ΜΕΓΑΡΑ: Εξερευνώ τον τόπο μου. 3ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕΓΑΡΩΝ ΤΑΞΗ: Ε’2 ΔΑΣΚΑΛΑ:ΣΑΛΤΑ ΣΩΤΗΡΙΑ Σχολική χρονιά: 2012-2013 1 Το θέμα «Μέγαρα: εξερευνώ τον τόπο μου», επιλέχθηκε προκειμένου τα παιδιά να γνωρίσουν την πόλη στην οποία ζουν, την πόλη των προγόνων τους και να ευαισθητοποιηθούν στα προβλήματα της. Στόχος ήταν να γνωρίσουν κάθε πτυχή της ιστορίας τους από την αρχαιότητα έως σήμερα και να μη ζουν στην άγνοια. Να είναι περήφανοι για την πόλη τους, μια πόλη με ένδοξη ιστορία και πολιτισμική κληρονομιά, να μην είναι αδιάφοροι αλλά ενεργοί πολίτες, να συμμετέχουν στα κοινά, να δραστηριοποιούνται. Πολύ απλά να αγαπήσουν τα Μέγαρα. Επιλογή του θέματος: Επιλέξαμε αυτό το θέμα έπειτα από συζήτηση με τα παιδιά και αφού τα ίδια εξέφρασαν ένα ενδιαφέρον. Ακόμη το επιλέξαμε γιατί:     Τα Μέγαρα είναι η πόλη στην οποία κατοικούμε και ζούμε Μπορούμε να αντλήσουμε από αυτήν βιωματικές εμπειρίες Είναι μια άμεση πηγή άντλησης εμπειριών και πληροφοριών Η μάθηση αποκτά άλλο χαρακτήρα αν μελετάς κάτι γνωστό σε σένα, κάτι με το οποίο έρχεσαι σε καθημερινή επαφή, σου προκαλεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον και σου εξάπτει την περιέργεια. Στόχοι:           Να γνωρίσουν οι μαθητές τον πολιτισμό του τόπου τους. Να μάθουν καλύτερα την τοπική τους ιστορία. Να γνωρίσουν τα ήθη και τα έθιμα ώστε να γίνουν και εκείνοι συνεχιστές της παράδοσης. Να κατακτήσουν νέα γνώση που ποτέ δεν είχαν την ευκαιρία για την πόλη τους και να γίνουν περήφανοι γι’ αυτήν. Να επισκεφθούν διάφορους χώρους όπως μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Να ευαισθητοποιούνται αφού παρατηρήσουν τα διάφορα προβλήματα που έχουν ανακύψει στην πόλη. Να αποκτήσουν πρότυπο από έναν Μεγαρίτη πρόγονό τους και να εμπνευστούν από την προσωπικότητά του και τα έργα του. Να εκτιμούν το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζουν. Να μάθουν να παίρνουν συνέντευξη από άλλα άτομα όπως για παράδειγμα παππούδες ή γιαγιάδες και γονείς. Να ανακαλύψουν τις ασχολίες των ντόπιων και να εντοπίσουν κατά πόσο επηρεάζουν ολόκληρη την περιοχή. 2    Να μάθουν να συνεργάζονται και να συλλέγουν πληροφορίες. Να αντιμετωπίσουν το πρόγραμμα ως μια δραστηριότητα που θα υλοποιηθεί ευχάριστα χωρίς την πίεση του σχολικού βιβλίου. Μέσα από όλη την διαδικασία να χαρούν, να ανακαλύψουν, να γίνουν περίεργα, να ενθουσιαστούν, να αισθανθούν περήφανα για την πόλη τους, να γίνουν όλοι μαζί μια δυνατή ομάδα. Διάρκεια: Το πρόγραμμα διήρκησε 20- 25 δίωρα περίπου. Το σχέδιο συνδέεται με όλα τα γνωστικά πεδία: Γλώσσα: ανάγνωση ενός κειμένου σε μορφή παραμυθιού «Ο Μυρτίλος στην πόλη των Μεγάρων» (προσφέρεται στο Αρχαιολογικό μουσείο Μεγάρων), γράψαμε έκθεση με θέμα μια μέρα στα αρχαία Μέγαρα, ανάγνωση τοπικών εφημερίδων, ανακαλύψαμε μεγαρίτικες λέξεις και βρήκαμε την ετυμολογία τους, ποιήματα, φωτογραφικές λεζάντες. Μαθηματικά: πληθυσμός της πόλης, αύξηση, γραμμή του χρόνου, απόσταση από την Αθήνα, έκταση σε τετραγωνικά χιλιόμετρα, οδικοί χάρτες. Ιστορία: αρχαία ιστορία, σπουδαίες προσωπικότητες και ιστορικά πρόσωπα, ιστορικοί χώροι, περίοδος της τουρκοκρατίας , παράδοση, ήθη και έθιμα, νομίσματα αρχαίας εποχής, παραδοσιακές φορεσιές. Γεωγραφία: χάρτες της περιοχής, χάρτης με αποικίες των αρχαίων Μεγαριτών, οδικοί χάρτες, γεωγραφική θέση της πόλης, μορφολογία του εδάφους και κλιματολογικές συνθήκες. Φυσικά: Γεράνεια όρη, περιβαλλοντική ρύπανση, θάλασσα των Μεγάρων, ζώα και πουλιά της περιοχής. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή: δήμος, εκλογές, διοίκηση. Θρησκευτικά: θρησκευτική ζωή του τόπου, πολιούχοι Μεγάρων Άγιοι Μάρτυρες, ιστορικά εκκλησάκια Αισθητική Αγωγή: κολάζ, ζωγραφιές, κατασκευές με διάφορα υλικά, παραδοσιακοί χοροί και τραγούδια, φωτογραφίες, επιτραπέζιο παιχνίδι. Πραγματοποιήθηκαν δύο επισκέψεις των μαθητών στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων και την Κρήνη του Θεαγένους. Τα παιδιά ανακάλυψαν καινούρια πράγματα, φωτογράφησαν, κατέγραψαν, ανακάλυψαν την αρχαία ονομασία της 3 πόλης, πώς έπαιρναν νερό όλοι οι αρχαίοι Μεγαρείς. Μπήκαν και αυτοί στο ρόλο τους και φαντάστηκαν πως θα ήταν να πήγαιναν στην Κρήνη να γεμίσουν νερό τα αγγεία τους. Άκουσαν παραδοσιακά τραγούδια, χόρεψαν, πήραν συνεντεύξεις από μεγαλύτερους, ζωγράφισαν, ανακάλυψαν ιστορικά στοιχεία, περιέγραψαν τα έθιμα του τόπου τους, φαντάστηκαν πως ζούσαν οι άνθρωποι στο παρελθόν και στην αρχαία εποχή και στα Μέγαρα της Τουρκοκρατίας, ανακάλυψαν με τι ασχολούνταν οι κάτοικοι, περιέγραψαν τις παραδοσιακές φορεσιές. Επιπλέον συνέλλεξαν λέξεις, κάτι το οποίο τους έκανε να γελάσουν, όταν εξηγούσαν την ερμηνεία τους όμως μέσα από αυτό ανακάλυψαν ένα κομμάτι του παρελθόντος. Ξεθάβουν την ιστορία των Πολιούχων μας Αγίων Μαρτύρων συγκινούνται και εκπλήσσονται. Τέλος προκειμένου να αξιολογηθεί η γνώση συνολικά