CMYK www.lakevegoritida.gr Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας Φύλλο 24ο Έτος 7ο Οκτώβριος 2011 Γεωθερµία Του Στέφανου Αργυράκη Γεωλόγου - Τεχνικού Περιβάλλοντος Η Γεωθερµική Ενέργεια είναι η ενέργεια µε τη µορφή θερµότητας που περιέχεται κάτω από την επιφάνεια της γης. ∆ιακρίνεται, σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία (ν.3175/03) σε υψηλής (Θ>900C) και χαµηλής θερµοκρασίας (900C >Θ>250 C) και σε αβαθή γεωθερµία. Μια εναλλακτική ενεργειακή πρόταση Η αξιοποίηση της Γεωθερµικής Ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή και σε άµεσες χρήσεις (θέρµανση – ψύξη) στη χώρα µας βρίσκεται σε χαµηλά επίπεδα: αξιοποιείται σήµερα λιγότερο από 10% Πρόσκληση Καλούνται όλα τα µέλη του Συλλόγου στην εκλογοαπολογιστική Γενική Συνέλευσή του, που θα πραγµατοποιηθεί το Σάββατο 5 Νοεµβρίου 2011 και ώρα 4:30 µ.µ. στο Πνευµατικό Κέντρο Άρνισσας. Τα θέµατα είναι τα εξής: 1)Απολογισµός πεπραγµένων 2009-2011 2)Οικονοµικός απολογισµός 2009-2011 3)∆ηµιουργία παραρτήµατος στον Άγιο Παντελεήµονα Αµυνταίου 4)Προτάσεις για την πορεία και δράση του Συλλόγου για τη διετία 2011-2013 5)Αρχαιρεσίες για την ανάδειξη νέου ∆ιοικητικού Συµβουλίου Σε περίπτωση µη απαρτίας θα επαναληφθεί η Γενική Συνέλευση το επόµενο Σάββατο 12 Νοεµβρίου 2011 την ίδια ώρα και στον ίδιο χώρο. Το ∆.Σ. ∆ιαβάστε επίσης... - Ο Παρατηρητής .......................................................................σελ. 2 - Η Αµπελουργία στο Αµύνταιο του Στέφανου Ιωαννίδη ...........................................................σελ. 2 - Είναι εύκολο τελικά να είσαι γονιός σήµερα; ..............................σελ. 2 - Από το Όστροβο στο Σόροβιτς του Ιωάννη Παπαλαζάρου ............................................................σελ. 3 - Το Άνω Γραµµατικό της Κατερίνας Καραθάνου ..........................................................σελ. 4 - Μνηµείο αλησµόνητων πατρίδων του Πολίτη Ντουµπάρατζη ...........................................................σελ. 4 -Το Γυµνάσιο της Άρνισσας του Χριστόδουλου Μπαγγέα........................................................σελ. 5 - Το µύρτιλλο ή (Μπλούµπερρυ) του Κάσσανδρου Γάτσιου ...........................................................σελ. 6 - Χαλκόκοτα του Οδυσσέα Τζηµούλη .............................................................σελ. 7 - ∆ρόµος Λίµνης Βεγορίτιδας ....................................................σελ. 7 -Λίµνη Κάρλα (ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ.) ................................................................................σελ. 8 - Παλαιοντολογική Πτέρυγα Μουσείου Πτολεµαΐδας του ∆ρ. Ευάγγελου Βελιτζέλου .....................................................σελ. 9 του γνωστού δυναµικού. Υπάρχουν πολλές αιτίες για αυτή την κατάσταση όπως η γραφειοκρατία, η νοµοθεσία, η έλλειψη επαρκών οικονοµικών κινήτρων και η έλλειψη ικανής πολιτικής βούλησης της Πολιτείας να αναπτυχθεί και αυτή η ανανεώσιµη πηγή ενέργειας. Παρουσιάζει δε πολλά πλεονεκτήµατα έναντι των άλλων ΑΠΕ όπως: Είναι διαθέσιµη 24 ώρες το 24ωρο και για 365 ηµέρες το χρόνο. Οι µονάδες ηλεκτροπαραγωγής καταλαµβάνουν ελάχιστη επιφάνεια εδάφους για την ίδια εγκαταστηµένη ισχύ συγκρινόµενη µε αιολική ενέργεια και φωτοβολταϊκά. Η αβαθής Γεωθερµία βρίσκεται σχεδόν παντού. Η αξιοποίηση της Γεωθερµίας χαµηλής θερµοκρασίας συµβάλει στην αύξηση της γεωργικής και γενικά της αγροτικής παραγωγής. Από την αξιοποίηση της Γεωθερµίας παρέχεται επιπλέον, η δυνατότητα ανάπτυξης εφαρµογών ψύξης και θέρµανσης οικισµών (τηλεθέρµανση), καθώς και τουριστικών εγκαταστάσεων (SPA). Μέχρι σήµερα, η αξιοποίηση των γεωθερµικών πεδίων χαµηλών θερµοκρασιών της χώρας ήταν πενιχρή, µε αποτέλεσµα να παραµένει ανεκµετάλλευτη η σηµαντική αυτή Ανανεώσιµη Πηγή Ενέργειας, που µπορεί να αποφέρει σηµαντικό όφελος στις τοπικές κοινωνίες. Τα πεδία χαµηλής ενθαλπίας εµπίπτουν στις αρµοδιότητες των Περιφερειών, όσον αφορά την προκήρυξη της εκµίσθωσης εκµετάλλευσης. Μέχρι τώρα έχουν εκµισθωθεί µόνο το Πεδίο Ερατεινού – Χρυσούπολης στο ∆ήµο Χρυσούπολης το 2008 και των Νενήτων Χίου σε Κοινοπραξία µε συµµετοχή του ∆ήµου Χίου. Οι αρχές αξιοποίησης των σχετικών πεδίων περιλαµβάνονται στις διατάξεις της παραγράφου 9 του άρθρου 14 του Ν. 3175/2003 όπως ισχύει, εντούτοις µέχρι σήµερα δεν είχε διαµορφωθεί και υπογραφεί η απαιτούµενη Υπουργική Απόφαση. Μόλις πρόσφατα (11/10/2011) υπεγράφη από τον Υφυπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής, Γιάννη Μανιάτη, η Υπουργική Απόφαση µε την οποία προσδιορίζονται οι ειδικοί όροι για τη χορήγηση αδειών διανοµής θερµικής ενέργειας αποκλειστικά για αγροτικές εκµεταλλεύσεις από εκµετάλλευση γεωθερµικού δυναµικού πεδίου χαµηλής θερµοκρασίας. Η απόφαση αυτή, την οποία προετοίµασε Οµάδα Εργασίας, αποτελούµενη από υπηρεσιακούς παράγοντες του Υ- - «Άνθρακες... ο θησαυρός» των Γ.∆αϊκόπουλος1, Ν.Νάνης1, Θ. Τσούλης2 , Α.Αντωνιάδης3, Κ.Μακρή4 .........................................................σελ. 10 - Χορός, ένα πανάρχαιο εκφραστικό µέσο του Θωµά Ράδη ..........................................................................σελ. 11 -Σύλλογος Θρακιωτών Φιλώτα “ O Φιλώτας” της Παναγιώτας Πιχτράκη .........................................................σελ. 11 - Festival Vegoritidas 2011 Αποτελέσµατα αγώνων Windsurfing ..........................................σελ. 12 - Γιορτές Βεγορίτιδας (12-15 / 8, Άρνισσα) ................................σελ. 12 Στά θµη Βεγ ο ρί τι δα ς 14 Σ ε πτ εµ β ρ ί ο υ 201 1 ( π η γ ή : Υ Η Σ Αγ ρ α ) 5 1 3 , 2 2 µ. ΠΕΚΑ και εκπροσώπους των ΡΑΕ, ΙΓΜΕ, ΚΑΠΕ και ∆ΕΗ Ανανεώσιµες ΑΕ, ουσιαστικά αίρει και το τελευταίο εµπόδιο αξιοποίησης των γεωθερµικών πεδίων χαµηλών θερµοκρασιών στον πρωτογενή τοµέα, διαµορφώνοντας όσο το δυνατόν απλοποιηµένες διαδικασίες, χωρίς την επιβολή πρόσθετων εγγυήσεων πέραν αυτών που προβλέπονται κατά τη διαδικασία εκµίσθωσης του γεωθερµικού πεδίου. Το πρόβληµα είναι συνήθως ότι οι περιφέρειες δεν έχουν ούτε την εµπειρία, ούτε την αναγκαία επιστηµονική και διοικητική υποδοµή να προχωρήσουν σε διεθνή διαγωνισµό. Το ΙΓΜΕ είναι ο ενδεδειγµένος φορέας να υποστηρίξει τις περιφέρειες στην προσπάθεια εκµίσθωσης των πεδίων. Οι Συνέχεια στην 3η σελ. Οκτώβριος 2011 2 Είναι εύκολο τελικά να είσαι γονιός σήµερα; Οι σηµερινοί γονείς καλούνται να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις τόσο µιας µεταβαλλόµενης κοινωνίας όσο και στις νέες ανάγκες των παιδιών τους, που ενδεχοµένως διαφέρουν αρκετά από αυτές που είχαν οι ίδιοι ως παιδιά. Σ’ αυτές τις περιστάσεις, εύλογα ο γονιός αναρωτιέται τι θα έκαναν οι δικοί του γονείς, ή κάποιοι άλλοι στη θέση του. Κάποιες άλλες φορές, ίσως µπουν στη διαδικασία να συγκρίνουν το δικό τους παιδί µε κάποιο άλλο. Ακόµη και να υιοθετήσουν συµπεριφορές άλλων γονιών, ή να ακολουθήσουν τυφλά συµβουλές που διάβασαν σε κάποιο έντυπο. Σηµαντικό όµως είναι οι γονείς, να αποφύγουν τη γενίκευση και να συνειδητοποιήσουν πως κάθε παιδί έχει τη δική του µοναδική προσωπικότητα – ακόµα και αν µιλάµε για αδέλφια. Όπως επίσης, να γίνει αντιληπτό, πως κάθε οικογένεια λειτουργεί µε τους δικούς της κανόνες και έχει τους δικούς της κώδικες επικοινωνίας. Πράγµα που σηµαίνει ότι «έτοιµες συνταγές» που να εφαρµόζονται αδιακρίτως σε κάθε οικογένεια, δεν υπάρχουν. Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας -----------------------------Ταχ. ∆ιεύθυνση: 580 02 ΑΡΝΙΣΣΑ Τηλ. & Fax: 23810 32047 e-mail: kartasi@sch.gr kagkas@yahoo.com info@lakevegoritida.gr -----------------------------www.lakevegoritida.gr -----------------------------Ιδιοκτήτης Σύλλογος Προστασίας Βεγορίτιδας -----------------------------Εκδότης Κάρτας Ηλίας 6974 809371 ------------------------------ Συντακτική Επιτροπή Κάγκας Μιχαήλ Κάρτας Ηλίας Κρητικός Γεώργιος Κύρκος Σωτήριος Μάτζος ∆ηµήτριος Μούλας Νικόλαος Ντουµπάρατζης Πολίτης ∆όκα Μαρία -----------------------------Ετήσια συνδροµή 10 € Όσοι δεν είναι µέλη του συλλόγου -----------------------------Εκτύπωση Στέφανος Βαγουρδής Έδεσσα Τηλ. 23810 23964 -----------------------------Η έκδοση αυτή του Συλλόγου αποτελεί βήµα περιβαλλοντικών, ιστορικών, εκπαιδευτικών και αναπτυξιακών ανησυχιών. Καλούνται τα µέλη, οι φίλοι, οι επιστήµονες, οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και οι φορείς να καταθέτουν τακτικά τα επιχειρήµατα και τους προβληµατισµούς τους από το βήµα αυτό. Με αφορµή, λοιπόν, τις προκλήσεις της σηµερινής κοινωνίας και των κρίσιµων ζητηµάτων που αντιµετωπίζουν οι γονείς στην καθηµερινότητά τους, δηµιουργήθηκαν οι «Οµάδες Γονέων» από το Κέντρο Πρόληψης «Όραµα». Οι οµάδες αυτές δίνουν στους γονείς τη δυνατότητα να ενηµερωθούν και να κατανοήσουν τις ανάγκες, τις συµπεριφορές και τις δυνατότητες του παιδιού σε κάθε στάδιο ανάπτυξης και να ανταλλάξουν εµπειρίες µέσα στα πλαίσια µιας οµάδας αλλά και να βελτιωθούν στο ρόλο τους ως γονείς. Πρόταση µας είναι να δηλώσετε συµµετοχή σε νέες οµάδες γονέων που θα λειτουργήσουν στην Άρνισσα από τον Οκτώβριο του 2011. Η κάθε οµάδα θα έχει διάρκεια 20 ώρες και οι συναντήσεις θα πραγµατοποιούνται σε εβδοµαδιαία βάση. Μερικά από τα θέµατα που θα συζητηθούν είναι : «Πώς µπορώ να βελτιώσω την επικοινωνία µε τα παιδιά µου;», «Να θέσω όρια;» «Πώς µπορώ να ενισχύσω την αυτοεκτίµηση τους;» , «Πώς µπορώ να διαχειριστώ τις συγκρούσεις που προκύπτουν;» «Ποια χρειάζεται να είναι η στάση µου απέναντι στις εξαρτησιογόνες ουσίες;» κ.α. ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Ν. ΠΕΛΛΑΣ «ΟΡΑΜΑ» Φιλίππου 38, 582 00 Έδεσσα Τηλ.: 23810 51174 Fax: 23810 51189 E-mail: kp-orama@otenet.gr Ιστοσελίδα: www.kporama.gr Σε συνεργασία µε τον Οργανισµό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) Έδεσσα, 29/07/2011 Πάµπλο Νερούντα: ΑΡΓΟΠΕΘΑΙΝΕΙ ΟΠΟΙΟΣ... «Αργοπεθαίνει όποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας, επαναλαµβάνοντας κάθε ηµέρα τις ίδιες διαδροµές, όποιος δεν αλλάζει περπατησιά, όποιος δεν διακινδυνεύει και δεν αλλάζει χρώµα στα ρούχα του, όποιος δεν µιλά σε όποιον δεν γνωρίζει. Αργοπεθαίνει όποιος αποφεύγει ένα πάθος, όποιος προτιµά το µαύρο από το άσπρο και τα διαλυτικά σηµεία στο "ι" αντί ενός συνόλου συγκινήσεων που κάνουν να λάµπουν τα µάτια, που µετατρέπουν ένα χασµουρητό σε ένα χαµόγελο, που κάνουν την καρδιά να κτυπά στο λάθος και στα συναισθήµατα. Αργοπεθαίνει όποιος δεν αναποδογυρίζει το τραπέζι, όποιος δεν είναι ευτυχισµένος στη δουλειά του, όποιος δεν διακινδυνεύει την βεβαιότητα για την αβεβαιότητα για να κυνηγήσει ένα όνειρο, όποιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του Ιωαννίδης Στέφανος Γεωπόνος Ε∆ΑΦΟΣ Στην εδαφολογική µελέτη του Ινστιτούτου Εδαφολογίας και Σταθµού Εδαφολογίας και Λιπάνσεως Λάρισας για τη Ζώνη Οίνου V.Q.P.R.D. της περιοχής Αµυνταίου φαίνεται ότι το έδαφος αποτελείται κυρίως από τρεις κατηγορίες ιζηµατογενών αποθέσεων: Ολοκαινικές (Holocene ή Recent) πρόσφατες προσχώσεις, οι οποίες αποτελούνται από αργίλους, άµµους, χάλικες, κροκαλοπαγή, αµµοχάλικα, πηλούς, κορήµατα και λατυποπαγή. Πλειστόκαινες (Pleistocene) αποθέσεις, οι οποίες αποτελούνται από πηλούς, άµµους, κοκκινοχώµατα και λατυποπαγή. Πλειόκαινες (Pliocene) αποθέσεις, οι οποίες αποτελούνται από άµµους, αργίλους, µάργες, κροκαλοπαγή, γύψους, και λιγνίτες (περιοχή Βεγόρας). Στην περιοχή υπάρχουν οι παρακάτω κατηγορίες πετρωµάτων, τα οποία συνέβαλαν στο σχηµατισµό των εδαφών. Στην περιοχή Κλειδίου - Πετρών - Αµυνταίου - Αγίου Παντελεήµονα υπάρχουν συµπαγείς ασβεστόλιθοι µε ιππουρίτες στα ανώτερα τµήµατα ενώ στα κατώτερα υπάρχουν µάργες και ασβεστόλιθοι σε λεπτά στρώµατα. Στη βόρεια περιοχή του Αετού – Πεδινού – Φανού – Ξινού Νερού υπάρχουν νεογενείς αποθέσεις από άµµους, αργίλους, µάργες και ψαµµίτες. Στη δυτική περιοχή του Αετού υπάρχουν µεταµορφωσιγενή πετρώµατα από γνεύσιους, και σχιστόλιθους. Τα εδάφη της περιοχής ανάλογα µε την εδαφική τους κατανοµή (προφίλ) ταξινοµούνται στις εξής τάξεις: 1. ENTISOLS. Χαρακτηρίζονται τα εδάφη χωρίς διαφοροποιηµένους ορίζοντες. Σε αυτή την τάξη περιλαµβάνονται εδάφη τα οποία δεν παρουσιάζουν εξέλιξη στην εδαφική τους κατανοµή, είναι εδάφη µε κατανοµή A.C. και κατέχουν το µεγαλύτερο ποσοστό (70%) της έκτασης καλλιέργειας αµπελιού. Τα εδάφη διακρίνονται σε: Αλλουβιακά εδάφη (alluvial soils) τα οποία προήλθαν από εναποθέσεις υλικών µε τη βοήθεια του νερού και της βαρύτητας. Καταλαµβάνουν τη µεγαλύτερη έκταση της κτηµατικής περιοχής του Αετού, Ξινού Νερού και Πετρών. Είναι εδά- τουλάχιστον µια φορά στη ζωή του να αποφύγει τις εχέφρονες συµβουλές. Αργοπεθαίνει όποιος δεν ταξιδεύει, όποιος δεν διαβάζει, όποιος δεν ακούει µουσική, όποιος δεν βρίσκει σαγήνη στον εαυτό του. Αργοπεθαίνει όποιος καταστρέφει τον έρωτά του, όποιος δεν επιτρέπει να τον βοηθήσουν, όποιος περνάει τις ηµέρες του παραπονούµενος για τη τύχη του ή για την ασταµάτητη βροχή. Αργοπεθαίνει όποιος εγκαταλείπει µια ιδέα του πριν την αρχίσει, όποιος δεν ρωτά για πράγµατα που δεν γνωρίζει. Αποφεύγουµε τον θάνατο σε µικρές δόσεις, όταν θυµόµαστε πάντοτε ότι για να είσαι ζωντανός χρειάζεται µια προσπάθεια πολύ µεγαλύτερη από το απλό γεγονός της αναπνοής». Ταχυδροµική ατέλεια Οι εξελίξεις τελικά στο θέµα της ταχυδροµικής ατέλειας στην αποστολή των εντύπων µας είναι δυστυχώς αυτές που διαφαινόταν ως απόρροια του άρθρου 48 του νόµου 3986 που δηµοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Αρ. Φύλλου 152 την 1η Ιουλίου. Από 1η Αυγούστου ΟΛΑ τα έντυπα συλλόγων, φορέων και λοιπών οργανώσεων θα πάψουν να έχουν τη πολύ σηµαντική για τη βιωσιµότητά τους, ταχυδροµική ατέλεια µέσω της Γενικής Γραµµατείας Επικοινωνίας - Η Αµπελουργία στο Αµύνταιο φη µε υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο και καλή στράγγιση. Κολλουβιακά εδάφη (colluvial soils) τα οποία προήλθαν από την επίδραση της βαρύτητας και τη βοήθεια του νερού (κατολισθήσεις, διαβρώσεις) και βρίσκονται στα κατώτερα σηµεία των πλαγιών. Παρουσιάζουν ανοµοιογένεια στο µητρικό υλικό, στραγγίζουν υπερβολικά και περιέχουν µεγάλο ποσοστό χαλίκων. Εδάφη λιµναίων αποθέσεων στις περιοχές Αµυνταίου, Αγίου Παντελεήµονος και Πετρών. Είναι εδάφη ποικίλης µηχανικής σύστασης και χαρακτηρίζονται από µεγάλη περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο και κακή στράγγιση. Εδάφη τα οποία προήλθαν από τη διάβρωση των Alfisols, έχασαν τους διαγνωστικούς τους ορίζοντες και το πλειστόκαινο και πλειόκαινο µητρικό υλικό εµφανίστηκε στην επιφάνεια. Είναι κατά κανόνα ασβεστούχα µε ποικίλη µηχανική σύσταση. Απαντώνται στις κτηµατικές περιοχές Λεβαίας, Αµυνταίου, Ξινού Νερού, Πετρών και Κλειδιού. Στο 40% της έκτασης η µηχανική σύσταση του εδάφους σε βάθος 0-150 εκατοστά είναι αµµώδη (S), πηλοαµµώδη (LS) και αµµοπηλώδη (SL). Στην υπόλοιπη έκταση είναι πηλώδη (L), ιλυοπηλώδη (SiL), ιλυώδη (Si), αργιλοπηλώδη (CL), αµµοαργιλοπηλώδη (SCL) και ιλυοαργιλοπηλώδη (SiCL). 2. ALFISOLS. Περιλαµβάνονται εδάφη τα οποία παρουσιάζουν ελουβιακούς (eluvium) και ιλλουβιακούς (illuvium) ορίζοντες, µε κατανοµή Α.Β.C. και κατέχουν το περίπου της έκτασης καλλιέργειας αµπελιού. Καλύπτουν εκτάσεις των κτηµατικών περιοχών Αναργύρων, Λεβαίας, οικισµού Σωτήρος και Αµυνταίου, χαρακτηρίζονται από A.B.C. ορίζοντες µε υλικά της πλειστόκαινου περιόδου. Έχουν αναπτύξει αργιλικό ορίζοντα, ευδιάκριτο σε θέσεις. Στις κτηµατικές περιοχές Βεγόρα, Πετρών, Κλειδίου και Ξινού Νερού έχουν παραµείνει κατά θέσεις, οι οποίες έχουν µικρές κλίσεις, εδάφη Alfisols µε αργιλικό ορίζοντα. Το µεγαλύτερο µέρος αυτών έχει υποστεί έντονη διάβρωση και εµφανίστηκε στην επιφάνεια το µητρικό υλικό. Η µηχανική σύσταση της επιφάνειας του εδάφους (0-25 εκατοστά) κατανέµονται σε αµµοπηλώδη (SL) στο 60% της έ- κτασης και σε αργιλοπηλώδη (CL), αµµοαργιλοπηλώδη (SCL) και ιλυοαργιλοπηλώδη (SiCL) στο 40%. Σε βάθος µεγαλύτερο από 25 εκατοστά η κατανοµή είναι αργιλοπηλώδη (CL), αµµοαργιλοπηλώδη (SCL), ιλυοαργιλοπηλώδη (SiCL), αργιλώδη (C), αµµοαργιλώδη (SC) και ιλυοαργιλώδη (SiC). 