Το λιµάνι της Ναυπάκτου
Ναύπακτος - Ορεινή Ναυπακτία - Παραλίες - Αποδράσεις - Παραδοσιακοί Ξενώνες - Ξενοδοχεία
Κά
ντ
Το υ ρ ι στ ι κ ό ς ο δη γ ό ς Ν αυ π άκ τ ο υ
www.nafpaktorama.gr
Nαυπακτία...
Χιλιάδες επιλογές
εc
lic
k!
∆ήµος Nαυπάκτου
www.nafpaktos.gr
Ναύπακτος.
Χ
τισµένη στους πρόποδες της
οροσειράς της Πίνδου, στην
είσοδο του Κορινθιακού κόλπου,
η Ναύπακτος στέκει µε το ένα πόδι
στο βουνό και µε το άλλο στη θάλασσα.Φορτωµένη µε τέσσερις
χιλιάδες χρόνια Ιστορίας, συνεχίζει
να έλκει το ενδιαφέρον επισκεπτών,
που θα περπατήσουν τα πλακόστρωτα καλντερίµια, θα σκαρφαλώσουν στο ενετικό της κάστρο,
θα χορέψουν στους ρυθµούς
του κοσµοπολίτικου λιµανιού,
και θα κάνουν µπάνιο στις καθαρές
παραλίες της όµορης Φωκίδας.
Για τους υπερδραστήριους, ένα
σωρό εναλλακτικές δραστηριότητες
περιτριγυρίζουν την περιοχή της
Ναυπάκτου, δίνοντας ενδιαφέρον
στην παραµονή.
Η Ναύπακτος κρατά τις ισορροπίες
ανάµεσα στη φύση και τη νυχτερινή
ζωή, την χαλαρή βόλτα και τα
extreme sports.
Και, φυσικά, κρατά το κλειδί
για την πόρτα που οδηγεί στην
µαγευτική Ορεινή Ναυπακτία.
124
I στο ρία
Σ
τη µακραίωνη ιστορική της
διαδροµή, η Ναύπακτος,
λόγω της γεωγραφικής της
θέσης, αποτέλεσε µεγάλο οικονοµικό και εµπορικό κέντρο, και
διεκδικήθηκε και κατακτήθηκε
από τους δυνατούς της κάθε εποχής.
Αρχαιολογικές ανασκαφές καταδεικνύουν την ύπαρξη σπουδαίου
οικισµού,
οργανωµένου
µε
αστικά χαρακτηριστικά, στη χώρα
της Ναυπάκτου, από τη Μεσοελλαδική περίοδο (2000 – 1580 π.Χ.).
Το όνοµά της συσχετίστηκε µε
την ελληνική Προϊστορία και προέρχεται από τις λέξεις «ναυ̃ς» και
«πήγνυµι» (= κατασκευάζω
πλοία). Σύµφωνα µε µαρτυρίες
που µας παραδίδουν ο Παυσανίας, ο Απολλόδωρος και ο Στράβων, συνδέεται µε την κατασκευή
του στόλου που χρησιµοποίησαν
οι Ηρακλείδες ∆ωριείς για να διαπεραιωθούν στην Πελοπόννησο,
περί το 1.104 π.Χ., ενώ ο Έφορος
υποστηρίζει ότι η ονοµασία της
πόλης είναι προγενέστερη της καθόδου των ∆ωριέων. Η Ναύπακτος πήρε διαδοχικά πολλά
ονόµατα. Οι Φράγκοι ονόµασαν
την πόλη Le Pacto, La Pakto,
Nepantum,
Neopantum,
Neopatum, Nepanto, οι Ενετοί
Lepanto και Lepente, οι Τούρκοι
Inebacte ή Enebechte, οι πειρατές Μικρό Αλγέρι. Τον Μεσαίωνα
είναι γνωστή ως Έπακτος και στη
νεώτερη ελληνική Ιστορία ως
Έπαχτος.
