athena-socialscience.net, paper no 15 Κνηλσληθόο Απνθιεηζκόο: Δηζαγσγή ζηελ Έλλνηα Η Καηαλόεζε ηεο Γηαδηθαζίαο1 ηνπ Παλαγηψηε Εάλλε “Social Exclusion: Introduction to the Meaning. Understanding the Process” by Panagiotis Zannis Βηβιηνγξαθηθή Παξαπνκπή: Εάλλεο, Π. (2006), «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο: Δηζαγσγή ζηελ Έλλνηα. Ζ Καηαλφεζε ηεο Γηαδηθαζίαο», θεθάιαην ζην ζπιινγηθφ ηφκν: Ζ Ανάπηςξη Σςνοδεςηικών Υποζηηπικηικών Υπηπεζιών, Αζήλα: Δξκήο θαη ΔΚΔΠΗ, ζ.ζ. 4 – 27, athenasocialscience.net paper no 15 Περίληψη Ζ έννοια ηος κοινυνικού αποκλειζμού, παπόηι είναι πποζιηή ζηοςρ πεπιζζόηεποςρ από εμάρ, υζηόζο είναι απκεηά ζύνθεηη όηαν επισειπούμε να ηην αναλύζοςμε, αλλά και να ηη σπηζιμοποιήζοςμε «επγαλειακά» για ηιρ ανάγκερ ηηρ επιμόπθυζηρ. Γιαηί αθοπά ζ’ ολόκληπο ηο θάζμα ηυν κοινυνικών επιζηημών, από ηην κοινυνική ανθπυπολογία και ηην πολιηική επιζηήμη, μέσπι ηην τςσολογία, ηη νομική και ηην πολιηική οικονομία. Και αν ςποθέζοςμε όηι όλερ αςηέρ οι επιζηήμερ έσοςν υρ ιδεαηό ζηόσο να επινοήζοςν ή να αποκυδικοποιήζοςν ηοςρ ηπόποςρ για να εςηςσήζοςν οι άνθπυποι, ηο ππώηο βήμα δεν μποπεί να είναι άλλο, από ηο πώρ θα μποπέζοςν όλοι οι άνθπυποι να ζςμμεηέσοςν ιζόηιμα ζηην κοινυνία. Λέμεηο θιεηδηά: Γηαθνξεηηθφηεηα, Γηαθξίζεηο, Κνηλσληθή Έληαμε, Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο, Ηζνηηκία-Ηζφηεηα 1.1 Η Γηαθνξεηηθόηεηα Όινη εκείο νη άλζξσπνη ππαγφκαζηε ζε δχν δηαδηθαζίεο εμέιημεο: Σεο γελεηηθήο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο. Απηέο νη δχν δηαδηθαζίεο ζπληεινχληαη παξάιιεια θαζ‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο καο, πάληνηε ζε αιιειεπίδξαζε κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο (Segall, et al, 1996). ηελ Αθξηθή, ην καχξν ρξψκα ηνπ δέξκαηνο ησλ θαηνίθσλ είλαη απνηέιεζκα πξνζαξκνγήο ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Απηφ ην 1 Σν θείκελν έρεη ζπγγξαθεί ζχκθσλα κε ηηο αξρέο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 1 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ραξαθηεξηζηηθφ παξφηη είλαη θνηλφ, δελ ζεκαίλεη φηη νδεγεί θαη ζηελ νκνηφηεηα κεηαμχ ησλ φισλ ησλ αλζξψπσλ ηεο Αθξηθήο. Γηαηί γηα θάζε άλζξσπν μερσξηζηά, ε δηαδηθαζία ηεο γελεηηθήο πξνζαξκνγήο είλαη απνηέιεζκα απείξσλ δηαθιαδψζεσλ ζηε γελεαινγηθή αιπζίδα, κε απνηέιεζκα ηα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ καχξσλ θαηνίθσλ ηεο Αθξηθήο λα δηαθέξνπλ γεσγξαθηθά. Οη ιανί πνπ βξίζθνληαη εγγχηεξα ηεο Μεζνγείνπ έρνπλ γεληθά πην αλνηρηφ καχξν ρξψκα ζε ζρέζε κε ηνπο ιανχο πνπ δηαβηνχλ ζηε λνεηή γξακκή ηνπ Ηζεκεξηλνχ. Αλ εμεηάζνπκε θαη άιια θπζηνγλσκηθά ραξαθηεξηζηηθά ζα δνχκε φηη ππάξρνπλ θαη κεγάιεο δηαθνξέο πνπ εληνπίδνληαη απφ θπιή ζε θπιή. ηηο άθξεο απηήο ηεο αιπζίδαο αθφκα θαη κέζα ζηελ ίδηα νηθνγέλεηα, αλάκεζα ζε αδέιθηα, θάζε άλζξσπνο δηαθέξεη ζηα θπζηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά ζε ζρέζε κε θάπνηνλ άιινλ. Με ηελ αλάιπζε ηνπ D.N.A., κε ηα δαρηπιηθά απνηππψκαηα, αθφκα θαη κε ηηο δηαθνξέο ηεο ίξηδαο ησλ καηηψλ, είκαζηε βέβαηνη φηη θάζε άλζξσπνο δηαζέηεη κία, κνλαδηθή θαη αλεπαλάιεπηε βηνινγηθή ηαπηόηεηα. ηελ Δπξψπε, νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη γίλνληαη ρξηζηηαλνί θαη φρη βνπδηζηέο. Απηφ είλαη έλα θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ πνιηηηζκηθήο πξνζαξκνγήο ησλ θαηνίθσλ ηεο Δπξψπεο. Αιιά θαη ζε δηαθνξεηηθέο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο δηαθξίλνπκε φηη θπξηαξρνχλ ηδηαίηεξα δφγκαηα ηνπ ρξηζηηαληζκνχ (θαζνιηθνί, πξνηεζηάληεο, νξζφδνμνη θ.α.). Αθφκα θαη αλ ζπγθξίλνπκε δχν ρξηζηηαλνχο νξζφδνμνπο πνπ έρνπλ κεγαιψζεη ζηνλ ίδην ηφπν, ζηελ ίδηα νηθνγέλεηα θαη κε ηηο ίδηεο αξρέο απφ ηνπο γνλείο ηνπο, δηαπηζηψλνπκε δηαθνξέο σο πξνο ην ηη πηζηεχνπλ θαη κε πνηνλ ηξφπν εθδειψλνπλ ηε ζξεζθεπηηθφηεηά ηνπο. Ο έλαο αδειθφο κπνξεί λα εκπλέεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ παξαβνιή ηνπ «Καινχ ακαξείηε», ελψ ν κηθξφηεξνο ίζσο απφ ηνλ «Άζσην Τηφ»(!). Φαληαζηείηε ηψξα, αλ ζπλππνινγίζνπκε ηηο ηδηαίηεξεο πξνηηκήζεηο ησλ δχν αδειθψλ γηα ηνλ αζιεηηζκφ, ηε κνπζηθή, ηε δηαζθέδαζε θ.ιπ. Δίλαη αδχλαηνλ λα αλαπηχμνπλ ηελ ίδηα αθξηβψο πξνζσπηθφηεηα. Αθφκα θαη έλα βηβιίν πνπ δηάβαζε κφλνλ ν έλαο απφ ηνπο δχν, είλαη ηθαλφ λα θάλεη ηε δηαθνξά… ‟ απηά ηα δχν παξαδείγκαηα, νη παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ ηφζν ηε θπζηθή φζν θαη ηελ πνιηηηζκηθή πξνζαξκνγή καο ζην πεξηβάιινλ, είλαη απείξσο πνιπδηάζηαηνη. Δμαξηψληαη απφ ηε γελεηηθή θαη πνιηηηζκηθή κεηαβίβαζε απφ γεληά ζε γεληά θαη ζπλδηακνξθψλνληαη εθνχζηα ή αθνχζηα θαζ‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο καο. Οη άπεηξνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ θαζέλαλ απφ εκάο μερσξηζηά ζπληζηνχλ θαη ηε κνλαδηθφηεηά καο. Δίλαη αδχλαηνλ λα ππάξμεη έλαο _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 2 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 δεχηεξνο παλνκνηφηππνο άλζξσπνο ζ‟ νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Σφζν απφ βηνινγηθήογελεηηθήο άπνςεο, φζν θαη ςπρνπλεπκαηηθήο ζπγθξφηεζεο θαη ζπκπεξηθνξάο. Όινη νη άλζξσπνη ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε κνλαδηθόηεηα θαη ηε δηαθνξεηηθόηεηα ηεο ύπαξμήο ηνπο. Γηαζέηνπλ κία θαη κνλαδηθή παξνπζία δηαθνξεηηθή απφ ηνπο άιινπο. Απηή ε δηαθνξεηηθφηεηα ζπλεπάγεηαη δηαθνξεηηθέο δπλαηφηεηεο, ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο.. …αιιά θαη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο. 1.2 Οη Φπζηνινγηθέο Γηαθξίζεηο «Αλ εγψ έρσ χςνο 1,90 cm θαη εζχ 1,75 cm. Πνηνο είλαη πην ςειφο;» «Μα θπζηθά εγψ»… Απηνλφεηε απάληεζε. Αλ ηψξα ξσηήζσ «πνηνο απφ ηνπο δπν καο είλαη αλψηεξνο σο άλζξσπνο»; Μελ μερλάκε φηη καο ρσξίδνπλ 15 νιφθιεξα εθαηνζηά! Θα απαληήζεηε κε ην δίθην ζαο φηη «απηή είλαη κία πνιχ θνπηή εξψηεζε». Αλ είλαη δπλαηφλ λα δηαθξίλνπκε ηνπο αλζξψπνπο ιφγσ χςνπο! Έρνπκε επνκέλσο λα θάλνπκε κε θπζηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε είλαη κία δηαθνξά πνπ γίλεηαη αληηιεπηή απ‟ φινπο καο. Σα δηαθνξεηηθά θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ έρνπκε, καο επηηξέπνπλ λα θάλνπκε θάπνηεο πξάμεηο θαη ελέξγεηεο πην εχθνια ή πην απνηειεζκαηηθά απφ θάπνηνλ άιινλ ή ην αληίζεην. Ο ςειφο κπνξεί λα θαηεβάζεη πην εχθνια έλα πηάην απφ έλα ξάθη πνπ βξίζθεηαη ςειά. Ο πην θνληφο ζα κπνξνχζε ίζσο κε κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα (πηζαλφλ θαη κε ηε βνήζεηα απφ έλα ζθακπφ). Καηά ζπλέπεηα, είλαη ινγηθφ φηαλ ζειήζνπκε λα θαηεβάζνπκε απηφ ην πηάην γηα ην ηξαπέδη καο, λα απεπζπλζνχκε ζηνλ ςειφ θίιν ηεο παξέαο. Ζ επηινγή ηνπ πξνζψπνπ εμαξηάηαη απφ έλα θπζηθό γλώξηζκα, απφ κία θπζηθή δηαθνξά, πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ιεηηνπξγεί σο θπζηθφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζε ζρέζε κε ηνλ πην θνληφ θίιν καο. Αλ ηπραίλεη ν πην θνληφο θίινο καο λα έρεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ ηαηξνχ θαη εκείο έρνπκε έλα ρξφλην πξφβιεκα πνλνθεθάινπ, είλαη ινγηθφ λα ξσηήζνπκε ηνλ ηαηξφ θαη φρη ηνλ ςειφ θίιν καο πνπ δελ είλαη ηαηξφο. Κάλνπκε κήπσο θάπνηα δηάθξηζε ζ‟ απηέο ηηο δχν ελέξγεηέο; Μα, θπζηθά… Γηαθξίλνπκε ηνπο θίινπο καο απφ θάπνηα αληηθεηκεληθψο δηαθξηηά ραξαθηεξηζηηθά ή ηδηφηεηεο πνπ είλαη είηε θπζηθά (χςνο) είηε είλαη επίθηεηα (ε ηδηφηεηα ηνπ ηαηξνχ). Γελ ζα ήηαλ παξάινγν ηψξα λα πηζηεχνπκε φηη κε απηέο ηηο επηινγέο πνπ θάλνπκε ζα _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 3 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 πξνζβάιινπκε ηνλ θίιν πνπ δελ επηιέμακε ζε θάζε πεξίπησζε; Γελ ζα ήηαλ παξάινγν θαη απφ ηελ πιεπξά ησλ θίισλ καο λα ππνζέζνπλ φηη εκείο ζεσξνχκε θάπνηνλ αλψηεξν γεληθά ή πην άμην βάζεη ηεο επηινγήο καο; Κάζε άλζξσπνο έρεη νξηζκέλα θπζηθά ή επίθηεηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο πνπ ηνλ δηαθνξνπνηνχλ απφ ηνπο άιινπο. Δίλαη κία ινγηθή δηάθξηζε λα κελ επηιέμνπκε έλαλ εξγαδφκελν ζηνλ ηνκέα ηεο θαζαξηφηεηαο γηα λα καο ηαηξέςεη απφ ηνπο πνλνθεθάινπο, νχηε έλα παηδί γηα κία πνιχ θνπηαζηηθή εξγαζία, αιιά νχηε θαη έλα άηνκν κε θηλεηηθά πξνβιήκαηα ζηε ζέζε ηνπ δηαλνκέα επηζηνιψλ. Τπάξρνπλ επνκέλσο κία ζεηξά απφ θπζην-ινγηθνί πεξηνξηζκνί ή θαη απνθιεηζκνί ζηελ εθηέιεζε δηαθφξσλ πξάμεσλ θαη ελεξγεηψλ πνπ πεγάδνπλ απφ αληηθεηκεληθά δηαθξηηέο δηαθνξέο κεηαμχ πξνζψπσλ. Δίλαη κία αλαπφθεπθηε ζπλέπεηα ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ αλζξψπσλ. 