δημιουργήθηκε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι στο οποίο τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες και απαντούν σε ερωτήσεις πάνω σε όλες τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Ήταν ένας διασκεδαστικός τρόπος που τα παιδιά το ευχαριστήθηκαν με την ψυχή τους και ταυτόχρονα μια ευκαιρία για να δούμε τι μάθαμε! Συμπέρασμα: Τα συμπεράσματα σήμερα είναι πολύ θετικά. Δεν είναι μόνο ότι τα παιδιά απέκτησαν νέα γνώση και νέες πληροφορίες για την πόλη τους. Απέκτησαν νέες δεξιότητες και εμπειρίες μέσα από όλη την διαδικασία. Έμαθαν να συνεργάζονται και αυτό είναι από τα πιο βασικά και σημαντικά, ήρθε το ένα πιο κοντά στο άλλο, έμαθαν να δουλεύουν μαζί ξεχνώντας τις περισσότερες φορές τις διαφορές που παρουσιάζονταν άλλες ώρες. Προωθήθηκε η επικοινωνία, η συμμετοχική και συλλογική προσπάθεια, η αποδοχή του άλλου άρα και η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης του παιδιού. 4 Η ονομασία της πόλης Τα Μέγαρα είναι μία πόλη με πανάρχαια και ένδοξη ιστορία. Στο πέρασμα των αιώνων πολλοί είναι εκείνοι οι οποίοι έχουν γράψει για αυτήν και την έχουν υμνήσει. Ξεκινώντας από τα αρχαία χρόνια, περνώντας σ’ αυτά της Τουρκοκρατίας και φτάνοντας ως το σήμερα, πρέπει να νιώθουμε περήφανοι για τον τόπο μας και ποτέ να μην ξεχάσουμε το θρυλικό παρελθόν του. Υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές στις οποίες μπορούμε να στηριχτούμε σχετικά με την ονομασία της πόλης. Σύμφωνα με την πρώτη τα Μέγαρα πήραν την ονομασία τους από τα ιερά, τα λεγόμενα «μέγαρα», προς τιμήν της θεάς Δήμητρας. Ένα τέτοιο «μέγαρο» υπάρχει μέχρι σήμερα ακριβώς πίσω από το αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, η πόλη πήρε το όνομα της από τον Μεγαρέα γιο του Ποσειδώνα. Αυτός κατοικούσε στην Ογχηστό της Βοιωτίας και ήρθε με στρατό για να βοηθήσει τον βασιλιά των Μεγάρων Νίσο, να αντιμετωπίσει τον βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα. Στη μάχη αυτή όμως σκοτώθηκε και θάφτηκε εδώ, γι’ αυτό και η πόλη πήρε το όνομά του, καθώς πριν ονομαζόταν Νίσα. Κατά την τρίτη εκδοχή η ονομασία του τόπου οφείλεται στον Μέγαρο, ο οποίος ήταν γιος της Θυάτηρας μια από τις Σιθνίδες νύμφες. Μετά από τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα κατάφερε να σωθεί αφού ακλουθώντας τις κραυγές των πτηνών γερανών, οδηγήθηκε στο βουνό, τα σημερινά Γεράνεια όρη. 5 ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ Πολλοί ήταν οι σπουδαίοι άνδρες των Μεγάρων, οι οποίοι ασχολήθηκαν με επιτυχία με ποικίλους τομείς και κατάφεραν να γίνουν γνωστοί και πολυδόξαστοι. Συνέβαλαν και αυτοί με τον τρόπο τους στην πρόοδο των τεχνών και των γραμμάτων, του αθλητισμού και του πολιτισμού εν γένει και κατάφεραν να κάνουν τα Μέγαρα ξακουστά σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Ας αναφερθούμε σε μερικούς από αυτούς. Σουσαρίων( 610-550 π. Χ. ): Ήταν γιος του Φιλίνου και καταγόταν από τον Τριποδίσκο, το σημερινό Μάζι. Θεωρείται ο πατέρας της κωμωδίας κι αυτό γιατί ήταν ο πρώτος ο οποίος έγραψε έμμετρο δράμα το 578 π. Χ. βγαλμένο μέσα από τα αυθόρμητα και παρορμητικά αστεία των συμπολιτών του. Θέογνης (570-490 π. Χ.): Ο Θέογνης είναι ένας απ τους αρχαιότερους ποιητές και μάλιστα σε ένα συγκεκριμένο είδος, την ελεγειακή ποίηση. Είχε αριστοκρατική καταγωγή και είχε εξοριστεί από τους αντιπάλους του, ενώ είχε χάσει και μέρος της περιουσίας του σε μία στάση των συμπολιτών του. Τα ποιήματά του μιλούν για την κατάσταση που επικρατούσε την εποχή εκείνη στην πολιτική ζωή του τόπου. Σήμερα έχουν διασωθεί 1389 στίχοι. Στίλπων (380-300π. Χ.): Φιλόσοφος, μαθητής του Ευκλείδη, ενδεχομένως και γιος του. Ήταν πολύ γνωστός σε όλη την Ελλάδα και δίδασκε στην φιλοσοφική σχολή των Μεγάρων. Στρογγυλίων: γλύπτης που ζούσε την εποχή του Περικλή. Είχε κατασκευάσει ένα εντυπωσιακό άγαλμα της Άρτεμης, μίας αμαζόνας αλλά και το χάλκινο ομοίωμα του δούρειου ίππου που κοσμούσε την ακρόπολη των Αθηνών. Ηρόδικος: Ο Ηρόδικος στην αρχή ήταν αθλητής αργότερα όμως ασχολήθηκε με την ιατρική, εφαρμόζοντας σ’ αυτή και τη γυμναστική ως θεραπεία. 6 Όρσιππος (740- 680 π. Χ.): Μεγαρίτης Ολυμπιονίκης. Πήρε μέρος στο αγώνισμα δρόμου ενός σταδίου και τερμάτισε πρώτος. Αργότερα έγινε στρατηγός και κατάφερε να προσαρτήσει στα Μέγαρα, μέρη που είχε κατακτήσει γειτονικός εχθρός. Σύμφωνα με τον Παυσανία ο τάφος του βρίσκεται στα Μέγαρα μαζί με μία επιγραφή η οποία αναφέρεται στη νίκη του. Ευπαλίνος (560-500 π. Χ.): Σπουδαίος Αρχιτέκτων της εποχής. Έχει γίνει γνωστός εξ αιτίας ενός μεγάλου έργου στη Σάμο. Κατασκεύασε ένα τεράστιο τούνελ μήκους 1.300 μέτρων. Ξεκινώντας ταυτόχρονα από τις δύο πλευρές του βουνού, τα δύο συνεργεία συναντήθηκαν ακριβώς στη μέση. Όλα αυτά χάριν στη ευφυΐα του και την ακριβή σύλληψη του σχεδίου , καθώς εκείνη την εποχή δεν διέθεταν ούτε τα εργαλεία, ούτε τα μηχανήματα