Η Ναύπακτος, κατά τους ιστορικούς χρόνους, βρισκόταν στο κέντρο των διενέξεων της Αρχαίας
Ελλάδας. Στα τέλη του 12ου αι. /
αρχές 11ου π.Χ., οι Ηρακλείδες
∆ωριείς εγκαθίστανται στην πόλη,
η οποία κατοικείται από τους Οζολούς Λοκρούς. Το 454 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Τολµίδης την
καταλαµβάνει, διώχνει τους Λοκρούς, στεγάζει εκεί τους πρόσφυγες Μεσσηνίους και την
εντάσσει στην Αθηναϊκή Συµµαχία. Ακολουθεί µια σειρά από πολιορκίες, και η Ναύπακτος
περιέρχεται πάλι στους Λοκρούς
το 396 π.Χ., και κατόπιν, αλληλοδιαδόχως, στους Αχαιούς και
στους Θηβαίους, τους Μακεδόνες, για να καταλήξει στους Αιτωλούς - το 218 π.Χ. γίνεται
πρωτεύουσα της Αιτωλικής Συµπολιτείας.
Το 217 π.Χ., ενώ µαινόταν ο Συµµαχικός πόλεµος µεταξύ Μακεδόνων, που συµµάχησαν µε την
Άποψη απ’ το εσωτερικό του κάστρου
Αχαϊκή Συµπολιτεία, και Αιτωλικής Συµπολιτείας, στο πλευρό
των οποίων πολεµούσαν οι Σπαρτιάτες και κάποιες πόλεις της
Κρήτης, αποφασίστηκε να γίνει
διάσκεψη των αντιπάλων στη
Ναύπακτο. Όπως µας πληροφορεί ο ιστορικός Πολύβιος, στη συνάντηση που πραγµατοποιήθηκε
στα Κοίλα της Ναυπάκτου, υπό
τις παραινέσεις του στρατηγού
των Αιτωλών Αγελάου για ειρήνη,
ενότητα και οµόνοια των Ελλήνων, απέναντι στον επερχόµενο
από τη ∆ύση κίνδυνο, τους Ρωµαίους, αποφασίστηκε ειρήνευση
και τερµατισµός των εχθροπραξιών. Η πόλη τέθηκε, τελικά, υπό
την κατοχή των Ρωµαίων το 146
π.Χ.
Στους µεταχριστιανικούς αιώνες,
η Ναύπακτος θα αντιµετωπίσει
µία σειρά βαρβαρικών επιδροµών
(Ούνων, Νορµανδών, Βησιγότθων - οι οποίοι κατέστρεψαν την
πόλη το 396 µ.Χ.-, Σλάβων, Σαρακινών, Βούλγαρων), αλλά και φυσικών καταστροφών (το 553 µ.Χ.
θα καταστραφεί από ισχυρό σεισµό), και επιδηµιών (επιδηµία πανώλης το 747 µ.Χ., επιδηµία
πανούκλας το 1054 µ.Χ.).
Παρόλα αυτά, η Ναύπακτος φαίνεται να έχει καθιερωθεί, κατά τη
Βυζαντινή περίοδο, ως µια από
τις σηµαντικές βάσεις ναυλόχησης του βυζαντινού στόλου. Από
το 896 ως το 900 µ.Χ. γίνεται
πρωτεύουσα µεγάλου Βυζαντινού
Θέµατος και προάγεται σε Μητρόπολη. Το 1204 µ.Χ. περιέρχεται
στο ∆εποτάτο της Ηπείρου και
αρχίζει να αναπτύσσεται εκ νέου.
Το 1294 µ.Χ. η πόλη δίνεται
προίκα στον Ανδεγαυό Φίλιππο
Ταραντίνο και οι Ανδεγαυοί παγιώνουν την εξουσία τους στη
Ναύπακτο.