1.3 Κνηλσληθή δηαθνξνπνίεζε θαη θνηλσληθέο δηαθξίζεηο «Πνηνο ζεσξείηαη γεληθά πην ρξήζηκνο ζηελ θνηλσλία, έλαο ηαηξφο ή έλαο εξγαδφκελνο ζηελ θαζαξηφηεηα ησλ δξφκσλ»; Ζ θνηλσλία καο θαίλεηαη λα αμηνινγεί πην ζεηηθά ηνλ ηαηξφ. Απηή ε αλαγλψξηζε κεηαθξάδεηαη ζε πςειφηεξεο νηθνλνκηθέο απνδνρέο θαη κεγαιχηεξε εθηίκεζε πνπ απνιακβάλεη απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν ιφγσ ηεο επαγγεικαηηθήο ηδηφηεηάο ηνπ. Έηζη ν ηαηξφο είλαη γεληθά πην απνδεθηφο ζε κία θνηλφηεηα, ε άπνςή ηνπ έρεη ζπρλά κεγαιχηεξε βαξχηεηα αθφκα θαη γηα αξθεηά δεηήκαηα εθηφο ηνπ πεδίνπ ηεο ηαηξηθήο, είλαη γεληθά πην εχθνια απνδεθηφο ζε θνζκηθέο εθδειψζεηο θαη ζπλαλαζηξνθέο. Γελ ζπκβαίλεη ζπλήζσο ην ίδην κε έλαλ εξγαδφκελν ζηνλ ηνκέα ηεο θαζαξηφηεηαο, αθφκα θαη αλ ηπραίλεη ν ηειεπηαίνο λα έρεη κεγαιχηεξε γεληθή κφξθσζε θαη αληίιεςε θαη λα είλαη πην επράξηζηνο ζηηο ζπλαλαζηξνθέο. Αιιά θαη ν ηαηξφο ζπρλά φηαλ αλαθέξεη ηελ ηδηφηεηά ηνπ ληψζεη ππεξεθάλεηα, ελψ ν εξγαδφκελνο ζηελ θαζαξηφηεηα αηζζάλεηαη άβνια νξηζκέλεο θνξέο.. Αλ ξσηήζνπκε ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν «γηα πνην ιφγν» πξνηηκνχλ πεξηζζφηεξν ηνλ ηαηξφ, κία ζπρλή, ινγηθνθαλήο απάληεζε είλαη: «…κα ν ηαηξφο κπνξεί λα ζεξαπεχεη αλζξψπνπο, ινγηθφ δελ είλαη λα ηνλ εθηηκνχκε πεξηζζφηεξν;» Αιιά θαη κία εχζηνρε απάληεζε ζα κπνξνχζε λα είλαη « ..θαη ν θαζαξηζηήο δξφκσλ ελεξγεί πξνιεπηηθά γηα ηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ, έηζη ψζηε λα κελ ρξεηαδφκαζηε _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 4 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ηφζν ζπρλά ηνλ ηαηξφ». Αλ θαη κάιινλ φινη ζα ζπκθσλνχζαλ κ΄ απηή ηελ άπνςε, δελ ζα πάςνπλ λα ζεσξνχλ ηνλ ηαηξφ σο πην ζεκαληηθφ πξφζσπν…. Απηή ε θνηλσληθνύ ηύπνπ δηάθξηζε παξάγεηαη απφ ηηο ζπιινγηθέο παξαζηάζεηο2 πνπ έρνπκε γηα ην ξφιν ηνπ ηαηξνχ ζε κία θνηλσλία. Δμαξηάηαη, δειαδή, απφ ηηο αληηιήςεηο πνπ κνηξάδνληαη ηα πεξηζζφηεξα κέιε ζε κία θνηλσλία, αλαθνξηθά κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ ηαηξνχ. Αληηιακβαλφκαζηε, φηη νξηζκέλα αληηθεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο ησλ αλζξψπσλ θαηαηάζζνληαη, αζπλείδεηα πνιιέο θνξέο, ζε κία αμηνινγηθή θιίκαθα. Πνηνλ ζεσξνχκε «αλψηεξν ή θαηψηεξν», πνηνλ ζεσξνχκε πην ζεκαληηθφ ή πην αζήκαλην, είλαη απνηέιεζκα ησλ ζπιινγηθψλ παξαζηάζεσλ πνπ έρεη θάζε θνηλσλία. Δίλαη απνηέιεζκα ζπλεηδεηήο ή αζπλείδεηεο κάζεζεο, πνπ αθνκνηψλεηαη κέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο3 θαη ηνπ επηπνιηηηζκνύ4. ην πξνεγνχκελν παξάδεηγκα, αληηιακβαλφκαζηε φηη ε ζχγθξηζε ιακβάλεη θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά. Γειαδή παξεκβαίλνπλ «θνηλσληθέο αληηιήςεηο», θάπνηα εμσαηνκηθψο πξνζδηνξηζκέλα θξηηήξηα αμηνιφγεζεο θαη πξνηίκεζεο. Πξνρσξνχκε ζε κία θνηλσληθήο θύζεο δηάθξηζε πνπ βαζίδεηαη ζε ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία έρνπκε σο θνηλσλία απνδψζεη ζ‟ έλαλ ηαηξφ, ζε ζρέζε κε έλαλ ππάιιειν θαζαξηφηεηαο. Σα αμηνινγηθά καο θξηηήξηα πθίζηαληαη ζρεδφλ ζε θάζε έθθξαζε ηεο θνηλσληθφηεηάο καο. Δπεξεάδνπλ γεληθφηεξα νιφθιεξν ην θάζκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο, απφ ηνλ ηξφπν ζθέςεο καο, ηε ζπκπεξηθνξά καο, αθφκα θαη ηελ αηζζεηηθή καο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Διιάδα κεηά ηνλ Β΄ Π.Π. κία ειιελίδα ζα έπξεπε λα δηαζέηεη θάπνηα «πεξηηηά θηιά» γηα λα έρεη επηηπρίεο ζην αλδξηθφ θχιιν. 2 «Παξάζηαζε» είλαη κία ζεκειηψδεο αλζξψπηλε ςπρηθή δξαζηεξηφηεηα, κε ηελ νπνία αλαθαινχληαη θαη αλαπαξίζηαληαη ζρήκαηα αληίιεςεο, γλψζεσλ, ζθέςεσλ, πξάμεσλ θαη εηθφλσλ πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί απφ πξνγελέζηεξεο εκπεηξίεο ή απφ πξνεγνχκελα εξεζίζκαηα θαη επηδξάζεηο ηνπ θπζηθνχ θαη θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο, ζηα κέιε κίαο θνηλσλίαο (Λεμηθφ Δπηζηεκψλ ηνπ Αλζξψπνπ, 1992: 308) 3 «Κνηλσληθνπνίεζε» είλαη ε δηαδηθαζία κάζεζεο πνπ δηαξθεί θαζ‟ φιε ηε δηάξθεηα δσήο ελφο αλζξψπνπ θαη αλαθέξεηαη ζηελ έληαμε θαη ζηελ ελζσκάησζή ηνπ ζ΄ έλα θνηλσληθφ ζχλνιν. Αθελφο κε ηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπ ην άηνκν απνθηά κία ηδηαίηεξε ζέζε κέζα ζην ζχλνιν θαη αθεηέξνπ, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, γίλεηαη θαη απηφο κέξνο ηνπ ζπλφινπ θαη θνξέαο ηεο θνηλσληθήο θιεξνλνκηάο πνπ ζεκειηψλεη ηε ζπιινγηθή ηαπηφηεηα (ηε ζπλαίζζεζε ηνπ «εκείο») (Σζανχζεο, 1996: 145-146) Γειαδή ην άηνκν εληάζζεηαη ζηελ θνηλσλία, κέζσ ηεο αθνκνίσζεο ηνπ ζπζηήκαηνο γλψζεσλ, θαλφλσλ θαη αμηψλ. 4 Δπηπνιηηηζκφο είλαη κία πην αθαλήο δηαδηθαζία, ζπλήζσο πεξηζζφηεξν αζπλείδεηε θαη έρεη λα θάλεη κε ηε κάζεζε θαη εζσηεξίθεπζε ησλ πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ πνπ καζαίλεη έλα άηνκν κέζσ ηεο επαθήο ηνπ κε ηελ θνηλσλία. Γηα παξάδεηγκα, έλα παηδί καζαίλεη λα κηιάεη ειιεληθά σο έλα πνζνζηφ κέζα απφ ην δεκνηηθφ ζρνιείν, αιιά δηακνξθψλεη ηελ νκηιία ηνπ θαη κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή επηθνηλσλία (βι. Segall et al, 1996). _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 5 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ήκεξα ην πξφηππν ηεο «φκνξθεο γπλαίθαο» είλαη εληειψο δηαθνξεηηθφ. Ζ «κφδα» είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφηεξν παξάδεηγκα αηζζεηηθήο πνπ «επηβάιιεηαη» ζε κία θνηλσλία. Έλα ξνχρν ή έλαο ηξφπνο ρηελίζκαηνο πνπ ζεσξνχκε θαιφγνπζην θαη ηπγράλεη απνδνρήο απφ ηελ θνηλσλία, κεηά απφ πέληε ρξφληα κπνξεί λα θαλεί ζ‟ εκάο ηνπο ίδηνπο σο θαθφγνπζην. Σν ηη είλαη «απνδεθηφ θαη ηη είλαη κε απνδεθηφ», ηη είλαη «σξαίν θαη ηη φρη», ηη ζεσξνχκε «εζηθφ θαη ηη αλήζηθν», αιιά θαη ηη είλαη «θπζηνινγηθφ» ή «αθχζηθν» πνιιέο θνξέο, αθφκα θαη ε «επηηπρία ή απνηπρία» ελφο αλζξψπνπ ζε νπνηαδήπνηε έθθξαζε ηεο πξνζσπηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο ηνπ δσήο, εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηα θπξίαξρα πξόηππα θαη ηηο θπξίαξρεο αμίεο5 πνπ επηθξαηνχλ ζε κία θνηλσλία. Οη αμίεο απηέο ζπλζέηνπλ θαη ηελ αηηία γηα ηε δεκηνπξγία θνηλσληθνύ ηύπνπ δηαθξίζεσλ, δειαδή ζεηηθώλ ή αξλεηηθώλ εληππώζεσλ, αληηιήςεσλ θαη ζηάζεσλ πνπ θαηαηάζζνπλ ηα ππνθείκελα ηεο δηάθξηζεο ζε αμηνινγηθέο θιίκαθεο. Κνηλσληθά θξηηήξηα αμηνιφγεζεο ππήξραλ ζ‟ φιεο ηηο θνηλσλίεο θαη ζ‟ φιεο ηηο επνρέο6. πκπεξαίλνπκε επνκέλσο φηη απνηεινχλ έλα εγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ. Αλάινγα κε ηα πξφηππα θαη ηηο αμίεο θάζε πνιηηηζκνχ, νη άλζξσπνη αμηνινγνχληαλ, ηεξαξρνχληαλ θνηλσληθά θαη είραλ δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε απφ ηνπο άιινπο. 