Δίκαιοι πόλεμοι Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΗ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 Οταν ο σύμβουλος του Μπιλ Κλίντον, Μάικλ Γουόλτζερ ένας διάσημος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και μάλιστα «αριστερός»-, έγραφε ότι «η πολιτική περιορισμένης δύναμης ίσως εξαρτάται από τη χρήση βίας μέσω ενός είδους πολέμου» είχε ήδη εισαγάγει τη διάκριση μεταξύ δίκαιου και άδικου πολέμου. Ο Γουόλτζερ τόνιζε επίσης ότι «...μια πιο έμμεση προσέγγιση της αλλαγής καθεστώτος είναι εξίσου δικαιολογημένη ακόμη και πριν από ένα δίκαιο πόλεμο. Πράγματι, η αποτελεσματικότητα αυτής της προσέγγισης θα καθιστούσε τον πόλεμο περιττό, συνεπώς άδικο». Η «πολιτική περιορισμένης δύναμης», που εννοεί εδώ ο Αμερικανός σύμβουλος, ασκείται από τις περίφημες ΜΚΟ, που στοχεύουν στον επηρεασμό της κοινής γνώμης και των πολιτικών ομάδων. Εάν επιτύχουν να ανατρέψουν την ανεπιθύμητη κυβέρνηση, τότε ο πόλεμος είναι περιττός και άδικος. Εάν όμως αποτύχουν, τότε ο πόλεμος είναι «δίκαιος». Ο Γουόλτζερ, ο θεωρητικός των «δίκαιων» πολέμων εναντίον της Γιουγκοσλαβίας και όσων κρατών δεν θεωρούνται «δημοκρατικά», έγινε έτσι ο γκουρού και κάποιων Ευρωπαίων «αριστερών» διανοουμένων που υιοθετούν άκριτα τη λογική των αμερικανικών επεμβάσεων, στο όνομα της επιβολής των δημοκρατικών θεσμών σε αυταρχικά καθεστώτα της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, ενίοτε δε και της Ευρώπης. Πρόκειται ουσιαστικά για τη θεωρητική θεμελίωση μιας νέας μορφής αποικιοκρατίας, η οποία επαναφέρει την αξία των υπερεθνικών συσσωματώσεων εις βάρος του εθνικού κράτους, την επαναφορά δηλαδή της αυτοκρατορικής λογικής, αρκετά χρόνια μετά το Συνέδριο της Βιέννης, που ουσιαστικά είχε αναγγείλει την εποχή του παντοδύναμου δημοκρατικού εθνικού κράτους. Είναι κάπως ειρωνικό ότι η επαναφορά αυτή έχει ως οδηγό το φιλελεύθερο αμερικανικό έθνος, το οποίο ήταν αυτό ακριβώς που σχηματίστηκε με το αίτημα της πλήρους αυτοδιάθεσης ενός λαού. Βλέπουμε εδώ ότι συνήθως η πολιτική θεωρία είναι μία πρόφαση, ένας μανδύας που καλύπτει τις πολιτικές ισχύος κάθε έθνους που έχει τον πρώτο λόγο μέσα στην Ιστορία. Εθνη που χθες έμοιαζαν πρωτοπόρα στη διάδοση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων ιδεών, σήμερα υιοθετούν ψυχρές λογικές επιβολής ισχύος. Το αντεπιχείρημα είναι πως κινδυνεύουν ζωές από τις εμφύλιες συγκρούσεις και πως επομένως η διεθνής κοινότητα πρέπει να επέμβει. Πρόκειται για μια λογική υποκριτική. Στο επίπεδο της πολιτικής θεωρίας καμία επέμβαση σε ανεξάρτητο κράτος δεν είναι επιτρεπτή, εφ' όσον κάτι τέτοιο ακυρώνει τα θεμέλια της σύγχρονης θεωρίας του κράτους και του δικαίου. Ο Καντ, που δικαίως θεωρείται αυτός που έχει κωδικοποιήσει τη θεωρία αυτή, δεν αναγνωρίζει κανενός είδους επέμβαση σε ανεξάρτητο κράτος, ακόμη και στην περίπτωση που η εξουσία του κράτους αυτού είναι εγκληματική. Διότι αυτό που προέχει είναι η πλήρης αυτονομία του εθνικού κράτους, που νοείται εδώ ως άτομο. Ατομο και κράτος είναι απολύτως ελεύθερα και κυρίαρχα. Επομένως η Συρία έπρεπε να λύσει το πρόβλημά της εσωτερικά, χωρίς ξένη επέμβαση, με βοήθεια μόνο ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Κάθε επέμβαση ακυρώνει όλη τη νεοτερική πολιτική σκέψη και μας επαναφέρει ταχύτατα στην εποχή της αποικιοκρατίας των 18ου και 19ου αιώνων. Μέσα σ' αυτόν τον κυκεώνα, η Ελλάδα βρίσκεται στη χειρότερη δυνατή θέση. Χωρίς πόρους, ουσιαστικά χωρίς σοβαρές ένοπλες δυνάμεις, με ανύπαρκτη διπλωματία, καλείται να κινηθεί μέσα στις Συμπληγάδες. Ο Θεός να βάλει το χέρι του... 1 01/09/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ Συρία: ένας μεταμοντέρνος δίκαιος πόλεμος; →«Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ασφάλεια των πληθυσμών προσφέρουν τη μεταμοντέρνα δικαιολόγηση του πολέμου σε κράτη, συμμαχίες και τη διεθνή κοινότητα. Ομως αυτή η διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας εφαρμόζεται μόνο στα αδύναμα κράτη» Λονδίνο, Του Κώστα Δουζίνα Καθώς οι δυτικές δυνάμεις ετοιμάζονται να κάνουν πόλεμο με τη Συρία, έχοντας φαινομενικά ξεχάσει τα διδάγματα του Ιράκ, είναι καιρός να θυμηθούμε τα ηθικά και νομικά επιχειρήματα που δικαιολογούν τη χρήση υπέρτερης ισχύος για «ανθρωπιστικούς» σκοπούς. Ιστορικά, οι άνθρωποι πολεμούν για τη θρησκεία, την αυτοκρατορία, το έθνος ή την ιδεολογία. Βασιλείς, αυτοκράτορες και ηγέτες προτιμούν να προσθέτουν ένα λεπτό στρώμα υψηλών αρχών στα ευτελή τους κίνητρα και τις φονικές τους εκστρατείες. Στη δυτική παράδοση, η αναζήτηση μιας ηθικής δικαιολογίας έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση της θεωρίας του «δίκαιου πολέμου». Ομως, η έλλειψη ενός «διαιτητή», που θα πέρναγε από κόσκινο τα αντικρουόμενα επιχειρήματα των αντιμαχόμενων πλευρών, έχει μετατρέψει την έννοια του δίκαιου πολέμου σε έναν από τους πιο περίπλοκους ηθικούς λαβυρίνθους. Επίχρισμα ηθικής Σήμερα δεν έχει αλλάξει κάτι: η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Κοσοβάρων, των Ιρακινών, των Κούρδων ή των Παλαιστινίων, των δικαιωμάτων των γυναικών στο Αφγανιστάν και του πληθυσμού των πόλεων της 2 Συρίας δεν είναι παρά το εντυπωσιακό επίχρισμα ηθικής και νομικής αιτιολόγησης σε πολέμους που διεξήχθησαν πρωτίστως για στρατηγικούς σκοπούς. Τα επιχειρήματα περί δίκαιου πολέμου είναι γεμάτα ηθικές αμφισημίες. Οπως το έθετε ο Ουίνταμ Λιούις, «κανένας πόλεμος σε όλη την Ιστορία δεν ήταν άδικος, εκτός από αυτούς που έκαναν οι εχθροί μας». Η θεωρία του δίκαιου πολέμου εξελίχθηκε από την Εκκλησία του Μεσαίωνα, στην προσπάθειά της να υπηρετήσει τον καίσαρα-αυτοκράτορα χωρίς να εγκαταλείψει τελείως τις δεσμεύσεις της έναντι του Θεού. Ενας δίκαιος πόλεμος ανοικοδομούσε την τρωθείσα ηθική τάξη και οι θεολόγοι ανέπτυξαν ειδικά κριτήρια για να καθορίζουν την ηθικότητα του εκάστοτε πολέμου (jus ad bellum). Το εκκολαπτόμενο διεθνές δίκαιο εγκατέλειψε αυτή την αναζήτηση τον 17ο και 18ο αιώνα. Εκανε δεκτή την άποψη πως η κήρυξη πολέμου ήταν προνομιακό δικαίωμα των βασιλέων, κι έτσι ανέπτυξε κανόνες που ρύθμιζαν την πολεμική συμπεριφορά με βάση αρχές όπως η αναγκαιότητα και η αναλογικότητα (jus in bello). Αυτοί οι νόμοι για τον περιορισμό των πολεμικών «υπερβολών» δεν εφαρμόζονταν βέβαια στους αποικιακούς πολέμους κατά των «αγρίων», ούτε στις αστυνομικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ενάντια σε επαναστάτες και αντάρτες. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ηγέτες των ναζί δικάστηκαν για εγκλήματα κατά της ειρήνης και ο Χάρτης του ΟΗΕ εδραίωσε τη διάκριση ανάμεσα σε επιθετικούς και αμυντικούς πολέμους. Αυτές οι αιτιάσεις περί παγκόσμιας δικαιοσύνης συνοδεύτηκαν, ωστόσο, από μια αντιφατική δέσμευση για το απαραβίαστο της εθνικής κυριαρχίας των κρατών-μελών, επιτρέποντας στις μεγάλες δυνάμεις να διεκδικούν το ηθικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών τους, την ίδια στιγμή που θωρακίζονταν από την κριτική για τις δικές τους παραβιάσεις. Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, η νέα τάξη έλυσε αυτή την αντίφαση, όπως μας λένε, διαβρώνοντας το επιχείρημα της εθνικής κυριαρχίας. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ασφάλεια των πληθυσμών προσφέρουν τη μεταμοντέρνα δικαιολόγηση του πολέμου σε κράτη, συμμαχίες και τη διεθνή κοινότητα συνολικά. Ομως αυτή η διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας εφαρμόζεται μόνο στα αδύναμα κράτη. Η τεράστια στρατιωτική, οικονομική και τεχνολογική υπεροχή των ηγεμονικών δυνάμεων ευθυγραμμίζει το ηθικό επιχείρημα με την ωμή βία. Οι κυβερνήσεις ανέκαθεν κυβερνούν, δεν ενεργούν ηθικά. Αυτό δεν αλλάζει όταν ηθικά και νομικά επιχειρήματα αντικαθιστούν το θεολογικό δόγμα. Οι συνθήκες για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι γεμάτες με αόριστες και συχνά αντιφατικές έννοιες. Το κατά πόσο τα γεγονότα στη Ρουάντα ήταν ή όχι γενοκτονία («ναι», σύμφωνα με τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που βρίσκονταν εκεί, «όχι» σύμφωνα με το Συμβούλιο Ασφαλείας) δεν κρίνεται από τις διεθνείς συνθήκες, αλλά από πολιτικούς και διπλωμάτες που τις ερμηνεύουν ανάλογα με τα κρατικά τους συμφέροντα. Το δίκαιο και η ηθική δεν είναι για τις κυβερνήσεις παρά μία μόνο παράμετρος, δίπλα στις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής, τα οικονομικά επιχειρήματα και τις στρατιωτικές δυνατότητες και επιλογές. Η πεποίθηση ότι το δίκαιο μπορεί να δώσει τις σωστές απαντήσεις σε δυσεπίλυτα πολιτικά προβλήματα δεν είναι παρά ένα προσωπείο για να αποπολιτικοποιούνται οι δύσκολες πολιτικές αποφάσεις. Αντίστοιχα ζητήματα προκύπτουν και στους διεθνείς οργανισμούς, όταν αυτοί λειτουργούν σαν επιτροπές αποτελούμενες από κυβερνήσεις. Πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ, τόσο η Δεξιά όσο και η Αριστερά επέμεναν πως μια απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας υπέρ της επέμβασης θα αποδυνάμωνε τις αντιρρήσεις. Ομως τρία μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας –η Κίνα, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες– παραβιάζουν συστηματικά τα δικαιώματα των ίδιων τους των πολιτών. Κανείς προοδευτικός άνθρωπος δεν θα υποστήριζε τη μεταχείριση που υφίστανται οι Θιβετιανοί ή οι Τσετσένοι, ούτε τη συνεχή εφαρμογή της θανατικής ποινής από την Κίνα και τις ΗΠΑ. Ομως οι ίδιοι προοδευτικοί αποδέχονται ευχαρίστως αυτές τις κυβερνήσεις σαν τελικούς κριτές σε θέματα διεθνούς νομιμότητας. Λίγους μήνες πριν από την έναρξη του πολέμου, ρώτησα έναν υψηλόβαθμο Κινέζο αξιωματούχο αν η Κίνα θα ασκήσει το δικαίωμά της για βέτο. Μου αποκρίθηκε πως η χώρα του δεν έχει συμφέροντα στο Ιράκ και πως αναμένει ως αντάλλαγμα για την υποστήριξή της προς τις ΗΠΑ τη βελτίωση των μεταξύ τους εμπορικών σχέσεων, αλλά και την παράβλεψη των δικών της «δυσκολιών» σε θέματα καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Λίγες μέρες αργότερα, η Κίνα έγινε μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η ηθική και τα ανθρώπινα δικαιώματα 3 επιστρατεύονται όταν εξυπηρετούν τα κρατικά συμφέροντα, και παραμερίζονται με ευκολία όταν δημιουργούν πραγματικούς ή φανταστικούς περιορισμούς. Οι ανθρωπιστικές ανησυχίες της κοινής γνώμης έχουν βέβαια κάποια επιρροή στην εσωτερική πολιτική των κυβερνήσεων. Ομως η Ρουάντα, το Νταρφούρ, η Γάζα και η Συρία δείχνουν πως η ανθρωπιστική δράση ή αδράνεια καθορίζεται από τα στρατηγικά συμφέροντα των ηγεμονικών δυνάμεων. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι μια σύλληψη του 18ου αιώνα και παραμένουν ώς σήμερα μια γραμμή υπεράσπισης απέναντι στην κυριαρχία και την καταπίεση των ατόμων από την κρατική και την ιδιωτική εξουσία. Ομως σήμερα έχουν μετατραπεί σε ένα εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής. Καθώς η νέα τάξη υποστηρίζει πως ενεργεί για λογαριασμό όλης της ανθρωπότητας, όσοι αντιστέκονται σε αυτήν προσδιορίζονται ως απάνθρωποι ή υπάνθρωποι, που τους αξίζει αφανισμός. Οι γενοκτονίες της πρόσφατης Ιστορίας διενεργήθηκαν από λαούς που αυτοπροσδιορίζονταν ως πλήρεις άνθρωποι, σε βάρος λαών που προσδιορίζονταν ως λιγότερο άνθρωποι, ώστε να δικαιολογηθεί η επανάληψη μίας τέτοιας ύβρεως. Ηθική και βία μαζί Στη νέα παγκόσμια τάξη, τα ηθικά επιχειρήματα και η ωμή βία αλληλοϋποστηρίζονται αρμονικά. Η ηθική υπάρχει μόνο αν είναι αποτελεσματική, και η στρατιωτική δράση είναι ηθική μόνο όταν είναι επιτυχής. Στον σύγχρονο πόλεμο επικρατεί μια αυστηρή ιεράρχηση ως προς την αξία της ανθρώπινης ζωής. Η ζωή των Δυτικών στρατιωτών είναι όλο και περισσότερο προστατευμένη, ενώ οι ζωές των αμάχων πολιτών και των στρατιωτών της άλλης πλευράς είναι πλέον εντελώς ανυπεράσπιστες. Αυτός είναι και ο λόγος που στη Συρία δεν θα επιχειρήσουν χερσαίες δυνάμεις, αλλά μόνο βομβαρδιστικά αεροσκάφη, κι αυτά από μεγάλο ύψος. Ταυτόχρονα, σε αυτή τη νέα τάξη, η γεωγραφική αρχή της μοντέρνας εθνικής κυριαρχίας σταδιακά και επιλεκτικά εγκαταλείπεται για τα μικρότερα κράτη, για να αντικατασταθεί από γεωγραφικούς «χώρους» χωρίς σύνορα. Τα μεταμοντέρνα γεωπολιτικά αξιώματα εφαρμόζονται σε πλανητική κλίμακα. Οι αναταράξεις στην περιφέρεια πρέπει να καταστέλλονται εξίσου με αυτές που συμβαίνουν στο κέντρο. Ο ουρανός είναι ταυτόχρονα το σύμβολο της νέας τάξης, αλλά και το προτιμώμενο πολεμικό πεδίο μέσω της χρήσης των βομβαρδιστικών αεροσκαφών και των μη επανδρωμένων «drones» για τη διεξαγωγή των επιθέσεων. Η δράση ενάντια σε όσους αντιστέκονται στη νέα τάξη παίρνει τη μορφή μιας αστυνομικής επιχείρησης, που αποσκοπεί στην τιμωρία εγκληματιών του ποινικού δικαίου, και όχι πολιτικών αντιπάλων. Ο ηθικά και στρατιωτικά κατώτερος αντίπαλος δεν είναι πια απλά ένας «εχθρός», αλλά ένας συνδυασμός «αγρίου» και «εσωτερικού εχθρού». Ο κοσμοπολίτικος νεοφιλελευθερισμός έχει παρουσιαστεί από την καθεστηκυία φιλοσοφία ως «παγκοσμιοποίηση με ανθρώπινο πρόσωπο». Οι περισσότερες αυτοκρατορίες, τα κράτη και τα νομικά συστήματα έχουν θεμελιωθεί μέσα από τη βία, τον πόλεμο ή την επανάσταση. Το ίδιο ισχύει και για τη δική μας «ανθρωπιστική» παγκόσμια τάξη. Η ιδρυτική της βία εφαρμόστηκε στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Παλαιστίνη, και ίσως τώρα στη Συρία –αλλά και στη συστηματική βία της πολιτικής της οικονομίας. Υπό το καθεστώς του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού της «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον» (Washington consensus), τα ανθρώπινα δικαιώματα και η χρηστή οικονομική διαχείριση επιβάλλονται συστηματικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο ως προαπαιτούμενα για τη διεθνή βοήθεια, το εμπόριο και τις επενδύσεις. Ομως, η υπόσχεση πως η οικονομική ανάπτυξη σε κάθε χώρα υπό την καθοδήγηση των δυνάμεων της ελεύθερης αγοράς θα οδηγούσε τις χώρες του νότου σε δυτικού τύπου οικονομικό και βιωτικό επίπεδο αποδείχθηκε απατηλή. Η ικανότητα της Δύσης να μετατρέπει τις πολιτικές και ανθρώπινες ελευθερίες σε οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα βασίστηκε σε τεράστιες μεταβιβάσεις πλούτου από τις αποικίες προς το κέντρο. Μια παγκόσμια ηθική και δικαιοσύνη θα απαιτούσε την αντίστροφη ροή πόρων από τις μητροπόλεις προς την περιφέρεια, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι πολιτικά εφικτό. Η υπόσχεση για ραγδαία οικονομική ανάπτυξη του Νότου μέσω της ελεύθερης αγοράς είναι το «ευγενές ψέμα» της διεθνούς πολιτικής. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα: το χάσμα ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο και ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερο. 4 Σύμφωνα με την Oxfam, πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα. Και κάπου 35% της παιδικής θνησιμότητας ανά τον κόσμο οφείλεται στη ελλιπή διατροφή. Η αόρατη βία Η συστημική βία της παγκόσμιας αδικίας είναι αόρατη για τους υποστηρικτές του «ανθρωπισμού», που την αντιμετωπίζουν ως το φυσικό, αναπόδραστο πεπρωμένο για τις «λιγότερο πολιτισμένες» περιοχές του κόσμου. Οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις δεν θα αντιμετωπίσουν φυσικά τα οικονομικά και νομικά καθεστώτα που καταδικάζουν εκατομμύρια ανθρώπους σε θάνατο από εύκολα θεραπεύσιμες ασθένειες, έλλειψη τροφίμων ή άλλες βασικές ελλείψεις σε αγαθά πρώτης ανάγκης. Παρά τις διαφορές ως προς το περιεχόμενό τους, η αποικιοκρατία και ο επιθετικός ανθρωπισμός συνιστούν ένα συνεχές, δύο επεισόδια στο ίδιο δράμα, που ξεκίνησε με τις μεγάλες ανακαλύψεις του Νέου Κόσμου και συνεχίζεται σήμερα στους δρόμους του Ιράκ, του Αφγανιστάν και οσονούπω της Συρίας: το δράμα του εκπολιτισμού των βαρβάρων. Η επίκληση της ανάγκης για εξάπλωση της Λογικής και του Χριστιανισμού έδωσε στις δυτικές αυτοκρατορίες την αίσθηση υπεροχής και το κίνητρο παγκόσμιας επέκτασης που είχαν ανάγκη. Η ανάγκη αυτή είναι και σήμερα υπαρκτή: οι ιδέες επανακαθορίστηκαν, αλλά η πεποίθηση στην παγκοσμιότητα της δικής μας κοσμοθεώρησης παραμένει εξίσου ισχυρή με εκείνη των αποικιοκρατών. Ο νεοφιλελευθερισμός και η χαμηλής έντασης εξαγώγιμη δημοκρατία είναι η σημερινή έκφραση του πολιτισμικού «πακέτου» της Δύσης. Οπως και τα παλαιότερα πακέτα, συνδυάζει ταυτόχρονα την επιθετική βία με την υπόσχεση της λύτρωσης, υποσχόμενο το καλύτερο, αλλά συχνά οδηγεί στο χειρότερο. Απόδοση από τα αγγλικά: Γ. Τσιάρας 5 25/08/13 ONLINE ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ «Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα διεθνές παιχνίδι σφαγής» Ο Σερζ Λατούς, Γάλλος διανοούμενος και καθηγητής Φιλοσοφίας προτείνει να επιστρέψουμε στα εθνικά μας νομίσματα. «Εάν ένας Αρειανός έφτανε στη Γη και έβλεπε πώς ζούμε, θα μας αντιμετώπιζε ως τρελούς και θα είχε εκπλαγεί από τη βλακεία με την οποία οργανώνονται οι άνθρωποι» «Πρέπει να εγκαταλειφθεί η παράλογη ιδέα ότι στόχος στη ζωή είναι να παράγεις και να καταναλώνεις» Η φιλοσοφική προσέγγιση του Σ. Λατούς προσθέτει κρίσιμες παραμέτρους στη σημερινή συζήτηση για το δέον γενέσθαι σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, συζήτηση που μοιάζει να έχει εγκλωβιστεί σε έναν φαύλο κύκλο. Θεμελιώδη ερωτήματα για τους στόχους της παραγωγής, για τον τρόπο λήψης αποφάσεων, αλλά και την ανάγκη να υιοθετήσουμε μια «λιτή αφθονία» στη θέση του άκρατου καταναλωτισμού, συνιστούν τον πυρήνα της πρότασής του, η οποία προϋποθέτει ριζική ανατροπή των σημερινών δομών σκέψης και πράξης 6 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσακίρογλου Επιμέλεια μετάφρασης: Δημήτρης Φαναριώτης • Σε τι είδους κοινωνία οδηγεί η «αποανάπτυξη»; Δεν υπάρχει συνταγή για μια «κοινωνία της αποανάπτυξης» κατ” αρχάς διότι η κοινωνία της αποανάπτυξης δεν είναι μια εναλλακτική λύση, ένα μοντέλο που παραδίδεται με το κλειδί στο χέρι. Δεν μπορεί να εφαρμοστεί με τον ίδιο τρόπο στο Τέξας και στην επαρχία Τσιάπας. Οταν θα αρθεί το βαρύ φορτίο του οικονομικού ιμπεριαλισμού, τότε θα ξανανοίξει το ζήτημα της πολιτιστικής ποικιλομορφίας. Κι αυτό επειδή κάθε λαός, κάθε κουλτούρα έχει το δικαίωμα να βρει τον δικό της δρόμο για να δημιουργήσει μια κοινωνία λιτής αφθονίας. Ο δρόμος είναι ανοιχτός στην πολιτική, την ιστορία. Εναπόκειται στους ανθρώπους να πάρουν το μέλλον στα χέρια τους. • Ποιοι είναι οι στόχοι αυτής της πρότασης; Το πρόγραμμα της αποανάπτυξης έχει στόχο τον επανακαθορισμό του μέλλοντός μας, να ξαναδούμε εκ βάθρων την πολιτική, να πάρουμε στα χέρια μας το μέλλον μας, με μια λέξη να λάβουμε αποφάσεις: Τι να παράγουμε; Να χρησιμοποιούμε την πυρηνική ενέργεια, τη βιοτεχνολογία; Πώς να παράγουμε; Στην παρούσα φάση πάντως δεν μας ρωτούν. Ολα έχουν αποφασιστεί για εμάς, χωρίς εμάς. Ομως, παρότι δεν υπάρχει δεδομένο μοντέλο σχεδίων για την οικοδόμηση των κοινωνιών της λιτής αφθονίας, όλα υπακούν στην επιταγή της ρήξης με τη λογική της ανάπτυξης. Το σχέδιο κινείται σε δύο επίπεδα: κατ” αρχάς σ” αυτό της νόησης, δηλαδή της συγκεκριμένης ουτοπίας, του ολοκληρωμένου αντικειμένου. Και σε δεύτερο χρόνο, αυτό της πραγμάτωσής του, της δημιουργίας του. • Πώς μπορούμε να πετύχουμε την «αποαποικιοποίηση του φαντασιακού», απελευθερώνοντας τους ανθρώπους από τους μύθους της προόδου, του παραγωγισμού και της χωρίς όριο ανάπτυξης; Μπορούμε να ξαναδούμε αυτό που είπε ο Καστοριάδης, ότι «για να υπάρξει μια τέτοια επανάσταση, πρέπει οι βαθιές αλλαγές να γίνουν μέσα στην ψυχοκοινωνική οργάνωση του πολίτη της Δύσης, μέσα στη γενικότερη στάση απέναντι στη ζωή, δηλαδή στο πώς τη φαντάζεται. Πρέπει να εγκαταλειφθεί η ιδέα ότι ο μοναδικός στόχος στη ζωή είναι να παράγεις και να καταναλώνεις, μια άποψη παράλογη και ταπεινωτική. Πρέπει να εγκαταλειφθεί το καπιταλιστικό φαντασιακό της