Το 1407 η Ναύπακτος θα κυριευθεί από τους Ενετούς και θα πα-
125
Το κάστρο της Ναυπάκτου
ραµείνει στην κατοχή τους για 92
χρόνια. Κατά την Ενετοκρατία, η
πόλη γνωρίζει περίοδο ακµής και
µεταβάλλεται σε εµπορικό κέντρο, κατασκευάζονται νέα κτήρια,
εµπορικοί
σταθµοί,
αποθήκες, ενώ το κάστρο συντηρείται, ενισχύεται και αποκτά τη
σηµερινή του µορφή.
Την ενετική κατοχή θα ακολουθήσει η οθωµανική. Μετά από µια
µακροχρόνια διαµάχη µεταξύ Βενετών και Τούρκων για την κυριαρχία επί της Ναυπάκτου, το
1499, η πόλη περιέρχεται στα
χέρια των Οθωµανών. Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄, θέλοντας να εξασφαλίσει
την
είσοδο
του
Κορινθιακού από ενδεχόµενη δυτική επίθεση, έχτισε τα δύο κάστρα του Ρίου και του Αντιρρίου,
τα «Μικρά ∆αρδανέλια».
Χρονιά-σταθµός στην Ιστορία της
είναι το 1571 µ.Χ., οπότε και κοντά
στις εκβολές του ποταµού Αχελώου, στον γνωστό τότε ως
Κόλπο της Ναυπάκτου (Golfo di
Lepanto), διεξάγεται η Ναυµαχία
της Ναυπάκτου, ανάµεσα στις
ενωµένες ευρωπαϊκές και τις
οθωµανικές δυνάµεις. Οι δυνάµεις του χριστιανικού στόλου κέρδισαν µία από τις σηµαντικότερες
νίκες κατά των Οθωµανών.
Ένα χρόνο µετά τη ναυµαχία, θα
γίνει ορµητήριο πειρατών, ενώ το
1580 µ.Χ., µεγάλος σεισµός πλήττει την πόλη.
Η Ναύπακτος θα περάσει από
τους Οθωµανούς στα χέρια των
Ενετών µετά από πολιορκία του
Ενετού Μοροζίνι. Η δεύτερη περίοδος Ενετοκρατίας θα διαρκέσει
από το 1687 ως το 1701.
Με την Συνθήκη του Κάρλοβιτς,
που υπογράφτηκε το 1699 µεταξύ
της Τουρκίας και της Αυστρίας,
Ρωσίας, Βενετίας και Πολωνίας, η
Ναύπακτος παραδίδεται από τους
Βενετούς στους Τούρκους, στην
κυριαρχία των οποίων θα µείνει
µέχρι και τον Απρίλιο του 1829.
Τον Απρίλιο του 1829, ελληνικές
ναυτικές και χερσαίες δυνάµεις
την πολιορκούν και την απελευθερώνουν. Τοποθετείται πληρεξούσιος τοποτηρητής ο Αυγουστίνος
Καποδίστριας, αδερφός του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, ο
οποίος συντονίζει την στρατιωτική και διοικητική οργάνωση.
Στα µετεπαναστατικά χρόνια, η
Ναύπακτος θα δώσει “το παρών”
σε όλους τους αγώνες του ελληνικού έθνους: συµµετείχε το 1847
στο Κίνηµα της 3ης Σεπτεµβρίου
µε αρχηγούς τους Μακρυγιάννη
και Καλλέργη, το 1862 στην εκθρόνιση του Όθωνα, το 1904 στον
Μακεδονικό αγώνα, µε σηµαντική
φυσιογνωµία εκείνη του Γ. Πίτσουλα. Το 1909 οι Ναυπάκτιοι
συµµετέχουν στην επαναστατική
κίνηση µε την ίδρυση του ριζοσπαστικού συνδέσµου «Αναγέννηση», µε πρωτοβουλία του
Σταµάτη Σταµατίου.