1.3.1 Ο «θαλνληθόο», ν «θπζηνινγηθόο», θαη ν «κέζνο» άλζξσπνο Δξψηεζε: «Απηφο ν θίινο ζνπ, ν Κψζηαο, ηη άλζξσπνο είλαη»; Απάληεζε: Ση λα ζνπ πσ… Έλαο «θαλνληθφο» άλζξσπνο, έλαο «θπζηνινγηθφο» άλζξσπνο. Ννκίδσ πσο φινη καο έρνπκε δψζεη θάπνηα ζηηγκή κία παξφκνηα απάληεζε. Δλψ θαίλεηαη θαη‟ αξράο φηη είλαη πνιχ αφξηζηε, ζπρλά ν άλζξσπνο πνπ καο ξσηά δελ δεηά πεξηζζφηεξεο δηεπθξηλήζεηο. Δίλαη ζαλ λα γλσξίδνπκε φινη καο 5 Γειαδή ην πνηεο αληηιήςεηο κνηξάδνληαη νη πεξηζζφηεξνη πνιίηεο κίαο θνηλσλίαο. Ση ζεσξνχλ σξαίν θαη ηη φρη, ηη ζεσξνχλ γεληθά ζσζηφ θαη ηη ιάζνο θ.ν.θ. 6 Απηφ ζπλέβαηλε θαη ζηηο ιεγφκελεο «θπιεηηθέο θνηλσλίεο», απηέο πνπ ζεσξνχληαη σο «πξσηφγνλεο». Αθφκα θαη ζ‟ απηέο πνπ εληνπίδεηαη νηθνλνκηθφο εμηζσηηζκφο, δειαδή δελ ππήξρε άληζε δηαλνκή ηνπ πινχηνπ, νξηζκέλα κέιε ηνπο επηβξαβεχνληαλ κε ηε κνξθή εμνπζηψλ, θνηλσληθήο αλαγλψξηζεο θαη ζαπκαζκνχ γηα νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, αλάινγα κε ηηο θπξίαξρεο αμίεο ησλ θνηλσληψλ (βι. Balandier, 1990, Clastres, 1992,1999) _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 6 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 πεξηγξαθηθά, γηα πνηνλ άλζξσπν κηιάκε. Μεηαβηβάδνπκε, ζηελ νπζία, έλαλ νιφθιεξν «θαηάινγν» απφ πιεξνθνξίεο ζηνλ ζπλνκηιεηή καο κ‟ έλαλ θαη κνλαδηθφ ραξαθηεξηζκφ. Αλ αηζζαλφκαζηαλ φηη έπξεπε λα δψζνπκε θάπνηα ηδηαίηεξε πιεξνθφξεζε, φπσο φηη «ν Κψζηαο είλαη ςειφο, έρεη χςνο δχν κέηξα», απηή είλαη κία πιεξνθνξία πνπ ηνλ εμαηξεί απφ ηνλ θαλφλα ηνπ «ζπλεζηζκέλνπ» αλζξψπνπ. Αλ ν Κψζηαο είλαη ηπθιφο ή αλ ν Κψζηαο είλαη αξθεηά πινχζηνο, πνιχ πηζαλά ζα δίλακε θαη απηέο ηηο πιεξνθνξίεο ζηνλ θίιν καο. Αλ βέβαηα ν Κψζηαο ήηαλ φια ηα παξαπάλσ καδί, ζίγνπξα δελ ζα ηνλ πεξηγξάθακε σο «έλαλ θαλνληθφ» ή έλαλ ζπλεζηζκέλν άλζξσπν. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη παξαπάλσ πηζαλέο πιεξνθνξίεο δίδνληαη επεηδή απνηεινχλ εμαίξεζε απφ ηνλ «θαλφλα». Απνθιίλνπλ απφ ηελ έλλνηα ηνπ «θαλνληθνχ», ηνπ «θπζηνινγηθνχ», ηνπ «κέζνπ», ηνπ «ζπλεζηζκέλνπ» αλζξψπνπ. Ζ έλλνηα απηή δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο αλζξψπνπ, ζπκπεξηιακβάλεη θαη νιφθιεξν ην θάζκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ. . Ο κέζνο, ν θαλνληθόο, ν ζπλεζηζκέλνο άλζξσπνο ραξαθηεξίδεηαη θαη από νιόθιεξν ην θάζκα ησλ αληηιήςεσλ, ζπκπεξηθνξώλ πνπ ζεσξνύληαη ζπλεζηζκέλεο, αλακελόκελεο θαη απνδεθηέο από ηελ πιεηνλόηεηα ησλ πνιηηώλ. Ο κέζνο πνιίηεο δελ ππάγεηαη ζηηο εμαηξέζεηο, αιιά ζηνλ θαλφλα. Ο «κέζνο έιιελαο» γηα παξάδεηγκα, έλαο «θαλνληθφο» άλζξσπνο, δελ είλαη κνπζνπικάλνο, δελ είλαη νκνθπιφθηινο, δελ είλαη ηζηγγάλνο, δελ είλαη άηνκν κε αλαπεξία, αιιά δελ είλαη θαη πνιχ πινχζηνο, δελ είλαη ππεξβνιηθά φκνξθνο, δελ είλαη θαζεγεηήο παλεπηζηεκίνπ. Ο κέζνο έιιελαο ζεσξείηαη φηη είλαη πγηήο, δελ πεηάεη πέηξεο ζε πνξείεο, δελ πεγαίλεη θάζε Κπξηαθή ζηελ εθθιεζία, ςεθίδεη έλα απφ ηα δχν κεγάια θφκκαηα, αιιά θαη πνιιά άιια ραξαθηεξηζηηθά πνπ δελ καο πξνθαινχλ ηδηαίηεξε εληχπσζε, είηε ζεηηθή είηε αξλεηηθή. Θεσξείηαη φηη έρεη κία ζπλεζηζκέλε ζπκπεξηθνξά. Όζν έλαο άλζξσπνο απνθιίλεη απφ ην κέηξν ηνπ «θαλνληθνχ» ηφζν είλαη δηαθνξεηηθφο, ηφζν είλαη «αζπλήζηζηνο». Όηαλ ζπλαληήζνπκε έλαλ άλζξσπν γηα πξψηε θνξά, απηνκάησο ηίζεηαη ζε ιεηηνπξγία έλαο «κεραληζκφο αμηνιφγεζεο». Πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ζπλεηδεηά, ειέγρνπκε ηελ εκθάληζε, ην ληχζηκν, ηνλ ηξφπν επηθνηλσλίαο ηνπ, ηηο πιεξνθνξίεο πνπ καο απνθαιχπηεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, φπσο θαη άιια ραξαθηεξηζηηθά πνπ κπνξνχκε λα ζπιιέμνπκε απφ ηελ πξψηε επαθή καδί ηνπ. Πξνρσξνχκε ζε κία γξήγνξε απνηίκεζε φισλ απηψλ ησλ ζηνηρείσλ θαη πξνζαξκφδνπκε αλάινγα ηε _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 7 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ζηάζε θαη ηελ ζπκπεξηθνξά καο. Ζ πξσηαξρηθή αμηνιφγεζή καο πεξηζηξέθεηαη αλάκεζα ζηνπο εμήο ηξεηο άμνλεο: Η ζεηηθή απόθιηζε αθνξά ζ‟ φια εθείλα ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πιεζηάδνπλ ηα θπξίαξρα πξφηππα θαη πξνζεγγίδνπλ ηηο θπξίαξρεο αμίεο πνπ έρνπκε ζην κπαιφ καο. Οη αξλεηηθέο απνθιίζεηο, δειαδή φζα ραξαθηεξηζηηθά ζεσξνχληαη κε απνδεθηά ζε κία θνηλσλία θαη πιεζηάδνπλ ζε αξλεηηθά παξαδείγκαηα πνπ έρνπκε ζην κπαιφ καο. Με θαηαηάμηκα ζηνηρεία: Όηαλ ζπλαληήζνπκε έλαλ «αζπλήζηζην» άλζξσπν, ν νπνίνο δελ ππάγεηαη νχηε θαηαηάζζεηαη ζηα ζπζηήκαηα αμηψλ πνπ δηαζέηνπκε. Όπσο γηα παξάδεηγκα, έλαλ άλζξσπν πνπ πξνέξρεηαη απφ κία εμσηηθή ρψξα θαη είλαη ληπκέλνο κε παξαδνζηαθή ζηνιή. Αηζζαλφκαζηε φηη είλαη πεξίεξγνο, αιιά δελ κπνξνχκε λα ηνλ αμηνινγήζνπκε αξλεηηθά. Όζν πεξηζζφηεξα «ζεηηθά» ραξαθηεξηζηηθά ζεσξνχκε φηη έρεη έλαο άλζξσπνο ηφζν πηζαλφ είλαη λα γίλεη απνδεθηφο απφ εκάο θαη ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν, φζν πεξηζζφηεξα «αξλεηηθά» ηφζν πην πηζαλφ είλαη λα ηνλ «απνθεχγνπκε». Πξέπεη λα ζεκεησζεί, σζηφζν, φηη πάληνηε πξέπεη λα αλαξσηηφκαζηε «πνηνη είκαζηε εκείο» πνπ θάλνπκε απηή ηελ αμηνιφγεζε. Αιιά αθφκα θαη αλ είκαζηε εκείο «αζπλήζηζηνη» άλζξσπνη, κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε αλ έλαο άιινο άλζξσπνο ππάγεηαη ζηνλ θαλφλα ή ζηηο εμαηξέζεηο. Αλ εκείο είκαζηε απνθπιαθηζκέλνη, γηα παξάδεηγκα, είλαη βέβαην φηη ζα βιέπνπκε δηαθνξεηηθά ηνπο άιινπο απνθπιαθηζκέλνπο. Απηφ φκσο δελ ζεκαίλεη φηη δελ αληηιακβαλφκαζηε ηη ζεκαίλεη λα είζαη απνθπιαθηζκέλνο γηα ηελ ππφινηπε θνηλσλία. Ζ έλλνηα ηνπ «κέζνπ», ηνπ «θαλνληθνχ» αλζξψπνπ, απνηειεί κία «θνηλσληθή θαηαζθεπή». Γειαδή έρεη λα θάλεη κε ηηο ζπιινγηθέο παξαζηάζεηο πνπ έρνπκε γηα ηνλ κέζν, ηνλ θαλνληθφ, ηνλ ζπλεζηζκέλν άλζξσπν, θαη φρη γηα ην πνηνο είλαη πξαγκαηηθά ν κέζνο άλζξσπνο, δειαδή ν άλζξσπνο πνπ ζπλαληάκε πεξηζζφηεξν ζπρλά7 ζηελ θαζεκεξηλφηεηά καο. 7 Γηα παξάδεηγκα, αλ θαινχκαζηαλ λα πεξηγξάςνπκε ηνλ κέζν πνιίηε ζηηο Ζ.Π.Α, ζα ηνλ θαληαδφκαζηαλ ιεπθφ, κε θάπνηα νηθνλνκηθή άλεζε, αγγινζαμσληθήο θαηαγσγήο, ζρεηηθά ζπληεξεηηθφ. Κη φκσο απηφο ν άλζξσπνο αλήθεη ζηηο πην κηθξέο «κεηνλφηεηεο» ησλ Ζ.Π.Α. Χζηφζν, _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 8 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 1.3.2. Ο θνηλσληθόο ζηηγκαηηζκόο Αο πάξνπκε έλα παξάδεηγκα πξνζψπνπ γηα ην νπνίν ηνλ αμηνινγεί ε θνηλσλία ηδηαίηεξα αξλεηηθά. Αο ππνζέζνπκε φηη απηφ ζπκβαίλεη γηα έλαλ ρξήζηε Ζξσίλεο. Αθφκα θαη αλ εκείο πξνζσπηθά πξνρσξνχκε ζε δηαθνξεηηθή αμηνιφγεζε (π.ρ. ζεσξνχκε φηη είλαη απιά άξξσζηνο, φηη ε θνηλσλία ζπλνιηθά επζχλεηαη γηα ην πξφβιεκά ηνπ θ.