NasljeĐe razli»itih kultura Divlja ljepota www.montenegro.travel Crna Gora razliæiti svjetovi koji su u Crnoj Gori ipak naçli svoj sklad, prepoznaju se takvima i danas. Æak ni u vrijeme velikih sukoba na Balkanu tokom XX vijeka, ovaj crnogorski sklad razliæitih svjetova nije poremeœen. Na vjeæitoj razmeøi izmeøu istoka i zapada, Crna Gora baçtini tragove paganskih, ilirskih, helenistiækih, romanskih, katoliækih, pravoslavnih i islamskih uticaja. Njen prostor bio je naseljen prije viçe od 180.000 godina. Tragovi poæinju od nalaza iz peœine Crvena stijena, koja je bila prvo poznato staniçte praistorijskog æovjeka na prostoru Crne Gore, a nastavljaju se bogatim kulturnim nasljeøem drÿava i naroda koji su ovdje ÿivjeli i stvarali. Crna Gora nije samo neobiæna po svojim civilizacijskim osobenostima, veœ je neobiæna i kao politiæka pojava u novijoj evropskoj istoriji. Iako najmanja balkanska zemlja, ona se prva na Balkanu oslobodila vlasti moœnog Osmanskog carstva i prva izgradila nezavisnu drÿavu. Do osloboøenja Crne Gore od osmanske vlasti doçlo je poæetkom XVIII vijeka. Tada je jedna od uglednih crnogorskih porodica postala i njena dinastija. Bila je to porodica Petroviœ Njegoç, koja œe vladati Crnom Gorom viçe od dva vijeka. Vlast nijedne druge balkanske dinastije nije trajala toliko dugo. Vladari iz porodice Petroviœ Njegoç uspostaviœe politiæke odnose sa svim velikim silama – najprije s Rusijom (1711), zatim Austrijom (1715) i krajem XVIII vijeka s Francuskom. Krajem II vijeka p. n. e. Crna Gora je postala dio Rimskog carstva, a kada je ono podijeljeno na Zapadno i Istoæno, ona se naçla u Istoænom, koje je kasnije dobilo ime Vizantija. Krajem VI i poæetkom VII vijeka na teritoriju danaçnje Crne Gore poæinju da se doseljavaju slovenska plemena, preci njenih danaçnjih stanovnika. U IX vijeku slovenska plemena stvaraju svoju drÿavu, nezavisnu od Vizantije. Njeni vladari imali su kraljevsku titulu. Tokom srednjeg vijeka na prostoru Crne Gore nije stvorena samo nezavisna drÿava veœ raznovrsno i znaæajno civilizacijsko i kulturno nasljeøe: arhitektonski spomenici velikih stilskih epoha (preromanike, romanike, gotike, renesanse...), kao i stilski osobeno graditeljstvo, knjiÿevno-istorijska i religijska djela koja su slijedila moderni duh toga doba, ali i naæin urbanog ÿivota koji odgovara evropskoj tradiciji. Krajem XV vijeka u Crnoj Gori je otpoæela s radom i çtamparija, prije nego i u jednoj drugoj juÿnoslovenskoj zemlji. Na prostoru Crne Gore formirane su u srednjem vijeku i vjerske institucije obje hriçœanske crkve – katoliæke i pravoslavne, koje djeluju do naçih dana. O vjekovnoj harmoniji razliæitosti u Crnoj Gori najbolje svjedoæi fenomen kakav su crkve sa dva oltara – jedan za pravoslavce, drugi za katolike. Takvih crkava ima u mnogim mjestima gdje zajedno ÿive pripadnici razliæitih konfesija. Nezavisna drÿava Crna Gora proglaçena je knjaÿevinom sredinom XIX vijeka. Crnogorsku knjaÿevinu priznale su tadaçnje velike sile – Rusija, Austrija i Francuska, a crnogorski knjaz primljen je s najviçim poæastima kod ruskog cara Nikolaja I, austrijskog cara Franja Josifa i francuskog imperatora Napoleona III. Crnogorska knjaÿevina zvaniæno je meøunarodno priznata od strane svih velikih sila na Berlinskom kongresu 1878. godine. Nakon sticanja meøunarodnog priznanja ona je uspostavila zvaniæne diplomatske odnose sa mnogim evropskim zemljama i SAD. Tada je na njenom æelu bio knjaz Nikola Petroviœ Njegoç, koji je Crnom Gorom vladao od 1860. godine. On se 1910. proglasio za kralja, a Crna Gora postala je kraljevinom. Kralj Nikola bio je vladar evropskih nazora: osnovnu çkolu zavrçio je u Trstu, a zatim je u Parizu pohaøao Licej Luja Velikog. Nazivali su ga “tastom Evrope”, jer je udajom svojih kœeri bio povezan sa dinastijama Savoja, Romanov i Batemberg. Kao i veœina balkanskih drÿava, i Crna Gora je srednji vijek okonæala tragiæno – gubitkom drÿavne nezavisnosti i padom pod osmansku vlast. Osmanska vladavina, koja je trajala dugo, uæinila je Crnu Goru baçtinikom joç jedne tradicije – islamske, tako da ovdje postoje mnogi spomenici islamske arhitekture i tragovi raznovrsnog kulturnog stvaralaçtva. Od perioda osmanske vladavine Crna Gora postaje jedan od najzanimljivijih balkanskih prostora, jer je na njenoj nevelikoj teritoriji, koju je bilo moguœe prepjeçaæiti za dva dana, naçlo svoje mjesto civilizacijsko nasljeøe istoænog i zapadnog hriçœanstva i nasljeøe islamskog svijeta. Svi ovi Kraljevina Crna Gora uæestvovala je u Prvom svjetskom ratu na strani sila Antante, podnijevçi ogromne ÿrtve i pretrpjevçi velika razaranja. Nakon zavrçetka Prvog svjetskog rata Crna Gora je prestala da postoji kao nezavisna drÿava, postavçi dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Jugoslavije), koja je stvorena 1918. godine. Svoju drÿavnu nezavisnost Crna Gora œe obnoviti tek 2006. godine, odlukom veœine njenih graøana koji su svoju volju iskazali na referendumu. ISTORIJSKA TRAKA 990. Knez Vladimir na æelu dukljanske drÿave Prvi trag u umjetnosti - Lipci 1166. Umjetnost romanika Katedrala Sv. Tripuna 1183-1186. Raçki ÿupan Stefan Nemanja pokorio dukljansku drÿavu Vrçnjakinja hriçœanstva Stari Bar - maslina stara preko 2000 godina VIII vijek p.n.e. IV vijek p.n.e. nulta godina Ostaci rimske kulture - Duklja Od antike do danas - grad Budva 1252. Podignut manastir Uspenija Bogorodice u Moraæi (Manastir Moraæa) I vijek X vijek XI vijek XII vijek XIII vijek 1494. Renesansna baçtina Pojavila se prva çtampana knjiga u Crnoj Gori - “Oktoih prvoglasnik” 1484. Podignut Cetinjski manastir XIV vijek Nasljeøe orijenta Husein Paçina dÿamija XV vijek XVI vijek 1493. Otpoæela s radom Crnojeviœa çtamparija Srednjovjekovna prijestonica grad Ulcinj 1089. Papa Kliment III izdao bulu kojom uzdiÿe Dukljansku (Barsku) biskupiju na rang nadbiskupije 1482. Cetinje postalo prijestonica Crne Gore XVII vijek Kult Sv.Vasilija Ostroçkog Manastir Ostrog Sakralna hriçœanska tradicija Manastir Piva Kulturni uticaj Vizantije freska Sv.Ilije iz Manastira Moraæa Arhitektura i slikarstvo baroka - Perast, Gospa od Çkrpjela Herceg Novi – raskrsnica civilizacija U raĐanju civilizacije Umjetnost ljudskog osvita iz perioda Naronskog konventa, Prevalisa i prvih vjekova Duklje ostavila je tragove na lokalitetima Crvena stijena iz okoline Petroviœa, Odmut u kanjonu Komarnice, Çpilja iznad Perasta, Beran krç kod Berana, okapine Bioæe u kanjonu rijeke Moraæe, Maliçina peœina i Medena stijena u kanjonu Œehotine. Kontaktom Ilira, koji su od V vijeka p.n.e. gospodarili prostorom jadranske ljepote, i Grka poæinje pisana istorija Crne Gore. Preko Hekateja iz Mileta (oko 500. godine p.n.e.), a neçto kasnije Pseudo Skilaksa, Eksponat sa praistorijskog nalaziçta / Gruda Boljeviœa, Toloçi (Muzej Podgorica) imamo saznanja o prostoru ilirskih plemena, koji u treœem vijeku æine moœnu Teutinu drÿavu. O njenoj moœi svjedoæi novac sa imenima kraljeva Apolonija, Dirahija i Balajosa. Njenu moœ uguçili su Rimljani uspostavljanjem Ilirika, koju kasnije dijele na dvije provincije: Panoniju i Dalmaciju. Veliki dio eksponata iz praistorijskih nalaziçta i veœ urbanih helenistiækih naseobina moÿe se najbolje upoznati preko muzejskih riznica svih gradova Crnogorskog primorja, ali i Cetinja, Podgorice, Berana, Pljevalja itd. Crteÿi na stijeni iz okapine Lipci kod Risna prikazuju ÿivotinje -jelene, vjerovatno pse i lovce. Po stilu i geometrijskim ukrasima, vjerovatno potiæu iz VIII vijeka prije n.e. Pretpostavlja se da je okapina predstavljala neko kultno mjesto - svetiliçte pod vedrim nebom. Srebrni nakit iz nalaziçta Gostilj, III-II vijek prije nove ere (Muzej Podgorica ) Tumul u mjestu Vukovci, Zeta, Podgorica Zlatni nakit - nauçnice i prstenje sa umetnutim gemama od staklene paste. Nakit je vjerovatno proizvod tarantinskih radionica, helenistiæki period, I-II vijek p.n.e (Muzej Budva) Sagraøen Zetski dom – knjaÿevsko i kraljevsko pozoriçte 1784. Mitropolit Petar I Petroviœ Njegoç doçao na vlast XVII vijek 1878. Crna Gora dobila zvaniæno meøunarodno priznanje na Berlinskom kongresu 1845. Mauzolej na Lovœenu 1697. Mitropolit Danilo, rodonaæelnik dinastije Petroviœa 1834. Otvorena prva osnovna çkola i moderna çtamparija na Cetinju 1851. - Umro Petar II Petroviœ Njegoç - Knjaz Danilo stupio na vlast XVIII vijek 1886. Crna Gora potpisala Konkordat s Vatikanom 1867. Sagraøen Dvor kralja Nikole, danas muzej 1905. Donesen prvi crnogorski Ustav 2006. Na referendumu 21. maja Crna Gora obnovila drÿavnost, a 28. juna njen meøunarodno pravni subjektivitet potvrøen prijemom u Ujedinjene nacije 1918. Crna Gora ulazi u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Jugoslavija) XX vijek 1852. Crna Gora proglaçena za knjaÿevinu 1860. Knjaz Nikola stupio na vlast 1838. Sagraøena Biljarda – prva vladarska rezidencija 1914. Crna Gora uçla u Prvi svjetski rat XIX vijek 1847. U Beæu çtampan “Gorski vijenac” Petra II Petroviœa Njegoça 1711. Uspostavljene crnogorsko-ruske politiæke veze 1910. Crna Gora proglaçena za kraljevinu www.montenegro.travel XXI vijek Plava kapela posljednja zemaljska stanica Filermose Bogorodice 1910. Sagraøen Vladin dom –danas umjetniæki i istorijski muzej Pero Poæek Dado Øuriœ zlatni tragovi rimske kulture Najznaæajniji nalazi rimskog stvaralaçtva su na Duklji (Doclea), urbanom kompleksu iz vremena rimske dominacije, tj. I vijeka nove ere. Smjeçtena je na uçœu rijeke Zete u Moraæu a nazvana po ilirskom plemenu Docleati. Sredinom I vijeka postala je municipijum koji podjelom Rimskog carstva postaje glavni grad novoosnovane provincije Prevalis. U IV i V vijeku nalazi se na udaru varvara. Poæetkom V vijeka razaraju ga Goti, a poæetkom