῖο ποιμαντικό ἔργο, θρησκευτικό καί ἐθνικό, εἶναι ἀπίστευτο. Θά μᾶς συνοδεύει ζωντανά στή μνήμη καί στήν καρδιά μας. Μπήκαμε καί προσκυνήσαμε στό Καθολικό τῆς Μονῆς. Τό ἐντυπωσιακό γιά τόν προσκυνητή εἶναι ὁ μονόχωρος παλαιός ναός, μέ νάρθηκα και ἄριστα διατηρημένες τοιχογραφίες τοῦ 12ου αἰ. Φανταστικό εἶναι, ὡς ἔργο, ἡ ξυλόγλυπτη θύρα τοῦ κυρίως ναοῦ. Οἱ τοιχογραφίες πού διατηροῦνται μέχρι σήμερα παρουσιάζουν μία πολυχρωμία καί δραματικότητα, χαρακτηριστικά τῆς Μακεδονικῆς Σχολῆς. Ἐπί- σκεψη στό ἀρχονταρίκι καί πλούσια κεράσματα τῆς μοναστικῆς φιλοξενίας. Ἐπιστροφή ἀπό τήν ἴδια φανταστική διαδρομή. Φτάνουμε στό κέντρο, σταματᾶμε γιά νά ἐπισκεφτοῦμε τό «Μουσεῖο Μακεδονικοῦ Ἀγώνα», πού βρίσκεται στό σπίτι (δωρεά) τοῦ δασκάλου, μεγάλου Μακεδονομάχου καί δημιουργοῦ τοῦ «πρώιμου Μακεδονικοῦ Ἀγώνα περιώνυμων Πηχιωνικῶν» ἥρωος Ἀναστασίου Πηχιών. Ὁ πρόεδρος, Χρυσόστομος Παπασταῦρος, μέ τήν στεντόρεια φωνή του, τό ἐθνικό του πάθος, τό ψυχικό μεγαλεῖο καί συνήθως τό Μακεδονικό οἶστρο, λές καί ζοῦσε καί συμμετεῖχε στό πολύπαθο Μακεδονικό ἀγώνα (1904-1908), μᾶς μίλησε γιά τήν ἐθνική ἐποποιΐα τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, γιά τούς πρωτεργάτες αὐτοῦ τοῦ ἀγώνα, τόν Ἴωνα 33 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Δραγούμη ἀπό τό Μοναστήρι, ἱδρυτή τῆς «Φιλικῆς Μακεδονικῆς Ἑταιρείας», γιά τούς ἀγωνιστές καί ἡρωϊκούς «Μακεδονομάχους», γιά τήν ἀποτυχημένη ἐπανάσταση τοῦ «ἨλίνΝτέν» (μέρα τοῦ Προφήτη Ἠλία), καυτηρίασε τά ἔνοπλα σώματα, γνωστά ὡς κομητατζῆδες καί τά ἀπάνθρωπα δεινά τους. Σπίτια νά καίγονται, δάσκαλοι καί ἱερεῖς νά ἀπαγχονίζονται, βιασμοί, ἐξευτελισμοί καί ἀπάνθρωπα βασανιστήρια. Πίσω ἀπ᾽ αὐτούς ἡ βουλγαρική προπαγάνδα κι ἐπεκτατική πολιτική τους. Τότε ξύπνησε τό ἑλληνικό ἔθνος τῶν Ἀθηνῶν, ὀργανώνοντας μυστικά σώματα μέ ἕλληνες ἀξιωματικούς στέλνοντάς τους στή Μακεδονία. Ὅμως ἡ προσφορά στόν ἐθνικό αὐτό ἀγώνα τῶν 3.000 Κρητῶν -ἐμπείρων στόν κλεφτοπόλεμο- ἦταν σωτήρια καί ἀνυπολόγιστη. Αὐτοί ἀφύπνησαν μέ τόν ἡρωϊσμό τους, ὅλους τούς Ἕλληνες. Τόν λόγο, γιά λίγο, πῆρε ὁ συμπροσκυνητής μας, καθηγητής φιλόλογος Ἰωάννης Μπουρμπουράκης, ἀπό τή Σητεία, τονίζοντας ἰδιαιτέρως τή σωτήρια καί ἡρωική ἀποστολή τῶν τριῶν χιλιάδων Κρητῶν καί τήν ψυχική ἀφύπνιση καί ἐνίσχυση τῶν Μακεδόνων πού δημιούργησε ὁ ἐρχομός τους στόν ἀγώνα. Τό ἀπόγευμα ἐπισκεφτήκαμε τήν Ἱερά Μονή Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Κλεισούρας, ὅπου βρίσκεται ὁ τάφος καί τά ἱερά λείψανα τῆς σύγχρονης Ὁσίας Σοφίας τῆς Ἀσκήτριας. Πλησιάζοντας μπροστά μας καί ἀπέναντι σέ μιά πυκνοδασωμένη περιοχή, λές καί τή 34 στόλισε ξεχωριστά ὁ Θεός, βλέπουμε ἕνα κτίσμα, τό σπίτι τῆς Παναγίας. Ἐκεῖ κουρνιάζει, σάν μιά χελιδοφωλιά, τό Μοναστήρι τῆς Κλεισούρας, ἡ θαυματουργή καί μεγάλη εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τῆς Θεοτόκου, κτίσμα τοῦ 18ου αἰώνα, μέ κτήτορα τόν ἱερομόναχο Ἡσαΐα Πήστα, κάτοικο τῆς Κλεισούρας. Τό ὅλο περιβάλλον τῆς Μονῆς εἶναι φανταστικό, ἐπιβλητικό καί ἡσυχαστικό. Στήν ὑποδοχή τῆς γυναικείας Μονῆς, ὅπως παντοῦ καί πάντα, ὁ ἀκάματος καί σεβάσμιος Ἱεράρχης τῆς Καστοριᾶς κ.κ. Σεραφείμ. Προσκυνήσαμε τή μεγάλη εἰκόνα τῆς Παναγίας -μέ τά πάμπολα ἀφιερώματα-θαυμάσαμε τό καταπληκτικό της ξυλόγλυπτο τέμπλο καί μέ δέος καί «φόβο Θεοῦ» ἀσπαστήκαμε τή νέα εἰκόνα τῆς σύγχρονης Ὁσίας Σοφίας τῆς Ἀσκητρίας καί ἀναπέμψαμε δεήσεις καί προσευχές ψάλλοντας τά ἀπολυτίκια. Ἡ Ὁσία Σοφία, μετά τόν ἐκπατρισμό τῶν Ποντίων, ἦρθε στήν Ἀναρράχη Πτολεμαΐδας. Ἡ Παναγία τήν προσκαλεῖ λέγοντας της: «Νά ᾽ρθεις στό σπίτι μου, πού εἶναι στήν Κλεισούρα». Ἔτσι φεύγει γιά τήν Ἱερά Μονή Γενεσίου τῆς Θεοτόκου. Ἐκεῖ ἡ ζωή της ἦταν ἀσκητική. Δύσκολες συνθῆκες τό χειμώνα (10 βαθμοί Κελσίου), ἀλλά, ὅπως ἔλεγε, τή θέρμαινε, τή συντρόφευε καί τήν τάϊζε ἡ «Κυρία τῆς Κλεισούρας». Ἀρρώσταινε, πλήγιανε, μύριζε καί σάπιζε, ὅμως ἔλεγε: «θά ᾽ρθει νά μέ πάρει τόν πόνο, τίς πληγές ἡ Παναγία». Καί αὐτό γινόταν. Δέν πῆγε ποτέ σέ γιατρό, δέν πῆρε ποτέ φάρμακα. Στό «μιά σύγχρονη Μυροφόρος» γράφει ὁ Σεβασμιώτατος κ.κ. Σεραφείμ: «Ἡ ἰσάγγελη ζωή της, τῆς χάριζε τά προνόμια τοῦ Παραδείσου, ζοῦσε στήν Κλεισούρα στήν προπτωτική κατάσταση τῶν Πρωτοπλάστων, συναγελόμενη μέ ἀρκοῦδες, φίδια, θηρία τοῦ δάσους καί ὄρνεα τοῦ οὐρανοῦ, τά ὁποῖα εἶχαν ζηλευτή οἰκειότητα μαζί της». Ἐμεῖς, οἱ ταπεινοί προσκυνητές ἕνα τῆς ζητοῦμε: «Ὁσία τοῦ Θεοῦ Σοφία, πρέσβευε ὑπέρ ὑγείας πάντων ἡμῶν». Ἐπιστροφή στό ξενοδοχεῖο. Π α ρ α σ κ ε υ ή 5 Ἰ ο υ λ ί ο υ : Ἀναχώρηση Ἄγκυρα Ἐλπίδος γιά τή Θεσσαλονίκη, ἀφήνοντας πίσω μας μιά πόλη πού λούεται καί λικνίζεται στά νερά μιᾶς εἰδυλλιακῆς λίμνης. Τήν πόλη μέ τίς 70 ἐκκλησιές, τό Ἰουστιάνειο τοῖχος, μέ τά ἀρχοντικά της κτίρια, τήν κτισμένη κατά τόν Τίτο Λίβιο - πάνω στά ἀρχαῖα ἐρείπια τοῦ Κήλητρου (Κέλετρον). Ἀφήνουμε τή γραφική λίμνη μέ τόν πιό προϊστορικό λιμναῖο οἰκισμό τοῦ Δισπηλιοῦ, ἀφήνουμε ἀκριβῶς τήν ὁμολογία ἑνός διανοούμενου Γάλλου περιηγητῆ, πού εἶπε: «Ἄν καταστραφεῖ ἐκ θεμελίων ἡ Ἑλλάς ὁλόκληρη καί μείνει μόνον ἡ Καστοριά, ἡ ἱστορία καί ἡ δόξα ἡ ἑλληνική δέν θά χαθεῖ»!!! Αὐτό ἄς τό ἔχουν ὑπόψη οἱ «Σκοπιανοί». Κι ὅσοι ἐπιβουλεύονται μέχρι σήμερα τήν ἱστορία καί τήν παράδοσή μας. Ἀριστερά μας εἶναι ἡ κωμόπολη Ἄργος Ὀρεστικόν, πού οἱ κάτοικοί της καυχῶνται ὅτι εἶναι ἀπόγονοι τῶν Ἡρακλειδῶν τοῦ Πελοποννησιακοῦ Ἄργους. Στά σύνορα Καστοριᾶς-Φλώρινας βρίσκεται τό μικρό χωριό Μελᾶς, πού τό 1904, ὁ πιό γενναῖος Μακεδονομάχος Παῦλος Μελᾶς μέ τό ψευδώνυμο «Μίκης Ζέζας», γίνεται ὁ φόβος καί τρόμος τῶν κομητατζήδων. Δυστυχῶς, τό 1904 κυκλώθηκε -μετά ἀπό προδοσία- καί σκοτώθηκε ἀπό τούς Τούρκους· ἐνῶ μέ προδοσία συλλαμβάνεται καί ἀπαγχονίζεται στό Τέχοβο (Καρυές) ὁ ἄλλος γενναῖος ἀξιωματικός τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ Τέλος Ἀγαπηνός -μέ τό ψευδώνυμο Καπετάν Ἄγρας. Ἦταν οἱ πρωτεργάτες τοῦ ξεσηκωμοῦ καί τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγώνα. Οἱ ἥρωες, πού ὁ ἡρωισμός τους ἀποτελεῖ φάρο καί δίδαγμα γιά τούς νεοέλληνες. Φτάνουμε στό πρῶτο προσκύνημα τῆς ἡμέρας. Εἶναι τό μοναστήρι τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στό Μικρόκαστρο Σιάτιστας. Ἡ Μονή μέχρι τό 1993 ἦταν ἀνδρική καί μέ πρόταση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἀντωνίου, ἡ Μονή μέ Προεδρικό Διάταγμα μετατρέπεται σέ γυναικεία Κοινοβιακή Μονή. Ἡ εἴσοδος, κάτω ἀπό ἔμφορτες κληματαριές, εἶναι φανταστική. Στό κέντρο τοῦ συγκροτήματος βρίσκεται ὁ ναός, πού εἶναι τρίκλιτη Βασιλική μέ ὑπερυψωμένο νάρθηκα-γυναικωνίτη. Ὁ Πνευματικός τῆς Ἱ. Μονῆς π. Στέφανος Ρῆνος ἐργάσθηκε μέ θαυμαστό τρόπο καί ἑτοίμασε «τόν οἶκον τῆς Παναγίας γιά νά λειτουργήσει ὡς πνευματικός παρθενῶνας». Ἀπό τά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας προέρχεται τό ἔθιμο τῶν ἐφίππων προσκυνητῶν κάθε Δεκαπενταύγουτο, ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καί συγκεντρώνει πλῆθος προσκυνητῶν. Φεύγουμε, διασχίζοντας τόν ἀπέραντο κάμπο τῆς Κοζάνης, ὅπου στήν περιοχή τῆς Πτολεμαΐδας ὑπάρχουν, ὅπως εἴδαμε, τά μεγάλα θερμικά ἐργοστάσια ἡλεκτρισμοῦ καί ἀζώτου. Ὡς καύσιμη ὕλη ἔχουν τόν λιγνίτη. Ἡ Ἐγνατία ὁδός μᾶς ἔφερε σύντομα στή διακλάδωση γιά τά Πιέρια ὄρη. Περνᾶμε τήν πλατιά σιδερένια γέφυρα τοῦ Ἁλιάκμονα καί μιά φιδωτή ἀνάβαση μᾶς ἔφερε στά εὐλογημένα χώματα τῆς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου. Τόπος, μέ ἀπίστευτες καί παρθένες ὀμορφιές, μέ ἁγιότητα καί εὐλογία, τόπος μοναδικός γιά μοναχισμό, γιά ἐπικοινωνία μέ τόν Ἄκτιστο Θεό. Τόπος, πού πέρασε ὁ ἐθνοκήρυκας Ἀπόστολος Παῦλος, ἔμπηξε ἐκεῖ τήν ξύλινη ράβδο «καί φύτρωσε καί κάρπισε ἡ Ἱερά Μονή τοῦ Τιμίου Προδρόμου». Δαιδαλώδης ἡ εἴσοδος μέχρι νά φτάσουμε στό Καθολικό, ναός ἀφιερωμένος στήν ἀποτομή τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Εἶναι μιά ἐπιμήκης τρίκλιτη Βασιλική, ἕνα μεγαλοπρεπές κτήριο. Τό τέμπλο, ἐξαιρετικῆς καί θείας ἔμπνευσης τέχνης, εἶναι μέ ξυλόγλυπτες ἀνάγλυφες παραστάσεις. Προσκύνημα στό σπήλαιο Γρη35 Ἄγκυρα Ἐλπίδος γορίου Παλαμᾶ. Προσκυνήσαμε ἱερά λείψανα (δάκτυλο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, τιμία Κάρα τοῦ Ἁγίου Κλήμεντα Ἀχρίδος, τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου κ.ἄ.). Ἐπίσης καί τό σπήλαιο πού ἔμενε ὁ Ἅγιος Διονύσιος πρίν φύγει γιά τόν Ὄλυμπο. Τέλος, ἀπολαύσαμε τή θέα ἀπό τό μπαλκόνι πού δημιουργήθηκε μπροστά στό Καθολικό, βλέποντας ἀπέναντι τήν Ἐγνατία, κάτω μιά ἀσπρογάλαζη λίμνη τοῦ Ἁλιάκμονα καί τά ἀπομεινάρια ἀπό διάφορα Ἀσκηταριά. Φεύγουμε μέ ἐνισχυμένη τήν πίστη μας ὅτι αὐτές οἱ Μονές εἶναι τά ἐθνικά θερμοκήπια, μέσα στά ὁποῖα καλλιεργήθηκε καί πῆρε σάρκα καί ὀστᾶ ἡ σωτηρία τοῦ ἑλληνορθόδοξου πολιτισμοῦ. Εἶναι φυλακτήρια ἐθνικῶν κειμηλίων, φύλακες καί συντηρητές καθαγιασμένων θρησκευτικῶν, ἱστορικῶν καί ἀρχαιλογικῶν κτιρίων, τῶν σκοτεινῶν καί ἀπομονωμένων κελλιῶν, ὅπου μέ τό ἀμυδρό φῶς τοῦ κεριοῦ ἤ λαδοφάναρου, δαφυλάχτηκαν τά ἑλληνικά γράμματα, ἡ ἱστορία καί ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική πίστη μέ τά «κρυφά σχολεῖα». Ἀναχωροῦμε γιά τή Βεργίνα, ὅπου ὁ Ἄγγλος ἱστορικός Nicholas Hammont, γνώστης ἀρχαιολογικῶν δεδομένων τοῦ χώρου, πρότεινε ὡς πρωτεύουσα τῶν ἀρχαίων Μακεδόνων τή Βεργίνα. Οἱ ἀνασκαφές 1976-1980 μέ τόν καθηγητή Ἀρχαιολογίας Μανώλη Ἀνδρόνικο, ἔφερε στό φῶς τά σπουδαιότατα ταφικά εὐρήματα. Αὐτά, ὅπως μᾶς ὁδήγησε 36 καί ἔδειξε ἡ ἀνεπανάληπτη κ. Εὐγενία Κούκουρα, ἡ ξεναγός μας, εἶναι: Ὁ ἀσύλητος τάφος τοῦ Φιλίππου Β´, πού ἀποτελεῖ ἀσύλληπτο ἱστορικό γεγονός. Τήν πρόσοψη τοῦ τάφου κοσμεῖ τοιχογραφία μέ θέμα τό κυνήγι καί ἕνα ἔφιππο νέο (ἴσως ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος). Βρέθηκαν χρυσές νάρθηκες, θήκη γιά βέλη μέ ἐπένδυση χρυσοῦ καί ἀργύρου, σιδερένιος καί χρυσοστόλιστος θώρακας, ἀσημένιος ἠθμός (σουρωτήρι), χάλκινος λυχνοῦχος καί μιά ἀσημένια οἰνοχόη. Δίπλα, μνημεῖο μέ ἄγνωστη νεκρή, μέ θαυμάσιες ἀπό τή μυθολογία τοιχογραφίες, λεγόμενος «τάφος τῆς Περσεφόνης». Ξεχωρίζει ἡ ἁρπαγή τῆς Περσεφόνης ἀπό τόν Πλούτωνα καί ἡ περίλυπη Δήμητρα μέ τρεῖς γυναῖκες. Ὁ «τάφος τοῦ Πρίγκηπα», νέος 14 ἐτῶν, μᾶλλον βασιλικῆς οἰκογενείας. Εἴδαμε ἐπίσης τόν τάφο «τῶν ἐλευθέρων κιόνων». Εἴδαμε, ὅπως εἶπε ἡ ξεναγός μας, μόνο τή Μεγάλη Τούμπα! Παραδίπλα ὑπάρχουν κι ἄλλες μικρότερες Φεύγουμε γιά Θεσσαλονίκη, τή νύμφη τοῦ Θερμαϊκοῦ, τοῦ κτήτορα Κασσάνδρου -δημιούργημα καί συνένωση πολλῶν οἰκισμῶνκαί τήν ὀνόμασε Θεσσαλονίκη, ὄνομα τῆς συζύγου του, πού ἦταν ἑτεροθαλής ἀδελφή τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου. Τά λεωφορεῖα μᾶς ὁδήγησαν στόν πολιοῦχο καί προστάτη τῆς πόλης, στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Ὁμολογουμένως, παρά τά πύρινα βέλη πυρκαγιᾶς πού δέχτηκε κατά καιρούς, εἶναι μιά Ἄγκυρα Ἐλπίδος ἀπό τίς ὡραιότερες χριστιανικές ἐκκλησίες πού ὑπάρχουν. Κτίστηκε τό 412 μ.Χ. ἀπό τόν Ὕπαρχο τοῦ Ἰλλυρικοῦ Λεόντιο. Κάηκε τό 690, ἀνοικοδομήθηκε τό 700. Οἱ Τοῦρκοι τό μετέτρεψαν σέ τζαμί τό 1481. Τό 1917 στίς πυρκαιές τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ περικαλλής ναός σχεδόν ἀποτεφρώθηκε καί καταστράφηκαν τά θαυμάσια ψηφιδωτά του, ἐκτός -θαῦμα!- ἀπό τήν ψηφιδωτή εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Προσκυνήσαμε μέ περισσή εὐλάβεια τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου καί τή λάρνακα μέ τό ἱερό Λείψανο τοῦ ἁγίου Δημητρίου πού ἐπέστρεψε ἀπό τήν Ἰταλία τό 1988. Φεύγουμε, σέ λίγο φτάνουμε στό πολυτελέστατο ξενοδοχεῖο «ΚΑΨΗΣ». Τακτοποίηση σέ δωμάτια, πλουσιοπάρχο γεῦμα, ξεκούραση καί ὕπνο. Σ ά β β α τ ο 6 Ἰ ο υ λ ί ο υ : Πρωί-πρωί ἀναχωροῦμε γιά τήν Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου Σουρωτῆς, στή Χαλκιδική. Εἶναι ἡ τελευταία ἡμέρα τῆς προσκυνηματικῆς ἐκδρομῆς. Ἔπρεπε νά δοξάσουμε καί νά εὐχαριστήσουμε τόν Τριαδικό Θεό, πού μᾶς ἀξίωσε νά ἐπισκεφτοῦμε καί νά γνωρίσουμε ἀλύτρωτους τόπους, πόλεις συνοριακῶν φρουρῶν, τόπους αἱματοβαμμένους γιά τήν ἐλευθερία καί τή θρησκεία. Ἱερά προσκυνήματα καί Μονές πού εἶναι τά φυτώρια ἐκεῖνα μέσα στά ὁποῖα βλάστησαν καί θριάμβευσαν «τά ἀγλαόκαρπα δέντρα τοῦ πνεύματος, τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ». Φτάσαμε στή Μονή, ὅπου ἦταν τό καταφύγιο τοῦ Γέροντα Παϊσίου σέ ὅλες τίς δύσκολες καί ἐπώδυνες ἡμέρες τῆς ζωῆς του. Ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου ἄρχισε χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου καί στή συνέχεια τελέσθηκε ἡ Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία μέ τή συνοδεία τῶν συμπροσκυνητῶν μας ἱερέων, συμμετέχοντας, μέ τή γλυκύτατη μελωδική ψαλτική φωνή τους, οἱ μοναχές τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Ἐγκάρδια τίς εὐχαριστοῦμε. Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας, ὁδηγηθήκαμε στόν τάφο τοῦ μακαριστοῦ π. Παϊσίου, ὅπου ἐψάλη Τρισάγιο καί μετά προσκύνημα. Στήν πλάκα διάβασα τό ποίημά του καί θά μείνουν ἄσβεστοι στή μνήμη μου, κυρίως οἱ δύο πρῶτοι στίχοι: «Ἐδῶ τελειώνει ἡ ζωή ἐδῶ καί ἡ πνοή μου...». Ἐπιστροφή στό ξενοδοχεῖο, πρωϊνό καί παίρνοντας τά πράγματα, ἀναχωροῦμε γιά τόν Πειραιά. Φτάνουμε στά Τέμπη. Προσκυνοῦμε τό σπηλαιώδη ναό τῆς Ὁσιομάρτυρος Παρασκευῆς καί φεύγουμε μέ στάση στό ἑστιατόριο «Μακεδονία» κοντά στή Λαμία. Τελευταῖο προσκύνημα, ἡ Ἱερά Μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος στό Μήλεσι Ἀττικῆς (Ὠρωπός). Μέ διαδρομή, πού μᾶς θύμιζε Β. Ἑλλάδα, φτάνουμε στή Μονή. Ἕνας τεράστιος καί ἡμιτελής ναός μᾶς δέχτηκε. Ὁ κ. Γεώργιος Ἀρβανίτης μᾶς μίλησε γιά τή Μονή καί τόν μακαριστό Γέροντα Πορφύριο. Μερικά ἀπό τά λεγόμενά του: «Ἐδῶ, μετά τή σύνταξή του, ὡς ἐφημέριος τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Γερασίμου (κοντά στήν Ὁμόνοια), βοηθώντας καί θεραπεύοντας ἀσθενεῖς μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, κατέληξε -γέροντας καί ἀσθενής- ὁ ἅγιος Πορφύριος. Ἔζησε καί ἐδῶ ταπεινά, παλεύοντας τίς ἀρρώστιές του. Ὁ τόπος ἐδῶ ἔγινε ἀληθινά προσκύνημα. Αὐτός ὅμως συνέχεια ἔλεγε στούς ἀνθρώπους: «Ὁ κόσμος ὅλος φωνάζει ὅτι εἶμαι ἅγιος, ἐγώ ὅμως αἰσθάνομαι ὅτι εἶμαι ὁ πιό ἁμαρτωλός τοῦ κόσμου. Αἰσθάνθηκε ὅμως τό τέλος του καί φεύγει γιά τά Καυσοκαλύβια, ὅπου ἔζησε τά παιδικά του χρόνια ὡς ὑποτακτικός δύο γερόντων. Ἐκεῖ πέθανε ταπεινά στό κελλί τοῦ 37 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Ἁγίου Γεωργίου στά Κατουνάκια τοῦ Ἁγίου Ὄρους στίς 2 Δεκεμβρίου 1991». Πήγαμε καί προσκυνήσαμε τά ἱερά του ἄμφια σέ ἕνα μικρό κελλί τῆς Μονῆς, ὅπου ἀκόμη ζεῖ καί μᾶς δέχθηκε φιλικά ὁ παπαγάλος τοῦ Γέροντα Πορφυρίου. Ἀναχωροῦμε μέ ἐνισχυμένη τήν πίστη μας, διότι γνωρίσαμε ἕνα καινούργιο προσκύνημα, τή Μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, ἀλλά καί ἕναν σύγχρονο τῶν ἡμερῶν μας ἅγιο, πού ἀφιέρωσε ἐξ ὁλοκλήρου τή ζωή του, γιά τή δόξα τοῦ Θεοῦ καί τήν ἀνακούφιση τοῦ ἀνθρώπινου πόνου. Φτάνουμε στόν Πειραιά, μᾶς δίδει τά εἰσιτήρια ὁ κ. Ζεάκης, ἀνεβαίνουμε στό πλοῖο καί μέ ἕνα ταξίδι χαρούμενο καί ἀξέχαστο, μέ ζωντανές διηγήσεις τῶν φίλων καί συνοδοιπόρων πού ὑλοποιήσαμε καί φέτος τό ραντεβοῦ μας, φτάνουμε στό Ἡράκλειο τήν Κυριακή 7 Ἰουλίου καί ἀπό ἐκεῖ στήν Ἱεράπετρα καί τήν Σητεία. Μιά ἀκομη, ὅπως καί κάθε χρόνο, προσκυνηματική ἐκδρομή, πού τείνει νά γίνει θεσμός, μέ τήν οὐράνια προστασία τοῦ Δωρεοδότη Θεοῦ καί τήν εὐλογία καί καθοδήγηση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ.κ. Εὐγενίου, ἔφτασε αἰσίως στό τέλος. Λέγω θεσμός, διότι ὁ Σεβ. Ἱεράρχης μας πραγματοποιεῖ αὐτή τήν ἐποχή, αὐτές τίς πνευματικές καί χριστιανικές ἐκδρομές, πού εἶναι ἀπαραίτητες γιά τήν ψυχική μας ἀνάταση, διδακτικές, ψυχοπαιδαγωγικές καί συγχρόνως θρησκευτικές πού μᾶς φέρνουν κοντά στίς ἀθάνατες πηγές τῆς παραδόσεώς μας. Σεβασμιώτατε Δέσποτα, εἰλικρινέστατα ὅλοι οἱ συμμετέχοντες στήν ἐκδρομή νιώθουμε βαθιά εὐγνωμοσύνη, ἀγάπη πνευματική καί χριστιανική, διότι καί φέτος μᾶς σεργιανίσατε σέ τόπους ἀλύτρωτους, σέ αἱματοβαμμένα γιά τήν πατρίδα καί τήν πίστη μας χώματα, σέ τόπους ἱερούς καί ἱστορικούς. Μᾶς ὁδηγήσατε σέ μεθοριακές, μακρυνές ἀλλά μαρτυρικές πόλεις μέ τούς ἀκρίτες τους, φύλακες τῆς πατρίδας καί τῆς πίστης. Τέλος, νιώθουμε ἐσώψυχα χαρά καί εὐγνωμοσύνη, διότι πήραμε τήν εὐχή καί τήν εὐλογία ἀπό δύο θεόσταλτους πνευματικούς ἡγέτες, ἀκριτικούς 38 φύλακες τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδοξίας, τούς Σεβ. Μητροπολίτες Φλωρίνης κ.κ. Θεόκλητο καί Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ. ῾Η ἀγάπη τους, ἡ καλοσύνη, ἡ ἀβραμιαία φιλοξενία, ἡ ἁγιορείτικη μορφή τους, ἐνίσχυσαν τήν ἐθνική μας συνείδηση, γιατί ἔχουμε καί σήμερα «Λεωνίδες, Διάκους, Παπαφλέσσες, Γρηγορίους Ε´, Ἡσαΐες Σαλώνων...», γιά τήν πατρίδα καί τόν ἑλληνισμό, γιά τή μακραίωνη ἱερά παράδοση τοῦ Γένους μας. Σεβασμιώτατε κ.κ. Εὐγένιε, σεβαστοί Ἱερεῖς καί φίλοι προσκυνητές, ζητῶ πραγματικά συγγνώμη γιά τυχόν παραλήψεις ἤ ὑπερβολές, λάθη ἱστορικά ἤ θρησκευτικά. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι σέ τέτοιες περιπτώσεις ἐλλοχεύει πάντοτε ὁ κίνδυνος μιᾶς αὐστηρᾶς προσέγγισης τῆς ἱστορικῆς ἤ θρησκευτικῆς πραγματικότητας. Εἶναι ἐντυπώσεις καθαρά ὑποκειμενικές καί τίς περισσότερες φορές συναισθηματικές. Ὁ τόνος, ἡ εἰκόνα καί ἡ περιγραφή δέν εἶναι σέ ὅ,τι εἶδα ἐγώ, ἀλλά στό τί αἰσθάνθηκα σέ αὐτά πού ἔβλεπα. Γιά τό τί ἀκριβῶς βιώσαμε καί γνωρίσαμε καί «αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψηλάφισαν», λόγῳ τοῦ περιορισμένου χρόνου καί χώρου σίγουρα ὑπάρχουν καί παραλήψεις ἤ τυχόν ἀβλεψίες καί γι᾽ αὐτό ζητῶ συγγνώμη. Εὐχαριστοῦμε τούς Ἱερεῖς μας καί τούς ψάλτες, διότι τά μέγιστα ἀνταποκρίθηκαν στό ἱερό χρέος τους. Εὐχαριστοῦμε τόν εὐγενέστατο καί πάντα γελαστό, ἰδιοκτήτη τοῦ «MIRANDA TRAVEL» κ. Θεόδουλο Ζεάκη, τήν πολυγνώστρια γιά τά πάντα ξεναγό κ. Εὐγενία Κούκουρα. Τέλος, εὐχαριστοῦμε ἰδιαιτέρως τόν Ἀρχιδιάκονο π. Ἀμβρόσιο, πού ἡ ἐνημέρωση, ἡ τάξη, ἡ συνεργασία καί ὁ συντονισμός σέ ὅλη τή διάρκεια τῆς ἐκδρομῆς ἦταν ἄριστη. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τοῦ χρόνου, Σεβασμιώτατε καί φίλοι συμπροσκυνητές! Πηγ ές: 1. Ἐκκλησιαστικά ἔντυπα. 2. Ἑλληνική Λαογραφία-Γεωγραφία, Κ. Ρωμαίου. 3. Τοπικές πληροφορίες. 4. Προσωπικές σημειώσεις. Ὁ νοτάριος τῆς Ἱεράπετρας Ἰάκωβος Ρουσοψείρης (1586-1612)* Εὐθυμίου Δ. Βασιλόπουλου, Ἱστορικοῦ, Master’s Ἱστορίας Βενετοκρατούμενου Ἑλληνισμοῦ Σ τό Κρατικό Ἀρχεῖο τῆς Βενετίας (Archivio di Stato di Venezia) ἀπόκεινται τρία νοταριακά «βιβλία» (libri) καί μία δέσμη διαθηκῶν τοῦ νοταρίου τῆς Ἱεράπετρας Ἰάκωβου Ρουσοψείρη1. Ἡ δέσμη διαθηκῶν, ἡ ἔκδοση τῆς ὁποίας ἀποτέλεσε τό ἀντικείμενο τῆς διπλωματικῆς μου ἐργασίας στό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν «Μεθοδολογία Κριτικῆς καί Ἔκδοσης τῶν Ἱστορικῶν Πηγῶν» τοῦ Ἰονίου Πανεπιστημίου2, περιέχει τριάντα διαθῆκες καί τρεῖς κωδίκελλους τοῦ Ρουσοψείρη καθώς καί μία διανομή κινητῶν καί ἕνα ἰδιωτικό συμφωνητικό πού συντάχθηκαν ἀπό τούς Δράκο καί Τζώρτζη Μυλοποταμίτη ἀντίστοιχα καί εἶναι πράξεις συνημμένες στή διαθήκη καί τόν κωδίκελλο τῆς Κορναρόλας Λουμπουνοπούλας. Ἀπό τήν ἐν λόγῳ δέσμη ἀντλοῦνται μεταξύ ἄλλων ἐνδιαφέρουσες πληροφορίες τόσο γιά τόν ἴδιο τόν Ρουσοψείρη ὅσο καί γιά τή συμβολαιογραφική του δραστηριότητα στήν ἀγροτική περιοχή τῆς Ἱεράπετρας. Ὁ Ἰάκωβος ἤ Γιακουμῆς Ρουσοψείρης, ὅπως προκύπτει ἀπό τό πρῶτο ἐκ τῶν τριῶν νοταριακό τοῦ «βιβλίο» (libro, 1586-1601), πρίν δραστηριοποιηθεῖ ὡς νοτάριος στήν περιοχή τῆς Ἱεράπετρας, ἄσκησε τή συμβολαιογραφική τέχνη γιά δύο περίπου χρόνια στόν Χάνδακα. Εἰδικότερα, στήν ἀρχή τοῦ ἐν λόγῳ «βιβλίου» ὑπάρχει τό ἰδιόχειρο σημείωμα τοῦ Ρουσοψείρη, μέ τό ὁποῖο δηλώνεται ὅτι οἱ πράξεις πού περιέχονται στά δώδεκα πρῶτα φύλλα του συντάχθηκαν ὅλες στήν πρωτεύουσα τοῦ Regno di Candia καί ἐκεῖνες πού ὑπάρχουν στά ὑπόλοιπα φύλλα, δηλαδή ἀπό τό φ. 13 κ. ἑ., στήν περιοχή τῆς Ἱεράπετρας (sino carte 12 faceva in Candia a da dette 12 in poi faceva nel territorio di Gerapetra di Settia)3. Οἱ πράξεις πού ἀπαντῶνται στά δώδεκα πρῶτα φύλλα εἶναι γραμμένες στά ἰταλικά καί καλύπτουν τό χρονικό διάστημα 1586-1588 (13 Ἰανουαρίου 15862 Φεβρουαρίου 1588 more veneto), ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες συντάχθηκαν κυρίως στά ἑλληνικά μεταξύ τῶν ἐτῶν 1589-1601 (19 Ἀπριλίου 1589-9 Ἀπριλίου 1601 more veneto)4. Λαμβάνοντας ὑπόψιν τά παραπάνω, ὁ Ρουσοψείρης ἄρχισε νά ἀσκεῖ τό ἐπάγγελμα τοῦ συμβολαιογράφου στόν Χάνδακα τό 1586 καί μετέβη στήν Ἱεράπετρα στά τέλη τοῦ 1588 ἤ τίς ἀρχές τοῦ 1589, προκειμένου νά συνεχίσει τή νοταριακή του δραστηριότητα. Ἡ αἰτία φυγῆς ἀπό τόν Χάνδακα καί τά κριτήρια ἐπιλογῆς τοῦ ἑπόμενου σταθμοῦ τῆς ἐπαγγελματικῆς του σταδιοδρομίας παραμένουν μέχρι στιγμῆς ἄγνωστα καί συνεπῶς μόνο εἰκασίες μπορεῖ νά κάνει κανείς γι᾽ αὐτά5. Στήν καστελλανία ἤ τό Καστέλλι τῆς Ἱεράπετρας παρεῖχε τίς ὑπηρεσίες του κυρίως ὡς νοτάριος τῆς ἀποστολικῆς ἐξουσίας ἀπό τά τέλη τοῦ 16ου ἕως καί τίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. (15971612)6. Κατά τήν παραμονή του ἐκεῖ συνέταξε μεταξύ ἄλλων τίς τριάντα διαθῆκες καί τούς τρεῖς κωδίκελλους τῆς ἐξεταζόμενης δέσμης διαθηκῶν -ἡ πρώτη πράξη τῆς δέσμης εἶναι ἡ διαθήκη τῆς παπαδιᾶς Νταβραδοπούλας (1597) καί ἡ τελευταία τῆς Κατεριᾶς Φραντζεσκοπούλας (1612). Ὁ Ρουσοψείρης, ὅπως τεκμαίρεται ἀπό τίς διαθῆκες καί τούς κωδίκελλους του, δραστηριοποιήθηκε στά χωριά Καβούσι, Ἐπισκοπή, Κάτω Χωριό καί Ἀπάνω Χωριό καθώς ἐπίσης καί στό Καστέλι τῆς Ἱεράπετρας, ἕδρα τῆς ὁμώνυμης καστελλανίας7. Μάλιστα, στό Κάτω Χωριό, ὅπου συνέταξε τήν πλειονότητα τῶν πράξεων (25 διαθῆκες καί 2 κωδίκελλοι), βρισκόταν καί ἡ κατοικία του, ὅπως συνάγεται ἀπό τίς διαθῆκες τοῦ Γεώργη Φραντζισκῆ καί τῆς Σοφίας Φραντζεσκοπούλας. Κάτοικοι τοῦ Κάτω *Εἰσήγηση τοῦ κ. Εὐθ. Βασιλόπουλου κατά τήν ἐκδήλωση μέ θέμα: «Νοταριακές πράξεις τοῦ Ἰάκωβου Ρουσοψείρη ὡς πηγή κοινωνικῆς ἱστορίας τῆς Βενετοκρατούμενης Κρήτης», τήν ὁποία διοργάνωσαν τά Γενικά Ἀρχεῖα τοῦ Κράτους (Γ.Α.Κ.)-Ἀρχεῖα Νομοῦ Λασιθίου στίς 9 Αὐγούστου 2012 στή Νεάπολη Κρήτης. 