α.) πνιχ δχζθνια ζα ηνλ θαιέζνπκε λα πηεη έλαλ θαθέ καδί καο ζε κία θαθεηέξηα. Έηζη θαη ην απνθαζίζνπκε ηειηθά, δηαηζζαλφκαζηε κία αδηφξαηε πίεζε απφ ην πεξηβάιινλ ηεο θαθεηέξηαο γηα λα θχγνπκε. Απηφ είλαη έλα απιφ παξάδεηγκα γηα λα θαηαλνήζνπκε φηη ηα άηνκα πνπ αμηνινγνχληαη ηδηαίηεξα αξλεηηθά απφ ηελ θνηλσλία, νδεγνχλ θαη εκάο ζην λα ηνπο απνθιείνπκε απφ ηελ θνηλσληθή δσή καο, αθφκα θαη αλ δελ ζπκθσλνχκε κε ηηο θπξίαξρεο αληηιήςεηο ηεο θνηλσλίαο. Αληηιακβαλφκαζηε φηη ην άηνκν απηφ φηη είλαη θνξέαο ελφο θνηλσληθνύ ζηίγκαηνο8, πνπ έρεη σο βάζε έλα αληηθεηκεληθά αλαγλσξίζηκν ραξαθηεξηζηηθφ (ρξήζε εξσίλεο) πνπ ζεσξείηαη ηδηαίηεξα αξλεηηθφ απφ ηελ θνηλσλία. Αθφκα θαη αλ ηε δεδνκέλε ζηηγκή πνπ ζα πάκε γηα θαθέ δελ βηψλεη ζηεξεηηθφ ζχλδξνκν θαη κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη απφιπηα κε ην πεξηβάιινλ, πνιχ δχζθνια ζα ηνπ ην πξνηείλνπκε. Γηαπηζηψλνπκε επνκέλσο φηη γηα νξηζκέλεο θαηεγνξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηδηνηήησλ πνπ ζεσξνχληαη ηδηαίηεξα αξλεηηθέο απφ ηελ θνηλσλία, νη θνξείο απνθιείνληαη απφ ηηο πεξηζζφηεξεο δηαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο, αθφκα θαη αλ ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο «κεηνλεμίαο» ηνπο δελ επεξεάδεη ηε ζπκκεηνρή ηνπο (βι. Ainley et al, 1986, Jones, et al, 1984). Σν ίδην αθξηβψο ζπκβαίλεη θαη κε έλαλ θνξέα ηνπ H.I.V., απνθιείεηαη θαηά θαλφλα απφ ην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ ελψ φινη καο γλσξίδνπκε φηη ην Aids δελ κεηαδίδεηαη απφ ηελ θαζεκεξηλή επαθή κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. Χζηφζν, έλαο εξγνδφηεο αλ είρε απηή ηελ πιεξνθνξία, πνιχ δχζθνια ζα πξνζιάκβαλε έλαλ άλζξσπν κε απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ. Κνηλσληθόο ζηηγκαηηζκόο είλαη ε επηβνιή ζηα άηνκα ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ «ειαηησκαηηθνύ», πνπ θαζνξίδεη όρη κόλν ηε ζηάζε ηνπ θνηλσληθνύ ζπλόινπ απέλαληί ηνπο, αιιά θαη ηεο ίδηαο ηεο εηθόλαο πνπ έρνπλ ηα άηνκα γηα ηνλ εαπηό ηνπο (Λεμηθφ Δπηζηεκψλ ηνπ Αλζξψπνπ, 1992: 350). Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζηηγκαηηζκέλσλ αλζξψπσλ είλαη φηη ν θνηλσληθφο πεξίγπξνο ηνπο θαηαινγίδεη κε ζηηο ζπιινγηθέο παξαζηάζεηο, ηφζν ζηηο δηθέο καο φζν θαη ησλ ακεξηθαληθψλ πνιηηψλ, είλαη ν «κέζνο πνιίηεο». Δίλαη ε εηθφλα ηνπ «ακεξηθαλνχ πνιίηε» πνπ πξνβάιιεηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ακεξηθάληθεο ηαηλίεο θαη δηαθεκίζεηο. 8 Σα παιαηφηεξα ρξφληα νη θαηάδηθνη ζηηγκαηίδνληαλ ζηα ρέξηα ή ζην κέησπν κε ππξαθησκέλα ζίδεξα. _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 9 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 επθνιία θαη πξφζζεηα αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο, πέξαλ ηνπ γλσξίζκαηνο γηα ην νπνίν ζηηγκαηίζηεθαλ. Σν άηνκν απηφ ζεσξείηαη ζπρλά σο θνξέαο κίαο επξχηεξεο «εζηθήο κφιπλζεο». Έηζη ζε κία θνηλφηεηα ν εμαξηεκέλνο απφ ηελ Ζξσίλε είλαη ν «ππ‟ αξηζκφλ έλα χπνπηνο» ζε ππνςία θινπήο, ζε πεξηπηψζεηο βίαο, αιιά θαη ζηε δηάπξαμε θαη άιισλ εγθιεκάησλ. Τπάγεηαη ζηελ θαηεγνξία «ζπλήζεο χπνπηνο». Όζν πην απιντθή είλαη ε θνηλφηεηα ζηελ νπνία δεη, ηφζν κπνξεί θαη λα θαηεγνξεζεί αθφκα θαη γηα θαηλφκελα ζηα νπνία δελ πθίζηαηαη νπδεκία ινγηθή ζπζρέηηζε (λα ζεσξήζνπλ φηη ν «ζεφο ηνπο ηηκσξεί» θαη γη‟ απηφ ην ιφγν, γηα παξάδεηγκα, ππάξρεη παξαηεηακέλε πεξίνδνο ιεηςπδξίαο).. Όπσο αληηιακβαλφκαζηε, ε εηθφλα ηνπ κέζνπ, ηνπ ζπλεζηζκέλνπ άλζξσπνπ, απνηειεί έλαλ γεληθφ άμνλα ηεο θνηλσληθήο αμηνιφγεζεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηνπ απνδίδνπκε είλαη επηιεγκέλα κέζα απφ έλα «πνιηηηζκηθφ πξίζκα αλάιπζεο». Μέζα απφ απηφ ην πξίζκα θξίλνπκε θαη αμηνινγνχκε φρη κφλν θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο, αιιά θαη ζπκπεξηθνξέο. Ζ επίδξαζε ηνπ πνιηηηζκνχ είλαη ηφζν έληνλε πνπ κπνξεί λα αμηνινγήζνπκε αξλεηηθά θάπνηνλ άλζξσπν πνπ δελ επηδεηθλχεη ηελ «νξζή» ηελ αλακελφκελε, ζπκπεξηθνξά9. Σα ζπζηήκαηα αμηψλ ηνπ πνιηηηζκνχ ζε θάζε δεδνκέλε θνηλσλία θαη επνρή είλαη ην γεληθφ θξηηήξην απνδνρήο ελφο αλζξψπνπ απφ ηνπο ζπλάλζξσπνχο ηνπ. Δθφζνλ απνθιίλεη ζεκαληηθά θάπνηνο απφ απηφ ην επξχ θάζκα αλακελφκελσλ θαη «ινγηθψλ» ζπκπεξηθνξψλ, ηφηε ν θνηλσληθφο πεξίγπξνο ηείλεη λα ηνλ απνκαθξχλεη θαη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο λα ηνλ πεξηζσξηνπνηεί θαη λα ηνλ ζηηγκαηίδεη. 1.4 Η νηθνλνκηθή αληζόηεηα σο παξάγνληαο θνηλσληθήο πεξηζσξηνπνίεζεο «Έλαο θησρφο άλζξσπνο, αθφκα θαη αλ δελ έρεη θάπνην άιιν «αξλεηηθφ» θνηλσληθφ γλψξηζκα, ε θνηλσλία ησλ απνκνλψλεη ή φρη»; Οη πεξηζζφηεξνη απφ εκάο ζα απαληνχζαλ αλεπηθχιαθηα «λαη». Χζηφζν έλα άηνκν δελ απνθιείεηαη από ηνπο άιινπο επεηδή έρεη ρακειά εηζνδήκαηα. Αιιά γηαηί ηα εηζνδήκαηα πνπ έρεη δελ ηνπ επηηξέπνπλ λα ζπκκεηέρεη ζηνλ «ηξόπν 9 Έλαο Ηάπσλαο κφιηο ηελ πξψηε ζηηγκή πνπ καο γλσξίδεη, καο δίλεη θαηεπζείαλ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ θάξηα κε ηα ζηνηρεία, θαη ηηο ηδηφηεηέο ηνπ. Γηα ηνλ Γηαπσλέδηθν πνιηηηζκφ είλαη πξάμε επγέλεηαο, αιιά θαη πξαθηηθφ δήηεκα γηα λα γλσξίδεηο πνηνο είλαη απηφο κε ηνλ νπνίν κηιάο. Αλ πξάμεη ην ίδην έλαο Έιιελαο, είλαη πνιχ πηζαλφ λα ηνλ ζεσξήζνπκε επηδεημηκαλή, ή φηη έρεη πεξίεξγεο ζθνπηκφηεηεο… _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 10 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 δσήο» ησλ πνιιώλ. Γηα παξάδεηγκα, αλ θάπνηνο δηαζέηεη έλα πνιχ ρακειφ εηζφδεκα ην νπνίν είλαη αξθεηφ κφλν γηα λα θαιχςεη ηηο βαζηθέο ηνπ αλάγθεο (θαγεηφ, ζηέγαζε, ξνπρηζκφο), δελ ηνπ πεξηζζεχνπλ ρξήκαηα γηα λα ζπκκεηέρεη ζε έλα επξχ θάζκα θνηλσληθψλ εθδειψζεσλ. Θα ππνινγίζεη φηη κία επίζθεςε ζε έλα θηιηθφ πεξηβάιινλ πξνυπνζέηεη θάπνην δψξν θαη φηη ζα πξέπεη λα δαπαλήζεη θάπνηα ρξήκαηα ηα νπνία δελ δηαζέηεη. Γηα ηνλ ίδην ιφγν πεξηνξίδεη ή αξλείηαη βξαδηλέο εμφδνπο θαη θνηλσληθέο εθδειψζεηο πνπ έρνπλ θάπνην θφζηνο. Δπηπιένλ, ζα πξέπεη λα δηαζέηεη κία «αμηνπξεπή» ελδπκαζία ε νπνία δελ ζα γίλεη ζηφρνο εηξσληθψλ ζρνιίσλ. Γηαπηζηψλνπκε φηη αθφκα θαη νη απιέο, νη ζπλεζηζκέλεο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο πξνυπνζέηνπλ θάπνηα ρξήκαηα θαη φηη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ην ίδην ην άηνκν απηναπνθιείεηαη απφ ηελ θνηλσληθή «δσή ησλ πνιιψλ», θαζψο αηζζάλεηαη κεηνλεθηηθά (βι. θαη Λερνπξίηεο, 2002), γηαηί δελ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηνλ ηξφπν δσήο πνπ ραξαθηεξίδεηαη «σο ζπλεζηζκέλνο» απφ ηνπο άιινπο. Ο άλζξσπνο απηφο ππνιείπεηαη απφ ηελ εηθφλα ηνπ κέζνπ, ηνπ ζπλεζηζκέλνπ πνιίηε πνπ έρνπκε ζην κπαιφ καο. Οη πεξηζζφηεξνη ζα ζεσξήζνπκε φηη ν απνθιεηζκφο απηνχ ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ θνηλσλία είλαη θαζαξά νηθνλνκηθφο, αιιά ζηελ νπζία είλαη πνιηηηζκηθφο. Γηαηί αλ νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη είραλ αλάινγα ρακειέο νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο, ηφηε ε εηθφλα ηνπ «κέζνπ πνιίηε» ζα ήηαλ δηαθνξεηηθή10. Όπσο θαη ην αλ είζαη πινχζηνο ή θησρφο, δελ έρεη λα θάλεη κφλνλ κε ην πφζα ρξήκαηα έρεηο εζχ, αιιά θαη πφζα έρνπλ νη άιινη γχξσ ζνπ. Ζ άληζε δηαλνκή ηνπ πινχηνπ ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο δηακνξθψλεη ηηο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο ζε κία θνηλσλία θαη θαηά ζπλέπεηα ηελ αληζφηεηα ζπκκεηνρήο ζηνλ «ηξφπν δσήο ησλ πνιιψλ». Γηακνξθψλεη ηε ιεγφκελε «θνηλσλία ησλ δχν ηξίησλ». Γειαδή ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία ν έλαο ζηνπο ηξεηο αλζξψπνπο δελ έρεη ηελ νηθνλνκηθή δπλαηφηεηα λα ζπκκεηέρεη ζηνλ ηξφπν δσήο πνπ ζεσξείηαη σο ζπλεζηζκέλνο. Ηδηαίηεξα ζηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο, ε θνπιηνύξα ηνπ θαηαλαισηηζκνύ απνηειεί ηε βάζε αλάπηπμεο κίαο ζεηξάο θνηλσληθψλ αμηψλ θαη πξνηχπσλ. Γηακνξθψλεη ζεκαληηθά ηελ πξνζσπηθφηεηά καο, αιιά θαη ηνπο φξνπο 10 ηελ Αζήλα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60‟, ζηηο ιατθέο ζπλνηθίεο, ν κέζνο, ν ζπλεζηζκέλνο πνιίηεο πνπ ήηαλ απνδεθηφο ήηαλ απηφο πνπ θνξνχζε θησρηθά, αιιά θαζαξά ξνχρα. ήκεξα αθφκα θαη ζηηο ιατθέο ζπλνηθίεο, φπνηνο θνξάεη θησρηθά ξνχρα αηζζάλεηαη ληξνπή. _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 11 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ηεο επηπρίαο καο. Σν «έρεηλ» παξά ην «είλαη», ραξαθηεξίδεη ηνλ «επηηπρεκέλν» θαη θαη‟ επέθηαζε ηνλ «επηπρηζκέλν» άλζξσπν. Σα θνηλσληθψο θαηαζθεπαζκέλα «πξφηππα ηεο επηπρίαο» ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν κε ηε κάξθα ηνπ απηνθηλήηνπ πνπ δηαζέηνπκε, ην ληχζηκφ καο θαη ηα άιια πιηθά αγαζά πνπ απνθηνχκε. Αηζζαλφκαζηε φιν θαη πεξηζζφηεξν φηη «νινθιεξψλνπκε» ηελ ηαπηφηεηα θαη ηελ πξνζσπηθφηεηά καο κε ηελ αγνξά ελφο απηνθηλήηνπ, παξά κε ηελ αλάγλσζε ελφο βηβιίνπ. Όπσο επηζεκαίλεη ν ζεκεηνιφγνο Umberto Eco, “ ε δηαθήκηζε δελ ψζεζε απιά ηνλ θφζκν λα ζέιεη, αιιά ηνπ είπε θαη ηη λα ζέιεη θαη ηη είλαη θαιφ λα ζέιεη» (Eco, 1997: 154) Καηά ζπλέπεηα, νη νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο πνπ έρνπκε, φρη κφλν καο επηηξέπνπλ λα ζπκκεηέρνπκε ζηε δσή ησλ πνιιψλ, αιιά θαη λα «νηθνδνκήζνπκε έλα κέξνο ηεο πξνζσπηθφηεηάο καο». Μία πξνζσπηθφηεηα πνπ αηζζαλφκαζηε φηη ζα είλαη πεξηζζφηεξν απνδερηή απφ ηνπο άιινπο. ήκεξα επνκέλσο, νη νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο απνηεινχλ θαζνξηζηηθή παξάκεηξν γηα ηελ ελζσκάησζε καο ηελ θνηλσλία. Αθελφο καο επηηξέπνπλ λα «ρξεκαηνδνηήζνπκε» ηελ ζπκκεηνρή καο ζηελ θνηλσληθή δσή, αθεηέξνπ ε θαηαλαισηηθή καο δξαζηεξηφηεηα απνηειεί έλα βαζηθφ θξηηήξην αλαγλψξηζεο θαη απνδνρήο απφ ηνπο άιινπο. 1.5 Η δηαδηθαζία απνθιεηζκνύ ελόο αλζξώπνπ από ηελ θνηλσλία Όινη καο επνκέλσο ραξαθηεξηδφκαζηε απφ κία ζεηξά θπζην-ινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη αληηθεηκεληθψλ γλσξηζκάησλ θαη ηδηνηήησλ πνπ είλαη αληηιεπηά απφ ηνπο άιινπο αλζξψπνπο. Όζα απ‟ απηά ππάγνληαη ζηνπο «γεληθνχο θαλφλεο αμηνιφγεζεο» πνπ επηθξαηνχλ ζε κία θνηλσλία, δηακνξθψλνπλ γεληθά θαη ηελ εηθφλα πνπ έρνπλ νη άιινη γηα εκάο. Σν κέγεζνο θαη ε έληαζε ηνπ απνθιεηζκνχ καο απφ ηελ θνηλσλία θαζνξίδεηαη απφ ηηο εμήο δηαζηάζεηο: Σην ζύλνιν ησλ γλσξηζκάησλ πνπ καο ραξαθηεξίδνπλ θαη ζεσξνύληαη αξλεηηθά από ηελ θνηλσλία. Γηα παξάδεηγκα, έλαο άλζξσπνο πνπ έρεη δειψζεη φηη είλαη νκνθπιφθηινο (θάηη πνπ αθφκα ζεσξείηαη αξλεηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία), απνθιείεηαη απφ αξθεηνχο αλζξψπνπο πνπ δελ ζα ήζειαλ λα έρνπλ έλαλ νκνθπιφθηιν ζηελ παξέα ηνπο ή ζηελ εξγαζία ηνπο. Αλ απηφο ν άλζξσπνο είλαη θαη απνθπιαθηζκέλνο, ηφηε κηιάκε γηα δχν αξλεηηθά γλσξίζκαηα πνπ _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 12 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ηνλ ραξαθηεξίδνπλ. Αλ κπνξνχζακε λα ηα αζξνίζνπκε, ζα δηαπηζηψλακε φηη είλαη αθφκα πην δχζθνιν λα γίλεη απνδεθηφο απφ ηνπο άιινπο αλζξψπνπο. Δμαξηάηαη από ηελ πνηόηεηα θαη ηελ έληαζε ηεο αμηνιόγεζεο ελόο γλσξίζκαηνο από ηελ θνηλσλία. Όπσο δηαπηζηψζακε ζηελ άζθεζε, ε θνηλσλία δελ αμηνινγεί ζεηηθά ή αξλεηηθά κε ηελ ίδηα έληαζε φια ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηά καο. Σν κέγεζνο ηνπ απνθιεηζκνχ εμαξηάηαη δειαδή απφ ην πφζν «θαθφ» ζεσξεί ε θνηλσλία έλα γλψξηζκα. Δίλαη, γηα παξάδεηγκα, πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα θάλνπκε παξέα ή λα πξνζιάβνπκε ζηε δνπιεηά καο έλαλ απνθπιαθηζκέλν πνπ θάπνηε έθιεςε, παξά έλαλ απνθπιαθηζκέλν γηα εκπφξην λαξθσηηθψλ νπζηψλ. Έρνπκε λα θάλνπκε επνκέλσο κε δχν επίπεδα αλάιπζεο: Α) Τν επίπεδν ηνπ αληηθεηκεληθνύ γλσξίζκαηνο σο βάζε: Σα θπζηθά θαη ηα επίθηεηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο ελφο αλζξψπνπ (φπσο θχιν, επίπεδα ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο, πγείαο, νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ζεμνπαιηθέο πξνηηκήζεηο, ζπκπεξηθνξέο θ.α.) πνπ νδεγνχλ ζε απνθιεηζκφ απφ νξηζκέλεο πξνζσπηθέο ή θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο. Β) Τν επίπεδν ηεο ππεξδνκήο. Γειαδή ην πνηεο αληηιήςεηο, πξόηππα θαη ζηάζεηο πνπ θπξηαξρνύλ ζηελ θνηλσλία θαη ακβιύλνπλ ή κεγεζύλνπλ ηηο δπλαηόηεηεο θαη ηηο επθαηξίεο γηα ηελ θνηλσληθή ζπκκεηνρή ελόο αλζξώπνπ. Απηφ ην επίπεδν αλαθέξεηαη ζηελ νπζία ζην παξακνξθσηηθφ, ζην πνιηηηζκηθφ πξίζκα αλάιπζεο πνπ δεκηνπξγείηαη ζηηο ζπιινγηθέο ζπλεηδήζεηο θαη ζπληεξεί, αλαπαξάγεη ή θαη εληείλεη ηνλ απνθιεηζκφ αηφκσλ θαη νκάδσλ απφ ηελ θνηλσλία (Εάλλεο, 2002: 76). Ο ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ δχν επηπέδσλ θαζνξίδεη θαη ην βαζκφ ηεο θνηλσληθήο απνζηέξεζεο σο κία θάζεηε ζρέζε, πνπ μεθηλά απφ ηε βάζε θαη θηάλεη ζηελ ππεξδνκή. Παξάδεηγκα: ΒΑΖ: Έλαο άλεξγνο δελ δηαζέηεη αξθεηά ρξήκαηα γηα λα ζπκκεηάζρεη ηζφηηκα ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή. Γειαδή ε έιιεηςε ρξεκάησλ ηνλ απνθιείεη απφ ην λα αγνξάζεη αγαζά θαη ππεξεζίεο, πνπ κπνξεί λα αγνξάζεη θάπνηνο ν νπνίνο δηαζέηεη εξγαζία. Απηφ ζεκαίλεη φηη απνθιείεηαη απφ δξαζηεξηφηεηεο αθξηβψο ιφγσ ηεο έιιεηςεο ρξεκάησλ. ΤΠΔΡΓΟΜΖ: Ο άλεξγνο φκσο ζπρλά ραξαθηεξίδεηαη θαη σο «ηεκπέιεο», «άρξεζηνο», «απνηπρεκέλνο» θ.α. Απηέο είλαη θνηλσληθέο αληηιήςεηο πνπ «ρηίδνληαη» απφ ηελ θνηλσλία, ζχκθσλα πάληνηε κε ηα θπξίαξρα πξφηππα θαη αμίεο. _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 13 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 Δίλαη ραξαθηεξηζκνί πνπ κεγεζχλνπλ ηελ έθηαζε απνθιεηζκνχ ελφο αλέξγνπ. Γηαηί, γηα παξάδεηγκα, αλ έλαο εξγνδφηεο δηαθξίλεη φηη θάπνηνο έρεη πνιχ θαηξφ λα δνπιέςεη, ζα αλαξσηεζεί «γηα πνηνλ ιφγν»… Καη είλαη πηζαλφ λα ζθεθηεί ηνπο παξαπάλσ «θνηλσληθνχο ραξαθηεξηζκνχο» θαη λα ζεσξήζεη φηη ν άλζξσπνο απηφο δελ ζα είλαη θαιφο εξγαδφκελνο γηα λα ηνλ πξνζιάβεη. Υπεξδνκή Κνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ εληείλνπλ ή ακβιχλνπλ ηελ θνηλσληθή απνζηέξεζε Βάζε Αληηθεηκεληθά γλσξίζκαηα, ηδηφηεηεο θαη ραξαθηεξηζηηθά Αλάινγα κε ηελ έληαζε θαη ην είδνο πνπ βηψλεη θάπνην άηνκν είλαη πηζαλφ λα ππαρζεί θαη ζε άιιεο θαηεγνξίεο απνθιεηζκνχ. Γηακνξθψλεηαη δειαδή κία νξηδόληηα ζρέζε. Παξάδεηγκα: Έλαο καθξνρξφληα άλεξγνο, ν νπνίνο δελ δηαζέηεη ρξήκαηα γηα λα δήζεη, είλαη πηζαλφ λα αλαγθαζηεί λα θιέςεη θάπνηα ζηηγκή. Αλ ηνλ ζπιιάβνπλ ηφηε «απνθηά» θαη άιιν έλα αξλεηηθφ θνηλσληθφ γλψξηζκα, πην έληνλα ζηηγκαηηζκέλν απφ απηφ ηνπ «άλεξγνπ». Καηά ζπλέπεηα, φηαλ απνθπιαθηζηεί, έλαο εξγνδφηεο πνιχ πην δχζθνια ζα ηνλ πξνζιάβεη. Γηαηί φρη κφλν ζα ζθεθηεί «κήπσο δελ είλαη ηθαλφο σο εξγαδφκελνο», αιιά θαη ζα δηζηάζεη λα πξνζιάβεη «έλαλ θιέθηε». Ο άλζξσπνο απηφο βγαίλεη ζην πεξηζψξην ηεο θνηλσλίαο θαη είλαη πιένλ αθφκα πην δχζθνιν λα απνθηήζεη κία ζέζε εξγαζίαο γηα λα εληαρζεί ζηνλ θφζκν ησλ «πνιιψλ». _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 14 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 1.6 Η αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθώλ δηαθξίζεσλ θαη ησλ θνηλσληθώλ αληζνηήησλ Γηα λα γίλεη, επνκέλσο, θάπνηνο απνδεθηφο απφ ηελ ππφινηπε θνηλσλία, ζα πξέπεη λα πιεξνί νξηζκέλνπο φξνπο θαη θξηηήξηα: Να κε ραξαθηεξίδεηαη από θπζηθά γλσξίζκαηα, ηδηόηεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ αμηνινγνύληαη αξλεηηθά από ηελ θνηλσλία. Αιιά θαη λα έρεη ηελ νηθνλνκηθή δπλαηόηεηα λα ζπκκεηέρεη ζηνλ ηξόπν δσήο ησλ πεξηζζόηεξσλ αλζξώπσλ. Οη θνηλσληθέο αμίεο θαη ηα θπξίαξρα πξφηππα ζε κία θνηλσλία, φπσο θαη νη αξλεηηθέο αληηιήςεηο, ζπρλά κεηαβάιινληαη. Αιιά πξφθεηηαη ζπλήζσο γηα κία καθξνρξφληα θαη πνιππαξαγνληηθή δηαδηθαζία. Γηαηί ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δελ πξφθεηηαη γηα κία επηθαλεηαθή εληχπσζε πνπ εθθξάδεη ε θνηλή γλψκε, αιιά γηα βαζηά ξηδσκέλεο αληηιήςεηο πνπ θαιιηεξγνχληαη γηα αξθεηά ρξφληα. Καη νη αληηιήςεηο απηέο ζπληεξνχληαη θαη απφ άιια ραξαθηεξηζηηθά ηεο δνκήο ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ. Καζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηε δηαηήξεζε ή ηε κεηαβνιή ησλ πξνηχπσλ θαη αμηψλ έρεη ν ηξόπνο πνπ κεηαβηβάδνληαη νη γλώζεηο θαη νη πιεξνθνξίεο ζε κία θνηλσλία. Πξηλ απφ ηξηάληα ρξφληα ζηελ Διιάδα, νη αμίεο, ηα πξφηππα, νη απνδεθηέο ζπκπεξηθνξέο θαη γεληθφηεξα φιεο νη θπξίαξρεο αληηιήςεηο «δηδάζθνληαλ» θπξίσο απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ηελ εθθιεζία. ήκεξα ζ‟ απηνχο ηνπο ζεζκνχο θνηλσληθνπνίεζεο ζα πξέπεη λα ζπλππνινγίζνπκε θαη ηελ ηειεφξαζε. Σν ηη είλαη «ζσζηφ» θαη ηη ιάζνο, ηη είλαη «αλψηεξν» ή «θαηψηεξν» δηδάζθεηαη ζήκεξα κε κεγαιχηεξε «απνηειεζκαηηθφηεηα» απφ ηα Μ.