ψευδο-ειδίκευσης, του ψευδο-ορθολογισμού και της χωρίς όρια επέκτασης. Αυτό μπορούν να το κάνουν μόνον οι ίδιοι οι άνδρες και οι γυναίκες. Ενα μοναδικό άτομο ή ένας οργανισμός μπορούν στην καλύτερη περίπτωση να προετοιμάσουν, να ασκήσουν κριτική, να ενθαρρύνουν και να σκιαγραφήσουν τους πιθανούς προσανατολισμούς». • Είναι συμβατή η οικονομική συρρίκνωση με τον καπιταλισμό και πώς θα μπορούσε η αποανάπτυξη να μεταφραστεί σε ένα πολιτικό πρόγραμμα; Η αποανάπτυξη είναι δυναμικά αντίθετη με τον καπιταλισμό. «Δεν μπορούμε πλέον να πείσουμε τον καπιταλισμό να περιορίσει την ανάπτυξη, όπως δεν μπορούμε να πείσουμε ένα ανθρώπινο ον να μην αναπνέει», έγραφε ο Μάρεϊ Μπούκτσιν. Κι αυτό όχι τόσο επειδή η αποανάπτυξη καταδεικνύει τις αντιφάσεις και τα οικολογικά και κοινωνικά όρια, αλλά πάνω απ” όλα γιατί ξαναθέτει υπό συζήτηση το «πνεύμα» του, υπό την έννοια την οποία αντιλαμβανόταν ο Μαξ Βέμπερ ως «πνεύμα του καπιταλισμού», το οποίο αποτελούσε ικανή και αναγκαία συνθήκη για την πραγματοποίησή του. • Εχει νόημα να μιλάμε για αποανάπτυξη σε οικονομίες σχεδόν κατεστραμμένες από τη λιτότητα και την ύφεση, όπως η Ελλάδα; 7 Απέναντι στο αδιέξοδο των πολιτικών λιτότητας και την οικολογική ανάγκη να εξέλθει κάποιος από την κοινωνία της ανάπτυξης, μόνον ένα πρόγραμμα εμπνευσμένο από το σχέδιο της αποανάπτυξης μπορεί να επιλύσει την τραγική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει χώρες όπως η Ελλάδα. Οι προτάσεις βασίζονται σε τρεις άξονες. Πρώτον, η επανατοπικοποίηση: Επανατοπικοποιώ σημαίνει πρώτα απ” όλα αποπαγκοσμιοποιώ. Αυτό το οποίο αποκαλούμε παγκοσμιοποίηση δεν είναι τίποτε άλλο από ένα παιχνίδι σφαγής σε παγκόσμια κλίμακα. Ενός ανταγωνισμού στον οποίο όλοι οι λαοί αυτοκαταστρέφονται και καταστρέφουν τους άλλους λαούς. Καθίσταται λοιπόν προφανές ότι πρέπει να ξαναρχίσουμε τις τοπικές παραγωγικές δραστηριότητες. • Και στη συνέχεια; Ακολουθεί η αναδόμηση και η οικολογική αναστροφή. Η παραγωγική βιομηχανική γεωργία είναι μια μαζική αυτοκτονία, πηγή καρκίνων, μολύνσεων, επιδημιών και πανδημιών σε ζώα. Γι” αυτό πρέπει κατ” αρχάς να αναδιαρθρώσουμε τις καλλιέργειες για να ξαναβρούμε μια υγιεινή διατροφή. Αυτό προϋποθέτει την εκ νέου δημιουργία εκατομμυρίων αγροτών, οι οποίοι θα είναι παραγωγικοί και αποτελεσματικοί, χωρίς ωστόσο να πέσουμε στην παγίδα της υπερπαραγωγής, να αποκτήσουμε δηλαδή μια γεωργία χωρίς φυτοφάρμακα και χωρίς μεταλλαγμένα. Ενας δεύτερος στόχος είναι η αναδιάρθρωση εκ βάθρων του ενεργειακού τομέα, εγκαταλείποντας την πυρηνική ενέργεια και αναπτύσσοντας εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Τέλος, πρέπει να πολεμήσουμε εναντίον της παρασιτικής παραγωγής (όπως η διαφήμιση) ή της επικίνδυνης (όπως είναι οι εξοπλισμοί), άρα πρέπει να επιδιώξουμε τη σταδιακή απεμπλοκή απ” αυτά. Αλλά είναι επίσης απαραίτητο να επανεξετάσει κανείς την αυτοκινητοβιομηχανία. Να παράξουμε άλλα μεταφορικά μέσα: πάνω απ” όλα δημόσια μέσα μεταφοράς. Παράγοντας όλα αυτά που λέω θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας έξω από τη λογική τού να παράγουμε όλο και περισσότερα, αλλά αντιθέτως θα αποτελούν μέρος μιας παραγωγής που βασίζεται στη λογική της ικανοποίησης των πραγματικών αναγκών των πολιτών. • Και όσον αφορά τους όρους της παραγωγής; Το τρίτο είναι η μείωση των ωρών εργασίας. Η σημερινή κατάσταση είναι απολύτως παράλογη. Εάν ένας Αρειανός έφτανε στη Γη και έβλεπε πώς ζούμε, θα μας αντιμετώπιζε ως τρελούς και θα είχε εκπλαγεί από τη βλακεία με την οποία οργανώνονται οι άνθρωποι. Γιατί από τη μια πλευρά υπάρχουν δεκάδες εκατομμύρια άνεργοι και από την άλλη υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι εργάζονται σαν τρελοί, ακόμη και 15 ώρες ημερησίως. Η απόλυτη βλακεία! Πρέπει να δουλεύουμε λιγότερο για να έχουμε όλοι δουλειά. Σήμερα, μεταξύ άλλων, δουλεύουμε όλο και περισσότερο για να κερδίζουμε όλο και λιγότερα, γιατί έχουμε εμπλακεί σε έναν αδυσώπητο ανταγωνισμό. Δουλεύοντας λιγότερο μπορούμε να κερδίζουμε περισσότερα και πάνω απ” όλα να ζούμε καλά. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Για αρχή πρέπει να επιστρέψουμε στα εθνικά μας νομίσματα. Το πράγμα μιλά από μόνο του, πρέπει να βγούμε από το ευρώ, αλλιώς δεν υπάρχει πιθανότητα να υλοποιήσουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα. • Ποιος θα ήταν ο ρόλος των «αγορών» σε μια κοινωνία «αποανάπτυξης»; Προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, πιστεύω ότι είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε την Αγορά από τις αγορές. Οι δεύτερες δεν υπακούν ποτέ σε έναν καθαρό νόμο ενός ιδεώδους ανταγωνισμού κι αυτό είναι καλό. Οι πελατειακές σχέσεις δεν είναι ποτέ απολύτως απρόσωπες. Περικλείουν πάντοτε κάτι από το πνεύμα του δώρου που μια κοινωνία της αποανάπτυξης οφείλει να ξαναβρεί. Ενας μεγάλος αριθμός ανθρώπινων κοινωνιών γνωρίζει τις αγορές και τα νομίσματα (και ειδικά στην Αφρική), αλλά αυτές δεν είναι κοινωνίες της Αγοράς ή κοινωνίες εκτός Αγοράς. ……………………………………………………………………………………………………………………. 8 Ποιος είναι Ο Σερζ Λατούς γεννήθηκε το 1940 στη Βαν. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες, Φιλοσοφία και Οικονομικά. Είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris-Sud (Ορσέ) και ειδικός στις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις Βορρά-Νότου. Από το 2002 έχει αφιερωθεί στη μελέτη του φαινομένου της αποανάπτυξης. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας» Εκδόσεις των Συναδέλφων (2013), «Καστοριάδης» Εκδόσεις των Συναδέλφων (2011), «Το στοίχημα της αποανάπτυξης» Εκδόσεις Βάνιας (2008). 9 Δευτέρα, 26 Αύγουστος 2013 11:32 «Σοσιαλισμός» με… απάνθρωπο πρόσωπο  ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ 1968 Η εισβολή των ρωσικών τανκς, προκειμένου να συνθλίψουν το άτολμο κάλεσμα του Ντούμπτσεκ για μεταρρυθμίσεις, ηττήθηκε πολιτικά από τον λαό και έμεινε στην ιστορία ως η Ανοιξη της Πράγας, την οποία δυστυχώς ακόμη περιμένουμε Του Γιώργου Τσιάρα Σαράντα πέντε χρόνια συμπληρώθηκαν από τη νύχτα της 20ής Αυγούστου 1968, όταν οι κάτοικοι της Πράγας είδαν τη σύντομη πολιτική τους Ανοιξη να συνθλίβεται κάτω από τις ερπύστριες των ρωσικών αρμάτων μάχης. Αυτή τη φορά ο Κόκκινος Στρατός δεν είχε έρθει, όπως το 1945, για να απελευθερώσει τους Τσεχοσλοβάκους από τον χιτλερικό ζυγό, αλλά ως αιχμή του δόρατος ενός εξίσου απάνθρωπου και ιμπεριαλιστικού φασισμού, για να σώσει τους άτακτους «υπηκόους» του σοβιετικού imperium από τον ίδιο τον «κακό εαυτό» τους… Οι Σοβιετικοί δεν ήρθαν απρόσκλητοι στην Πράγα: τους κάλεσαν -διά μυστικής αλληλογραφίας με αποδέκτη τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ- οι ίδιοι οι «σύντροφοι» του βασικότερου εκφραστή της Ανοιξης, του Σλοβάκου Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ. Μοιραίοι και άβουλοι αντάμα, αυτοί οι κομματικοί μανδαρίνοι -ο Ιντρα, ο Μπίλακ, ο Κόλντερ, ο Σβέστκα- ζητούσαν επισταμένως την «αδελφική βοήθεια» της μαμάς ΕΣΣΔ, προτού «η ξενοκίνητη αντεπαναστατική κλίκα επικρατήσει ολοκληρωτικά στην κοινωνία». Και ο Μπρέζνιεφ, αυτή η προσωποποίηση της νομενκλατούρας και του γραφειοκρατικού ολοκληρωτισμού -για πολλούς ο μέγας νεκροθάφτης του σοσιαλιστικού ονείρου, μετά τη σύντομη όσο και αμφιλεγόμενη μετασταλινική «αναλαμπή» του Νικίτα Χρουστσόφ και πριν τα αποτελειώσει όλα ο ολετήρας Γκορμπατσόφ- εισάκουσε τις οιμωγές τους, αποστέλλοντας στην Τσεχοσλοβακία 400.000 βαριά οπλισμένους «κομμουνιστές», για να αναστηλώσουν το πρόωρα οξειδωμένο Παραπέτασμα. Ο Ντούμπτσεκ δεν ήταν «δεξιός» ούτε «πράκτορας». Τουναντίον, υπήρξε ένας κλασικός «απαράτσικ», ένα στέλεχος του Κόμματος με βαθιά μαρξιστική παιδεία, που λίγους μήνες νωρίτερα είχε ανέλθει στην εξουσία με ένα τυπικό εσωκομματικό «αυλικό πραξικόπημα» – αντικαθιστώντας τον γηραλέο πια και καταγέλαστο, ακόμη και από τους ίδιους τους πιστούς οπαδούς του Κ.Κ., Αντονίν Νοβότνι. Ποιος ήταν ο Νοβότνι Τον άνθρωπο που «ανέλαβε» μετά το κομμουνιστικό πραξικόπημα του 1948 και το άδοξο τέλος της τριετούς «λαϊκής δημοκρατίας», της πραγματικής τσεχικής «Ανοιξης» του 1945-48, και κατέληξε να εκπροσωπεί στα μάτια των Τσεχοσλοβάκων όλα τα αρνητικά στοιχεία του καθεστώτος: τη φτώχεια, την υπανάπτυξη, τις ελλείψεις βασικών αγαθών, την καφκική γραφειοκρατία, την πανταχού παρούσα διαφθορά, τη διγλωσσία των κομματικών ΜΜΕ και φυσικά τη δουλικότητα έναντι των ξένων «αφεντικών» από την Ανατολή. Μάταια θα ψάξει κανείς στο βραχύβιο «Πρόγραμμα Δράσης» του Ντούμπτσεκ και των συντρόφων του της «μεταρρυθμιστικής» πτέρυγας του Κόμματος -του Τσέρνικ, του Σμρκόφσκι, του Κρίγκελ, του Σπάτσεκ- κάποια αντισοβιετική ή αντικομμουνιστική πτυχή: ο «δημοκρατικός σοσιαλισμός», όπως ονόμασαν τη νέα κομματική «γραμμή» τους, περιοριζόταν αυστηρά στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας και είχε ως στόχο την «εθνική παλιγγενεσία», τον «εκδημοκρατισμό» και πρωτίστως την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της ελαφράς, όσο πατάει η γάτα, «φιλελευθεροποίησης» και «αποκέντρωσης» – πάντα μέσα στις γενικότερες μαρξιστικές επιταγές και με σύνθημα το περίφημο «από καθέναν ανάλογα με τις δυνατότητές του στον καθέναν ανάλογα με τις ανάγκες του». Ηθελαν, λέει, να πείσουν τον τσεχοσλοβακικό λαό για τις «λαμπρές προοπτικές του σοσιαλισμού» – αλλά χωρίς κουβέντα για πολυκομματική δημοκρατία, ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, κατάργηση της λογοκρισίας και ελευθερία έκφρασης: αυτά παρέμεναν «ταμπού». Ο ορίζοντας της μετάβασης τοποθετήθηκε βολικά στο μακρινό 2000 – ενώ σε όλη τη διάρκεια της κρίσης με τη Μόσχα, και ιδιαίτερα τις τελευταίες εβδομάδες πριν από την εισβολή, ο Ντούμπτσεκ παρέμενε σε συνεχή επικοινωνία με τον Μπρέζνιεφ, προσπαθώντας μάταια να τον πείσει για την κομματική νομιμοφροσύνη του… Στην τελευταία τους κατ’ ιδίαν συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε την 1η Αυγούστου στην κομματική «ντάτσα» της Τσιέρνα, όπως και στις δύο τηλεφωνικές συνομιλίες που ακολούθησαν, ο Ντούμπτσεκ έφτασε να υποσχεθεί στον σοβιετικό «τσάρο» πως θα αποκαθιστούσε «πάση θυσία» το χαμένο κύρος του Κόμματος – ακόμη και με σκληρά μέτρα καταστολής. Ο Μπρέζνιεφ όμως δεν τον πίστεψε: η μηχανή είχε πάρει μπροστά. 