39 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Χωριοῦ, δηλώνουν ἀμφότεροι ὅτι ἐπισκέφθηκαν τόν Ρουσοψείρη στό σπίτι του στό ἴδιο χωριό, προκειμένου νά τοῦ ὑπαγορεύσουν τίς τελευταῖες τους ἐπιθυμίες. Ὁ μέν Φραντζισκῆς στή διαθήκη του (19 Μαΐου 1608) ἀναφέρει ὅτι «… υρθα μοναχος μου ης το σπιτη και κατυκηα του παρωντος νοταρηου ης το ηρημενο χορήο [ἐνν. Κάτω Χωριό]». Ἀνάλογα, ἡ Φραντζεσκοπούλα (2 Φεβρουαρίου 1610) δηλώνει: «… εθελησα και υρθα ης το σπιτην και κατηκήα του παρωντος νοταρηου Ιακοβου του Ρουσοψηρη ης το ηρημενο χορηο [ἐνν. Κάτω Χωριό]». Ἀπό τά στοιχεῖα τῶν διαθηκῶν δέν προκύπτει ἄν ἐπρόκειτο γιά πατρογονικό σπίτι ἤ ἄν ἀγοράσθηκε ἤ μισθώθηκε ἀπό τόν νοτάριο μετά τήν ἐγκατάστασή του στήν Ἱεράπετρα. Σίγουρο πάντως εἶναι ὅτι ὁ Ρουσοψείρης δραστηριοποιήθηκε ὡς νοτάριος τῆς κρητικῆς ὑπαίθρου στό χρονικό διάστημα 1589-16128. Μετά τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τόν Χάνδακα κατοικοῦσε στό Κάτω Χωριό τῆς Ἱεράπετρας, παρέχοντας τίς ὑπηρεσίες του καί στούς κατοίκους γειτονικῶν οἰκισμῶν. Ὅσον ἀφορᾶ στά προσόντα τοῦ Ρουσοψείρη, τά ὁποῖα οἱ ἁρμόδιες ἀρχές ἤ τά ἁρμόδια ἄτομα πρέπει νά ἔλαβαν ὑπόψιν τους πρίν τοῦ ἀποδώσουν τή νοταριακή ἰδιότητα9, αὐτά, ὅπως μαρτυροῦν τά νοταριακά του «βιβλία», ἦταν ἡ γνώση τῆς ἑλληνικῆς καί τῆς ἰταλικῆς γλώσσας10. Μάλιστα, τό γεγονός ὅτι ἐκτός ἀπό τήν ἑλληνική, τή γλώσσα δηλαδή τῶν ντόπιων, γνώριζε καί τήν ἰταλική, τήν ἐπίσημη γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας στήν Κρήτη μετά τά μέσα τοῦ 15ου αἰ.11, τοῦ παρεῖχε τή δυνατότητα νά ἐργασθεῖ εἴτε ὡς νοτάριος ἤ γραφέας στή δουκική καγκελλαρία τοῦ Χάνδακα12 εἴτε γενικότερα ὡς νοτάριος-ὑπάλληλος στίς κατά τόπους καγκελλαρίες καί στίς διάφορες δικαστικές, ἀστυνομικές καί ὑγειονομικές ἀρχές τοῦ νησιοῦ, τουτέστιν νά χρηματίσει δημόσιος ὑπάλληλος13. Ὡστόσο, ὁ Ρουσοψείρης ἐκτός ἀπό τή γνώση τῆς γλώσσας πρέπει νά διέθετε καί μία σειρά ἄλλων προσόντων, τά ὁποῖα, ὅπως τεκμαίρεται ἀπό ἄλλες πηγές, κρίνονταν ἀπαραίτητα γιά τήν ἄσκηση τοῦ νοταριακοῦ λειτουργήματος. Ἐπί παραδείγματι, ἀπό ἔγγραφο τοῦ 14ου αἰ. προκύπτει ὅτι ὁ δούκας τῆς Κρήτης Petrus Mauroceno καί οἱ δύο σύμβουλοί του διόρισαν τόν ἱερέα Γεώργιο Σπηλιώτη νοτάριο στήν ἑλληνική γλώσσα (in scriptura greca notarium publicum), ἀφοῦ πρῶτα τόν ἐξέτασαν καί διαπίστωσαν πώς ἦταν ἄτομο ἀφ᾽ ἑνός μέν 40 κατάλληλο γιά τή θέση τοῦ νοταρίου, ἀφ᾽ ἑτέρου δέ τίμιο καί καλῆς φήμης (…est persona legalitatis et bone fame…)14. Ἐπιπροσθέτως, πληροφορίες γιά τά προσόντα τῶν νοταρίων ἀντλοῦνται καί ἀπό ἕνα διάταγμα τοῦ γενικοῦ προνοητῆ Κρήτης Giacomo Foscarini πού ἐκδόθηκε τόν Αὔγουστο τοῦ 1575. Εἰδικότερα, μέ τό παραπάνω διάταγμα ὁριζόταν ὅτι ὅλοι ἀνεξαιρέτως οἱ συμβολαιογράφοι τοῦ Ρεθύμνου -ἄρα, οἱ ἐν ἐνεργείᾳ καί οἱ ὑποψήφιοι, οἱ δημόσιοι καί οἱ ἰδιωτικοί-, ὅπου πολλοί ἐξ αὐτῶν ἀσκοῦσαν παράνομα τήν τέχνη τους, μέ ἀποτέλεσμα νά ἐξαπατῶνται οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς, καί δή οἱ φτωχοί, ὄφειλαν νά παρουσιασθοῦν ἐνώπιον τῆς τοπικῆς βενετικῆς καγκελλαρίας, προκειμένου νά ὑποβληθοῦν σέ ἐξέταση τῆς ἐπάρκειάς τους (prova della loro sufficienza) καί νά διαπιστωθεῖ ἡ ἀξιοπιστία τους, μιᾶς καί γιά τόν Foscarini ἡ ἄσκηση τοῦ ἐν λόγῳ ἐπαγγέλματος ἀπαιτοῦσε μεγάλη ἀξιοπιστία καί ἱκανότητα (un carico che ricerca tanta fede et intelligentia). Ὅσοι ἀπό τούς ἐξεταζόμενους διέθεταν τά ἀπαιτούμενα προσόντα, θά συνέχιζαν νά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους ὡς νοτάριοι, ἐνῶ σέ ἐκείνους πού κρίνονταν ἀκατάλληλοι καί σέ ὅσους δέν ὑποβάλλονταν στήν παραπάνω ἐξέταση, θά ἐπιβάλλονταν κυρώσεις, ἡ σημαντικότερη ἐκ τῶν ὁποίων ἦταν ἡ στέρηση τῆς ἄδειας ἄσκησης τοῦ ἐπαγγέλματος15. Τέλος, καί στή διάταξη τῶν Συνδίκων καί Ἐξεταστῶν τῆς Ἀνατολῆς Ottaviano Bon καί Marco Loredan (Μάιος 1613) γίνεται μνεία στά ἀπαραίτητα ἐφόδια τῶν νοταρίων. Σύμφωνα μέ τή ρύθμιση αὐτή ὅλοι οἱ ἐπίδοξοι συμβολαιογράφοι τῆς πόλης καί τῆς περιοχῆς τῆς Σητείας, δημόσιοι καί ἰδιωτικοί, ἔπρεπε νά μεταβοῦν στόν Χάνδακα, ὥστε νά ἐξετασθεῖ ἀπό τόν μεγάλο καγκελλάριο καί ἀπό δύο νοταρίους τῆς δουκικῆς γραμματείας ἡ ἐπάρκειά τους (…essaminati intorno alla sufficienza loro) καί νά ἀποδειχθεῖ μέσω ἀνακριτικῆς διαδικασίας ἡ ἀκεραιότητα τοῦ χαρακτήρα καί ἡ καλή φήμη τους (…giustificar d᾽ esser huomini d᾽ integrita et buona fama)16. Ἄρα, ἐκτός ἀπό τή γνώση τῆς γλώσσας, ἡ ἐντιμότητα, ἡ καλή φήμη, ἡ ἀξιοπιστία καί ἡ ἀκεραιότητα τοῦ χαρακτήρα τοῦ Ρουσοψείρη, προσόντα πού ἀπαιτοῦνταν γιά τήν ἄσκηση τῆς νοταριακῆς τέχνης τόσο σέ προγενέστερες ὅσο καί σέ μεταγενέστερες τοῦ τελευταίου περιόδους, πρέπει νά διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στήν Ἄγκυρα Ἐλπίδος ἀνάληψη τῶν νοταριακῶν του καθηκόντων. Στίς διαθῆκες καί τούς κωδίκελλους, ὅμως, ὁ Ρουσοψείρης δέν ὑπογράφει ἁπλῶς ὡς νοτάριος· ἀντιθέτως, σέ ὅλες τίς πράξεις ἡ ἰδιότητά του συνοδεύεται ἀπό κάποιον νοταριακό τίτλο, ὁ ὁποῖος τοῦ προσέδιδε καί τό ἀνάλογο κύρος17. Πιό συγκεκριμένα, στίς τριάντα μία ἀπό τίς τριάντα τρεῖς πράξεις ὑπογράφει ὡς νοτάριος τῆς ἀποστολικῆς ἐξουσίας18, ἐνῶ σέ δύο διαθῆκες ὡς νοτάριος τῆς βασιλικῆς ἐξουσίας19. Ἀναφορικά μέ τόν δεύτερο νοταριακό τίτλο, χρήζει ἐπισήμανσης τό γεγονός ὅτι ἀπονεμόταν σέ τοπικό ἐπίπεδο ἀπό Βενετούς ἀξιωματούχους ἤ γηγενεῖς -οἱ τελευταῖοι ἐνδεχομένως ἔφεραν τόν τίτλο τοῦ κόμητα παλατίνου- καί γιά τήν ἀπόκτησή του καθίστατο ἀπαραίτητη ἡ Χάρτης περιοχῆς Ἱεράπετρας τοῦ Francesco Basilicata γνώση τουλάχιστο τῆς ἑλληνικῆς γλώστό 1630. σας20. Ὅσον ἀφορᾶ στόν ἕτερο νοταριακό τίτστηριοποιήθηκε ἀπό τό 1597 ἕως καί τό 1610, λο, τόν ὁποῖο ὁ συμβολαιογράφος χρησιμοποιεῖ ὁπότε καί συντάχθηκε ἡ προτελευταία διαθήστήν πλειονότητα τῶν πράξεών του, τά ἕως κη τῆς δέσμης, ὡς «ἐλεύθερος» συμβολαιτώρα διαθέσιμα στοιχεῖα, σχετικά μέ τήν ἀρχή ογράφος, διότι ὁ ὅρος πούμπλικος μνημοἤ τό πρόσωπο πού εἶχε τό δικαίωμα νά τόν χονεύεται μόνο στήν τελευταία διαθήκη (1612). ρηγεῖ καί τά ἀπαιτούμενα προσόντα τῶν ἐπίἘπιπλέον, ἡ ἀνάληψη τοῦ συγκεκριμένου δηδοξων τιτλούχων, εἶναι ἀνεπαρκῆ καί συνεπῶς μοσιο-ὑπαλληλικοῦ ἀξιώματος πρέπει νά συντά ὅποια συμπεράσματα κρίνονται ἐπισφαλῆ. τελέσθηκε μετά τίς 2 Φεβρουαρίου τοῦ 1610 Ἐνδεχομένως ὁ ἐν λόγῳ τίτλος, ὁ ὁποῖος πα(terminus post quem) καί πρίν τήν 21η Αὐγούραπέμπει στήν Ἀποστολική Ἕδρα, ἀπονεμόταν στου τοῦ 1612 (terminus ante quem), μιᾶς καί ἀπό κάποιον ἀξιωματοῦχο τῆς Καθολικῆς στή διαθήκη τῆς Σοφίας Φραντζεσκοπούλας (2 Ἐκκλησίας ἤ ἀπό κάποιο λαϊκό πρόσωπο πού Φεβρουαρίου 1610), τήν προτελευταία διαθήεἶχε ἐξασφαλίσει τό προνόμιο τῆς χορήγησής κη τῆς δέσμης, ὑπογράφει ὡς «υπο αποστολυτου εἴτε ἀπό τήν Ἀποστολική Ἕδρα εἴτε ἀπό κάκης εξουσίας νοταρηος», ἐνῶ στή διαθήκη τῆς ποιον ἐκπρόσωπο της21. προαναφερόμενης Κατεριᾶς ὡς «πουπλυκος υπο Ὡστόσο, στή διαθήκη τῆς Κατεριᾶς Φραναποστολυκης εξουσίας νοταρηος». Ὁ Ρουσοτζεσκοπούλας ὁ Ρουσοψείρης ἐκτός ἀπό τήν ψείρης, τέλος, μετά τήν 21η Αὐγούστου τοῦ ἰδιότητα καί τόν νοταριακό τίτλο του (ἀπο1612 καί ὕστερα ἀπό εἴκοσι ἕξι χρόνια νοταστολικῆς ἐξουσίας) χρησιμοποιεῖ τόν ὅρο πούμριακῆς δραστηριότητας εἶναι πολύ πιθανό νά πλικος. Ἡ διαθήκη αὐτή, χρονολογούμενη στίς σταμάτησε γιά διάφορους λόγους -π.χ. ἐξαιτίας 21 Αὐγούστου τοῦ 1612, παρουσιάζει τρεῖς ἰδικάποιας ἀσθένειας- τό συμβολαιογραφικό αιτερότητες: α) εἶναι ἡ τελευταία διαθήκη τῆς ἐπάγγελμα, ἰσχυρισμός πού ἐνισχύεται ἀπό τήν δέσμης, β) εἶναι ἡ τελευταία σωζόμενη πράξη ἀπουσία συμβολαιογραφικῶν του «βιβλίων» 22 τοῦ συμβολαιογράφου καί γ) εἶναι ἡ μοναδιμετά τόν Αὔγουστο τοῦ 1612. Πάρα ταῦτα, δέν κή διαθήκη σέ ὅλη τή δέσμη, στήν ὁποία ὁ Ρουπρέπει νά ἀποκλεισθεῖ τό ἐνδεχόμενο ὁ Ἰάκωσοψείρης ὑπογράφει ὡς δημόσιος νοτάριος. βος Ρουσοψείρης νά συνέχισε τήν ἄσκηση τοῦ Λαμβάνοντας ὡς δεδομένα τά παραπάνω θά νοταριακοῦ λειτουργήματος μετά τήν 21η μποροῦσε κανείς νά ἐξαγάγει ὁρισμένα συμΑὐγούστου τοῦ 1612 καί τά νοταριακά του «βιπεράσματα, ἄν καί ἐπίφοβα ἀπό τή στιγμή πού βλία» ἀπό τήν περίοδο ἐκείνη νά μή σώθηκαν. δέν ἔχει μελετηθεῖ στό σύνολό του τό νοταριακό Ἡ ὑπογραφή τοῦ Ρουσοψείρη, καί δή ὁ ὅρος ἔργο τοῦ Ρουσοψείρη, σχετικά μέ τήν ἐπαγ«μισέρ» πού συνόδευε τό ὄνομα τοῦ ἐκλιπόνγελματική σταδιοδρομία τοῦ συμβολαιογράφου. τος πατέρα του, μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ μέ Εἰδικότερα, ὁ Ρουσοψείρης πρέπει νά δρακάποια ἐπιφύλαξη καί ὡς μέσο γιά τόν προσ- 41 Ἄγκυρα Ἐλπίδος διορισμό τῆς κοινωνικῆς του θέσης, δεδομένου ὅτι στό κυρίως κείμενο τῶν πράξεων ἐπικρατεῖ σιγή γύρω ἀπό αὐτό τό θέμα. Ὁ νοτάριος στίς δεκαεπτά ἀπό τίς τριάντα τρεῖς πράξεις ὑπογράφει ὡς Ἰάκωβος / Γιακουμῆς Ρουσοψείρης ποτέ μισέρ Νικολό τῆς / ὑπό βασιλικῆς / ἀποστολικῆς ἐξουσίας. Ἡ ἐν λόγῳ λέξη, ὅπως καί οἱ λέξεις ἀφέντης, ser, signor, domino-donna, κύρ-κυρά / κερά, κατά τήν ὕστερη βενετοκρατία στή μεγαλόνησο προσδιόριζε συνήθως τούς ἀνήκοντες στό δεύτερο τῇ τάξει κοινωνικό στρῶμα, δηλαδή τούς «ἀστούς» (cittadini). Δέν εἶναι βέβαιο ἄν ὁ Ρουσοψείρης χαρακτηριζόταν, ὅπως ὁ πατέρας του, μισέρ. Κατά τήν ὄψιμη βενετοκρατία στήν Κρήτη πάντως ἕνας νοτάριος χαρακτηριζόταν συνήθως κύρ ἤ μισέρ ἤ ἀφέντης24. Ὁ ὅρος μισέρ ἤ mis(s)er, ὅμως, συνόδευε ὁρισμένες φορές τά ὀνόματα τῶν εὐγενῶν (nobili)25 καί τῶν ποπολάρων (popolari)26, δηλαδή τά ὀνόματα τῶν μελῶν τοῦ ἀνώτερου καί τοῦ κατώτερου κοινωνικοῦ στρώματος τῆς Κρήτης ἀντίστοιχα. Συνεπῶς, ὁ προσδιορισμός τῆς κοινωνικῆς θέσης τοῦ νοταρίου μέ βάση μόνο τόν ὅρο μισέρ, ὁ ὁποῖος προτασσόταν τοῦ κυρίου ὀνόματος τοῦ πατέρα του, ἐγκυμονεῖ κινδύνους. Ὡστόσο, τό γεγονός ὅτι ὁ Ρουσοψείρης ἦταν ἐγγράμματος καί δραστηριοποιήθηκε σέ ἕναν τομέα ὅπου ἀπορροφοῦνταν κυρίως οἱ cittadini, ἀποτελεῖ μία ἐπιπλέον καί ἐνδεχομένως πιό ἰσχυρή ἔνδειξη τῆς «ἀστικῆς» του προέλευσης. Συμπερασματικά, ὁ Ἰάκωβος Ρουσοψείρης δραστηριοποιήθηκε ὡς νοτάριος ἀρχικά στόν Χάνδακα (1586-1588) καί ἐν συνεχείᾳ στήν 42 Ἱεράπετρα (1589-1612). Ἐπρόκειτο γιά ἕναν νοτάριο βασιλικῆς καί κυρίως ἀποστολικῆς ἐξουσίας πού στίς ἀρχές τῆς δεύτερης δεκαετίας τοῦ 17ου αἰ. διορίσθηκε συμβολαιογράφος ἀπό τούς ἁρμόδιους Βενετούς ἀξιωματούχους τῆς μεγαλονήσου ἤ, ἐνδεχομένως, ἀπό κάποιον κόμητα παλατίνο, ὁ ὁποῖος εἶχε προηγουμένως ἐξασφαλίσει τή συγκατάθεση τῶν ὑπεύθυνων γιά τούς διορισμούς βενετικῶν ὀργάνων. Μέχρι τότε δραστηριοποιούταν ὡς ἰδιωτικός νοτάριος στήν ἀγροτική περιοχή τῆς Ἱεράπετρας, καί πιό συγκεκριμένα στά χωριά Ἐπισκοπή, Καβούσι, Ἀπάνω Χωριό καί Κάτω Χωριό καθώς ἐπίσης καί στό Καστέλι τῆς Ἱεράπετρας, ἕδρα τῆς ὁμώνυμης καστελλανίας, ἔχοντας λάβει τήν ἄδεια ἄσκησης ἐπαγγέλματος κατά πάσα πιθανότητα ἀπό τίς βενετικές ἀρχές τοῦ νησιοῦ. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1. Τά στοιχεῖα γιά τόν νοτάριο τῆς Ἱεράπετρας Ἰάκωβο Ρουσοψείρη προέρχονται ἀπό τήν εἰσαγωγή τῆς διπλωματικῆς μου ἐργασίας: Ἰάκωβος Ρουσοψείρης. Νοτάριος τῆς Ἱεράπετρας (τέλη 16ου-ἀρχές 17ου αἰ.) καί παρουσιάσθηκαν γιά πρώτη φορά στή Νεάπολη Λασιθίου τόν Αὔγουστο τοῦ 2012, στό πλαίσιο τῆς ἐκδήλωσης πού ὀργάνωσε ἡ προϊσταμένη τῶν Γ.Α.Κ. Λασιθίου κ. Μέμου Παναγιώτα. 2. Γιά τή βοήθεια πού μοῦ πρόσφεραν εὐχαριστῶ θερμά τόν καθηγητή στό τμῆμα Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἰωαννίνων κ. Ἰωάννη Μαυρομάτη, ὁ ὁποῖος μάλιστά μοῦ παραχώρησε ἀπό τήν προσωπική του συλλογή ἀντίγραφο τῆς δέσμης διαθηκῶν τοῦ Ρουσοψείρη, τήν πρώην ὑπεύθυνή του Π.Μ.Σ. κ. Ἑλένη Ἀγγελομάτη-Τσουγκαράκη, τόν διευθυντή τοῦ Παλαιογραφικοῦ Ἀρχείου τοῦ ΜΙΕΤ κ. Ἀγαμέμνονα Τσελίκα καί τόν ἐρευνητή τοῦ Κέντρου Ἐρεύνης τοῦ Μεσαιωνικοῦ καί Νέου Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν κ. Κώστα Λαμπρινό. 3. Βλ. Ἰωάννης Ὁλόκαλος, νοτάριος Ἱεράπετρας (κατάστιχο 1496-1543), ἔκδ. Γιάννης Κ. Μαυρομάτης, Βενετία 1994, σ. 35 (στό ἑξῆς: Ἰωάννης Ὁλόκαλος). 4. Βλ. Ἰωάννης Ὁλόκαλος, σ. 35. 5. Στις διαθῆκες τοῦ Κωνσταντῆ Σκορδίλη (1603), κατοίκου τοῦ χωριοῦ Καβουσίου, καί τῆς Θεοδώρας Μακροπούλας (1607), κατοίκου τοῦ Κάτω Χωριοῦ Ἱεράπετρας, μνημονεύονται τά ὀνόματα τοῦ παπᾶ κύρ Μάρκου Ρουσοψείρη Ἄγκυρα Ἐλπίδος καί τοῦ ποτέ Μιχελῆ Ρουσοψείρη, λεγόμενου Κουτελάρου, ἀντίστοιχα. Ὁ ἱερέας Μάρκος Ρουσοψείρης, υἱός τοῦ κύρ Ἰωάννη, ἦταν ἐφημέριος στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Ἠλία στό Καβούσι καί κατά πάσα πιθανότητα κάτοικος τοῦ ἐν λόγῳ χωριοῦ. Ὁ ποτέ Μιχελῆς Ρουσοψείρης, λεγόμενος Κουτελάρος, σύζυγος τῆς Θεοδώρας Μακροπούλας, πρέπει νά κατοικοῦσε μαζί μέ τή διαθέτρια στό Κάτω Χωριό. Στήν περιοχή τῆς Ἱεράπετρας, ὅπου, ὅπως προκύπτει ἀπό τίς παραπάνω διαθῆκες, κατά τήν πρώτη δεκαετία τοῦ 17ου αἰ. μνημονευόταν τό ἐπώνυμο Ρουσοψείρης, εἶναι πολύ πιθανό νά κατοικοῦσαν καί ἄλλοι Ρουσοψείρηδες, ὁρισμένοι ἐκ τῶν ὁποίων ἴσως ἦταν συγγενεῖς τοῦ νοταρίου. Συνεπῶς, ὁ Ἰάκωβος Ρουσοψείρης δέν ἀποκλείεται νά ἐπέλεξε τήν Ἱεράπετρα ὡς τόν ἑπόμενο σταθμό τῆς ἐπαγγελματικῆς του καριέρας, ἐπειδή διέμεναν στήν περιοχή συγγενικά του πρόσωπα καί γιατί ἐνδεχομένως καταγόταν ἀπό ἐκεῖ, παράγοντες πού καθιστοῦσαν τήν Ἱεράπετρα τόπο οἰκεῖο γιά τόν νοτάριο. 