με τη βοήθεια των οποίων η οποιαδήποτε εργασία γίνεται και πιο γρήγορη και πιο εύκολη. Το τούνελ, μέσα από το οποίο θα περνούσε νερό, είχε 2 μέτρα ύψος και 2 μέτρα πλάτος. Ο Ευπαλίνος είναι αντικείμενο θαυμασμού ακόμη και από τους 7 σημερινούς επιστήμονες για τα σημαντικά έργα του, τις γνώσεις του και την μεγαλοφυΐα του. Θεαγένης (660-600 π. Χ.): Τύρρανος των Μεγάρων, καθώς πήρε την εξουσία χρησιμοποιώντας μια ομάδα στρατιωτών. Πάντα έπαιρνε το μέρος των φτωχών και τους προστάτευε με οποιοδήποτε τρόπο. Πάντρεψε την κόρη του με τον Κύλωνα, έναν γνωστό Αθηναίο Ολυμπιονίκη, τον οποίο και βοήθησε να πάρει την εξουσία και να γίνει και εκείνος τύραννος, αυτή τη φόρα όμως ανεπιτυχώς. Αν το σχέδιό του στεφόταν με επιτυχία ο Θεαγένης θα μπορούσε να ελέγχει την Αθήνα. Ωστόσο δεν τα κατάφερε. Σήμερα είναι σε εμάς γνώστη η Κρήνη του Θεαγένη, ένα έργο που έγινε επί καιρού του. Πρόκειται για ένα μεγάλο υδραγωγείο το οποίο ήταν και εκπληκτικά διακοσμημένο σύμφωνα με τις μαρτυρίες σπουδαίων ιστορικών. Θεόκοσμος(460-380π. Χ.): Ο Θεόκοσμος ξεχώρισε για τις ικανότητες του στην γλυπτική. Είχε ξεκινήσει να φτιάχνει ένα χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, δεν κατάφερε όμως να το ολοκληρώσει καθώς ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος. Ηρόδωρος: Ήταν σαλπιγκτής ολυμπιονίκης. Λόγω του το ήταν πολύ ογκώδης φυσούσε τη σάλπιγγα με τόση δύναμη, ώστε κατάφερε να είναι ολυμπιονίκης 10 συνεχόμενες χρονιές. Λέγεται ότι έτρωσε 7 κιλά κρέας και άλλα τόσα ψωμί την ημέρα. Πρόκειται για τον πιο φημισμένο σαλπιγκτή της αρχαιότητας. Διευχίδας( 410-360 π. Χ.): Μεγαρίτης ιστορικός, ο οποίος έγραψε πέντε βιβλία για την ιστορία των Μεγάρων, τα «Μεγαρικά». Ισχυρίζεται ότι εξ αιτίας του μίσους των Αθηναίων εναντίων των Μεγαρέων, κάποιοι παραποίησαν τους στίχους του Ομήρου που μιλούν για τη συμμετοχή τους στον τρωικό πόλεμο. Βύζας: Ο ιδρυτής του Βυζαντίου. Κατά την μυθολογία ο Βύζας ήταν γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Κεροέσσης. Ήταν άξιος θαλασσοπόρος σαν γνήσιος γιος του Ποσειδώνα. Το 658 π. Χ. οι Μεγαρίτες πήραν χρησμό από το μαντείο των Δελφών, όπως συνηθιζόταν τότε προκειμένου να ρωτήσουν πού να ιδρύσουν μια νέα αποικία. Το μαντείο τους απάντησε, να κτίσουν απέναντι από την πόλη των τυφλών. Αρχικά βέβαια δεν κατάλαβαν τι ακριβώς εννοούσε. Ξεκίνησαν λοιπόν το ταξίδι τους με ηγέτη τον Βύζα. Κάποια στιγμή έφτασαν 8 στην Χαλκηδόνα, η οποία ήταν και αυτή παλαιότερη αποικία των Μεγαρέων. Τότε ο Βύζας κατάλαβε ότι η Χαλκηδόνα ήταν η πόλη των τυφλών, καθώς οι κάτοικοί της ήταν τυφλοί, που τόσο καιρό δεν είχαν αντιληφθεί, ότι ο τόπος που βρισκόταν απέναντί τους, υπερτερούσε από άποψη γεωγραφικής, στρατηγικής και εμπορικής θέσης. Έτσι λοιπόν, ιδρύθηκε το Βυζάντιο, το 657π. Χ. , που πήρε το όνομα του από τον οικιστή του. Ο Βύζας παντρεύτηκε την Φιδάλεια, την κόρη ενός πλούσιου ηγεμόνα από το εσωτερικό της περιοχής. Μετά από μερικά χρόνια πέθανε και ηγέτης ανέλαβε ο Μεγαρίτης Δεινίας ο οποίος ήταν στρατηγός. 9 Ευκλείδης (440-370 π. Χ.): πρόκειται για φιλόσοφο και μάλιστα μαθητή, του γνωστού παγκοσμίως, Σωκράτη. Ήταν φίλος του Πλάτωνα και όταν πέθανε ο Σωκράτης κατέφθασαν μαζί στα Μέγαρα αλλά και μαζί με άλλους μαθητές του. Ίδρυσε στα Μέγαρα φιλοσοφική σχολή, ενώ ο Πλάτωνας επηρεάστηκε από τον τρόπο σκέψης του Ευκλείδη. 10 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ Η πόλη των μεγάρων απέχει 42 χλμ από την Αθήνα. Είναι χτισμένη πάνω σε δύο λόφους, Αλκάθους δυτικά και Καρία, ανατολικά. Η πόλη στην αρχαιότητα ήταν διαιρεμένη σε πέντε περιοχές, σαν μικρές κοινότητες, τις «κώμαι». Αυτές ήταν: τα Μέγαρα, η Ηραία, η Κυνοσούρα, η Περαία και ο Τριποδίσκος. Το επίνειο των Μεγάρων, το οποίο συνδεόταν με ένα μακρύ τείχος με την πόλη, ήταν η Νισαία, στον Σαρωνικό κόλπο. Σε απόσταση περίπου ενάμισι χιλιομέτρου. Ένα ακόμη λιμάνι των Μεγάρων, ήταν αυτό των Παγών, στο σημερινό Αλεποχώρι. Τα δύο αυτά λιμάνια βοήθησαν να αναπτυχθεί το εμπόριο και η ναυτιλία και να υπάρξει και η οικονομική ανάπτυξη. Η πόλη κατακτήθηκε από τους Δωριείς κατά την κάθοδο τους. Αργότερα όμως οι Μεγαρείς κατάφεραν να τους διώξουν και να αυτονομηθούν. Απ τον 7ο έως τον 5ο αιώνα τα Μέγαρα ήταν μια από τις πιο ισχυρές και γνωστές πόλεις με κυρίαρχη θέση σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα περιλαμβάνει τους οικισμούς της Πάχης, του Αλεποχωρίου και της Κινέττας. Έχει έκταση 325 τ.χμ. και ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 28.000 κατοίκους περίπου. Ακόμη, το κλίμα της πόλης είναι μεσογειακό ενώ το έδαφος ημιορεινό. Η πεδιάδα των Μεγάρων είναι γεμάτη ελαιώνες και αμπελώνες. Άλλωστε οι περισσότερη κάτοικοι ασχολούνταν με την γεωργία και την είχαν ως κύριο εισόδημά τους. Από την άλλη πλευρά, έχουμε τα Γεράνεια, όρη γεμάτα έλατα, πεύκα, θυμάρια και πουρνάρια. 