VI strada u zemljotresu. Konaæno ga razaraju Sloveni poæetkom VII vijeka. Lijep primjerak rimske skulpture I vijeka je realistiæka glava cara Domicijana pronaøena u Kumboru. U odreøenim elementima posjeduje i karakteristike klasicistiækih skulptura flavijevske umjetnosti. Kominska (pljevaljska) dijatreta je pehar od prozraænog bezbojnog stakla i kobaltno plave mreÿe. Iste boje je i natpis: VIVAS PANELLENI BONA. Datira od IV i poæetka V vijeka n.e., a potiæe iz jedne æuvene Kelnske radionice. Jedna od pet saæuvanih dijatreta u svijetu. Amforiskos, Duklja, sredina II vijeka p.n.e. Tragovi rimske civilizacije u Risnu, najstarijem naselju u Boki Kotorskoj. Podni mozaici, pored jedinstvenog boga Hipnosa, predstavljaju geometrijske sheme i stilizovanu floralnu dekoraciju. Grad je posjedovao reprezentativne graøevine javnog karaktera: slavoluk, tri hrama (jedan boginje Rome a drugi Dijane), gradsko kupatilo - terme, stambenu palatu, dvije ranohriçœanske bazilike i manju, krstoobraznu preromaniæku crkvu. U nekropolama su pronaøeni dragocjeni primjerci posuda od keramike i stakla, nakit, oruÿje i novac. Pretpostavlja se da je na Duklji pronaøena i æuvena Podgoriæka æaça. Tragovi rimske civilizacije nalaze se u Risnu, najstarijem naselju u Boki Kotorskoj. Dobar uvid u bogatstvo pokretnog spomeniækog fonda iz perioda rimske dominacije moÿe se steœi u Narodnom muzeju Crne Gore sa Cetinja, Muzeju grada Podgorice, lapidariju kotorskog muzeja, Muzeju Budve, Pljevaljskom muzeju itd. Steœci Bronzana krstasta fibula, srebrni srcoliki privezak, srebrnasta koljenasta fibula (I-II v), srebrni prsten sa crvenim kamenom (II - IV), Komini Zlatni privezak, Komini, nekropola I, I-IIv. Ostaci specifiæne kulture sa oæiglednom ljepotom poruka koje su cijelog ÿivota bogumili urezivali u kamene blokove. Njihove poruke su saÿete istine osobenih pogleda na ÿivot koji su uÿivali. U Crnoj Gori su najæeçœi u zapadnom, planinskom dijelu, padinama Durmitora, Pive i Golije, gdje su se bogumili sklanjali od svojih progonitelja. Steœci su nastajali u periodu od XII do XIV vijeka. Duklja (Doclea), najznaæajniji je i najveœi urbani centar formiran u vrijeme rimske dominacije u Crnoj Gori. Grad je osnovan u prvoj deceniji I vijeka nove ere na samom uçœu rijeke Zete u Moraæu u neposrednoj blizini Podgorice. Od polovine XIX vijeka dio je Svjetske arheologije. www.montenegro.travel bogatstvo vizantijske mistike “Gavran hrani proroka Iliju” – freska iz XIII vijeka, Manastir Moraæa Crkva Svetog Petra u Bijelom Polju Crkva Svetog Petra u Bijelom Polju, iz XII vijeka, od 1254. godine sjediçte je episkopske stolice. Za njenog ktitora, humskog kneza Miroslava, pisano je jevanøelje Miroslavovo jevanøelje, koje predstavlja jedan od najljepçih rukopisa na œirilici. Raøen je na pergamentu sa inicijalima i minijaturama slikanim æistim bojama i pozlatom. Manastir Moraæa Sagraøen je 1252. godine u tipiæno vizantijskoj graditeljskoj tradiciji. U isto vrijeme je bio ÿivopisan, od æega je, u izvornoj vrijednosti, saæuvan ciklus sv. Ilije u øakonikonu. Najpoznatija iz tog ciklusa je freska Gavran hrani proroka Iliju. I u ostalim scenama u øakonikonu, moraæki majstor ispoljava izuzetnost, smisao za prefinjena koloristiæka definisanja, lako naglaçen pokret, samostalnost figure i njenu plastiænu obradu, pa se s pravom ukazuje na njegovu vezu sa izvorom preteæa renesanse. Moraæki ikonostas je meøu najljepçim na prostoru jugoistoæne Evrope. Fototipsko izdanje “Miroslavljevog jevanøelja” Miroslavljevo jevanøelje Rukopis iz posljednje æetvrtine XII vijeka, nastao, najvjerovatnije, u crkvi Sv. Petra u Bijelom Polju, za humskog kneza Miroslava. Kolorit, naroæito upotreba zlata, veliæina inicijala i likovna obrada ljudske, zoomorfne i floralne dekoracije, imaju odlike romaniækih i benediktinskih minijatura juÿne Italije, a u ikonografskoj obradi svetitelja osjeœaju se primjese vizantijske umjetnosti. No, i pored te jake romanizacije, koju nalazimo i u plitkoreljefnoj arhitektonskoj dekoraciji, minijaturama i fresko - slikarstvu, bitna karakteristika je jak peæat autohtonosti, koja œe kulminirati u nevelikom øakonikonu posveœenom sv. Iliji u Manastiru Moraæa. www.montenegro.travel Legenda o Vladimiru i Kosari U prvim vjekovima osmanlijske najezde na podruæju Crne Gore uporedo se ostvaruju dva shvatanja umjetnosti - uticaj zapada i barokni stilski krug u primorju, a po pravoslavnim crkvama i manastirima, uglavnom u zaleøu, vizantijska ikonografija i zoografsko izobraÿavanje. Freske, ikone i drvorezbarstvo ostaju osnovna umjetniæka orijentacija tih zoografa i umjetniækih zanatlija. Ÿivopisi po starim zdanjima, stradali od vremena i vandala, obnavljaju se, a u bogato rezbarenim oltarskim pregradama ikonopisci postavljaju djela sa ustaljenom vizantijskom ikonografijom. Sve æeçœe, kao i u primorju, ostavljaju zapisana svoja imena. Najljepça i najstarija ljubavna priæa u istorijskom sjeœanju crnogorskog naroda vezana je za dukljanskog kneza Vladimira koji je u ratu protiv bugarskog cara Samuila, 998. godine, postao ratni zarobljenik na dvoru u Prespi. Milosrdna careva kœer Kosara obilazila je svakog dana suÿnje u podrumu dvora i zaljubila se u lijepog Dukljanina i njegove otmjene ruke koje su stalno od nje primale hljeb i vodu. Careva œerka je od oca izmolila pristanak na udaju za æuvenog zatvorenika. Poçto je knez Vladimir, kojemu je vraœena Duklja na upravu, uÿivao veliki ugled u svom narodu, Samuilov nasljednik na bugarskom prijestolu car Vladislav odluæi da ga uniçti. Prevarom, çaljuœi mu kao jemstvo drveni krst, dovodi dukljanskog kneza u Prespu i ubija ga. Zbog çirenja Vladimirovog svetaækog kulta i dogaøanja æuda na njegovom grobu, bugarski car dozvoljava svojoj sestri Kosari da ga prenese u Duklju. U manastiru Preæista krajinska na Skadarskom jezeru, gdje je Vladimir sahranjen sa drvenim krstom, i Kosara je provela svoje posljednje dane kao monahinja Teodora i sahranjena pored svoga muÿa. Kult prvog dukljanskog svetitelja brzo se çirio i izvan Duklje - u Albaniji, Makedoniji, Bugarskoj i çire. Krst sv. Vladimira Dukljanskog Æuva se vjekovima u bratstvu Androviœa kao najveœa relikvija. Iznosi se svake godine, na dan Sv. Trojice, na vrh Rumije gdje se, po predanju, nalazila Bogorodiæina crkva, nakon æijeg je ruçenja pronaøen krst. Procesija iznoçenja Krsta na vrh Rumije poçtuje obiæaj da svaki uæesnik ponese po jedan kamen, jer, po predanju, crkva œe se sama obnoviti kada bude dovoljno kamenja. Uæesnici procesije su pripadnici sve tri vjeroispovijesti. Spomenik svetog Petra Cetinjskog u Podgorici Prva çtampana knjiga u çtampariji Øurøa Crnojeviœa, izaçla januara 1494. godine, jeste djelo sa najviçim dometima çtamparstva XV vijeka. Ukraçen renesansnim inicijalima i zastavicama. Od relativno velikog broja primjeraka “Oktoiha” saæuvano je 105 primjeraka, çto ukazuje na potrebu umnoÿavanja bogoljubnih knjiga i njihovo çirenje u okupirane prostore, kojima je bila ugroÿena nacionalna i vjerska svijest. Cetinjski manastir Manastir Crnojeviœa koji je podignut 1482. godine na Œipuru (prostor izmeøu Biljarde i Dvora) nad vodama rijeke Cetinje, nestale u cetinjskim ponorima, Turci su poruçili 1692. godine. Imao je elemente renesansnog graditeljstva, a o njegovom izgledu ostao je trag na jednoj graviri Oktoiha petoglasnika. Oktoih prvoglasnik Bio je sjediçte Zetske mitropolije. Mnoçtvo kamenog nakita sa Ivanbegovog hrama ugraøeno je, u sekundarnoj upotrebi, u zidove i odaje Cetinjskog manastira koji je 1701-1704. izgradio vladika Danilo. Od tada postaje riznica crnogorske duhovnosti, bogoljubnih djela i umjetniækih eksponata. www.montenegro.travel Krst Øura Æajniæanina, raøen za mitropolita Rufima Boljeviœa - riznica Cetinjskog manastira Sveti Petar Cetinjski Sveti Petar Cetinjski, koji je krajem 18. vijeka postao mitropolit i gospodar Crne Gore, svoj oreol nije dobio za muæeniçtvo ili vjerski fanatizam, za æudotvorstvo ili nadljudska pregnuœa. On je, u stvari, bio najpoçtovaniji voøa svog naroda i tvorac moderne crnogorske drÿave. Pod svetaækim oreolom predvodio je razvijene ratne zastave i onaj çto svojim primjerom pokazivao neustraçivost i smisao sopstvene ÿrtve. Dakle, njegova svetost je ljudskog porijekla, neçto mimo suçte kontemplacije, i zato je najznaæajnija liænost crnogorske istorije i naroda, kojemu je posvetio ÿivot. Mirio je zavaøena plemena, a pobjeda nad Napoleonovom vojskom u Boki Kotorskoj donijela mu je slavu jednog od najznamenitijih evropskih vladalaca svoga doba. Ÿivio je kao monah u Cetinjskom manastiru, gdje se danas nalaze njegove æudotvorne moçti. Masovno poklonjenje njegovim moçtima odvija se 12. jula. Donio je prvi zakonski akt Stega u çest ælanova, kojim su glavari poloÿili zakletvu na meøusobni mir i odbranu zemlje. Najznaæajniji je predstavnik crnogorske epistolarne knjiÿevnosti. Italijanska kraljica Jelena Savojska, kœerka kralja Nikole, omiljena u italijanskom narodu, vjerovatno œe biti beatizovana. Tako œe, najvjerovatnije, svetorodna dinastija Petroviœa, dobiti uz pravoslavnog svetog Petra Cetinjskog, blaÿenu Jelenu Petroviœ Savojsku. Ovo je jedinstven primjer u evropskoj istoriji svetaçtva i evropskih vladarskih dinastija. Divoçevo jevanøelje Rukopisna knjiga nastala oko 1350. godine po narudÿbini bosanskog plemiœa Divoça Tihoradiœa, u skriptorijumu Manojla Grka. Pronaøena je 1960. godine u crkvi Svetog Nikole u Podvrhu kod Bijelog Polja. Jevanøelje je ukraçeno minijaturama, inicijalima i zastavicama koje su simbioza imaginarnih floralnih i zoomorfnih elemenata i ljudskih likova. Ova izuzetno znaæajna zbirka motiva srednjovjekovne iluminatorske umjetnosti je spoj vizantijske ornamentike i romaniækih