6. Ἡ Ἱεράπετρα ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰ., ὁπότε ἡ νῆσος διαιρέθηκε σέ τέσσερα διαμερίσματα (territorii), ἕως τό τέλος τῆς βενετοκρατίας (1669) ἀποτελοῦσε τή μοναδική καστελλανία -διοικητική περιφέρεια- τοῦ territorio τῆς Σητείας. Βλ. Χρύσα Α. Μαλτέζου, «Ἡ Κρήτη στή διάρκεια τῆς περιόδου τῆς Βενετοκρατίας (1211-1669)», στό: Κρήτη: Ἱστορία καί Πολιτισμός, τ. 2, Κρήτη 1988, σ. 111 (στό ἑξῆς: Μαλτέζου, «Ἡ Κρήτη»), Στέργιος Γ. Σπανάκης, «Στατιστικές εἰδήσεις περί Κρήτης τοῦ τέλους τοῦ 16ου αἰ.», Κρητικά Χρονικά 12 (1958), τ. 1, σ. 322 (στό ἑξῆς: Σπανάκης, «Στατιστικές εἰδήσεις») καί Θεοχάρης Ε. Δετοράκης, Ἱστορία τῆς Κρήτης, Ἡράκλειο 1990, σ. 169. 7. Τά παραπάνω χωριά μνημονεύονται καί στήν ἔκθεση (relazione) πού ὑπέβαλε ὁ μηχανικός Francesco Basilicata τό 1630 στόν Capitan Generale del Regno di Candia Pietro Giustiniano. Βλ. Στέργιος Γ. Σπανάκης, Μνημεῖα τῆς Κρητικῆς Ἱστορίας, τ. 5, Ἡράκλειο 1969, σσ. 113114 (στό ἑξῆς: Σπανάκης, Μνημεῖα Κρητικῆς Ἱστορίας [ἔκθεση Basilicata]). Τό Καστέλι τῆς Ἱεράπετρας χτίσθηκε ἀπό τούς Βενετούς πάνω στά ἐρείπια τῆς ἀρχαίας πόλης Ἱεράπυτνας. Βλ. Σπανάκης, «Στατιστικές εἰδήσεις», σ. 328 καί Στέφανος Ξανθουδίδης, «Ἐπαρχίαι καί πόλεις Κρήτης. Ἐκ τοῦ τοπωνυμικοῦ Κρήτης», Ἐπετηρίδα Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν 3 (1926), ἀνάτυπο, σ. 37. Τό μικρό αὐτό ὀχυρό ἦταν χτισμένο στήν παραλία τῆς Ἱεράπετρας (spiaggia di Gerapetra) ἀπό τά πρῶτα χρόνια τῆς ἐνετοκρατίας καί σέ αὐτό στηριζόταν ἡ ἄμυνά της -καί κατά συνέπεια καί τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Ἱεράπετρας. Ὡστόσο, στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. ὁ μηχανικός Basilicata διαπίστωσε πώς τό συγκεκριμένο ὀχυρό, τό ὁποῖο στό παρελθόν εἶχε ὑποστεῖ ἀρκετές ζημιές, ὅπως λ.χ. ἀπό τόν σεισμό τοῦ 1508, δέν ἐπαρκοῦσε γιά τήν προστασία της. Ἔτσι, φοβούμενος ὅτι σέ καιρό πολέμου οἱ ἐχθρικές δυνάμεις δέ θά συναντοῦσαν ἰδιαίτερη ἀντίσταση στήν περιοχή, πρότεινε νά τοποθετηθοῦν ἐκεῖ 500 στρατιῶτες καί 100 ἱππεῖς. Ἡ ἔνοπλη αὐτή δύναμη θά ἀναπτυσσόταν κατά μῆκος τῆς παραλίας σέ περίπτωση πού ἡ Ἱεράπετρα βρισκόταν σέ ἐμπόλεμη κατάσταση καί θά ἀναλάμβανε τήν ὑπεράσπισή της. Βλ. Βάσω Δανέζη-Λαμπρινοῦ, Τό Βασίλειον τῆς Κρήτης. Cretae Regnum. Francesco Basilicata 1618, Ἡράκλειο 1994, σ. 75 καί Σπανάκης, Μνημεῖα Κρητικῆς Ἱστορίας [ἔκθεση Basilicata], σσ. 198, 215-216 καί πίνακα 36. Βέβαια, οἱ εἰσηγήσεις τοῦ Basilicata δέν ἀφοροῦσαν στήν ἀμυντική ὀργάνωση μόνο τῆς Ἱεράπετρας, ἀλλά γενικότερα ὅλης τῆς Κρήτης, οἱ κάτοικοι τῆς ὁποίας στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. ζοῦσαν ὑπό τή δαμόκλειο σπάθη τῆς ὀθωμανικῆς ἀπόβασης. Βλ. Σπανάκης, Μνημεῖα Κρητικῆς Ἱστορίας [ἔκθεση Basilicata], σσ. 215219. 8. Κατά τήν περίοδο τῆς βενετοκρατίας στήν Κρήτη οἱ συμβολαιογράφοι δροῦσαν τόσο στίς πόλεις ὅσο καί στά χωριά καί τά κάστρα τῆς ὑπαίθρου. Βλ. Χαράλαμπος Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας. Ἡ ἀντιπαράθεση λατινικῆς καί ἑλληνικῆς γλώσσας στή μεσαιωνική Κρήτη (13ος-15ος αἰ.)», Σύμμεικτα 9 (1994), μέρος Α΄, σ. 149 (στό ἑξῆς: Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας») καί Κῶστας Λαμπρινός, «Οἱ κάτοικοι τῆς κρητικῆς ὑπαίθρου κατά τό 16ο καί 17ο αἰώνα. Κοινωνικό-πολιτικά γνωρίσματα καί πρακτικές ἐκπροσώπησης», Θησαυρίσματα 32 (2002), ἀνάτυπο, σ. 100. Μάλιστα, ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἐργάζονταν στόν χῶρο τῆς κρητικῆς ὑπαίθρου, ὅπου ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν κατοίκων ἦταν Κρητικοί ἤ ἐξελληνισμένοι Βενετοί, ἦταν κυρίως νοτάριοι τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας (notarii in scriptura greca). Βλ. Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφει- 43 Ἄγκυρα Ἐλπίδος οκρατίας», σ. 149. 9. Κατά τόν 16ο καί 17ο αἰ. ὁ δούκας τῆς Κρήτης (duca di Candia) καί οἱ δύο σύμβουλοί του (consiliarii), οἱ ὁποῖοι συγκροτοῦσαν τήν ἀνώτατη τοπική διοίκηση (reggimento) τοῦ Χάνδακα, ἦταν ἐπιφορτισμένοι μέ τόν διορισμό νοταρίων καί γενικότερα κατώτερων ὑπαλλήλων. Στά territorii τοῦ Ρεθύμνου καί τῶν Χανίων ἀνάλογες ἁρμοδιότητες εἶχαν οἱ ρέκτορες καί οἱ δύο σύμβουλοί τους, ἐνῶ σέ ἐκεῖνο τῆς Σητείας, ἐλλείψει συμβούλων, ὁ ρέκτορας, ἀξιωματοῦχοι οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦσαν τήν ἀνώτατη τοπική διοίκηση τῶν ἐν λόγῳ διαμερισμάτων. Ἀπό τά μέσα τοῦ 16ου αἰ. στόν διορισμό τῶν ὑπαλλήλων συμμετεῖχαν ὁ γενικός καπετάνιος (capitano grande ἤ general), ὁ γενικός προβλεπτής (provveditor general) καί ὁ γενικός προβλεπτής τοῦ ἱππικοῦ (provveditor general della cavalleria). Βλ. Ἀσπασία Παπαδάκη, «Ἀξιώματα στή βενετοκρατούμενη Κρήτη κατά τό 16ο καί 17ο αἰ.», Κρητικά Χρονικά 26 (1986), σσ. 99-119 (στό ἑξῆς: Παπαδάκη, «Ἀξιώματα»). Δέν ἀποκλείεται ἀνώτεροι Βενετοί ἀξιωματοῦχοι, ὅπως λ.χ. ὁ δούκας καί οἱ δύο σύμβουλοί του, νά εἶχαν ἐπιφορτισθεῖ κατά τήν ὕστερη βενετοκρατία στήν Κρήτη καί μέ τή χορήγηση ἄδειας ἄσκησης ἐπαγγέλματος (patente) στούς νοταρίους πού ἐπιθυμοῦσαν νά δραστηριοποιηθοῦν στόν ἰδιωτικό τομέα, πρακτική πού ἴσχυε στή μεγαλόνησο κατά τήν πρώιμη βενετοκρατία. Βλ. Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας», σ. 146. Ἐπιπροσθέτως, στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰ. ἐξουσία διορισμοῦ συμβολαιογράφων στήν Κρήτη εἶχαν καί οἱ φέροντες τόν τίτλο τοῦ κόμητα παλατίνου. Λ.χ. ὁ Ἰωάννης Καστροφύλακας, ὁ ὁποῖος ἀγόρασε τόν συγκεκριμένο τίτλο ἀπό ἄλλον κόμητα παλατίνο στή Βενετία, διόρισε νοταρίους τούς Γεώργιο Εὐδαιμονογιάννη (23 Φεβρουαρίου 1502) καί Πέτρο Βαρῆ (21 Μαρτίου 1502), ἐνῶ ὁ γιός του Γεώργιος, κόμης παλατίνος καί αὐτός, διόρισε πέντε τουλάχιστο νοταρίους στό χρονικό διάστημα 1502-1504. Βλ. Μανουήλ Γρηγορόπουλος, νοτάριος Χάνδακα, 1506-1532. Διαθῆκες, ἀπογραφές - ἐκτιμήσεις, ἔκδ. Στέφανος Κακλαμάνης-Στέλιος Λαμπάκης, Ἡράκλειο 2003, σ. ξβ΄. Οἱ κατέχοντες τόν παραπάνω τίτλο εἶναι πολύ πιθανό νά συμμετεῖχαν στόν διορισμό νοταρίων καθ᾽ ὅλη τή διάρκεια τοῦ 16ου καί κατά τό α΄ μισό τοῦ 17ου αἰ. Ἡ συγκατάθεση, ὡστόσο, ἀνώτερων Βενετῶν ἀξιωματούχων στόν διορισμό 44 νοταρίων ἀπό κόμητες παλατίνους πρέπει νά θεωρηθεῖ δεδομένη, διότι, ὅπως προαναφέρθηκε, κατά τήν ὕστερη περίοδο τῆς βενετικῆς κυριαρχίας στή μεγαλόνησο ἐκεῖνοι εἶχαν τόν πρῶτο λόγο στόν διορισμό ὑπαλλήλων. 10. Ὅπως στό πρῶτο νοταριακό «βιβλίο» τοῦ Ρουσοψείρη ἔτσι καί στά ἄλλα δύο περιέχονται πράξεις γραμμένες τόσο στά ἑλληνικά ὅσο καί στά ἰταλικά. Βλ. Ἰωάννης Ὁλόκαλος, σ. 35. Ἡ γνώση τῆς γλώσσας (γραφή καί ἀνάγνωση), ὅπως εἶναι λογικό, ἀποτελοῦσε βασική προϋπόθεση γιά τήν ἄσκηση τοῦ συμβολαιογραφικοῦ ἐπαγγέλματος. Βλ. Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας», σ. 146 καί Κῶστας Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη καί βενετική ἐξουσία. Ἡ δίκη ἐνός Κρητικοῦ συμβολαιογράφου στά τέλη τοῦ 16ου αἰ.», στό: Πεπραγμένα Θ΄ Διεθνοῦς Κρητολογικοῦ Συνεδρίου, ἀνάτυπο, Ἡράκλειο 2004, σ. 289 (στό ἑξῆς: Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη»). 11. Οἱ Βενετοί ἀρχικά χρησιμοποιοῦσαν ὡς ἐπίσημη γλώσσα στήν Κρήτη τή λατινική. Ὡστόσο, τά λατινικά ἀντικαταστάθηκαν μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἀπό τά ἰταλικά. Βλ. Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας», σσ. 142-144. 12. Οι ἑλληνόγλωσσοι κάτοικοι τῆς Κρήτης πού γνώριζαν λατινικά-ἰταλικά διείσδυσαν σταδιακά στόν χῶρο τῆς δουκικῆς καγκελλαρίας καί γενικότερα στόν δημοσιοϋπαλληλικό τομέα. Βλ. Γάσπαρης, «Ἡ γλώσσα τῆς βενετικῆς γραφειοκρατίας», σ. 144 καί Παπαδάκη, «Ἀξιώματα», σσ. 100-111. 13. Γιά τά δημοσιοϋπαλληλικά ἀξιώματα πού θά μποροῦσε ἐνδεχομένως νά ἀναλάβει ὁ Ρουσοψείρης βλ. Παπαδάκη, «Ἀξιώματα», σσ. 110112 καί 117-119. 14. Βλ. Μαρία Χαιρέτη, «Διοριστήριο ἔγγραφο Ἕλληνα νοταρίου τῆς Κρήτης (1365)», Θησαυρίσματα 3 (1964), σ. 68. 15. Ἐπιπλέον, σύμφωνα μέ τό διάταγμα τοῦ 1575 οἱ συμβολαιογράφοι τοῦ Ρεθύμνου ἔπρεπε νά προσκομίσουν γιά ἔλεγχο στήν τοπική βενετική καγκελλαρία τήν ἄδεια ἄσκησης τοῦ ἐπαγγέλματος καί τά νοταριακά τούς «βιβλία» (protocolli) τῶν τελευταίων τριῶν ἐτῶν. Βλ. Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη», σσ. 291-292 καί τοῦ ἰδιου, «Οἱ νοτάριοι τῆς Κρήτης ἐνώπιον τοῦ νόμου: ἐξετάσεις καταλληλότητας καί καθορισμός ἀμοιβῶν ἐργασίας τόν 17ο αἰ.», Κρητολογικά Γράμματα 18 (2002-2003), σ. 105 (στό ἑξῆς: Λαμ- Ἄγκυρα Ἐλπίδος πρινός, «Οἱ νοτάριοι τῆς Κρήτης»). 16. Βλ. Λαμπρινός, «Οἱ νοτάριοι τῆς Κρήτης», σ. 106 καί 118-119. 17. Γιά τούς νοταριακούς τίτλους καί τό κύρος πού αὐτοί προσέδιδαν στούς κατόχους τους βλ. Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη», σ. 296 καί Michiel Gradenigo, νοτάριος στή δουκική γραμματεία τοῦ Χάνδακα, libro 1593-1617, ἐκδ. Κῶστας Λαμπρινός, Ἀθήνα 2010, σσ. 37-40 (στό ἑξῆς: Michiel Gradenigo). 18. Ἐπίσης, ὡς νοτάριοι τῆς ἀποστολικῆς ἐξουσίας ὑπέγραφαν κατά τόν 16ο αἰ. οἱ νοτάριοι-ἱερεῖς τῆς Κεφαλονιᾶς Σταμάτιος Δέ Μοντεσάντος (1536-1553) καί Ἀνδρέας Ἀμάραντος (1548-1561) καί ὁ νοτάριος Κυθήρων Ἐμμανουήλ Κασιμάτης -ὁ τελευταῖος σέ μία πράξη ὑπογράφει ὡς νοτάριος τῆς βασιλικῆς ἐξουσίας. Βλ. Δέσποινα Μιχάλαγα, Μάριος Μπλέτας, Νίκος Γ. Μοσχονᾶς, «Νοταριακή γλώσσα καί γραφή τόν 16ο αἰώνα. Οἱ νοταριακοί κώδικες τῆς Κεφαλονιᾶς», στό: Ἡ ἑλληνική γραφή κατά τούς 15ο καί 16ο αἰῶνες, Ἀθήνα 2000, σσ. 32 καί 34 (στό ἑξῆς: Μιχάλαγα κ.ἄ., «Νοταριακή γλώσσα») καί Ἐμμανουήλ Κασιμάτης νοτάριος Κυθήρων (1560-1582), ἔκδ. Ἐμμανουήλ Γ. Δρακάκης, Ἀθήνα 1999, σσ. 20 καί 350. Ὁ Ἀνδρέας Ἀμάραντος, μάλιστα, ἔφερε διπλό νοταριακό τίτλο, μιᾶς καί ὑπέγραφε ὡς Παπα-Ἀντρέας Ἀμάραντος, νοδάριος ὑπό ἀποστολικῆς καί βασιλικῆς ἐξουσίας ἔγραψα ἤ ἐνοδάρισα. Βλ. Μιχάλαγα κ.ἄ., «Νοταριακή γλώσσα», σ. 34. Στό β΄ μισό του 16ου αἰ. ἀνάλογο διπλό τίτλο εἶχε καί ὁ νοτάριος τῆς Σητείας Μάρκος Καλύβας (Ἐγώ Μᾶρκος Καλύβας νοτάριος τῆς ἀποστολικῆς καί βασιλικῆς ἐξουσίας, παρακαλετός ὑπέγραψα καί ἡσφαλισάμην). Βλ. Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη», σ. 294 καί Κώστας Δ. Μέρτζιος, «Κρητικά συμβόλαια τῶν χρόνων τῆς ἐνετοκρατίας», Κρητικά Χρονικά 19 (1965), σ. 130. 19. Κατά τόν 16ο καί 17ο αἰ. νοτάριοι βασιλικῆς ἐξουσίας στήν Κρήτη ἦταν μεταξύ ἄλλων οἱ Ἀντώνιος Γιαλέας (1529-1532), Ἰωάννης Ὁλόκαλος (1496-1543) καί Μανόλης Βαρούχας (1597-1613) καί στήν Κεφαλονιά ὁ Νικόλαος Καπιάνος (1571(;)-1576) καί ὁ Ἀνδρέας Ἀμάραντος. Βλ. Wim F. Bakker-Arnold F. Van Gemert, «Οἱ διαθῆκες τοῦ Κρητικοῦ νοτάριου Ἀντώνιου Γιαλέα (1529-1532)», Κρητολογία 6 (1978), σσ. 27 καί 69, Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη», σ. 294 καί Μιχάλαγα κ.ἄ., «Νοταριακή γλώσσα», σσ. 34-35. 20. Βλ. Λαμπρινός, «Νοταριακή τέχνη», σ. 295. 21. Ἐπί παραδείγματι, ὁ νοτάριος στή δουκική γραμματεία τοῦ Χάνδακα Michiel Gradenigo ἔλαβε τόν τίτλο τοῦ nodaro apostolico ἀπό τόν διδάκτορα Ἰάκωβο Μοδινό, εὔπορο Κρητικό εὐγενῆ του Χάνδακα, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἔφερε καί τόν τίτλο τοῦ «ἱππότη» (kavallier). Βλ. Michiel Gradenigo, σσ. 39-40. Ο Gradenigo ἀπέκτησε τόν τίτλο τό 1587, ἀφοῦ προηγουμένως ἐξετάσθηκε γιά τήν ἐπάρκειά του ἀπό τόν Zorzi Erizzo καί τόν Francesco Salamon, νοταρίους τῆς δουκικῆς καγκελλαρίας (…essendo prima stato essaminato dalli spettabili misser Zorzi Herizzo et misser Francesco Sallamon, nodari della cancellaria maggior…). Βλ. Michiel Gradenigo, σ. 114. 22. Βλ. Ἰωάννης Ὁλόκαλος, σ. 35. 23. Βλ. Kostas Lambrinos, «Il vocabolario sociale nella Creta veneziana e i problemi del censimento di Triv(is)an. Approcci interpretative e desiderata di ricerca», στό: I Greci durante la venetocrazia: Uomini, spazio, idee (XIII-XVIII sec.), Atti del Convegno Internazionale di Studi, Venezia 2009, σσ. 186 καί 188-189 (στό ἑξῆς: Lambrinos, «Il vocabolario sociale»). 24. Βλ. Lambrinos, «Il vocabolario sociale», σσ. 190-191. 25. Ἡ λέξη μισέρ συνήθως προσδιόριζε τά μέλη τῆς ἄρχουσας κοινωνικῆς ὁμάδας, δηλαδή τούς εὐγενεῖς, μαζί μέ ἄλλες λέξεις (λ.