11 Τέλος ας μη ξεχνάμε και το Βουρκάρι Μεγάρων, αυτόν τον πανέμορφο υγροβιότοπο όπου συναντά κανείς 120 είδη πουλιών , όπως ερωδιούς, φλαμίνγκο, χαλκόκοτες, αλκυόνες και πολλά άλλα. Πολλά από αυτά τα είδη έχουν χαρακτηριστεί ως προστατευόμενα και επισκέπτονται την αβαθή αυτή θάλασσα κάθε χρόνο. Δυστυχώς όμως ο άνθρωπος δε σέβεται τον, μεγάλης σημασίας, υγροβιότοπο καθώς συχνό φαινόμενο αποτελεί η ρίψη απορριμμάτων. 12 ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ Πολυάριθμα και μεγαλειώδη ήταν τα μνημεία που μπορούσε να συναντήσει κανείς στα Μέγαρα της αρχαιότητας. Έργα που φιλοτέχνησαν σπουδαίοι καλλιτέχνες της εποχής, Μεγαρίτες αλλά και άλλοι, διάσημοι σε όλοι την Ελλάδα και γνωστοί ως τις μέρες μας. Δυστυχώς ελάχιστα έχουν σωθεί ωςσήμερα. Ο Παυσανίας όμως μας πληροφορεί γι’ αυτά κατά την περιήγησή του στην περιοχή τον 2ο αιώνα. Κάποια από αυτά όμως είναι τα εξής: Ολυμπιείον: ιερό στο οποίο βρισκόταν ένα χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, κατασκευασμένο από τον Μεγαρίτη γλύπτη Θεόκοσμο. Έργο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει καθώς ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος. Ιερό της Τύχης: ναός προς τιμήν της θεάς Τύχης, το άγαλμα της οποίας, ήταν καλλιτεχνημένο από τον Πραξιτέλη. Ιερό της Αρτέμιδος Σωτείρας : στο εσωτερικό του ιερού, υπήρχαν γι’ ακόμη μια φορά έργα του Πραξιτέλη προς τιμήν των 12 Θεών. Το χάλκινο άγαλμα της Άρτεμης ήταν δημιούργημα του Στρογγυλίωνα. Ναός της Αφροδίτης Ναός του Διονύσου νυκτελίου Μαντείο της νυκτός Ιερό του Διονύσου Μνημείο της Αλκμήνης Ιερό Απόλλωνος Κρήνη του Θεαγένους Βουλευτήριο Ναός της Αθηνάς: ένα εντυπωσιακό επίχρυσο άγαλμα προς τιμήν της θεάς υπήρχε στο εσωτερικο, το οποίο μάλιστα σε ορισμένα σημεία αποτελούνταν από ελεφαντόδοντο. Ηρώο Αλκάθου Ναός Ίσιδας Ιερό Δήμητρας Θεσμοφόρου Ο Παυσανίας αναφέρει ότι όταν ήρθε στα Μέγαρα εντυπωσιάστηκε ακόμα από τα σπουδαία καλλιτεχνήματα του Λυσίππου, του Σκόπα και άλλων. 13 14 ΚΡΗΝΗ ΤΟΥ ΘΕΑΓΕΝΟΥΣ Ένα από τα έργα που σώζεται μέχρι σήμερα και μάλιστα σε πολύ καλή κατάσταση είναι η Κρήνη του Θεαγένη. Η κρήνη τροφοδοτούσε με νερό ολόκληρη την πόλη. Κατασκευάστηκε την εποχή που τύρρανος των Μεγάρων ήταν ο Θεαγένης. Ήταν η πηγή των Σιθνιδών νυμφών, κατά τους αρχαίους Μεγαρείς. Η θέση της, δεν είναι τυχαία καθώς βρίσκεται σε σημείο οπού να μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση οι κάτοικοι και των δύο λόφων. Έχει διαστάσεις 17,88 x 13,69 μέτρα. Αποτελείται από 35 κίονες, που ο καθένας τους ήταν 5,20 μέτρα. Ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη κατά μήκος για έναν πολύ σημαντικό και πρακτικό λόγο: όταν η Κρήνη ήταν ανάγκη να καθαριστεί, δε σταματούσε η λειτουργία της, αλλά καθαριζόταν εναλλάξ στα δύο μέρη της δεξαμενής. Ο Παυσανίας εντυπωσιάστηκε όχι μόνο λόγω της κατασκευής της αλλά και λόγω της διακόσμησής της, που ήταν πραγματικά υπέροχη. 15 ΜΕΓΑΡΙΚΟΣ ΣΚΥΦΟΣ Ο Μεγαρικός σκύφος ήταν πήλινα αγγεία το οποίο χρησιμοποιούνταν για να πιούν κρασί συνήθως. Στα Μέγαρα λοιπόν υπήρχε εργαστήριο παραγωγής τέτοιων αγγείων τα οποία οι Μεγαρίτες εμπορεύονταν μάλιστα. Ήταν περίτεχνα διακοσμημένα εξωτερικά με ανάγλυφες παραστάσεις και μορφές ανθρώπων και ζώων αλλά και υπέροχα μοτίβα. Τα κύπελλα αυτά δεν είχαν λαβές και χρησιμοποιήθηκαν από το 325π. Χ. έως το 100π. Χ. ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΕΓΑΡΙΤΩΝ Οι Μεγαρίτες τελούσαν αγώνες προς τιμήν του Αλκάθου, τα «Αλκαθόεια». Ο Άλκαθος έγινε βασιλιάς των Μεγάρων όταν σκότωσε το λιοντάρι που βρισκόταν στον Κιθαιρώνα και ξαναέχτισε τα τείχη της πόλης τα οποία είχαν γκρεμίσει οι Κρήτες όταν επιτέθηκαν στην πόλη. Επιπλέον τελούσαν και τα «Διόκλεια», αγώνες προς τιμήν του ήρωα Διοκλή, ο οποίος καταγόταν από την Αθήνα. Τέλος, πραγματοποιούνταν και τα «μικρά Πύθια» προς τιμήν του Πύθιου Απόλλωνα. 16 ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΕΩΝ Οι αρχαίοι Μεγαρείς, λόγω της θέσης της πόλης, είχαν αναπτύξει σπουδαίες ναυτικές ικανότητες. Αυτό είχε συνέπεια να ιδρύσουν πολλές αποικίες, οι οποίες γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα ιστορία. Μάλιστα οι κάτοικοι των Μεγάρων ανταγωνίζονταν επάξια τους Αθηναίους στην ναυτιλία και το εμπόριο. Οι Μεγαρίτες λοιπόν έφτασαν ως την Σικελία και ίδρυσαν πρώτα τα Υβλαία Μέγαρα, το 728 π. Χ. και την Σελινούντα το 629 π. Χ. Έπειτα, ανοίχτηκαν στο Βόσπορο και ίδρυσαν και εκει περισσότερες αποικίες: το 684π.Χ. τον Αστακό, το 680π. Χ. την Χαλκηδόνα, την Κύζικο στην Προποντίδα το 675π.Χ., το Βυζάντιο το 658π.Χ., την Σηλυβρία το 662π.Χ. και τέλος την Ηράκλεια το 558π.Χ. Το Βυζάντιο εξελίχθηκε τελικά σε μία αυτοκρατορία η οποία γνώρισε τη δόξα για αιώνες ολόκληρους, την πρόοδο σε όλους τους τομείς, τις τέχνες, γράμματα, αποτέλεσε πολιτισμικό και θρησκευτικό κέντρο της εποχής και όλου του κόσμου. Η αίγλη του και η λάμψη του δεν θα ξεχαστούν ποτέ και δε θα χαθούν στα βάθη της ιστορίας γιατί έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της έως σήμερα. 