10 Οι άπραγοι της Πράγας Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η επίσημη τσεχοσλοβακική κυβέρνηση και το Κόμμα, πέρα από μια σύντομη ανακοίνωση καταδίκης της εισβολής, δεν έκανε απολύτως τίποτε για να εμποδίσει την ντε φάκτο κατάκτηση της χώρας ή να οργανώσει κάποια μορφή παθητικής έστω αντίστασης στα ρωσικά τανκς: ο Ντούμπτσεκ και οι «μεταρρυθμιστές» του, που αργότερα ηρωοποιήθηκαν για τη «γενναία» δήθεν στάση τους, περίμεναν υπομονετικά τη σύλληψή τους στα γραφεία του κόμματος – οι άπραγοι της Πράγας… Εκεί ακριβώς έγκειται και το πραγματικό μεγαλείο της αντίστασης του τσεχοσλοβακικού λαού, που επί μία εβδομάδα -ακέφαλος, ανοργάνωτος, εγκαταλειμμένος στη μοίρα του (όπως στο Μόναχο, τριάντα χρόνια πριν) από τους δυτικούς «φίλους», που μόνο κροκοδείλια δάκρυα έχυσαν για χάρη του- πρόβαλλε τα στήθη του στα ρωσικά τανκς και τους ντόπιους συνεργάτες του Κρεμλίνου. Οχι με τα πιστόλια και τις μολότοφ -αν και δεν έλειψαν κι αυτά- αλλά με τα αυτοσχέδια οδοφράγματα, τα πάσης φύσεως μικροσαμποτάζ, τα εμπρηστικά συνθήματα στους τοίχους και τις παράνομες ραδιοφωνικές εκπομπές, την ανοιχτή περιφρόνηση προς τους ξένους φαντάρους. Και πάνω απ’ όλα, με το ανίκητο, διαβρωτικό χιούμορ των απλών ανθρώπων, που μετέτρεψε για λίγες ημέρες την Πράγα σε παγκόσμια πρωτεύουσα της σάτιρας απέναντι στους ισχυρούς, μια πόλη που θα έκανε υπερήφανους τον Διογένη και τον Αριστοφάνη… «Χέσαμε τη Δύση και τα σκατά μάς ήρθαν από την Ανατολή – ιδού η απόδειξη πως η Γη είναι στρογγυλή!» έγραψε ένα αόρατο χέρι στους σημαδεμένους από σφαίρες τοίχους της πλατείας Βάτσλαβσκε, στην παλιά πόλη. Αλλα χέρια, αψηφώντας τα πολυβόλα, ξεγλιστρούσαν τη νύχτα ανάμεσα στα τανκς και ζωγράφιζαν πάνω στη θωράκιση σβάστικες στο εσωτερικό των κόκκινων αστεριών. «Γνωρίσατε τον πολιτισμό, τώρα τραβάτε σπίτια σας!» φώναζαν -σε άψογα ρωσικά- ανώνυμες γυναίκες στους πεινασμένους και κουρασμένους Ρώσους, στους οποίους αρνήθηκαν να πουλήσουν έστω και ένα κομμάτι ψωμί ή ένα ποτήρι νερό: «Ούτε νερό (voda, στα τσεχικά) ούτε βότκα στον κατακτητή»! Η μαζική «ανυπακοή» πληρώθηκε ακριβά: πάνω από 100 νεκροί, 400 βαριά και 500 ελαφρά τραυματισμένοι είναι ο σύγχρονος, ψύχραιμος απολογισμός της τραγωδίας. Οι περισσότεροι, νέοι άνθρωποι, που χάθηκαν είτε από τον «υπερβάλλοντα ζήλο» των Ρώσων στρατιωτών (σαν τον νεαρό άνδρα που εκτελέστηκε εν ψυχρώ με μια ριπή, ενώ διαδήλωνε μπροστά στο κτίριο του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας) είτε από ατύχημα (σαν την ανώνυμη γυναίκα που συνεθλίβη κάτω από τις ερπύστριες όταν ένα τανκς πέρασε μέσα από το πλήθος των διαδηλωτών σε κεντρική πλατεία της Πράγας). Χιλιάδες ήταν και οι συλληφθέντες. Στις 27 του μηνός, έτσι κι αλλιώς, όλα είχαν τελειώσει. Ο Μπρέζνιεφ και το σοβιετικό «πρεζίντιουμ» συνειδητοποίησαν ότι η εισβολή είχε αποτύχει πολιτικά και διέταξαν την «απελευθέρωση» των αντιφρονούντων. Το άτακτο πρόβατο έπρεπε να επιστρέψει μόνο του στο μαντρί – και ο Ντούμπτσεκ, που μαζί με τους συντρόφους του είχε μεταφερθεί «για λόγους ασφαλείας» σε ένα δάσος της Ουκρανίας, επέστρεψε πράγματι για να ψελλίσει από ραδιοφώνου μια κακογραμμένη «ξύλινη» ομιλία για την ανάγκη «σταθεροποίησης» και «ομαλότητας». Οι ομοεθνείς του, νικημένοι αλλά συνάμα νικητές, όχι μόνο τον συγχώρεσαν αλλά τον αναγόρευσαν σε μάρτυρα: ακόμη και από τα ερτζιανά μπορούσαν θαρρείς να δουν το χαμογελαστό του πρόσωπο, το τόσο διαφορετικό από εκείνο του Νοβότνι, να τους μιλάει για ένα καλύτερο μέλλον και για έναν σοσιαλισμό (ή έστω, διάβολε, έναν «λαϊκό καπιταλισμό»!) με ανθρώπινο πρόσωπο, που ακόμη και σήμερα, 24 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, πολλοί από αυτούς, μα κι από εμάς, μάταια περιμένουν να έρθει… 11 28/08/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 40 χρόνια προβολατζής, ο Παύλος Λεπενιώτης περιγράφει μια τέχνη άγνωστη και μαγική «Η ζωή είναι μια ταινία που δεν γυρίζει πίσω» Αφανής ήρωας από τα 12 χρόνια του μέχρι σήμερα στο θερινό «Ζέφυρος», έχει προβάλει κι έχει δει εκατοντάδες ταινίες: συνδέει τις πράξεις, τα τρέιλερ και τις διαφημίσεις, επιμελείται τη μουσική και τους φωτισμούς, προσπαθώντας να μεταδώσει τη γοητεία του σινεμά. «Η δουλειά μου δεν ξεκινάει με τους τίτλους έναρξης και τελειώνει με το “Fin”.. Αφανής ήρωας από τα 12 χρόνια του μέχρι σήμερα στο θερινό «Ζέφυρος», έχει προβάλει κι έχει δει εκατοντάδες ταινίες: συνδέει τις πράξεις, τα τρέιλερ και τις διαφημίσεις, επιμελείται τη μουσική και τους φωτισμούς, προσπαθώντας να μεταδώσει τη γοητεία του σινεμά. «Η δουλειά μου δεν ξεκινάει με τους τίτλους έναρξης και τελειώνει με το “Fin”. Είναι λίγο πριν και λίγο μετά – και αυτό κάνει τη διαφορά» Της Νόρας Ράλλη – Φωτογραφίες: Μάριος Βαλασόπουλος 12 Παλαιότερα, τους έλεγαν προβολατζήδες. Τότε οι ταινίες ήταν ακόμη εύφλεκτες, στην κυριολεξία! Μετά έγιναν μηχανικοί προβολής, γιατί όχι μόνο ήταν υπεύθυνοι για να παιχτεί σωστά η ταινία, αλλά έφτιαχναν και τη μηχανή όποτε χρειαζόταν. Πλέον, με τα ψηφιακά μέσα τείνουν να γίνουν απλά χειριστές προβολής. Στο περσινό, 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, προβλήθηκε η ταινία «Αφανείς ήρωες» του Παναγιώτη Κουντουρά, για τη ζωή και την τέχνη των μηχανικών προβολής των παραδοσιακών κινηματογράφων της Θεσσαλονίκης. Εμείς μιλήσαμε με έναν προβολατζή εδώ, στην Αθήνα. Νέο, αλλά με πολλά χρόνια στη δουλειά. Από τα 10 του χρόνια στον θάλαμο προβολής, μετράει πλέον 40 χρόνια στη δουλειά. Ο λόγος για τον Παύλο Λεπενιώτη. Τον συναντήσαμε στο θερινό σινεμά «Ζέφυρος» στα Πετράλωνα, λίγο πριν ξεκινήσει η ταινία. «Σήμερα παίζουμε Ντε Σίκα», μου λέει. «Τον “Κλέφτη ποδηλάτων”. Μείνε να τον δεις. Κάνει την ανατροπή εκεί που δεν το περιμένεις. Γλυκό και πικρό μαζί. Και τόσο επίκαιρο! Ούτε που το πιστεύεις ότι είναι ταινία του ’48!» Σοβαρός και ενθουσιώδης μαζί. Μοιάζει με σκηνοθέτη, έτοιμο να στήσει πλάνο, όπως οι αγαπημένοι του Ρομέρ και Γκοντάρ. «Δεν μπορώ να σκεφτώ τον εαυτό μου συνταξιούχο», λέει. «Ούτε το να μην ξαναπαίξω φιλμ. Δεν αντέχεις χωρίς ν’ ακούς αυτόν τον ήχο της μηχανής που δουλεύει. Αισθάνομαι ότι μ’ ακούει κι αυτή. Μπορεί να μην είναι η κάμερα του σκηνοθέτη, αλλά δεν είναι ούτε ένα απλό μηχάνημα προβολής. Είναι η συνεργάτις μου». Και η αλήθεια είναι πως αισθάνθηκα ότι μπήκα σε έναν χώρο όπου δεν θα ’πρεπε να εισβάλω. Σ’ έναν χώρο προσωπικό. Τον θάλαμο προβολής… • Πώς βρεθήκατε εδώ πάνω; «Ο θάλαμος προβολής είναι μαγικός. Μαγνήτης. Δεν είναι; Εσείς βλέπετε την ταινία, χωρίς να σκέφτεστε τι και πώς. Δηλαδή κάτι συμβαίνει χωρίς να ξέρεις πώς συμβαίνει… Ξεκίνησα 12 ετών, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σε έναν κινηματογράφο της γειτονιάς, την “Οαση”, που δεν υπάρχει πια, όταν πήγαινα καθημερινά για να δω το ίδιο έργο, καουμπόικα, καράτε περιπέτειες. Ε, κάποια στιγμή με φωνάζει ο ταμίας και με ρωτά “Καλά, εσύ, τόσο μικρός, πού βρίσκεις καθημερινά τόσα λεφτά;”. Του απαντώ “Μου δίνει η μητέρα μου”. “Μα σε βλέπω, είσαι φτωχό παιδί” επέμεινε ο ταμίας. “Θέλεις να μάθεις τη δουλειά, να έρχεσαι εδώ και να μην πληρώνεις εισιτήριο; Να βοηθάς και τον μηχανικό προβολής”. Φυσικά εγώ άλλο που δεν ήθελα. Ποιος τυφλός δεν θέλει το φως του; Αφού είχα λατρεία στον κινηματογράφο. Και μου λέει τότε: “Πήγαινε στον μηχανικό και πες του πως σ’ έστειλα εγώ”. Και πήγα πάνω, ήταν ένας Αιγύπτιος που ζούσε στην Ελλάδα από μικρός κι αυτός. Μόλις μπήκα μέσα και είδα τη μηχανή προβολής να δουλεύει, το “κλικ” έγινε. Υπήρχε και από πριν η προδιάθεση, αλλά όταν για πρώτη φορά είδα τα φωτάκια, τους ενισχυτές, το κάρβουνο (που τώρα πλέον έχει αντικατασταθεί με λάμπα) που έβγαζε το φως… όλα αυτά ήταν μαγικά. Ξεκίνησα λοιπόν και σφουγγάριζα το θάλαμο, βοηθούσα να γυρίσουμε τις ταινίες από την αρχή τους, να τις κουβαλάω, οποιαδήποτε δουλειά. Δεν μου έδειξε αμέσως τη μηχανή, αλλά μετά, σιγά σιγά, άρχισα να μαθαίνω». • Και το σχολείο; 13 «Το παράτησα για τον κινηματογράφο, ευθύς μόλις τελείωσα το Δημοτικό. Γιατί δεν πήγαινε ξενύχτι κάθε βράδυ στις προβολές και το πρωί σχολείο. Είχα αφοσιωθεί. Δεν έλεγα στον πατέρα μου ότι πήγαινα στον κινηματογράφο κάθε μέρα. Κρυφά στην αρχή. Κάποια στιγμή με ρώτησε “Καλά, στον κινηματογράφο κάθε βράδυ, τι κάνεις;”. Και τότε τόλμησα και του είπα ότι θέλω να γίνω μηχανικός προβολής. Διαφώνησε φυσικά γιατί ήμουν μικρός και ξενύχταγα, μέχρι και έξω από το σπίτι με έβγαλε. Αλλο που ήρθε μετά και με μάζεψε. Εγώ συνέχισα κάθε βράδυ με συνεχείς τσακωμούς και κάποιες φορές ξύλο. Ωσπου, στο τέλος, κάποια στιγμή το δέχτηκε. Και από τότε δεν έχω σταματήσει. Είναι τόσες οι συγκινήσεις στο επάγγελμα αυτό, που αν υπήρχε η δυνατότητα να ξαναζούσα, πάλι μηχανικός προβολής θα γινόμουν». • Η σχέση σας με τον θάλαμο προβολής; «Σουρεαλιστική. Οπως ο κινηματογράφος. Δεν επιτρέπεις εύκολα επισκέψεις, πόσο μάλλον από άλλους προβολατζήδες. Είναι κομμάτι σου και εσύ το τακτοποιείς, το λειτουργείς, του δίνεις ζωή. Από την άλλη, και η δική σου ζωή είναι στημένη εκεί μέσα. Αρα ουσιαστικά, εσένα τακτοποιείς και θέτεις σε λειτουργία. Τη δική σου ζωή τακτοποιείς… με κατσαβίδι και φιλμ κινηματογραφικά». • Τι πρέπει να ξέρει ένας μηχανικός προβολής; «Νομίζουν ότι πατάνε μόνο δύο κουμπάκια, αλλά δεν είναι έτσι. Κατ’ αρχάς θα πρέπει να ξέρεις μοντάζ. Ερχεται η ταινία στα κουτιά, δεν θα πρέπει να την φτιάξεις με τη σειρά της; Να μη βάλεις λάθος τις