fantastiænih biœa. Æuva se u riznici Cetinjskog manastira sa viçe znaæajnih rukopisa. Manastir Piva www.montenegro.travel Enterijer manastira Svete Trojice Prvobitna lokacija manastira bila je na izvoriçtu Pive. Na sadaçnju lokaciju prenijet je opseÿnim graøevinskim i konzervatorskim radovima (1970-1982), pri æemu je paÿljivo razgraøen i zajedno sa ÿivopisom postavljen (u prvobitnom stanju) na novoj lokaciji. Crkva je sagraøena krajem XVI vijeka kao trobrodna graøevina. Ÿivopisana je poæetkom XVII vijeka umijeœem najznaæajnijih majstora vizantijske umjetnosti sa ovih prostora (pop Strahinja iz Budimlja i slikar Kozma, koji je i autor izvanrednih ikona na bogato rezbarenoj oltarskoj pregradi). Manastir posjeduje riznicu sa mnoçtvom crkvenih stvari i bogosluÿbenih knjiga. Manastir Sv. Trojice u Pljevljima Uz brojna arheoloçka nalaziçta Pljevalja i okoline (Gotovuça, Kozina, Komine), posebni znaæaj ima manastir Sv. Trojice, smjeçten iznad izvora rijeke Breznice. Prvi pisani pomen Sv. Trojice je iz 1537. godine. Od sredine XIX vijeka u njemu je radila çkola. Naos i pripratu Sv. Trojice ÿivopisao je pop Strahinja iz Budimlja izmeøu 1592. i 1595. U bogatoj riznici manastira æuva se vrijedna zbirka starih rukopisa i çtampanih knjiga. Crkva Svetog Nikole u Nikoljcu Crkva Svetog Nikole u Nikoljcu sa ÿivopisom oæuvanim u izvornoj vrijednosti i ikonama, kao i ikonostasom (takoøe iz XIII vijeka). Dveri su nastale u radionici poznate slikarske porodice Lazoviœ iz Bijelog Polja. Crkva ima bogatu riznicu sa mnogim relikvijama i bibliotekom rukopisnih i çtampanih knjiga. Crkva Svetog Nikole u Podvrhu bila je skriptorij u kojem je, najvjerovatnije, nastao rukopis Divoçevo jevanøelje. U crkvi je ikonostas koji je svojevremeno predstavljen na izloÿbi Umjetnost na tlu Jugoslavije od praistorije do danas u Sarajevu i Parizu. Naos manastira u kom su prikazani ciklusi Velikih praznika, Hristovih stradanja i Hristovih æuda. Takoøe su naslikani dogaøaji iz ÿivota Jovana Preteæe i drugih svetitelja. Freske naosa su djelo grækih i domaœih majstora 1605/6. Ikonostas u manastiru sv. Nikole, Nikoljac, Bijelo Polje Manastir Savina Istoæno od Herceg Novog, u egzotiænoj dubravi, nalazi se manastirski kompleks Savina, sastavljen od dvije crkve i manastirskog konaka. Mala crkva Uspenja Bogorodice podignuta 1030. godine, a obnovljena u XV vijeku, znaæajna je, izmeøu ostalog, po freskama koje prikazuju Velike praznike i Hristov ÿivot poznatog kotorskog slikara Lovra Dobriæeviœa. Karakteriçe ih simbioza vizantijskog i gotiækog stilskog iskaza. I velika crkva posveœena je Uspenju Bogorodice, a graøena je u periodu od 1777. do 1799. godine. Radio je koræulanski majstor Nikola Foretiœ. Na crkvi se istiæe barokni zvonik, sa vijencima, otvorima, rozetama i balustradom. U bogatoj manastirskoj riznici nalaze se ruske, italo-kritske ikone, povelje, okovana jevanøelja, kristalni krst optoæen srebrom, kao i portret mladog Petra Velikog, donesen iz Rusije 1831. godine. Manastir Praskvica Manastir Praskvica sagraøen je u planinskom dijelu iznad Sv. Stefana i Miloæera. Ime je dobio po izvoru æija voda je imala aromu breskve (praskve). Po predanju, manastir je osnovan u XI vijeku. Ÿivopis u crkvici Sv. Trojice potiæe iz 1680/81. godine a djelo je zoografa Radula i njegovog uæenika Dimitrija. Crkvu Sv. Nikole je 1413/14. godine sagradio Balça III, ali je kasnijim dogradnjama potpuno izmijenjena. www.montenegro.travel Enterijer manastira Savina Freska iz manastira Praskvica Manastir Dobrilovina Manastir Dobrilovina prvi put se pominje 1592. godine. Smjeçten je nedaleko od Mojkovca, na jednom od posljednjih proçirenja rijeke Tare. Kao simbol pismenosti i otpora, bio je stalno na udaru turske vlasti. Æesto je stradao, ali je i obnavljan. Do danas je djelimiæno saæuvan ÿivopis sa jevanøelistima u pandatifima i pantokratorom u kaloti kubeta. Saæuvani su i plastiæni ornamenti, lozice i rozete u plitkom reljefu. Hram je obnovljen 1989. godine kada je podignut i novi konak. www.montenegro.travel Tri velike hriçœanske svetinje relikvije i kultovi Sveti Vasilije Æudotvorac manastir Ostrog Najznaæajniji centar vjerskog hodoæaçœa kod nas - svetiliçte sv. Vasilija Ostroçkog Æudotvorca. Manastir je saborno mjesto pripadnika pravoslavne, islamske i katoliæke vjeroispovijesti. Podigao ga je sv. Vasilije Ostroçki 1666. godine ispod Ostroçkih greda. Prema narodnom predanju, sedam godina poslije smrti njegovo tijelo naøeno je cjelovito. Sarkofag sa sveæevim moçtima od tada se nalazi u crkvi Vavedenja Bogorodice u Gornjem manastiru, koji je uvuæen u prirodno peœinsko udubljenje. Impresivna slika manastira u strmoglednim liticama ostaje nezaboravna vizura. Donji manastir sa crkvom Sv. Trojice iz 1824, konakom i bogoslovijom iz 1742. godine, posebno je svetiliçte hodoæasniækog mjesta. Bogorodica Filermosa Manastir Ostrog iz XVII vijeka, sagraøen u litici iznad rijeke Zete Tri velike relikvije Bogorodica Filermosa, ruka sv. Jovana Krstitelja i æestica Æasnog krsta nalaze se na Cetinju. Relikvije su u Crnu Goru dospjele poslije viçevjekovnog puteçestvija od Jerusalima gdje je, po predanju, Bogorodicu slikao jevanøelista Luka. Preko Rodosa i Malte, gdje je pripadala malteçkim vitezovima, koji su je dobili od turskog sultana kao zahvalnost za jednu istorijsku epizodu, ikona je dospjela do carske Rusije kao poklon ruskom caru od Velikog majstora Malteçkog reda, krajem XVIII vijeka. U oktobarskoj revoluciji Ruska crkva je prenosi na zapad u Kopenhagen i Berlin, i na kraju zavrçava kao poklon Karaøorøeviœima gdje je ikona, uz ruku Jovana Krstitelja i æesticu Æasnog krsta, æuvana u dvoru kralja Aleksandra Karaøorøeviœa. Godine 1941. prilikom bjekstva iz Jugoslavije, kralj Petar II s patrijarhom Gavrilom Doÿiœem ostavio ih je upravi manastira Ostrog na æuvanje. Bogorodica Filermosa je prezentirana u, za nju posebno uraøenom, trezorskom prostoru u Nacionalnoj galeriji. Ruka sv. Jovana Krstitelja i æestica Æasnog krsta nalaze se u prostoru manastirske riznice. Tako su, voljom Gospodnjom, tri relikvije u Crnoj Gori. Plava kapela –trezorski prostor u kome se æuva ikona Bogorodice Filermose Æestica Æasnog krsta nasljeĐe orijenta www.montenegro.travel Nakon turskih osvajanja pojaæavaju se orijentalni uticaji, naroæito na pokorenom podruæju (posebno u gradovima koji su tada osnivani ili oblikovani). U njima, pored univerzalnog simbola - dÿamija, gradi se i niz manjih sakralnih objekata, ali i specifiænih objekata svjetovne arhitekture, kao çto su: sahat-kule, javna kupatila, mostovi, utvrøenja itd. Meøu bogatim pokretnim spomeniækim predmetima, ovi uticaji su najoæigledniji na rukopisnim knjigama, noçnji i pokuœstvu. Husein-paçina dÿamija Podigao je Husein-paça Boljaniœ izmeøu 1573. i 1594. godine. Najljepçi sakralni spomenik islamske arhitekture u Crnoj Gori sa jednim od najviçih minareta na Balkanu. Unutraçnjost dÿamije i trijem su raskoçno islikani ornamentikom, floralnim motivima i citatima iz Kurana. U dÿamiji je prezentirano viçe starih rukopisnih i çtampanih knjiga na arapskom i turskom jeziku. Najznaæajniji je rukopisni Kuran (XVI vijek), æije je arapsko pismo ukraçeno minijaturama sa pozlatom. Redÿepagiœa kula u Plavu Kula je nesumnjivo jedan od najinteresantnijih spomenika stambeno-odbrambene arhitekture u Crnoj Gori. Podignuta je, najvjerovatnije, 1671. godine. Prema predanju, potiæe iz XV vijeka, a sagradio je potomak Ali-bega Reÿepagiœa radi odbrane Plava od upada albanskih plemena. Prvobitno je bila podignuta na dva sprata od debelih zidova sa osmatraænicama i puçkarnicama. Treœi sprat – æardak od æamove graøe, dodat je naknadno. Kuran XVI vijek Sahat - kula u Podgorici Sahat - kula iz XVIII vijeka poput svetionika proçlih vremena, ukazuje na sliku Podgorice iz perioda turske vladavine. Kupola Husein - paçine dÿamije u Pljevljima, islikana po ugledu na persijske i arapske freske primorski gradovi, riznica civilizacije Kotor Crkva Svetog Luke, XII vijek Pominje se u pisanim izvorima joç u treœem vijeku prije naçe ere kao græka kolonija. Kod Livija, Plinija Starijeg i Ptolomeja naziva se Acruvium. Od kasnijih imena: Decadaron, Decatera, Catarum, Catera, Cathara izvedeno je ime Kotor. Danas je to jedinstvena urbana cjelina, grad opasan bedemima, sa specifiænim primjercima arhitekture i plastiæne dekoracije svih velikih stilskih epoha sa podruæja Mediterana. Pored brojnih sakralnih spomenika i plastiæne dekoracije (æak i na porodiænim kuœama), u gradu se nalaze mnogobrojne palate, takoøe sa karakteristiænim elementima velikih stilskih epoha. Nema ulice u ovom mediteranskom gradu u kojoj se ne moÿe naiœi na neki od stotinu kotorskih bisera. Srednjovjekovna arhitektura i mnogobrojni spomenici kulturnog nasljeøa uvrstili su Kotor u UNESCO spisak Svjetske prirodne i kulturne baçtine. Enterijer katedrale Svetog Tripuna Katedrala Sv. Tripuna Prozor u Kotoru detalj gotiæke fasade palate Drago, XV vijek Srednjovjekovni bedemi Kotora Detalj ciborijuma iz katedrale Svetog Tripuna Katedrala Sv. Tripuna je podignuta 1166. godine, prvo kao trobrodna romaniæka bazilika sa tri polukruÿne apside, kupolom na sredini i dva zvonika uz zapadnu fasadu. Izgled katedrale izmijenjen je obnovom od razornih zemljotresa u XVI vijeku kada unutraçnjost dobija renesansno-barokne forme i ostaje bez kupole. Poslije zemljotresa (1667) ostaje bez romaniækih zvonika, a obnovom katedrala dobija barokne kampanile. U dugom slijedu oçteœenja i obnova, danas joj je vraœen prvobitni izgled. Od prvobitnog ÿivopisa (XIV vijek), saæuvali su se fragmenti u apsidi i na tjemenima lukova izmeøu brodova. U bogatoj riznici æuva vrijedne primjerke mobilijara i umjetniækih djela (çtafelajnog slikarstva, relikvije i votivne predmete i djela kotorskih zlatara). Ostaci freski iz katedrale Svetog Tripuna Perast Gradiœ naspram morskog tjesnaca u podnoÿju brda Sv. Ilije. Predstavlja najstarije prebivaliçte æovjeka u Boki Kotorskoj, çto potvrøuju brojni arheoloçki nalazi joç iz neolita ali i ilirskog, rimskog i ranohriçœanskog vremena. Po legendi, 22. jula 1452. godine dva brata ribara su na hridi (çkrpjelu) ispred Perasta pronaçli Gospinu sliku. Od tada su Peraçtani nasipanjem kamenja i bacanjem starih jedrenjaka poveœali povrçinu hridi i na njoj 1630. godine podigli crkvu Gospa od Çkrpjela koju je krajem 17. vijeka oslikao veliki barokni slikar Tripo Kokolja. U njoj se æuva zbirka srebrnih votivnih ploæica i zavjetni vez koji je radila Peraçtanka Jacinta Mijoviœ Kuniœ viçe od dvadeset godina æekajuœi dragog da se vrati s mora. Na kraju je oslijepila. Pored svilenih, srebrnih i zlatnih niti u njega je utkivala i vlasi svoje kose. U XVII i XVIII vijeku uz djelovanje Tripa Kokolje, u Perastu moreplovac Marko Martinoviœ poduæava pomorskim vjeçtinama ruske bojare koje mu je na preporuku Venecije poslao car Petar Veliki. To je zlatno doba peraçtanskog graditeljstva, kada nastaju palate Zmajeviœa, poznata i kao Biskupija iz 1670. godine, Baloviœa i Smekija. Palata Bujoviœa, u kojoj je danas Muzej grada Perasta, sagraøena je po projektu venecijanskog arhitekte Øovanija Batista Fonte. Legenda kaÿe da je svoj uspjeçno obavljeni zadatak platio glavom, jer je na Bujoviœevo pitanje moÿe li sagraditi ljepçu graøevinu od ove, odgovorio da moÿe. Zato je baæen s balkona, da bi ova ostala neprevaziøena. Perast ima sve odlike karakteristiæne gradske cjeline Mediterana: graøevine javnog karaktera (crkve, kapele, palate, nadbiskupiju, opçtinu, sud...) i specifiæan, nerazluæni kompleks primorske urbane cjeline. Detalji iz crkvenog muzeja u Perastu Crkva Gospe od Çkrpjela Srebrna votivna ploæica iz zbirke u crkvi Gospe od Çkrpjela Zaçtitnica pomoraca i ribara, podignuta je 1630. godine na vjeçtaækom ostrvcetu nastalom nanoçenjem kamenja oko morske hridi na kojoj su, po legendi, peraçki ribari pronaçli ikonu Bogorodice sa Hristom. Mermerni oltar je 1796. godine izradio Antonio Kapelano, kipar iz Øenove. Na njemu je ikona Gospe od Çkrpjela, djelo Lovra Dobriæeviœa, iz XV vijeka. Zidove i tavanicu prekrivaju platna Tripa Kokolje, velikog baroknog slikara. Crkva posjeduje i bogatu zbirku votivnih ploæica, sa reljefnim predstavama brodova koje Gospa od Çkrpjela çtiti. U crkvenoj riznici su prezentirani eksponati prikupljeni sa podruæja Perasta i okoline. Na drugom ostrvcetu koje je nastalo prirodnim putem nalazi se benediktinski manastir iz 12. vijeka i peraçko groblje. Blaÿena Ozana Kotorska Crnogorska pastirica koja prelazi u Kotor i potpuno se posveœuje molitvi, pokori i dobrim djelima. U istoj sobici provela je 44 godine. U narodu je joç za ÿivota poçtovana kao svetica, a beatizovana je 1927. godine. Bila je vjeçta vezilja. Sve çto je zaraøivala sluÿeœi kotorsku vlastelu XVII vijeka dijelila je siromasima. Æesto se smatra apostolom hriçœanskog jedinstva i zaçtitnicom ekumenskoga pokreta. Njene moçti danas se æuvaju u crkvi Blaÿene Ozane (Sv. Marije Koleøate) u Kotoru. Palata Bujoviœa u kojoj se nalazi Muzej grada Perasta Enterijer crkve Herceg Novi Grad sa bogatim egzotiænim zelenilom - botaniæka baçta sa palmama i eukaliptusima, kiparisima, agavama, magnolijama i mimozama, çto su novljanski kapetani donosili sa svojih dugih putovanja. Danas je grad pisaca i likovnih stvaralaca... Istorijski izvori svjedoæe da je star oko çest vjekova. Stari grad je srediçte sa graøevinama iz raznih epoha: Sahat - kula (1667), Kanli - kula (1483), Çpanjola (1538) i tvrøava Forte - mare (1687). To su sada ljetnje pozornice za tradicionalne filmske, muziæke i pozoriçne festivale. Obiljeÿje Starog grada su i skaline, koje su æesto i veoma dugaæke, naporne za penjanje ili çetanje, ali i dragocjene kao Sat-kula u Herceg Novom, XVII vijek poseban vid rekreacije. Veœina crkava u starom gradskom jezgru pripada kulturnoj baçtini drugog milenijuma i posjeduje bogate riznice. Zaviæajni muzej je jedna od najbogatijih institucija ove vrste u Crnoj Gori. U botaniækoj zbirci ima preko 100 vrsta mediteranskog i suptropskog cvijeœa, kao i razne vrste agava, kaktusa, aloja itd. Posjeduje i bogatu arheoloçku zbirku sa predmetima praistorije s podruæja grada i okoline. U etnoloçkoj zbirci prezentirane su amfore, stari brodovi i predmeti narodne umjetnosti, Crkva roøenja Bogorodice – Gornja Lastva, Tivat, XVIII vijek kao i oruøa koja su koriçœena u poljoprivredi, stoæarstvu, maslinarstvu, a izloÿena je i zbirka ikona, uglavnom radova starih kotorskih ikonopisaca. Crkva Sv. Petke u selu Mrkovi je svojevremeno imala i pravoslavni i katoliæki oltar. Crkvu je 1704. godine ÿivopisao bokokotorski slikar Dimitrije Daskal. Parohijska crkva u selu Podi, s kraja XIV vijeka, jedan je od najljepçih spomenika vjerske arhitekture u primorju. Nedaleko od Herceg Novog je ostrvo Mamula sa tvrøavom iz vremena austrougarske vladavine. Kula Buœa Lukoviœa - danas Centar za kulturu Tivat Crkva Svetog Arhanøela Mihaila, XIX vijek Kanli kula, XV vijek Tivat Enterijer crkve Svetog Ante, XIX vijek Iako se smatra najmlaøim gradom u Boki, Tivat ima bogato nasljeøe sa arheoloçkih lokaliteta, prije svega Prevlake, gdje se i danas nalaze temelji benediktinskog samostana Sv. Mihaila. Tokom srednjeg vijeka u Tivtu su bokeçki plemiœi imali svoje ljetnjikovce. Jedna od najljepçih graøevina je kula Buœa Lukoviœa, gdje su danas smjeçtene kulturne institucije grada. Tivat je danas mjesto za nautiæare koji postepeno postaju njegovi uobiæajeni gosti. www.montenegro.travel Crkva Svetog Vida – Gornja Lastva, Tivat, XVIII vijek Crkva Svetog Roka –Donja Lastva, Tivat, XIX vijek Budva Crkva Svetog Ivana (VII vijek) i crkva Santa Marije (IX vijek) www.montenegro.travel Ulcinj Nastao je u V i IV vijeku p. n. e. Sem kiklopskih bedema i kamenog ÿrtvenika posveœenog boginji Artemidi, i drugi arheoloçki nalazi potvrøuju ostatke grækog graditeljstva. Najstarija citadela u Tit Livijevim zapisima imenovana je Colchinium, a kod Konstantina Porfirogenita pominje se pod imenom Helcynio. Naziv Ulcinj nalazi se u papskim spisima iz XI vijeka. U drugoj polovini XIV vijeka ulazi u sastav Zete i od 1396. postaje stalna prijestonica Balçiœa, æiji dvorac i danas dominira starim gradom Ulcinja i dio je reprezentativnog srednjovjekovnog graditeljstva kod nas. U njemu je, nakon prelaska u islam, krajem XVII vijeka ÿivio i umro reformator Talmuda Sabataj Cevi, ali kao Mehmed, efendija. U Cita di Dolcino je od 1571. do 1576. godine tamniæio Jedan od najstarijih gradova Crnogorskog primorja. Po legendi, osnovao ga je Kadmo, sin feniæanskog kralja Agenona. Kao tebanski prognanik na volovskoj zaprezi stigao je do mjesta gdje je osnovao Budvu. Po arheoloçkim ostacima grad potiæe iz VI vijeka p.n.e., sa zidinama iz XV vijeka. U centru Budve otkrivene su, sukcesivno, rimska i ispod nje græka nekropola sa bogatim artefaktima - zlatni i srebrni nakit, staklene posude i keramiæke vaze. Posebno su interesantni budvanski lakrimariji, staklene posude za æuvanje suza, koje potiæu iz rimske nekropole s poæetka III pa do kraja V vijeka. Arhitektura i duh karakteristiænog mediteranskog grada - uske ulice, manji trgovi i sakralni spomenici: crkva Svetog Ivana iz VII vijeka, crkva benediktinskog manastira Santa Maria in Punta iz 840. i crkva Svetog Trojstva æine jedinstvenu urbanistiæku riznicu i kulise za tradicionalne kulturno-umjetniæke svetkovine Budva – grad teatar. slavni çpanski pisac Miguel de Servantes Savedra, autor romana Don Kihot, koji je svojoj junakinji Dulsineji dao ime po Ulcinju. I danas se mjesto na kome su se robovi prodavali u Starom gradu zove Trg robova ili Servantesov trg. Gusari su za Servantesov otkup traÿili najveœu otkupninu misleœi da pripada plemiœkom staleÿu. Poçto je porodica teçko prikupila otkup, ostao je u Ulcinju punih pet godina. U doba turske dominacije Ulcinj postaje utoæiçte gusara sve do njegovog osloboøenja i pripajanja Crnoj Gori 1880. Arheoloçki i etnoloçki eksponati bogate kulturne baçtine grada i kraja prezentirani su u gradskom muzeju, koji se nalazi u Starom gradu. U svijesti savremenih posjetilaca Ulcinj se pamti kao najistoæniji zapad i najzapadniji istok. Kula Balçiœa, Stari grad - Ulcinj, XIV vijek Srednjovjekovni bedemi Budve Bedemi Starog grada Pogled na Ulcinj sa Starog grada Bar Najstariji pisani zapis vezuje Bar, pod nazivom Anibaris, za Grke; kao Antibarum pominje se u vrijeme Rimljana. Ime Bar neki istraÿivaæi povezuju sa Avarima, a neki sa Barijem u Italiji. Krajem IX vijeka prvi ga pominju slovenski spisi kao Bar. Od 1042, dukljanske pobjede nad vizantijskom vojskom kod Bara, postaje jedan od najznaæajnijih centara dukljanske, pa zetske drÿave. U doba vladavine kralja Bodina Barska biskupija je 1089. godine dobila rang arhiepiskopije. Stari Bar je kao otisak burne istorije u okviru zidina imao 240 graøevina, ulice, trgove, skaline, bunare... Danas je skup ostataka arhitektonskih spomenika i kamene plastike razliæitih stilskih karakteristika. Znatan dio grada je danas obnovljen i skoro spojen sa novim Barom. Bar je tradicionalno vaÿni kulturni centar. Tu je u XII vijeku nastalo naçe prvo knjiÿevno i vaÿno istorijsko djelo - Hronika popa Dukljanina. Ljetopis je po sadrÿaju podijeljen u nekoliko djelova, od kojih su od posebnog znaæaja dva posljednja - Legenda o Sv. Vladimiru i Dukljanska hronika XI i XII vijeka. Danas se Bar, uz bogatstvo kulturnog i etnografskog nasljeøa, sa kompleksnim proÿimanjem raznih kulturnih