3. Ισχυρά διαβρωµένες εκτάσεις στις οποίες το µητρικό πέτρωµα αποτελείται από συµπαγή ασβεστόλιθο, έχει αποκαλυφθεί στο µεγαλύτερο µέρος της επιφάνειας του εδάφους και είναι ακατάλληλες για οποιαδήποτε καλλιέργεια. Οι εκτάσεις αυτές δεν ξεπερνούν το 5% της ολικής. Τα εδάφη γενικά είναι φτωχά σε οργανική ουσία. Η περιεκτικότητά τους κυµαίνεται συνήθως από 0,25 έως 1,5%, σε ορισµένες περιπτώσεις φτάνει το 2,5%, ενώ είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις µε περιεκτικότητα άνω του 2,5%. Το PH κυµαίνεται µεταξύ του 5,6 (για εδάφη που δεν περιέχουν ανθρακικό ασβέστιο) και του 8,8. Η στράγγιση στη µεγαλύτερη έκταση είναι καλή και δεν παρουσιάζει προβλήµατα στην καλλιέργεια του αµπελιού. Τα εδάφη δεν παρουσιάζουν συγκεντρώσεις αλάτων τα οποία καθιστούν προβληµατική την αµπελοκαλλιέργεια. Τα εδάφη στη µεγαλύτερη έκταση καλλιέργειας του αµπελιού έχουν κλίση η οποία είναι µικρότερη από 10% και σε ελάχιστες περιπτώσεις το ξεπερνά. Η περιεκτικότητα των εδαφών σε ολικό ανθρακικό ασβέστιο κυµαίνεται. Το 1/3 περίπου των εδαφών της περιοχής έχει ποσοστό <1%. Άλλο 1/3 περίπου έχει 1-40% ενώ τα υπόλοιπα εδάφη έχουν >40%. Παρόλο που σε ορισµένες περιπτώσεις το ολικό ανθρακικό ασβέστιο ανέρχεται σε υψηλά ποσοστά, άνω του 80%, το ενεργό ασβέστιο δεν υπερβαίνει το 19,5%. Οι συγκεντρώσεις των µακροστοιχείων και των ιχνοστοιχείων στη µεγαλύτερη έκταση είναι σε ικανοποιητικά επίπεδα χωρίς να δηµιουργούν ιδιαίτερα προβλήµατα τροφοπενιών ή τοξικότητας. Συµπερασµατικά αναφέρεται ότι η εδαφική σύνθεση της περιοχής Αµυνταίου αποτελεί εγγύηση καταλληλότητας της καλλιέργειας του αµπελιού µε άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά για πλήθος ποικιλιών. Ο Παρατηρητής Γενικής Γραµµατείας Ενηµέρωσης και θα αναγκαστούν ΟΛΟΙ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ να πληρώσουν στο ακέραιο όλο το δυσβάσταχτο ποσό των ταχυδροµικών τελών για την αποστολή των εντύπων τους! Από το σύνολο των 3500 περίπου εντύπων-τίτλων που διακινούνται µε σταθερή περιοδικότητα (έως 3 µήνες ) στην ελληνική επικράτεια, θα διασωθούν µόνο 505 τα οποία είναι ηµερήσιες και εβδοµαδιαίες εφηµερίδες και τα µέλη της Ένωσης ∆ηµοσιογράφων Ιδιοκτητών Περιοδικού Τύπου που όλοι αυτοί έχουν ως κύριο επάγγελµα την έκδοση εντύπων. Για να υπάρξει εξαίρεση θα πρέπει ο Εκδότης του εντύπου να είναι ταυτόχρονα και ∆ηµοσιογράφος αναγνωρισµένης ένωσης έτσι ώστε να εξεταστεί το ενδεχόµενο να εγγραφεί µέλος (επί παραδείγµατι στην Ε∆ΙΠΤ εφόσον είναι µηνιαία κλπ). Τότε θα µπορέσουν να τύχουν της ταχυδροµικής ατέλειας έστω και µε κάποιες αναπροσαρµογές στις τιµές και στον αριθµό των αντιτύπων, που θα ισχύσουν για όλους και οι οποίες θα καθοριστούν επακριβώς µε υπουργική απόφαση που αναµένεται εντός των εποµένων ηµερών. Τα πράγµατα είναι πλέον τόσο δύσκολα για την ύπαρξη των εντύπων των φορέων και κυρίως για την αποστολή τους στα µέλη τους σε όλη την Ελλάδα. Επειδή όλοι γνωρίζουν τις συνθήκες (µε εθελοντισµό και µεγάλο κόπο), µε τις οποίες βγαίνουν αυτά τα έντυπα και τις οικονοµικές δυσκολίες που αντιµετωπίζουν για να εκδοθούν, γίνεται κατανοητό ότι αυτά τα µέτρα, απόρροια του µεσοπρόθεσµου και του µνηµονίου, θα είναι και η αρχή του τέλους για τη συνέχιση της έκδοσης των εντύπων αυτών. Πιθανότατα, το 24ο φύλλο να είναι η τελευταία έντυπη µορφή της εφηµερίδα µας. Ελπίζουµε να µπορέσουµε να συνεχίσουµε έστω και αποκλειστικά σε ψηφιακή µορφή, αφήνοντας υποσχέσεις για το µέλλον. Οκτώβριος 2011 3 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙ∆ΕΣ 1912: Η ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΣ Παπαλαζάρου Ιωάννης Εκπαιδευτικός Το έτος 1912 ήταν µια χρονιά αποφασιστικών ανατροπών και εθνικών ανακατατάξεων, γεγονότα που συγκλόνισαν τόσο την Ελλάδα όσο και τα Βαλκάνια και κατ’ επέκταση το ευρωπαϊκό κοινωνικό, οικονοµικό και πολιτικό status quo. Αλλάξανε σύνορα, συνάφθηκαν διακρατικές συµφωνίες και συµµαχίες, που σε άλλους καιρούς θα ακούγονταν ως άτοπες και παράλογες, κηρύχτηκαν αιµατηροί πόλεµοι, απελευθερώθηκαν χώρες και ιδιαίτερα στην περιοχή των Βαλκανίων, το µαλακό υπογάστριο και «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης, συνέβησαν καθοριστικές µεταβολές και κρίσιµοι επαναπροσδιορισµοί κρατικών ορίων. Η πάλαι ποτέ πανίσχυρη Οθωµανική Αυτοκρατορία, σ’ όλη τη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα, κλονιζόταν από εσωτερικές ταραχές, κλυδωνισµούς και πολιτική αστάθεια. Παράλληλα, οι συχνοί πόλεµοι µε τη Ρωσία και οι επαναστάσεις των Ελλήνων και των Σέρβων την είχαν αποδυναµώσει σε βαθµό επικίνδυνο. Παρ’ όλα αυτά, σαν το γέρικο λιοντάρι που όταν νιώσει το τέλος του, συσπειρώνει όσες δυνάµεις του αποµείνανε και γίνεται εξαιρετικά επιθετικό, όταν βρέθηκε απέναντι στα Βαλκανικά Κράτη, αποφασισµένα και ετοιµοπόλεµα όσο ποτέ, δε δίστασε να ανοίξει πολεµικά µέτωπα από την Ανδριανούπολη µέχρι το ∆υρράχιο και από τη Μελούνα µέχρι το ∆ούναβη. Όµως η αντίστροφη µέτρηση της κατάρρευσής της είχε αρχίσει τουλάχιστον έναν αιώνα νωρίτερα και οι Βαλκανικοί Πόλεµοι του 1912-1913 δεν ήταν παρά η αίσια κατάληξη, το επισφράγισµα της Βαλκανικής αφύπνισης. Οι ραγδαίες διεθνείς εξελίξεις που ακολούθησαν την επικράτηση του συντάγµατος των Νεοτούρκων (1908), οι αυστριακές βλέψεις και πιέσεις στα Βαλκάνια και κυρίως η αναµενόµενη διάλυση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, που φαινόταν να πνέει τα λοίσθια, υποχρέωσαν τους βαλκανικούς λαούς σε προσεγγίσεις και σύναψη διµερών συµφωνιών και συµµαχιών. Η Ελλάδα, µετά τον άτυχο πόλεµο του 1897 και το κίνηµα στο Γουδί (1909), είχε αποδυθεί σ’ ένα πρόγραµµα εξοπλισµού και ενίσχυσης του αµυντικού της συστήµατος. Η στρατιωτική της αδυναµία, κυρίως έναντι των βορείων γειτόνων της Βουλγάρων, ήταν εµφανής. Οι τελευταίοι, οδηγηµένοι από υπέρµετρη αυτοπεποίθηση στην υπεροπλία τους και υποτιµώντας τις επιθετικές δυνατότητες των ελληνικών ενόπλων δυνάµεων, έστρεψαν το µεγαλύτερο µέρος του στρατού τους προς την Ανατολική Θράκη και την Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας ελεύθερο πεδίο δράσης για τους Έλληνες στη νότια Μακεδονία. Συνειδητοποίησαν το λάθος τους µετά τις αλλεπάλληλες νίκες και τη ραγδαία προέλαση του ελληνικού στρατού (Ελασσόνα-Σαραντάπορο-Σέρβια) και έσπευσαν µε µια µεραρχία τους να προλάβουν να µπουν στη Θεσσαλονίκη. ΑΠΟ ΤΟ ΟΣΤΡΟΒΟ ΣΤΟ ΣΟΡΟΒΙΤΣ (ΑΠΟ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ) Η κίνηση έγινε έγκαιρα αντιληπτή από την κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου που ζήτησε µε αλλεπάλληλα τηλεγραφήµατά του από τον Αρχιστράτηγο και διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο την αλλαγή πορείας των ελληνικών δυνάµεων και αντί για το Μοναστήρι να κατευθυνθούν προς τη Θεσσαλονίκη. Πράγµατι ο κύριος όγκος του Στρατού, µετά τη νικηφόρα έκβαση των µαχών (15 Οκτωβρίου) στα Καϊλάρια (Πτολεµαΐδα) και στο Ναλµπάνκιοϊ (Περδίκας), την απελευθέρωση της Βέροιας, της Νάουσας και της Έδεσσας κατευθύνθηκε προς τα Γιαννιτσά, όπου έδωσε επί διήµερον (19-20 Οκτωβρίου) σκληρές µάχες, για να φτάσει νικητής και τροπαιούχος στη Θεσσαλονίκη την ηµέρα της γιορτής του πολιούχου της Αϊ-∆ηµήτρη. Εν τω µεταξύ η 5η Μεραχία, η οποία από τις 21 Οκτωβρίου είχε καταλάβει και παραταχθεί γύρω από το Σόροβιτς (Αµύνταιο), µε επόµενο στόχο να απελευθερώσει τη Φλώρινα και στη συνέχεια το Μοναστήρι, µετά από ατυχείς κινήσεις και σοβαρές απώλειες, αναγκάσθηκε µετά από τρεις ηµέρες να υποχωρήσει προς Κοζάνη, δίνοντας την ευκαιρία στους Τούρκους να ανακαταλάβουν το Σόροβιτς, το Όστροβο (Άρνισσα) και να φτάσουν µέχρι τα πρόθυρα της Έδεσσας. Για να αντιµετωπισθεί η κατάσταση, στις 31 Οκτωβρίου, µεγάλη δύναµη του Ελληνικού Στρατού κινήθηκε από Θεσσαλονίκη, µέσω Γιαννιτσών και Σκύδρας προς Έδεσσα, υπό συνεχή ραγδαία βροχή. Στις 2 και 3 Νοεµβρίου ξηλώθηκαν οι αντιστάσεις του Τούρκων από Βλάδοβο, Νησί, Γραµµατικό, στις 4 και 5 Νοεµβρίου δόθηκαν σκληρές µάχες γύρω από το Όστροβο, που κατελήφθη και απελευθερώθηκε το πρωί της 5ης Νοεµβρίου. Την εποµένη ο στρατός µας συνέχισε την καταδίωξη των τουρκικών δυνάµεων µέσα από τα στενά Οστρόβου – Γκορνιτσόβου (Κέλλης) και το απόγευµα της 6ης Νοεµβρίου ανακαταλάµβανε το Αµύνταιο (Σόροβιτς). Οι εφηµερίδες της εποχής αποτυπώνανε τις κινήσεις, τις µάχες και τη νικηφόρα προέλαση του Στρατού µας, µε καθηµερινά άρθρα, τηλεγραφήµατα, ανακοινωθέντα και ειδήσεις µε εντυπωσιακούς τίτλους. Από τις εφηµερίδες «ΕΜΠΡΟΣ» και «ΣΚΡΙΠ» των Αθηνών εντόπισα τρία τηλεγραφήµατα (5ης, 7ης και 9ης Νοεµβρίου 1912) για τις κατακτήσεις του Στρατού µας στο Όστρο- Συνέχεια από την 1η σελ. επιστήµονες της ∆ΙΓΕΘΜΥ είναι αυτοί που εντόπισαν και µελέτησαν τα συγκεκριµένα πεδία και µπορούν να προσδιορίσουν όλα τα απαραίτητα οικονοµοτεχνικά µεγέθη που απαιτούνται για τη διενέργεια των σχετικών διαγωνισµών. Αυτό που δεν υπάρχει µέχρι τώρα είναι µια συστηµατική προσπάθεια από µέρους των Περιφερειών για την εκµετάλλευση αυτού του ενεργειακού δυναµικού. Για την Περιφερειακή Ενότητα Πέλλας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αξιοποίηση του γεωθερµικού δυναµικού χαµηλής ενθαλπίας που έχει εντοπιστεί από τις πολυετείς µελέτες του Ι.Γ.Μ.Ε., σε δύο περιοχές: το πρώτο εµφανίζεται στη λεκάνη της Αλµωπίας και το δεύτερο στη λεκάνη ∆υτικής Θεσσαλονίκης, η οποία και περιλαµβάνει εκτάσεις βο, Σόροβιτς και Μπάνιτσα, καθώς και ένα χρονογράφηµα στο «ΕΜΠΡΟΣ» της 9ης Νοεµβρίου µε τον τίτλο «Ο κ. ΣΟΡΟΒΙΤΣ» που υπογράφεται από συνεργάτη της εφηµερίδας υπό το ψευδώνυµο «∆ΙΑΒΑΤΗΣ». ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟΥ ΠΕΡΙΦΑΝΗΣ ΝΙΚΗ ΤΗΣ 5ης ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ Η Α.Υ. Ο ∆ΙΑ∆ΟΧΟΣ ΚΑΤΕΛΑΒΕ ΤΟ ΟΣΤΡΟΒΟΝ Επετράπη χθες και ετοιχοκολλήθη η εξής ανακοίνωσις Κατά νυκτερινόν τηλεγράφηµα του ∆ιαδόχου, η 5η Μεραρχία ετίµησε τα όπλα της, εκτοπίσασα τον εχθρόν πέραν τουΚαϊλαρίου και εκυρίευσε δύο τηλεβόλα. Το υπό τον ∆ιάδοχον κύριον σώµα του Στρατού, αφού κατέλαβε τα στενά του Οστρόβου µετά νικηφόρον µάχην, βαδίζει ταχέως προς Μοναστήριον. Η ΦΛΩΡΙΝΑ ΚΑΤΕΛΗΦΘΗ ΠΛΗΘΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΥ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΣ Χθες περί την 1ην µ.µ. ανεκοινώθη υπό του γραφείου Τύπου το κάτωθι τηλεγράφηµα του ∆ιαδόχου εκ Μπανίτσης. ΜΠΑΝΙΤΣΑ 7-11-1912. Η υπ’ εµέ στρατιά διελθούσα τα στενά του Γκορνιτσόβου και Κιρλί-Ντερβέν ανεπτύχθη επί της γραµµής Ζαµπάρδενι-Φλωρίνης, καταλαβούσα την τελευταίαν πόλιν. Στρατός τουρκικός Μοναστηρίου προσβληθείς υπό των Σέρβων και αποκοπείς των συγκοινωνιών του προς Ρέσναν, είχεν υποχωρήσει ατάκτως δια Φλωρίνης. Σήµερον απέκοψεν τους την έξοδον επιχειρήσαντας. Εις χείρας στρατού µας έπεσεν πλήθος αιχµαλώτων και πολύ υλικόν. Οι δια Φλωρίνης υποχωρήσαντες ανέρχονται εις 30.000. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ∆ΙΑ∆ΟΧΟΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΙΕΣΤΗΡΙΟΥ Ο ∆ΙΑ∆ΟΧΟΣ ΒΑ∆ΙΖΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΦΛΩΡΙΝΑΝ Χθες περί το µεσονύκτιον ελήφθη εις το Υπουργείον των Στρατιωτικών το κάτωθι τηλεγράφηµα του ∆ιαδόχου Κωνσαντίνου αγγέλοντος την πορείαν του Ελληνικού στρατού. ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΝ Αθήνας ΟΣΤΡΟΒΟΝ 6/11/1912.- Η υπ’ εµέ στρατιά αρχίσασα από τις 2 Νοεµβρίου προέλασιν ταυτόχρονον δια Βοδενών, δια Γραµµατικόβου και δια Κοζάνης υπό ραγδαίαν και συνεχή βροχήν καθ’ όλον το µέχρι σήµερον διάστηµα συνέτριψε την αντίστασιν του εχθρού την 3ην και 4ην Νοεµβρίου παρά τον Κοµανόν, παρά την Κατράνιτσαν και παρά το Όστροβον. Σήµερον δε παρά το Σόροβιτς και παρά τα µεταξύ Γκορνιτσόβου και Οστρόβου στενά. Αύριον συνεχίζω προχώρησιν προς Φλώριναν. Αντίστασις εχθρού εξακολουθεί, µολονότι στρατός Μοναστηρίου παρεδόθη. Πιθανώς ανθίσταται τµήµα στρατού εχθρικού υπό τον Νιαζήν, γνωστόν Νεότουρκον της Ρέσνας. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ∆ΙΑ∆ΟΧΟΣ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ Ο κ. ΣΟΡΟΒΙΤΣ -∆εν µου λέτε, σας παρακαλώ, το πήραµε το Σόροβιτς; Αυτήν την ερώτηση θα ήκουσα εικοσάκις και πλέον από το αυτό πρόσωπον, ένα ηλικιωµένον άνθρωπον, κυφόν, ο οποίος φαίνεται ότι χαµηλώνει την κεφαλήν δια να κρύπτει την πυρετώδη ανησυχίαν του βλέµµατός του. Χωρίς να τον γνωρίζω και µόνον µε την οικειότητα την οποίαν ανέπτυξαν αι συγκινήσεις των πρώτων ηµερών του πολέµου µ’ επλησίαζεν όπου µ’ έβλεπε και µε ηρώτα τι ξέρω. Μετά δε την κατάληψιν των Σερβίων και της Κοζάνης, δεν παρέλειπεν καθηµερινώς να µε ερωτά: -Για το Σόροβιτς υπάρχει καµµία είδησις; Το πήραµε τέλος πάντων; Μιαν ηµέραν ενεφανίσθη καθ’ ην στιγµήν συνωµίλουν µε δύο γνωρίµους επί του πεζοδροµίου της πλατείας του Συντάγµατος. -Καλώς τον! Εψιθύρισεν υποµειδιών ο εις εκ των µετ’ εµού ευρισκοµένων. Να δήτε ότι θα έλθη να µας ερωτήση για το Σόροβιτς. -Μπα! Τον ξέρεις και συ; του είπα. Μα γιατί αυτό το εξαιρετικό ενδιαφέρον, αυτή η µανία για το Σόροβιτς; -Ξέρω κι εγώ, αδερφέ; Μέρα και νύχτα έχει να κάµη µε το Σόροβιτς. -Ο κακοµοίρης, θα κατάγεται ίσως από εκείνα τα µέρη. -Όχι, είπεν ο άλλος. Κάτι άλλο συµβαίνει… Εσιώπησεν όµως διότι ο κυφός γέρων είχε πλησιάσει. Και αφού µας εχαιρέτησε, µας ηρώτησε δια τα νέα και κατέληξεν εις την επίµαχον ερώτησιν. -Το Σόροβιτς κατελήφθη τέλος πάντων; -Μα δεν µου λέτε, σας παρακαλώ, γιατί τόσον ενδιαφέρεσθε γι’ αυτό το µέρος; Μήπως έχετε συγγενείς εις εκείνα τα µέρη; -Όχι. Γεωθερµία της Πέλλας (περιοχή Κρύας Βρύσης) όσο και της Ηµαθίας (περιοχή Νεοχωρίου). Τα παραπάνω γεωθερµικά πεδία εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν στα πλαίσια εργασιών που χρηµατοδοτήθηκαν από το Β΄ και Γ΄ Κ.Π.Σ., όπως επίσης και από πιστώσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης (∆ήµος Κρύας Βρύσης, 1998-99 µε επικεφαλής τον τότε ∆ήµαρχο και νυν Αντιπεριφερειάρχη Περιφερειακής Ενότητας Πέλλας κ. Θεόδωρο Ι. Θεοδωρίδη). Παρ’ όλα αυτά, δεν έχουν χαρακτηριστεί ως βεβαιωµένα ή πιθανά, ούτως ώστε να προχωρήσουν οι διαδικασίες συµπεριλήψής τους στη λίστα των πεδίων προς εκµίσθωση. Όπως προαναφέρθηκε, η ύπαρξη των πεδίων αυτών και η περαιτέρω εκµετάλλευση τους δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης εφαρµογών ψύξης και θέρµανσης οικισµών (τηλεθέρµανση), γεωργικών εφαρµογών (θερµοκήπια, ξήρανση προϊόντων) και τουριστικών εγκαταστάσεων (SPA). Συµπληρωµατικά, η αξιοποίηση των γεωθερµικών πεδίων, τόσο αυτών της µέσης και χαµηλής ενθαλπίας, όσο και αυτών της υψηλής µπορεί να προσφέρει σηµαντικά στην προσπάθεια της χώρας για απεξάρτηση από εισαγόµενες πηγές ενέργειας (πετρέλαιο και φυσικό αέριο), µείωση της συµµετοχής στην παραγωγή των ρυπογόνων λιγνιτικών µονάδων, και αύξη- -Κτήµατα µήπως έχετε; -Ούτε. -Τότε γιατί; Σας είπαν ότι έχει µεγάλην στρατηγικήν σηµασίαν; -Μου είπαν ότι έχει µεγάλας αποθήκας, ότι είναι κέντρον εφοδιασµού του Τουρκικού στρατού της Μακεδονίας και όταν θα το πάρουν οι δικοί µας θα βρουν πολλά υλικά, ίσως και χρήµατα, ή µάλλον είναι βέβαιον ότι θα βρουν και χρήµατα, πολλά χρήµατα. Τι συνέβαινεν; Ο γέρων εκείνος είναι µανιώδης φυλάργυρος. Καίτοι ευρίσκεται εις τας δυσµάς του βίου του και δεν έχει οικογένειαν, εξακολουθεί να έχη την λύσσαν της αποκτήσεως και εις ουδέν άλλο αποδίδει σηµασίαν εις τον κόσµον παρά εις το χρήµα. Λατρεύει το χρήµα δια το χρήµα και θ’ απέθνησκεν ευχαρίστως αν επρόκειτο ν’ αποπνιγή υπό βροχήν χρυσού. Αναλόγως σκέπτεται και δια τον πόλεµον. Αι νίκαι του φαίνονται σπουδαίαι αναλόγως των πολεµικών λαφύρων τα οποία ευρίσκουν οι νικηταί. Παίζοντες λοιπόν µε την µανίαν του τινές εκ των γνωρίµων του τον έπεισαν ότι εις το Σόροβιτς υπήρχαν θησαυροί εφοδίων. Εντεύθεν το µέγα ενδιαφέρον του δια το Σόροβιτς, δια το οποίον και οι παρενοχοχλούµενοι τον ωνόµασαν «Κύριον Σόροβιτς». Όταν, προ ηµερών έµαθεν, ότι το Σόροβιτς κατελήφθη και πάλιν εγκατελείφθη, ηρώτα µε ανησυχίαν. -Τα λάφυρα εξησφαλίσθησαν; Ιδού ένας άνθρωπος ο οποίος από φιλοχρηµατίαν θα µετέβαινεν ίσως εις τον πόλεµον, αν δεν ήτο τόσον ηλικιωµένος. Ούτω θα ήλπιζε ότι κάτι να κερδίση και θ’ απηλλάσσετο συγχρόνως από τον κίνδυνον να συνεισφέρη εις τους εθνικούς εράνους. Μίαν ηµέραν ηκούσθη να λέγη. -Θα µε κάµουν να µη βγαίνω έξω. Όλο τι έδωκες και τι έδωκες µε ερωτούν. Με περνούν, βλέπετε, για πλούσιον. Αλλά πού βρέθηκα πλούσιος εγώ; Έχω µερικά χρήµατα σκορπισµένα εδώ κι εκεί. Αν µου πουν σήµερα φέρε χίλιαις δραχµαίς ή σε πνίγοµεν, δεν έχω να δώσω χίλιαις δραχµαίς. -Να δώσης πεντακόσιαις, του είπε κάποιος. -Πεντακόσιαις; Ανεφώνησεν ωχριάσας, ως να επρόκειτο να εξαναγκασθή να τας δώση. Λίγες σας φαίνονται οι πεντακόσιαις! Εγώ έφτυξα αίµα για να κάµω ολίγα χρήµατα και ξέρω τι αξίζουν. Εσείς πολύ εύκολα δίδετε τα ξένα χρήµατα, αλλ’ αν ήσαν δικά σας κι είχατε κοπιάσει να τ’ αποκτήσετε; -Οι άλλοι πώς δίνουν; -Οι άλλοι έχουν πολλά και τους περισσεύουν. Αλλ’ εδώ υπάρχουν άνθρωποι µε πέντε και δέκα και τριάντα εκατοµµύρια και δεν έδωκαν ή έδωκαν τιποτένια πράγµατα και θα δώσω εγώ; Τι να δώσω; -Τόσοι όµως πτωχοί άνθρωποι, οι οποίοι ζουν από µισθόν ή από µικράν εργασίαν, έδωκαν άλλος είκοσι πέντε, άλλος δέκα και άλλος πέντε… -Όσοι δεν έχουν, δεν τα λογαριάζουν. Είτε έχεις, είτε δεν έχεις δέκα δραχµάς, όταν έχεις µόνον αυταίς, είναι το ίδιο. Έπειτα τι µπορούν να χρησιµεύσουν αυτά τα µικρά ποσά εις έναν πόλεµον που απαιτεί δαπάνας πολλών εκατοµµυρίων. Ευτυχώς ο Στρατός µας βρήκε αρκετά λάφυρα εις τα µέρη που κατέλαβε, ώστε να µη έχη ανάγκην ιδιωτικών συνδροµών. Και εκείνοι οίτινες τον ήκουσαν να λέγη τ’ανωτέρω, µόνο τον έπτυσαν, αφού η ηλικία του ηµπόδιζε να τον δείρουν. ∆ΙΑΒΑΤΗΣ ση της συµµετοχής των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στο συνολικό ενεργειακό ισοζύγιο ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του 20% ως το 2020. Τέλος, η γεωθερµία είναι ένας τοµέας που µπορεί να προσελκύσει επενδύσεις και το είδος της τεχνολογίας που απαιτείται µπορεί να έχει µεγάλο ποσοστό εγχώριας προστιθέµενης αξίας, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για την τοπική ανάπτυξη (θέσεις εργασίας κλπ.) Από τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι η Πολιτεία πρέπει να συµβάλλει, απλουστεύοντας τις διαδικασίες στο µέτρο του δυνατού, και δίνοντας κίνητρα ώστε να προωθήσει ατή τη µορφή ανανεώσιµης πηγής ενέργειας, και ενισχύοντας ουσιαστικά, την πράσινη ανάπτυξη µε ποικίλους τρόπους. Οκτώβριος 2011 4 Το Άνω Γραµµατικό Κατερίνα Καραθάνου Εκπαιδευτικός Το Άνω Γραµµατικό ήταν ο µεγαλύτερος Βλάχικος οικισµός της επαρχίας Έδεσσας, µέχρι το 1940. Σήµερα κατοικείται κυρίως ως παραθεριστικός οικισµός και υπάγεται στην κοινότητα του Κάτω Γραµµατικού. Βρίσκεται σε ύψος 1.160 µέτρων στις βόρειες πλαγιές του Βερµίου και απέχει εικοσιπέντε περίπου χιλιόµετρα νοτιοδυτικά από την Έδεσσα και οκτώ περίπου χιλιόµετρα ανατολικά από το Κάτω Γραµµατικό. Η ανάπτυξη και η εξέλιξη του Άνω Γραµµατικού σηµειώθηκε στενά µε το χειµαδιό στη θέση Φετίτσα, σε µικρή απόσταση από τα σηµερινά Πολλά Νερά στην κοινότητα Μαρίνας και απέχουν περίπου 22 χιλιόµετρα βόρεια από την Νάουσα. Μετά το 1878 και τη διάσπαση του µεγάλου καλυβικού οικισµού της Τσιακούρας στο Μορίχοβο, ένα µεγάλο φαλκάρι βλάχων βρέθηκε να αναζητά ένα πιο σταθερό θερινό οικισµό στα πλούσια βοσκοτόπια του βόρειου Βερµίου. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στα κτήµατα της τότε κοινότητας Γραµµατίκοβου, του σηµερινού Κάτω Γραµµατικού. Ο νέος οικισµός ονοµάστηκε Καλύβια της Γραµµατίκοβας και στα βλάχικα ήταν γνωστός ως Καλίβιλι ντι Γραµµατίκοβα. Το 1920 µετονοµάστηκε σε Άνω Γραµµατικό , σε αντιδιαστολή µε το Γραµµατίκοβο που ονοµάστηκε Κάτω Γραµµατικό(Αστέριος Ι. Κουκούδης, «Οι Βεροιανοί Βλάχοι και οι Αρβανιτόβλαχοι της Κεντρικής Μακεδονίας», 2001, τόµος Α΄, Εκδόσεις Ζήτρος». Ο οικισµός είχε στηθεί σε εκτάσεις που ανήκαν συνιδιοκτησιακά στη χριστιανική οµάδα των κατοίκων του Κάτω Γραµµατικού και σε Τούρκους µπέηδες. Στις 26 Οκτωβρίου 1902 υπογράφηκε µια έγγραφη συµφωνία από τον κύριο ιδιοκτήτη Σουλεϊµάν µπέη και από µια οµάδα πρόκριτων και συνοικιστών. Ορισµένοι από τους όρους ήταν ότι µπορούσαν να κτίσουν όσα σπίτια επιθυµούσαν, όφειλαν να καταβάλλουν ετησίως 35 γρόσια ενοίκιο κάθε φωτογραφία: Ν. Μούκας σπιτιού, 1,5 γρόσια για τη βοσκή κάθε αιγοπρόβατου και 10 γρόσια για τη βοσκή κάθε αλόγου. Επιπλέον πλήρωναν φόρο στο οθωµανικό δηµόσιο. Ακόµη µπορούσαν να καλλιεργήσουν όση έκταση επιθυµούσαν, φτάνει να καταβάλλουν το ένα τρίτο της παραγωγής. Μπορούσαν να κόψουν και καυσόξυλα, δεν είχαν όµως το δικαίωµα να τα εµπορευτούν. Έτσι το καλοκαίρι τα κοπάδια έβοσκαν στις εκτάσεις του Άνω Γραµµατικού και το χειµώνα κατέβαιναν στη Φετίτσα όπου πλήρωναν κάποιο ενοίκιο και εδώ στους τσιφλικάδες αδελφούς Μαρκοβίτση από την Νάουσα. Οι πολιτικές και εθνικές καταστάσεις εκείνης της εποχής έµελλε να αλλάξουν πολύ τις συνθήκες ζωής των οικισµών αυτών. Μέχρι το 1904 και τον Μακεδονικό αγώνα άρχισε να εντείνεται τόσο η Ρουµανική προπαγάνδα όσο και η Βουλγαρική. Το 1904 ο Βούλγαρος κοµιτατζής Λουκάς φιλοξενούνταν από τους ρουµανίζοντες της περιοχής και είχε την εύνοια και την προστασία του Τούρκου Σουλεϊµάν µπέη. Προσπάθησε να πιέσει τους κατοίκους του βλάχικου οικισµού που µέχρι τότε ήταν αδιάφοροι µέχρι και εχθρικοί απέναντί τους να προσχωρήσουν στη ρουµανική κίνηση. Το καλοκαίρι του 1905 το ελληνικό αντάρτικο σώµα στο Βέρµιο, είχε στόχο να τονώσει το ηθικό των Βλάχων που αντιστέκο- Ένα µνηµείο µπορεί να αποτελεί µια σύνθεση µορφής που αντικατοπτρίζει µια φιλοσοφία και δίνει κάποια µηνύµατα. Τα άψυχα υλικά αυτής της σύνθεσης στα έµπειρα χέρια ενός καλλιτέχνη και σε συνδυασµό µε το εύρος της φαντασίας του γίνεται ένα ολάνοιχτο βιβλίο γνώσης που ιστορεί την θεµατολογία και τον λόγο κατασκευής του. Οι κάτοικοι της Περαίας, που κάποιοι από αυτούς µε οράµατα, εµπνεύσθηκαν την ανέγερση ενός µνηµείου στο χωριό, αποδίδοντας έτσι ελάχιστο φόρο τιµής στη µνήµη των προγόνων τους καθώς και στις αλησµόνητες πατρίδες. Το µνηµείο αποτελείται από διάφορα υλικά όπως ορειχάλκινα µαρµάρινα και κτιστά τµήµατα. Στο µαρµάρινο που συµβολίζει τους αρχαίους χρόνους δίνεται η ιστορία όλου αυτού του κατατρεγµού που ένιωσαν κάποτε οι πρόσφυγες, καθώς και η έξοδος η φυγή..... Στο ανάγλυφο του µαρµάρου απεικονίζονται οι πατρίδες που άφησαν και στη συνέχεια έρχονται σε ένα νέο τόπο που µοιάζει ίσως λίγο µε τον παλιό. Η ανάγλυφη παράσταση συµβολικά υποστηρίζεται από µια πύλη που περιβάλλεται µε κάστρα. Στο ίδιο θέµα απεικονίζεται το ρολόι του Τσανάκαλέ από όπου νταν στις πιέσεις των ρουµανιζόντων και των κοµιτατζήδων. Έτσι τον Αύγουστο του 1905 εκδηλώθηκε το ενδιαφέρον να µπουν στους κόλπους του Πατριαρχείου και να ζητήσουν έλληνα δάσκαλο και ιερέα. ∆υστυχώς όµως µέσα στο κλίµα της γενικότερης αντιπαράθεσης κάποιοι σκότωσαν τον πρόκριτο του Άνω Γραµµατικού και το κλίµα εµπιστοσύνης που προσπαθούσε να καλλιεργήσει ο καπετάν Ακρίτας κατέρρευσε. Το χειµώνα του 1905 αποφασίστηκε ο αποκλεισµός των Βλάχων από την περιοχή της Φετίτσας και αυτό τους ώθησε προς την Έδεσσα. Ο οικονοµικός πόλεµος και ο αποκλεισµός βοήθησε πολύ τη ρουµανική προπαγάνδα και τους κοµιτατζήδες αν και κάποιες οικογένειες ζητούσαν να επιστέψουν στο Πατριαρχείο. Μετά τον Μακεδονικό Αγώνα στο Άνω Γραµµατικό οργανώθηκε ρουµανικό σχολείο και λειτουργούσε εκκλησία στα ρουµανικά. Με το τέλος του Α΄ Παγκοσµίου πολέµου και την αποµάκρυνση των Τούρκων, το µερίδιο των κτηµάτων των µπέηδων εξαγοράστηκε από τους Βλάχους. Τη δεκαετία του 1920 το Άνω Γραµµατικό γνώρισε µια σχετική ανάπτυξη. Υπήρχαν περίπου 400 πέτρινα σπίτια και όχι καλύβες, ενώ αρκετές οικογένειες έµεναν χειµώνα και καλοκαίρι. Ασχολούνταν πια και µε τη γεωργία αλλά και µε την υλοτοµία. Ο µα- ρασµός του χωριού ήρθε ανάµεσα στα 1925 και 1936 όταν οι µισοί και πλέον κάτοικοι µετανάστευσαν στη Ρουµανίας. Υποκινητής φαινόταν ένας ρουµανοδιδάσκαλος που διέδιδε πως η Ελλάδα είχε πρόθεση έτσι και αλλιώς να διώξει τους Βλάχους βιαίως και έτσι καλό θα ήταν να φύγουν από µόνοι τους. Έχοντας µεγάλες προσδοκίες κερδοσκοπίας από την αγοροπωλησία περιουσιών και σπιτιών πίεζαν τις οικογένειες να µεταναστεύσουν, τάζοντας πλούτο και ευηµερία. Αν και οι πρώτες αποθαρρυντικές πληροφορίες για τις άνυδρες και άγονες εκτάσεις της Νότιας ∆οβρουτσάς είχαν φτάσει, το κακό είχε ήδη γίνει. Είχαν µεταναστεύσει περίπου 119 οικογένειες και στο χωριό είχαν µείνει µόνο 92. Το κενό ήρθαν να καλύψουν ω το 1932,γύρω στις 40 οικογένειες νοµάδων Αρβανιτόβλαχων από τα µέρη τις Ηπείρου και άλλες που ήταν γνωστές µε το όνοµα Πλεασιώτες από τον οικισµό Άνω Πλεάσσας κοντά στην Κορυτσά. Με την οριστική χάραξη των συνόρων ανάµεσα σε Ελλάδα και Αλβανία ένας µεγάλος αριθµός από αυτούς τους νοµάδες αποφάσισαν να εγκατασταθούν µόνιµα στην Ελλάδα. Άρχισαν να αγοράζουν σπίτια αυτών που είχαν µεταναστεύσει και συνδέθηκαν µε το χωριό. Ήταν ανεπηρέαστοι από την προπαγάνδα και είχαν ισχυρή ελληνική ταυτότητα. Λειτούργησαν το πρώτο ελληνικό σχολείο στο Άνω Γραµµατικό, ενώ για µια περίπου δεκαετία µέχρι το 1944 λειτουργούσαν δύο σχολεία, ένα ρουµανικό και ένα ελληνικό. Το Πάσχα του 1944, στις 23 Απριλίου και κατά τη διάρκεια µιας γερµανικής εκκαθαριστικής επιχείρησης κάηκαν και καταστράφηκαν αρκετά από τα σπίτια του χωριού. Μετά την επίθεση οι κάτοικοι σκόρπισαν και έφυγαν κυρίως για την Έδεσσα και την Νάουσα. Τότε διαλύθηκε οριστικά και η ρουµανική κοινότητα. Στην Έδεσσα δραστηριοποιήθηκαν στο εµπόριο κτηνοτροφικών προϊόντων, ξυλείας και ξυλοκάρβουνου. Μετά το 1950 κάποιοι κάτοικοι επέστρεψαν στο χωριό και επισκεύασαν τα ερειπωµένα σπίτια. Το 1960 όµως το Άνω Γραµµατικό ερήµωσε λόγω περιορισµένων οικονοµικών πόρων. Το 1995, υπήρχαν 70 παλιά και νέα σπίτια, αλλά και πολλά ερείπεια. Στέκει καλά διατηρηµένη η εκκλησία του Αγίου ∆ηµητρίου, αλλά και το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Εκτός από την Έδεσσα και την Νάουσα. Κάποιες οικογένειες εγκαταστάθηκαν στα χωριά Μαρίνα, Πολλά Νερά και Στενήµαχο, ενώ µόνο 2 µε 3 οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο Κάτω Γραµµατικό. Στην Κρύα Βρύση έχουν εγκατασταθεί, σχεδόν στο σύνολό τους οι οικογένειες των Πλεασιωτών. Πληθυσµιακά, σύµφωνα µε τις επίσηµες ελληνικές απογραφές καταγράφονται το 1913, 549 κάτοικοι, το 1920 ,454 κάτοικοι και το 1928 καταγράφονται 516 κάτοικοι. Το 1940 ανέρχονται στους 615 κατοίκους, ενώ µετά την κατοχή και τον πόλεµο το 1951 είναι µόνο 239 κάτοικοι. Το 1961 είναι 241 κάτοικοι ,αλλά το MNHMEIO ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΩΝ ΠΑΤΡΙ∆ΩΝ ήρθε µια µερίδα προσφύγων στο χωριό. Κατόπιν φαίνονται µορφές ταλαίπωρων ανθρώπων να έρχονται οµαδικά σε έναν νέο τόπο, όπου τους υπόσχεται πολλά... . Ένα ενδιάµεσο στοιχείο του µνηµείου είναι µία κτιστή στήλη Παλαιολόγιας εποχής η οποία περιέχει µαρµάρινα ένθετα και πλίνθους κεραµικούς, όπου στο επάνω τµήµα της φέρει µαρµάρινο κιονόκρανο σχήµατος τραπεζίου. Επάνω είναι τοποθετηµένες ορειχάλκινες απλοποιηµένες µορφές εργαλείων, τα χειρονακτικά µέσα των επαγγελµάτων της αναγέννησης τους που ήταν η καλλιέργεια της γης, η αλιεία και οι τέχνες. Αυτό αποτελεί και το κύριο θέµα του γλυπτού, Το έργο εµπνεύστηκε επιµελήθηκε και κατασκεύασε ο αρχιτέκτων Πέτρος ∆εβολής . Η χρηµατοδότηση έγινε από ιδιώτες µέλη του Συλλόγου Μικρασιατών της Περαίας, και ένα µεγάλο ποσό διατέθηκε από τα έσοδα της διάθεσης του βιβλίου ''Αλησµόνητες µνήµες'' του Ντουµπάρατζη Πολίτη. Το µνηµείο τοποθετήθηκε σε κεντρικό σηµείο του χωριού µπροστά ακριβώς από το λαογραφικό µουσείο, εκτεθειµένο σε κοινή τρισδιάστατη θέαση όχι µόνο στους κατοίκους αλλά και σ' αυτούς που επισκέπτονται τον τόπο. Στις 14 Σεπτεµβρίου, κάθε χρόνο ηµέρα µνήµης της ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ, ο πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Περαίας τελεί επιµνηµόσυνη δέηση στη µνήµη των θυµάτων του Μικρασιατικού Ελληνισµού. Έτσι και εφέτος όλο το χωριό παρουσία του ∆ηµάρχου Έδεσσας κ. ∆. Γιάννου και του Αντιδηµάρχου κ. Χ. Βερυκούκη τίµησαν τη µέρα µνήµης. Μετά το πέρας του µνηµόσυνου ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου στην ήδη συγκινητικά φορτισµένη ατµόσφαιρα έκανε αναφορά στη σπουδαιότητα της ηµέρας. «Αιδεσιµότατε, κύριε ∆ήµαρχε, κύριε Αντιδήµαρχε, κύριε πρόεδρε, κυρία πρόεδρε του συλλόγου Αλµωπίας, αγαπητοί συγχωριανοί Σήµερα η ηµέρα Υψώσεως του Τιµίου Σταυρού είναι καθιερωµένη ως ηµέρα µνήµης της Μικρασιατικής καταστροφής. Ο Σύλλογος Μικρασιατών Περαίας που µε την παρουσία του εκφράζει όλους τους κατοίκους του χωριού, τελεί επιµνηµόσυνη δέηση υπέρ των επωνύµων και ανωνύµων ηρώων και µαρτύρων του γένους µας. Η µεγάλη ηµέρα η σηµερινή ορίστηκε µε προεδρικό διάταγµα σε ηµέρα εθνικής µνήµης. Η επιλογή της γιορτής της Υψώσεως του Τιµίου Σταυρού δεν είναι τυχαία, και επιλέγει για να θυµίζει τη Σταύρωση του Θεανθρώπου και τη θυσία Του όπως σταυρώθηκε και θυσιάσθηκε ο Μικρασιατικός Ελληνισµός το 1922- 1923. Η µεγαλύτερη εθνική µας τραγωδία είναι γραµµένη µε τα πιο µελανά χρώµατα στις µαύρες σελίδες της νεότερης Ελληνικής ιστορίας µε το όνοµα ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Και είναι σωστός ο ισχυρισµός ότι η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 είναι πολύ πιο οδυνηρή και από την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Το 1453 οι Ελληνικοί πληθυσµοί δεν µετακινήθηκαν αλλά έµειναν στους τόπους όπου ζούσαν. Ενώ µε την Μικρασιατική καταστροφή οι Έλληνες ξεριζώθηκαν από τις αγαπηµένες τους πατρίδες, κυνηγηµένοι από τους Τσέτες που έβαλαν στόχο να τους κάψουν και να τους εξοντώσουν. Εγκατέλειψαν τα σπίτια το βιος τους τις πατρίδες τους και µε ατέλειωτες φάλαγγες πέθαιναν στα παράλια του Αιγαίου, προσπαθώντας να περάσουν στα απέναντι Ελληνικά νη- 1971 µόλις 79 και το 1991 είναι 103. Σήµερα οι εγγεγραµµένοι είναι 250 και περισσότεροι, αλλά οι µόνιµοι κάτοικοι είναι πολύ λιγότεροι. Το καλοκαίρι το χωριό παίρνει ζωή καθώς εγκαθίστανται αρκετές κτηνοτροφικές οικογένειες. Ακόµη αρκετές οικογένειες ασχολούνται µε τη γεωργία και την υλοτοµία. Στις µέρες µας όµως το Άνω Γραµµατικό είναι και ένας παραθεριστικός οικισµός, τόσο για όσους κατάγονται από εκεί όσο και για αρκετούς ξένους που αγόρασαν σπίτια, τα ανακατασκευάσαν και έγιναν πια µέλη του χωριού. Το 2000 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Βλάχων και Φίλων του Άνω Γραµµατικού που προσπαθεί µε διάφορες ενέργειες να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής στο Άνω Γραµµατικό, αλλά και να διασώσει και να διαδώσει την ιστορία, τα ήθη και τα έθιµα του χωριού. Ο Σύλλογος µε τη βοήθεια των κατοίκων και των τοπικών αρχών κατάφερε να αναστηλώσει το παλιό σχολείο και να δηµιουργήσει εκεί ένα λαογραφικό µουσείο που γέµισε µε τις προσφορές των κατοίκων, και δίνει µια εικόνα της ζωής στο χωριό σε άλλες εποχές. Ακόµη ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στις εκκλησίες του χωριού. Ταυτόχρονα οι τοπικές αρχές κατάφεραν να ανακατασκευάσουν το χώρο της πλατείας και να τον µορφοποιήσουν έτσι ώστε να είναι όµορφος και φιλικός τόσο στους επισκέπτες όσο και στους κατοίκους του χωριού. Ο Σύλλογος δηµιούργησε και χορευτικό προσπαθώντας να διασώσει τους βλάχικους χορούς και να τους κάνει πιο προσιτούς στους νέους ανθρώπους. Κατά καιρούς διοργανώνονται διάφορα πανηγύρια, όπου παίρνουν µέρος και άλλα χορευτικά και είναι µια ευκαιρία για να αναβιώνουν παλιές εποχές. Τα τελευταία χρόνια το πανηγύρι γίνεται τον ∆εκαπενταύγουστο που θεωρείται και η µεγαλύτερη γιορτή του Άνω Γραµµατικού. Φέτος όπως και πέρσι το ετήσιο πανηγύρι έγινε στο χώρο του Λαογραφικού Μουσείου, µε ζωντανή µουσική και τη συµµετοχή χορευτικών, το Σάββατο 13 Αυγούστου. σιά. Σκηνές φρίκης εκτυλίσσονταν σ' όλα τα λιµάνια όπου το έγκληµα του αφανισµού ενός λαού ολοκληρώνονταν όχι µονάχα από τους Τούρκους αλλά και από τις χριστιανικές δυνάµεις της Ευρώπης που µε τα συµµαχικά καράβια τους αγκυροβοληµένα στα λιµάνια έστεκαν αδιάφορα στο κακό που εξελισσόταν µπρός στα µάτια τους, αφήνοντας έτσι τους Έλληνες σε απόγνωση. Μπροστά η θάλασσα και πίσω η φωτιά και το µαχαίρι. Αυτό το µεγάλο έγκληµα περιγράφει ο τότε γενικός πρόξενος της Αµερικής στη Άγκυρα G. Horton στο βιβλίο του πως ντρέποµαι που είναι άνθρωπος µ'αυτά που συµβαίνουν. Οι Έλληνες φεύγοντας από τις πατρίδες τους άφησαν πίσω τους νεκρούς και αιχµαλώτους τους τάφους των προγόνων τους τις εκκλησίες τους, τα ιερά και τα όσια της φυλής, σπίτια και περιουσίες τα σχολεία τα ιδρύµατα τους και γενικά τη σφραγίδα του Ελληνισµού. Κι αλήθεια αυτή η σφραγίδα δύσκολα µπορεί να σβήσει όσα χρόνια κι αν περάσουν. Όσοι γλύτωσαν ήρθαν πρόσφυγες στην Ελεύθερη αλλά φτωχή Ελλάδα τροµαγµένοι ταλαιπωρηµένοι γυµνοί και νηστικοί στοιβαγµένοι σε καράβια έφτασαν Οκτώβριος 2011 5 Το Γυµνάσιο της Άρνισσας Του Χριστόδουλου Μπαγγέα Το τριτάξιο Γυµνάσιο Άρνισσας ιδρύθηκε το 1977, µε ενέργειες του τότε δραστήριου κοινοτάρχη Τρύφωνα Γέσιου και πρωτοστεγάστηκε στα δύο κτίρια στο άσπρο και στο γκρίζο δεξιά, πίσω από την κολώνα, όπως φαίνονται στη φωτογραφία, που µου έστειλε ο Κώστας Κάρτας, καθώς και την άλλη, ευγενικά φερόµενος, του οποίου ο πατέρας, υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος του συλλόγου γονέων και κηδεµόνων. Το πρώτο χρησίµευε παλαιότερα ως αγροτολέσχη, όπου σύχναζαν οι νέοι της όµορφης αυτής κωµόπολης, όπου µεταξύ των άλλων µάθαιναν και παραδοσιακούς χορούς, που παρουσίαζαν σε διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Είχε δύο αίθουσες διδασκαλίας (φαίνονται τα παράθυρα), µία αίθουσα µικρή για τα εποπτικά µέσα και µία ακόµη για γραφείο, µπροστά στην επάνω µεριά, όπου γίνονταν η συγκέντρωση των µαθητών για την προσευχή. Το δεύτερο είχε µία αίθουσα στο ισόγειο και άλλες δύο στον επάνω όροφο, όπου οδηγούσε µια ξύλινη εσωτερική σκάλα. Η θέρµανση γινόταν µε σόµπες καυσοξύλων, που όταν φυσούσε αέρας ντουµάνιαζαν απ’ τους καπνούς. Προερχόµενος µε µετάθεση από την περιοχή Καστοριάς και Φλώρινας όπου είχα υπηρετήσει ως Γυµνασιάρχης στα σχολικά έτη ‘80-’81 και ‘81-’82 αντίστοιχα, διαβιώνοντας την «άχαρη» ζωή του εργένη, σε µέρη µακρινά και άξενα, αποκοµµένος από τη σύζυγο και τα παιδιά µου, ήταν φυσικό να νιώσω κάποια ανακούφιση, όταν τον Σεπτέµβρη εκείνο του ‘82, µε υποδέχτηκαν οι καθηγητές, στο γραφείο του Γυµνασίου, εγκάρδια και µε οικειότητα. ∆ιαµένοντας στην Έδεσσα, στο σπίτι της αδερφής µου, κοντά στη µητέρα µου και το παιδί µου, θα µπορούσα να έρχοµαι συχνότερα σε επαφή και µε το άλλο ήµισυ της «κοµµένης», στα δύο οικογενείας µου. Τότε η προαγωγή σε ∆ιευθυντική θέση έµοιαζε µε «τιµωρία», καθόσον συνοδευόταν από υποχρεωτική µετάθεση. Οσοι έχουν παρόµοια βιώµατα µε κατανοούν απόλυτα, ενώ κάποιοι καλοπερασάκες, που δεν «κουνήθηκαν» ποτέ από το σπίτι τους, θα σφυρίζουν αδιάφορα. Με άλλους τρεις καθηγητές πηγαινοερχόµασταν µε τα αυτοκίνητά µας, ενώ στην επιστροφή, συχνά µας εξυπηρετούσε και το τρένο, που σπάνια ερχόταν στην ώρα του. Για οικονοµία, αλλάζαµε αυτοκίνητο στον Άγρα, σαν να κάναµε «ληστεία» τράπεζας και µπαίναµε στο Ι.