πράξεις, να συνδέσεις τα τρέιλερ των επόμενων ταινιών, τις διαφημίσεις, θα πρέπει να ξέρεις τι φακό θα βάλεις κάθε φορά… Επίσης, μην ξεχνάμε πως η δουλειά του μηχανικού είναι σκλαβιά. Μόνο δύο φορές τον χρόνο δε δουλεύουμε, το βράδυ της Ανάστασης και της Πρωτοχρονιάς. Αντέχεις μόνο αν έχεις καταλάβει πόσο σημαντικό είναι αυτό που κάνεις και, φυσικά, αν αγαπάς το σινεμά». • Ποιες είναι οι αγαπημένες σας ταινίες; «Θυμάμαι τις ταινίες του Στιβ ΜακΚουίν, αλλά και τον “Πύργο της Κολάσεως”, “Το πέρασμα της Κασσάνδρας”. Οταν ήμουν πιο νέος, ήταν σε ακμή ο Μπρους Λι – χιλιάδες εισιτήρια έκοβε. Ο Πίτερ Σέλερς επίσης – “Το πάρτυ”, απίστευτη ταινία. Απειρες φορές έχω δει αυτές τις ταινίες. Και πάντα από εδώ, από τον θάλαμο». • Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα; «Εχω παρατηρήσει πως το κοινό αλλάζει ανάλογα με τις ταινίες. Οχι με το είδος της ταινίας, αλλά με το πόσο καλή είναι ή όχι. Για να γίνω πιο σαφής, παλαιότερα ήταν πιο δύσκολο να κάνεις μία ταινία, γι’ αυτό ο σκηνοθέτης έπρεπε να είναι πιο εφευρετικός, τα σενάριο πολύ προσεγμένο και πλήρες νοήματος, οι σκηνές καλοστημένες, οι ηθοποιοί κατάλληλοι. Και το κοινό τότε ήταν πιο αυστηρό. Πλέον είναι πολύ εύκολο να κάνεις μία ταινία. Θέλει λιγότερο κόπο και αυτό ο κόσμος το βλέπει. Για παράδειγμα, ήδη στη Γαλλία έχουν καταργήσει εντελώς το φιλμ – βγαίνουν οι ταινίες μόνο ψηφιακά… Κάτι χάνεται όμως σ’ αυτή τη διαδικασία. Απόδειξη ότι στα σινεφίλ ο κόσμος έρχεται περισσότερο. Και καθώς στον “Ζέφυρο” παίζουμε κυρίως τέτοιες ταινίες, το κοινό εκπλήσσεται κάθε φορά σχεδόν. Γιατί μια καλή ταινία το έχει αυτό: Σε εκπλήσσει εκεί που δεν το περιμένεις. Γι’ αυτό και προσωπικά προτιμώ τις παλαιότερες σε επανέκδοση. Αναρωτιέμαι αν οι ταινίες που βγαίνουν σήμερα σε 20 και 30 χρόνια θα έχουν την ίδια απήχηση που έχει, για παράδειγμα, σήμερα η “Καζαμπλάνκα” η “Ο μεγάλος Δικτάτωρ”. Μάλλον όχι». • Προβολατζής θα υπάρχει αν βλέπουμε μόνο ψηφιακά τις ταινίες; 14 «Φυσικά. Μόνο που τότε ένας άνθρωπος θα κάνει τη δουλειά δέκα. Θα τρέχει πανικόβλητος από τη μία αίθουσα στην άλλη, όπως ήδη συμβαίνει στα πολυσινεμά. Δεν λέω ότι είναι κακό αυτό, αλλά εμένα δε μ’ αρέσει. Γιατί δεν προλαβαίνεις να ασχοληθείς με τη δουλειά σου. Ούτε στο τεχνικό κομμάτι –αν θολώνει, αν βγαίνει σωστά κ.λπ.- ούτε στο αισθητικό κομμάτι. Γιατί, ξέρετε, ανάλογα με την ταινία, ειδικά τώρα το καλοκαίρι, διαφορετική μουσική θα βάλεις πριν από την ταινία και στο διάλειμμα, με διαφορετικό ρυθμό θα ανάψεις τα φώτα στο τέλος (αν η ταινία είναι δράμα ή αισθηματική, δεν μπορείς να ανάψεις τα φώτα με μιας και να στραβώσεις τον θεατή. Θα χαθεί η μισή μαγεία!). Θέλω να πω πως η δουλειά του προβολατζή δεν ξεκινάει με τους τίτλους έναρξης και τελειώνει με το “Fin” του τέλους. Είναι λίγο πριν και λίγο μετά… και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά». • Ποια η κύρια διαφορά του τότε, πριν από 40 χρόνια που ξεκινήσατε, με το τώρα; «Τότε έλεγες “Θα πάω κινηματογράφο” και σου έλεγαν “Τυχερέ!”. Και τώρα καλώ φίλους και δεν έρχονται. Ο κόσμος τότε ντυνόταν για να πάει σινεμά. Σήμερα είναι τόσο εύκολο να δεις ταινίες παντού και με τόσο χαμηλό κόστος, που δεν δίνεις και τόση σημασία. Ωστόσο, εγώ πάλι θα προσέξω πόσο αργά ή πόσο γρήγορα θα αναβοσβήσω τα φώτα. Γιατί αυτοί που αγαπούν το σινεμά χρειάζονται προσοχή και αυτοί που πρέπει να το μάθουν, γοητεία. Και αυτό το προσφέρει η αίθουσα, η ταινία και ένα κομμάτι του κι εμείς, οι προβολατζήδες». • Νιώθετε μοναξιά εδώ πάνω; «Οχι… είμαι και μοναχικός τύπος. Ισως πάλι και να έγινα έτσι λόγω της δουλειάς. Αλλά, όχι, δε νιώθω μοναξιά. Από την άλλη, ελάχιστοι σκέφτονται τι και ποιος είναι πίσω από τη φωτεινή δέσμη που βγαίνει από εδώ πάνω. 40 χρόνια προβολατζής και πρώτη φορά μου παίρνουν συνέντευξη. Είμαστε λοιπόν ή όχι, αφανείς ήρωες;» • Δηλαδή, μου λέτε πως δεν έτυχε ποτέ να πιάσετε κουβέντα ή να φλερτάρετε κάποια που βλέπατε από εδώ πάνω; «Η αλήθεια είναι πως έχει τύχει. Μια όμορφη κοπέλα που έρχονταν και ξανάρχονταν. Και όταν βρήκα το κουράγιο να της μιλήσω, κατάλαβα πως έρχονταν γιατί της άρεσε αυτός που είχε τον κινηματογράφο. Τελικά την κέρδισα! Βέβαια, όχι για πάντα… ξαναγύρισε σ’ εκείνον… Και μετά λες πως η ζωή δεν είναι σαν το κινηματογράφο!» • Φαίνεστε πολύ χαρούμενος άνθρωπος… Πώς γίνεται αυτό, σήμερα ειδικά; «Προσπαθώ. Η ζωή είναι μια ταινία διαρκείας. Ετσι δείχνει. Κάθε βράδυ μεταλλάσσονται τα συναισθήματα. Ανάλογα τι βλέπεις, ταυτίζεσαι με τον κόσμο που αισθάνεται κι αυτός το ίδιο. Είτε η ταινία μάς κάνει να κλάψουμε, είτε να γελάσουμε, αυτή ζεις. Ξέρεις, η μηχανή δε γυρίζει πίσω. Η ζωή είναι μια ταινία που δε γυρίζει πίσω. Τώρα πώς εμείς τα καταφέραμε πλέον στην Ελλάδα και τους αφήσαμε να μας γυρίσουν πίσω αιώνες, ως προβολατζής σηκώνω τα χέρια ψηλά. Και περιμένω με αγωνία το επόμενο καρέ». noraralli@hotmail.com INFO: Οι πρώτοι (θερινοί) κινηματογράφοι στην Ελλάδα χρονολογούνται στα τέλη της δεκαετίας του 1910 με αρχές του 1920. Στην αρχή οι πελάτες δεν έκοβαν εισιτήριο για την ταινία, αλλά ήταν υποχρεωμένοι να αγοράσουν κάποιο ποτό, στην τιμή του οποίου περιλαμβανόταν και το αντίτιμο για την ταινία που θα έβλεπαν. Το εισιτήριο καθιερώθηκε αργότερα, μόλις το 1937. Η πρώτη κινηματογραφική προβολή στην Αθήνα έγινε σε ένα ζαχαροπλαστείο-καφενείο στην πλατεία Συντάγματος, το 1916, από δύο Γάλλους κινηματογραφιστές. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, τα θερινά σινεμά μόνο στην πρωτεύουσα ξεπερνούσαν τα 15 320. Πλέον υπάρχουν λιγότερα από 200 σε όλη την Ελλάδα. Σπάνια θα βρείτε θερινά σινεμά σε χώρα του εξωτερικού. • Το θερινό σινεμά «Ζέφυρος» μετράει πάνω από 25 χρόνια λειτουργίας, με την οικογένεια Μουζουράκη στο τιμόνι και τον Παύλο στον θάλαμο προβολής. Αυτή την εβδομάδα προβάλλει το «Θαύμα στο Μιλάνο» του Βιτόριο Ντε Σίκα και την «Περσόνα» του Μπέργκμαν (Τρώων 36, Α. Πετράλωνα, τηλ.: 2103462677). 16 01/09/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ Ζωή μες στην οθόνη Του Λευτέρη Κουγιουμουτζή* «Βρες το tablet που σου ταιριάζει», με προτρέπει η διαφήμιση. Αγχομαι· κάπου εκεί έξω υπάρχει μια οθόνη που μου ταιριάζει και περιμένει να την αποκτήσω! Να γίνουμε αυτοκόλλητοι σύντροφοι παντού: στην παραλία, στην καφετέρια, στο λεωφορείο, στον καναπέ και στο κρεβάτι. Να μη χάνω ούτε ψηφίδα ενημέρωσης, να βρίσκομαι συνέχεια με τους φανταστικούς ηλεκτρονικούς μου φίλους, ν’ απαθανατίζω και να δημοσιοποιώ τις ωραίες μου στιγμές την ώρα που συμβαίνουν, να υπάρχω και να προσδιορίζομαι μέσα απ’ αυτήν και να σκέφτομαι ότι με ταΐζει! Αύγουστος, κατακαλόκαιρο, κάτω απ’ τις ομπρέλες στην ακροθαλασσιά. Τα ζευγαράκια δεν χαϊδεύουν πια το ταίρι τους, παρά ο καθένας την οθόνη αφής του! Στην καντίνα οι ενθουσιώδεις συζητήσεις περιστρέφονται γύρω απ’ τις τεχνικές δυνατότητες των τελευταίων συσκευών, θαυμάζουν ο ένας την οθόνη του άλλου. Κάποιος οργίζεται που δεν βρίσκει ασύρματο δίκτυο, κάποιος άλλος κατηφής γιατί του χάλασε η οθόνη κι αμφιβάλλει αν το θέρετρο έχει τεχνική υποστήριξη. Κάποιος τρίτος, προφανώς αναχρονιστικός, προσπαθεί ν’ αποσπάσει την προσοχή των υπολοίπων της παρέας από τα smartphones τους και να ξεκινήσει μια πραγματική συζήτηση. Μάταια· προτιμούμε να συνδιαλεγόμαστε με την οθόνη μας κι όχι μεταξύ μας! Οθόνες παντού, γέμισε ο τόπος. Οθόνες φορητές, οθόνες τσέπης, οθόνες πλάτης· οθόνες στο beach bar, οθόνες στην καφετέρια, οθόνες στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Οθόνες που παίζουν μουσική, που βγάζουν φοβερές φωτογραφίες, που σερφάρουν στο Διαδίκτυο και «κατεβάζουν» ό,τι θες, που αναμεταδίδουν ειδήσεις, που λένε τον καιρό, που κλείνουν δουλειές κι ανταλλάσσουν μηνύματα μεταξύ τους. Οθόνες που εξουσιάζουν την ανθρώπινη ζωή, που καταστρέφουν την ανθρώπινη επαφή υποκαθιστώντας την με μια ψευδαίσθηση επικοινωνίας, οθόνες που μαγνητίζουν τις ματιές μας. Ξεχάσαμε από καιρό πώς είναι να κοιτάμε ο ένας τον άλλον, δεν χρειάζεται πια· θα υπάρχει πάντα μια διαθέσιμη οθόνη να κοιτάμε. Η πληροφορία σήμερα έρχεται σε μας χωρίς να μετακινηθούμε και συνήθως χωρίς καν να τη ζητήσουμε. Μιντιακά κατασκευάσματα, πολιτικά και διαφημιστικά μηνύματα, οι τίτλοι και οι λεζάντες μάς βομβαρδίζουν αδιάλειπτα. Βρισκόμαστε εκτεθειμένοι διαρκώς σε κάθε είδους προπαγάνδα, χωρίς να υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος για επεξεργασία, για διύλιση και ταξινόμηση. Κατακλυσμένο το μυαλό μας, δέχεται απανωτά ερεθίσματα και εντολές από μια οθόνη, που ουσιαστικά το κατευθύνει και το διαφεντεύει. Εξαρτημένοι απολύτως, πανικοβαλλόμαστε στο 17 ενδεχόμενο απώλειάς της. Μας δημιουργεί ανάγκες κι επιθυμίες πέρα από τη φύση μας, αλλάζει το είναι μας και το εγώ μας. Κι οι φίλοι μας ζουν πια κι αυτοί μες στην οθόνη. Ανταλλάσσουμε «like» και «σκουντήγματα», «τουιτάρουμε» συλλήβδην στραγγαλίζοντας νοήματα και συναισθήματα μέσα σε προτάσεις με περιορισμό χαρακτήρων, ενίοτε ανορθόγραφες ή χωρίς σημεία στίξης κι «ανεβάζουμε» φωτογραφίες. Νιώθουμε πως η στιγμή που ζούμε δεν θ’ αξίζει αν δεν την επιδείξουμε σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, θα είναι σαν να μην υπήρξε αν δεν τη δουν και ξένα μάτια· γι” αυτό προτιμούμε να τη φωτογραφίσουμε αντί να τη βιώσουμε μ’ όλες μας τις αισθήσεις. Αγωνιούμε να την αποτυπώσουμε ψηφιακά, να την πάρουμε μαζί μας, να την «αποθηκεύσουμε» τάχα. Σ’ έναν σκληρό δίσκο, που σερβίρει τις ζωές μας. Σε μια κρύα κάρτα μνήμης, γιατί τη δική μας μνήμη την ελέγχει η οθόνη κι όχι πια εμείς. * Μαθηματικός 18 02/06/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ Ο Αριστοφάνης, το νόμισμα και οι πολιτικοί Του Νικόλαου Α. Μπινιάρη* Στους «Βάτραχους» ο Αριστοφάνης βάζει τον θεό Διόνυσο να κατεβαίνει στον Αδη για να φέρει πίσω τον δραματουργό Ευριπίδη. Είναι απελπισμένος από την κατάσταση που επικρατεί στο θέατρο (405 π.