χ. clarissimo / illustrissimo / magnifico / εὐγενής / ἰλλοῦστρες μισέρ). Ὡστόσο, ὑπῆρχαν καί περιπτώσεις πού τά ὀνόματα τῶν τελευταίων συνοδεύονταν μόνο ἀπό τόν ὅρο μισέρ. Γιά παράδειγμα, ὁ Giacomo Barozzi τό 1524 καί τό 1528 χαρακτηρίσθηκε ἀπό τόν νοτάριο τῆς Ἱεράπετρας Ἰωάννη Ὁλόκαλο εὐγενής ἄρχων, ἐνῶ τό 1527 μισέρ καί ἀφέντης. Βλ. Lambrinos, «Il vocabolario sociale», σσ. 184 καί 191-192. 26. Οἱ popolari συγκροτοῦσαν τό κατώτερο κοινωνικό στρῶμα τῶν ἀστικῶν κέντρων. Βλ. Lambrinos, «Il vocabolario sociale», σ. 187 καί Μαλτέζου, «Ἡ Κρήτη», σ. 114. Μέ τή λέξη μισέρ προσδιορίζονταν κάποιες φορές καί οἱ τεχνίτες (artigiani), οἱ ὁποῖοι συνήθως ἦταν ποπολάροι. Βλ. Lambrinos, «Il vocabolario sociale», σσ. 189-190. 45 ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ • Tήν 24η Ἰουλίου ἡ Α.Θ.Παναγιότης, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, ἐπικοινώνησε τηλεφωνικά μέ τόν Ὑπουργό Ἐξωτερικῶν τῆς Τουρκίας κ. Ahmet Davutoğlu γιά τό θέμα τῶν ἀπαχθέντων καί μέχρι σήμερα ἀγνοουμένων δύο Μητροπολιτῶν στή Συρία, κατόπιν τῶν πληροφοριῶν πού δημοσιεύθηκαν περί ἐκτελέσεώς τους, ἐκφράζοντας τήν συνεχιζομένη ἀγωνία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τήν παράκληση στόν Ὑπουργό νά ἐξαντλήσει ὅλα τά διαθέσιμα μέσα γιά τόν ἐντοπισμό καί τήν ἀπελεύθερωσή τους. Ὁ Τοῦρκος ἀξιωματοῦχος διεβεβαίωσε τόν Πατριάρχη ὅτι ἡ Τουρκική Κυβέρνηση ἐνδιαφέρεται γιά τούς δύο Ἱεράρχες καί ὅτι οἱ προσπάθειες της θά συνεχισθοῦν ἕως ὅτου ὑπάρχει αἴσιο τέλος στήν περιπετεία τους. • Πατριαρχική Ἀντιπροσωπεία μέ ἐπικεφαλῆς τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γαλλίας κ. Ἐμμανουήλ καί συναποτελούμενη ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Σινώπης κ. Ἀθηναγόρα, τόν Ἀρχιμ. κ. Βαρθολομαῖο Σαμαρᾶ, Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου καί τόν Ἀρχιμανδρίτη κ. Βησσαρίωνα Κομτζιᾶ, Μ. Ἱεροκήρυκα τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐκπροσώπησε τή Μητέρα Ἐκκλησία καί τό Σεπτό Προκαθήμενο Της στίς ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τήν συμπλήρωση τῶν 1025 ἐτῶν ἀπό τήν ὁμαδική βάπτιση τῶν Ρώς Κιέβου. Στήν ἑορτή τῆς μνήμης τῆς Ρωσίδος Ἁγίας Ἰσαποστόλου Ὄλγας, μέ τήν ὁποία ξεκίνησαν ἐπισήμως οἱ σχετικές ἐκδηλώσεις τήν 25η Ἰουλίου, συμμετεῖχαν Προκαθήμενοι καί Ἐκπρόσωποι τῶν λοιπῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν. Στό θερμό μήνυμά του ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, μεταξύ ἄλλων, ἐπεσήμανε: «Τό φῶς τοῦ Χριστοῦ σᾶς ἐφώτισε. Μείνατε ἐν τῷ φωτί. Ἀποφεύγετε τάς διαιρέσεις. Διώκετε τήν ἑνότητα ἐν τῇ ἀληθείᾳ, ἡ ὁποία εἶναι ὁ Χριστός». • Τό μεσημέρι τοῦ Σαββάτου 27 Ἰουλίου ὁ Ὑφυπουργός Ἐξωτερικῶν τῆς Ἑλλάδος κ. Κυριάκος Γεροντόπουλος προσῆλθε στά Πατριαρχεῖα καί ἔγινε δεκτός μέ τίς προσήκουσες τιμές ἀπό τόν Παναγιώτατο Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο, ἐνῶ στή συνέχεια παρακάθισε στήν Πατριαρχική Τράπεζα. Τόν Ἐξοχώτατο κ. Ὑφυπουργό συνόδευαν ὁ Πρέσβυς κ. Νικόλαος Ματθιουδάκης, Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Πόλη, καί ὁ κ. Γεώργιος Ἀρναούτης, Διευθυντής τοῦ Διπλωματικοῦ Γραφείου τοῦ κ. Ὑφυπουργοῦ. • Τήν Κυριακή 5 Αὐγούστου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε κατά τον Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου στήν πανηγυρίσασα φερώνυμο Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή τῆς νήσου Ἀντιγόνης. Παρέστησαν συμ- 46 Ἄγκυρα Ἐλπίδος προσευχόμενοι ὁ Ἐξοχ. Πρέσβυς κ. Νικόλαος Ματθιουδάκης, Γεν. Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Πόλη καί πλῆθος πιστῶν. Στό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ μίλησαν ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτης κ. Κύριλλος Συκῆς, ὁ Μουσικολ. κ. Ἀντώνιος Παριζιᾶνος, Ἄρχων Λαμπαδάριος τῆς Ἁγιωτάτης Ἀρχιεπισκοπῆς-Καθηγητής, καί τέλος ὁ Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια μετέβη στό παρακείμενο Κοινοτικό Κοιμητήριο τοῦ Προφήτου Ἠλιού, ὅπου ἀνέγνωσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν διατελεσάντων Μητροπολιτῶν Πριγκηποννήσων καί ἁπάντων τῶν ἐκεῖ ἀναπαυομένων ὁμογενῶν. • Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τῆς θείας Μεταμορφώσεως, Τρίτη 6 Αὐγούστου, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στήν πανηγυρίσασα Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος στήν Πρίγκηπο, ὅπου μίλησε κατάλληλα στούς πιστούς πού ἐκκλησιάσθηκαν καί διένειμε τά εὐλογημένα σταφύλια. Στή συνέχεια ὁ Πατριάρχης ἀνέγνωσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ἀοιδίμων Οἰκουμενικῶν Πατριαρχῶν Χ ρ υ σ άν θ ο υ (1824-1826), πού ἀναπαύεται στόν αὐλόγυρο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, καί Σωφρονίου Γ´ (1863-1866), ἀνακαινιστοῦ τῆς Μονῆς. Ἀκολούθως ὁ Παναγιώτατος μετέβη στήν ἕδρα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Πριγκηποννήσων, ὅπου παρετέθη γεῦμα πρός τιμήν τοῦ Παναγιωτάτου ἀπό τόν οἰκεῖο Ποιμενάρχη Σεβ. Μητροπολίτη Πριγκηποννήσων κ. Ἰάκωβο. • Τήν Πέμπτη 15 Αὐγούστου, ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης προέστη γιά τετάρτη συνεχή φορά στήν πανήγυρη τῆς ἱστορικῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Σουμελᾶ στήν Τραπεζούντα τοῦ Εὔξεινου Πόντου. Ὁ Προκαθήμενος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συλλειτούργησε σέ κλίμα κατάνυξης καί ἱερῆς συγκινήσεως μέ τούς Ἐπισκόπους Ἀπολλωνιάδος κ. Σεραφείμ, Πρωτοσυγκελλεύοντα τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Αὐστραλίας, καί Μπροβαρί κ. Θεοδόσιο ἀπό τήν Οὐκρανία. Παρέστησαν ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος κ. Aram Ateşyan, Γεν. Ἐπίτροπος τοῦ Ἀρμενικοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ὁ Ἐντιμ. κ. Ἀθανάσιος Ἀστρακᾶς, Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Πόλη, πολυπληθές ἐκκλησίασμα ἀπό διάφορες χῶρες καί ὁ κ. Ertuğrul Genç, Δήμαρχος Ματσούκας (Maçka), ὁ ὁποῖος καί ὑποδέχθηκε τόν Πατριάρχη στόν ἀερολιμένα τῆς Τραπεζούντας μαζί μέ τόν κ. Halil İbrahim Ertekin, βοηθό Νομάρχη τῆς πόλεως. Μετά τήν ἀνάγνωση τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ὁ Παναγιώτατος μίλησε πρός τούς πιστούς ἐπικαλεσθείς τήν χάρη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί στή συνέχεια ἀπηύθυνε μήνυ- 47 Ἄγκυρα Ἐλπίδος μα ἀγάπης καί ἀδελφοσύνης καί στήν Τουρκική γλώσσα, εὐχαριστώντας τίς ἁρμόδιες Ἀρχές γιά τήν παρασχεθεῖσα ἄδεια τελέσεως τῆς Θ. Λειτουργίας καί ἐκφράζοντας τήν ἐπιθυμία του νά ἐπανδρωθεῖ αὐτό τό μνημεῖο τοῦ Χριστιανισμοῦ μέ μιά Ἀδελφότητα, ὥστε νά ἐπαναλειτουργήσει ὡς Μονή καί συγχρόνως τήν ἱκανοποίησή Του διότι ἡ UNESCO θά ἀναλάβει ἀνακαινιστικά καί ἐξωραϊστικά ἔργα στήν ἱστορική Μονή. Μετά τήν ἀπόλυση ὁ Παναγιώτατος τέλεσε Τρισάγιο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν τῶν ἐκεῖ ἀναπαυομένων πατέρων καί ἀδελφῶν, καθώς καί τῶν ἀειμνήστων Μητροπολιτῶν Χαλδίας Κυρίλλου, Λαοδικείας Μαξίμου, Ποντίων στήν καταγωγή, Ροδοπόλεως Ἱερωνύμου καί Κολωνίας Γαβριήλ. Μετά τό γεῦμα ὁ Πατριάρχης πραγματοποίησε ἐθιμοτυπική ἐπίσκεψη στήν ἕδρα τοῦ Δημάρχου Ματσούκας καί τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας μέ τή συνοδεία του ἐπέστρεψαν ἀεροπορικῶς ἀπό τήν Τραπεζούντα στήν Πόλη. • Ἀπό τήν 19η ἕως καί τήν 26η Αὐγούστου ὁ Παναγιώτατος Πατριάρχης ἐπισκέφθηκε τήν γενέτειρά του Ἴμβρο. Τήν Πέμπτη 22 Αὐγούστου χοροστάτησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο κατά τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἀποδόσεως τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στούς Ἁγίους Θεοδώρους τῆς Ἴμβρου. Τήν Παρασκευή 23 Αὐγούστου τελέσθηκε Πατριαρχική Θεία Λειτουργία στόν ἴδιο ναό, ὅπου ὁ Πατριάρχης συλλειτούργησε μέ τούς Σεβ. Μητροπολίτες Νεαπόλεως καί Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβα καί Δράμας κ. Παῦλο. Ἐπίσης ἔλαβαν μέρος ὁ πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Συνοδινός ἀπό τήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν καί ὁ Διάκονος Ἰωακείμ, Ὑπογραμματεύς τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου, ἐνῶ συμπροσευχόμενος παρέστη ὁ οἰκεῖος Μητροπολίτης Σεβ. Ἴμβρου καί Τενέδου κ. Κύριλλος, καθώς καί οἱ κληρικοί τῆς Μητροπόλεως Ἴμβρου. Ἐκτός ἀπό τούς Ἴμβριους, στήν Πατριαρχική Θεία Λειτουργία παρέστησαν ἀρκετοί προσκυνητές ἀπό τήν Ἑλλάδα, ἀνάμεσα στούς ὁποίους ἦταν ἡ Γενική Γραμμα- τέας τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ τῆς Ἑλλάδας κ. Λίνα Μενδώνη, ἡ δημοσιογράφος Ἄννα Παναγιωταρέα κ.ἄ. Τόν Θεῖο Λόγο κήρυξε, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Νεαπόλεως καί Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβας. Μετά τή Θεία Λειτουργία πραγματοποιήθηκε λιτανεία μέχρι τόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, προεξάρχοντος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. •Τήν Τετάρτη 21 Αὐγούστου ὁ Πατριάρχης παρέστη στήν παρουσίαση τοῦ βιβλίου τοῦ Ἴμβριου στήν καταγωγή ἐκπαιδευτικοῦ καί συγγραφέα Ἰωακείμ Μπουτάρα μέ τίτλο: «Ἡ 48 Ἄγκυρα Ἐλπίδος ἐκπαίδευση στήν Ἴμβρο 1800-1964». Ἡ ἐκδήλωση πραγματοποιήθηκε σέ μιά κατάμεστη αἴθουσα στό χωριό τῶν Ἁγίων Θεοδώρων Ἴμβρου, ὅπου ὁ πρόεδρος τοῦ τοπικοῦ συλλόγου κ. Ζορλός καλωσόρισε τούς παρισταμένους καί δώρισε ἐκ μέρους τοῦ Συλλόγου μιά ποιμαντορική ράβδο στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο. Tό βιβλίο, τήν ἔκδοση τοῦ ὁποίου ἀνέλαβε ὁ Σύλλογος Ἰμβρίων Ἀθηνῶν, ὁ παρουσίασαν ὁ πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Ἰμβρίων Ἀθήνας κ. Πάρης Ἀσανάκης καί ὁ συγγραφέας κ. Ἰωακείμ Μπουτάρας. Χαιρετισμό ἀπηύθυναν ὁ κ. Λάκης Βίγκας, ἐκπρόσωπος τῶν Εὐαγῶν Ἱδρυμάτων στήν Τουρκία, καί ὁ Γενικός Πρόξενος τῆς Ἑλλάδας στήν Πόλη Νίκος Ματθιουδάκης, καθώς καί ἡ Γενική Γραμματέας τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ κ. Λίνα Μενδώνη, ἡ ὁποία συνεχάρη τήν ἔκδοση τοῦ βιβλίου καί τίς προσπάθειες τῶν Ἰμβρίων. • Τήν Πέμπτη 22 Αὐγούστου ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός Πατριάρχης τέλεσε στή γενέτειρά του τόν ἁγιασμό τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου τῶν Ἁγίων Θεοδώρων, παρουσίᾳ τοῦ ἐπιχωρίου Σεβ. Μητροπολίτου Ἴμβρου καί Τενέδου κ. Κύριλλος, τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Δράμας κ. Παύλου καί Νεαπόλεως καί Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβα, Κληρικῶν, τοῦ Γενικοῦ Προξένου κ. Νικ. Ματθιουδάκη, τῆς ἱδρυτοῦ τοῦ σχολείου κ. Ἄννας Κουτσομάλη, τοῦ προέδρου τοῦ Συλλόγου Ἰμβρίων Ἀθήνας κ. Πάρη Ἀσανάκη καθώς καί δεκάδων κατοίκων τοῦ νησιοῦ, οἱ ὁποῖοι συγκεντρώθηκαν γιά νά παρακολουθήσουν τήν ἱστορική αὐτή στιγμή τῆς παράδοσης τοῦ ἐκ βάθρων ἀνακαινισμένου σχολείου. Ἀξιωσημείωτο εἶναι τό γεγονός ὅτι τό σχολεῖο πρόκειται νά ἐπαναλειτουργήσει τόν Σεπτέμβριο, μετά ἀπό μισό αἰώνα διακοπῆς, καλύπτωντας τίς ἀνάγκες τῆς Κοινότητας τῆς Ἴμβρου μέ δύο μαθητές. • Τήν περίοδο Ἰουλίου-Αὐγούστου ἐ. ἔ. τό Φανάρι καί τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο ἐπισκέφθηκαν Ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου, Κληρικοί, Μοναχοί, Βουλευτές, Καθηγητές Πανεπιστημίων, Διπλωμάτες, Πρέσβεις καί ὅμιλοι προσκυνητῶν ἀπό τήν Ἑλλάδα καί ἀλλοῦ. 