i vjerskih karakteristika, razvija i kao centar savremene umjetnosti i kulturnih zbivanja. Srednjevjekovni bedemi Starog Bara Ulazna kapija Starog Bara Barski trikonhos Crkva (VI vijek), koja se nalazi u centru Bara u naselju Topolica, sa fragmentima preromaniæke dekorativne kamene plastike i nekropolom. www.montenegro.travel Vrçnjakinja hriçœanstva - Stara maslina predstavlja spomenik prirode koji je zakonom zaçtiœen 1963. godine. Stara je preko 2.000 godina i smatra se najstarijim stablom u Evropi. Obim stabla je 10 m. Legenda govori da su se oko masline odrÿavali skupovi zavaøenih porodica i na tom mjestu dolazilo je do pomirenja. Ÿabljak Crnojeviœa Manastiri Balçiœa na Skadarskom jezeru Dinastija Balçiœa ostavila je sakralne spomenike na ostrvima Staræevu, Beçki i Moraæniku na Skadarskom jezeru, u kojima se odvijala znaæajna skriptorijumska djelatnost. Najstariji manastir sa crkvom posveœenoj Uspenju Bogorodice podignut je na Staræevu izmeøu 1376. i 1378. godine. Vjeruje se da je njegovo podizanje bilo vezano sa podviÿniækim ÿivotom starca Makarija po kome je ostrvo nazvano Staræeva gorica, kasnije Staræevo. Manastirska crkva je manja jednobrodna graøevina, a pored crkve, manastirski kompleks æine konaci i pomoœni objekti. Opasan je visokim zidom. Ispred crkve je grob poznatog crnogorskog çtampara Boÿidara Vukoviœa – Podgoriæanina. Manastir na ostrvu Beçka sastoji se od starije crkve Tvrøava Grmoÿur, XIX vijek posveœene Sv. Øorøu i mlaøe Bogoridiæine. Pretpostavlja se da je starija - trikonhos sa centralnom kupolom i velikim zvonikom na preslicu - nastala krajem XIV vijeka. Manju crkvu podigla je za svoj mauzolej Jelena Balçiœ 1440. I manastir Beçka je imao znaæajnu prepisivaæku djelatnost; u njegovom skriptorijumu nastao je 1439/40. godine æuveni Çestodnev starca Nikona Jerusalimca i 1441/42. godine Goriæki zbornik. Manastir na Moraæniku sa nevelikom trikonhosnom crkvom Sv. Bogorodice prvi put se pominje 1417. Crkva ima centralnu kupolu, dozidanu pripratu i otvoreni trijem. Pored crkve je konak, trpezarija i æetvorospratna kula. Manastir je opasan kamenom ogradom. Sve crkve su bile ÿivopisane a nakon obnove konaka manastir Staræevo je oÿivio. Manastir Moraænik, XV vijek Ÿabljak Crnojeviœa, utvrøeni grad iz XV vijeka Specifiæni srednjovjekovni grad-utvrøenje. Pominje se u X vijeku (vrijeme dinastije Vojislavljeviœa). Bio prijestoni grad dinastije Crnojeviœa. Godine 1478. zauzimaju ga Turci i drÿe sve do Berlinskog kongresa i meøunarodnog priznanja Crne Gore. Najznaæajniji spomenici arhitekture su Dvorac Ivana Crnojeviœa i crkva Svetog Øorøa. Grad je danas pust, a u ostacima arhitekture, pored venecijanskih uticaja iz doba Crnojeviœa, ima i orijentalnih elemenata. Ÿabljak Crnojeviœa je danas turistiæka atrakcija. Manastir Beçka, XV vijek Lesendro Tvrøava na malom ostrvu u Skadarskom jezeru. Svojevremeno je bila strateçka taæka i razlog za sukobe crnogorske i turske vojske. Danas je ostrvo spojeno sa kopnom. Pogled sa tvrøave Lesendro CETINJE - stara i nova prijestonica crne gore Crnogorska prijestonica utemeljena izgradnjom Manastira i Dvora Ivana Crnojeviœa 1482. godine. U okrilju cetinjskih brda æuvao je svetiliçta i svetinje crnogorske drÿavotvornosti i duhovnosti. U Bogorodiæinoj crkvi Cetinjskog manastira nalaze se moçti sv. Petra Cetinjskog, a u bogatoj manastirskoj riznici, pored hriçœanskih relikvija najviçeg reda – Desne ruke svetog Jovana Krstitelja i æestice Æasnog krsta, rukopisne knjige, inkunabule, krstovi, panagije i odeÿde crnogorskih crkvenih velikodostojnika i vladika-gospodara. U vladarskim rezidencijama i nekadaçnjim poslanstvima vodeœih svjetskih sila s kraja XIX i poæetka XX vijeka, danas su smjeçtene institucije kulture, prosvjete i cetinjski muzeji, sa najznaæajnijim crnogorskim pokretnim spomenicima. Zbog mnogobrojnih muzeja i koncentracije crnogorskog kulturnog blaga, Cetinje je jedini grad u Evropi smjeçten u dva nacionalna parka - Lovœen i Skadarsko jezero. Drÿavni muzej –diplomatski salon Cetinje - grad muzej Spomeniæko blago prezentirano je ili pohranjeno u trezorima nacionalnih muzeja: Drÿavnom (Dvor kralja Nikole), Njegoçevom (Biljarda), Etnografskom (Srpsko poslanstvo), Istorijskom muzeju Crne Gore (Vladin dom), Umjetniækom muzeju Crne Gore (Vladin dom), Plavom dvorcu, Dvorskom arhivu, biblioteci itd. U njihovom kompleksu je i Reljef Crne Gore, Atelje Dado, Njegoçeva rodna kuœa na Njeguçima itd. Od bogatog arhitektonskog nasljeøa, najstarije graøevine Cetinja su Vlaçka crkva, Manastir Crnojeviœa i Cetinjski manastir. Ostaci Manastira Crnojeviœa nalaze se na tzv. Œipuru, Cetinje – Njegoçeva ulica izmeøu Cetinjskog manastira, Biljarde i Dvora kralja Nikole. Podigao ga je Ivan Crnojeviœ 1484. godine za sjediçte Zetske mitropolije. Na dijelu njegovih ostataka danas je Dvorska crkva, koju je podigao kralj Nikola. U njoj su posmrtni ostaci kralja Nikole i kraljice Milene pohranjeni poslije njihovog prenosa iz San Rema na Cetinje 1989. godine. Na Orlovom krçu, vrhu iznad Cetinjskog manastira, gdje je bila jedna od utvrda Ivana Crnojeviœa, podignut je 1897. godine spomenik vladici Danilu Petroviœu, po projektu italijanske kraljice Jelene, kœerke kralja Nikole. Etnografski muzej –stara narodna noçnja Njegoçev Mauzolej na Lovœenu Francusko poslanstvo, XIX vijek Dvorska crkva na Œipuru u kojoj su grobovi Ivana Crnojeviœa i posljednjeg vladara Crne Gore kralja Nikole i njegove ÿene Milene Lovœen Mauzolej Petra II Petroviœa Njegoça na Lovœenu izgraøen je po projektu vajara Ivana Meçtroviœa 1974. godine na Jezerskom vrhu (1657 m). Dug je 37 m, çirok 15,5 m, a visok 11 m. Zdanje je od granita, sa dvije karijatide (Crnogorke u narodnoj noçnji) na ulazu i monumentalnom Njegoçevom figurom (visine 3,74 m) u unutraçnjem dijelu. Posmrtni ostaci velikog crnogorskog pjesnika i vladara smjeçteni su u posebno ureøenoj kripti. Kompleks Mauzoleja zavrçava se gumnom, odakle se vidi primorje, Skadarsko jezero i unutraçnjost Crne Gore. www.montenegro.travel Kralj Nikola sa familijom Pero Poæek -“Vrçidba” Savremena umjetnost Crnogorska kraljevska porodica Crnogorski knjaz-kralj Nikola na prijesto je stupio kao dvadesetogodiçnjak. Sa kneginjom-kraljicom Milenom imao je devet kœeri i tri sina. Za kœerke (princeze od Crne Gore) jedno vrijeme knjaz je namjeravao podiœi manastir na ostrvu Grmoÿur na Skadarskom jezeru. Meøutim, njihova ljepota, çarm i obrazovanje, brzo ih je dovelo u ÿiÿu interesovanja vladarskih kuœa, pa su redom, udajom postajale gospodarice ili znaæajne liænosti evropskih dvorova, a kralj Nikola tast Evrope. Prvo se princeza Ljubica (znana kao Zorka) udala za Petra Prvog Karaøorøeviœa, kasnije kralja Srbije (Kraljevine SHS). Poslije nje, na ruski dvor odlaze dvije princeze: Milica, udaje se za velikog princa od Rusije Petra Nikolajeviœa Romanova, a Anastasija-Sta- na za vojvodu od Leuchtenberga Dÿordÿa Maksimilianoviœa Romanovskog, a poslije razvoda za velikog vojvodu od Rusije Nikolu Nikolajeviœa Romanova. Jelena (Helena), udajom za muÿa - Viktora Emanuela III, postaje kraljica Italije. Ana je bila udata za Franca Josefa, princa od Battenberga. Princeze Ksenija i Vjera se nijesu udavale, Marija (Marica) je umrla kao çesnaestogodiçnja uæenica u Rusiji, a princeza Sofija kao tromjeseæna beba. Sin kralja Nikole Danilo II bio je oÿenjen vojvotkinjom od Mecklenburg-Strelitza Auguste Jutta (nakon prelaska u pravoslavnu vjeru nazvana Milica Jutta), Petar sa Violet Wegner (nakon prelaska u pravoslavnu vjeru nazvana Ljubica Wegner), a Mirko srpskom plemkinjom Natalijom Konstantinoviœ. www.montenegro.travel Italijanska kraljica Jelena Savojska –œerka kralja Nikole Kralj Nikola je bio jedan od najplodnijih crnogorskih pisaca, ali je posebno cijenio likovno stvaralaçtvo. Za njegove vladavine crnogorski dvor postaje omiljeno mjesto velikog broja izvanjaca koji tu ostvaruju znaæajan dio svog opusa (Jaroslav Æermak, Teodor Valerio, Eÿen Ronÿa, Vlaho Bukovac, Celestin Medoviœ, Paja Jovanoviœ, Ivan Rendiœ i dr.). Sam kralj je stipendirao crnogorske mladiœe koji su se çkolovali na evropskim likovnim akademijama. Meøu njima najznaæajniji su impresionisti Pero Poæek i Øoko Popoviœ koji su crnogorsko slikarstvo ukljuæili u aktuelne tokove evropske umjetnosti. Tradicija çkolovanja naçih talenata na stranim akademijama nastavlja se i nakon gaçenja crnogorske drÿave. Odlaze, uglavnom, u Pariz odakle se vraœaju sa znaæajnom reputacijom (Petar Lubarda, Milo Milunoviœ, Risto Stijoviœ i dr.). Sliæno je bilo i nakon Drugog svjetskog rata kada crnogorska likovna umjetnost postaje naça vodeœa kulturna djelatnost (Dado, Vojo Staniœ, Filo, Dimitrije Popoviœ itd.). Najbolji prikaz crnogorskog likovnog stvaralaçtva danas pruÿa Umjetniæki muzej Crne Gore sa Cetinja, Centar savremene umjetnosti u Podgorici, Moderna galerija u Budvi, Galerija “Josip Bepo Benkoviœ” u Herceg Novom itd. Od institucija posebnog znaæaja za danaçnji razvoj crnogorske kulture treba istaœi Kraljevsko pozoriçte Zetski dom i Centralnu narodnu biblioteku Crne Gore na Cetinju, smjeçtenu u nekadaçnjoj legaciji Kraljevine Italije i zgradi Francuskog poslanstva. Danas je Podgorica najznaæajniji drÿavni centar kulturnog razvoja. Dinamiæni likovni ÿivot se odvija kroz Centar savremene umjetnosti (nekadaçnja rezidencija crnogorskog princa Mirka), u izloÿbenom paviljonu Udruÿenja likovnih umjetnika Crne Gore. Pored toga, u Dvorcu su smjeçtene zbirke umjetnosti nesvrstanih zemalja i zbirka stvaralaçtva crnogorskih umjetnika XX vijeka. Odraz savremene Podgorice predstavlja Crnogorsko narodno pozoriçte (CNP) osnovano 1953. godine. Danas u novoizgraøenom modernom zdanju. Pored stalnog pozoriçtnog