Χ.) και επιζητεί την επάνοδο κάποιου μεγάλου ποιητή για να επανέλθει η δραματική δημιουργία στην πρότερη μεγαλοσύνη της. Σε ένα σημείο ο Χορός λέει: (ελεύθερη μετάφραση) Αυτή η πόλις, συχνά μου φαίνεται πως συμπεριφέρεται στους καλύτερους και αξιότερους πολίτες μας με τον τρόπο που φέρεται στα παλιά ασημένια νομίσματά μας, αλλά και τα καινούργια χρυσά. Αυτά τα χρήματα δεν ήταν ποτέ κίβδηλα… Παντού ανάμεσα σε βάρβαρους περνούσαν τον έλεγχο. Αλλά δεν τα χρησιμοποιούμε, αντίθετα έχουμε τα υποβαθμισμένα μπρούτζινα που πριν από λίγες μέρες τα κόψαμε, ίσως και σήμερα. Ετσι φερόμαστε στους καλύτερους πολίτες μας, από ευγενική γενιά, δίκαιους, τους πιο καλούς και καλύτερα εκπαιδευμένους στις μούσες και στην παλαίστρα. Αντίθετα χρησιμοποιούμε ξενόφερτο μπρούντζο για κάθε τι… (717-27) Σήμερα η πόλις μας βρίσκεται σε μια πρωτόφαντη κρίση έχοντας για κέντρο της, με μια πρώτη παρατήρηση, το νόμισμα, το ευρώ. Ο Αριστοφάνης, σύμφωνα με τους μελετητές, στους παραπάνω στίχους διατυπώνει τον νόμο του Gresham: Το κακό νόμισμα διώχνει το καλό. Η θέση αυτή δεν είναι απολύτως ακριβής, αν δεν προστεθούν ορισμένες συνθήκες τις οποίες σύγχρονοι οικονομολόγοι έχουν μελετήσει. Το κεντρικό όμως σημείο παραμένει. Αυτό που περιέγραφε ο Αριστοφάνης, όπως και ο λόρδος Gresham για την Αγγλία του Ερρίκου 8ου. Στη σύγχρονη Ελλάδα υπάρχει ένα καλό νόμισμα, το ευρώ, το οποίο κατά περίεργο τρόπο έχει συμβάλει σε μια οικονομική καταστροφή. Ομως ο Αριστοφάνης δεν αναφέρει τον νόμο του Gresham για να μας κάνει μαθήματα οικονομίας. Τον χρησιμοποιεί, όπως διαβάζουμε, ώστε να μπορέσει ο Χορός να κάνει τη σύγκριση του κακού νομίσματος με τους κακούς πολιτικούς και ηγέτες της πόλης. Μετά από τόσες αναλύσεις είναι πια προφανές πως είχαμε ένα καλό νόμισμα, αλλά κακούς, κάκιστους πολιτικούς. Δεν θα αναφέρουμε εδώ τις ισότητες του μοντέλου παραγωγής και του διεθνούς καταμερισμού εργασίας της ζώνης του ευρώ, αλλά είναι ηλίου φαεινότερoν πως τις εγγενείς δυσκολίες του καλού ευρώ οι κακοί πολιτικοί τις μετέτρεψαν σε καταστροφή. Ο νόμος του Αριστοφάνη, ότι το κακό νόμισμα διώχνει το καλό, αναφέρεται στην πραγματικότητα των πολιτικών. Το πλαστό, ψευδές, ανήθικο, διεφθαρμένο πολιτικό υποκείμενο, είτε πολίτης είτε επίδοξος πολιτικός, εξοβελίζει το έντιμο, το εκπαιδευμένο, το αυθεντικό πολιτικό στοιχείο. Και ο Αριστοφάνης συνεχίζει. «Αλλά τώρα, ανόητοι τρελοί, είναι καιρός να αλλάξετε τους τρόπους σας. Χρησιμοποιήστε άξιους ανθρώπους και πάλι. Θα δείτε, αν πετύχετε, τότε θα αξίζετε έπαινο. Αν αποτύχετε, τότε θα ταιριάζετε με το δέντρο από όπου κρέμεστε. Ετσι και αλλιώς αν λαθέψετε, αυτό θα πουν οι σοφοί». (στίχοι 730-7) Σκληρά λόγια από έναν κωμωδιογράφο αλλά πραγματιστή δραματουργό. Ο Αριστοφάνης στον Αδη πρώτιστα ενδιαφέρεται γι” αυτό στο οποίο ο ίδιος μετέχει, το δράμα. Ο Διόνυσος οργανώνει έναν διαγωνισμό ανάμεσα στον Αισχύλο και τον Ευριπίδη και τελικά φέρνει πίσω τον Αισχύλο. Ο Πλούτωνας λέει στο τέλος: 19 «Στο καλό Αισχύλε, πήγαινε να σώσεις την πόλη μας με τις ευγενικές σου σκέψεις και εκπαίδευσε τους ανόητούς μας. Εχουμε τόσους πολλούς… Δώσε αυτό το σκοινί στον φοροεισπράκτορα Μύρμηκα και αυτό το κώνειο στον Αρχήνομο» (1500-10). Ο ποιητής στον νου του έχει το πώς θα εκπαιδεύσει την πόλη για να εκλέξει έντιμους και ικανούς πολίτες. Και αυτό, γιατί βλέπει γύρω του την έκπτωση των πολιτών και προσπαθεί, ως θεατές των Βατράχων, να τους εμπνεύσει με μια μεγάλη ποιητική παράδοση, του καλού νομίσματος που είχαν, ώστε να εκλέξουν ικανούς και έντιμους ηγέτες. Ο Χάροντας θέλοντας να σώσει την πόλη στέλνει όργανα τιμωρίας για τους διεφθαρμένους πολιτικούς. Η Ελλάδα του 2013 δεν έχει ούτε μεγάλους δραματουργούς ή ποιητές, ούτε διανοούμενους οι οποίοι μπορούν να εμπνεύσουν τους πολίτες ώστε να ξεχωρίσουν ικανούς και έντιμους ηγέτες. Ο νόμος του Αριστοφάνη για το κακό νόμισμα που διώχνει το καλό ισχύει, σύμφωνα με αναλύσεις, για τους πολιτικούς γενικώς ως επαγγελματίες στον συγκεκριμένο χώρο. Είναι αξιοσημείωτο πως ο Ανταμ Σμιθ, ο γνωστός εκφραστής της αόρατης χειρός της αγοράς, στην πραγματικότητα ένας φιλόσοφος των προβλημάτων ηθικής, μελέτησε το ζήτημα της τιμιότητας των πολιτικών στις Διαλέξεις της Γλασκώβης και τους κατέταξε στους πιο ανέντιμους επαγγελματίες μετά τους πρέσβεις. Οι σύγχρονοι μελετητές ισχυρίζονται πως οι πολιτικοί δεν έχουν κίνητρο να είναι έντιμοι και ειλικρινείς διότι μπορούν να επιτύχουν τον σκοπό τους με εύκολη εξαπάτηση των ψηφοφόρων. Η εξαπάτηση έγκειται στο ότι οι πολίτες δεν έχουν αρκετές πληροφορίες για να αξιολογήσουν τους ενδιαφερόμενους, οι οποίοι θέλουν να κάνουν καριέρα στην πολιτική. Αυτή τη φορά όμως δεν πρέπει να αποτύχουμε. Οφείλουμε να ψάξουμε καλά κάθε πληροφορία για όλους τους επίδοξους ηγέτες, να μάθουμε για αυτούς και τις προθέσεις τους για μας. Αν δεν το κάνουμε, θα μας ταιριάζει το δέντρο που θα κρεμαστούμε (αν δεν είμαστε ήδη), μια και θα είμαστε σαν τους βατράχους που πιστεύουν πως τα κοάσματά τους είναι μελωδίες στα αυτιά των Μουσών και του Απόλλωνα. …………………………………………………………………….. * Συγγραφέας 20 03/09/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ Θέσεις εργασίας για ηλίθιους Σοκ έχουν προκαλέσει οι απόψεις του καθηγητή του LSE Ντ. Γκράμπερ ότι η Γη θα... γύριζε καλύτερα χωρίς τους λομπίστες, τους υπεύθυνους δημόσιων σχέσεων, τους υπεύθυνους τηλεπωλήσεων κ.ά. παρασιτικά επαγγέλματα. Σοκ έχουν προκαλέσει οι απόψεις του καθηγητή του LSE Ντ. Γκράμπερ ότι η Γη θα… γύριζε καλύτερα χωρίς τους λομπίστες, τους υπεύθυνους δημόσιων σχέσεων, τους υπεύθυνους τηλεπωλήσεων κ.ά. παρασιτικά επαγγέλματα Του Δημήτρη Σ. Φαναριώτη Μια μεγάλη συζήτηση-διαμάχη έχει πυροδοτήσει το φυλλάδιο ενός Αμερικανού ανθρωπολόγου, ο οποίος καταγγέλλει τη γραφειοκρατία της Οικονομίας και τον πολλαπλασιασμό των άχρηστων θέσεων εργασίας, τις οποίες ονομάζει «θέσεις εργασίας για ηλίθιους». Κάνετε μια «δουλειά για ηλίθιους»; Αν έχετε χρόνο να διαβάσετε αυτό το άρθρο στον υπολογιστή σας, στη δουλειά, η απάντηση είναι μάλλον «ναι». Και σύμφωνα με το φυλλάδιο, που είναι αφιερωμένο στις «θέσεις εργασίας για ηλίθιους», το οποίο υπογράφει ο διακεκριμένος καθηγητής Ανθρωπολογίας στο London School of Economics και ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος Occupy Wall Street, Ντέιβιντ Γκράμπερ, σίγουρα δεν είστε οι μόνοι. 21 Ειδικότερα σε σύντομο δοκίμιο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της βρετανικής Ριζοσπαστικής Αριστεράς «Strike», στις 17 Αυγούστου, ο πανεπιστημιακός, που δεν του αρέσει να τον αποκαλούν αναρχικό, περιγράφει αυτό που ονόμασε «φαινόμενο της δουλειάς για ηλίθιους». Σύμφωνα με τον Γκράμπερ, η αποξένωση της συντριπτικής πλειονότητας των εργαζομένων σε γραφεία, τους οδήγησε να αφιερώσουν τη ζωή τους σε περιττούς επαγγελματικούς στόχους κενούς περιεχομένου, έχοντας πλήρη συναίσθηση για τη ρηχότητα της συμβολής τους στην κοινωνία. Στο εισαγωγικό σημείωμα του φυλλαδίου ο Γκράμπερ επικαλείται τον Κέινς, ο οποίος το 1930 προέβλεψε ότι οι τεχνολογικές πρόοδοι που θα επιτυγχάνονταν μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα θα είχαν αποτέλεσμα τη μείωση του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας στις 15 ώρες την εβδομάδα. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η εργασία με ρομπότ έγινε πράξη σε πολλούς τομείς, «η τεχνολογία παραποιήθηκε, προκειμένου να εξευρεθούν τρόποι για να μας κάνουν να εργαστούμε σκληρότερα», εξηγεί ο Γκράμπερ. «Για να επιτευχθεί αυτό, δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας, οι οποίες ήταν εξ ορισμού περιττές», είπε, δίνοντας ως παράδειγμα το «φούσκωμα» όχι μόνο στις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, αλλά και στον διοικητικό τομέα, με τη δημιουργία νέων «βιομηχανιών», όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι τηλε-πωλήσεις, ή την άνευ προηγουμένου ανάπτυξη στο δίκαιο των επιχειρήσεων, των ανθρώπινων πόρων ή των δημοσίων σχέσεων», και κατέληξε σημειώνοντας ότι: «Είναι σαν κάποιος να εφηύρε ένα σωρό περιττές θέσεις εργασίας για να μας κάνει να συνεχίσουμε να δουλεύουμε». Αχρηστες δουλειές Προκλητικός ο Γκράμπερ προτείνει τον ακόλουθο εμπειρικό κανόνα: «Φανταστείτε πώς θα ήταν ο κόσμος εάν δεν υπήρχαν οι δουλειές για ηλίθιους». Πείτε ό,τι θέλετε για τους τις νοσοκόμες, τους υδραυλικούς ή τους μηχανικούς, αλλά αν αυτοί εξαφανίζονταν σ’ ένα σύννεφο καπνού, οι συνέπειες θα ήταν άμεσες και καταστροφικές. «Ενας κόσμος χωρίς δασκάλους ή λιμενεργάτες σύντομα θα αποκτούσε προβλήματα κι ακόμη ένας πλανήτης χωρίς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας ή μουσικούς θα καθιστούσε λιγότερο ενδιαφέρουσα τη ζωή μας. Ωστόσο δεν είναι διόλου βέβαιο ότι ο πλανήτης θα υπέφερε από την απώλεια των προέδρων και των γενικών διευθυντών των επιχειρήσεων, τους λομπίστες, τους υπεύθυνους των δημοσίων σχέσεων στα ΜΜΕ, τους υπεύθυνους των τηλεπωλήσεων, τους δικαστικούς επιμελητές ή τους νομικούς συμβούλους. Πολλοί μάλιστα υποπτεύονται ότι η ζωή θα βελτιωνόταν σε μεγάλο βαθμό». Στον Δυτικό κόσμο, «τα παραγωγικά επαγγέλματα έχουν αυτοματοποιηθεί» συνεχίζει, «ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία μέσα σε έναν αιώνα, θέσεις εργασίας, όπως επαγγελματίες, υπάλληλοι, διευθυντές, προμηθευτές και εργαζόμενοι στον τομέα των υπηρεσιών έχουν τριπλασιαστεί από το ένα τέταρτο στα τρία τέταρτα του συνόλου των εργαζομένων». Ο ανθρωπολόγος σημειώνει επίσης την ύπαρξη μιας παραδοξότητας: όσο πιο χρήσιμη είναι μια δουλειά τόσο λιγότερο πληρώνεται και πολλές φορές θεωρείται αναξιόπιστη, αν και αναγνωρίζει ότι υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις όπως οι γιατροί. Τα τελευταία χρόνια ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός «χαρτογιακάδων» εργαζόταν 