49 ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ Οι εκκλησιαστικες κατασκηνώσεις στις Ιερες Μονες Παναγιας Φανερωμενης Ιεραπετρας και Παναγιας ΒρυωμενΗΣ Μεσελερων Μέ τίς εὐχές καί εὐλογίες τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου πραγματοποιήθηκαν σέ μία κατασκηνωτική περίοδο τό διάστημα ἀπό Δευτέρα 8/7 ἕως καί τήν Παρασκευή 19/7 στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Βρυωμένου Μεσελέρων Ἱεράπετρας οἱ παιδικές ἐκκλησιαστικές κατασκηνώσεις μέ τή συμμετοχή σαράντα πέντε μαθητῶν Κατηχητικῶν Σχολείων τῆς Ἱ. Μητροπόλεως. Προηγήθηκε ἡ κατασκήνωση μέ τή συμμετοχή περίπου τριάντα ἀγοριῶν καί κοριτσιῶν στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας ἀπό τήν Κυριακή 30/6 ἕως καί τό Σάββατο 5/7 πού ἀφοροῦσε τά παιδιά καί τούς νέους τῶν Ἐνοριακῶν Κατηχητικῶν Συνάξεων τοῦ Ἱ. Ναοῦ Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου Ἱεράπετρας, τῆς Παχείας Ἄμμου καί τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λου. Στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης τά παιδιά ὑποδέχτηκαν μέ μεγάλη χαρά οἱ Πατέρες τῆς Ἱ. Μονῆς καί στή συνέχεια τέλεσαν τόν Ἑσπερινό καί τόν Ἁγιασμό ἔναρξης τῆς κατασκηνωτικῆς περιόδου, πού εἶχε ὡς θέμα τό μυστήριο της Θείας Λειτουργίας. Τά παιδιά, ὑπό τήν καθοδήγηση τῶν Πανοσιολ. Ἀρχιμ. π. Παϊσίου Δερμιτζάκη καί π. Φιλαρέτου Ζαχαριουδάκη καί τοῦ Θεολόγου καθηγητῆ κ. Δημ. Χοϊλοῦς ἔκαναν πράξη τίς διδαχές ὁλόκληρης τῆς κατηχητικῆς περιόδου. Παράλληλα συμμετεῖχαν σέ διάφορα παιχνίδια, ὅπως τσουβαλοδρομίες καί ἐπιτραπέζια παιχνίδια, χειροτεχνίες-κατασκευές, ἐνῶ παρακολούθησαν καί παιδαγωγικές ταινίες. Συμμετεῖχαν σέ διαγωνισμό τραγουδιοῦ μέ τή συνοδεία μουσικῶν ὀργάνων καί ἔμαθαν τόν τρόπο παρασκευῆς κολλύβου καί προσφόρου καί τόν συμβολισμό τους. Ἔμαθαν γιά τά ἱερά σκεύη τῆς θείας λατρείας, τά ἱερατικά ἄμφια, τήν Ἀκολουθία τῆς Ἱερᾶς Προθέσεως καί γιά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας Λειτουργίας. Τά παιδιά συμμετεῖχαν στίς καθημερινές ἀκολουθίες μέ κατακλείδα τό Ἀπόδειπνο στό καθολικό τῆς Μονῆς καθώς καί στήν ἔπαρση καί ὑποστολή τῆς σημαίας. Ἐπίσης, εἶχαν τήν εὐκαιρία νά συμμετάσχουν στό μυστήριο τῆς Ἱ. Ἐξομολογήσεως, στό ὁποῖο προσῆλθαν ὅλα τά παιδιά. Οἱ κα50 Ἄγκυρα Ἐλπίδος τασκηνώσεις ὁλόκληρωθήκαν τό Σάββατο 6/7 μέ Θεία Λειτουργία στό Καθολικό τῆς Μονῆς κατά τήν ὁποία ὅλα τά παιδιά κοινώνησαν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων, ἐνῶ ἀκολούθησε ἀποχαιρετιστήριο γεῦμα στήν Τράπεζα τῆς Μονῆς. Οἱ ἀνακαινισμένοι χῶροι καί τό κατάφυτο προαύλιο τῆς ἱστορικῆς Μονῆς Παναγίας Βρυωμένης στούς Μεσελέρους ξαναζωντάνεψαν καί φέτος γιά δώδεκα ὁλόκληρες ἡμέρες ἀπό τίς χαρούμενες καί γεμάτες ζωντάνια φωνές τῶν παιδιῶν ἡλικίας 9 ἕως 14 ἐτῶν. Τό γεμάτο δραστηριότητες ἡμερήσιο πρόγραμμά τους εἶχε ἐπίκεντρο τίς καθημερινές ἀκολουθίες στόν κατάγραφο βυζαντινό ναό τῆς Μονῆς. Ἀκόμα, τά παιδιά εἶχαν τή δυνατότητα νά ἐξομολογηθοῦν καί νά κοινωνήσουν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων κατά τίς Θείες Λειτουργίες πού τελέσθηκαν τρεῖς φορές καί νά ἀκούουν καθημερινά τήν ἑρμηνεία καί τά μηνύματα τοῦ «Ἁγιογραφικοῦ ἀναγνώσματος», κάτω ἀπό τή σκιά τοῦ πυκνοῦ φυλλώματος τῶν δέντρων στόν περίβολο τῆς Μονῆς, ἐνῶ πέρα ἀπό τά ἀπαραίτητα διακονήματα στό ναό, τήν τράπεζα καί γιά τήν καθαριότητα τῶν χώρων τοῦ μοναστηριοῦ, πραγματοποιήθηκαν πολλά ἐκπαιδευτικά παιχνίδια, ἀθλητικοί ἀγῶνες, διάφοροι διαγωνισμοί, προβολή διδακτικῶν ταινιῶν, ἐκμάθηση ὕμνων καί τραγουδιῶν, ἐπίσκεψη καί ξενάγηση-ἐνημέρωση σέ μελισσόκηπο καί ἐξωκκλήσια τῆς περιοχῆς. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Ευγένιος ἐπισκέφθηκε τό ἑσπέρας τῆς Πέμπτης 11 Ἰουλίου τήν κατασκήνωση, ὅπου ἔγινε δεκτός μέ ἐνθουσιασμό καί χαρά ἀπό τούς Πατέρες καί τούς μικρούς κατασκηνωτές. Ἀκολούθησε ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ στό Καθολικό τῆς Μονῆς, ὅπου διατηροῦνται ἄριστα τοιχογραφίες ἐξαιρετικῆς τεχνοτροπίας ἀπό τό ἔτος 1401, κατά τήν ὁποία χοροστάτησε ὁ Σεβ/τος Μητροπολίτης καί ἔψαλλαν οἱ Πατέρες μέ τά παιδιά. Στή συνέχεια ὁ Σεβ. συνομίλησε μέ τούς κατασκηνωτές στόν αὔλιο χῶρο, τονίζοντας ὅτι εἶναι μεγάλη εὐλογία καί τιμή νά βρίσκονται σέ ἕνα ἱστορικό καί ἁγιασμένο τόπο, ὅπως εἶναι ἡ παλαίφατη καί ἱστορική Ἱερά Μονή Βρυωμένης, ἕνα μοναδικό μνημεῖο πολιτισμοῦ καί ἱστορίας τοῦ τόπου μας. Ἐπίσης, ἐπεσήμανε, μέσα σέ αὐτό τό σπάνιας φυσικῆς ὀμορφιᾶς περιβάλλον τοῦ βουνοῦ μέ μιά σειρά ἀλλεπάλληλων εὐκαιριῶν ἀληθινῆς ψυχαγωγίας καί μακριά ἀπό τήν ὀθόνη τοῦ Η/Υ καί τῶν ἠλεκτρονικῶν παιχνιδιῶν, τά παιδιά βοηθοῦνται νά ἀνακαλύψουν τόν πραγματικό τους ἑαυτό καί ἕνα ἄλλο ἄνθρωπο κρυμμένο μέσα τους. Τούς δίνεται ἡ δυνατότητα ἀπερίσπαστης καί ἀνεμπόδιστης προσέγγισης τοῦ ἐσωτερικοῦ τους κόσμου καί ὕστερα τῶν συμμαθητῶν τους καί τοῦ Θεοῦ, μέσα στό ἀσφαλές περιβάλλον τῆς ἐκκλησιαστικῆς κατασκήνωσης, ὅπου τά παιδιά συμβιώνουν ἀδελφικά, γνωρίζουν τόν κοινοτικό καί κοινοβιακό τρόπο ζωῆς καί ἀναπτύσσουν ἰσχυρούς καί ἀκατάλυτους δεσμούς φιλίας. Τέλος, ὁ Σεβ. μετέφερε στά παιδιά τίς προσωπικές του ἐμπειρίες καί τῶν πολλῶν προσκυνητῶν πού συνόδευε ἀπό τό πρόσφατο προσκύνημα σέ Ἱερές Μονές καί προσκυνήματα τῆς Μακεδονίας, (Φλώρινα, Κα- 51 Ἄγκυρα Ἐλπίδος στοριά, Βέροια, Θεσσαλονίκη), τῶν Σκοπίων καί τῆς Βορείου Ἠπείρου, κάνοντας ἰδιαίτερη ἀναφορά στίς κατασκηνώσεις τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Φλωρίνης, ὅπου ἔγιναν δεκτοί ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Φλωρίνης κ. Θεόκλητο, τούς Πατέρες καί τά παιδιά τῶν κατασκηνώσεων. Τό βράδυ τῆς Πέμπτης 18/7 πραγματοποιήθηκε μέσα σέ ἀτμόσφαιρα συγκίνησης ἡ ἀποχαιρετιστήρια ἐκδήλωση, κατά τήν ὁποία τά παιδιά, μέ τήν παρουσία πολλῶν γονέων, ἔψαλλαν ὕμνους, ἀπέδωσαν παραδοσιακά τραγούδια θρησκευτικοῦ καί πατριωτικοῦ περιεχομένου, ἔπαιξαν θεατρικά μονόπρακτα (σκέτς), χόρεψαν παραδοσιακούς ἑλληνικούς καί κρητικούς χορούς. Τέλος, ὁ ὑπεύθυνος τῆς κατασκήνωσης, Αἰδεσιμολ. π. Γεώργιος Μανθαιάκης, εὐχαρίστησε ἰδιαιτέρως τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο γιά τήν καθοδήγηση καί τήν κάλυψη ὅλων τῶν ἐξόδων τῆς κατασκηνώσεων ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη μέ τή βοήθεια διαφόρων χορηγῶν, τόν Αἰδεσιμολ. Ἐφημέριο Μεσελέρων π. Ἰωάννη Τράκο καί τίς ἐθελόντριες πού βοήθησαν γιά νά πραγματοποιηθεῖ καί φέτος μέ μεγάλη ἐπιτυχία καί πολλαπλά ὀφέλη γιά τίς ψυχές τῶν παιδιῶν αὐτό τό «ταχύρρυθμο Κατηχητικό Σχολεῖο» τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Κατασκηνώσεων. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ κ. Ευγενιος: • Ἀπό τή Δευτέρα 1/7 ἕως καί τό Σάββατο 6/7 συνόδευσε ὁμάδα περίπου 140 προσκυνητῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας ὡς έπικεφαλῆς προσκυνηματικῆς ἐκδρομῆς σέ Μονές, προσκυνήματα καί ἀξιοθέατα τῆς Φλώρινας, Σκοπίων, Βορείας Ἠπείρου, Καστοριᾶς, δυτικῆς Μακεδονίας καί Θεσσαλονίκης. • Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 6/7 τέλεσε τό μυστήριο τοῦ Γάμου τῶν Ζαχαρίου Νικ. Διαμαντάκη καί Ἀνδρονίκης Ζαχ. Καλαφατάκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου Λοφουπόλεως Ἡρακλείου. • Τό μεσημέρι τῆς Κυριακῆς 7/7 τέλεσε τή Βάπτιση τῆς κόρης τῶν Γεωργίου καί Μαρίας Τσαμπανάκη, πού ἔλαβε τό ὄνομα Μαριλένα στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Ἐλεούσης Ἱεράπετρας. •Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ ὀδοντιάτρου Ἐμμανουήλ π. Φωτίου Διακάκη στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἱεράπετρας. • Tήν Πέμπτη 11/7, μνήμη τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Εὐφημίας, παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στήν Ἱ. Μονή Ἁγίων Πάντων Ἁγιασμένου Ἱεράπετρας καί εὐχήθηκε τά δέοντα στήν ἑορτάζουσα Μοναχή Εὐφημία. • Τό Σάββατο 13/7 τέλεσε τόν Γάμο τῶν Ἐμμανουήλ Γ. Λιαπάκη καί Μαρίας Γ. Σφυράκη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Παντελεήμονος Μαύρου Κολύμπου Ἱεράπετρας. • Τήν Κυριακή 14/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Γεωργίας Μαρκάκη καί Γεωργίου Γιαννακάκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας 52 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Αἰκατερίνης πόλεως Σητείας. • Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῶν Ἁγίων Κηρύκου καί Ἰουλίττης καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν στόν φερώνυμο Ναό τῆς Ἐνορίας Σταυροῦ (Καπιστρίου) Ἱεράπετρας. • Τή Δευτέρα 15/7 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Τσαμάνδουρα στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. • Τό ἑσπέρας τῆς Τρίτης 16/7 χοροστάτησε καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνης στόν φερώνυμο Ἱ. Ναό τῶν Σκλάβων τῆς Ἐνορίας Παπαγιαννάδων Σητείας. Ἀκολούθησε ἡ ἀναβίωση τῆς παλαιᾶς γιορτῆς τοῦ χωριοῦ στήν αὐλή τοῦ Ναοῦ μέ πρωτοβουλία τοῦ Πολιτιστικοῦ καί Προοδευτικοῦ Συλλόγου Σκλάβων. Ἡ Πρόεδρος τοῦ Συλλόγου κ. Αἰκατ. Μαυρομματάκη καλωσόρισε μέ ἐγκάρδια λόγια τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, τόν Δήμαρχο Σητείας κ. Θ. Πατεράκη καί τούς ὑπόλοιπους ἐκπροσώπους τῆς Τοπικῆς καί Περιφερ. Αὐτοδιοίκησης καθώς καί τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου γιά τή συμμετοχή τους στήν πανήγυρη καί γιά τήν ἔμπρακτη συμπαράστασή τους στίς προσπάθειες γιά τόν ἐξωραϊσμό τοῦ χωριοῦ τους. • Τό ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς 19/7 χοροστάτησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο κατά τόν ῾Εσπερινό τῆς ἑορτῆς τοῦ Προφήτου Ἠλία στό πανηγυρίζον ἐξωκκλήσιον τῆς Ἐνορίας Σφάκας Σητείας στή θέση «Μονοκαρά». • Τήν Κυριακή 21/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό 40ήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Κοτσώβολου στόν βυζαντινό κατάγραφο Ἱερό Ναό Παναγίας Λιθινῶν Σητείας. • Τήν Τρίτη 23/7 προήδρευσε στή συνεδρία τοῦ Δ.Σ. τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος «Παναγία ἡ Ἀκρωτηριανή». 53 Ἄγκυρα Ἐλπίδος • Τό ἑσπέρας τῆς Τετάρτης 24/7, ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Ἁγίας Ἄννης, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα βυζαντινό κατάγραφο Ναό τῆς Ἁγίας Ἄννης Ἐνορίας Ἐπάνω Χωρίου στή Θρυπτή Ἱεράπετρας. • Τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης 25/7, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε καί μίλησε ἐπίκαιρα κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ὁσίας Παρθενομάρτυρος Παρασκευῆς στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Γεωργίου (Τουρτούλων) Σητείας, ἐπί τῆς ἐπαρχιακῆς ὁδοῦ Σητείας-Μακρύ Γιαλοῦ. • Τήν Παρασκευή 26/7, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, ἀκολούθως ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Παρασκευῆς Ζήρου Σητείας, καί τέλος τέλεσε τή καθιερωμένη ἐπιμνημόσυνη δέηση τῶν σφαγιασθέντων Σκαλιωτῶν ἡρώων ἐνώπιον τοῦ Ἡρώου τῶν πεσόντων Σκαλιωτῶν. •Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό πολλούς Ἐφημέριους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν πού κατέκλυσε τόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Παντελεήμονος στόν Μαῦρο Κόλυμπο Μακρύ Γιαλοῦ. •Τό Σάββατο 27/7, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Παντελεήμονος, συμπαραστατούμενος ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε τό θεῖο λόγο στόν φερώνυμο Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Χαμαιζίου Σητείας. •Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό μεγάλο ἀριθμό Ἐφημερίων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ καί κήρυξε ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίας Εἰρήνης Χρυσοβαλάντου Δάφνης Σητείας. •Τήν Κυριακή 28/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό 54 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Ἁγίας Εἰρήνης Χρυσοβαλάντου Μακρύ Γιαλοῦ. •Τό ἑσπέρας τῆς Δευτέρας 29/7, περιστοιχούμενος ἀπό τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο Αρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη καί ἄλλους Κληρικούς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ καί κήρυξε ἐπίκαιρα τόν θεῖο λόγο στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Σίλα Ἐνορίας Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λου. Ἐπίσης, παρακολούθησε τήν καθιερωμένη ἐκδήλωση κρητικῆς μουσικῆς στόν αὔλιο χῶρο τοῦ πανηγυρίζοντος Ναοῦ, κατά τήν ὁποία ἡ Ἐνορία τίμησε τόν λυράρη κ. Ἀλ. Πολυχρονάκη γιά τήν πολύχρονη προσφορά του στήν κρητική