Χ. του Γυµναστή Μπέκτση, που όντας πανύψηλος χωρούσε µόνο στο δικό του, καθώς το είχε διαµορφώσει ανάλογα µε το µπόι του... Τότε δεν υπήρχε ο παραλίµνιος δρόµος και για να µπούµε στην Άρνισσα, κάµναµε όλη τη διαδροµή γύρω από τους λόφους. Τα νερά της λίµνης δεν είχαν υποχωρήσει ακόµη και το τζαµί µάρτυρας µιας περασµένης εποχής δέσποζε ολοµόναχο στο έρηµο νησί του. Η Άρνισσα και η Έδεσσα «δεµένες» µε το υγρό τους στοιχείο έχουν πολλούς κοινούς δεσµούς. Η Ρωµαϊκή Εγνατία οδός, περνώντας απ’ την Έδεσσα, κατέβαινε στην Έδεσσα, όπως και το τρένο. Η Άρνισσα ανέκαθεν τροφοδοτούσε την Έδεσσα, µε ψάρια την αγορά της, µε νερό τα ποτάµια της και µε όµορφες νύφες την κοινωνία της. Σήµερα αποτελούν κοινό ∆ήµο. Οι µαθητές µας κάπου 80 µε 90, παιδιά στην εφηβεία τους, ήταν φυσικό να είναι ανήσυχοι και µερικοί ιδιαίτερα ζωηροί, δυσκολεύοντας το παιδαγωγικό µας έργο, κυρίως των καθηγητριών, καθώς µη µπορώντας να επιβληθούν τους παρέπεµπαν στον Γυµνασιάρχη, που τον έλεγαν .... Σερίφη, για τα περαιτέρω. Ωστόσο ήταν όλοι τους καλά παιδιά και πρόθυµα να βοηθήσουν στις δουλειές του Σχολείου. Οι καθηγητές ήταν όλοι συνεπείς στη δουλειά τους, στη δε διδασκαλία τους, έκαµναν χρήση των όποιων διδακτικών µέσων. Κυρίως ο Θεολόγος Τσαβδαρίδης, που ήταν και βοηθός του ... Σερίφη, ο οποίος προσπαθούσε να κεντρίσει το ενδιαφέρον των µαθητών, στο µάθηµα της εκκλησιαστικής ιστορίας, προβάλλοντας σλάιτς στην τάξη. Όπως και ο µαθηµατικός Φανιόπουλος, µε τα τρίγωνα και τους διαβήτες. ∆ιαθέταµε και µικροσκόπιο. Κάποτε περνώντας απ’ αυτό οι µαθητές, να παρατηρήσουν µια µεγεθυµένη τρίχα, κάποιος ενθουσιώδης ανεφώνησε, στη ντόπια διάλεκτο, µε έκπληξη... έι φαρτόµα! Του φάνηκε σαν να έβλεπε σχοινί. Στο χώρο µας δεν είχαµε περίφραξη, µιας και εκεί δεν κυκλοφορούσαν αυτοκίνητα. Μεταξύ Τα παλιά διδακτήρια Το νέο διδακτήριο µας οι διδάσκοντες είχαµε αρµονική συνεργασία, γι’ αυτό και επιτελούσαµε το διδακτικό µας έργο µε διάθεση και προθυµία. Στην Άρνισσα, που ήταν το κέντρο της περιοχής, φοιτούσαν και µαθητές από τα γύρω χωριά, όπως από τον Άγιο Αθανάσιο, τη Ζέρβη, την Παναγίτσα, τα Ξανθόγεια, τα Βρυτά και την Περαία. Πολύ πρωί, ξεκινούσε από την Έδεσσα λεωφορείο, µισθωµένο από τη Νοµαρχία, που «µάζευε» τους µαθητές απ’ τα χωριά αυτά, για να τα φέρει έγκαιρα στην Άρνισσα. Ακόµη και µε χιόνια, εµείς λειτουργούσαµε. Κι’ όταν δεν πήγαινε λεωφορείο στα χωριά, λόγω κακοκαιρίας, να πάρει τα παιδιά µας, εµείς και πάλι «κάµναµε µάθηµα», µε τους µαθητές της Άρνισσας. Τέτοιες µέρες παίρναµε από την Έδεσσα το ταξί του Θανάση Βαλάσα, που µόνο αυτός δεχόταν να ανεβαίνει µε αλυσίδες τις ανηφοριές του Άγρα, όπου τα δικά µας Ι.Χ. κολλούσαν, χωρίς πρόσθετη αµοιβή. Μια µέρα ο Γυµναστής, µας πήγε στην επιστροφή στο κτήµα του, να µαζέψουµε κεράσια. Είχαµε πάρει και ... καλάθια µαζί µας. Όµως που κεράσια! Όλα είχαν κτυπηθεί απ’ το χαλάζι... Τα κεραµίδια µας από χρόνια είχαν να επισκευαστούν και µε τις βροχές έσταζαν νερά. Με το σύλλογο γονέων αποφασίσαµε να επισκευαστούν, χωρίς να διακοπούν τα µαθήµατα. Μετακοµίσαµε στο ∆ηµοτικό Σχολείο, όπου οι ∆άσκαλοι µας φιλοξένησαν, για όσες µέρες κράτησαν οι επισκευές και µάλιστα σε πρωινή βάρδια. Στα πλαίσια της λαϊκής ενηµέρωσης, η φιλόλογος καθηγήτριά µας Μάντσιου, προθυµοποιήθηκε να µιλήσει στους κατοίκους της Άρνισσας, για τις απαγορευµένες ουσίες. Ενα απόγευµα µεταφέραµε σε µια αποθήκη καθίσµατα και πάγκους, κάναµε συσκότιση, κρεµώντας µπλε κόλλες στα παράθυρα και µπροστά σε πλήθος κόσµου, παρουσίασε την όντος επιµεληµένη εργασία της, µε προβολή σχετικών εικόνων σε µια πρόχειρη οθόνη, όπου βοήθησε και ο θεολόγος µας. Το θέµα ήταν πολύ ενδιαφέρον και επίκαιρο. Κάτι παρόµοιο δεν είχε ξαναγίνει στην Άρνισσα. Γι’ αυτό και η καθηγήτρια ει- σέπραξε επάξια χειροκροτήµατα και θερµά συγχαρητήρια, απ’ όλο το ακροατήριο. Με ενέργειες του τότε Κοινοτάρχη Σωτήρη Χατζηχαρίση, εδώ και δύό τρία χρόνια, είχε αρχίσει να κτίζεται το νέο διδακτήριο του Γυµνασίου και ήδη βρισκόταν στο τελικό στάδιο. Όµως µέρες τώρα, το έργο δεν προχωρούσε. Πλησίαζαν οι θερινές διακοπές και το κτίριο ακόµη να τελειώσει. Με αναφορά µου προς τον τότε Νοµάρχη Αδαµόπουλο, οι εργασίες ξανάρχισαν µε άµεση ενεργοποίηση του Νοµοµηχανικού Παπαθωµά, για να ολοκληρωθούν µέσα στο καλοκαίρι του ‘83. Όπως φάνηκε, ο Γυµνασιάρχης είχε ακόµη κάποια ισχύ!... Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ευτυχίσαµε να µετακοµίσουµε στο νέο µας διδακτήριο. Ήταν ένα σύγχρονο ωραίο κτίριο, µε έξι άνετες αίθουσες, ενάερες και ευήλιες, στον επάνω όροφο και µε δύο γραφεία, αίθουσα εποπτικών µέσων και βοηθητικών χώρων, στο ισόγειο. Η αυλή ήταν ευρύχωρη για να παίζουν οι µαθητές και να γυµνάζονται. Τα εγκαίνια έγιναν µια Κυριακή του Σεπτέµβρη, στη γιορτή του µήλου, όπου διαφηµίζονταν τότε η ποικιλία «Μ. Αλέξανδρος», που έδινε ευµεγέθης καρπούς, ταυτόχρονα µε τα εγκαίνια των νέων ψυκτικών εγκαταστάσεων και διαλογής φρούτων, σε συνεργασία µε τον κοινοτάρχη και µε τον πρόεδρο του γεωργικού συνεταιρισµού, Θανάση Σταµατόπουλου. Ηταν µια λαµπρή µέρα. Η γιορτή άρχισε µε τον αγιασµό, που τέλεσε ο τότε Μητροπολίτης Μακαριστός Καλλίνικος, ο οποίος παρά την κλονισµένη του υγεία, είχε έρθει να µας ευλογήσει, παρουσία του τότε Υπουργού Β. Ελλάδος Βασίλη Ιντζέ, του Νοµάρχου, του προϊσταµένου Μέσης Εκπαίδευσης, των Γυµνασιαρχών και Λυκειαρχών της Έδεσσας, καθώς και των Αρχών και των κατοίκων της Αρνισσας, που κατέκλυσαν, µετά την Εκκλησία, το χώρο της σηµαιοστολισµένης εισόδου του κτιρίου. Η συνοπτική µου οµιλία αναφερόταν στους χώρους του διδακτηρίου, στη δαπάνη που διέθεσε η πολιτεία, κυρίως όµως στην κοινωνική και πνευµατική του συµβολή. Ακολούθησαν τα σχετικά κεράσµατα, οι ευχές για προκοπή και µάθηση και η ξενάγηση στους πεντακάθαρους χώρους, όπου τα πάντα ήταν τακτοποιηµένα και βαλµένα στη θέση τους. Για να κλείσει, η σηµαντική αυτή µέρα για την Άρνισσα, µε το πλουσιοπάροχο γεύµα που παρέθεσε η Κοινότητα µε κύριο έδεσµα ψαρούκλες από τη λίµνη προς όλους τους καλεσµένους, όπου ανταλλάγησαν αµοιβαίες φιλοφρονήσεις µαζί µε τις καθιερωµένες προπόσεις. Οι συνθήκες διδασκαλίας στο νέο διδακτήριο ήταν ασύγκριτα καλύτερες. Η απόδοση διδασκόντων και διδασκοµένων ανέβηκε αισθητά, κι όλοι ένιωθαν άνετα. Για πρώτη φορά διενεργήθηκαν εκλογές στις µαθητικές κοινότητες, σύµφωνα µε το νέο θεσµό, που απέβλεπε στην κοινωνικοποίηση των µαθητών και δραστηριοποίησή τους σε παιδαγωγικά πλαίσια. Ήταν η εποχή των «κοσµογονικών» αλλαγών, που συντελούνταν στην εκπαίδευση, µε εναρκτήριο λάκτισµα την κατάργηση της βαθµολογικής εξέλιξης και της αξιολόγησης του διδακτικού έργου. Οι αλλεπάλληλες µεταρρυθµίσεις δεν έφεραν τα αναµενόµενα, ενώ η παραπαιδεία χρόνια τώρα καλά κρατεί. - Εδεσσαϊκή 14 Μαΐου 2011 ΜΝΗΜΕΙΟ ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΩΝ ΠΑΤΡΙ∆ΩΝ από τη Μικρασία, τον Πόντο την Ανατολική Θράκη στην Ευρωπαϊκή Ελλάδα που την εποχή εκείνη βρίσκονταν σε ένα πραγµατικό χάος. Ξεµπαρκάρισαν και στοιβάχτηκαν όπως σε παραπήγµατα σε τσαντίρια σε σχολεία και εκκλησιές, και ρίχτηκαν στον αγώνα για επιβίωση. Σε ένα εκατοµµύριο εφτακόσιες χιλιάδες υπολογίζονται οι ξεριζωµένοι, κι από το µηδέν άρχισαν µια καινούρια ζωή γεµάτη δηµιουργικότητα. Ανάστησαν νέες πατρίδες όπως Νέο Κορδελιό, Νέα Μηχανιώνα, Νέα Μενεµένη, Νέα Ιωνία κ. λ. π.. Κι αυτό το βλέπουµε σε όλη την Ελλάδα. Ένα εκατοµµύριο περίπου Έλληνες πρόσφυγες τοποθετήθηκαν στη Μακεδονία και τη Θράκη, και ανάµεσα σ' αυτούς υπήρξαν οι γονείς και οι παππούδες µας εξασφαλίζοντας µε την παρουσία τους την εθνική οµογένεια της περιοχής µας εναντίον κάθε ανθελληνικής προπαγάνδας και επιβουλής κατά της ακεραιότητας της Ελλάδας από βορά και ανατολή. Με τον ερχοµό τους αυτοί οι ταλαιπωρηµένοι πρόσφυγες παρά τα βάσανα τους, πρέπει να πούµε ότι όχι µόνο κατόρθωσαν να επιβιώσουν, αλλά συνέβαλαν ουσιαστικά στην δηµιουργία ενός σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Με την εργατικότητα, τη µεθοδικότητα και την πείρα που τους διακατείχε έδωσαν νέα πνοή στη γεωργία, στη βιοτεχνία και στη βιοµηχανία. Υπήρξαν πρωτοπόροι στις τέχνες και στα γράµµατα. Αυτά βέβαια είναι πολύ συνοπτικά στοιχεία που συνθέτουν την συµβολή των προσφύγων στην ανάπτυξη της πατρίδας µας. Είχε πολύ δίκιο ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν βγαίνοντας από µια σηµαντική διάσκεψη µε τον πρωθυπουρ- γό της Τουρκίας Ισµέτ Ινονού. Τον ρώτησε ο τελευταίος εάν θέλει τίποτε άλλο. Εγώ; τίποτε. Φοβάµαι πως η Τουρκία θα ζητήσει να επιστρέψουν οι πρόσφυγες, αλλά αυτό δε θα το επιτρέψουµε, γιατί µας είναι πολύ χρήσιµοι. Σήµερα εµείς οι γόνοι αυτών των ανθρώπων γνωρίζουµε την ιστορία τους από πρώτο χέρι ακούγοντας πότε τις γλυκές αναµνήσεις της αγαπηµένης τους πατρίδας και πότε τις πικρές εµπειρίες που έζησαν στον ξεριζωµό. Είµαστε µάρτυρες εµείς οι µεγαλύτεροι των αφηγήσεων και βιωµάτων που έζησαν και τώρα δεν υπάρχουν πια. Ακούσαµε µαζί τις πικρές εµπειρίες που ένιωσαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό, αναστενάξαµε και κλάψαµε µαζί τους για τον χαµό των δικών τους και των δικών µας ανθρώπων. Γι` αυτό έχουµε χρέος ύψιστο και καθήκον να τους µνηµονεύουµε ό- χι µόνο τη µέρα αυτή, αλλά κάθε φορά που µας δίνεται η αφορµή να θυµόµαστε πως οι πατρίδες και οι άνθρωποι χάνονται µόνο όταν τα λησµονούµε. Και µείς δεν έχουµε δικαίωµα να ξεχάσουµε την ιστορία. Η ιστορία δι- δάσκει και καθοδηγεί τους λαούς και τα έθνη, φρονηµατίζει τους ηγέτες στην αποφυγή επαναλαµβανόµενων λαθών». Ντουµπάρατζης Πολίτης CMYK Οκτώβριος 2011 6 Το µύρτιλλο ή (µπλούµπερρυ) Κάσσανδρος Γάτσιος Γεωπόνος- συγγραφέας Γενικά Μεταξύ των εναλλακτικών καλλιεργειών το µύρτιλλο ή «µπλούµπερρυ» όπως αναφέρεται πολλές φορές µε την αγγλική του ονοµασία, αποτελεί µία πολύ καλή εναλλακτική καλλιέργεια που µπορεί να καλλιεργηθεί σε όλα τα σηµεία της χώρας µας από την Κρήτη µέχρι τον Έβρο λόγω του ότι περιλαµβάνει ποικιλίες που έχουν µεγάλη προσαρµοστικότητα στο κλίµα και κυρίως υπάρχουν ποικιλίες που έχουν ανάγκη από περισσότερο ή λιγότερο χειµερινό ψύχος για να αναπτυχθούν και να δώσουν ικανοποιητική παραγωγή. Σύµφωνα µε στοιχεία του FAO, το µύρτιλλο καλλιεργείται κυρίως σε 16 χώρες. Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην πρώτη θέση των παραγωγών χωρών µε το 52% της παγκόσµιας παραγωγής. Στην δεύτερη θέση βρίσκεται ο Καναδάς µε το 32% της παγκόσµιας παραγωγής ενώ στην συνέχεια ακολουθούν οι ευρωπαϊκές χώρες Πολωνία, Ολλανδία, και Ουκρανία. Το µύρτιλλο διακρίνεται για τους υπέροχους καρπούς του τόσον από γευστικής απόψεως όσον και λόγω της µεγάλης τους περιεκτικότητας σε πολύτιµες ουσίες για την υγεία του ανθρώπου, όπως είναι οι αντιοξειδωτικές ουσίες, οι βιταµίνες, τα ανόργανα άλατα κλπ. Οι καρποί του µύρτιλλου έχουν ένα πολύ χαρακτηριστικό µπλε χρώµα, καταναλώνονται δε ως νωποί αλλά και ως καταψυγµένοι ή και µεταποιηµένοι. Η γενική τάση που υπάρχει σήµερα σε παγκόσµιο επίπεδο είναι να αυξάνονται συνεχώς οι καλλιεργούµενες εκτάσεις µε το δενδρώδες µύρτιλλο ( Vaccinium corymbosum). Επίσης παρατηρείται συνεχής αύξηση της καταναλώσεως των προϊόντων µεταποίησης του. Στην αύξηση αυτή, µεγάλο ρόλο παίζουν τα νέα προϊόντα µε βάση το µύρτιλλο τα οποία η µεταποιητική βιοµηχανία, παρουσιάζει συνεχώς στην κατανάλωση και τα οποία κυκλοφορούν στις διεθνείς αγορές. Πολύ σηµαντικοί παράγοντες της ανάπτυξης της κατανάλωσης των προϊόντων του µύρτιλλου αποτελούν επίσης οι πολύτιµες θεραπευτικές του ιδιότητες, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έγιναν ευρέως γνωστές µέσα από διάφορες επιστηµονικές µελέτες. Όσον αφορά την εξέλιξη της πορείας των τιµών παραγωγού, αυτές έχουν µία διαρκή αύξηση, πράγµα που αποτελεί σηµαντικό κίνητρο για την επέκταση της καλλιέργειας του µπλούµπερρυ στις χώρες που καλλιεργείται, αλλά και σε εκείνες που σκοπεύουν την ανάπτυξη της καλλιέργειας του. Τα προϊόντα του µύρτιλλου (καρποί, φύλλα) αποτελούν την πρώτη ύλη σε πολλές βιοµηχανίες τροφίµων (χυµοί, µαρµελάδες, αρτοσκευάσµατα, εσάνς, κλπ) φαρµακοβιοµηχανίες, βιοµηχανίες καλλυντικών, βιοµηχανίες λειτουργικών τροφίµων κλπ. Κλίµα και έδαφος Το µπλούµπερρυ είναι ένας θάµνος µε ύψος 1,5-1,8 µέτρα ο οποίος προτιµά περιοχές µε µεγάλη ηλιοφάνεια, αλλά µπορεί να ανεχθεί και την µερική σκίαση. Η επικονίαση των ανθέων του µύρτιλλου, εξασφαλίζεται µε τα έντοµα και κυρίως µε τις µέλισσες. Το µύρτιλλο φύεται σε µία µεγάλη ποικιλία κλίµατος. Το φυτό αυτό είναι ανθεκτικό πολύ στο ψύχος, µπορεί να επιζήσει σε θερµοκρασίες 28ο C ή και χαµηλότερες ακόµη. Το κλίµα της Ελλάδας είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια του µπλούµπερρυ. Προσοχή χρειάζεται µόνο στην επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας που πρέπει να καλλιεργηθεί. Στη Βόρεια Ελλάδα µπορούν να καλλιεργηθούν ποικιλίες που απαιτούν µεγαλύτερα ποσά χειµερινού ψύχους για να αρθεί ο λήθαργος των οφθαλµών τους ενώ στην Νότια Ελλάδα ποικιλίες που απαιτούν µικρότερα ποσά χειµερινού ψύχους. Το ιδανικό έδαφος για το δενδρώδες µύρτιλλο είναι το ελαφρό αµµώδες ή χαλικώδες έδαφος που είναι πλούσιο σε οργανική ύλη, και το οποίο έχει µία ελαφρά κλίση, αλλά έχει πολύ χαµηλό ρΗ (ρΗ 4,8-5,2). Το έδαφος πρέπει να στραγγίζει καλά και να περιέχει τουλάχιστον µία περιεκτικότητα 4-5% σε οργανική ουσία. Το µύρτιλλο δεν ανέχεται την υψηλή στάθµη του υπεδάφιου ύδατος. Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει ο υπεδάφιος ορίζοντας του νερού να φθάνει µέχρι τα 30-40cm από την επιφάνεια του, επειδή αυτό θα είναι καταστροφικό για τα φυτά. Το ριζικό του σύστηµα επειδή είναι επιφανειακό και περιορισµένης ανάπτυξης, είναι πολύ ευαίσθητο στην ασφυξία όταν το έδαφος κατακλύζεται από τα νερά. Μερικά είδη εδαφών, λόγω του ότι το ρΗ τους είναι σχετικά υψηλό, απαιτούν µία διαδικασία όξυνσης και µείωσης του ρΗ τους, πριν από το φύτεµα των δενδρυλλίων. Αυτή η όξυνση γίνεται µε τη χρησιµοποίηση θείου σε σκόνη ή τύρφης και είναι σχετικά εύκολη εργασία, λόγω του µικρού βάθους στο οποίο αναπτύσσεται το ριζικό του σύστηµα. Η καλλιέργεια του µύρτιλλου Η καλλιέργεια του µύρτιλλου, απαιτεί την καλή κατεργασία του εδάφους πριν από το φύτεµα και την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Στην καλλιέργεια του µύρτιλλου χρησιµοποιούνται ορισµένα οργανικά βελτιωτικά (τύρφη, πριονίδια, κλπ) που τοποθετούνται σαν εδαφοκάλυψη στην επιφάνεια του εδάφους ή ενσωµατώνονται γύρω από τα φυτά του µύρτιλλου. Τα οργανικά αυτά βελτιωτικά, παίζουν ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στην καλλιέργεια του µπλούµπερρυ. Πέραν του εµπλουτισµού του εδάφους σε οργανική ουσία, διατηρούν την υγρασία και τη θερµοκρασία του εδάφους σταθερή, ενώ εµποδίζουν το φύτρωµα πολλών ζιζανίων, συµβάλλουν στη διατήρηση του ρΗ, κ.α Η φύτευση του δενδρώδους µύρτιλλου γίνεται κατά προτίµηση την άνοιξη. . Τα δενδρύλλια του µπλούµπερυ που έχουν µικρότερη ηλικία (6 µηνών) παρουσιάζουν πολλές απώλειες ενώ τα πιο ηλικιωµένα είναι πιο ακριβά, αλλά όµως έρχονται σε παραγωγή νωρίτερα. Οι αποστάσεις φυτεύσεως ποικίλουν από 1,5 - 2,0 m επάνω στη γραµµή φυτεύσεως και 2,4- 3,5m µεταξύ των γραµµών φυτεύσεως. Ο αριθµός των φυτών συνήθως είναι περίπου 200 φυτά/στρέµµα. Το µπλούµπερρυ, επειδή δεν έχει µεγάλες ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία µπορεί να καλλιεργηθεί σε πτωχά έως µέσης γονιµότητας εδάφη ενώ δεν απαιτούνται µεγάλες λιπάνσεις. Οι ρίζες του µπλούµπερρυ, είναι λεπτές και νηµατώδεις δεν έχουν απορροφητικά τριχίδια. Λόγω της επιφανειακής ανάπτυξης του ριζικού συστήµατος απαιτείται, το έδαφος να έχει µία ικανοποιητική υγρασία καθ’ όλη την διάρκεια της ανάπτυξης του φυτού. Η κανονική άρδευση εξασφαλίζει την οµαλή βλάστηση και την καλή απόδοση των φυτών σε καρπούς. Ενδεικτικά µπορούµε να πούµε ότι, το µπλούµπερυ, έχει ανάγκες σε νερό που είναι τουλάχιστον 25mm την εβδοµάδα µέχρι τις αρχές του Σεπτεµβρίου. Εάν δεν βρέχει πρέπει απαραιτήτως το µύρτιλλο να αρδεύεται. Το φυτό αυτό δεν ανέχεται την ξηρασία, αλλά και η περίσσεια του νερού ιδίως κατά την περίοδο της ωριµάνσεως των καρπών µπορεί να είναι καταστροφική. Έχει παρατηρηθεί το σκάσιµο των καρπών κατά την περίοδο αυτή µετά από µία έντονη βροχόπτωση. Καλή τεχνική αρδεύσεως για το µπλούµπερρυ αποτελεί το σύστηµα της στάγδην άρδευσης. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια µετά το φύτεµα γίνεται ένα ελαφρό κλάδεµα που συνίσταται κυρίως στο «άνοιγµα» του φυτού. Μετά το πέµπτο έτος, το κλάδεµα του µπλούµπερρυ συνίσταται στην αποµάκρυνση των ασθενικών, των µη παραγωγικών αλλά και των πολύ λεπτών βλαστών. Κατά το κλάδεµα του δενδρώδους µύρτιλλου, πρέπει κανείς να έχει υπόψη του ότι το µεγαλύτερο µέρος της παραγωγής προέρχεται από τους ετήσιους βλαστούς που έχουν µήκος 15-20cm και οι οποίοι αναπτύσσονται επάνω στους κύριους βλαστούς που έχουν ηλικία 2-6 ετών. Οι βλαστοί µε µεγαλύτερη ηλικία θεωρούνται ότι έχουν µειωµένη παραγωγικότητα. Το καλό κλάδεµα αποσκοπεί στο να υπάρχει ισορροπία µεταξύ των διαφόρων κατηγοριών βλαστών από άποψη ηλικίας επάνω στο φυτό. Καλό είναι να εφαρµόζεται ο κανόνας 1:6, δηλαδή να κλαδεύεται και να αποµακρύνεται ένας βλαστός σε κάθε 6 παλαιούς βλαστούς ηλικίας άνω των δύο ετών. Η καταπολέµηση των ζιζανίων της καλλιέργειας του µπλούµπερρυ, είναι µία ετήσια καλλιεργητική εργασία που δεν πρέπει να παραλείπεται. Το έδαφος που θα εγκατασταθεί το µπλούµπερρυ πρέπει να προετοιµαστεί καλά από τα προηγούµενα έτη, ώστε να καταστραφούν τα περισσότερα από τα πολυετή ζιζάνια. Οι κυριότερες µέθοδοι καταπολέµησης των ζιζανίων στις καλλιέργειες του µπλούµπερρυ είναι οι εξής: Με µεθόδους πρόληψης Με καλλιεργητικές µεθόδους Με βιολογικές µεθόδους Με µηχανικές µεθόδους Με χηµικές µεθόδους Για να επιλέξει κανείς ποια ποικιλία θα εγκαταστήσει, πρέπει να λάβει υπόψη του πολλούς παράγοντες µεταξύ αυτών ο σηµαντικότερος είναι η προσαρµοστικότητα της ποικιλίας στις ιδιότητες του εδάφους και στο κλίµα της περιοχής. Το µπλούµπερρυ έχει διάφορους εχθρούς και ασθένειες. Οι κυριότερες ασθένειες είναι: ∆ιάφορες ιώσεις, όπως αυτή που προκαλεί ο ιός του νεκρωτικού µαυρίσµατος (BIScV), η φαιά σήψη, η ανθράκνωση, το βακτηριακό κάψιµο, η µονί- Καρποί µύρτιλλου λια, η αλτερνάρια, ο καρκίνος του λαιµού, κλπ. Επίσης οι κυριότεροι εχθροί είναι, µερικά είδη αφίδων όπως η αφίδα του µύρτιλλου, ο ραγκολέτις, µερικά έντοµα του εδάφους, όπως η µηλολόνθη, διάφορα κοκκοειδή, κλπ. Τα πτηνά είναι ένας σοβαρός εχθρός του µπλούµπερρυ, επειδή ο καρπός του αποτελεί εξαιρετική τροφή για πολλά από αυτά (καταναλώνεται το 5% της ετήσιας παραγωγής των φυτών από τα πτηνά). Ο εχθρός αυτός αντιµετωπίζεται µε διάφορα µέσα όπως: Με δίχτυα, µε µηχανισµούς θορύβου, σκιάχτρα, κλπ. Η συγκοµιδή των καρπών του µπλούµπερρυ είναι σταδιακή και συνήθως γίνεται µε τα χέρια. Συνήθως η συγκοµιδή κάθε ποικιλίας γίνεται σε 4-8 «χέρια». Επειδή το µπλούµπερρυ καλλιεργείται σε γραµµές, η µηχανική συγκοµιδή του είναι εύκολη. Χρησιµοποιείται για την συγκοµιδή των καρπών του ένας µηχανισµός δονήσεως ο οποίος συνοδεύεται από ένα σύστηµα συλλογής των καρπών που πέφτουν. Όσον αφορά τα οικονοµικά στοιχεία της καλλιέργειας του µύρτιλλου η οικονοµική ανάλυση λαµβάνει υπόψη της τα εξής στοιχεία: Αριθµός των φυτών που φυτεύονται ανά στρέµµα: 200. ∆ιάρκεια καλλιέργειας: 30 έτη. Πρώτη συγκοµιδή: από το 3ο έτος. Μέση απόδοση καρπών : 1000 kg/ στρ. Κόστος συγκοµιδής καρπών µε τα χέρια: 700- 1000€/στρέµµα Τιµή πωλήσεως καρπών: 4-5€ /κιλό Ποσότητα καρπών που συγκοµίζει ένας εργάτης µε τα χέρια:5kg/ ώρα. ∆ιάρκεια ωριµάνσεως: 3-6 εβδοµάδες, ανάλογα µε την ποικιλία. Περίοδος συγκοµιδής: Ιούλιο- Σεπτέµβριο. Το κόστος εγκατάστασης ενός στρέµµατος δενδρώδους µύρτιλλου υπολογίζεται σε 9001000€/στρέµµα. Το ετήσιο κόστος καλλιέργειας, συντήρησης και συγκοµιδής των καρπών ενός στρέµµατος µπλούµπερρυ σε πλήρη ανάπτυξη ανέρχεται περίπου σε 1500€ /στρέµµα, λαµβάνοντας δε υπόψη ότι τα έσοδα που µπορεί να έχει κανείς από αυτή την καλλιέργεια είναι περίπου 4000- 5000€/ στρέµµα, το καθαρό οικονοµικό αποτέλεσµα µπορεί να φθάνει µέχρι 2800-3400€ /στρέµµα. Φαρµακευτικές- χηµικές ιδιότητες και χρήσεις Ο καρπός του είναι ένας καρπός που διακρίνεται για την ελαφρά του περιεκτικότητα σε σάκχαρα και θερµίδες ενώ είναι πλούσιος σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά, είναι δε χαρακτηριστικές οι διουρητικές του ιδιότητες. Οι καρποί του είναι πλούσιοι σε υδροδιαλυτές βιταµίνες, σε κιτρικό και µηλικό οξύ, αλκαλοειδή, ανθοκυανοσίνες, σε πεντοζιδινικές βάσεις και τανίνες. Οι ουσίες αυτές έχουν αντισηπτικές, αντι-διαρροϊκές και αντι-αιµορραγικές ιδιότητες. Είναι καρποί οι οποίοι διακρίνονται για τις πλούσιες αντιοξειδωτικές τους ουσίες, µε όποια µέθοδο και αν τις µετρήσουµε. Μεταξύ 38 διαφορετικών φρούτων και λαχανικών που αναλύθηκαν, το µπλούµπερρυ κατέχει την 2η θέση όσον αφορά την µέθοδο που µετρά τις µονάδες ORAC. Η περιεκτικότητα του σε θερµίδες είναι περίπου 50 kcal /100 g καρπού, δηλαδή είναι ένας καρπός που δίνει µέτρια ποσότητα ενέργειας. Η ελαφρά του περιεκτικότητα σε σάκχαρα και η µεγάλη του περιεκτικότητα σε νερό το καθιστούν εύγευστο, δροσιστικό ενώ ο χυµός του είναι πολύ δροσιστικός. Η παρουσία των φυτικών ινών που περιέχει εκ των οποίων το 70% είναι αδιάλυτες, το καθιστούν πολύ καλό καρπό για τη λειτουργία της πέψης των τροφών. Οι ίνες του µπλούµπερρυ αποτελούνται κυρίως από πηκτίνες. Τα οργανικά οξέα που περιέχει (µηλικό οξύ και κυρίως κιτρικό οξύ) του δίνουν τη χαρακτηριστική γεύση που έχει ο καρπός του. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν την αντικαρκινική δράση µερικών ουσιών του µπλούµπερρυ κυρίως όσον αφορά την παρεµπόδιση του πολλαπλασιασµού των καρκινικών κυττάρων. ∆ιάφορες µελέτες έχουν δηµοσιευθεί µε ικανοποιητικά αποτελέσµατα όσον αφορά την αντικαρκινική προληπτική δράση του µπλούµπερρυ, κυρίως του καρκίνου του στόµατος, του στήθους, του παχέος εντέρου και του προστάτη. Πολλές επιδηµιολογικές µελέτες έδειξαν ότι τα αντιοξειδωτικά του µπλούµπερρυ παρέχουν προστασία Συνέχεια στην 7η σελ CMYK Οκτώβριος 2011 7 Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus) Μεταναστευτικό είδος. Ξεχειµωνιάζει στην Αφρική. Τέλη Μαρτίου µε αρχές Απριλίου εµφανίζεται στους ελληνικούς υγρότοπους. Παραµένει µέχρι τέλη Σεπτεµβρίου αρχές Οκτωβρίου. Φωλιάζει σε αποικίες πάνω σε δέντρα και καλαµιώνες συχνά µαζί µε ερωδιούς. Τρέφεται µε βατράχια, βδέλλες ,καρκινοειδή και έντοµα στα ρηχά πληµµυρισµένα λιβάδια. Οι αριθµοί της λιγόστεψαν το διάστηµα όπου είχαν περιοριστεί και στην Ελλάδα τα υγρολίβαδα. Τα τελευταία χρόνια συναντάµε στους υδροβιότοπους της βόρειας Ελλάδας όλο και περισσότερες Μάλιστα σε µερικούς από αυτούς φωλιάζουν αρκετά ζευγάρια. Στην περιοχή µας έρχεται µόνο για τροφοληψία. Η χαλκόκοτα ανήκει στην οικογένεια των θρησκειορνιθιδών . Έχει σκούρο καστανοκόκκινο φτέρωµα που από µακριά µε την πρώτη µατιά µοιάζει µε µαύρο. Έτσι πολλές φορές βλέποντάς την από µπροστά µπορεί µε την πρώτη µατιά να µπερδευτεί µε τη λαγγόνα που χρησιµοποιεί τους ίδιους βιότοπους. Κατά την αναπαραγωγική περίοδο το φτέρωµά της δείχνει πορφυρή, ορειχαλκόχρωµη και πράσινη ανταύγεια. Το ράµφος της είναι µακρύ και κυρτό όπως της τουρλίδας. Τα πόδια της είναι µακριά και σκουρόχρωµα. Θεωρείται προστατευόµενο είδος που κινδυνεύει µε εξαφάνιση. Την άνοιξη γεννά τρία µε έξι γαλαζωπά αυγά που κλωσά το θηλυκό για 21 περίπου µέρες. Πετά µε ελαφριά φτεροκοπήµατα που διακόπτονται µε αερογλιστρήµατα. Πετά πάντα µε τεντωµένο λαιµό ενώ τα πόδια της προεξέχουν από την ουρά και µερικές φορές τα αφήνει να κρέµονται προς τα κάτω. Όταν πετά σε οµάδα σχηµατίζει το πολύ γνωστό V. Μια και αγαπάει τα ρηχά νερά τη συναντάµε συνήθως στην περιοχή µας σε πληµµυρισµένα χωράφια προς τη Βεγόρα. Εκεί θα τη δούµε να τρέφεται µαζί µε λευκοερωδιούς, κρυπτοτσικνιάδες και σταχτοτσικνιάδες. Άλλο σηµείο που παρατηρείται συχνά είναι τα πληµµυρισµένα σηµεία της Πετρών οδηγώντας από το Αµύνταιο προς τις Πέτρες. Οδυσσέας Τζηµούλης (κείµενο και φωτογραφίες) Υπεύθυνος παρακολούθησης της λίµνης Βεγορίτιδας Με µεγάλη αγωνιστική και οργανωτική επιτυχία διεξήχθη ο 1ος Ηµιµαραθώνιος ∆ρόµος της λίµνης Βεγορίτιδας, του ∆.∆. Αρνισσας του ∆ήµου Έδεσσας. Οι συµµετοχές των αθλητών ξεπέρασαν και τις πιο αισιόδοξε ς προβλέψεις, φτάνοντας τον αριθµό των 135 αθλητών/τριών, από όλη την Ελλάδα. Οι συµµετέχοντες αθλητές/τριες αψήφησαν τις προβλέψεις για πολύ άσχηµες καιρικές συνθήκες, και δικαιώθηκαν από το αποτέλεσµα, αφού δεν έβρεξε καθόλου και ο αγώνας διεξήχθη σε ιδανικές συνθήκες. Σε µια «γρήγορη», διαδροµή, που σε µεγάλο µέρος της γίνεται δίπλα στην πανέµορφη λίµνη Βεγορίτιδα, και κάτω από τον επιβλητικό όγκο του βουνού «Βόρας», ο Τσιούνης ∆ηµήτρης από την Πύλη Τρικάλων τερµάτισε στην 1η θέση την απόσταση του Ηµιµαραθωνίου (21.096µ.), στον πολύ καλό χρόνο 1h 10min 37sec. Τον ακολούθησαν µε πολύ αξιόλογους χρόνους οι Κουκουτέγος Αντώνιος από την Βέροια της Οµάδας Μαραθωνίου Γιαννιτσών µε 1h 20min 41sec, και στην 3η θέση ο Κωνσταντινίδης Κοσµάς από την Θεσσαλονίκη µε 1h 21min 00sec. Στις γυναίκες η Πατούρα Ευφροσύνη από την Κοζάνη κατέλαβε την 1η θέση µε χρόνο 1h 31min 9sec, για να ακολουθήσει στην 2η θέση η Γεωργιάδου Τριάδα από την Θεσσαλονίκη µε χρόνο 1h 43min 07sec, και στην 3η θέση η Γρηγοριάδου Mακρίνα της Οµάδας Μαραθωνίου Γιαννιτσών µε χρόνο 1h 43min 29sec. Ο νικητής του αγώνα συγκίνησε όλους τους παρευρισκόµενους αφιερώνοντας το βραβείο στον εµπνευστή αυτής της εκδήλωσης Βαγγέλη ∆ούπκαρη που δυστυχώς έλειπε εξαιτίας ενός σοβαρού προβλήµατος υγείας, που είχε κατά τη διάρκεια της εβδοµάδας γεγονός που τον κράτησε µακριά από αυτήν τη µέρα που τόσο πολύ περίµενε. Το µύρτιλλο ή (µπλούµπερρυ) Συνέχεια από την 6η σελ στο ηλικιωµένο άτοµο από νευροεκφυλιστικές ασθένειες που συνδέονται µε την γήρανση του ατόµου όπως η νόσος Alzheimer και η Parkinson. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι το µύρτιλλο βελτιώνει την όραση και κυρίως την νυκτερινή όραση. Κατά το ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, οι πιλότοι της πολεµικής αεροπορίας της Αγγλίας (ΡΑΦ) κατανάλωναν µεγάλες ποσότητες γλυκών ή µαρµελάδες από µύρτιλλο, κυρίως πριν από τις νυκτερινές τους εξορµήσεις µε σκοπό να βελτιώσουν την όραση τους. Τα αφεψήµατα του µπλούµπερρυ (φύλλων και καρπών) έχουν χρησιµοποιηθεί από παλιά για την αντιµετώπιση της διάρροιας, της δυσπε- ψίας και της ναυτίας. Επίσης τα φύλλα και οι καρποί του µπλούµπερρυ είναι ισχυροί αντικολοβακτηριδιακοί παράγοντες και είναι κατάλληλοι για την αντιµετώπιση της κυστίτιδας που προκαλείται από Escherichia Coli στο ουροποιητικό σύστηµα κυρίως στα πρώτα στάδια της µόλυνσης, αλλά και προληπτικά σε άτοµα που υποφέρουν από χρόνιες κυστίτιδες. Οι καρποί του µπλούµπερρυ αλλά κυρίως τα φύλλα του, έχουν χρησιµοποιηθεί από την παραδοσιακή ιατρική για την αντιµετώπιση του διαβήτη. Τα φύλλα του µπλούµπερρυ έχουν την φήµη ότι προκαλούν υπογλυκαιµία όταν καταναλώνονται σαν αντιδιαβητικά αφεψήµατα. Η µεταποίηση του µύρτιλλου Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουρ- γείου Γεωργίας του Καναδά, το µπλούµπερρυ κατά 85% πωλείται σαν νωπό ενώ από τις ποσότητες που µεταποιούνται κατά το µεγαλύτερο ποσοστό τους (90%), απλώς και µόνο καταψύχεται. Υπάρχουν βέβαια και διάφοροι άλλοι τρόποι µεταποίησης της παραγωγής του µπλούµπερρυ. Οι µέθοδοι µεταποίησης του µπλούµπερρυ είναι οι εξής: Η κατάψυξη. Η µέθοδος αυτή αποτελεί την πιο συνηθισµένη µέθοδο µεταποίησης των καρπών του µπλούµπερρυ που µεταποιείται. Η αφυδάτωση αποτελεί µία µέθοδο που χρησιµοποιείται στις περισσότερες χώρες που παράγουν το µπλούµπερρυ. Η µεταποίηση µε σκοπό την παραγωγή γαρνιτούρας για τις τάρτες, κέικ κλπ. Η διοργάνωση του αγώνα στέφθηκε µε απόλυτη επιτυχία, η οποία οφείλεται στους εθελοντές του αγώνα, από την Άρνισσα, της οποίας οι κάτοικοι αγκάλιασαν τον αγώνα. Παράλληλα τα µέλη του συνδέσµου κριτών στίβου Πέλλας – Κιλκίς, ο Σύλλογος Βετεράνων αθλητών στίβου Έδεσσας, οι εργαζόµενοι της ∆Η.Κ.Ε.∆.Ε, προσέφεραν τα µέγιστα, στην υλοποίηση του αγώνα. Η παραγωγή γλυκών Η παρασκευή συµπυκνωµένου χυµού. Η µεταποίηση µε σκοπό την δηµιουργία νέκταρος. Η παρασκευή αιθέριων ελαίων Η παρασκευή γιαουρτιού, κλπ. Μύρτιλλο, Βακκίνιο το µύρτιλο, οικ. Ερεικίδες - Ericaceae (Vaccinium myrtillus) Φυλλοβόλος θάµνος διαδεδοµένος σε δάση κωνοφόρων, σε όξινα και τυρφώδη εδάφη και σε χέρσους τόπους. Έχει ρόδιναπρασινωπά άνθη µε σχήµα καµπανούλας και ωοειδή φύλλα ελαφρώς οδοντωτά µε ζωηρό πράσινο χρώµα. Τα φύλλα του µύρτιλλου χρησιµοποιούνται για την παρασκευή αφεψήµατος. http://kpe-kastor.kas.sch.gr/ Μετά τον αγώνα οι συµµετέχοντες αθλητές/τριες του αγώνα και όλοι οι συντελεστές του, οι εθελοντές, παριστάµενοι ∆ηµοτικοί σύµβουλοι και Αντιδήµαρχοι της Έδεσσας, ανανέωσαν το ραντεβού τους για το 2012, στον 2ο Ηµιµαραθώνιο δρόµο της λίµνης Βεγορίτιδας. Πηγή: www.runningnews.gr, h t t p : / / m a t i e s p e l l a s . g r, http://edessacity.gr Οκτώβριος 2011 8 KENΤΡΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ KAI ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΒΟΙΒΗΙ∆ΑΚΑΡΛΑ (ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ.) Email: kemevo@yahoo.gr www.bo ebes-karla.gr Η λίµνη Κάρλα αποτελεί διαχρονικά ένα σηµείο συνάντησης του ανθρώπου µε το υγρό στοιχείο, διαµορφώνοντας ένα πολιτιστικό τοπίο σε διαλεκτική σχέση µε το φυσικό περιβάλλον. Στα νερά της άκµασε ένας ιδιότυπος , σχεδόν πρωτόγονος λιµναίος πολιτισµός του οποίου η αρχή χάνεται στα βάθη των αιώνων. Αναφέρεται από τον Όµηρο, τον Πίνδαρο, τον Βιργίλιο ,τον Στράβωνα και πολλούς περιηγητές νεοτέρων χρόνων. Ο πολιτισµός αυτός χάθηκε το 1962,όταν µε ανθρώπινη παρέµβαση η λίµνη αποξηράνθηκε και οι πρώην πια ψαράδες, κάτοικοι της παρακάρλιας περιοχής προσπαθούν τα επόµενα σαράντα χρόνια να επιβιώσουν ως αγρότες και κτηνοτρόφοι. Το 2000 άρχισαν τα έργα επαναπληµµυρισµού της λίµνης στα όρια του Ν. Μαγνησίας, τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη ακόµη και σήµερα. Θέση –έκταση Η λίµνη Κάρλα απλωνόταν στην ανατολική Θεσσαλία στους νοµούς Μαγνησίας και Λάρισας. Στο βόρειο τµήµα της είχε ελώδη µορφή και ουσιαστικά αποτελούσε µια άλλη λίµνη ,τη Νεσσωνίδα. Το εµβαδόν της Κάρλας κυµαινόταν από 180.000 ως 41.000 στρέµµατα. Ήταν ό,τι απέµεινε από την προϊστορική θεσσαλική λίµνη ( « Για τη Θεσσαλία λένε πως τον παλιό καιρό ήταν λίµνη…» γράφει ο Ηρόδοτος) και οφείλει το σχηµατισµό της σε τεκτονικό βύθισµα πριν 2,5 εκατοµµύρια χρόνια. Η παράδοση λέει πως ο Ποσειδώνας προκάλεσε σεισµό, σχίστηκαν τα βουνά (περιοχή Τεµπών )και χύθηκαν τα νερά στο Αιγαίο. Έµεινε όµως η Βοιβηΐδα στη Μαγνησία και ως το 1962 αποτέλεσε έναν απαράµιλλης αξίας υδροβιότοπο µε πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Βοιβηΐς- Κάρλα- Βάλτος Η λίµνη στην αρχαιότητα ονοµαζόταν Βοιβηΐς . Από το όνοµά της και µόνο καταλαβαίνουµε τη θεϊκή καταγωγή της. Φοίβη – και στα θεσσαλικά Βοίβη µε τροπή του Φ σε Β - ονοµαζόταν η µητέρα της Λητούς, η οποία ήταν µητέρα του θεού Απόλλωνα, του θεού του φωτός. Θεϊκή και λαµπερή , λοιπόν, η λίµνη. Με το ίδιο όνοµα, Βοίβη, υπήρχε πόλη στις όχθες της Βοιβηΐδας. Στα Μεσαιωνικά χρόνια ονοµάστηκε Κάρλα, ίσως γιατί « την εποχή της καταλανοκρατίας κάποιος Κάρολος δούκας νεµόταν τη λίµνη», σύµφωνα µε τον Γ. Κορδάτο. Στα τελευταία χρόνια οι παρακάρλιοι κάτοικοι όταν µιλούν µεταξύ τους για τη λίµνη την ονοµάζουν Βάλτο. «Η ΛΙΜΝΗ ΚΑΡΛΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΕΟ-ΒΟΙΒΗΪ∆Α. (ΑΠΟ ΤΟΝ 20ο ΣΤΟΝ 21ο αι.)».* *(µε τον τίτλο αυτό το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. συµµετείχε µε ανακοίνωση τοίχου στο 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ιστορίας και Πολιτισµού της Θεσσαλίας) Την ιστορία της λίµνης Κάρλας µπορούµε να τη χωρίσουµε σε τρεις χρονικές περιόδους: Λίµνη Κάρλα ́ λα (Φωτό Λέτσιος ∆.) Παλιά Κάρ Από σχηµατισµού της έως την αποξήρανσή της .Για αιώνες αναπτύχθηκε στα νερά της ένας λιµναίος πολιτισµός, ιδιόµορφος .Οι άνδρες των παρακάρλιων χωριών για 9 µήνες το χρόνο , από το ∆εκαπενταύγουστο ως την Κυριακή των Βαΐων, µέναν σε καλύβες φτιαγµένες από ξύλα («λούρα») και καλάµια («ραγάζια») µέσα στη λίµνη. Ήταν χωρισµένοι σε οµάδες οκτώ ατόµων το πολύ. Κάθε οµάδα είχε τη δική της καλύβα, τη δική της βάρκα , αλλά και το δικό της χώρο δράσης , ο οποίος οριοθετούνταν µε βάση το εθιµικό δίκαιο. Ψάρευαν µε δίχτυα ή κατίκια , καλαµένιες ψαροπαγίδες δηλαδή, και πουλούσαν την ψαριά τους στους εµπόρους ,ενώ πλήρωναν25% επί των αλιευµάτων φόρο στο ∆ηµόσιο ,αποτελώντας έτσι ένα σηµαντικό έσοδο για το κράτος . Για το λόγο αυτό η αλιεία ελεγχόταν από το κράτος. Κάθε ψαράς και κάθε βάρκα έπρεπε να έχει άδεια αλιείας. Απ’ το Πάσχα ως το ∆εκαπενταύγουστο ,το διάστηµα της λεγόµενης απεργίας, έµειναν στα χωριά τους, δίνοντας στη φύση τον απαιτούµενο χρόνο για ν’ αναπτυχθεί ο γόνος και στους εαυτούς τους το περιθώριο να συντηρήσουν τα καράβια τους , τις λεγόµενες πλατσίδες, αλλά και να χαρούν τις οικογένειές τους. Τότε ζωντάνευαν και τα χωριά της λίµνης που τον υπόλοιπο χρόνο ήταν γυναικοκρατούµενα.Ο Βάλτος ήταν σύντροφος στη δουλειά αλλά και στη διασκέδαση καθώς στα πανηγύρια και στις γιορτές, όπως της Ανθισµένης Αµυγδαλιάς, όλοι έκαναν µια βαρκάδα στη λίµνη. Η Κάρλα του ΧΘΕΣ υπήρξε ένας σηµαντικότατος υδροβιότοπος όχι µόνο για την Ελλάδα αλλά και για τα Βαλκάνια. Η λίµνη βρίσκεται πάνω στην κύρια οδό πτήσεων των µεταναστευτικών πουλιών µε αποτέλεσµα να αποτελεί ιδανικό ενδιαίτηµα για διαχειµάζοντα και µεταναστευτικά υδρόβια πουλιά και να είναι ένας σηµαντικός υδροβιό- τοπος για όλες τις εποχές του έτους. Η ορνιθοπανίδα της ήταν πολύ πλούσια. Πάπιες ,πελαργοί ,τσικνιάδες ,κορµοράνοι, ερωδιοί, πελεκάνοι, φοινικόπτερα, µαυρόκοτες, νερόκοτες, βουτηχτάρια, γλάροι, αγριόγαλοι, ίβιδες, αργυροτσικνιάδες διαβιούν µόνιµα ή εποχικά στην Κάρλα. 