17 ΜΕΓΑΡΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Τα Μεγαρικά νομίσματα, καθώς η πόλη είχε γνωρίσει μεγάλη εμπορική ανάπτυξη, κυκλοφορούσαν όχι μόνο στην περιοχή αλλά και σε άλλες πόλεις με σπουδαία εμπορική δύναμη. Ήταν κατασκευασμένα κυρίως από χαλκό, ή ασήμι. Απεικόνιζαν διάφορες μορφές. Ο θεός Απόλλωνας με τη λύρα του ήταν μια από αυτές με την επιγραφή ΜΕΓ Ή ΜΕΓΑΡΕΩΝ. Άλλα νομίσματα απεικόνιζαν πέντε μισοφέγγαρα τα οποία συμβόλιζαν τις πέντε κώμες ή δελφίνια με τρίποδα ή οβελίσκο ανάμεσά τους. Επιπλέον κάποια απεικόνιζαν την θεά Άρτεμη με τόξο και βέλο, την Άρτεμη, την Αθηνά, την Τύχη, την Υγεία, τον Δία με τον κεραυνό και τον Ευκλείδη πωγωνοφόρο. Η ελληνιστική εποχή ήταν αυτή που η πόλη γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της, οπότε και η παραγωγή νομισμάτων ήταν τότε αυξημένη. 18 19 ΤΑ ΜΕΓΑΡΑ ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ Τα Μέγαρα αντιμετώπισαν πολλούς εχθρούς στη μακροχρόνια ιστορία τους. Από εδώ πέρασαν Γότθοι, το 395μ.Χ, Φράγκοι, Σλάβοι και τέλος οι Τούρκοι. Τα Μέγαρα καταστράφηκαν, λεηλατήθηκαν και κάηκαν από τις επιδρομές των εχθρών, ωστόσο κάθε φορά κατάφερναν να οργανωθούν και να αντισταθούν με όσες δυνάμεις είχαν. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Μεγαρίτες δεν απειλούνταν μόνο από τους Τούρκους αλλά και από τους Βενετούς και από τους πειρατές. Τους τελευταίους μάλιστα τους φοβόνταν και οι Τούρκοι οι οποίοι γι αυτό το λόγο δεν έμεναν στην πόλη, σύμφωνα με μαρτυρίες ιστορικών της εποχής. Οι Μεγαρίτες είχαν κάνει συμφωνία και με τους πειρατές στους οποίους έδιναν ετησίως μια ποσότητα σιταριού και με τους Τούρκους που τους έδιναν τη μισή σοδιά κάθε χρόνο. Μέσω αυτής της συμφωνίας είχαν καταφέρει λοιπόν και να μην μένει Τούρκος στην πόλη και οι πειρατές να μην κάνουν επιδρομές και λεηλατούν τουλάχιστον για μια περίοδο. 20 21 ΤΑ ΜΕΓΑΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ Στην επανάσταση του 1821 τα Μέγαρα συμμετείχαν ενεργά, ενώ πολλοί Μεγαρίτες συμμετείχαν στην Φιλική Εταιρία γι’ αυτό και είχαν φροντίσει να οργανωθούν όσο καλύτερα μπορούσαν και να κατασκευάσουν το τείχος της Αγίας Τριάδας. Κάθε φορά που οι Τούρκοι απειλούσαν με επιδρομές και λεηλασίες, εκείνοι έμπαιναν μέσα για αν γλιτώσουν. Την ημέρα έβγαιναν έξω προκειμένου να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους. Το τείχος ένωνε το Βουρκάρι με τον Σαρωνικό κόλπο. Το ύψος του ήταν περίπου 4 μέτρα. Οι Μεγαρίτες το βράδυ τοποθετούσαν φρουρούς σε ορισμένα σημεία. Όταν οι Τούρκοι πολιορκούσαν τους έριχνα βραστό υγρό από τις καταχύστρες. Οι κάτοικοι προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τα πιο κατάλληλα υλικά ώστε να νιώθουν ασφαλείς και να τους προστατεύει. Σώζεται μέχρι και σήμερα ενώ η εξώπορτα, που βρίσκεται στην Μονή της Φανερωμένης στη Σαλαμίνα, ήταν κατασκευασμένη από ξύλο και τεθωρακισμένη από λαμαρίνα προκειμένου να είναι όσο πιο ανθεκτική και γερή ήταν δυνατόν. Συμμετείχαν σε πολλές μάχες που έγιναν στην γύρω περιοχή τους όπως στην περιβόητη μάχη του Δράμαλη, αλλά και σ αυτές του Ακροκορίνθου, στο Φάληρο, στην Αράχωβα, στην Ακρόπολη και σε άλλες. Πολλές ήταν οι φορές που οι Τούρκοι έκαψαν τον μεγαρικό κάμπο, χιλιάδες στρέμματα από ελιές και αμπέλια. Σύμφωνα με παραθέματα ιστορικών και αρχαιολόγων που βρέθηκαν στα Μέγαρα την εποχή εκείνη, οι Μεγαρίτες κατάφεραν κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 να μείνουν απροσκύνητοι και μάλιστα διαβεβαιώνουν ότι είναι όλοι τους Έλληνες, δεν έχουν αλλοιώσει κανένα χαρακτηριστικό τους και συνεχίζουν να τηρούν την παράδοση και τα έθιμά τους. Η πίστη τους στον Χριστιανισμό δεν κλονιζόταν αλλά γινόταν όλο και πιο δυνατή. Αυτό το αντιλαμβανόμαστε και από τα εκκλησάκια που έχουν διασωθεί μέχρι και σήμερα στην πόλη. Πολλοί είναι εκείνοι που γράφουν πως εντυπωσιάστηκαν από την ομορφιά και την αγνότητα των γυναικών των Μεγάρων οι οποίες χόρευαν τους πατροπαράδοτους χορούς. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιωάννης Κωλέτης είχε προτείνει τα Μέγαρα ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Ωστόσο δεν τελικά ψηφίστηκε η Αθήνα, γιατί τα Μέγαρα ήταν πολύ κοντά στη θάλασσα και θα ήταν πιο εύκολο να τα προσεγγίσουν τα εχθρικά πλοία. 