μουσική. Τήν τιμητική πλακέτα στόν γνωστό καλλιτέχνη τῆς κρητικῆς μουσικῆς ἐπέδωσε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος, παρουσίᾳ τοῦ ο Δήμαρχου Ἁγ. Νικολάου κ. Δημ. Κουνενάκη καί ἄλλων ἐκπροσώπων τῆς Τοπικῆς καί τῆς Περιφερειακῆς Αὐτοδιοίκησης. Η εορτη της Μεταμορφωσεως του Σωτηρος Μέ τήν ἁρμόζουσα λαμπρότητα καί μεγάλη συμμετοχή πιστῶν πανηγύρισε τήν Τρίτη 6 Αὐγούστου, ἑορτή τῆς θείας Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου, ὁ φερώνυμος Ἐνοριακός Ναός στήν Κάτω Μερά (παλαιά πόλη) τῆς Ἱεράπετρας. Τήν παραμονή τῆς πανηγύρεως, Δευτέρα 5 Αὐγούστου, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα Κληρικῶν, χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς καί εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους. Ὁ Σεβασμιώτατος μιλώντας στό πλῆθος τῶν πιστῶν πού κατέκλυσε τόν πανηγυρίζοντα Ναό ἀναφέρθηκε στό θεολογικά μηνύματα τῆς ἑορτῆς, σημειώνοντας ὅτι ἡ φανέρωση τῆς ἐπί γῆς δόξας τοῦ Κυρίου, μᾶς διδάσκει τόν σκοπό τῆς πνευματικῆς πορείας, πού εἶναι ἡ πνευματική τελείωση, ἡ ἐσωτερική μεταμόρφωση, ὁ ἁγιασμός καί ἡ κατά χάριν θέωση τοῦ ἀνθρώπου καί εὐχήθηκε τό φῶς τῆς θείας Μεταμορφώσεως νά φωτίζει τήν πορεία καί νά ὁδηγήσει καί στήν προσωπική μεταμόρφωσή μας μέ τή μεταστροφή τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς μας. Ἀνήμερά της ἑορτῆς, Τρίτη 6 Αὐγούστου, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Μαλλῶν, ὅπου, κατά τό ἐκκλησιαστικό ἔθος, στό τέλος τῆς Ἀρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας, εὐλόγησε τά προσφερόμενα πρῶτα σταφύλια. Ὁ Σεβασμιώτατος στήν ἐμπνευσμένη ὁμιλία του ἀναφέρθηκε στό βαθύτερο θεολογικό νόημα τῆς Θείας Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου ἐνώπιόν των τριῶν μαθητῶν Του, λίγο πρίν ἀπό τό ἑκούσιο θεῖο πάθος Του, τονίζοντας ὅτι τό φῶς τῆς θείας Μεταμορφώσεως δέν ἦταν ὑλικό καί πεπερασμένο, ἀλλά ἡ δόξα καί ἡ λαμπρότητα τῆς ὑποστατικά ἑνωμένης μέ τό σῶμα θεότητας τοῦ Κυρίου μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ. 55 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Η εορτη του Οσιου Ιωσηφ του Γεροντογιαννη Τήν Τετάρτη 7 Αὐγούστου, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ Ὁσίου Ἰωσήφ τοῦ Γεροντογιάννη τοῦ θαυματουργοῦ, κτήτορος καί ἀνακαινιστοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου Καψᾶ, τελέσθηκε Ἀρχιερατικό συλλείτουργο στό Καθολικό του μοναστηριοῦ, ὅπου βρίσκεται ὁ τάφος καί φυλάσσεται ἡ τιμία Κάρα καί τά χαριτόβρυτα λείψανα τοῦ τοπικοῦ μας Ἁγίου. Στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου χοροστάτησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός. Ἀκολούθησε ἡ Θεία Λειτουργία, κατά τήν ὁποία συνιερούργησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτες Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός καί ἔλαβαν μέρος πλειάδα Κληρικῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, ἐνῶ στό τέλος ἔγινε ἡ εὐλόγηση τοῦ πρός τιμή τοῦ ἑορταζομένου Ὁσίου παρασκευασθέντος κολλύβου. Τόν θεῖο λόγο κήρυξε κατάλληλα ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός ὁ ὁποῖος μίλησε γιά τό ὑπόδειγμα ζωῆς καί πίστεως πού μᾶς παρέδωσαν οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὁ Σεβ. ἀναφέρθηκε στόν ἑορταζόμενο τοπικό Ἅγιο Ἰωσήφ, τόν ἐπικαλούμενο Γεροντογιάννη, πού γεννήθηκε στίς Λιθίνες Σητείας, ἔζησε ἀσκητική ἐνάρετη ζωή, ἀσκούμενος στήν ἄγονη καί ἀπομονωμένη ἔρημο τοῦ Καψᾶ, ὅμως μέ τήν ὑπακοή στό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί τά ἀσκητικά παλαίσματά του καθαγίασε τόν τόπο καί κατέστη δοχεῖο τῆς Θείας Χάριτος. Ὁ Ὅσιος ἔγινε εὐρύτερα γνωστός γιά τήν ἁγιότητα καί τίς θεῖες ἀποκαλύψεις πού ἔλαβε ἐν ζωῇ, γι᾽ αὐτό καί ἐντάχθηκε ἐπίσημα τό ἔτος 2006 ἀπό τήν Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στό Ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας , ὕστερα ἀπό σχετική πρόταση πού κατέθεσε ὁ οἰκεῖος Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος στήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ὅπως σημείωσε ὁ Σεβ. κ. Δαμασκηνός, πολλοί Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀνάμεσα στούς ὁποίους καί ὁ Ὅσιος Ἰωσήφ ὁ Γεροντογιάννης, ἔλαβαν τό χάρισμα τῆς θεραπείας διαφόρων ψυχοσωματικῶν ἀσθενειῶν καί ἐπιτελοῦν πάμπολλα θαύματα ἕως καί τίς ἡμέρες μας. Τέλος, ἀφοῦ εὐχαρίστησε τόν Σεβ. κ. Εὐγένιο γιά τήν φιλοξενία ἐπικαλέσθηκε τίς πρεσβεῖες τοῦ ἑορταζομένου Ἁγίου, ὥστε ὅλοι μέ μετάνοια καί κατάνυξη νά διέλθουν τό ὑπόλοιπο αὐτῆς τῆς ἱερᾶς περιόδου τοῦ Δεκαπενταυγούστου καί νά ἑορτάσουν τήν ἔνδοξη Κοίμηση καί τή θαυμαστή μετάσταση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Τή μνήμη τοῦ Ὁσίου Ἰωσήφ τοῦ Γεροντογιάννη τίμησε πλῆθος πιστῶν ἀπό τίς περιοχές τῆς Σητείας καί τῆς Ἱεράπετρας, μεταξύ των ὁποίων ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου Σητείας Ἀντισμήναρχος κ. Ματθ. Μοζάκης. 56 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Ο Σεβ. Μητροπολιτης Ιεραπυτνης και Σητειας κ. Ευγενιος στo μνημοσυνο και τις εκδηλώσεις για τον αοιδιμο Μητροπολιτη Υδρας κυρο Ιερόθεο στην υδρα Ἐκδηλώσεις γιά τή συμπλήρωση διακοσίων ἐτῶν (1813-2013) ἀπό τήν ἐγκατάσταση τοῦ μακαρίου Γέροντος Ἱεροθέου στήν Ἱερά Μονή Προφήτου Ἠλιού Ὕδρας καί γιά τήν πέμπτη ἐπέτειο (2008-2013) ἀπό τή μακαρία κοίμηση τοῦ ἀοιδίμου Γέροντος Μητροπολίτου Ὕδρας κυροῦ Ἱεροθέου ἔλαβαν χώρα τό διήμερο 10 καί 11 Αὐγούστου στήν Ἱερά Μητρόπολη Ὕδρας Σπετσῶν καί Αἰγίνης, στίς ὁποῖες ἔλαβε μέρος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Οἱ ἐκδηλώσεις ξεκίνησαν τό Σάββατο 10/8 μέ ἡμερίδα στή Συνεδριακή Αἴθουσα τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ Κοιμήσεως Θεοτόκου Ὕδρας παρουσίᾳ Σεβ. Ἀρχιερέων, πολλῶν κληρικῶν, τῶν τοπικῶν ἀρχῶν καί κατοίκων τοῦ νησιοῦ. Οἱ εἰσηγήσεις ἔγιναν ἀπό τόν κ. Χρῆστο Ἀραμπατζῆ, Ἀναπλ. Καθηγητή Α.Π.Θ. μέ θέμα «Μυστηριακή ζωή καί θεολογία στούς Κολλυβάδες», κ. Συμεών Πασχαλίδη, Ἀναπλ, Καθηγητή Α.Π.Θ. μέ θέμα «Ἡ Φιλοκαλική παράδοση τῶν Κολλυβάδων καί ἡ σχέση τοῦ Φιλοκαλισμοῦ μέ τήν Ὕδρα», κ. Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη, Ἀναπλ. Καθηγητή Ε.Κ.Π.Α. μέ θέμα «Διακοσιοστή ἐπέτειος (1813-2013) τῆς ἐγκαταστάσεως τοῦ μακαρίου Γέροντος Ἱεροθέου στήν Ι. Μ. Προφήτου Ἠλιού Ὕδρας» ἐνῶ ἀκολούθησε συζήτηση. Στήν ἀπογευματινή συνεδρία, πού ἦταν ἀφιερωμένη στήν ἐξέχουσα ἐκκλησιαστική προσωπικότητα τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Ὕδρας Κυροῦ Ἱεροθέου, μίλησαν γιά τήν «παίδευση τοῦ λαοῦ κατά τούς Κολλυβάδες τόν 18ον αἰώνα» ὁ κ. Κων. Μανάφης, Ὁμότιμος Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α., γιά τόν «Ὕδρας Ἱερόθεο, ὡς τόν παραδοσιακό, φιλομόναχο καί φιλάγιο Ἱεράρχη» ὁ κ. Σοφοκλῆς Δημητρακόπουλος, Ἱστορικός-Συγγραφέας, καί γιά τήν «προσφορά τοῦ Ὕδρας Ἱεροθέου εἰς τήν πατερικήν γραμματείαν, τήν θείαν λατρείαν καί ἡ συμβολή του εἰς τήν τοπικήν ἁγιολογίαν» ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυθήρων καί Ἀντικυθήρων κ. Σεραφείμ. Ἀκολούθησε συζήτηση, ἐξαγωγή συμπερασμάτων, καί καταληκτήριος εὐχαριστήριος προσλαλιά ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ὕδρας κ. Ἐφραίμ, ὁ ὁποῖος προσέφερε στούς εἰσηγητές τό ἀναμνηστικό της ἡμερίδας καί σέ ὅλους τούς παρισταμένους τό ἀφιερωματικό «λεύκωμα»: «ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΤΣΑΝΤΙΛΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΥΔΡΑΣ ΣΠΕΤΣΩΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΝΗΣ (1967-2000) ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ» Τήν Κυριακή 11 Αὐγούστου τελέσθηκε στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Ὕδρας πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία, κατά τήν ὁποία προεξῆρχε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ἐνῶ συλλειτούργησαν οἱ Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες Νέας Σμύρνης κ. Συμεών, Κυθήρων καί Ἀντικυθήρων κ. Σεραφείμ, Παροναξίας κ. Καλλίνικος καί Ὕδρας, Σπετσῶν καί Αἰγίνης κ. Ἐφραίμ. Τόν θεῖο λόγο κήρυξε Σεβ. Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης κ. Συμεών. Ἀκολούθησε τό μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως τοῦ τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ὕδρας κυροῦ Ἱεροθέου καθώς καί τῶν ἀοιδίμων εὐεργετῶν τῆς νήσου. Μετά τήν τέλεση τοῦ πολυαρχιερατικοῦ μνημοσύνου πραγματοποιήθηκε ἡ τελετή τῶν ἀποκαλυπτηρίων τῆς περιτέχνου προτομῆς τοῦ ἀοιδίμου Γέροντος Μητροπολίτου Ὕδρας Κυροῦ Ἰεροθέου στήν εἴσοδο τοῦ Κουλουρείου Νοσοκομείου. Τήν προτομή φιλοτέχνησε ὁ Τήνιος Γλύπτης κ. Πραξιτέλης Τζανουλίνος μέ δαπάνη τοῦ Κουλουρείου Νοσοκομείου, τοῦ ὁποίου ἱδρυτής 57 Ἄγκυρα Ἐλπίδος καί ἐμπνευστής ὑπῆρξε ὁ μακαριστός Μητροπολίτης κυρός Ἱερόθεος. Μετά τήν τέλεση τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Τρισαγίου ἔγιναν τά ἀποκαλυπτήρια τῆς προτομῆς καί μίλησαν κατάλληλα ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ὕδρας, Σπετσῶν καί Αἰγίνης κ. Ἐφραίμ καί ἐκ μέρους τοῦ ὑδραϊκοῦ λαοῦ ὁ Δήμαρχος Ὕδρας κ. Ἄγγελος Κοτρώνης. Ὅπως τόνισε, μεταξύ ἄλλων, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ὕδρας κ. Ἐφραίμ: «Ὁ Ὕδρας Ἱερόθεος ὑπῆρξε ὑπόδειγμα ἀρχιερατικοῦ ἤθους, ἠθικῆς ἀκεραιότητος, ἀφιλοχρηματίας, πλήρης φόβου Θεοῦ, πίστεως, ἐλπίδος καί ἀγάπης καί ἐγκρατέστατος τοῦ ἕλληνος λόγου, πολυτάλαντος καί χαρισματοῦχος ὀτρηρός ἐργάτης τοῦ Εὐαγγελίου καί πεπυρωμένος λειτουργός τῶν Μυστηρίων». Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ κ. Ευγενιος: • Τήν Πέμπτη 1 Αὐγούστου παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα θεία Λειτουργία στόν Ἱ. Κ. Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας. • Τήν ἴδια ἡμέρα δέχθηκε στό γραφεῖο του τόν Διοικητή τῆς Πυροσβεστικοῦ Σταθμοῦ Ἱεράπετρας Ἐπιπυραγό κ. Παναγιώτη Καράμπελα. ΟΙ ΠαρακλΗΣΕΙΣ τΟΥ δΕκαΠΕνταΥΓΟΥΣτΟΥ • Τό ἑσπέρας τῆς πρώτης ἡμέρας τοῦ Αὐγούστου ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τῆς πρώτης Ἱερᾶς Παρακλήσεως τῆς περιόδου καί στή συνέχεια μίλησε ἐπίκαιρα γιά τό πρόσωπο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας, εὐχόμενος στούς Δεκαπενταριστές καί τούς ὑπόλοιπους προσκυνητές καλό καί εὐλογημένο Δεκαπενταύγουστο. • Τήν Παρασκευή 2/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί μίλησε ἐπίκαιρα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Βρυωμένου Μεσελέρων Ἱεράπετρας. • Τήν Κυριακή 4/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, κήρυξε τό θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τῶν μακα58 Ἄγκυρα Ἐλπίδος ριστῶν Μιχαήλ Δρακάκη καί Σοφίας Τουλουπάκη, στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου πόλεως Σητείας. • Τό ἑσπέρας τῆς ἴδιας ἡμέρας χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος πρός στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο κατάλληλα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης «Τράχηλα» Σητείας. • Τήν Τρίτη 6/8 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί μίλησε ἐπίκαιρα στήν πάλαι ποτέ διαλάμψασα Ἱερά Μονή Παναγίας Παπλινοῦ Ἱεράπετρας. •Τήν Τετάρτη 7/8 χοροστάτησε χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί μίλησε κατάλληλα στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Κοτσυφιανῆς τῆς Ἐνορίας Γρᾶ Λυγιᾶς Ἱεράπετρας. •Τή Δευτέρα 12/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος καί μίλησε ἐπίκαιρα στήν πάλαι ποτέ διαλάμψασα Ἱερά Μονή Παναγίας Γαλακτοκτισμένης στόν οἰκισμό Ρίζα τῆς Ἐνορίας Σκορδύλλου Σητείας. •Τήν Τρίτη 13/8 χοροστάτησε χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας. 59 Ἄγκυρα Ἐλπίδος λαμπρη και πανδημη η πανηγυρη της Ιερας Μονης Παναγιας Φανερωμενης Ιεραπετρας Μέ ἐκκλησιαστική λαμπρότητα καί πάνδημη συμμετοχή ἑορτάσθηκε τήν Πέμπτη 15 Αὐγούστου ἡ κορυφαία Θεομητορική ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας μέ ἐπίκεντρο τήν ἱερά καί ἱστορική Μονή τῆς Παναγίας Φανερωμένης Γουρνιῶν Ἱεράπετρας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἕνα ζωντανό μνημεῖο τῆς πατροπαράδοτης πίστης τοῦ λαοῦ μας ἀλλά καί τῆς τοπικῆς μας ἱστορίας. Καθ᾽ ὅλη τή διάρκεια τοῦ Δεκαπενταυγούστου, ἐκτός ἀπό τούς ἑβδομήντα περίπου μόνιμους «δεκαπενταριστές» πού μέ νηστεία, προσευχή καί περισυλλογή βίωσαν τήν ἱερή αὐτή περίοδο συμμετέχοντας στίς ἱερές ἀκολουθίες τοῦ νυχθημέρου, στούς χώρους τῆς Μονῆς συνέρρευσαν ἑκατοντάδες προσκυνητές κυρίως ἀπό τίς ἐπαρχίες Μεραμβέλλου καί Ἱεράπετρας. Ἡ μεγάλη προσέλευση τοῦ κόσμου κορυφώθηκε κατά τήν παραμονή καί ἀνήμερα τῆς πανηγύρεως τῆς Μονῆς, στή μεγάλη ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ὅπου παρατηρήθηκε τό ἀδιαχώρητο. Ἄλλοι γιά νά ἐκπληρώσουν κάποιο τάμα τους, ἄλλοι γιά νά εὐχαριστήσουν τή Δέσποινα τοῦ κόσμου γιά κάποια φανερή ἤ μή εὐεργεσία Της, ἄλλοι γιά νά ἀποθέσουν τίς προσωπικές ἀγωνίες στή Μητέρα τοῦ κόσμου καί νά ζητήσουν τίς θεομητορικές πρεσβεῖες Της, προσῆλθαν ὁμοθυμαδόν γιά νά προσκυνήσουν τή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Κυρᾶς Φανερωμένης. Ἰδιαίτερα συγκινητική ἦταν καί φέτος ἡ μεγάλη προσέλευση νέων, οἱ περισσότεροι ἀπό τούς ὁποίους ἀνηφόρησαν μέ τά πόδια τόν δρόμο πρός τό Μοναστήρι, ἔχοντας παράλληλα τήν εὐκαιρία νά ἀπολαύσουν τό σπάνιας φυσικῆς ὀμορφιᾶς τοπίο τῆς Μονῆς καί νά ἀγναντεύουν τή μοναδική θεά πρός τόν κόλπο τοῦ Μεραμπέλλου καί τό Κρητικό πέλαγος. Τό ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς, Τετάρτη 14 Αὐγούστου, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ, στήν ὁποία συμμετεῖχαν ἑκατοντάδες προσκυνητές ἀπό ὅλο τόν Νομό Λασιθίου. Ὁ Σεβασμιώτατος εὐλόγησε τούς προσφερόμενους ἄρτους στόν αὔλιο χῶρο τοῦ σπηλαιώδους ναοῦ, ἐνῶ τήν Ποιμαντορική ἐγκύκλιο τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου πρός τόν Ἱερό Κλῆρο καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας γιά τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως ἀνέγνωσε ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης. Τέλος, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος πρόσφερε μία εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης καί εὐχαρίστησε τόν πρῶτο αἱρετό Περιφερειάρχη τῆς Κρήτης κ. Σταῦρο Ἀρναουτάκη γιά τήν παρουσία του στήν πανήγυρη καί γιά τό προσωπικό ἐνδιαφέρον του γιά τή διάσωση, ἀποκατάσταση καί ἀνάδειξη τῶν σημαντικῶν ἐκκλησιαστικῶν μνημείων τῆς Μεγαλονήσου, ὅπως εἶναι ἡ παλαιά καί ἱστορική Ἱερά Μονή Παναγία Φανερωμένης Γουρνιῶν Ἱερά- 60 Ἄγκυρα Ἐλπίδος πετρας, ὑπογραμμίζοντας τή μεγάλη εὐλάβεια καί τόν σεβασμό τῶν ἁπανταχοῦ Λασιθιωτῶν πρός τήν Κυρά Φανερωμένη, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό μεγαλύτερο προσκύνημα τοῦ Νομοῦ Λασιθίου καί ἰσχυρό πόλο προσέλκυσης τῶν ντόπιων καί ξένων προσκυνητῶν. Ὅπως τόνισε ὁ Σεβασμιώτατος τά ἀναρίθμητα θαύματα τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης, ἡ τεράστια συνεισφορά τῆς Μονῆς σέ ὅλους τούς ἐθνικοαπελευθερωτικούς ἀγῶνες καί στή διάσωση καί διαφύλαξη τῆς βαριᾶς ἐκκλησιαστικῆς, ἱστορικῆς καί πολιτιστικῆς κληρονομίας τοῦ τόπου μας, ἔχουν καταστήσει τό μοναστήρι παλλασιθιώτικο σημεῖο ἀναφορᾶς καί τό θρησκευτικό καύχημα ὁλόκληρης της Ἀνατολικῆς Κρήτης. Ὁ Περιφερειάρχης κ. Ἀρναουτάκης εὐχαρίστησε τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο γιά τό ἐγκάρδιο καλοσώρισμά του καί μέ τή σειρά του εὐχήθηκε στούς παριστάμενους προσκυνητές καί σέ ὅλους τούς Λασιθιῶτες καί Λασιθιώτισσες χρονιά πολλά. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, Πέμπτη 15 Αὐγούστου, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια τέλεσε τή Θεία Λειτουργία, κατά τή ὁποία πλῆθος πιστῶν κοινώνησαν τῶν ἀχράντων Μυστηρίων. Ἀντί κηρύγματος τοῦ θείου λόγου ἀναγνώσθηκε, ὅπως καί στίς ὑπόλοιπες Ἱερές Μονές καί τούς Ἐνοριακούς Ναούς, ἡ Ποιμαντορική ἐγκύκλιος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου γιά τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως. Στό ἐμπνευσμένο μήνυμά του ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Εὐγένιος πρός τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναχικές Ἀδελφότητες καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Μητροπόλεως ὑπογράμμισε μεταξύ ἄλλων, ὅτι «ἡ ἔνδοξη Κοίμηση καί ἡ εἰς οὐρανούς θαυμαστή μετάσταση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἡ ὁποία νίκησε τῆς φύσεως τούς ὅρους, ἦταν, ὅπως ἀναφέρουν οἱ Πατέρες, τό τελευταῖο ἐπ᾽ Αὐτήν μυστήριο, ὅταν ἄφησε στά χέρια τοῦ Υἱοῦ Τῆς τή μακαρία ψυχή Της» καί τέλος εὐχήθηκε «νά κρατήσουμε ὡς ἱερά καί πολύτιμη παρακατάθηκη καί νά τήν παρακαλέσουμε ὡς Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί δική μας Μητέρα νά σώζει ἀεί τήν κληρονομία της καί νά προστατεύει τά παιδιά της». Ἑκατοντάδες πιστοί ὅλων των ἡλικιῶν συμμετεῖχαν στήν Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία, οἱ περισσότεροι ἀπό τούς ὁποίους μετάλαβαν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Τήν κορυφαία Θεομητορική ἑορτή καί πανήγυρη τοῦ μοναστηριοῦ τίμησαν μέ τήν παρουσία τους ἀφ᾽ ἑσπέρας, ἐκτός ἀπό τόν Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταῦρο Ἀρναουτάκη, ὁ Ἀντιπεριφερειάρχης Περιφ. Ἑνότητας Λασιθίου κ. Νικ. Καστρινάκης, ὁ Δήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Σ. Ἀναστασάκης, ὁ Ἀντιδήμαρχιος κ. Ἐμμ. Κατρίνης, οἱ Περιφερειακοί Σύμβουλοι κ. Νεκτ. Παπαβασιλείου καί Γ. Γουλιδάκης, ὁ πολιτευτής κ. Ἰ. Κουνενός καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι τῆς Τοπικῆς καί Περιφερειακῆς Αὐτοδιοίκησης, ἐνῶ ἀνήμερα τῆς πανηγύρεως ὁ Διοικητής τῆς Ἀστυνομικῆς Ὑποδιεύθυνσης Ἱεράπετρας κ. Κων. Περάκης, ὁ Λιμενάρχης Ἱεράπετρας κ. Ἰωάννης Παπαδάκης, ὁ Διοικητής τοῦ Τμήματος Τροχαίας Ἱεράπετρας κ. Νεκτ. Φρονιμάκης καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι φορέων καί Ἀρχῶν τοῦ Νομοῦ Λασιθίου. 61 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Συνοδικη Θεια λειτουργια στον πανηγυριζοντα Ιερο ναο αγ. τιτου Ηρακλειου για τα 100 χρονια της ενωσης της κρητης με τη μητερα Ελλαδα Τήν Κυριακή 25/8 τελέσθηκε Συνοδική Θεία Λειτουργία στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, προεξάρχοντος τοῦ Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου, ὁ ὁποῖος καί κήρυξε τόν θεῖο Λόγο. Μέ τήν πρώτη αὐτή Συνοδική Θεία Λειτουργία γιά τόν ἑορτασμό τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, ἡ Ἐκκλησία Κρήτης, συμμετεῖχε στίς διοργανούμενες σέ ὁλόκληρη τήν Κρήτη ἐκδηλώσεις, γιά τήν ἐπέτειο τῆς συμπληρώσεως ἑκατό ἐτῶν ἀπό τήν ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τή Μητέρα Ἑλλάδα καί τίμησε τή μνήμη τῶν ἑκατοντάδων σφαγιασθέντων στήν πόλη τοῦ Ἡρακλείου ἀπό τούς Τούρκους τήν 25η Αὐγούστου 1898. Πρό τῆς ἀπολύσεως, ὁ Σεβ. κ. Εἰρηναῖος ἀνακοίνωσε στόν πιστό λαό τήν ἀπόφασή του νά ἀνακηρυχθεῖ ὁ πανηγυρίζων Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, ὅπου φυλάσσεται ἡ Τιμία Κάρα τοῦ Ἁγίου, σέ Καθεδρικό Ναό τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. Στό τέλος τῆς Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας τελέσθηκε ἐπιμνημόσυνη δέηση στόν αὔλιο χῶρο τοῦ ναοῦ γιά τούς σφαγιασθέντες ἀπό τούς Τούρκους κατακτητές τήν 25η Αὐγούστου 1898. Παρέστησαν ὁ Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταῦρος Ἀρναουτάκης, ὁ πρόεδρος τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου κ. Δημήτριος Καραντζάνης, ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Δήμου Ἡρακλείου, Βουλευτές, οἱ ἐκπρόσωποι τῶν στρατιωτικῶν, ἀστυνομικῶν καί λιμενικῶν ἀρχῶν καθώς καί πλῆθος πιστῶν τοῦ τόπου. Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ κ. Ευγενιος: •Τό ἑσπέρας τῆς 15/8 τέλεσε τόν γάμο τῶν Συμεών π. Μηνᾶ Κρητικοῦ καί Αἰκατερίνης Νικολάου Βουτιανάκη στόν Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Ὀρεινοῦ. •Τήν Κυριακή 18/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε στόν κατάμεστο ἀπό πιστούς Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίας Τριάδος Καβουσίου Ἱεράπετρας, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Ἰωάννου Ταμπακάκη, Δεσποίνης Λαποκωνσταντάκη καί Μαρίας Σπηλιαρώτη. •Τό ἑσπέρας συγχοροστάτησε μετά τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναίου καί Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου στό Μυστήριο τοῦ Γάμου τῶν Κωνσταντίνου Νουκάκη καί Ἀμαλίας Μιχ. Τρουλλινοῦ στόν Ἱ. ΝαόΤιμίου Προδρόμου Ἀποδούλου Ἀμαρίου Ρεθύμνου. •Τήν Τετάρτη 21/8 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἀναστασίου Σαρινάκη στόν Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Ἁγίας Ἄννης Πισκοκεφάλου Σητείας. • Τήν Παρασκευή 23/8, ἑορτή τῆς ἀποδόσεως τῆς 62 Περισσοτερες ειδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά ενημερωμένο ιστοχωρο της ιερας Μητροπολεως: www.imis.gr Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καί τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Εἰρηναίου, Ἐπισκόπου Λουγδούνου, παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν Ἀρχιερατική Θ. Λειτουργία στό Ἱερό Ἡσυχαστήριο Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Παντανάσσης Ἡρακλείου, ὅπου εὐχήθηκε τά δέοντα στόν ἑορτάζοντα Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Εἰρηναῖο. • Τό ἑσπέρας τέλεσε τό Μυστήριο τοῦ Γάμου τῶν Ἰωάννου Κων. Κοπανάκη καί Εὐαγγελίας Μιχ. Χαΐτα στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Πάντων τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ὁμώνυμου χωριοῦ τῆς Ἱεράπετρας • Τό Σάββατο 24/8 χοροστάτησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, στόν φερώνυμο ὑπό ἀνέγερσιν Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Κουτσουρᾶ. • Τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς 25/8 ἔλαβε μέρος καί εὐλόγησε μέ τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Εἰρηναῖο καί πλειάδα Ἱερέων τό Μυστήριο τοῦ Γάμου τῶν Τρύφωνος καί Μαρίνης, θυγατρός τοῦ Ἱερέως Γεωργίου Ζαχαράκη στόν Ἱ. Ναό Ἁγίας Μαρίνης Τσαλικάκι Γαζίου Ἡρακλείου. • Τό ἑσπέρας τῆς Δευτέρας 26/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ, κήρυξε ἐπίκαιρα τον θεῖο λόγο στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα καί εὐλόγησε τίς προσφερόμενες «Φανουρόπιτες» στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου Φανουρίου Παπαγιαννάδων Σητείας. • Τήν Τρίτη 27/8 παρέστη συμπροσευχόμενος κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία καί στή συνέχεια εὐλόγησε τίς προσφερόμενες «Φανουρόπιτες» καί τέλεσε τό μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Δημητρίου Γ. Σφακιανάκη στόν Ἱ. Ναό Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου Ἱεράπετρας. • Τήν Τετάρτη 28/8 χοροστάτησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς ἀποτομῆς τῆς κεφαλῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου στήν πανηγυρίζουσα Ἱερά Μονή Καψᾶ μέ τή συμμετοχή τῶν Ἡγουμένων τῶν Ἱ. Μονῶν Καψᾶ καί Τοπλοῦ καί πλειάδος Ἐφημερίων, καθώς καί παρουσίᾳ τοῦ Δημάρχου Σητείας κ. Θ. Πατεράκη, Ἀντιδημάρχων, ἐκπροσώπων τῆς Περιφερειακῆς Ἑνότητας, τῶν Διοικητῶν τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου καί τῆς Ναυτικῆς Βάσης Κυριαμαδίου κ.ἄ. • Τήν Παρασκευή 30/8 χοροστάτησε κατά τήν ἐξόδιο Ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἐμμανουήλ Αὐγουστινάκη, πρώην Κοινοτάρχη καί Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβούλου Ἀπιδίων, στόν Ἱερό Ναό Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου Ἀπιδίων Σητείας. 63 ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφεῖο ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ Ἀριθμός Ἄδειας: 5 ISSN 1109-3617
© Copyright 2024 Paperzz