143 είδη πουλιών είχαν καταγραφεί και πολλά απ΄ αυτά θεωρούνται προστατευόµενα από την Ε. Ε. Αλλά και η ιχθυοπανίδα ήταν πολύ πλούσια Σε νοστιµιά, σε βάρος και σε τιµή κυριαρχούσαν τα καρλόψαρα ή γριβάδια. Πλατίτσες, µπίζια, κυπρίνοι, γωβιοί και χέλια ήταν ο θησαυρός της Βοιβηίδας που έθρεψε τον παρακάρλιο και όχι µόνο πληθυσµό. Στα δύσκολα χρόνια της γερµανικής κατοχής ( Β΄παγκόσµιος Πόλεµος), τότε που η πείνα ήταν δυσκολότερος εχθρός και από τον κατακτητή, η Κάρλα αποδείχτηκε σωτήρια. Με τα ψάρια της κράτησε στη ζωή πολύ πληθυσµό. 1962-2000.Η ΚΑΡΛΑ ΩΣ ΠΕ∆ΙΑ∆Α: Το 1962 µε κρατική απόφαση η λίµνη αποξηραίνεται. Μέσω µιας σήραγγας τα νερά της λίµνης χύνονται στον Παγασητικό κόλπο. Οι αρχικές µελέτες προέβλεπαν όχι την ολική αποστράγγιση της λίµνης αλλά τη δηµιουργία ταµιευτήρα ,έργο που δεν ολοκληρώθηκε όµως στο σύνολό του. Η λίµνη αποξηράνθηκε ,αλλά ο ταµιευτήρας δεν έγινε. Η Κάρλα από λίµνη µετατράπηκε σε πεδιάδα. Οι επιπτώσεις αυτού του εγχειρήµατος πολλές και αρνητικές. Το περιβάλλον επιβαρύνεται. Με την αποστράγγιση των νερών της λίµνης το οικοσύστηµα και το µικροκλίµα της περιοχής άλλαξαν ( ξηρασίες, παγετοί). Τα ψάρια και τα πουλιά της χάθηκαν , η υπόγεια υδροφορία έπεσε. Ο θεσσαλικός κάµπος απειλείται µε ερηµοποίηση . Πρέπει κανείς να φτάσει στα 350 µέτρα βάθος για να βρει νερό και αυτό είναι υφάλµυρο. Σηµειώθηκαν ρήγµατα στα παρακάρλια εδάφη,ενώ τα επιφανειακά νερά είναι ρυπαρά και οι ρύποι µέσω της σήραγγας µολύνουν τον Παγασητικό κόλπο. Αλλά και οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι εξίσου αρνητικές.Ο Βάλτος γίνεται κάµπος και οι ψαράδες αγρότες και κτηνοτρόφοι. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από αγώνες των ανθρώπων της Κάρλας για ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Να πάρουν τη γη που τους ανήκε κατά κυριότητα. ∆ηµιουργούνται Σύλλογοι ακτηµόνων –πρώην αλιέων σε όλα τα παρακάρλια χωριά της Μαγνησίας και της Λάρισας. Εκδίδονται Νόµοι . Οι στόχοι όµως για Αγροτική αποκατάσταση των ακτηµόνων δεν επιτεύχθησαν, παρόλο που ειδικά ο Νόµος 1341/83, εξακολουθεί να ισχύει µέχρι σήµερα. Η λεκάνη της λίµνης δίνεται κατά χρήση στους ακτήµονες για καλλιέργεια σιτηρών ,ενώ για 6 µήνες κάθε χρόνο η Πολιτεία εκµίσθωνε τα εδάφη αυτά στους κτηνοτρόφους της περιοχής. ΕΠΑΝΑΠΛΗΜΜΥΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΛΑΣ: Αυτή η περίοδος αρχίζει από το 2000 και συνεχίζει στο µέλλον και αφορά µόνο το Ν.Μαγνησίας. Μετά από κρατική παρέµβαση επέρχεται και πάλι για δεύτερη φορά η ανατροπή της ζωής των Κάρλιων ανθρώπων. Από το χώρο της πρώην λίµνης αποβάλλονται αγρότες και κτηνοτρόφοι .Οι κοινωνικοί πλέον αγώνες των ανθρώπων της Κάρλας κατά την περίοδο αυτή συνεχίζονται ακολουθώντας τη δικαστική οδό µε κύριο αίτηµα την ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Τα έργα για τον επαναπληµµυρισµό µέρους της πρώην λίµνης βρίσκονται τα τελευταία χρόνια σε εξέλιξη .Στόχος και ελπίδα είναι η αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος στα πλαίσια των αρχών της αειφορίας .Έτσι µε τις διαµορφωθείσες συνθήκες τα χρόνια µετά την αποξήρανση προβάλλει το συλλογικό αίτηµα για τη δηµιουργία της Νέο-βοιβηϊδα. Εικόνες από τη ζωή στη λίµνη «Κάρλα µου λίµνη όµορφη, που σ’ έχουνε ξεράνει, τον τόπο που µας άφησες, για τίποτε δεν κάνει. Να ξαναγίνεις θα ‘θελα, οι γλάροι να πετάξουν, και οι ψαράδες οι παλιοί, καλύβες να σου φτιάξουν. Να κρεµαστούν οι κακαβιές, τις σούπες τους να βράσουν, και το βραδάκι στη στεριά, τσακάλια να ουρλιάζουν. Κρύοι βοριάδες να φυσούν, τον κόσµο να χαλάνε, και οι ψαράδες τη ζεστή, τη σούπα τους να φάνε. Από την κολοκύθα τους, καλό κρασί να πιούνε, και στην ψαράδικη βραδιά, τραγούδια να ακουστούνε. Ξεράθηκες και χάθηκαν, τα ψάρια τα παπιά σου, που έθρεψες στην κατοχή, τα νηστικά παιδιά σου.» Ποίηµα του Καναλιώτη ψαρά και αυτοδίδαχτου ζωγράφου Σωκράτη Ζιώγα. Το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. είναι αστική µη κερδοσκοπική εταιρία µε έδρα το Βόλο και παραρτήµατα στη Λάρισα και στο ∆.∆.Καναλίων του ∆. Κάρλας, όπου λειτουργεί το Μουσείο Λιµναίου Πολι- τισµού Κάρλας. ∆ραστηριοποιείται σε τοµείς όπως: Η σπουδή ,έρευνα ,µελέτη και προστασία του περιβάλλοντος, του πολιτισµού και της ιστορίας της περιοχής διαχρονικά και σε όλη την έκτασή της -η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση-η µελέτη κοινωνικών προβληµάτων-η συνεργασία µε Νοµικά Πρόσωπα ∆ηµοσίου και Ιδιωτικού ∆ικαίου-η διοργάνωση συνεδρίων, σεµιναρίων, ηµερίδων κ.τ.λ. καθώς και η έκδοση εντύπων. Από το 2003 που ιδρύθηκε αναπτύσσει µεγάλη δραστηριότητα στους τοµείς του περιβάλλοντος και του πολιτισµού της κάρλιας περιοχής. ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΡΛΑΣ Η ίδρυση ενός ΜΟΥΣΕΙΟΥ -καθαρά θεµατικού- µε θέµα τη λίµνη Κάρλα υπήρξε πρωταρχικός στόχος του ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. Μέληµά του να αναδειχθεί ο πολιτισµός της , όχι µόνο αυτός που άκµασε στα νερά της πριν την αποξήρανση του Βάλτου, αλλά και ό, τι αφορά την Κάρλα ως πεδιάδα και τους κατοίκους των παρακάρλιων χωριών ως τις µέρες µας . Προς την υλοποίηση του στόχου αυτού αναλώθηκαν πολύς χρόνος και πολλές ενέργειες των µελών του ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. Χρόνος , δράσεις και πρωτοβουλίες που στόχευαν τόσο στη συγκέντρωση του υλικού που εκτίθεται στο Μουσείο, όσο και στη δηµιουργία και τη λειτουργία αυτού του χώρου. Έτσι το ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΡΛΑΣ αποτελεί και την κύρια δράση και σηµείο αναφοράς για το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. Το Μουσείο Λιµναίου Πολιτισµού Κάρλας βρίσκεται στο ∆.∆. Καναλίων του ∆. Κάρλας, 25 περίπου χλµ. Β∆ της πόλης του Βόλου, την πρωτεύουσα του Ν. Μαγνησίας. Στεγάζεται σε ένα κτήριο που παλιά λειτουργούσε ως κινηµατογράφος. Από το 1968 έως το 1978 λειτουργούσε ως χειµερινό και θερινό σινεµά, από το 1982 έως και το 1993 ως «σπαστήρας» αµυγδάλων, ενώ από το 1994 και µετά ήταν εγκαταλειµµένο.Το Μάϊο του 2005 ενοικιάσθηκε από το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. αυτός ο χώρος για να εκτεθούν οι συλλογές του . Το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ µε δικά του έξοδα αποκατέστησε το κτήριο και απ’ το ∆εκέµβριο του 2005 λειτούργησε αυτό το χώρο ως «Χώρο Προβολής του Λιµναίου Περιβάλλοντος και Πολιτισµού της Βοιβηίδος». Ως το 2007 ο συγκεκριµένος χώρος έγινε σηµείο αναφοράς για το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ, φιλοξένησε τις εκδηλώσεις του και δέχτηκε επισκέψεις σχολείων και ιδιωτών .Το 2007 ως «ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΡΛΑΣ» το κτίριο εντάχθηκε στο πρόγραµµα Ε.Π. Κ.Π Leader+ ενώ το Μάιο του 2007 άρχισαν οι εργασίες .Έγιναν αρκετές παρεµβάσεις στο οικοδόµηµα και εµπλουτίστηκε µε τεχνολογικό εξοπλισµό. Όλες οι εργασίες ολοκληρώθηκαν εντός του ίδιου έτους. Για τη γρήγορη και σωστή υλοποίηση του έργου το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. διακρίθηκε µε το Βραβείο Καλής Πρακτικής στον τοµέα Πολιτισµού από την Περιφέρεια Θεσσαλίας.Έτσι, πριν προλάβει να το καταστρέψει ο χρόνος, ξαναζωντάνεψε µετά από χρόνια ερήµωσης και εγκατάλειψης. Στο χώρο αυτό µπορεί κανείς να γνωρίσει την ιστορία της Βοιβηίδας. Εκεί εκτίθενται : Ανακατασκευασµένο το καράβι της Κάρλας στις κανονικές του διαστάσεις ,σύµφωνα µε τα υλικά ,τα µέτρα και την τεχνοτροπία που µας υπέδειξε παλιός καραβοµαραγκός. Ο εξοπλισµός του καραβιού ,όλα τα εργαλεία των ψαράδων. Συλλογή αυθεντικών εργαλείων και δίχτυα που µας παραχώρησαν παλιοί ψαράδες. Οµοίωµα λιµναίας καλύβας . Κατίκια ,δηλ. καλαµωτές που αποτελούσαν ψαροπαγίδες και ήταν ένας ιδιόµορφος αλλά και πρωτόγονος τρόπος ψαρέµατος. Το αρχείο της ∆/νσης Αλιείας της Συνέχεια στην 10η σελ. Οκτώβριος 2011 9 Παλαιοντολογική Πτέρυγα Μουσείου Πτολεµαΐδας ∆ρ. Βελιτζέλου Ευάγγελου Οµότιµου Καθηγητή Παλαιοβοτανικής και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών Ιστορικό Το Παλαιοντολογικό & Ιστορικό Μουσείο του ∆ήµου Πτολεµαΐδας εγκαινιάσθηκε στις 16-10-2006, ενώ στις 05-102007 µε τα Εγκαίνια – Αφιέρωµα της Έκθεσης του ζωγράφου Παύλου Μοσχίδη, άνοιξε τις πύλες του στο κοινό. Στις 02-06-2008 µε απόφασή του (269/2008), το ∆ηµοτικό Συµβούλιο του ∆ήµου Πτολεµαΐδας, αποδέχθηκε την εισήγηση της Προέδρου του Μουσείου κας Σοφίας Τέλιου∆εληδηµήτρη για Σύναψη Σύµβασης του ∆ήµου µε το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών και τον Καθηγητή κ. Ευάγγελο Βελιτζέλο, για υλοποίηση της µουσειακής µελέτης ανάδειξης των παλαιοντολογικών ευρηµάτων της ευρύτερης περιοχής της Εορδαίας, η οποία υπεγράφη στις 04-07-2008. Στο διάστηµα αυτό (µέχρι τα εγκαίνια της Παλαιοντολογικής Πτέρυγας) το Μουσείο διοργάνωσε και φιλοξένησε σηµαντικές εκθέσεις ζωγραφικής & γλυπτικής, µουσικές συναυλίες, παρουσιάσεις βιβλίων, δρώµενα και εκπαιδευτικά προγράµµατα. Στις 24-10-2010 εγκαινιάστηκε από το ∆ήµαρχο Πτολεµαΐδας Γρηγόρη Τσιούµαρη η παλαιοντολογική πτέρυγα του Παλαιοντολογικού και Ιστορικού Μουσείου Πτολεµαΐδας µε επιστηµονικό υπεύθυνο τον Οµότιµο Καθηγητή Ευάγγελο Βελιτζέλο. Η παλαιοντολογική συλλογή του µουσείου αποτελείται από σπάνια ευρήµατα πανίδας και χλωρίδας. Τα δείγµατα αυτά συνοδεύονται από επεξηγηµατικές δίγλωσσες λεζάντες και γραφήµατα που περιγράφουν την εξέλιξη ζωής, τους παλαιοβιοτόπους, τους τρόπους απολίθωσης και της δηµιουργίας των φαιών ανθράκων. Επιπλέον, στο αίθριο του µουσείου θα λειτουργήσει γεωλογικός κήπος που θα διαµορφωθεί κατάλληλα και θα περιλαµβάνει µεγάλα απολιθωµατοφόρα τεµάχια της ευρύτερης περιοχής µε σχετικές πινακίδες, πολύ σηµαντικά ευρήµατα από βιοδηλωτικά ίχνη, καθώς επίσης και απολιθωµένους κορµούς ή τµήµατα πυριτιωµένων κορµών από την ευρύτερη περιοχή του Νοµού Κοζάνης καθώς επίσης και µεγάλα τεµάχια του ορυκτού πλούτου του νοµού Κοζάνης. Μουσειακός Σχεδιασµός Η µουσειακή ανάδειξη στηρίχθηκε στη γεωλογική δοµή της ευρύτερης περιοχής της Εορδαίας, όπου δοµείται κυρίως από λιµναία χερσαία ιζήµατα Πλειοκαινικής-Πλειστοκαινικής ηλικίας από τα οποία εξορύσσεται σήµερα ο λιγνίτης. Παλαιογεωγραφικά πρόκειται για λιµναία οικοσυστήµατα, που µετατρέπονται σε βάλτους και κάτω από ιδανικές συνθήκες η υδρόβια βαλτώδης και δενδρώδης βλάστηση των Κωνοφόρων και Πλατύφυλλων φυτών της όχθης, δηµιούργησαν τον µαλακό φαιό άνθρακα και τον λιγνίτη. Μερικές φορές κατά την εξόρυξη του κάρβουνου ανακαλύπτονται τµήµατα κορµών δένδρων (π.χ. Βόρειο Πεδίο) όπως ενανθρακωµένοι κορµοί Πεύκης, Σεγκόιας, ∆ρυός σε άριστη κατάσταση διατήρη- σης και µε πολύ µεγάλη µουσειακή σηµασία. Σε πιο παλαιά ιζήµατα από την ευρύτερη περιοχή (ΆνωΜειοκαινικής ηλικίας, περίπου 5-9 εκατοµµύρια χρόνια πριν από σήµερα) και από τα οποία εξορύσσονταν παλαιότερα ο λιγνίτης, ανακαλύφθηκαν χαρακτηριστικές απολιθωµένες χλωρίδες του Καινοφυτικού Ελλάδος µε µοναδικά ευρήµατα όχι µόνο για τον ελλαδικό χώρο αλλά και παγκοσµίως. Οι χλωρίδες αυτές αναπτύσσονταν σε υποτροπικές ζώνες, δίνοντας χρήσιµα συµπεράσµατα για τη γεωιστορική εξέλιξη των φυτών του παρελθόντος καθώς και για τις κλιµατικές συνθήκες που επικρατούσαν. Με αυτόν τον τρόπο µπορούµε και µελετάµε τις παλαιοκλιµατικές µεταβολές από 9 εκατοµµύρια χρόνια µέχρι σήµερα. Τα εκθέµατα της παλαιοντολογικής πτέρυγας του µουσείου, παρουσιάζουν τη γεωιστορική εξέλιξη ζώων και φυτών από τη δηµιουργία της γης µέχρι σήµερα µε τα αντίστοιχα απολιθώµατα που έχουν ανακαλυφθεί στο εξωτερικό ή την Ελλάδα. Στον µουσειακό σχεδιασµό χρησιµοποιήθηκαν φυτικά απολιθώµατα από διάφορες περιοχές όπως η Ελασσόνα, η Βεγόρα Φλώρινας, τα Γρεβενά και η Πτολεµαΐδα από την οποία εκτίθενται µαλακοί φαιοί άνθρακες και λιµναία φυτά του βάλτου. Τα απολιθώµατα αυτά συνοδεύονται από δίγλωσσες λεζάντες (ελληνικά, αγγλικά) µε τρόπο απλό, προκειµένου να γίνονται εύκολα κατανοητά από Έλληνες και ξένους επισκέπτες του µουσείου. Απώτερος σκοπός είναι να ενταχθεί το µουσείο στα εκπαιδευτικά προγράµµατα όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης. Επίσης από τους µελλοντικούς στόχους του µουσείου θα πρέπει να είναι η ενσωµάτωση πολυµέσων και ηλεκτρονικών Υδρόβια φυτά βάλτου Potamogeton sp. Απολιθωµένα φύλλα ενός µονοκοτυλήδονου υδρόβιου φυτού, που συνήθως ζει µέσα στις λίµνες. Το φύλλωµα είναι κάτω από την επιφάνεια του νερού ενώ σε ρηχά νερά επιπλέουν στην επιφάνεια της λίµνης. Στα συγκεκριµένα δείγµατα διακρίνουµε και θραύσµατα από άλλα υδρόβια φυτά αλλά και καλάµια. Το όνοµα του γένους προκύπτει από τις ελληνικές λέξεις «ποταµός» και «γείτονας». Βεγόρα Απολιθωµένα φύλλα Αγγειοσπέρµων και Γυµνοσπέρµων, από την περιοχή της Βεγόρας, χαρακτηριστικό γνώρισµα της χλωριδικής αφθονίας του δάσους που υπήρχε στην ευρύτερη περιοχή κατά το Ανώτερο Μειόκαινο (5-7 εκατ. έτη). ∆ιακρίνουµε φύλλα από Fagus, Quercus, Taxodium, Sequoia και Glyptostrobus φυτά του Μεικτού Μεσοφυτικού ∆άσους αλλά και της βαλτώδους φάσης που υπήρχε στα κατώτερα σηµεία του δάσους. εκπαιδευτικών παιχνιδιών. Η παρουσίαση των ευρηµάτων συνοδεύεται µε µοναδικά γραφήµατα που παρουσιάζουν τους παλαιοβιότοπους του παρελθόντος, τη δηµιουργία του µαλακού φαιού άνθρακα και του λιγνίτη από τα φυτά, τις κατηγορίες και τους τρόπους απολίθωσης. Η λιγνιτοφόρος λεκάνη Πτολεµαΐδας παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστηµονικό και παράλληλα µουσειακό ενδιαφέρον καθώς συµµετέχουν λιµναία Μαλάκια και υδρόβια φυτά που συνδέονται µε τη δηµιουργία του κάρβουνου και συναντάµε ακόµη και σήµερα σε λίµνες και βάλτους της δυτικής Ελλάδας (Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα, Βεγορίτιδα κ.α.). Το κλίµα πριν από 5-9 εκατοµµύρια χρόνια ήταν υποτροπικό και αποδεικνύεται από τα φυτικά απολιθώµατα που βρίσκουµε στα Γρεβενά, την Ελασσόνα, τη Βεγόρα και το Κλειδί Φλωρίνης που αντίστοιχά τους φύονται στην υποτροπική ζώνη. Επίσης µέσα στα λιγνιτοφόρα στρώµατα ανακαλύπτουµε δόντια από µικροθηλαστικά και κάστορες ενώ από τη λειτουργία αµµορυχείων έχουν εντοπιστεί απολιθώµατα µεγάλων θηλαστικών όπως ελέφαντες, άλογα, ελάφια κ.α. σε υπερκείµενα στρώµατα νεότερης ηλικίας και τα οποία θα εµπλουτίσουν µελλοντικά την παλαιοντολογική πτέρυγα του µουσείου Εορδαίας. ∆υνατότητες, προοπτικές και ο ρόλος του Μουσείου Με την εγκαινίαση της παλαιοντολογικής πτέρυγας, το Ιστορικό & Παλαιοντολογικό Μουσείο Πτολεµαΐδας, αρχίζει ουσιαστικά να γράφει τη δική του ιστορία µέσα από τις µεγάλες προοπτικές της ορθολογικής και µουσειακής ανάδειξης και προστασίας της γεωλογικής κληρονοµιάς. Οι δυνατότητες συνέχισης και επέκτασης λόγω της µεγάλης σηµασίας των ευρηµάτων που φιλοξενούνται στην ευρύτερη περιοχή της Εορδαίας, Κοζάνης και γενικότερα της ∆υτι- κής Μακεδονίας είναι µεγάλες. Όµως τα ευρήµατα αυτά αν δεν αξιολογούνται έγκαιρα δυστυχώς θα καταστρέφονται µαζί µε τα τεκµήρια της ιστορικής εξέλιξης ζώων και φυτών της ευρύτερης περιοχής της Εορδαίας. Είναι γνωστό ότι στα λιγνιτωρυχεία όπου σήµερα εξορύσσεται ο µαλακός φαιός άνθρακας ή ο λιγνίτης φιλοξενούνται µεγάλος αριθµός απολιθωµένων Σπονδυλοζώων (ελέφαντες, άλογα, ελάφια, βίσονες, χοίροι κλπ.) λιµναίων Μαλακίων (που ανάλογά τους ζουν σήµερα σε λίµνες και τέλµατα της ∆υτικής Μακεδονίας) καθώς και φυτικά απολιθώµατα, φυτά του βάλτου, της όχθης, Χαρόφυτα και άλλα µικροαπολιθώµατα µεγίστης επιστηµονικής και µουσειακής σηµασίας, τα οποία δυστυχώς καταστρέφονται. Από αυτά που περισώζονται µόνο ένας µικρός αριθµός απολιθωµάτων καταλήγει σε µουσεία και τα περισσότερα βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές Ελλήνων και ξένων συλλεκτών. Η ερευνητική οµάδα του Οµότιµου Καθηγητή Ευάγγελου Βελιτζέλου, κατά το παρελθόν είχε επιστηµονική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Πτολεµαΐδας και µε την ίδρυση της παλαιοντολογικής πτέρυγας επαναδραστηριοποιήθηκε µε τη συλλογή και συντήρηση νέων απολιθωµένων δειγµάτων για την ένταξη τους στον µουσειακό σχεδιασµό και τη µουσειακή τους ανάδειξη. Σήµερα στο µουσείο φιλοξενούνται µερικά ευρήµατα από τον χώρο εκµετάλλευσης των λιγνιτών καθώς και Σπονδυλόζωα που ανακαλύφθηκαν σε αµµορυχεία της ευρύτερης περιοχής. Σε ότι αφορά τη προστασία των ευρηµάτων, ο ρόλος του µουσείου θα είναι και εδώ σηµαντικός. θα πρέπει να γίνει ενηµέρωση της πραγµατικής τους αξίας στους κατοίκους και να αρχίσει µία καινούρια καταγραφή. Η διοίκηση του µουσείου ύστερα από τη διαµόρφωση του νέου ∆ήµου Εορδαίας θα πρέπει να προβλέψει µικρά κέντρα πληροφόρησης, περιπατητικές διαδροµές, γεωπάρκα σε αυτά τα κοινοτικά διαµερίσµατα που φιλοξενούν αξιόλογα απολιθώµατα και τα οποία θα µπορούν να συνδέονται µε άλλα θρησκευτικά µνηµεία και αρχαιολογικούς χώρους προκειµένου να αναβαθµιστεί ο γεωτουρισµός και να έλθει η ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής της Εορδαίας και της ∆υτικής Μακεδονίας. Γεωλογικός – Παλαιοντολογικός Κήπος Στον προαύλιο χώρο του Μουσείου προβλέπεται να δηµιουργηθεί ο Γεωλογικός Κήπος, όπου η ερευνητική οµάδα του Οµότιµου Καθηγητή Ευάγγελου Βελιτζέλου έχει προβλέψει τη τοποθέτηση µεγάλων διαστάσεων απολιθωµατοφόρων τεµαχίων από τα περιθώρια της λεκάνης, όπως Ιχνοαπολιθώµατα (βιοδηλωτικά ίχνη Καρκινοειδών) καθώς και µεγάλα ασβεστολιθικά τεµάχια από την ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης µε θαλάσσια Μαλάκια ηλικίας 140 εκατοµµυρίων χρόνων. Στον Γεωλογικό Κήπο φιλοδοξούµε για τη συντήρηση µεγάλων απολιθωµατοφόρων τεµαχίων λιγνίτη και των υπερκείµενων στρωµάτων του. Η µουσειακή µελέτη προτείνει επίσης και την τοποθέτηση στην είσοδο του µουσείου ενός εκµαγείου ελέφαντα, σε φυσικό µέγεθος, που θα αποτελέσει ένα σήµα κατατεθέν του Ιστορικού & Παλαιοντολογικού Μουσείου Πτολεµαΐδας. Έτσι η ερευνητική οµάδα πιστεύει στη µοναδικότητα του µουσείου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που τα ευρήµατά του αναφέρονται στο παλαιοπεριβάλλον πριν τη δηµιουργία της ευρύτερης λεκάνης και των εσωτερικών λεκανών που υπήρχαν λίµνες, βάλτοι µε ενδιάµεσους πορθµούς επικοινωνίας και χερσαίους σχηµατισµούς λιµνοτελµατικού τύπου όπως τεκµηριώνονται από τα µέχρι σήµερα στοιχεία και δίνουν τη µοναδικότητα του µουσείου. Οκτώβριος 2011 10 Γ.