Μέσα από αυτή την αλληλοδιαδοχή των ιστορικών γεγονότων, η
Ναύπακτος απέκτησε τον χαρακτήρα που γνωρίζουµε σήµερα, ο
οποίος συνδυάζει, µε µοναδικό
τρόπο, τα διαφορετικά στοιχεία
που άφησαν την σφραγίδα τους
στην πόλη.
Το Φετιχιέ Τζαµί, στο λιµάνι της πόλης
126
Ν α υ µα χ ί α τ η ς Ν α υ π ά κτ ο υ
Σ
τα τέλη του 16ου αι µ.Χ., η
Οθωµανική Αυτοκρατορία
είχε εξαπλωθεί και εκτεινόταν
από την Ουγγαρία ως τη Βαλκανική
χερσόνησο, και από τις ανατολικές
ακτές της Μεσογείου ως αυτές της
Βόρειας Αφρικής. Η Ανατολή ενωνόταν σε έναν συµπαγή όγκο κάτω από
το σκήπτρο του Σουλτάνου, που µε
µία σειρά από νίκες είχε δηµιουργήσει το γόητρο µιας αήττητης Αυτοκρατορίας και είχε εµπνεύσει δέος
σε ολόκληρη τη ∆ύση, η οποία την
εποχή αυτή παρουσιάζεται διαιρεµένη από θρησκευτικές έριδες, πολιτικές αντιζηλίες και αντιτιθέµενα
οικονοµικά συµφέροντα. Ο κίνδυνος
για τις δυνάµεις της ∆ύσης, που
έβλεπαν την εξάπλωση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας να απειλεί τα
εδάφη τους, αλλά και το θαλάσσιο
εµπόριο που είχαν αναπτύξει, και το
οποίο ήδη έπλητταν οι πειρατές, επιτάθηκε µε τη διεκδίκηση της Κύπρου, που ήταν το τελευταίο
Βενετικό προπύργιο της Ανατολής,
στις 25 Μαρτίου 1570, από τους
Τούρκους, και η κατάληψή της, τον
Αύγουστο του ίδιου χρόνου.
Ήταν, πλέον, επιτακτική ανάγκη να
συσπειρωθούν οι δυνάµεις της
∆ύσης. Η πρωτοβουλία για συσπεί-
ρωση ανήκει στον Πάπα Πίο τον Ε΄,
που, µε έξυπνους διπλωµατικούς
χειρισµούς, κατόρθωσε να ενώσει τις
πιο αξιόµαχες την εποχή εκείνη πολεµικές δυνάµεις της Ευρώπης. Οι
διαβουλεύσεις οδήγησαν, στις 25
Μαΐου 1571, στην υπογραφή της
Ιερής Συµµαχίας, της Sacra Lingua
Antitourka, που έµεινε γνωστή µε το
όνοµα Sacra Lingua. Στη συµµαχία
συµµετείχαν η Ισπανία, η Βενετία, η
Ρώµη, η Σαβοΐα, το τάγµα των Ιωαννιτών Ιπποτών, η Γένουα και κάποια
Ιταλικά κρατίδια. Ως αρχικός στόχος
τέθηκε η ενίσχυση της πολιορκούµενης φρουράς της Αµµοχώστου. Ενώ,
όµως, ο συµµαχικός στόλος συγκροτείται στη Μεσσήνη της Σικελίας, η
Αµµόχωστος, µετά από συνεχείς αιµατηρές επιθέσεις, παραδίδεται
στους Τούρκους, στις 5 Αυγούστου.