22 ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ Τα ήθη και τα έθιμα ενός τόπου μαρτυρούν τις ρίζες του, την ιστορία του και την ταυτότητά του. Στα Μέγαρα, αυτή την πόλη με το ένδοξο παρελθόν, οι κάτοικοί της συνεχίζουν τις παραδόσεις και τηρούν τα έθιμά τους, δείχνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο ότι σέβονται τον τόπο τους και την ιστορία τους. Κατά τη διάρκεια του χρόνου λοιπόν, αναπαριστούμε κάποια από αυτά και θυμόμαστε ξανά πόσο περήφανοι νιώθουμε για την πόλη μας. Το έθιμο του Μάη: Κάθε παραμονή Πρωτομαγιάς οι κοπέλες που ήταν πρώτο χρόνο αρραβωνιασμένες, φορούσαν την λαμπερή τοπική φορεσιά, τα κατηφένια και πήγαιναν στο σπίτι της πεθεράς, κρατώντας μεγάλα λουλουδένια στεφάνια. Τα στεφάνια αυτά ονομάζονται «Μάηδες». Πάνω σε ένα μεγάλο κύκλο από σίδερο συνήθως τοποθετούσαν χρωματιστά λουλούδια και το πρόσφεραν στην πεθερά. Η αρραβωνιασμένη κοπέλα ξεκινούσε από το σπίτι της με τις φίλες της και πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού. Οι φίλες της κρατούσαν ένα μεγάλο πανέρι με μια κουλούρα η οποία είναι στολισμένη με διάφορα σχέδια, πολύ εντυπωσιακά ενώ στη μέση υπάρχει ένα κόκκινο πασχαλινό αυγό που συμβολίζει την αναγέννηση. Μαζί τους, ακολουθεί και ένα μικρό αγόρι, του οποίου πρέπει να ζουν και οι δύο γονείς, το οποίο κρατά μια κανάτα κρασί, δώρο του πεθερού στον γαμπρό. Σε όλη τη διαδρομή η πομπή πηγαίνει μόνο δεξιά έτσι ώστε το μέλλον του ζευγαριού να είναι ιδανικό. Όταν φτάσουν στο σπίτι του γαμπρού, η πεθερά κρεμάει τον «Μάη» σε ένα εμφανές σημείο. Παίρνει απ’ το πανέρι την στολισμένη κουλούρα και το γεμίζει με δώρα, γλυκά, χρήματα και ένα ζευγάρι χρυσοκέντητες Μεγαρίτικες παντόφλες. 23 Ο χορός της Τράτας: Το έθιμο αυτό είναι ένα από τα πιο δημοφιλή και μάλιστα προσελκύει ακόμα και στις μέρες μας πολλούς επισκέπτες από τις γύρω 24 περιοχές. Το έθιμο του Χορού της Τράτας παίρνει σάρκα και οστά κάθε Τρίτη του Πάσχα στην πλατεία της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Γαλιλαίου, που στην πόλη μας ονομάζουμε Χορευταρά. Όλοι οι Μεγαρίτες συγκεντρώνονταν το απόγευμα στην πλατεία και αφού έχουν φορέσει τις παραδοσιακές τους φορεσιές, με τη συνοδεία μουσικών οργάνων χόρευαν και τραγουδούσαν. Οι γυναίκες σχημάτιζαν κύκλο πιάνονταν χιαστί και ξεκινούσαν να χορεύουν τον χορό της Τράτας. Οι θεατές θαμπώνονται από τις περίτεχνες ενδυμασίες, τα κοσμήματα, την ομορφιά και την μεγαλοπρέπεια που εκπέμπουν οι νέες κοπέλες. Οι απαρχές του Χορού της Τράτας τοποθετούνται πίσω στα βάθη των αιώνων. Σε μία πόλη της κάτω Ιταλίας βρέθηκε μία τοιχογραφία όπου οι γυναίκες χορεύουν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Από την πόλη Ρούβου λοιπόν, που ήταν αποικία των αρχαίων Μεγαρέων, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο Χορός της Τράτας είναι η συνέχεια και η εξέλιξη ενός αρχαίου χορού, του όρμου. Τον όρμο χόρευαν πεπλοφόρες παρθένες προς τιμήν της θεάς Δήμητρας για να παρακαλέσουν την θεά να έχουν μια καλή σοδειά. Ο Χορός της Τράτας διατηρήθηκε ως τις μέρες μας καθώς επί Τουρκοκρατίας οι Μεγαρίτες ζήτησαν από τον Τούρκο διοικητή να χτίσουν μια εκκλησία. Ύστερα από συνεχόμενες πιέσεις και παρακλήσεις τους, έδωσε τελικά την άδεια να χτίσουν μία εκκλησία αρκεί να την ολοκλήρωναν σε μια μόνο ημέρα. Οι Μεγαρίτες μη έχοντας άλλη επιλογή δέχτηκαν την πρόκληση. Συγκέντρωσαν τα υλικά που χρειάζονταν και ξεκίνησαν πρωί πρωί το χτίσιμο. Χέρι με χέρι έδιναν τα υλικά ο ένας στον άλλον και κατάφεραν τελικά το βράδυ με τη βοήθεια όλων αλλά και την μεγάλη πίστη που είχαν στο Θεό να ολοκληρώσουν το εκκλησάκι. Λόγω του ενθουσιασμού τους και της απερίγραπτης χαράς τους, οι γυναίκες έπιασαν τα χέρια τους χιαστί όπως ακριβώς έδιναν τα υλικά ο ένας στον άλλον και άρχιζαν να χορεύουν. Καθιερώθηκε λοιπόν από τότε κάθε Τρίτη του Πάσχα να συγκεντρώνονται όλοι στην πλατεία και να χορεύουν. Το όνομα του ο χορός ενδέχεται να το πήρε από τον τρόπο ψαρέματος με Τράτα καθώς μοιάζει με το πώς πιάνουν τα χέρια τους οι κοπέλες. Τα όργανα που συνοδεύουν το χορό είναι το βιολί και το σαντούρι. Σήμερα χορεύουν και οι άντρες άλλους μεγαρίτικους χορούς και πλήθος κόσμου συρρέει για να ακούσει τον χαρακτηριστικό στίχο του τραγουδιού που βγαίνει μελωδικά από τα στόματα των γυναικών: «Ωραία πουν’ τα Μέγαρα την Τρίτη του Αγιάννη που ‘ρχεται όλη η ξενουργιά και κάνουνε σεργιάνι….» 25 Τα Ρουσάλια: Κάθε Δευτέρα του Πάσχα αναβιώνει στα Μέγαρα ένα ακόμη έθιμο, τα Ρουσάλια. Σύμφωνα με το έθιμο νέοι άνδρες ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους φορεσιές, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι κρατώντας έναν λουλουδένιο σταυρό. Κάτω από το σταυρό τοποθετούν μία «καλαμάτα», ένα μαντήλι δηλαδή, το οποίο συμβολίζει το λάβαρο της επανάστασης. Αφού σχηματίσουν κύκλο, τραγουδούν και ξεκινούν να χορεύουν βάζοντας τα χέρια τους στους ώμους των διπλανών τους. Κάποιος συνοδεύει χτυπώντας ένα μουσικό όργανο, το νταούλι. Στα σπίτια που επισκέπτονται είθισται να σέρνει πρώτος τον χορό κάποιος ο οποίος να είναι συγγενής του σπιτονοικοκύρη. Επιπλέον συνήθως ο μικρότερος της παρέας κρατούσε ένα στολισμένο καλάθι. Μόλις λοιπόν χόρευαν, η νοικοκυρά γέμιζε το καλάθι με γλυκά, κουλούρια και πασχαλινά αυγά ενώ ο σπιτονοικοκύρης με χρήματα. Ακόμη τους κερνά αρνί και κρασί. Οι ρίζες από αυτό το έθιμο είναι πανάρχαιες και