repertoara, CNP ima i bogat muziæki repertoar. www.montenegro.travel Detalj iz predstave “San o Svetom Petru Cetinjskom” Dado Øuriœ –“Zloæeste djevojæice” Selo Godinje, Crmnica, Bar proæimanje razli»itih kultura i autenti»ne narodne tradicije Enterijer stare crnogorske kuœe Arhitektura, kultura stanovanja, pokuœstvo, narodna noçnja, nakit, oruÿje, ukrasni predmeti... æine dragocjeno etnografsko nasljeøe koje svjedoæi o vjekovnom suÿivotu razliæitih kultura na prostoru Crne Gore. Guvno ili gumno Guvno je poploæana kruÿna povrçina oiviæena niskim zidom, koja je imala praktiænu ulogu u sezoni poljoprivrednih radova, konkretnije vrçidbe, a van sezone - socijalnu. Taj sekundarni, socijalni smisao gumna u jednom dijelu Crne Gore ogledao se u funkciji agore, odnosno mjesta za susrete ili æak kljuæna dogaøanja (zakletva vojske pred bitku, posijela, posmrtni obredi itd.). Ponekad se izlazilo na guvno radi pjesme i igre (u primorskom pojasu, posebno zimi, u mjeseænu noœ). www.montenegro.travel Mlin za masline Katun Preslica i drveno posuøe Folklorna arhitektura se, uglavnom, moÿe podijeliti u tri zone, zavisno od materijala koji je uslovljavao odreøeni tip graøevine. U primorskom pojasu i neposrednom zaleøu graøene su kamene zgrade takozvanog primorskog tipa. U kontinentalnom dijelu, na lijevoj obali Lima, dominirao je tip kuœe brvnare, a desno u upotrebi su bili razliæiti tipovi (brvnare, bonduæare, kamene graøevine itd.). Najbolji pojam o narodnoj umjetnosti Crne Gore danas moÿe pruÿiti Etnografski muzej Crne Gore i Drÿavni muzej na Cetinju, kao i Pomorski muzej u Kotoru. Osim toga, i zaviæajni muzeji æuvaju bogate etnografske zbirke sa tragovima materijalne i duhovne kulture ovog podruæja. Na drugoj strani, neizostavni detalj ÿenske narodne noçnje su bili tkani pojasevi, jakiæari i œemeri, kovani ili raøeni u tehnici filigrana. Izraøivani su u zlatarama kotorskih i skadarskih majstora. Na crnogorskim prostorima prisutno je joç nekoliko karakteristiænih tipova narodne noçnje: stara noçnja, bokeçka (sliæna crnogorskoj), çestanska (okolina Skadarskog jezera), muslimanska i malisorska. Posebno bogatstvo crnogorskog narodnog izraza predstavlja sveæana muçka i ÿenska narodna noçnja. Raøena u domaœim radionicama od tekstila i ukrasa, uglavnom uvoznog karaktera, uvijek je bila ÿivotna dragocjenost, isto kao i oruÿje, koje je bilo njen sastavni dio. Oruÿje je u zemlji stijeçnjenoj, vjekovnom bunkeru, simbol ÿivota i pojam slobode, a ljepota mu je nerijetko uzimana kao neizbjeÿno obiljeÿje dostojanstva. Dio muçke i ÿenske sveæane noçnje Crnogorska narodna noçnja Crnogorska narodna noçnja je raskoçna, elegantna sa bogato izvezenim zlatnim nitima. Izraøivana je od uvoznih materijala i æinila je porodiænu dragocjenost. Muçka noçnja se sastoji od bijele koçulje, plavih çirokih gaœa, bijelih dokoljenica, nazu- vaka, opanaka ispreplijetanih oputom, crvenog dÿamadana sa ili bez rukava, svjetlozelenog gunja ili tamnozelene dolame, crvene duçanke bogato ukraçene. Preko gunja ili dolame oblaæio se i jelek sam ili sa tokama. Oko struka se nosio koÿni silav za smjeçtanje oruÿja www.montenegro.travel Srebrne toke –dio noçnje i dugi svileni pojas - trombolos. Kapa sa crnim rubom (deravija) i crvenim poljem (tepelak) ukraçavana je zlatovezom izraøenim crnogorskim grbom, inicijalima vlasnika ili drugim simbolima. Ÿenska noçnja se sastoji od svilene koçulje ukraçene vezom, Staro crnogorsko oruÿje U muzejskim zbirkama Crne Gore nalaze se bogate kolekcije trofejnog oruÿja iz raznih bitaka s Turcima. Posebno omiljeno crnogorsko oruÿje su bile duge puçke - dÿeferdari, piçtolji - kubure i dugaæki noÿevi - jatagani. Osim onog sa podruæja Otomanske imperije, oruÿje se izraøivalo i u radionicama na Primorju i Hercegovini. Posebno su bili dekorisani piçtolji ili male puçke, kako su negdje nazivani, i to, uglavnom, srebrom u tehnici filigrana. Meøu piçtoljima najdragocjenije su tzv. ledenice izraøivane u radionicama Primorja. Noçeni su i dugi noÿevi - jatagani i sablje, posebno su ih nosili konjanici. duge svilene suknje, svjetlozelenog koreta, dokoljenica i opanaka. Øevojke su na glavi nosile zlatovezom ukraçenu kapu, a ÿene raznobojnu ili crnu maramu. Oko struka se nosio srebrni ili pozlaœeni pojas - œemer, najæeçœe raøen u tehnici filigrana. Dio crnogorskog liænog oruÿja Skrinja Dolama, dio muslimanske ÿenske narodne noçnje Dÿupeleta, malisorska ÿenska narodna noçnja Ÿenska muslimanska kapa Ÿenski pojas -œemer Façinada tradicionalne fešte, karnevali, teatar pod otvorenim nebom... Façinada je tradicionalna svetkovina u Perastu koja se svake godine odrÿava 22. jula kao podsjeœanje na 1452. godinu i dan kad je naøena ikona Gospe na morskoj hridi. Vjernici, iskljuæivo stariji muçkarci, donose kamenje u svojim æamcima i bacaju ga u more da se ojaæa ostrvo koje danas ima oko tri hiljade kvadratnih metara na kome je crkva Gospe od Çkrpjela. Prema obiæaju, barke ukraçene zelenilom i napunjene kamenjem kreœu sa istoæne strane Perasta, uz strogo poçtovanje vjekovnog protokola: u prvoj barci su sveçtenik, gradonaæelnik i poæasni graøani. Vjernici pjevaju stare peraçke pjesme - bugarçtice. Façinada se zavrçava bacanjem kamenja u more. www.montenegro.travel Kolo Bokeçke mornarice Bokeçka mornarica, staleçka bratovçtina pomoraca, prvi put se pominje u dokumentima iz XIV, a prvi saæuvani Statut joj je iz XV vijeka. Preko ovakvih bratovçtina mediteranski gradovi su çtitili interese svojih ÿitelja i uzajamno se pomagali u srednjovjekovnim plemiœkim komunama. Kolo Bokeçke mornarice koje se igra i danas, u tradicio- Bokeljska noœ se odrÿava svakog avgusta na kotorskoj rivi. Uæesnici povorke, ljepotom i originalnoçœu svojih barki i brodica, takmiæe se za nagradu Bokeçke noœi. Defile kreœe od mjesta Muo a zavrçava se proglaçenjem najboljeg i vatrometom iznad zidina Staroga grada. Ljetnje slavlje traje do zore. Karnevalske sveæanosti zbivaju se tokom februara, a poæinju maskenbalima u svim veœim mjestima Boke Kotorske. Centralnu ulogu u povorci ima Karneval, figura kojoj se presuøuje spaljivanjem za sva zla iz prethodne godine. Tripundanske sveæanosti su, takoøe, religijskog karak- tera, posveœene Sv. Tripunu, zaçtitniku Kotora, æije se moçti æuvaju u katedrali. Sveæanosti æine smotre crkvenih horova, gradske muzike, Bokeljske mornarice i folklornih druçtava. Dani kamelije se odrÿavaju tokom marta u Stolivu kod Kotora, u æast cvijeta kamelije. Pored Stoliva i druga mjesta Bokokotorskog zaliva organizuju izloÿbe cvijeœa, likovne izloÿbe, pozoriçne predstave itd. Gaøanje kokota vezuje se za odbijanje turskog napada na Perast 1654. godine. Nadmetanje u vjeçtini gaøanja kokota na usidrenoj dasci, udaljenoj od obale oko 300 metara, odvija se svakog 13. maja. nalnoj noçnji, sa starinskim oruÿjem, ima sve elemente srednjovjekovne simbolike. Njegovo tradicionalno izvoøenje je prilikom proslave zaçtitnika grada Sv. Tripuna 3. februara, a danas, prema novome Statutu Bokeçke mornarice, i na dan proglaçenja prvog saæuvanog Statuta 26. juna 1463. godine. Sastoji se od niza figura koje su tragovi drevne simbolike i istorije. Prvi, stariji i osnovni sloj kola, obredni je i sakralni, a drugi, noviji, svjetovni, nastao je pod uticajem ÿivota pomoraca. Igraju ga samo muçkarci. Figure se vezuju za svatovske igre i obrede plodnosti. Njegova drevna simbolika je obnavljanje ÿivota, silaÿenje u tamu i izlaÿenje na svjetlost. Kolo se igra na trgu, pred katedralom Svetog Tripuna. Koncert “Rollingstounsa” 2007 na plaÿi Jaz - Budva VODIČ KROZ MUZEJE JU NARODNI MUZEJ CRNE GORE Adresa: Novice Ceroviœa 7 81250 Cetinje Tel: +382(0)41 23 03 10 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do 17h Cijena karte: 3€ za svaki muzej, 1,5€ za øake i studente; vezana karta je 5€ Istorijski muzej Crne Gore Adresa: Novice Ceroviœa 7, Vladin dom 81250 Cetinje Tel: +382(0)41 23 03 10 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do 17h Cijena karte: 3€; 1,5€ za øake i studente Njegoçev muzej Adresa:Trg kralja Nikole, Biljarda 81250 Cetinje Tel: +382(0)41 23 03 10 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do 17h Cijena karte: 3€; 1,5€ za øake i studente Njegoçeva rodna kuœa na Njeguçima Adresa: Njeguçi Otvorena za posjetu svakog dana do 9h do 17h Umjetniæki muzej Crne Gore Adresa: Novice Ceroviœa 7, Vladin dom 81250 Cetinje Tel/fax: +382(0)41 23 03 10 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do 17h Cijena karte: 3€; 1,5€ za øake i studente Etnografski muzej Crne Gore Adresa: Trg kralja Nikole, zgrada bivçeg Srpskog poslanstva 81250 Cetinje Tel/fax: +382(0)41 23 03 10 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do 17h Cijena karte: 3€; 1,5€ za øake i studente Reljefna karta Crne Gore Adresa: Trg kralja Nikole 81250 Cetinje Tel/fax: +382(0)41 23 03 10 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do17h Cijena karte: 3€; 1,5€ za øake i studente Muzej kralja Nikole Adresa: Trg kralja Nikole, Dvor kralja Nikole I 81250 Cetinje Tel: +382(0)41 23 05 55 Otvoren za posjetu svakog dana do 9h do 17h Cijena karte: 3€; 1,5€ za øake i studente CETINJSKI MANASTIR Adresa: Riznica Cetinjskog manastira 81250 Cetinje Tel: +382(0)41 23 10 21 Otvoren za posjetu svakog dana od 8h do 18h Cijena ulaznice: 2€ PRIRODNJAÆKI MUZEJ Adresa: Trg vojvode Beœir bega Osmanagiœa 16 81000 Podgorica Tel: +382(0)20 63 31 84 Nema stalnu postavku Radno vrijeme od 9 do 12h; subotom i nedjeljom ne radi Ulaz slobodan www.montenegro.travel CENTAR SAVREMENE UMJETNOSTI Adresa: Dvor Petroviœa, Kruçevac bb 81000 Podgorica Tel: +382(0)20 22 50 43 Otvoren za posjetu od 9h do 14h i 16h do 21h; subotom od 15h do 21h, nedjeljom ne radi CENTAR ZA KULTURU