Στην Μεσσήνη ο Χριστιανικός στόλος ενισχύεται σηµαντικά. Οι Έλληνες συµµετείχαν µε 14 ελληνικές
γαλέρες και 20 Κρητοβενετσιάνικες,
µε Έλληνες καπεταναίους και ελληνικά πληρώµατα. Συνολικά, ο στόλος
αριθµούσε 6 γαλεάσσες, 209 γαλέρες,
και µπρικαντίνια. Το ανθρώπινο δυναµικό ανέρχεται στους 28.000 άνδρες, από τους οποίους οι 8.000 ήταν
Έλληνες. Κατόπιν γενικής συµφω-
νίας, την αρχιναυαρχία ανέλαβε ο ∆ον
Ζουάν ο Αυστριακός, ετεροθαλής
αδερφός του βασιλιά της Ισπανίας
Φιλίππου Β΄, που ήταν τότε µόλις 24
χρονών. Του Ενετικού στόλου ηγούνταν οι ναύαρχοι Σεβαστιάν Βενιέρ,
Μάρκος Κυρήνης, και Αύγουστος
Βαρβαρίγος. Στον Παπικό στόλο
ναύαρχος ήταν ο Μάρκος-Αντόνιο
Κολόνα και στον Γενουάτικο ο Ιωάννης Αντρέα Ντόρια.
Από την άλλη πλευρά, ο Οθωµανικός
στόλος, µόλις ενηµερώθηκε για την
συγκέντρωση του συµµαχικού στόλου στην Μεσσήνη, κατέβηκε από τα
παράλια της Αλβανίας και της Ηπείρου και κατοχυρώθηκε στον απρόσβλητο όρµο της Ναυπάκτου, όπου
είχε εγκατασταθεί µόνιµη µοίρα του
στόλου των δυτικών επιχειρήσεων.
Αποτελείτο από 210 πλοία µεγέθους
γαλέρας και 63 τύπου γαλιότας. Αρχιναύαρχος του Τουρκικού στόλου
ήταν ο Καπουδάν πασάς Αλή Ζαζε
Μουεζίν, έχοντας υπ’ αυτόν τον Ναπολιτάνο Μπέη του Αλγερίου Ουλούτς Αλη και τον Μπέη της
Αλεξάνδρειας Μεχµέτ Σιρρόκο, τον
Μεχµέτ πασά της Χαλκίδος, τον Καραµπατσί πασά της Καραµανίας, τον
κουρσάρο Καρακόζα και τον Περτέφ
πασά, αρχηγό των πεζών δυνάµεων.
Ως προς το ηθικό των αντιπάλων, το
πλεονέκτηµα ανήκε στους Τούρκους, που Θεωρούσαν τους εαυτούς
τους αήττητους. Οι χριστιανοί, από
την άλλη µεριά, ήταν εµποτισµένοι
από το δέος που κατέτρεχε όλη την
Ευρώπη. Το θρησκευτικό τους,
όµως, αίσθηµα διέγειρε τις συνειδήσεις. Τα δύο αντίπαλα λάβαρα υψώθηκαν. Το λάβαρο της Ιερής
Συµµαχίας, που έστειλε ο Πάπας
από τη Ρώµη, είχε στη µέση τον
Εσταυρωµένο και δεξιά και αριστερά
τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.
Το λάβαρο των Τούρκων, που είχε
σταλεί από την Μέκκα, είχε χρυσοκεντηµένα πάνω σε άσπρο µετάξι ρητά
του Κορανίου και µικροκεντηµένο
το όνοµα του Μωάµεθ 28.000 φορές.
Στις 16 Σεπτεµβρίου, ο ∆ον Ζουάν
έδωσε το σύνθηµα της επάρσεως και
χάραξε γραµµή πλεύσης προς το
Ιόνιο Πέλαγος. Στις 25 Σεπτεµβρίου
φτάνει στην Κέρκυρα, όπου ενηµερώνεται από τη φρουρά του νησιού
ότι ο αντίπαλος βρίσκεται στο λιµάνι
της Ναυπάκτου. Μετά από στάσεις
στην Ηγουµενίτσα και την Πάργα, ο
συµµαχικός στόλος φτάνει, το απόγευµα της 4ης Οκτωβρίου, στο Φισκάρδο της Κεφαλονιάς, όπου
πληροφορείται την πτώση της Αµµοχώστου.