σχετίζονται με τη γιορτή του ροδισμού που τελούνταν και στην αρχαία Ιταλία. Συνδεόταν δε και με τη λατρεία των νεκρών. Καθώς περνούσαν τα χρόνια το έθιμο διατηρήθηκε αλλά παραλλαγμένο. Αξίζει να σημειωθεί ότι λέγεται πως οι Μεγαρίτες συγκέντρωναν χρήματα για την επανάσταση προφασιζόμενοι το έθιμο αυτό. Σ’ όλες τις γειτονιές των Μεγάρων ακόμη και σήμερα ακούγονται κάθε Δευτέρα του Πάσχα οι φωνές περήφανων νέων να τραγουδούν: « Καλώς σ’ εύραμε αφέντη, άρχοντα μας και λεβέντη, 26 να στα πούμε τα ρουσάλια, πέστε τα βρε παλικάρια…» Τέλος, τις Απόκριες οι Μεγαρίτες συνήθιζαν να τις περνούν έντονα και να διασκεδάζουν τραγουδώντας δικά τους μεγαρίτικα τραγούδια. Δύο χαρακτηριστικά τραγούδια των Αποκριών είναι ο Λουλουβίκος, που μιλά για το καράβι Λουδοβίκο και το «Τούτες οι μέρες το ‘χουνε» το οποίο μιλά και περιγράφει τις ημέρες αυτές στα Μέγαρα και πως συνηθίζουν να τις περνούν οι Μεγαρίτες. Ενδεικτικά, δύο στίχοι από το τελευταίο τραγούδι: «Τούτες οι μέρες το χουνε τούτες οι δυο βδομάδες, που αλλάσσουνε τα θηλυκά και χαίρονται οι μανάδες…». Και δύο στίχοι από τον Λουλουβίκο: «ο Λουλουβίκος φεύγει, πίσω δεν έρχεται, Λουλουβίκο, Λουλουβίκο φερ’ τα παλικάρια πίσω» ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ Τα κατηφένια Ήταν η επίσημη στολή των γυναικών, πραγματικά εκθαμβωτική κατά γενικήν ομολογίαν. Την φορούσαν σε ιδιαίτερες περιστάσεις καθώς φορούσαν διαφορετική καθημερινά. Αποτελείται από τα εξής μέρη: το πουκάμισο, το φουστάνι, το ζιπούνι και την μπόλια. Το πουκάμισο ήταν ένα απλό βαμβακερό λευκό φόρεμα που στο τελείωμά του είχε δαντέλα. Επίσης από πάνω φορούσαν και ένα μισοφόρι για να στέκεται καλύτερα το φουστάνι που θα πέσει από πάνω. Το φουστάνι είχε σκούρο χρώμα, μαύρο ενώ για τις νεότερες είχε μια ελαφρώς πράσινη απόχρωση. Το καλύτερο κομμάτι όμως καθώς και το πιο εντυπωσιακό ήταν το ζιπούνι. Είναι φτιαγμένο από τον κατιφέ, ένα βαθύ κόκκινο βελούδο και είναι χρυσοκεντημένος με όμορφα σχέδια, που σε κάνουν να σαστίζεις. Στο κεφάλι φορούσαν την μπόλια, ένα μακρύ και πλατύ μαντήλι, μεταξωτό σε χρυσή απόχρωση. Ήταν λεπτό και είχε πλάτος περίπου 50 εκατοστά ενώ το μήκος έφτανε 1,5- 2 μέτρα. Για να στερεωθεί στο κεφάλι από μέσα φορούσαν ένα μαντήλι, το λεγόμενο φέσι στο οποίο ήταν ραμμένα ασημένια νομίσματα με τέτοιο τρόπο που σχημάτιζαν κάτι σαν «λέπια». Την 27 στερέωναν λοιπόν με καρφίδες, και έπεφτε πίσω στις πλάτες ενώ στο τελείωμα είχε κρόσσια. Επίσης στερέωναν μέσα από την μπόλια δυο «πλεξούδες». Πρόκειται για διακοσμητικά αντικείμενα σε σχήμα κυλίνδρου που στο τέλος σχημάτιζαν φούντες. Οι ελεύθερες δε φορούσαν «πλεξούδες». Φορούσαν επίσης και μία εξαιρετική ποδιά στη μέση. Οι «κουντούρες» ήταν τα υποδήματα που φορούσαν. Και αυτά ήταν στο χρώμα του ζιπουνιού, δηλαδή κόκκινες με χρυσοκέντητα σχέδια. Ήταν χειροποίητες και απαιτούν λεπτομερή εργασία και χρόνο. Στο λαιμό φορούσαν αλυσίδες με χρυσά φλουριά, περίπου 100 με 200. Η παραδοσιακή στολή των Μεγάρων κατατάσσεται σίγουρα σε μία από τις ομορφότερες της Ελλάδας και θα μπορούσαμε με μια λέξη να την χαρακτηρίσουμε αριστούργημα. 28 Ο καπλαμάς Ο καπλαμάς ήταν το καθημερινό ένδυμα των γυναικών. Πρόκειται για ένα φόρεμα μακρύ, μπλε σκούρου χρώματος, που φτάνει ως τον αστράγαλο. Είχε μεγάλο άνοιγμα στο στήθος και κούμπωνε με κόπιτσες ακριβώς από κάτω. Το ύφασμα του ήταν χοντρό. Εσωτερικά φορούσαν το «πουκάμισο», ένα λευκό μακρύ φόρεμα, που στο τελείωμα του είχε μεταξωτή δαντέλα. Η τραχηλιά ήταν ακόμη ένα μέρος της φορεσιάς. Την φορούσαν στο άνοιγμα του στήθους και την έδεναν στο λαιμό. Υπήρχε χρυσό κέντημα στους ώμους, στο άνοιγμα του στήθους και στο εσωτερικό των μανικιών τα οποία και γύριζαν για να φανεί. Στο κεφάλι φορούσαν μαντήλι και τα μαλλιά έπεφταν ελεύθερα στο πίσω μέρος. Τα έπλεκαν και σχηματίζονταν μακριές κοτσίδες. Πάνω από τον καπλαμά φορούσαν μία όμορφη ποδιά. Οι Μεγαρίτισσες ανασήκωναν τη δεξιά μύτη του φουστανιού και την καρφίτσωναν στο πίσω μέρος ώστε να φάνει το ιδιαίτερο κόκκινο σχέδιο που υπήρχε εσωτερικά. 29 Ανδρική ενδυμασία: η φουστανέλα Η φουστανέλα ήταν η ενδυμασία των ανδρών. Την φορούσαν οι νέοι σε ιδιαίτερες περιπτώσεις. Αποτελούνταν από τα εξής μέρη: το πουκάμισο το οποίο είχε φαρδιά μανίκια και ήταν λευκό, το πανωβράκι που φοριόταν από πάνω και ήταν στενό, το γιλέκο που ήταν μαύρο ή κόκκινο και είχε κάποιο διακριτικό χρυσοκέντητο σχέδιο, τις σάλτσες στα πόδια. Ακόμη φορούσαν ένα ζωνάρι στη μέση και σκαλτσοδέτες στο γόνατο. Τέλος στο κεφάλι φορούσαν φέσι χρώματος κόκκινου. 