DANILOVGRAD Zaviæajni muzej Adresa: Vaka Øuroviœa b.b. 81 410 Danilovgrad Tel. +382(0)20 81 26 29 Otvoren za posjetu svakog dana od 8h do 15h Ulaz slobodan Galerija Centar Adresa: Njegoçeva 2 81000 Podgorica Tel: +382(0)20 66 54 09 Otvorena za posjetu od 9h do 14h i 17h do 21h, subotom od 15h do 21h; nedjeljom ne radi Ulaz slobodan Muzej Marka Miljanova na Medunu Adresa: Medun Tel: +382(0)20 24 25 43 Otvara se samo za najavljene posjete Cijena ulaznice: 1€, a za djecu 0,5€, i za grupu djece (viçe od 20) 0,2€ MUZEJI I GALERIJE PODGORICE, PODGORICA Adresa: Marka Miljanova br. 4 81000 Podgorica Tel: +382(0)20 24 25 43 Otvoren za posjetu od 12h do 20h, subotom i nedjeljom od 9h do 14h; ponedjeljkom ne radi Cijena ulaznice: 1€, a za djecu 0,5€ i za grupu djece (viçe od 20) 0,2€ CENTAR ZA KULTURU NIKÇIŒ Zaviæajni muzej Adresa: Trg Çaka Petroviœa bb 81400 Nikçiœ Tel: +382(0)40 21 29 68 Otvoren za posjetu: Cijena ulaznice: POMORSKI MUZEJ Adresa: Trg Bokeljske mornarice br. 391 85330 Kotor Tel: +382(0)32 30 47 20 Otvoren za posjetu od 15. oktobra do 15. maja od 9h do 17h (subotom, nedjeljom i praznicima od 9h do 12h); od 15.maja do 1.jula i od 1. septembra do 15. oktobra od 8h do 18h (subotom, nedjeljom i praznicima od 9h do 12h); od 1. jula do 31. avgusta svakog dana od 8h do 13h i 18h do 23h Cijena karte: 2€, za grupe (15 osoba) i djecu 1€ MUZEJI KOTOR Muzej grada Perasta Adresa: Obala Marka Martinoviœa bb 85336 Perast Tel: +382(0)32 37 35 19 Otvoren za posjetu zimi od 8h do 17h, od aprila do kraja oktobra od 9h do 19h Cijena ulaznice: 2€; za grupe 1,5€; za djecu 1€ Lapidarijum Adresa: Stari grad 313 85330 Kotor Otvoren za posjetu Cijena ulaznice: 1,5€; za djecu 0,5€; za grupe 1€ KATEDRALA SV. TRIPUNA Adresa: Stari grad 336 85330 Kotor Tel: +382(0)32 32 23 15 Otvorena za posjetu: od 1.4. od 9h do 17h; od 1.6. od 9h do 18h Cijena ulaznice: 1€; za djecu besplatan GOSPA OD ÇKRPJELA Adresa: Ostrvo Gospa od Çkrpjela 85336 Perast Tel: +382(0) 69 01 36 78 Otvorena za posjetu svakog dana od 7 do 19h Cijena ulaznice: 1€ (bez prevoza) ZAVIÆAJNI MUZEJ I UMJETNIÆKA GALERIJA Josip Bepo Benkoviœ HERCEG NOVI Adresa: Muzej – Mirka Komnenoviœa br. 9 85340 Herceg Novi Tel: +382(0)31 32 24 85 Otvoren za posjetu zimi od 9h do 18h; nedjeljom ne radi; ljeti od 9h do 20h Galerija – Marka Vojnoviœa br.4 Tel: 088 32 40 51 Otvorena za posjetu zimi od 9h do 18h; nedjeljom ne radi; ljeti od 9h do 20h Cijena ulaznice: 1,5€, za djecu besplatan, kao i za øake lokalnih çkola CENTAR ZA KULTURU TIVAT Muzejska zbirka i galerija Adresa: Nikole Øurkoviœa br. 10 Tivat Tel: +382(0)32 67 45 91 Otvorena za posjetu od 8h do 13h i od 16h do 21h; subotom od 9 do 12h; nedjeljom ne radi; ljeti od 8h do 13 i od 19h do 24h svakog dana. Ulaz slobodan KULTURNI CENTAR BAR Zaviæajni muzej Adresa: Çetaliçte kralja Nikole 85000 Bar Tel: +382(0)30 31 40 79 Otvoren za posjetu svakog dana od 9h do 14h i 18h do 20h Cijena ulaznice: 1€, a za djecu 0,5€ CENTAR ZA KULTURU ULCINJ Zaviæajni muzej Adresa: Stari grad 85360 Ulcinj Tel: +382(0)30 42 14 19 Otvoren za posjetu ljeti od 7h do 12h i 15h do 20h; zimi od 7h do 14h Cijena ulaznice: 1€ MANASTIR PIVA Adresa: Pluÿine 81435 Pluÿine Tel/fax: +382(0)40 27 19 16 Otvoren za posjetu: stalno Ulaz slobodan CRKVA SV. NIKOLE U PERASTU Adresa: Trg Svetog Nikole 85336 Perast Tel: +382(0)32 32 23 15 Otvoren za posjetu svakog dana od 8h do 18h Cijena ulaznice: 0,5€ MANASTIR SAVINA Adresa: Manastirska 21 85340 Herceg Novi Tel: +382(0)31 34 53 00 Otvoren za posjetu svakog dana od 6h do 20h Ulaz slobodan Moderna galerija Adresa: Cara Duçana 15, Stari grad 85310 Budva Tel. 086 45 13 43 Otvorena za posjetu zimi od 8h do 14h i 16h do 19h; subotom od 16h do 19h; nedjeljom ne radi; ljeti od 8h do 14h i 16h do 24h Ulaz slobodan MUZEJI, GALERIJA I BIBLIOTEKA BUDVE Adresa: Petra I Petroviœa 11 Stari grad 85310 Budva Tel. +382(0)33 45 33 08 Otvorena za posjetu zimi od 10h do 20h; subotom i nedjeljom od 10h do 17h; tokom sezone od 8h do 22h; ponedjeljkom ne radi Cijena ulaznice: 1,5€, za grupu 1€, a za djecu 0,5€ ZAVIÆAJNI MUZEJ, PLJEVLJA Adresa: Trg 13. jul bb 84210 Pljevlja Tel: +382(0)52 32 20 02 Nema stalnu postavku, prilikom tematskih izloÿbi Otvoren za posjetu od 11h do 14h i od 18h do 20h Ulaz slobodan MANASTIR SV. TROJICE KOD PLJEVALJA Adresa: Riznica Manastira Sv. Trojice 84210 Pljevlja Tel: +382(0)52 32 50 25 Posjeta se organizuje po potrebi, uz najavu telefonom Cijena ulaznice: 0,5€ HUSEIN – PAÇINA DŸAMIJA Adresa: Ulica Vuka Kneÿeviœa 4 84 210 Pljevlja Tel. +382(0)52 32 35 09, 069 08 64 49 Posjeta se organizuje po potrebi, uz najavu telefonom Ulaz slobodan CENTAR ZA DJELATNOSTI KULTURE Vojislav Bulatoviœ Strunjo, BIJELO POLJE Zaviæajni muzej Adresa: Radniæka bb 84000 Bijelo Polje Tel/fax: +382(0)50 43 17 22 Otvoren za posjetu od 8h do 16h; subotom i nedjeljom ne radi Cijena ulaznice: 1€, a za djecu 0,5€ U postavci Muzeja izloÿeni su i odabrani radovi bjelopoljskih slikara, kao i kopije radova poznate slikarske porodice Lazoviœ. POLIMSKI MUZEJ, BERANE Adresa: Miloça Maliçiœa 3 84300 Berane Tel: +382(0)51 23 42 76 Otvoren za posjetu: Cijena ulaznice: ZAVIÆAJNI MUZEJ Ganiœa kula, ROŸAJE Adresa: Trg IX crnogorske brigade bb 84310 Roÿaje Tel: +382(0) 67 50 39 15 Nema stalnu postavku JANUAR Zabavne, sportske i kulturne manifestacije u zimskim centrima Ÿabljak, Kolaçin, Nikçiœ-Vuæje, Bijelo Polje, Cetinje FEBRUAR PRAZNIK MIMOZE Manifestacija u æast prvog proljeœnog cvijeta mimoze koja se odrÿava u Herceg Novom, Igalu, Baoçiœima, Øenoviœima, Kumboru. Ribarske sveæanosti, maskenbali, karnevalske feçte, knjiÿevne veæeri, likovne izloÿbe, izloÿbe cvijeœa, pozoriçne predstave, berba mimoze, sportski turniri, gostovanja u druge gradove JUN KALENDAR KULTURNIH, GASTRO I TRADICIONALNIH MANIFESTACIJA DAN BOKELJSKE MORNARICE u Kotoru Kao veœina srednjovjekovnih organizacija, i Bokeljska mornarica je saæuvala tradiciju, legende i sjeœanje na dane slave i strukovo druÿenje. Tradicija kaÿe da su mornari iz Kotora bili prisutni 13. januara 809. godine kada je doplovio u Kotor brod koji je prenosio ostatke Svetog Tripuna, patrona grada, i da su tada prvi put veselo i spontano zaigrali svoju karakteristiænu igru (kolo Svetog Tripuna) V MEDJUNARODNI FESTIVAL FOLKOLORA u Budvi Festival broji oko 400 uæesnika. Poæinje defileom folklornih ansambala iz desetak evropskih zemalja. Tokom festivalske veæeri svi ansambli predstavljaju svoje umjeœe, bogatstvo noçnji i narodnih igara svoje zemlje. MASKENBALI I KARNEVALI Februarske karnevalske feçte u Kotoru, Tivtu, Herceg Novom - za djecu i odrasle. Tradicionalne feçte bokeçke kuhinje, muziæki koncerti, pozoriçne predstave, zavrçne karnevalske povorke sa spaljivanjem „karnevala“ GRADSKA KULTURNA LJETA u TIVTU, BARU, ULCINJU, CETINJU, PODGORICI, DANILOVGRADU, BERANAMA, NIKÇIŒU U okviru ovih ljetnjih manifestacija odrÿavaju se brojne izloÿbe, promocije knjiga, pozoriçne predstave, koncerti zabavne i pop muzike, festivali folklora. SAVREMENA CRNOGORSKA SKULPTURA u Danilovgradu Umjetniæka kolonija u Danilovgradu, naselju u pitomoj Bjelopavliœkoj ravnici, veœ duÿi niz godina je centralna taæka okupljanja crnogorskih skulptora i mjesto na kojem se prate tendencije i rad savremene umjetniæke scene. DANI KAMELIJE u Boki U æast cvijeta kamelije odrÿavaju se izloÿbe cvijeœa, bal kamelija sa izborom dame kamelije u Stolivu. . april JUL MART „BOKELJSKA NOŒ“ Tradicionalna godiçnja proslava „Bokeljske mornarice“. Zabavno veæe uz ples, igru i kulturno zabavni program.. MAJ PJESMA MEDITERANA Meøunarodni glamurozni festival pop i zabavne muzike, koji se odrÿava u Budvi. Promoviçe trendove pop muzike, nove zvijezde zabavne muzike, veæeri „zvijezda“ i hitove ljeta i sezone. HAPS Hercegnovske aprilske pozoriçne sveæanosti, festival koji je prije 11 godina zapoæeo kao Festival amaterskih pozoriçta, a danas u svom programu ima kao uæesnike i profesionalna pozoriçta sa podruæja zemalja regiona. PROLJEŒNA NOŒ POD MASKAMA – Karnevalska sveæanost NA BUDVANSKOJ RIVIJERI Drÿavno prvenstvo maÿoretki i veliki Karneval koji poæinje Abrumom - pozivom na maçkaranje i karnevalske sveæanosti. Feçta se zavrçava vatrometom, muziækim koncertom i feçtanjem po ulicama Starog grada Budve. Posljednjeg dana Karnevala je meøunarodni djeæiji karneval. GAØANJE KOKOTA - Tradicionalna feçta kojom se na sveæan i simboliæan naæin slavi osloboøenje Perasta od Turaka 1654. godine. Po obiæaju, na odreøenoj udaljenosti od obale, na plutajuœoj povrçini, postavljen je kokot, kao simbol borbe protiv neprijatelja- Turske koja je napala grad pomenute godine. Na kokota, po tradiciji, prvi pucaju mornari Bokeljske mornarice. Onaj ko pogodi kokota, dobija lentu pobjednika i baævicu crnog vina da poæasti sve prisutne. ŸUŒENICA FEST u Tivtu - Tivatski gastro festival bokeljske kuhinje sa spremanjem specijaliteta od biljke ÿuœenice (divlje rukole).Centralna manifestacija se zove „Pjat od ÿuœenice“ koja se odrÿava u maju, kada tivatske domaœice spremaju stare i smiçljaju nove recepte jela u kojima se koristi ÿuœenica. Naveæe se odrÿava zabava i degustacija jela od ÿuœenice. www.montenegro.travel SUNÆANE SKALE u Herceg Novom Internacionalni festival zabavne i pop muzike, koji se veœ dvanaest godina odrÿava na Ljetnjoj pozornici Kanli Kula. Traje tri veæeri: prvo veæe- „PRINÆEVE NAGRADE“ (uruæivanje nagrada najboljima u protekloj godini), druga veæe- „NOVE ZVIJEZDE“ (takmiæenje novih, mladih, joç uvijek u potpunosti neafirmisanih pjevaæa) i treœe veæe- „PJESMA LJETA“ (takmiæarsko veæe poznatih domaœih i stranih pjevaæa i autora). INTERNACIONALNI FESTIVAL MODE u Kotoru Trodnevni fashion week, sa revijama svjetski poznatih modnih kreatora