Μ.Δ.11 παξά απφ ην ζρνιείν. 11 Έλα παξάδεηγκα γηα ην πψο δεκηνπξγνχληαη νη θνηλσληθέο δηαθξίζεηο απφ ηα Μ.Μ.Δ. ζα κπνξνχζε λα είλαη ην ζέκα ησλ αιβαλψλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα καο. Σα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο γηα πνιχ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, κεηέδηδαλ πεξηπηψζεηο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αιβαλψλ κεηαλαζηψλ. Χζηφζν, νη πιεξνθνξίεο πνπ ιακβάλακε γηα ηε δσή ηνπο ζηελ Διιάδα, αθνξνχζαλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζε αξλεηηθέο εηδήζεηο θαη πνιχ ζπάληα ζε θάπνηεο ζεηηθέο. Απηφ είρε ζαλ απνηέιεζκα ε κεγάιε πιεηνλφηεηα ησλ ειιήλσλ πνιηηψλ λα αμηνινγήζεη αξλεηηθά ην αληηθεηκεληθφ γλψξηζκα «αιβαλφο» θαη λα γίλεη ζηε ζπιινγηθή καο ζπλείδεζε ζρεδφλ ηαπηφζεκν κε ηελ έλλνηα «εγθιεκαηίαο». Σα Μ.Μ.Δ. αμηνιφγεζαλ φηη νη αξλεηηθέο εηδήζεηο πνπ κεηέδηδαλ ήηαλ ζεκαληηθέο γηα λα πιεξνθνξνχλ ην θνηλφ, αιιά δηαπίζησζαλ φηη θαη ην θνηλφ ηνπο ελδηαθεξφηαλ γη‟ απηέο ηηο πιεξνθνξίεο. Ο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ ηδησηηθψλ θαλαιηψλ ζηελ Διιάδα νδήγεζε ζε φιν θαη κεγαιχηεξεο ππεξβνιέο ζηελ ελεκέξσζε, κε ζηφρν λα απνζπάζνπλ φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξν κεξίδην ζηελ ηειεζέαζε. Σν απνηέιεζκα ήηαλ λα δηακνξθσζεί αξλεηηθή εληχπσζε ζηελ θνηλή γλψκε, απνξξίπηνληαο έλαλ αιβαλφ κεηαλάζηε πξηλ αθφκα δηαπηζηψζνπκε αλ είλαη «θαιφο άλζξσπνο» ή φρη. _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 15 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 Αιιά θαη ην ηη «δηδαζθφκαζηε» δελ έρεη λα θάλεη κφλν κε ηε κεηάδνζε ηεο γλψζεο θαη ηεο πιεξνθνξίαο, αιιά θαη κε ην πνηνο είλαη απηφο πνπ καο ηε κεηαβηβάδεη. Δμαξηάηαη απφ ην θχξνο, ηελ θνηλσληθή αλαγλψξηζε, ην πφζν πεηζηηθά κεηαβηβάδεη ηα κελχκαηά ηνπ, αιιά θαη πφζν ζπρλά. ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο κε ηηο άπεηξεο πιεξνθνξίεο θαη γλψζεηο πνπ παξάγνληαη θάζε δεπηεξφιεπην ζ‟ νιφθιεξν ηνλ θφζκν, ηα Μ.Μ.Δ. έρνπλ αλαγθαζηηθά αλαιάβεη ην ξφιν ηεο επηινγήο θαη ηεο αμηνιφγεζήο ηνπο, ψζηε λα ηηο δηαζέζνπλ καδηθά ζην θνηλφ. Λακβάλνπκε γλψζε, επνκέλσο, γηα έλα πνιχ κηθξφ κέξνο ησλ εηδήζεσλ θαη πιεξνθνξηψλ γηα πξάγκαηα πνπ ζπκβαίλνπλ θάζε ζηηγκή ζ‟ νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Ζ επηινγή ηνπο εμαξηάηαη απφ ηη ζέινπκε λα αθνχζνπκε, δειαδή ην πνηεο γλψζεηο θαη πιεξνθνξίεο είλαη ελδηαθέξνπζεο γηα εκάο, αιιά θαη απφ ηα ηδηαίηεξα θξηηήξηα επηινγήο απηψλ πνπ έρνπλ αλαιάβεη ηελ ελεκέξσζή καο12. Δπηπιένλ, ε ηαρχηεηα ηεο ελεκέξσζεο ζήκεξα είλαη ηφζν πςειή, πνπ ζπρλά δελ έρνπκε ηε δπλαηφηεηα λα ζθεθηνχκε θαη λα αλαιχζνπκε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ καο παξέρνληαη, κε απνηέιεζκα λα ηηο δερφκαζηε ζε κεγάιν βαζκφ άθξηηα. Έηζη, ζπρλά δηακνξθψλνπκε αληηιήςεηο, ζηάζεηο θαη γλψκεο, ρσξίο απηέο λα δηακνξθψλνληαη απφ ηελ πξνζσπηθή καο εκπεηξία θαη ρσξίο λα γλσξίδνπκε φιεο ηηο πιεπξέο θαη δηαζηάζεηο ηεο πιεξνθνξίαο πνπ καο παξέρεηαη, αιιά θαη ρσξίο λα ηηο επεμεξγαδφκαζηε λνεηηθά γηα λα θαηαιήμνπκε ζ‟ έλα ινγηθφ ζπκπέξαζκα. Οη αξλεηηθέο αληηιήςεηο πνπ δηακνξθψλνληαη γηα άηνκα θαη νκάδεο ζηελ θνηλσλία έρνπλ ζπρλά θαη ηελ νηθνλνκηθή ηνπο φςε. ‟ νιφθιεξε ηελ ηζηνξία ηεο δνπιείαο δηαθξίλνπκε φηη νη αθέληεο ζεσξνχζαλ ηνπο δνχινπο σο «θαηψηεξνπο αλζξψπνπο», «ρακειφηεξεο λνεκνζχλεο», «βάξβαξνπο» θ.α. Καηά ζπλέπεηα ήηαλ «θπζηνινγηθφ λα ππεξεηνχλ ηνπο αλψηεξνπο αθέληεο ηνπο», θαη νη αθέληεο ήηαλ «θπζηνινγηθφ» λα ηνπο εθκεηαιιεχνληαη…. Σν φηη δελ ππάξρεη ίζε αληηκεηψπηζε ηεο γπλαίθαο ζε ζρέζε κε έλαλ άλδξα ζηελ αγνξά εξγαζίαο ή φηη ζπρλά δελ ακείβνληαη κε ην ίδην πνζφ γηα ηελ ίδηα εξγαζία, δελ έρεη λα θάλεη κφλν κε ην παιαηφ ζηεξεφηππν «φηη ν άλδξαο είλαη πην άμηνο απφ κία γπλαίθα», αιιά θαη κε νηθνλνκηθέο δηαζηάζεηο. Σν θεκηληζηηθφ θαη ην αληηξαηζηζηηθφ θίλεκα πνπ αλαπηχρζεθαλ ηηο δεθαεηίεο ηνπ „60 θαη ηνπ „70 απέδεημαλ φηη απηά ηα ζηεξεφηππα ππέθξππηαλ ζρέζεηο νηθνλνκηθήο εθκεηάιιεπζεο. 12 Σα θξηηήξηα έρνπλ λα θάλνπλ ζπρλά θαη κε ηα ηδηαίηεξα ζπκθέξνληα φζσλ έρνπλ ηε δχλακε λα καο κεηαβηβάδνπλ πιεξνθνξίεο κέζα απφ ηα Μ.Μ.Δ. χκθσλα κε νξηζκέλνπο δηαλνεηέο, ηα Μ.Μ.Δ. είλαη έλαο «κεραληζκφο ειέγρνπ ηεο ζθέςεο» ησλ πνιηηψλ (βι. Chomskey, 1999). _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 16 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 Ζ θνηλσλία, γεληθφηεξα, κέζα απφ ηνπο ζεζκνχο θαη κεραληζκνχο θνηλσληθνπνίεζεο αλαπαξάγεη ηελ νηθνλνκηθή αληζφηεηα εηο βάξνο ησλ θησρφηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ. Γηα παξάδεηγκα, έρεη απνδεηρηεί ζεσξεηηθά θαη εκπεηξηθά φηη ην ζρνιείν κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ αλαπαξάγεη ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο (βι ελδεηθηηθά Φξαγθνπδάθε, 1985, Μπισλάο, Σδαλή, 1988, Μάλεζεο, 1996). Οη θησρέο νηθνγέλεηεο πνιχ πην δχζθνια ζα θαηαθέξνπλ λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο, θαη ηδηαίηεξα γηα ζπνπδέο πςεινχ επηπέδνπ, ψζηε λα έρνπλ πηζαλφηεηεο λα αλειηρζνχλ αξγφηεξα ζε πςειά ακεηβφκελεο ζέζεηο. Σν ζρνιείν, φπσο θαη άιινη ζεζκνί ζε κία θνηλσλία, ζπληεξνχλ θαη αλαπαξάγνπλ ηηο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο θαη δελ επηηξέπνπλ ζηνπο πεξηζζφηεξνπο λα θηλεζνχλ αλνδηθά ζηελ θνηλσληθή ππξακίδα. Όπσο ζεκεηψλεη ν Giddens: « αθφκα θαη ζήκεξα, ν πην ζίγνπξνο ηξφπνο γηα λα γίλεηο πινχζηνο…είλαη λα γελλεζείο πινχζηνο» (Giddens, 2004: 373). 1. 7 Η έλλνηα ηνπ Κνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ Απφ ηηο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπο δηαπηζηψλνπκε φηη ππάξρνπλ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά, ηδηφηεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο νη νπνίεο θξίλνληαη αξλεηηθά απφ ηελ θνηλσλία, βάζεη ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο αμηψλ θαη έρνπλ σο απνηέιεζκα νξηζκέλα άηνκα θαη θνηλσληθέο θαηεγνξίεο λα απνκαθξχλνληαη θαη λα απνκνλψλνληαη απφ πνηθίιεο δηαζηάζεηο ηεο δσήο «ησλ πνιιψλ». Λεηηνπξγεί δειαδή έλαο πνιπζχλζεηνο κεραληζκφο πνπ ηνπνζεηεί πνιινχο ζπλαλζξψπνπο καο ζην «πεξηζψξην» ηεο θνηλσλίαο. Ζ πεξηζσξηνπνίεζε απηή δελ έρεη πξνζσξηλφ ραξαθηήξα. Γηαηί ηνπο παξέρνληαη πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο γηα λα εηζέιζνπλ ή λα επαλέιζνπλ θαη λα εληαρζνχλ ηζφηηκα ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Απηφ ην θαηλφκελν νλνκάδεηαη «θνηλσληθόο απνθιεηζκόο». Ο φξνο «θνηλσληθφο απνθιεηζκφο» πξνέξρεηαη απφ ηε Γαιιία θαη εκθαλίζηεθε γηα πξψηε θνξά ηε δεθαεηία ηνπ „60 (βι. Πεηξάθε 1998). Ζ παηξφηεηα ηνπ φξνπ απνδίδεηαη ζηνλ Rene Lenoir, ν νπνίνο ηνλ ρξεζηκνπνίεζε ζε έλα γλσζηφ θείκελφ ηνπ κε ηίηιν: “Les exclus, un francais sur dix”. Πξσηνεκθαλίζηεθε ζε κία πεξίνδν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο ηεο Γαιιίαο, ζηελ νπνία σζηφζν έλα κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ παξέκελε ζην πεξηζψξην ηεο θνηλσλίαο, απνθιεηζκέλν