∆αϊκόπουλος1, Ν.Νάνης1, Θ. Τσούλης2 , Α.Αντωνιάδης3, Κ.Μακρή4 1 Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μελίτης, 2 Υπ. Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Πρωτ. Εκπ/σης Ν. Φλώρινας 3 Τµήµα Χηµείας, Α. Π. Θ. 4 Τµήµα Γεωλογίας, Α. Π. Θ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το περιβαλλοντικό πρόγραµµα «Άνθρακες ….ο Θησαυρός» απευθύνεται σε µαθητές των τελευταίων τάξεων του ∆ηµοτικού σχολείου καθώς και σε µαθητές Γυµνασίου και Λυκείου και υλοποιείται από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μελίτης στη Βεύη της Φλώρινας. Στόχοι του προγράµµατος είναι να καταστήσει τους µαθητές ικανούς να κατανοήσουν τη σχέση παραγωγής και χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας στην καθηµερινότητα µε την ταυτόχρονη εκποµπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα, να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα του ελέγχου του ρυθµού χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας και να δηµιουργήσουµε προϋποθέσεις για το µετασχηµατισµό απόψεων, στάσεων και αξιών µε προσανατολισµό το βιοκεντρισµό. Κατά την υλοποίηση του προγράµµατος συνοπτικά ακολουθούνται τα εξής τέσσερα στάδια: ∆ιεξαγωγή του προγράµµατος στο Κέντρο, εργασία πεδίου στο ορυχείο Αχλάδας. επίσκεψη στον ΑΗΣ Μελίτης στην «αυλή» εναπόθεσης του λιγνίτη και οµαδική εργασία στο ΚΠΕ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ενέργεια και περιβάλλον είναι δύο όροι πιο επίκαιροι από ποτέ, που συνδέονται όµως µε δύο διαφορετικές ή και αντιτιθέµενες ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου: Από τη µια µεριά είναι η συνεχής αύξηση των ενεργειακών µας αναγκών και άρα η ανάγκη συνεχούς εξεύρεσης ενεργειακών πόρων. Από την άλλη πλευρά, πιο επιτακτική από κάθε άλλη φορά είναι η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος. Μέχρι τώρα, οι δυο ανάγκες- απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής εµφανίζονταν ασύµβατες µεταξύ τους: Η αύξηση των ενεργειακών αναγκών µας και η χρήση των ορυκτών καυσίµων, ως ενεργειακών πόρων για την αντιµετώπισή τους, οδηγούσε σε υποβάθµιση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Η χρήση ορυκτών καυσίµων, ως ενεργειακών πόρων, έχει δύο αρνητικές συνέπειες, την εξάντληση των αποθεµάτων τους και την επιβάρυνση της ατµόσφαιρας µε ρυπογόνες ουσίες. Είναι γνωστό, ότι µε την καύση ορυκτών καυσίµων, απελευθερώνονται στην ατµόσφαιρα τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα κι άλλες ρυπογόνες ουσίες που επιβαρύνουν το περιβάλλον και συντελούν στην εµφάνιση του φαινοµένου του θερµοκηπίου, µε τις αντίστοιχες συνέπειες στο κλίµα σε παγκόσµιο επίπεδο. Αυτή ακριβώς η κλιµατική αλλαγή είναι ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα, καθώς συνδέεται µε ένα πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο φυσικό, κοινωνικό, οικονοµικό, ιστο- Συνέχειααπό την 8η σελ. Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας που αφορά την Κάρλα σε αντίγραφα (άδειες αλιείας ατόµων & σκάφους, έγγραφα…). Πλούσιο φωτογραφικό αρχείο από τους: ∆. ΛΕΤΣΙΟ, Τ. ΤΛΟΥΠΑ, Β. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ , Ν. ΤΣΟΓΚΑ, καθώς και φωτογραφίες των κατοίκων της περιοχής. Πλούσιο αρχειακό υλικό από βολιώτικες και λαρισαϊκές εφηµερίδες των ετών 1962 ως 2002. Χάρτες απ’ τις διάφορες χρονικές φάσεις της λίµνης ως σήµερα. Μακέτες που αναπαριστούν τη λίµνη πριν την αποξήρανσή της και έτσι όπως πρόκειται να γίνει µε την ολοκλήρωση των έργων. Όλα τα παραπάνω επεξηγούνται µε κείµενα ( σε ελληνικά και αγγλικά) και σχεδιαγράµµατα . Ο χώρος του Μουσείου , άνετος, κα- «ΑΝΘΡΑΚΕΣ... Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ» ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΠΕ ΜΕΛΙΤΗΣ ρικό και τεχνητό δοµηµένο περιβάλλον. Είναι ένα πολύπλοκο ζήτηµα µε τεράστιες προεκτάσεις, διαχρονικό και συγχρόνως εξαιρετικά επίκαιρο, που αφορά τοπικές κοινωνίες, αλλά και την παγκόσµια κοινότητα συνολικά. Έχει όµως θέση στην εκπαίδευση ; Είναι γενικά αποδεκτό ότι η µεταστροφή αυτής της δυσµενούς για το περιβάλλον πορείας µπορεί να γίνει ουσιαστικά µε µια δραστική αλλαγή στον τρόπο που σκεφτόµαστε και ενεργούµε. Σε αυτό ακριβώς το σηµείο, στην αλλαγή νοοτροπιών και αξιών µπορεί να συµβάλλει ένας βασικός άξονας της βιωσιµότητας: η εκπαίδευση. Στην κατεύθυνση της αλλαγής αξιών και ιεράρχησης προτεραιοτήτων του µαθητή, βασικό ρόλο καλείται να παίξει η ΠΕ προωθώντας καινοτόµα προγράµµατα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το ΚΠΕ Μελίτης του νοµού Φλώρινας υλοποιεί το εκπαιδευτικό πρόγραµµα «Άνθρακες …ο θησαυρός», που απευθύνεται σε µαθητές ∆ηµοτικού, Γυµνασίου και Λυκείου. Με αφορµή τις επιφανειακές εξορύξεις και την αποκάλυψη µιας έντονης προϊστορίας στην περιοχή της Φλώρινας, επιδιώκουµε να υποβάλουµε τα παιδιά σε µια έντονη συγκίνηση. Να περάσουµε στα παιδιά το µοντέλο της εξέλιξης της ζωής πάνω σε µια γέρικη Γη µε το ανθρώπινο είδος πολύ νεαρό αλλά και έντονα δραστήριο και µε τις ανάλογες επιπτώσεις πάνω στο φυσικό κόσµο. Επιδιώκουµε µε άλλα λόγια την ενσυναίσθηση µιας ταπεινότητας απέναντι στον φυσικό κόσµο. Οι στόχοι µας θα µπορούσαν να συνοψιστούν ως Συναισθηµατικοί Γνωστικοί Ανάπτυξη δεξιοτήτων Ειδικότερα οι σπουδαιότεροι στόχοι του προγράµµατος είναι να καταστήσουµε τους µαθητές ικανούς: να κατανοήσουν τη σχέση παραγωγής και χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας στην καθηµερινότητα µε την ταυτόχρονη εκποµπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα καθώς και τη συµβολή αυτού του αερίου στο φαινόµενο του θερµοκηπίου µε αποτέλεσµα την αλλαγή του κλίµατος (για παράδειγµα ο ΑΗΣ εκπέµπει CO2, αλλά και όταν παίρνουµε το µπάνιο) να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα του ελέγχου του ρυθµού χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας και ότι αυτό συντελεί στη διατήρηση των φυσικών πόρων να δηµιουργήσουµε προϋποθέσεις για ένα µετασχηµατισµό απόψεων, στάσεων και αξιών µε προσανατολισµό το βιοκεντρισµό Με βάση τους παραπάνω στόχους, υλοποιούµε το πρόγραµµα «Άνθρακες…ο θησαυρός», δίνοντας ιδιαίτερα έµφαση στη δηµιουργία γνωστικού υπόβαθρου, στην καλλιέργεια ψυχοκινητικών δεξιοτήτων, αλλά και στη συναισθηµατική διέγερση των µαθητών. Απώτερος στόχος του προγράµµατος είναι η συνειδητοποίηση εκ µέρους των µαθητών της ανάγκης µείωσης του οικολογικού µας αποτυπώµατος 2. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 2.1 ΥΠΟ∆ΟΧΗ – 1Ο ΣΤΑ∆ΙΟ Η υλοποίηση του προγράµµατος ξεκινά από την υποδοχή µε σύντοµη ενηµέρωση για το ρόλο των ΚΠΕ, χωρισµός των µαθητών σε οµάδες, µοίρασµα καρτών, παιχνίδι γνωριµίας κ.λπ. Για να εισαγάγουµε τους µαθητές το θέµα µας παίζουµε το παιχνίδι του κρυµµένου θησαυρού, που στην προκειµένη περίπτωση ο θησαυρός δεν είναι τίποτε άλλο παρά άνθρακας, δηλαδή κοµµάτια από λιγνίτη. Τα παιδιά αφού περιεργαστούν το λιγνίτη καταγράφουν σε φύλλο εργασίας τις φυσικές ιδιότητες του λιγνίτη. Στηριζόµενοι στην αρχή της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για διαθεµατικότητα προβάλλουµε διαφάνειες µε σύντοµη θεωρητική υποστήριξη σχετικά µε την ετυµολογία, τα είδη και τις ιδιότητες των γαιανθράκων. Ακολουθεί µια ιδεοθύελλα στην οποία οι µαθητές καταγράφουν λέξεις που νοµίζουν ότι σχετίζονται µε το λιγνίτη (π.χ. ρύπανση, ηλεκτρική ενέργεια, ορυχεία, απολιθώµατα κ.λπ.). Στη συνέχεια παροµοιάζουµε το γεωλογικό χρόνο µε το εικοσιτετράωρο της ζωής, προσαρµοσµένο στην ιδέα των Simson & Beck. Πιο συγκεκριµένα, γεγονότα που σηµαδεύουν τις ζωές µας µετρούνται µε δευτερόλεπτα, λεπτά, ώρες, βδοµάδες, µήνες, χρόνια ή δεκαετίες, ενώ η γνωστή σε µας ιστορία µε αιώνες και χιλιετίες. Εντούτοις, έχει προηγηθεί πολύς χρόνος που απλώνεται σε µεγάλες περιόδους µέσα στο παρελθόν και για τον οποίο ξέρουµε λίγα πράγµατα αφού δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία και γιατί έχουµε πραγµατική δυσκολία στο να συλλάβουµε τη µεγάλη διάρκεια των διαστηµάτων που συµπεριλαµβάνει. Το «Εικοσιτετράωρο της εξέλιξης της ζωής» περιγράφει το χρόνο µε την έναρξη και επέκταση της ζωής πριν από 3,63,8 δισεκατοµµύρια χρόνια. Περιλαµβάνει τις πρώτες γνωστές µορφές φυτών που δηµιουργήθηκαν πριν 3,2 δισεκατοµµύρια χρόνια, τα πρώτα απλά ζώα πριν περίπου από1,2 δισεκατοµµύρια χρόνια, τις διάφορες µορφές γαιανθράκων, τα πρώτα έντοµα εµφανίστηκαν πριν σχεδόν 300 εκατοµµύρια χρόνια περίπου, τους δεινόσαυρους πριν από περίπου 221 εκατοµµύρια χρόνια και τα πτηνά πριν σχεδόν158 εκατοµµύρια χρόνια. Περιλαµβάνει επίσης ορισµένους από τους σπουδαιότερους σταθµούς του πολιτισµού του ανθρώπου για παράδειγµα: τη χρήση της φωτιάς, από 260.000 χρόνια, τη βιοµηχανική επανάσταση, τη ρίψη ατοµικής βόµβας στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας κ.λπ. Ολόκληρη η γνωστή σε µας ιστορία συµπεριλαµβάνεται στα τελευταία 2 δευτερόλεπτα ενός εικοσιτετραώρου Ακολουθεί µια δραστηριότητα κατά την οποία οι οµάδες των µαθητών µέσα από κείµενα κατατάσσουν τις διάφορες οντότητες που παρήλασαν µέσα στο χρόνο σε ένα ειδικό χρονολόγιο που είναι ένα 5µετρο ρολό ιδιοκατασκευή της παιδαγωγικής οµάδας του κέντρου, µε εικονίδια που αναφέρονται σε διάφορες χρονολογικές περιόδους Στη συνέχεια περνάµε στη θεωρητική υποστήριξη της διαδικασίας του σχηµατισµού του λιγνίτη. Επιπλέον πρόθεσή µας είναι να υποβάλλουµε τα παιδιά µε ποικίλες εικόνες σε µια εποχή που κυριαρχούσαν τα τεράστια δέντρα αλλά και άλλες οντότητες µε έντονη την απουσία του ανθρώπου. Σχολιάζουµε το λιγνίτη ως πηγή ενέργειας, τη διασπορά του στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα την περιοχή µας. 2.2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕ∆ΙΟΥ- 2Ο ΣΤΑ∆ΙΟ & 3Ο ΣΤΑ∆ΙΟ Επικεντρωνόµαστε στην παρατήρηση του ορυχείου στην περιοχή της Αχλάδας και της διαδικασίας της επιφανειακής εξόρυξης του λιγνίτη. Με τη βοήθεια του υπευθύνου του ορυχείου, παρατηρούµε τη διαστρωµάτωση, τους απανθρακωµένους κορµούς δέντρων, την αλλαγή τοπίου, την ηχορύπανση, την αποκατάσταση του χώρου και οι µαθητές καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους σε φύλλα παρατήρησης. Επίσης παρέχονται πληροφορίες για την εξόρυξη, τη χρήση του λιγνίτη και γενικά δίνει µια ρεαλιστική εικόνα της όλης κατάστασης. Στη συνέχεια οι µαθητές µεταβαίνουν στον ΑΗΣ Μελίτης, όπου και ενηµερώνονται για την «αυλή», χώρος εναπόθεσης του λιγνίτη και παρατήρηση µέρους της διαδικασίας της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας 2.3 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ – 4Ο ΣΤΑ∆ΙΟ Κατά την επιστροφή των µαθητών στο ΚΠΕ, µέσω της συζήτησης θίγονται θέµατα που µπορούν να αφορούν τα προβλήµατα από τη διαχείριση του λιγνίτη, την αλλαγή της επιφάνειας της γης, την ανάγκη αποκατάστασης τοπίου, την αισθητική υποβάθµιση, την αλλαγή χρήσης γης, τη µείωση αποθεµάτων και τη σταδιακή εξάντληση του φυσικού πόρου, την ατµοσφαιρική ρύπανση και τη ρύπανση υδάτων της περιοχής Στη συνέχεια οι συµµετέχοντες στο πρόγραµµα, χωρισµένοι σε οµάδες υλοποιούν τη δραστηριότητα προσοµοίωσης της δηµιουργίας λιγνίτη. Η δραστηριότητα αυτή ολοκληρώνεται στο σχολείο των µαθητών µετά από 1 ½ µήνα περίπου, όταν διαπιστώσουν ότι η φυτική ύλη που θάφτηκε σε χώµα έχει µετατραπεί σε µια Λίµνη Κάρλα τάλληλα διαµορφωµένος και άρτια εξοπλισµένος τεχνολογικά προσφέρεται στον επισκέπτη ως χώρος διοργάνωσης διαλέξεων, ηµερίδων, µουσικών εκδηλώσεων και θεατρικών παραστάσεων. Στο τµήµα της Μυθολογίας , ο επισκέπτης ταξιδεύει νοερά στους µυθικούς κόσµους του Απόλλωνα και του Ασκληπιού και µαθαίνει το θρύλο του στοιχειού της λίµνης. Στην κεντρική κινηµατογραφική οθόνη ,καθώς και σε τρεις ηλεκτρονικές οθόνες ο επισκέπτης µπορεί να παρακολουθήσει οπτικό υλικό µε θέµα τη λίµνη Κάρλα. ∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. Εκτός όµως από το Μουσείο ,το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. κάθε χρόνο σε συνεργασία µε φορείς και συλλόγους της περιοχής διοργανώνει ανοικτές στον κόσµο εκ- δηλώσεις που στοχεύουν στην προβολή της τοπικής πολιτιστικής κληρονοµιάς µε απώτερο σκοπό τη διατήρηση , την ανανέωσή της και τη δηµιουργία πολιτιστικής ταυτότητας της παρακάρλιας περιοχής. Έτσι από το 2006 και για κάθε χρόνο καθιέρωσε στις 20 Μαϊου γιορτή αφιερωµένη στον ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟ ΚΑΝΑΛΙΩΝ , το βυζαντινό ναό του 12ου αι. που η µοναδικότητά του επιβάλλει τη γρήγορη αναστύλωσή του. Με απώτερο στόχο την πολιτιστική ενοποίηση όλου του παρακάρλιου χώρου που εκτείνεται και στους δυο όµορους νοµούς Μαγνησίας και Λάρισας το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. το Σεπτέµβριο του 2006 σε συνεργασία µε το Μορφωτικό σύλλογο Καλαµακίου διοργάνωσε ηµερίδα µε θέµα :ΚΑΡΛΑ- ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑ- ΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ. Την περασµένη άνοιξη το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. διοργάνωσε την εκδήλωση «Θυµάµαι τη γιορτή της Ανθισµένης Αµυγδαλιάς» για να γίνει ολοφάνερο πως η γιορτή αυτή ήταν ένα αξιόλογο παράδειγµα αγροτουρισµού σε µια εποχή που και ο όρος αγροτουρισµός ήταν άγνωστος. Απώτερος δε στόχος µας ήταν η κατανόηση των ποικίλων ωφελειών µιας τέτοιας γιορτής και η κινητοποίηση του ντόπιου πληθυσµού σε ενέργειες που θα τονώσουν την παρακάρλια περιοχή. Πέρα από τις ανοιχτές εκδηλώσεις ,το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. πρόβαλλε την ιστορία της Κάρλας µε ανακοίνωση τοίχου στο 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ιστορίας και Πολιτισµού της Θεσσαλίας, ενώ συµµετείχε σε συνέδρια του ΠΑΝ∆ΟΙΚΟ µαύρη µάζα. Ακολουθεί µια άλλη οµαδική εργασία για τις επιπτώσεις από τη χρήση του λιγνίτη και τον διαχωρισµό των προβληµάτων που προέρχονται σε όλες τις φάσεις σε τοπικά και παγκόσµια. Επισηµαίνουµε ότι η κύρια χρήση του λιγνίτη εστιάζεται στην καύση του στα θερµοηλεκτρικά εργοστάσια για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. ∆ίνουµε διαφορετικά άρθρα σε κάθε οµάδα σχετικά µε περιβαλλοντικά προβλήµατα, κυρίως, µε την ατµοσφαιρική ρύπανση, ζητάµε από τα παιδιά να τα συνδέσουν µε τη χρήση των ορυκτών καυσίµων. Συνεχίζοντας την υλοποίησης στο ακολουθεί η δραστηριότητα του οικολογικού αποτυπώµατος. Είναι παιχνίδι µε κατηγοριοποιηµένες κάρτες, που έχει ως στόχο να κατανοήσουν οι µαθητές τη σηµασία της ατοµικής συµβολής, αναφορικά µε το οικολογικό αποτύπωµα του CO2 που εκπέµπεται στην ατµόσφαιρα εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Συνεχίζουµε µε µια σύντοµη περιγραφή για τις ανανεώσιµες µορφές ενέργειας και υλοποιούµε µία σχετική δραστηριότητα µε κάρτες αντιστοίχησης. Γίνεται λόγος για τους φυσικούς πόρους και το διαχωρισµό τους σε ανανεώσιµους και µη Ακολουθεί ένα παιχνίδι ρόλων το οποίο το οποίο αποτελεί και κριτήριο για την αξιολόγηση του προγράµµατός µας. Προβληµατίζουµε τους µαθητές σχετικά µε την ενδεχόµενη κατασκευή 2ου ΑΗΣ στην περιοχή και παρουσιάζουµε στους µαθητές µια επιστολή του δηµοτικού συµβουλίου µέσα από την οποία διαφαίνονται τόσο περιβαλλοντικά όσο και κοινωνικά ζητήµατα. Οι µαθητές αναλαµβάνουν ρόλους ποικίλων φορέων: ∆ηµοτικό συµβούλιο, σύλλογος ανέργων, γεωργοκτηνοτρόφων, φίλων του περιβάλλοντος κ.λπ. Στο τέλος του προγράµµατος οι µαθητές συµπληρώνουν τα φύλλα εργασίας, τα οποία είναι παζλ, αντιστοίχιση εννοιών και σταυρόλεξα . ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σκορδούλης Κ. & Σωτηράκου Μ. 2006. Περιβάλλον, επιστήµη και Εκπαίδευση. Leader Books. Αθήνα Φλογαίτη Ε. 2006. Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειοφορία. Ελληνικά Γράµµατα. Αθήνα Environmental Literacy, 2002. Scope and Sequence. Minesota Office of Environmental Assistance. Tyler Miller, JR. 2006. Βιώνοντας το περιβάλλον Ι. Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστηµών. Ιων.Αθήνα Στην ανάπτυξη του προγράµµατος συµµετείχαν και τα µέλη της 1ης ΠΟ του ΚΠΕ Μελίτης: Ε. Τριανταφύλλου & Α. Καλαϊτζή 1 (Πανελλήνιο ∆ίκτυο Οικολογικών Οργανώσεων) και σε συνεδρίες του ∆ικτύου Πληροφόρησης & Υποστήριξης της Θεσσαλικής Υπαίθρου. Το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. στρέφει κυρίως την προσοχή του σ΄ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο και πολλά υποσχόµενο κοµµάτι του πληθυσµού µας, αυτό των νέων. Για τον ιδιόµορφο, σχεδόν πρωτόγονο, τρόπο ζωής στα νερά της Κάρλας µιλήσαµε στους µικρούς µαθητές σε επισκέψεις µας σε ∆ηµοτικά σχολεία του Βολου. Παράλληλα δεχτήκαµε σ΄αυτό το χώρο επισκέψεις πολλών σχολείων µε µικρότερους ή µεγαλύτερους µαθητές Με την υποστήριξη του ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. υλοποιήθηκαν προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Μουσειοπαιδαγωγικά προγράµµατα Έτσι από το 2003 ως το 2008 αναπτύχθηκε µια δραστηριότητα που αποτελεί την αρχή , την εµπειρία για µια σειρά δράσεων που θα ακολουθήσουν. Οκτώβριος 2011 11 Ράδης Θωµάς ∆άσκαλος Παραδοσιακών χορών Απόφοιτος ΤΕΦΑΑ Πως άρχισε ο χορός Ο χορός αποτελεί πρωταρχικό µέσο έκφρασης του ανθρώπου από τις πρωτόγονες κοινωνίες ως και την σηµερινή σύγχρονη εποχή. Θα µπορούσαµε να πούµε πως είναι η πρώτη µορφή καλλιτεχνικής έκφρασης, πως οποιαδήποτε διαφορετική συναισθηµατική κατάσταση ωθούσε τον άνθρωπο να την αποδώσει µε ένα πρώιµο είδος χορού όπως µιµήσεις , χειρονοµίες , ρυθµικές κινήσεις ή αλλαγή στάσης του σώµατος. Κατά την εξέλιξη µιας κοινωνίας , ο χορός ο οποίος συνδεόταν άµεσα µε την ιστορία και τον πολιτισµό αυτής , ήταν και είναι µια από τις σηµαντικότερες κοινωνικές εκδηλώσεις. Στις πρωτόγονες κοινωνίες ο άνθρωπος χόρευε κυρίως είτε για να εξωτερικεύσει τα συναισθήµατα του είτε ως κάποιο είδος λατρευτικής τελετουργίας. Αυτή λοιπόν η ενστικτώδης αντίδραση , η οποία εκτός από τον άνθρωπο έχει παρατηρηθεί και σε πολλά είδη του ζωϊκού βασιλείου , αναπτύχθηκε διαφορετικά από τόπο σε τόπο και ανάµεσα στα διαφορετικά στρώµατα , ανάλογα µε τις συνθήκες που διαµόρφωναν το κοινωνικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο κάθε εποχής. Η σηµασία του χορού στους Έλληνες – Αρχαία Ελλάδα Να περάσουµε στον Ελλαδικό χώρο και να ρίξουµε µια γρήγορη µατιά στην εξέλιξη και στον ρόλο του χορού στον τόπο µας . Ξεκινώντας από την Αρχαία Ελλάδα υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη περίπου 200 χορών για λόγους θρησκευτικούς , πολεµικούς , εορταστικούς ή ενταγµένους στο θέατρο. Ο Πλάτωνας κάνει αναφορά στους Νόµους ότι ο χορός πηγάζει από την φυσική επιθυµία όλων των πλασµάτων , να κινήσουν το σώµα τους έτσι ώστε να εκφράσουν την ιδιαίτερη χαρά τους , κάνοντας επίσης µε αυτό τον τρόπο και ένα συσχετισµό των εννοιών χαρά και χορός. Οι Αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τον χορό θεόσταλτο δώρο για να µπορεί µε αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος να ξεπερνάει τα προβλήµατα του και η πεποίθηση αυτή τους οδή- Χορός, ένα πανάρχαιο εκφραστικό µέσο Μια σύντοµη αναδροµή της ιστορίας και της σηµασίας του χορού στην Ελλάδα. γησε να τον εισάγουν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Από τις ποιο γνωστές αναφορές που υπάρχουν στην µυθολογία έχουµε τον χορό των Κουρητών που έσωσε των ∆ία από την µανία του πατέρα του Κρόνου , ενώ αναφέρεται ότι η θεά Αθηνά ήταν αυτή που επινόησε τον πυρρίχιο πολεµικό χορό για να γιορτάσει την νίκη ενάντια στους τιτάνες. Οι παραπάνω επιλεκτικές αναφορές αλλά και πολλές άλλες καταδεικνύουν την σηµασία του χορού στους Αρχαίους Έλληνες αφού µέχρι και στους θεούς απέδιδαν την ανάγκη για χορό. Από την πλειοψηφία αυτών των χορών επέζησαν κοµµάτια ή και ολόκληροι αυτοί που ήταν ευρέως διαδεδοµένοι στον απλό λαό. Αυτοί οι χοροί επέζησαν και στις δυσκολίες τις βυζαντινής εποχής στην οποία η στάση της ορθόδοξης αλλά και της καθολικής εκκλησίας ήταν αρνητική απέναντι στον χορευτή. Τουρκοκρατία και Νέο Ελληνικό Κράτος Οι αρχέγονοι αυτοί χοροί κατάφεραν να κρατήσουν το ύφος τους , χωρίς φυσικά αυτό να µείνει εντελώς αναλλοίωτο φτάνοντας µέχρι την τουρκοκρατία όπου ο ελληνικός χορός υπήρξε καθοριστικός παράγοντας στην διατήρηση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης, Σε µια περίοδο όπως αυτή που η εκπαίδευση και η γνώση της εθνικής ταυτότητας ήταν από δύσκολη έως αδύνατη , ο χορός µε τον συλλογικό χαρακτήρα είχε τεράστια συµβολή στην διατήρηση της εθνικής συνοχής άρα αποτέλεσε θεµελιώδη λίθο και στην δηµιουργία κλίµατος που οδήγησε στην επανάσταση κατά τη οποία οι Έλληνες χόρευαν και τραγουδούσαν ακόµα και πριν οι µετά τις µάχες Πλήθος ξένων περιηγητών που έκαναν καταγραφές την περίοδο της τουρκοκρατίας αναφέρουν ότι οι έλληνες ποτέ δεν σταµάτησαν να χορεύουν ή να τραγουδούν . Επιπροσθέτως προσπαθούν στις µαρτυρίες τους να συνδέσουν τους χορούς της εποχής εκείνης µε αυτούς της Αρχαίας Ελλάδας . Αυτό αποτέλεσε απαρχή για τους πρώτους Έλληνες λαογράφους και χοροδιδασκάλους αµέσως µετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους , καθώς επικεντρώθηκαν κυρίως να αποδείξουν µέσα από τους χορούς και τα τραγούδια την σύνδεση του αρχαίου πολιτισµού µε το σύγχρονο κράτος. Η επιµονή τους αυτή ισχυροποιήθηκε όταν ευρωπαίοι λόγιοι αρνούνταν να δεχτούν και αµφισβητούσαν την ελληνικότητα των κατοίκων του νεοσύστατου κράτος Αναγέννηση του χορού – 20ος αιώνας έως σήµερα Ξεκινά λοιπόν το ενδιαφέρον για την ανάδειξη των ελληνικών χορών και οι χοροδιδάσκαλοι σταδιακά αυξάνονται . Στην πορεία όµως εµφανίζεται ένα νέο εµπόδιο το οποίο ήταν και το ποιο επικίνδυνο για την «καθαρότητα» του ελληνικού χορού. Αυτό ήταν η εµφάνιση και η επιρροή των όλο αυξανόµενων νέων δυτικών στοιχείων. Στα αστικά κέντρα και κυρίως στην Αθήνα ο παραδοσιακός ελληνικός χορός περιφρονείτε καθώς ο κόσµος κλείνει περισσότερο στο ευρωπαϊκό στοιχείο. Αποτέλεσµα ήταν οι χοροδιδάσκαλοι των ελληνικών χορών να προσπαθούν να «ωραιοποιήσουν» το αντικείµενο τους σύµφωνα µε τα δυτικά πρότυπα , αλλοιώνοντας έτσι το παραδοσιακό τους στοιχείο. Την εποχή εκείνη σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζουν σύλλογοι που ιδρύονται και έχουν διαφορετικές ιδέες και αντιλήψεις. Η ίδρυση του λυκείου ελληνίδων και οι δραστηριότητες της γυµναστικής ακαδηµίας καταφέρνουν να περάσουν τους χορούς σε πολλές επόµενες γενεές. Πλέον υπάρχει συστηµατική έρευνα και καταγραφή χορών ενώ στην επαρχεία τα χοροστάσια στις πλατείες καλά κρατούν. Παρόλα αυτά οι εκδηλώσεις γίνονται ακόµα µε µουσική συνοδεία πιάνου η άλλων ξενόφερτων οργάνων το οποίο δείχνει ότι ο δυτικός δάκτυλος υπήρχε ακόµη µε κίνδυνο να χαθεί ο παραδοσιακός προσανατολισµός. Στην πορεία του χρόνου , για να φτάσουµε σιγά σιγά και στην σηµερινή εποχή , οι δυο παγκόσµιοι πόλεµοι αλλά και ο ελληνικός εµφύλιος όχι απλά σταµατάνε όλες τις δραστηριότητες που είχαν σχέση µε την µελέτη του χορού αλλά φέρνουν και τεράστιες αλλαγές στην κοινωνική ζωή. Αποτέλεσµα η αθρόα µετακίνηση από την επαρχία στα αστικά κέντρα και η αποµάκρυνση από τον φυσικό – παραδοσιακό τρόπο ζωής . Μπροστά στις ανέσεις της βιοµηχανίας και της τεχνολογικής εξέλιξης χάνεται η άµεση σχέση του ανθρώπου µε την φύση και τις εποχές . Αυτή η καινούρια κοινωνική συσχέτιση επηρεάζει και τον χορό καθώς εποχιακά δρώµενα παραδοσιακοί γάµοι και πανηγύρια χάνονται µαζί µε τον κόσµο που εγκαταλείπει τα χωριά. Έτσι οδηγηθήκαν και στη σχέση που έχουµε και εµείς σήµερα µε τον παραδοσιακό χορό. ∆ηλαδή η ανάγκη για µια έµµεση σύνδεση µε το τόπο από τον οποίο µετανάστευσαν και η νοσταλγία της ζωής που άφησαν πίσω οδήγησαν στην ίδρυση συλλόγων προσπαθώντας µέσω αυτών να περάσουν στην επόµενη γενιά όλα όσα έµαθαν µε την µέθοδο της παράδοσης. Αυτή η κατάσταση ισχύει και σήµερα , βέβαια στην ουσία αυτός είναι λανθάνων τρόπος καθώς το φυσιολογικό είναι η παράδοση να περνά από τους πολλούς στον έναν και όχι από το έναν στους πολλούς όπως ισχύει δηλαδή στη σχέση χοροδιδασκάλου – µαθητή. Παρόλα αυτά οι χοροδιδάσκαλοι και οι σύλλογοι είναι αυτή την στιγµή οι κυριότεροι αρωγοί στην προσπάθεια διάσωσης και ανάδειξης των ελληνικών παραδοσιακών χορών. Πλέον η πολυπολιτισµικότητα των περισσοτέρων τόπων καθώς έπαψαν να υπάρχουν οι αυστηρά κλειστές κοινωνίες αλλά και η διεύρυνση της ποσότητας πληροφοριών που δεχόµαστε, άλλαξαν τον χορευτικό χάρτη της Ελλάδας. Οι χοροδιδάσκαλοι έχουν αποκτήσει ποιο ευρύ φάσµα γνώσεων ενώ και ο κόσµος απαιτεί να µάθει χορούς από όλη την Ελλάδα και όχι µόνο από τον τόπο του , δεν θα ήταν λοιπόν απίθανο σε ένα γλέντι που λαµβάνει χώρα σε κάποιο ορεινό χωριό της Μακεδονίας να δούµε να χορεύεται ακόµα και κάποιος κρη- τικός χορός ή το αντίθετο. Όπως καταλαβαίνουµε από τα παραπάνω ο Έλληνας ποτέ δεν έπαψε να χορεύει και ο χορός καταλαµβάνει υψηλή θέση στην κοινωνική του ζωή. Στην σύγχρονη εποχή που ζούµε ο χορός είναι συνυφασµένος µε ευχάριστες περιόδους τις ζωής από τα ποιο σηµαντικά γεγονότα γάµος-βαφτίσεις –αρραβώνες, µέχρι και την απλή καθηµερινή διασκέδαση στην οποία συνήθως επιδιώκουµε τον χορό. Ο Ελληνικός χορός λοιπόν άντεξε σε δύσκολες περιόδους και συνεχίζει να αντέχει και στην σηµερινή δύσκολη εποχή της πολιτισµικής παγκοσµιοποίησης άλλες φορές ανέγγιχτος άλλες φορές πάλι αλλοιωµένος µπροστά στην ανάγκη να εντυπωσιάσουµε παρουσιάζοντας φολκλορικές παραστάσεις χάνοντας έτσι την πραγµατική µορφή αυτή των παππούδων µας . Υπαρχουν πολλοί και σηµαντικοί λόγοι για να προτρέψουµε την νεολαία µας να ασχοληθεί µε τον παραδοσιακό χορό από τους οποίους οι κυριότεροι είναι η συµβολή του χορού στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη πνεύµατος, συλλογικής δηµιουργίας , η γνώση της εθνικής ταυτότητας και η αποµάκρυνση των ξένων επιβλαβών στοιχείων. Κλείνοντας θα χρησιµοποιήσω µια φράση του Κοµφούκιου που αναδεικνύει τη σηµασία του χορού µέσα σε ένα λαό: «∆είξτε µου πως χορεύει ένας λαός και θα σας πω αν ο πολιτισµός του είναι υγιής η άρρωστος.» Σύλλογος Θρακιωτών Φιλώτα “ O Φιλώτας” Η έντονη επιθυµία µιας παρέας 21 ατόµων, µε ιθύνων νου τον Γιάννη Τσακυράκη, να µάθει για τις ρίζες της, να γνωρίσει τους τόπους καταγωγής της αλλά και να µεταλαµπαδεύσει στις νεότερες γενιές τα ήθη, τα έθιµα, τα τραγούδια, τους χορούς και γενικότερα όλη την πολιτιστική κληρονοµιά που θα αποκτούσε, οδήγησε τον Σεπτέµβριο του 2007 στην ίδρυση του Συλλόγου Θρακιωτών Φιλώτα µε την επωνυµία “ Ο ΦΙΛΩΤΑΣ” και πρώτο Πρόεδρο τον Άνθιµο Σ. Τόρτοκα. Στο λάβαρό του ο σύλλογος έχει ως έµβληµα την καµπάνα µε τον τρίποδα. Το έµβληµα αυτό συµβολίζει την καµπάνα που έφεραν οι πρόσφυγες µετά την ανταλλαγή των πληθυσµών το 1924, µαζί µε την εικόνα και άλλα ιερά κειµήλια από το ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής του Μπουγάζκιοϊ. Η καµπάνα αυτή ήταν δώρο των Ρώσων, αλλά δυστυχώς καταστράφηκε σε µια µεγάλη παγωνιά οπότε και αντικαταστάθηκε. Ο σύλλογος διοικείται από 7µελές συµβούλιο µε πρόεδρο αυτή τη στιγµή τον Μωϋσάκη Α. Σπύρο και απαριθµεί περί τα 200 µέλη. Έχει πολιτιστική δράση. ∆ιαθέτει 2 παιδικά χορευτικά τµήµατα µε αριθµό χορευτών 55, που καθηµερινά όµως αυξάνεται. Το µικρό χορευτικό έχει χορευτές ηλικίας από 5 ως 9 ετών και το µεγάλο χορευτικό από 10 ως 14 ετών. Επίσης υπάρχει και τµήµα εκµάθησης παραδοσιακών χορών ενηλίκων το οποίο αποτελείται αυτή τη στιγµή από άνδρες και γυναίκες 30 ως 50 ετών. Κατά την διάρκεια του έτους ο σύλλογος διοργανώνει και συµµετέχει σε διάφορες εκδηλώσεις. Αναβιώνει το έθιµο του “ ΚΛΗ∆ΩΝΑ” που τελείται το διήµερο 23-24 Ιουνίου προς τιµήν του Αγίου Ιωάννη του Προδρόµου, ο οποίος όπως πιστεύει ο λαός φανερώνει το ριζικό του ανθρώπου. Είναι ένα πανάρχαιο λατρευτικό έθιµο µε πρώτη περιγραφεί στους βυζαντινούς χρόνους. Την παραµονή του Αγιαννιού τα αγόρια του χωριού, το σούρουπο, ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές καίγοντας τα µαγιάτικα στεφάνια και στην συνέχεια οι τολµηροί πηδούν 3 φορές πάνω από αυτές. Μετά τις φωτιές οι ανύπαντρες κοπέλες µαζεύουν το “ αµίλητο” νερό. Το νερό αυτό το βάζουν σε ένα χάλκινο δοχείο την “ Μπακίρα” και µέσα ρίχνει η κάθε µία το σηµάδι της ( δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κουµπί, καρφίτσα κ.α.). Η Μπακίρα µένει όλη την νύχτα έξω να την βλέπουν τ΄αστέρια. Ανήµερα του Αγιαννιού και µετά την Θεία Λειτουργία η “ Ριζικάρα”, ένα µικρό κορίτσι που ζουν και οι δύο του γονείς και είναι πρωτότοκο και ντυµένο νύφη, ανοίγει την µπακίρα και βγάζει τα σηµάδια ενώ την ίδια στιγµή µια ηλικιωµένη γυναίκα απαγγέλλει για κάθε σηµάδι που βγαίνει και ένα σατυρικό, χιουµοριστικό, ερωτικό κ.α. δίστιχο. Η κοπέλα που το σηµάδι της βγαίνει πρώτο από την Μπακίρα είναι η καλότυχή και θα αρραβωνιαστεί µέσα στο χρόνο. Ακολουθεί γλέντι µέχρι το πρωί. ∆ιοργανώνει στις 25 Ιουλίου Ιπποδροµία προς τιµήν της Αγίας Παρασκευής. Κατά την διάρκεια της διαδροµής οι καβαλάρηδες πραγµατοποιούν 2 στάσεις στις οποίες τους δίνονται 1 παγούρι κρασί και 1 τσεκούρι, σύµβολα των αµπελουργών και ξυλοκόπων, κατεξοχήν επαγγέλµατα των Θρακιωτών του Μπουγάζκιοϊ, Αβδήµ, Γιολτζίκ, Παπσού και Κισάνι, περιοχές από τις οποίες κατάγονται οι Θρακιώτες του Φιλώτα. Συµµετέχει στον ετήσιο εορτασµό της Αγίας Παρασκευής στις 26 Ιουλίου πραγµατοποιώντας ,την παραµονή της γιορτής, την περιφορά της εικόνας µε την συνοδεία των χορευτικών αλλά και ιππέων. Μετά το πέρας της περιφοράς ο σύλλογος διοργανώνει µουσική παραδοσιακή βραδιά. Ο εορτασµός της Αγίας Βαρβάρας στις 4 ∆εκεµβρίου έχει διπλή ερµηνεία γιατί θεωρείται προστάτιδα όλων των Θρακιωτών αλλά και των παιδιών από τις παιδικές αρρώστιες. Ο σύλλογος το πρωί εκείνης της ηµέρας κάνει στην εκκλησία σιτάρι στολισµένο µε ζάχαρη και κόκκινες καραµέλες οι οποίες συµβολίζουν τα σπυράκια των παιδικών ασθενειών και µετά την λήξη της Θείας Λειτουργίας το µοιράζει στα σχολεία. Το βράδυ της ίδιας µέρας και σε συνδιοργάνωση µε τον Μορφωτικό Πολιτιστικό Σύλλογο και τον Σύνδεσµο Γυναικών γίνεται η παρασκευή της “Βαρβαρίτσας”. Η Βαρβαρίτσα είναι ένα έδεσµα που δεν είναι ούτε γλυκό ούτε φαγητό. Είναι ένας χυλός που περιέχει σιτάρι, καλαµπόκι, όσπρια, καρύδια, σταφίδες, αλεύρι, ζάχαρη και πολλά µπαχαρικά. Την Βαρβαρίτσα οι Θρακιώτες την παρασκεύασαν όταν η Αγία Βαρβάρα τους ειδοποίησε πως ο ειδωλολάτρης αυτοκράτορας έδωσε εντολή στους αρτοποιούς και τους εµπόρους τροφίµων να δηλητηριάσουν τα προϊόντα τους ώστε να θανατωθούν οι Χριστιανοί της Θράκης. Εκείνη την µέρα µαγείρεψαν ότι είχαν στο σπίτι και έτσι σώθηκαν. Μετά την παρασκευή της Βαρβαρίτσας και το µοίρασµά της στον κόσµο ακολουθεί γλέντι. Συµµετέχει στην Γουρουνοχαρά που διοργάνωνε µέχρι τώρα ο ∆ήµος Φιλώτα στις 23 ∆εκεµβρίου κατά την διάρκεια της οποίας µοιράζονται στον κόσµο τσιγαρίδες, τηγανιά, κοψίδια και κρασί υπό τους ήχους παραδοσιακών και λαϊκών τραγουδιών. Την παραµονή των Χριστουγέννων 24 ∆εκεµβρίου διεξάγει τον ετήσιο χορό του συλλόγου. Επίσης καθ΄ όλη την διάρκεια της χρονιάς πραγµατοποιούνται εκδροµές και οµιλίες-διαλέξεις µε διάφορα θέµατα όπως ιστορικά, πολιτιστικά, ιατρικά κ.α. ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΛΙΟΤΕΡΟΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΟΙ. Η Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΠΙΧΤΡΑΚΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ CMYK 12 Οκτώβριος 2011 FESTIVAL VEGORITIDAS 2011 Αποτελέσµατα αγώνων Windsurfing Γιορτές Βεγορίτιδας (12-15 / 8, Άρνισσα) Η Αρετή Κετιµέ και οι µουσικοί της Παρόλο που οι συνθήκες ανέµου δεν ήταν οι ιδανικές, ενώ τις δυο προηγούµενες ηµέρες ήταν πλέον του αναµενόµενου, διεξήχθησαν και φέτος οι αγώνες Windsurfing στις 17/07/2011, στην παραλία Αγίου Παντελεήµονα, του ∆ήµου Αµυνταίου, µε συµµετοχές αθλητών και αθλητριών από την Μακεδονία και την Κρήτη. Επειδή το ελαφρύ αεράκι δεν επέτρεψε στους αθλητές να απολαύσουν τα θερµικά κύµατα αέρα κατά την διάρκεια των αγώνων, έδειξε τα πρώτα σηµάδια µετάνοιάς του γύρω στις 7:00 το απόγευµα. Άµεσα αντιλαµβανόµενοι τα σηµάδια του, οι αθλητές τέντωσαν λίγο ακόµα τα πανιά τους και στις 8:00µµ ξεκίνησε η δράση µε ανέµους γύρω στα 4 µποφόρ, ανταµείβοντας τους όπως πάντα υποµονετικούς windsurfers, δίνοντας έναν ωραίο κλείσιµο στην όµορφη Φωτο. από τον Κύρκο Σωτήρη αυτή γιορτή. Windsurfing Γυναικών: 1.Τσούκα Άννα (Θεσσαλονίκη) 2.Τζιλίνη Λιάνα (Κατερίνη) 3.Λιάντη Ελένη (Έδεσσα) Windsurfing Ανδρών: 1.Μίσκος Πέτρος (Έδεσσα) 2.Γούλιος ∆ηµήτριος (Άγ. Παντελεήµονας) 3.Σφακιανάκης Μανώλης (Κρήτη) Από την οργανωτική επιτροπή widsurrfing Κάγκας Μιχαήλ, Γούλιος ∆ηµήτρης, Τίτος Χρήστος Ποδηλατοδροµία Φωτογραφίες Βαγγέλης ∆ούπκαρης