BUDVA GRAD TEATAR Najznaæajniji ljetnji festival umjetniækih formi. Pozoriçne predstave, koncerti klasiæne muzike, balet, horske veæeri, knjiÿevne i pjesniæke veæeri, likovne izloÿbe - meøunarodne manifestacije koje se odrÿavaju u julu i avgustu. DANI MUZIKE u Herceg Novom Meøunarodni festival umjetniæke muzike, jedan od najstarijih festivala u Crnoj Gori, od 1983. se odrÿava u Herceg Novom. U poæetku festival klasiæne muzike na kojem su se afirmisali mladi muziæari iz cijele ex-Jugoslavije. Svoj procvat Festival doÿivljava posljednje 4 godine. Direktor festivala je BORIS KRALJEVIŒ, poznati crnogorski pijanista i muziæki pedagog. DJEÆIJI POZORIÇNI FESTIVAL u Kotoru Festival domaœih i meøunarodnih djeæijih lutkarskih i pozoriçnih predstava, koji se odrÿava veœ 15 godina. V INTERNACIONALNI FESTIVAL STARE MUZIKE I UMJETNOSTI – ARS ET MUSICA ANTIQUA u Kotoru i Parastu Festival ozbiljne muzike koji se odrÿava u organizaciji NVO Kotor art.Poæinje sredinom jula i traje do polovine avgusta. AVGUST Guitar ART Summer festival u Nikçiœu Meøunarodna manifestacija ozbiljne muzike. Festival je osmiçljen kao takmiæenje u tri kategorije, potom kao serijal koncerata i treœi dio festivala saæinjavaju seminari na kojima poznati gitaristi poduæavaju mlade talente.. INTERNACIONALNI LJETNJI KARNEVAL u Kotoru Tradicionalna kotorska manifestacija, odrÿava se poslednjeg vikenda u julu ili poæetkom avgusta. Ljetnji karneval je meøunarodnog karaktera i pojeti ga preko 30000 ljudi. Nakon karnevalske povorke feçta se seli u Stari Grad i traje do ranih jutarnjih æasova. septembar oktobar BARSKI LJETOPIS Festival pozoriçta, poezije i likovnog stvaralaçtva. Od 1988. godine tokom jula i avgusta predstavlja se multimedijalni festival raznovrsnog sadrÿaja: pozoriçne predstave, likovne izloÿbe, knjiÿevne veæeri, koncerti. NoVEMAR FESTIVAL MEDITERANSKOG TEATRA “PURGATORIJE” u Tivtu Festival koji promoviçe i unapreøuje mediteranski izraz, naæin ÿivota i raznolikost u teatru, predstavljajuœi teatarsku tradiciju „mediteranskog“ kulturnog nasljeøa. FIAT – FESTIVAL INTERNACIONALNOG ALTERNATIVNOG TEATRA u Podgorici INTERNACIONALNI VAJARSKI SIPOZIJUM u Danilovgradu U toku viçe od trideset godina postojanja Umjetniæke kolonije u Danilovgradu, gostovali su autori razliæitih poetika i generacija, kako iz zemlje tako i iz inostranstva. Internacionalni karakter ove institucije uvrçtava je u porodicu evropskih i svjetskih kolonija. DAN ÇIRUNA u Budvi Tradicionalna puæka feçta od ribe i vina u prvoj suboti mjeseca oktobra, na platou i po pijacetama u Starom gradu, uz zvuke Gradske muzike Budve, klapa iz Crne Gore i okruÿenja KOÇTANJADA u Stolivu Tradicionalna gastro manifestacija u kojoj mjeçtanke Kotora i Stoliva pokazuju svoje umijeœe u spravljanju kulinarskih specijaliteta od kostanja (kestena). RIJECKI PAZAR Manifestacija koja vraœa sjeœanje na najveœi Pazar u srednjem vijeku u regionu – Izlaÿu se tradicionalni specijaliteti. LASTOVSKE FEÇTE – PRAZNIK SV. ROKO u Tivtu Religijske i narodne tradicionalne manifestacije katoliæke zajednice; noçenje kipa Sv. Roka kroz Donju Lastvu. Puæka misa za Lastovljane i cijelu Boku. BOKELJSKA NOŒ u Kotoru Bokeljska noœ predstavlja manifestaciju u kojoj uæestvuje povorka dekorisanih barki, kreœuœi uz obalu Kotorske luke, praœena svjetloçœu reflektora, iluminacijom i vatrometom. Ÿiri manifestacije ocjenjuje maçtovitost, umjetniæku vrijednost i poruku dekorisanog æamca. Nakon proglaçenja pobjednika sveæanost se nastavlja na gradskim trgovima. Manifestacija vodi porijeklo iz starih Mletaækih obiæaja. HERCEGNOVSKI FILMSKI FESTIVAL Medjunarodni festival igranog filma koji se veœ 21 godinu odrÿava na Ljetnjoj pozornici „Kanli kula“. Osnovan 1987. godine kao JUGOSLOVENSKI FESTIVAL FILMSKE REŸIJE, poæetkom devedesetih godina proçlog vijeka doÿivio viçe transformacija, uglavnom kada je u pitanju njegovo ime, a poslednjih nekoliko godina odrÿava se pod jednostavnim imenom HERCEGNOVSKI FILMSKI FESTIVAL. DECEMBAR JUL FAÇINADA u Perastu Ritualna procesija æamaca oko ostrva Gospa od Çkrpjela kod Perasta, koja simbolizuje nastanak ostrva. Mjeçtani u barkama nose kamenje i bacaju ga oko ostrva. U ovoj povorci, koja se odrÿava za vrijeme zalaska sunca, uæestvuju samo muçkarci. MASLINIJADA u Baru Festival posveœen maslini – susreti proizvoøaæa maslina, maslinovog ulja i agruma upotpunjenu izloÿbom narodnih noçnji i kulturno zabavnim programom. FESTIVAL VINA I UKLJEVE u Virpazaru Zabavne, tradicionalne manifestacije u æast Skadarskog jezera, njegove ribe i dozrijevanja æuvenog crmniækog vina. DOÆEK NOVE GODINE NA GRADSKIM TRGOVIMA Tradicionalni doæek Nove Godine uz koncerte zvijezda estrade i vatromet na gradskim trgovima Mjesto odrÿavanja: Herceg Novi, Kotor, Budva, Podgorica, Bar, Nikçiœ, Kolaçin GUITAR SUMMER FESTIVAL u Herceg Novom Ljetnji festival gitare koji se u Herceg Novom odrÿava tek tri godine a veœ vaÿi kao vrlo dobro organizovan i posjeœen festival. Moÿe se smatrati da je ovaj Festival meøunarodna manifestacija ozbiljne muzike koju izvode poznati i priznati gitaristi, mada veœ treœe godine odrÿavanja u svoj program uvrçœuje i neke nove forme sviranja osim klasiæne, uvrçtenjem Ramba amadeusa i Vlatka Stefanovskog u istaknutije izvoøaæe. Kotor art - Don Brankovi dani muzike u KotorU Ovaj festival ozbiljne muzike koji poæinje sredinom jula i traje do polovine avgusta okuplja eminentne muziæare iz cijelog svijeta i pored serije koncerata koji se odrÿavaju na razliæitim lokacijama u Starom gradu, odrÿava i niz edukativnih programa. MEØUNARODNI FESTIVAL KLAPA u Perastu Festival tradicionalne, narodne muzike klapa odrÿava se veœ dugi niz godina. Program festivala se odvija dvije veæeri. FESTIVAL FOLKLORA na Cetinju Meøunarodna smotra kulturno-umjetniækih druçtava sa bogatim koncertnim programom. MEØUNARODNI FESTIVAL TAMBURAÇKIH ORKESTARA u Bijelom Polju www.montenegro.travel DIRECTORY Turistiæko informativni telefon 24h servis: 1300 IMPRESSUM Ministarstvo turizma i zaçtite ÿivotne sredine Tel: +382(0)20 446 341, E-mail: info@mrt.gov.me; www.mrt.gov.me CTU – Crnogorsko turistiæko udruÿenje Tel: +382(0) 33 774 054; E- mail: ctu@t-com.me;www.ctu-montenegro.org Montenegro Nasljeøe razliæitih kultura Izdavaæ: Nacionalna turistiæka organizacija Crne Gore Direktor : Saça Radoviœ Struæni saradnici: Ÿivko Andrijaçeviœ Mladen Lompar Design and prepress: Agencija MAPA, Podgorica +382(0) 20 664-282 +382(0) 20 664-283 www.mapa.co.me mapa@t-com.me Budva Tel: +382 (0) 33 402 814 Fax: +382 (0) 33 402 550 E-mail: info@budva.travel Website: www.budva.travel LOKALNE TURISTIÆKE ORGANIZACIJE Kolašin Pljevlja Tel/fax: +382 (0) 20 864 254 Tel: +382 (0) 52 300 192,300 194 E-mail: info@kolasin.travel E-mail: info@pljevlja.travel Website: www.kolasin.travel Website: www.pljevlja.travel Bar Tel: +382 (0) 30 311 633 Fax: +382 (0) 30 311 969 E-mail: info@bar.travel Website: www.bar.travel Berane Tel: +382 (0) 51 236 664 E-mail: info@berane.travel Website: www.berane.travel Herceg Novi Tel: +382 (0) 31 350 820 Fax: +382 (0) 31 350 840 E-mail: info@hercegnovi.travel Website: www.hercegnovi.travel Mojkovac Tel/fax: +382 (0) 50 472 428 E-mail:info@mojkovac.travel Website: www.mojkovac.travel Šavnik Tel: +382 (0) 40 266 127, 266 066 Fax: +382 (0) 40 266 231 E-mail: info@savnik.travel Website: www.savnik.travel Plužine Fax: +382 (0) 40 270 069 Tel: +382 (0) 40 270 068 E-mail: info@pluzine.travel Website: www.pluzine.travel Danilovgrad Tel:+382 (0) 20 816 015 Fax: +382 (0) 20 816 016 E-mail: info@danilovgrad.travel Website: www.danilovgrad.travel Çtampa: Rotografika - Subotica Rožaje Tel: +382 (0) 51 270 158 E-mail: info@rozaje.travel Website: www.rozaje.travel Nikšić Tel: +382 (0) 40 213 262 Fax: +382 (0) 40 212 511 E-mail: info@niksic.travel Website: www.niksic.travel Cetinje Tel: +382 (0) 41 230 250 Fax: +382 (0) 41 230 253 E-mail: info@cetinje.travel Website: www.cetinje .travel Fotografije: Lazar Pejoviœ Stevan Kordiœ Vladimr Popoviœ Duçko Miljaniœ (Vojo Radonjiœ) Nenad Vitomiroviœ Kotor Tel/Fax: +382 (0) 32 322 886 E-mail: info@kotor.travel Website: www.kotor.travel Podgorica Tel: +382 (0) 20 667 536 Fax: +382 (0) 20 667 535 E-mail: info@podgorica.travel Website: www.podgorica.travel Bijelo Polje Tel: +382 (0) 50 431 109 www.bijelopoljemontenegro.travel Tivat Tel: +382 (0) 32 671 324 Fax.: +382 (0) 32 671 323 E-mail: info@tivat.travel Website: www.tivat.travel Ulcinj Tel/Fax: +382 (0) 30 412 333 E-mail: info@ulcinj.travel Website: www.ulcinj.travel Žabljak Tel:+382 (0) 52 361 802 E-mail:info@zabljak.travel Website: www.zabljak.travel Regional tourism organisation of Bjelasica & Komovi Tel: +382 (0) 20 865 110 www.bjelasica-komovi.co.me STRATEŠKI PARTNERI: Divlja ljepota NACIONALNA TURISTIÆKA ORGANIZACIJA CRNE GORE 81000 Podgorica, Bul. Svetog Petra Cetinjskog 130 Tel: +382 (0) 77 100 001 Fax: +382 (0) 77 100 009 E-mail: info@montenegro.travel www.montenegro.travel MONTENEGRO NATIONAL TOURIST OFFICES www.montenegro.travel info@montenegro.travel Friedensstr. 7, D-60311 Frankfurt am Main Tel. + 49 (0)69 2424 6212; + 49 (0)69 2424 6228 Fax + 49(0)69 2424 6225 E-mail: karlo.petelin@montenegro.travel info-frankfurt@montenegro.travel www.montenegro.travel Kranjčevićeva 13,Sarajevo, BIH Tel: +387 (33) 259 785 Fax: +387 (33) 259 786 E-mail: info-sarajevo@montenegro.travel Kralja Petra 32 11000 Beograd,Srbija Tel. +381( 0) 113 283 627 Fax. +381 (0) 113 283 932 E-mail: info-beograd@montenegro.travel Resljeva cesta 40 SI-1000 Ljubljana,Slovenija Tel. +386 59 090 451 Fax. +386 59 090 454 E-mail: info-ljubljana@montenegro.travel NasljeĐe razli»itih kultura Divlja ljepota www.montenegro.travel
© Copyright 2024 Paperzz