απφ ηε δηαλνκή ηνπ απμαλφκελνπ πινχηνπ. Σελ πεξίνδν εθείλε ν φξνο «απνθιεηζκφο» δελ _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 17 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ήηαλ ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλνο θαη αθνξνχζε θπξίσο ζην πξφβιεκα ηεο θηψρηαο (Παπαδνπνχινπ, 2002). Ζ γελίθεπζε ηεο ρξήζεο ηνπ φξνπ νθείιεηαη ζε αλψηαηα ζηειέρε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Ννχηζνο, 1998) θαη ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ζε επίζεκν θείκελν ην 1989, χζηεξα απφ ηελ απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ, ηελ ίδηα πεξίνδν πνπ πηνζεηήζεθε ν Κνηλσληθφο Υάξηεο (βι. Καβνπλίδε, 1996). ` Χο έλλνηα, παξαπέκπεη ζηελ αλαπαξάζηαζε ηεο θνηλσλίαο σο ελφο ρψξνπ, ζηα φξηα ηεο νπνίαο ππάξρεη κία δηαρσξηζηηθή γξακκή πνπ επηκεξίδεη ηνπο πνιίηεο ζε εληαγκέλνπο (κέζα ζ‟ απηήλ) ή απνθιεηζκέλνπο (έμσ απ‟ απηήλ) (Μπισλά θαη Μάλεζε, 1996, Πεηξάθε, 1998, Παπαδνπνχινπ, 2002). Ο δηαρσξηζκφο απηφο είλαη λνεηφο. Γειαδή δελ ππάξρνπλ ζαθή φξηα πνπ λα ραξαθηεξίδνπλ επαθξηβψο πνηνο ζεσξείηαη φηη είλαη κέζα θαη πνηνο είλαη απ‟ έμσ. Χζηφζν, έρεη έλαλ ζπκβνιηθφ ραξαθηήξα πνπ ππνδειψλεη φηη φζνη «βξίζθνληαη απ‟ έμσ» δελ κπνξνχλ εχθνια λα εηζαρζνχλ κέζα ζ‟ απηήλ. Όηη πθίζηαληαη, δειαδή, θάπνηα εκπφδηα πνπ παξά ηε ζέιεζή ησλ ίδησλ ησλ αλζξψπσλ, δελ κπνξνχλ λα ηα ππεξπεδήζνπλ. Γελ ππάξρεη κία ζπλεθηηθή θαη νινθιεξσκέλε ζεσξία γηα ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θαη γη‟ απηφ ην ιφγν δελ απνηειεί κία μερσξηζηή ζεσξεηηθή έλλνηα, αιιά απνηέιεζκα άιισλ απνθιεηζκψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη ζε επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο δσήο (Πεηξάθε, 1998) Οη ηξεηο άμνλεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ζχκθσλα κε ηνλ Serge Paguam είλαη νη εμήο: α) Αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. Οη θνηλσληθέο αληζφηεηεο εκθαλίδνληαη ζρεδφλ ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο: ε ζρέζε κε ηε κφξθσζε, ην θχιν, ηε θπιή, ην εηζφδεκα, ην επίπεδν δηαβίσζεο θ.ιπ. Απνηεινχλ ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο πνπ είηε απνθιείνπλ θνηλσληθέο θαηεγνξίεο θαη πξφζσπα, είηε ηα εληάζζνπλ, θαη ηα θάλνπλ απνδεθηά. β) Ζ απψιεηα ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο εξκελεχεηαη θαη σο παξεκπφδηζε απνξξφθεζεο θνηλσληθψλ θαη δεκφζησλ αγαζψλ. Σα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ απνθιεηζκέλσλ θνηλσληθψλ θαηεγνξηψλ απνηεινχλ ηξνρνπέδε φρη κφλν γηα ηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ απηψλ, αιιά θαη αηηίεο γηα ηελ άγλνηα ηεο χπαξμήο ηνπο. πλεπψο δελ αζθνχληαη ηα θαηνρπξσκέλα δηθαηψκαηα, νη επηινγέο θαη ειεπζεξίεο πνπ ηνπο πξνζθέξνληαη, _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 18 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 ζε ηέηνην βαζκφ κάιηζηα πνπ λα κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη φια απηά έρνπλ απνιεζζεί ζηελ πξάμε. Σα δηθαηψκαηα πθίζηαληαη εθφζνλ είλαη δπλαηφλ λα αζθεζνχλ ρσξίο νπνηνπζδήπνηε θξαγκνχο θαη πεξηνξηζκνχο (βι. θαη Room, 1992, Marshall and Bottomore, 1995, Rodger, 1995) Γ) Ζ ραιάξσζε θαη ε δηάξξεμε ηνπ θνηλσληθνχ δεζκνχ. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο απνηειεί θαη άκεζε απφξξνηα ηεο έιιεηςεο θνηλσληθήο ζπλνρήο ηεο ζχγρξνλεο αηνκνθεληξηθήο θνηλσλίαο. Όζν νη θνηλσληθνί δεζκνί είλαη ηζρπξνί ηφζν πην απίζαλν είλαη θάπνηνο λα βηψζεη αηζζήκαηα θνηλσληθήο απνζηέξεζεο. Ζ νηθνγέλεηα θαη ηα ζπγγεληθά δίθηπα πξνεγνχκελσλ επνρψλ απνηεινχζαλ ηε δηθιίδα αζθαιείαο φηη ηα κέιε ηεο ζα πξνζηαηεχνληαλ ζην πιαίζηφ ηνπο, ζα έβξηζθαλ θξνληίδα θαη ππνζηήξημε. Ζ απνβνιή απφ απηέο ήηαλ ζηνηρείν ζηηγκαηηζκνχ θαη πεξηζσξηνπνίεζεο, αιιά εμαξηηφηαλ θπξίσο απφ ην ίδην ην πξφζσπν αλ ήζειε λα απνκαθξπλζεί. πλεπψο, ην κέγεζνο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζπλαξηάηαη άκεζα θαη απφ ην επίπεδν θαη ηελ πνηφηεηα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, θαζψο θαη απφ ηελ χπαξμε αιιειεγγχεο πνπ επηδξά σο πξνζηαηεπηηθφ δίρηπ ελάληηα ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ (Βι. Παπαδνπνχινπ, 2002). Όπσο αληηιακβαλφκαζηε, ε έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ είλαη απνηέιεζκα θνηλσληθψλ αληζνηήησλ νη νπνίεο είλαη ππαξθηέο ζ‟ φιεο ηηο θνηλσλίεο θαη ζ „ φιεο ηηο επνρέο. Σν λα ζέηνπκε σο ζηφρν ηελ ηζφηεηα αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο είλαη κάιινλ νπηνπηθφ. Ζ ηζφηεηα είλαη απνηέιεζκα ζχγθξηζεο αλάκεζα ζε αλζξψπνπο πνπ έρνπλ ηηο ίδηεο δπλαηφηεηεο θαη ηηο ίδηεο αλάγθεο. Πσο είλαη δπλαηφλ λα αληηκεησπίζνπκε σο «ίζνπο», αλζξψπνπο αλφκνηνπο θαη δηαθνξεηηθνχο; Δίλαη ζαλ λα ζπγθξίλνπκε δχν αζιεηέο ηαρχηεηαο, ν έλαο πνπ ηξέρεη κε ηα πφδηα θαη ν άιινο επάλσ ζε αλαπεξηθφ ακαμίδην. Γηα λα ππάξμεη ηζφηεηα ζα πξέπεη λα παξαβιέςνπκε ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο. Καηά ζπλέπεηα, ε ηζφηεηα δελ είλαη «θπζην-ινγηθή σο έλλνηα», φπσο θαη αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο είλαη άηνπε. Ζ ηζφηεηα είλαη λνεηή αλάκεζα ζε νκνίνπο θαη φρη ζε δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο. Η έλλνηα ηεο ηζνηηκίαο, σζηφζν βαζίδεηαη αθξηβψο ζηε δηαθνξεηηθφηεηα. Απνδερφκαζηε φηη φινη νη άλζξσπνη έρνπλ δηαθνξεηηθήο θχζεο θαη έληαζεο αλάγθεο, αιιά θαη δηαθνξεηηθέο δεμηφηεηεο, δπλαηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο. Ζ έλλνηα ηεο ηζνηηκίαο είλαη ε ξεαιηζηηθή ζπλαίζζεζε φηη ν θαζέλαο μερσξηζηά κπνξεί λα πξνζθέξεη ζην θνηλσληθφ ζχλνιν εμίζνπ ζεκαληηθέο ππεξεζίεο πνπ ηθαλνπνηνχλ _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 19 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 δηαθνξεηηθήο θχζεο βηνινγηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο. Έλαο ρεηξνπξγφο γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη κία ιεπηή ρεηξνπξγηθή επέκβαζε ρξεηάδεηαη θαη ην ξεχκα γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ ηα ηαηξηθά κεραλήκαηα. Γειαδή έρεη ηελ αλάγθε ησλ ππεξεζηψλ ησλ ειεθηξνιφγσλ γηα λα πεηχρεη ζηελ απνζηνιή ηνπ… Αιιηψο δελ ζα ηα θαηάθεξλε. Πνηεο ινηπφλ επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο έρεη κεγαιχηεξε αλάγθε ν αζζελήο πνπ ρεηξνπξγείηαη; Κάζε άλζξσπνο φηαλ βηψλεη θάπνηεο αλεπάξθεηεο θαη θπζηθνχο πεξηνξηζκνχο, ζπλήζσο αλαπηχζζεη άιιεο δεμηφηεηεο θαη ηαιέληα. Ζ έλλνηα ηεο ηζνηηκίαο αλαθέξεηαη ζην ζεβαζκφ απέλαληη ζε θάζε άλζξσπν, ν νπνίνο αλάινγα κε ηηο ηδηαίηεξεο δπλαηφηεηεο, ηθαλφηεηεο θαη ηδηφηεηεο πνπ δηαζέηεη ζπκβάιιεη ή δχλαηαη λα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά πξνο φθεινο ηεο θνηλσλίαο. Ζ έλλνηα ηεο ηζνηηκίαο ίζσο είλαη ε πην ξεαιηζηηθή βάζε γηα λα θαηαπνιεκήζνπκε ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, κε ζεβαζκφ πάληνηε ζηε δηαθνξεηηθφηεηα. Σύλνςε Κάζε άλζξσπνο έρεη νξηζκέλα ηδηαίηεξα θπζηθά ή επίθηεηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηφηεηεο ηα νπνία ηνλ δηαθνξνπνηνχλ απφ ηνπο άιινπο, αιιά θαη ηνλ επλννχλ ή ηνλ πεξηνξίδνπλ απφ νξηζκέλεο θπζηθέο ή θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο. Πνιιά ραξαθηεξηζηηθά θαη νη ηδηφηεηεο, φκσο, αμηνινγνχληαη ζεηηθά ή αξλεηηθά απφ ηνπο άιινπο αλζξψπνπο, βάζεη ησλ γεληθφηεξσλ αληηιήςεσλ, αμηψλ θαη πξνηχπσλ πνπ θπξηαξρνχλ ζηελ θνηλσλία ζηελ νπνία δεη. Έλαο βαζηθφο λνεηφο άμνλαο αμηνιφγεζεο είλαη ε εηθφλα πνπ έρνπκε γηα ηνλ «κέζν» ηνλ «ζπλεζηζκέλν» άλζξσπν. Όζα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα θαη ηδηφηεηεο αμηνινγνχληαη φηη ζεσξνχληαη «θαηψηεξα» απφ απηφλ ηνλ κέζν φξν, ε θνηλσλία ηα αμηνινγεί ζπλήζσο σο αξλεηηθά. Όζν πην αξλεηηθά ζεσξνχληαη, ηφζν πεξηζζφηεξν ν άλζξσπνο-θνξέαο ηνπο είλαη ιηγφηεξν απνδεθηφο απφ ηνπο άιινπο, ηφζν θνηλσλία ηείλεη ηνλ απνκνλψλεη θαη ηνλ πεξηζσξηνπνηεί. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζεσξείηαη ην απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο, δειαδή φηαλ θάπνηνο άλζξσπνο πεξηζσξηνπνηείηαη απφ ηνπο άιινπο βάζεη ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ γλσξηζκάησλ ηνπ, αιιά θαη είλαη δχζθνιν λα επαλεληαρζεί ηζφηηκα θαη λα γίλεη απνδεθηφο μαλά απφ ηνπο άιινπο. Δίλαη ζαλ λα έρεη πεξάζεη ηε λνεηή γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ηνπο «εληφο» ηεο θνηλσλίαο, δειαδή απηψλ _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 20 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 πνπ είλαη γεληθά απνδεθηνί απφ ηνπο άιινπο, θαη ησλ «εθηφο» ηεο θνηλσλίαο, απηψλ πνπ έρνπλ απνθιεηζηεί «έμσ» απφ απηήλ. Ζ δηαδηθαζία ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ είλαη ζχλζεηε θαη πνιπδηάζηαηε. Θεσξείηαη σο απνηέιεζκα επηκέξνπο θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ απνθιεηζκψλ πνπ κπνξεί λα βηψλεη έλαο άλζξσπνο θαη κπνξεί λα είλαη πνιχ δηαθνξεηηθήο θχζεο κεηαμχ ηνπο, σζηφζν έρνπλ θνηλή θαηάιεμε: Σνλ νδεγνχλ ζην πεξηζψξην ηεο θνηλσλίαο. Ζ αλαπαξαγσγή ησλ θαηλνκέλσλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ νθείιεηαη ζε κία ζεηξά απφ ζεζκνχο πνπ ζπληεξνχλ ηηο θνηλσληθέο αληηιήςεηο θαη δηακνξθψλνπλ πξφηππα θαη αμίεο ζε κία θνηλσλία, αιιά θαη ζέηνπλ εκπφδηα ζηελ απφθηεζε ηδηνηήησλ θαη λέσλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζα ηνπο επηηξέςνπλ λα εληαρζνχλ ηζφηηκα ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή. Δηδηθά ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο πνπ ε θνηλσληθή αλαγλψξηζε, ε επηηπρία θαη ε επηπρία εμαξηάηαη ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο «θαηαλαισηηθέο δπλαηφηεηεο» ησλ αλζξψπσλ, ν παξάγνληαο «θηψρηα» απνηειεί κία απφ ηηο θχξηεο αηηίεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Οη θαηεπζχλζεηο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ απνθιεηζκνχ, απφ θνηλσληνθεληξηθή άπνςε, ζα πξέπεη λα είλαη ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ αλζξψπσλ, ε ηζνηηκία ζηελ αληηκεηψπηζή ηνπο, ε θαηαπνιέκεζε ησλ θνηλσληθψλ δηαθξίζεσλ, αιιά θαη ε παξνρή επθαηξηψλ ζ‟ φινπο ηνπο αλζξψπνπο γηα λα ζπκβάιινπλ αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο ζηελ θνηλσλία, δηεθδηθψληαο «ην κεξίδην ηεο επηπρίαο» πνπ ηνπο αληηζηνηρεί. Ο ζπγγξαθέαο Ο Παλαγηψηεο Εάλλεο έρεη ζπνπδάζεη Κνηλσληθή Πνιηηηθή θαη Κνηλσληθή Αλζξσπνινγία θαη είλαη Γηδάθησξ ηνπ ηκήκαηνο Κνηλσληνινγίαο ηνπ Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ. Δίλαη ηδξπηηθφ κέινο θαη Πξφεδξνο ηεο Μ.Κ.Ο. Κνηλσληθήο Παξέκβαζεο θαη ρεδηαζκνχ «Αζελά». Έρεη δεκνζηεχζεη θείκελα ζε επηζηεκνληθά πεξηνδηθά, ζε ζπιινγηθνχο ηφκνπο, θαζψο θαη εηζεγήζεηο ζε εγρψξηα θαη δηεζλή επηζηεκνληθά ζπλέδξηα θαη εκεξίδεο, θαη έρεη δηαηειέζεη ππεχζπλνο εκπεηξηθψλ θνηλσληθψλ εξεπλψλ. Γηδάζθεη Σξίην Σνκέα, ρεδηαζκφ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, Κνηλσληνινγία, Γηνίθεζε Μ.Κ.Ο. θαη Οξγαληζκψλ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο ζηελ Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, ζε Σ.Δ.Η θαη ζε κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ. Δξγάδεηαη παξάιιεια σο επηζηεκνληθφο ζχκβνπινο, εκπεηξνγλψκνλαο θαη ππεχζπλνο επηζηεκνληθψλ πξνγξακκάησλ ζηα αλσηέξσ επηζηεκνληθά πεδία. Δπηθνηλσλία: pzannis@athena-net.gr _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 21 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο Ainley, S.C., et al, (eds) (1986), The Dilemma of Difference, Plenum Press Balandier, G., (1990), Πολιηική Ανθπυπολογία, Αζήλα: Παπαδήζεο Chomskey, N. (1999), Ζ Βιομησανία Καηαζκεςήρ Υπηκόυν, Αζήλα: Διεχζεξνο Σχπνο Clastres, P. (1992), H Κοινυνία Δνάνηια ζηο Κπάηορ, Αζήλα: Αιεμάλδξεηα Clastres, P. (1999), Δξοςζία και ελεςθεπία ζηιρ ππυηόγονερ κοινυνίερ, Αζήλα: Διεχζεξνο Σχπνο Eco, U., (1997), Ζ Σημειολογία ζηην Καθημεπινή Ευή, Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε: Α. Μάιιηαξεο- Παηδεία Α.Δ. Elias, N., (1996), Ζ Γιαδικαζία ηος Πολιηιζμού, Αζήλα: Αιεμάλδξεηα Giddens, A. (2002), Κοινυνιολογία, Αζήλα: Gutenberg Jones, E.E., et al (eds) (1984), Social Stigma. The Psychology of Marked Relationships, Freeman and Company Mashall, T.H., Bottomore T., (1995), Ζ Ηδιόηηηα ηος Πολίηη και Κοινυνική Τάξη, Αζήλα: Gutenberg Rodger, G. (1995), “What is Special about a Social Exclusion Approach”, in Rodgers et al (eds), Social Exclusion, Rhetoric, Reality, Responses, International Institute for Labor Studies, Geneva: ILO Publications Room, G. (1992), Observatory of National Polices to Combat Social Exclusion, Commission of the European Communities, Directorate General V, Brussels Segall., M., et al (1996), Γιαπολιηιζμική Ψςσολογία, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα Εάλλεο, Π., (2002), «Ο Ρφινο ησλ Αλζξσπηζηηθψλ Οξγαλψζεσλ ηνπ Σξίηνπ Σνκέα ζηελ Καηαπνιέκεζε ηνπ Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ», ππακηικά ηος ηπιήμεπος ζςνεδπίος για ηον Κοινυνικό Αποκλειζμό, Δπηκνξθσηηθφο Οξγαληζκφο «Αζελά», Αζήλα: Αξκφο, ζ.ζ. 73-84 Καβνπλίδε, Σ. (1996), «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο: Έλλνηα, Κνηλνηηθέο Πξσηνβνπιίεο, Διιεληθή Δκπεηξία θαη Γηιήκκαηα Πνιηηηθήο», ζην Γ. Καξαληίλνο et al (επηκ.), Γιαζηάζειρ ηος Κοινυνικού Αποκλειζμού ζηην Δλλάδα. Κύπια Θέμαηα και Πποζδιοπιζμόρ Πποηεπαιοηήηυν Πολιηικήρ. Σφκνο Α, Αζήλα: Δ.Κ.Κ.Δ Λεμηθφ Δπηζηεκψλ ηνπ Αλζξψπνπ, (1992), Αζήλα: Gutenberg Λερνπξίηεο, Γ., (2002), «Οη Φπρνινγηθέο Δπηπηψζεηο ηεο Αλεξγίαο», ππακηικά ηος ηπιήμεπος ζςνεδπίος για ηον Κοινυνικό Αποκλειζμό, Δπηκνξθσηηθφο Οξγαληζκφο «Αζελά», Αζήλα: Αξκφο, ζ.ζ 105-110 Μπισλάο, Θ., Μάλεζεο, Ν. (1996), «Ο Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο Αξρίδεη απφ ην ρνιείν», Γιεθνέρ Σςνέδπιο: Κοινυνία ηυν 2/3. Γιαζηάζειρ ηος Σύγσπονος Κοινυνικού Πποβλήμαηορ Νούηζορ, Π. (1998), «Κοινυνικόρ Αποκλειζμόρ και Ανθπώπινα Γικαιώμαηα, ζην: Κοινυνικέρ Ανιζόηηηερ και Κοινυνικόρ Αποκλειζμόρ, Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, ζ.ζ. 87-93 Παπαδνπνχινπ, Γ., (2002), «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο. Δηζαγσγή ζηελ Έλλνηα θαη ζηελ Γηαδηθαζία», ππακηικά ηος ηπιήμεπος ζςνεδπίος για ηον Κοινυνικό Αποκλειζμό, Δπηκνξθσηηθφο Οξγαληζκφο «Αζελά», Αζήλα: Αξκφο, ζ.ζ.43-72 Πεηξάθε, Γ., (1998), Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο. Παιαηέο θαη Νέεο Αλαγλψζεηο ηνπ Κνηλσληθνχ Πξνβιήκαηνο, ζην: Κοινυνικέρ Ανιζόηηηερ και Κοινυνικόρ Αποκλειζμόρ, Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, ζ.ζ. 19-25 _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 22 απφ 23 athena-socialscience.net, paper no 15 Σδάλε, Μ. (1988), Σσολική Δπιηςσία. Εήηημα Ταξικήρ Πποέλεςζηρ και Κοςληούπαρ, Αζήλα: Δθδφζεηο Γξεγφξε Σζανχζεο, Γ., (1996), Ζ Κοινυνία ηος Ανθπώπος, Αζήλα: Gutenberg Φξαγθνπδάθε, Α. (1985), Κοινυνιολογία ηηρ Δκπαίδεςζηρ. Θευπίερ για ηην Κοινυνική Ανιζόηηηα ζηο Σσολείο, Αζήλα: Παπαδήζεο _______________________________________________________________________________ Παλαγηψηεο Εάλλεο ζειίδα 23 απφ 23
© Copyright 2024 Paperzz