30 ΜΕΓΑΡΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Όπως και σε κάθε τόπο έτσι και στα Μέγαρα υπάρχει μία ιδιαίτερη διάλεκτος και χρησιμοποιούνται λέξεις και φράσεις που δε χρησιμοποιούνται σε άλλο μέρος της Ελλάδας. Κάποιες από τις ρίζες των λέξεων βρίσκονται στην αρχαιότητα, άλλες πάλι είναι νεότερες, άλλες ξένες καθώς δε μπορούμε να ξεχάσουμε εχθρούς και κατακτητές που πέρασαν από εδώ. Είναι όλες μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και φανερώνουν την ταυτότητά μας, την ιστορία μας, μας θυμίζουν το παρελθόν και μας προτρέπουν να μην το ξεχνάμε. Σήμερα μόνο οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι γνωρίζουν και χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ομιλία αυτές τις ιδιόμορφες λέξεις. Ελάχιστοι είναι οι νέοι που τις γνωρίζουν κι αυτό γιατί τις ακούνε από τους γηραιότερους. Αποκρές: Αποκριές Αλισμονάω: λησμονώ Άχιουρα: άχυρα Ανάκαρα: κουράγιο Αρνία: αρνιά Ασκοντάω: σπρώχνω Αγκώνη: γωνία Ανερηνίες: ανησυχίες Βαίνω: βάζω Βερέμης: κακομοίρης Βαθιά: βαθιά Γιομίζω: γεμίζω Γιουναίκα: γυναίκα Γιούρος: γύρος Γιούκος: στοίβα με ρούχα Δεντρό: δέντρο, συνήθως ελιά Δαυτσία: καρότα Ετού: εκεί Ελές : ελιές Έχακα: έχασα Ζουλεύω: ζηλεύω Ζακόνι: ελάττωμα Ζα: ζώα Ήβρα: βρήκα Θηλυκό: κορίτσι Θρατσέα: στέρνα Ίστσος: ίσκιος Κάσε: κάτσε Καρούλες: φουσκάλες Κρένω: κρυώνω Κενεχού: δήθεν Κλαρία: κλαδιά Κατσί: γάτα Και: τσε 31 Λαμπουρδία: φωτιά Λιγώνα: βέργα Λεπω: βλέπω Μολυντήρι: μικρή σαύρα Μαζώνω: μαζεύω Μελεούνι: πολύ Ντιριέμαι: διστάζω Νταγιαντάω: υποφέρω Ξόμπλια: στολίδια Ξαντένω: κοιτάζω Όντες: όταν Παλεθούρι: παραθυρο Προβατώ: περπατάω Περγουλέα: κληματαριά Ρουπάκι: βελανιδιά Στσούλος: σκύλος Στσιάζομαι: τρομάζω Στσουνί: σκοινί Τσουράπια: κάλτσες Τούνος: εκείνος Τιράω: κοιτώ Φωτία: φωτιά Φατσές: φακές Χαλιαρώνω: σκαρφαλώνω Ψαλικορίδα: ψαλίδα Ψες: εχθές 32 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ Οι πολιούχοι της πόλης είναι οι Άγιοι 10 Μάρτυρες, τα λείψανα των οποίων βρέθηκαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τα ονόματα τους είναι τα εξής: Δωρόθεος, Σαράντης, Σεραφείμ, Ιάκωβος, Δημήτριος, Βασίλειος, Ανδριανός, Πολύευκτος, Γεώργιος, Πλάτων. Αρχικά εμφανίστηκαν το 1798 σε ένα παιδί 9 ετών που το έλεγαν Πανούση τρεις έφιπποι άνδρες οι οποίοι του υποδείκνυαν πού να σκάψει για να βρει τα λείψανά τους. Όταν το παιδί το είπε στον παππού του εκείνος αρνήθηκε να ψάξει και δεν το πίστεψε. Σε λίγο καιρό ο παππούς πέθανε και το παιδί που συνέχιζε να βλέπει το ίδιο όνειρο το εκμυστηρεύτηκε στο μπαμπά του Γιάννη ο οποίος δέχτηκε να σκάψει. Έτσι λοιπόν ένα βράδυ μαζί με άλλους Μεγαρίτες έσκαψαν κρυφά, ώστε να μην τους καταλάβουν οι Τούρκοι και ανακάλυψαν τα λείψανα των Αγίων Σεραφείμ, Δωροθέου και Ιακώβου τα οποία μάλιστα έβγαζαν και μία μοναδική ευωδία. Αμέσων πολλά θαύματα άρχισαν να συμβαίνουν. Ένα χρόνο αργότερα εμφανίστηκαν στο μικρό Πανούση άλλοι δύο Άγιοι και του υπέδειξαν πάλι τον τόπο που βρίσκονται τα λείψανά τους. Για ακόμη μία φορά οι Μεγαρίτες έσκαψαν και τα βρήκαν μέσα σε μία υπέροχη ευωδία. Ήταν οι Μάρτυρες Βασίλειος και Δημήτριος. Αφού πέρασαν είκοσι χρόνια ο Πανούσης που είχε πια μεγαλώσει είδε στον ύπνο τον Άγιο Σαράντη και για ακόμη μια φορά του έδειξε που ακριβώς είναι τα λείψανά του. Ο Πανούσης λοιπόν μαζί με τον ιερέα Ιωάννη Μουστάκα τα βρήκαν και τα τοποθέτησαν μαζί με των υπολοίπων. Οι προστάτες των Μεγάρων έχουν αμέτρητες φορές βοηθήσει τους κατοίκους σε διάφορες δύσκολες στιγμές, έχουν σώσει την πόλη από εχθρούς και καταστροφές ενώ μέχρι και σήμερα συνεχίζουν να εμφανίζονται σε πολλούς Μεγαρίτες και να κάνουν θαύματα. Οι Άγιοι τέσσερις Μάρτυρες ήρθαν στο φως όταν ένας Μεγαρίτης προσπάθησε να χτίσει μια οικοδομή σε ένα οικόπεδο που του ανήκε. Κάποια στιγμή οι εργάτες βρήκαν μία πλάκα με τα ονόματα Αδριανός, Πολύευκτος, Πλάτων και Γεώργιος ενώ μία ευχάριστη μυρωδιά ερχόταν από τα βάθη της γης. Βρήκαν λοιπόν τα λείψανα τους κάτω από την πλάκα. Το βράδυ όμως κάποιοι άρπαξαν τα οστά και κατευθύνθηκαν προς την Πελοπόννησο. Τα λείψανα που απέμειναν τοποθετήθηκαν σε αργυρή θήκη και βρίσκονται μέχρι και σήμερα στο ναό των Αγίων Μαρτύρων. Η μνήμη των Αγίων έξι Μαρτύρων τιμάται στις 16 Αυγούστου. Πλήθος κόσμου συρρέει στην εκκλησία για να προσευχηθεί ενώ ακολουθεί και περιφορά. Οι Άγιοι 4 Μάρτυρες τιμούνται την 1η Φεβρουαρίου. Οι Μεγαρίτες σέβονται και τιμούν με κάθε τρόπο όχι μόνο τους πολιούχους αλλά και γενικότερα τα πρόσωπα της χριστιανοσύνης. Δεν χάνουν ποτέ την ελπίδα τους και γι’ αυτό μέχρι σήμερα κρατούν τις παραδόσεις, τις τηρούν με ευλάβεια και τις παραδίδουν παρακαταθήκη στα παιδιά τους. 33 34 Βιβλιογραφία: 1. Η πόλη της Δόξας και του Φωτός, Δημήτριος Γ. Σακκάς. 2. Μέγαρα, μια Πόλη μια Ιστορία, επιμέλεια: Ιωάννη Ν. Γκίνη. 3. Τα Μέγαρα και οι Άγιοι δέκα Μάρτυρες, π. Χρυσόστομος Κουλουριώτης, Ιεροκήρυκας της Ιεράς Μητροπόλεως Μεγάρων και Σαλαμίνος. 4. Τα παλαιά Μέγαρα, Ευγενία Παπασίδερη-Χριστοπούλου. 5. Τα Μέγαρα της αρχαιότητας, Ευγενία Παπασίδερη- Χριστοπούλου. 6. Άγνωστοι Μεγαρείς Φιλόσοφοι, Ογκόλιθοι του Πνεύματος, Μελέτης Σ. Παπασίδερης. 7. Λαογραφία των Μεγάρων, Θωμάς Μώλος. Ακόμη, φωτογραφικό υλικό και πληροφορίες από το διαδίκτυο. 35