40 και 50 ώρες με δυσνόητα καθήκοντα, τα οποία συχνά περάτωνε μέσα στις 15 ώρες που προέβλεπε ο Κέινς. Το υπόλοιπο του χρόνου αναλωνόταν στη διοργάνωση σεμιναρίων δημιουργίας κινήτρων, ενημέρωσης του προφίλ του στο Facebook ή στο «κατέβασμα» τηλεοπτικών σειρών στον υπολογιστή τους. 22 «Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο νεοφιλελευθερισμός παραδόξως έφτασε στο ίδιο σημείο με το σοβιετικό σύστημα στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, δηλαδή στη χρησιμοποίηση μεγάλου αριθμού ανθρώπων, οι οποίοι δεν έκαναν τίποτα. Μια ανωμαλία ενάντια ακόμη και στις αρχές του καπιταλισμού και ακόμη πιο ακατανόητη με δεδομένο τον μεγάλο αριθμό των ανέργων στις βιομηχανικές χώρες». Αγχωτικός τρόπος ζωής Ο «Economist», εξ ορισμού φιλελεύθερο έντυπο, απάντησε στις θέσεις του Γκράμπερ μέσα από άρθρο στο blog του. Το περιοδικό υπερασπίζεται τις διοικητικές και διευθυντικές θέσεις τονίζοντας σταδιακά την όλο και πιο «περίπλοκη φύση» της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομίας. «Τα αγαθά που παράγονται είναι όλο και πιο περίπλοκα, η γραμμή παραγωγής είναι πιο περίπλοκη, η πώληση και η διανομή είναι πιο περίπλοκη, τα μέσα χρηματοδότησης του όλου συστήματος το ίδιο και ούτω καθεξής. Αυτή η πολυπλοκότητα είναι αυτό που μας κάνει πλούσιους. Αλλά είναι εξαιρετικά επώδυνη σε ό,τι αφορά το μάνατζμεντ». Στον ιστότοπο Slate.fr, ο δημοσιογράφος Ζαλ Λοράν Κασελί ωθεί την ανάλυση του Γκρόμπερ ένα βήμα παραπέρα παραθέτοντας τα συμπτώματα που παρουσιάζουν οι «σκατοδουλειές» (bullshit jobs) στην κοινωνία, το «σύνδρομο του δωματίου στις αναπαραστάσεις της ποπ κουλτούρας και την ταινία «Fight Club»». Ο Κασελί κάνει επίσης αναφορά στις θέση της πολιτικής επιστήμονος Μπεατρίς Χιμπού, διευθύντριας έρευνας στο CNRS και συγγραφέως του βιβλίου «Η γραφειοκρατικοποίηση του κόσμου στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού». Σύμφωνα με τη Χιμπού, η εμφάνιση των «θέσεων εργασίας για ηλίθιους συμβαδίζει με τον υπερ-ελεγχόμενο, αγχωτικό και αποστειρωμένο τρόπο ζωής, τον οποίο έχει υιοθετήσει ο Δυτικός κόσμος. Σε αντίθεση με μια ελαφρώς κριτική οπτική από την Αριστερά, που λέει ότι για όλα αυτά είναι υπεύθυνες οι μεγάλες επιχειρήσεις, στην πραγματικότητα είμαστε όλοι γραφειοκράτες, επειδή στο όνομα της ασφάλειας, της διευκόλυνσης στην καθημερινή ζωή προωθείται η επέκταση της χρήσης του συγκεκριμένου προτύπου». Ενα πράγμα είναι σίγουρο: η επιτυχία του άρθρου του Γκράμπερ στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης πολύ πέραν του κύκλου των ακαδημαϊκών και των αναρχικών καθώς αυθορμήτως έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες από ενθουσιώδεις bloggers, αποδεικνύοντας έτσι τη δημοφιλία της θεωρίας του. 23 ΚΥΡΙΑΚΉ, 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ 2013 ΣΥΡΙΑ, ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ "ΠΡΟΘΥΜΕΣ" ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΛΕΥΚΩΣΙΑ Tου Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου Ελπίζουμε, καθώς γράφουμε αυτές τις γραμμές, η δυτική και παγκόσμια κοινή γνώμη να σταματήσουν τα σχέδια πολεμικής επίθεσης κατά μιας ακόμα αραβικής χώρας, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι. Ακόμα κι αν συμβεί άλλωστε, το πανίσχυρο «κόμμα του Πολέμου», σε Δύση-Ισραήλ, δεν πρόκειται να το βάλει κάτω. Θα επανέλθει με νέες προτάσεις και πράξεις κλιμάκωσης, όπως πράττει συστηματικά από το 2001, με αποτέλεσμα την καταστροφή των σημαντικότερων αραβικών κρατών (Ιράκ, Συρία, ίσως Αίγυπτος αύριο) και τη διατήρηση, ζωντανής, μιας πολύ ευρύτερης απειλής πάνω από όλη την περιοχή. Ελλάδα και Κύπρος δεν βρίσκονται στο διάστημα – συνιστούν τομή Ευρώπης και «ευρείας Μέσης Ανατολής». Ως νεώτερο ελληνικό έθνος συγκροτηθήκαμε σε μεγάλο βαθμό από την αντίστασή μας αφενός στους Οθωμανούς, αφετέρου προς κάθε είδους Σταυροφόρους, που επεχείρησαν να ελέγξουν τον ελληνικό χώρο, προτού εξορμήσουν κατά της σλαβικής ή ισλαμικής Ανατολής. Το κράτος μας, η δημοκρατία μας δεν υπήρξε «σταυροφορικό» σχέδιο και η Ελλάδα δεν αναμείχθηκε στην ευρωπαϊκή αποικιοκρατία. Ο Χίτλερ έχασε πολύτιμο χρόνο και ενέργεια – και πιθανώς τον πόλεμο - για να καταλάβει την Ελλάδα, προτού επιτεθεί στη Ρωσία. Ο Τσώρτσιλ έδωσε τα πάντα στον Στάλιν για τον έλεγχο της Ελλάδας πριν αρχίσει ο Ψυχρός Πόλεμος. Η δικτατορία του 1967 και το πραξικόπημα του 1974 είχαν, ως κύρια επιδίωξη, τον έλεγχο Κύπρου και Κρήτης ενόψει πολέμων στη Μέση Ανατολή. Και αξίζει να διερωτηθούμε για το κατά πόσον η οικονομική επίθεση που δέχτηκαν Ελλάδα και Κύπρος δεν έχει, πέραν της οικονομικής, και κρυφή γεωπολιτική ατζέντα. Τα δύο κράτη είναι τα πρώτα ευρωπαϊκά κράτη που χάνουν την κυριαρχία τους με οικονομικό πόλεμο, όπως στρατιωτικά μέσα πραγματοποιούν το ίδιο έργο στον γειτονικό μας αραβικό κόσμο. ‘Όλα αυτά θα επέβαλαν κανονικά πολύ δραστήρια ελληνική πολιτική στη Μέση Ανατολή, μια πολιτική που είχε η Αθήνα στο παρελθόν, παίζοντας σημαντικότατο ρόλο στην περιοχή. Σήμερα, η φιλοδοξία των κυβερνώντων περιορίζεται σε αυτό, όπως και σε όλα τα θέματα, στον ρόλο πρόθυμου υπηρέτη Δυτικών και ισραηλινών συμφερόντων, εις βάρος ακόμα και των πιο ζωτικών ελληνικών. ‘Όπως είπε βετεράνος ‘Ελληνας διπλωμάτης, μετά την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στις ΗΠΑ, «ΗΠΑ και Ισραήλ παίρνουν τα πετρέλαια και τις δύο χώρες, οι Ευρωπαίοι τους τόκους και οι ‘Ελληνες τα αρχ… μας» - ο άνθρωπος σπανίως χρησιμοποιεί αυτή τη γλώσσα κι εμείς αποφεύγουμε να τη χρησιμοποιούμε. Αν το πράττουμε εδώ είναι γιατί αποδίδει τόσο καλά την πραγματικότητα. Τρελαίνεται κανείς όταν ακούει π.χ. την κυπριακή κυβέρνηση να ισχυρίζεται ότι η μεγαλόνησος δεν θα πάθει τίποτα σε περίπτωση πολέμου. Είναι δυνατόν να ελπίζει κανείς ότι μάζες τουριστών θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν το μαύρισμα στις παραλίες, δίπλα στα αεροδρόμια από όπου θα ξεκινάνε οι επιδρομές στη Συρία; Γιατί, αφού είναι έτοιμοι να δώσουν γη και ύδωρ σε όποιον δυτικό ή ισραηλινό τους τα ζητήσει, οι Κύπριοι ιθύνοντες δεν ζητούν τουλάχιστο ρητή, προκαταβολική αποζημίωση για τις ζημιές στον τουρισμό που θα υποστούν – λίγα έπαθαν μέχρι τώρα; Είδαμε τι έγινε με την έκρηξη στο Μαρί. Είναι άραγε οι κυπριακές αρχές (και οι ελλαδικές) σε θέση να αντιμετωπίσουν τυχόν αντίποινα με τη μορφή πυραυλικών ή τρομοκρατικών επιθέσεων; Το ότι αυτά δεν συνέβησαν σε προηγούμενες περιπτώσεις, δεν σημαίνει ότι δεν θα συμβούν και στο μέλλον. Η κρίση στη Συρία δεν είναι μεμονωμένο γεγονός, αλλά κρίκος στην ακολουθία πολέμων που άρχισε το 2001. Αν πέσει ο ‘Ασαντ, η επίθεση θα συνεχιστεί στον Λίβανο και μετά στο Ιράν. Υπάρχουν σχέδια, δημοσιευμένα στον αμερικανικό τύπο, για χρήση τακτικών ατομικών όπλων κατά του Ιράν και επίσης είναι σαφές ότι τέτοια κλιμάκωση εμπεριέχει τον κίνδυνο εξέλιξης σε άτυπη παγκόσμια σύρραξη. Οι ιθύνοντες λοιπόν Αθηνών και Λευκωσίας, ιδίως μερικοί απόστρατοι κουφιοκεφαλάκηδες, στρατηγοί της κακιάς ώρας, που δεν κέρδισαν, ούτε μπορούν να κερδίσουν καμία μάχη στη ζωή τους, πρέπει να γνωρίζουν τι μπορεί να συνεπάγεται η ανάμειξη και εμπλοκή, πέραν ενός σημείου, Ελλάδας και Κύπρου 24 στο μεσανατολικό ηφαίστειο. Το ίδιο και διάφοροι δήθεν «αναλυτές», που τρώνε το παντεσπάνι τους λέγοντάς μας αυτά που οι ξένοι θέλουν να ακούμε και να διαβάζουμε. Οι κυβερνήσεις Ελλάδας και Κύπρου ισχυρίζονται ότι έχουν συμβατική υποχρέωση να προσφέρουν κάθε είδους διευκολύνσεις στους επιδρομείς. Ουδέν αναληθέστερο. Τη μόνη πραγματική συμβατική υποχρέωση που έχουν, και δεν τηρούν, τα δύο κράτη, είναι να μη διευκολύνουν πράξεις κατάφωρης παραβίασης του διεθνούς δικαίου, πολεμικές επιχειρήσεις δηλαδή εναντίον τρίτων κρατών, χωρίς εξουσιοδότηση του ΟΗΕ. Αυτά όμως δεν πρέπει να τα ευνοεί Ελλάδα και Κύπρος και για άλλο λόγο. ‘Εχουν βασίσει όλη την εξωτερική πολιτική τους στις αρχές του διεθνούς δικαίου. Δεν γίνεται να το επικαλείσαι αυτό το δίκαιο όταν σε συμφέρει και να το ξεχνάς στις άλλες περιπτώσεις. Μερικοί προσβάλλουν μάλιστα και τον Θουκυδίδη, περιγράφοντάς τον ως κάτι μεταξύ ρουφιάνου και λαμόγιου, που υποστηρίζει δήθεν ότι μπορεί και πρέπει οι άνθρωποι και τα κράτη να κάνουν οτιδήποτε ανήθικο, αν είναι προς το συμφέρον τους! ‘Ετσι κατάλαβαν (και) την ιστορία, για αυτό άλλωστε και τα δύο κράτη μας βρίσκονται εκεί που βρίσκονται. Στην πραγματικότητα, Ελλάδα και Κύπρος θα είχαν πολλά να κερδίσουν υιοθετώντας μια σοβαρή και λογική στάση και αντιτασσόμενες στα τυχοδιωκτικά σχέδια επιδρομής κατά της Συρίας, τη συμπάθεια δηλαδή ισχυρών διεθνών δυνάμεων που έχουν πλέον αγανακτήσει με την μονομερή δράση των ΗΠΑ, όπως η Ρωσία, η Γερμανία και η Κίνα π.χ., αλλά και σημαντικότατα στρώματα της διεθνούς κοινής γνώμης. Για να το καταλάβει όμως κάποιος αυτό πρέπει να αποβάλει προηγουμένως τη νοοτροπία του δούλου – αλλοιώς δεν γίνεται. Σημειώνουμε ότι η Ελλάδα και η Κύπρος διατηρούσαν στο παρελθόν στενότατους, σχεδόν «συμμαχικούς» δεσμούς με το καθεστώς ‘Ασαντ (και δεν είναι ωραίο πράγμα να μαχαιρώνεις πισώπλατα τον φίλο σου στην πρώτη δυσκολία!). Επιπλέον, η πτώση του καθεστώτος αποτελεί πηγή δικαιολογημένου τρόμου για τους ‘Ελληνες, Ελληνορθόδοξους, Αρμένιους και Κούρδους της Συρίας, η ύπαρξη των οποίων είναι, εκτός των άλλων, και μια γέφυρα πολιτισμών. ‘Εχουν κάποιο συμφέρον, Αθήνα και Λευκωσία, να δουν την αρχαία χώρα της Συρίας, που έδωσε καταφύγιο στους Χριστιανούς της Αντιοχείας να διαμελίζεται μεταξύ Αλ Κάιντα και Τουρκίας; Μήπως τρελαθήκαμε όλοι μαζί του γαρ μεγάλου της υποτέλειας; ‘Η μήπως Ελλάδα και Κύπρος είναι έτοιμες να υποδεχθούν εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες που αναπόφευκτα θα μας στείλει η δυτική επιδρομή στη Συρία, που είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε; Δεν αντέχουμε να διαφωνήσουμε με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, μας λένε και γράφουν οι απολογητές της κυβερνητικής πολιτικής. Σε τι ακριβώς όμως μας έχει βοηθήσει η Ουάσιγκτων και το Τελ Αβίβ; Γιατί ουδείς των οπαδών της υποταγής μας δεν μπορεί να περιγράψει κάπως συγκεκριμένα τα οφέλη από αυτή την πολιτική; Τι παραπάνω θα μας κάνουν από όσα ήδη μας συμβαίνουν; Μήπως μας πάρουν περισσότερο στα σοβαρά, σε όλα τα θέματα, αν δούνε ότι δεν είμαστε δεδομένοι; Σα να μην έφτανε η Συρία, οι Υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Κύπρου σπεύδουν στην Αίγυπτο, επισκέψεις που μπορούν να θεωρηθούν πράξεις αναγνώρισης και υποστήριξης της στρατιωτικής δικτατορίας στο Κάιρο, λίγες μόνο εβδομάδες μετά ένα αιματηρό πραξικόπημα με εκατοντάδες νεκρούς (που επίσης είναι πιθανότατα και μια νίκη της πολιτικής Νετανιάχου επί της πολιτικής Ομπάμα). Τι περιμένει πάλι να κερδίσει η Ελλάδα και η Κύπρος από τέτοιες αναμείξεις; Δεν έχει κανείς καμία διάθεση να υποστηρίξει τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, αλλά δεν επιτρέπεται το όνομα της Ελλάδας να κηλιδώνεται με τέτοιο τρόπο. Η Αθήνα (και η Λευκωσία) έχει σοβαρό στρατηγικό συμφέρον να τοποθετηθεί ως μια δύναμη φιλική προς τους ‘Αραβες και τους Μουσουλμάνους, δύναμη αρχών που συμπαρίσταται στους αγώνες των λαών αυτών, χωρίς να παρεμβαίνει στα εσωτερικά τους, χωρίς να υποστηρίζει τυράννους και χωρίς να δίνει μαθήματα. Φέρουμε πολύ βαρύ όνομα και μεγάλη ιστορία. Είναι προς το συμφέρον μας να τα σεβόμαστε. 25 ΣΆΒΒΑΤΟ, 31 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 2013 Ο ΟΜΠΑΜΑ, Η ΣΥΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου Δεν υπάρχει άλλη εξήγηση. Ο ‘Ασαντ κατελήφθη προφανώς από κρίση ανίας. Κέρδιζε τον πόλεμο, όταν όλοι περίμεναν ότι θα χάσει. Σου λέει λοιπόν, τι να κάνω για να ξεβαρεθώ, παίρνει τα χημικά του και, άνευ αποχρώντος λόγου ή πιθανού κέρδους, τα ρίχνει σε μια γειτονιά της Δαμασκού, γεμάτος περιέργεια να δει αν θα του κάνει τίποτα η υπερδύναμη. Δεν πρόκειται απλώς για προβοκάτσια, είναι από τις πιο χοντροκομμένες. Το μόνο «στοιχείο» που τη στηρίζει είναι η υποκλοπή μιας συνομιλίας από τις – εγνωσμένης ειλικρίνειας και αξιοπιστίας – ισραηλινές υπηρεσίες. Η προσφυγή σε όλο και πιο κραυγαλέα ψέμματα δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαία, είναι ενδεικτική του νέου, παρόντος ολοκληρωτισμού. Ζητάνε από όλους μας, είτε πρόκειται για την καταστροφή της μιας μετά την άλλη αραβικής χώρας, είτε για τους «πολέμους χρέους» κατά των Ευρωπαίων, όχι μόνο να φωνάζουμε «ο γάιδαρος πετάει», αλλά και να ανυπομονούμε στο τέλος, ει δυνατόν, για την εκτέλεσή μας, όπως ο κατηγορούμενος στη «Δίκη» του Κάφκα. Μας λένε ότι θα εξουδετερώσουν με βομβαρδισμούς τα χημικά του ‘Ασαντ – μα, αν το κάνουν, θα διακινδυνεύσουν λογικά μια πολύ μεγάλη καταστροφή. Ευτυχώς, ο Θεός αγαπάει τον κλέφτη, αγαπάει όμως και τον νοικοκύρη. Η ψήφος της πλειοψηφίας των Βρετανών βουλευτών εναντίον της στρατιωτικής επέμβασης ήταν μια μεγάλη στιγμή όχι μόνο του αντιπολεμικού κινήματος, αλλά της ίδιας της ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, που απέδειξε ότι ακόμα επιζεί, παρά τον ανερχόμενο ολοκληρωτισμό, όπως και του βρετανικού Εργατικού Κόμματος. Ελπίζουμε ότι και οι φίλοι της Ευρωπαϊκής Αριστεράς θα αφυπνισθούν γιατί μείναμε κατάπληκτοι όταν επισκεφθήκαμε προ ημερών το ιστολόγιο του κόμματος όπου δεν υπήρχε η παραμικρή αναφορά ούτε στο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αίγυπτο, ούτε στην απειλή πολέμου κατά της Συρίας! Μόλις την Πέμπτη 29 αναρτήθηκε, επιτέλους, μια δήλωση εναντίον της προοπτικής πολέμου κατά της Συρίας, τη στιγμή που θα έπρεπε εδώ και μέρες τα κόμματα της ευρωπαϊκής αριστεράς να έχουν βγει στους δρόμους. Για την Αίγυπτο πάντως ακόμα δεν υπάρχει τίποτα! (με την ευκαιρία να πούμε ότι και η κάλυψη της ελληνικής τραγωδίας είναι περίπου ανύπαρκτη από το συγκεκριμένο site!) Τρία κράτη πλήρως κατεστραμμένα (Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη), ένα (Συρία) ημικατεστραμμένο, ένα υπό χούντα και απειλή εμφυλίου (Αίγυπτος), δύο υπό διαρκή απειλή πολεμικής εξαφάνισης (Ιράν, Λίβανος), ένα υποψήφιο για μεγάλο πόλεμο (Πακιστάν). Αυτός είναι ο απολογισμός δώδεκα χρόνων επεμβάσεων που ξεκίνησαν το 2001, αν όχι με τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο, στην «ευρεία Μέση Ανατολή», χωρίς να λογαριάσουμε τους ασκούς του Αιόλου που η ανατροπή Καντάφι άνοιξε για όλη την Αφρική. Μπορεί οι Αμερικανοί νεοσυντηρητικοί – ο κύκλος «Περλ, Βούλφοβιτς και Νετανιάχου», η ομάδα για τον «αμερικανικό 21ο αιώνα» κλπ. – νάφυγαν από την αμερικανική κυβέρνηση, οι ιδέες όμως και τα προγράμματά τους δεν έφυγαν από την αμερικανική πολιτική, που ακολουθεί, έκουσα, άκουσα, το πρόγραμμα που μας ανακοίνωσε ευθέως το «κόμμα του πολέμου» στις αρχές της πρώτης θητείας Μπους του νεώτερου, περιγράφοντας μια σειρά καθεστώτων που θα ανατρεπόντουσαν – και τα μισά και πλέον έχουν ήδη ανατραπεί. Φαίνεται μάλιστα, ότι η νεοσυντηρητική ατζέντα βρίσκει ευκολότερα τον τρόπο να δρα από το παρασκήνιο, παρά από το προσκήνιο, όπου υφίσταται και το κόστος των επιλογών της. ‘Όχι μόνο διαθέτει ισχυρότατη παρουσία στην Ουάσιγκτον, ιδίως στο Κονγκρέσσο, ικανή συχνά να βραχυκυκλώνει τον ίδιο τον Πρόεδρο, αλλά και ελέγχει πλήρως το Παρίσι, και την πρώην γκωλική δεξιά και το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Αν οι προβοκάτσιες είναι πιο χοντροκομμένες, η ρητορεία της μεταμοντέρνας αποικιοκρατίας που καλούμεθα να πιστέψουμε γίνεται κι αυτή πιο ασυνάρτητη. Ασυναρτησία επίσης ενδεικτική της μετάβασης από την ύστερη, «ιμπεριαλιστική» αστική δημοκρατία (του ψυχρού πολέμου) στον μεταμοντέρνο ολοκληρωτισμό (αυτό που συμβαίνει επίσης με άλλα μέσα στην Ευρώπη). Στο Αφγανιστάν έγινε εισβολή για να ξεριζωθεί η Αλ Κάιντα, που είχε οργανώσει προηγουμένως ηCIA – στη 26 Συρία, η Αλ Κάιντα είναι τώρα ο κατ’ εξοχήν σύμμαχος των Δυτικών. Που επικροτούν το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αίγυπτο και την αιματηρή καταστολή των Αδελφών Μουσουλμάνων, παρόλο που είναι πολύ πιο μετριοπαθείς από τους κυριολεκτικά κανίβαλους συμμάχους των Αμερικανών στη Συρία τρώνε τις καρδιές και τα συκώτια των αντιπάλων τους! Εναντίον των «εθνικιστικών αυταρχισμών» (Συρία, Ιράκ) οι δυτικοί αγωνίζονται για τη «δημοκρατία», στηρίζουν όμως τους Αιγύπτιους χουντικούς που σκοτώνουν στο σωρό τους πολίτες τους ή τον εμίρη του Μπαχρέιν που κρεμάει τους αρχηγούς της εξέγερσης. Αγωνίζονται εναντίον του «αυταρχικού ισλαμισμού» του Ιράν, αλλά δεν λένε κουβέντα για τα μεσαιωνικά ήθη και έθιμα της κατασκευασμένης από τους ίδιους Σαουδικής Αραβίας. Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ο σκοπός ήταν να βάλουμε «μπλε» καθεστώτα, αποτρέποντας ή ρίχνοντας τα «κόκκινα». Τώρα, η επιδίωξη είναι η διακυβέρνηση δια του χάους και της αποσύνθεσης, χωρών, καθεστώτων, κοινωνιών, της μετατροπής δηλαδή του αραβομουσουλμανικού κόσμου σε μια «συνομοσπονδία» αλληλοσπαρασσόμενων οντοτήτων. Οι στρατηγικές αυτές έχουν περιγραφεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα άρθρα του ισραηλινού Γινόν, στην περίφημη μελέτη «A Clean Break: Α new strategyfor securing the Realm» (of Israel), που προβλέπει το σενάριο των πολέμων τύπου Ιράκ, συντάχθηκε από τον Ρίτσαρντ Περλ και την ομάδα του και παραδόθηκε στον Μπέντζαμιν Νετανιάχου τον Ιούλιο 1996. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός υιοθέτησε αρκετές από τις εισηγήσεις και τις περιέλαβε στην ομιλία που έκανε αμέσως μετά στο αμερικανικό Κονγκρέσσο και πραγματοποιήθηκαν κατά τον δεύτερο πόλεμο του Κόλπου. Αργότερα, η μελέτη για τον «αμερικανικό Εικοστό Αιώνα» συνέθεσε τις ιδέες των νεοσυντηρητικών για τη Μέση Ανατολή με τις ιδέες για την μεταψυχροπολεμική παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ που περιλαμβάνουν οι εκθέσεις Τζερεμάια και Βούλφοβιτς. Αν θέλετε να βρείτε τις πραγματικές ρίζες αυτών των ιδεών πρέπει να πάτε στην εξτρεμιστική τάση του αμερικανικού κατεστημένου, που έσπρωχνε σε προληπτικό πυρηνικό πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ τις δεκαετίες μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο – αυτούς που εκπροσωπήθηκαν από τον Τέλλερ, τον Βοχσλέττερ, τον Ρέιγκαν μέχρι τους μαθητές τους Περλ και Βούλφοβιτς και ολόκληρο το ρεύμα γύρω από το περιοδικό Commentary. Τα πρόσωπα αυτά έχουν εμπνεύσει την ιστορική ταινία-ανατομία του ψυχρού πολέμου, το «ΣΟΣ, Πεντάγωνο καλεί Μόσχα» (Dr. Strangelove), του Στάνλει Κιούμπρικ, που μας έχει προσφέρει επίσης μια ανατριχιαστική ανατομία της παγκόσμιας άρχουσας τάξης με την τελευταία ταινία του, τα «Μάτια ερμητικά κλειστά». Για την ολοκληρωτική τάση του καπιταλισμού, η περίοδος που άνοιξε με την διάλυση της ΕΣΣΔ συνιστά τη μεγάλη ευκαιρία για την εγκαθίδρυση της παγκόσμιας Αυτοκρατορίας – και για την καταστροφή των κρατών ως μορφωμάτων περιορισμένης έστω εθνικής κυριαρχίας, είτε με στρατιωτικά μέσα (Μέση Ανατολή), είτε με οικονομικο-πολιτικά (Ευρώπη). ‘Oπως το διετύπωσε ο ρεπουμπλικάνος ιδεολόγος Τσαρλς Κραουτχάμερ «είμαστε (οι Αμερικανοί μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ) στο σημείο που ήταν οι Ρωμαίοι μετά την καταστροφή της Καρχηδόνας». Ο ριζοσπαστισμός αυτών των σχεδίων είναι τόσο έντονος, που έχουν προκαλέσει δύο αποτελέσματα. Πρώτον, μια δριμύτατη εσωτερική σύγκρουση στην κορυφή της «αυτοκρατορικής εξουσίας», σύγκρουση που έχει προσωποποιηθεί τρόπον τινά από τους Μπέντζαμιν Νετανιάχου και Ζμπίγγκνιου Μπρζεζίνσκι. Δεύτερον έχει αποτελέσει ένα ισχυρό κίνητρο για Ρώσους, Κινέζους, ορισμένους Ευρωπαίους και τους Νοτιοαμερικανούς, να συντονίσουν πρακτικότερα τις προσπάθειές τους για την αναζήτηση δρόμων προν έναν πολυπολικό κόσμο. 27