Σύµφωνα µε την πάγια τακτική της
εποχής, οι δύο αντίπαλοι προσπάθησαν να λάβουν πληροφορίες για τη
δύναµη του εχθρού. Από την πλευρά
της Ιερής Σµµαχίας στάλθηκαν οι
Τζιλ ντ΄Αντράντα και Πιζάνο, ενώ οι
Τούρκοι έστειλαν τον κουρσάρο Καρακόζα. Και από τις δύο πλευρές, οι
πληροφορίες υπήρξαν εσφαλµένες
και ανακριβείς.
Υπό τις πληροφορίες του Καρακόζα,
ο Αλή Ζαζέ Μουεζίν αποφάσισε να
ξεκινήσει. Προσπέρασε τα κάστρα
Ρίου-Αντιρρίου και βγήκε στον
κόλπο των Πατρών, στις 6 Οκτωβρίου, ακολούθησε πλεύση προς τα
δεξιά και διανυκτέρευσε στην παραλία της αρχαίας Καλυδώνας. Ο ∆ον
Ζουάν απέπλευσε το βράδυ της ίδιας
µέρας από την Κεφαλονιά. ∆ιέταξε
Ο Μιγκέλ Θερβάντες πολέµησε
στη Ναυµαχία της Ναυπάκτου
τους κωπηλάτες να σταµατήσουν τα
κουπιά και απαγόρευσε κάθε θόρυβο, θέλοντας να αποφύγει συνάντηση τη νύχτα. Τα θαλάσσια
ρεύµατα οδήγησαν τον στόλο στις
Εχινάδες Νήσους. Ο Οθωµανικός
στόλος βρίσκεται το ίδιο βράδυ στον
όρµο Καλυδώνος.
Στις 7 Οκτωβρίου, ηµέρα Κυριακή,
γιορτή της Santa Maria del Rosario
και της Αγίας Ουστίνης, κατά την
ανατολή του ήλιου, ο Χριστιανικός
στόλος αντίκρισε για πρώτη φορά
τον Οθωµανικό, στα νότια Αιτωλικά
παράλια, ανατολικά του συµπλέγµατος των Εχινάδων Νήσων. Οι δύο
στόλοι, έχοντας µικρή απόσταση µεταξύ τους, περίπου 10 ναυτικά µίλια,
έλαβαν θέση µάχης και παρατάχθηκαν σε ηµικύκλιο. Στο κέντρο της
παράταξης του Χριστιανικού στόλου
βρισκόταν ο ∆ον Ζουάν µε τη Ναυαρχίδα του, στην αριστερή (βόρεια)
πτέρυγα οι Βενετσιάνοι, µε επικεφαλής τον Αγκοστίνο Μπαρµπαρίγκο,
και στη δεξιά (νότια) η µοίρα του
Τζιαν-Αντρέα Ντόρια. Μπροστά από
δύο σε κάθε τµήµα τοποθετήθηκαν
οι τρίκροτες γαλεάσσες της Βενετίας.
Στην οπισθοφυλακή τοποθετήθηκαν
εφεδρικά πλοία, µε διοικητή τον µαρκήσιο της Σάντα Κρούθ. Απέναντι, ο
Οθωµανικός στόλος σε παρόµοια
διάταξη, είχε στο κέντρο τον διοικητή
του στόλου Αλή Καπεδάν πασά, νότια
την πτέρυγα του κουρσάρου Ουλούτζ Αλή και βόρεια εκείνη του
Μεχµέτ Σουλίκ Σιρόκο.
Τα λάβαρα υψώθηκαν. Ο άνεµος,
που, κατά την προετοιµασία, ευνοούσε τους Τούρκους, άλλαξε, και,
κατά τις εννέα το πρωί, άρχισε να
πνέει δυτικός, δίνοντας ώθηση στα
πανιά των Χριστιανών, ενώ, κατά τις
έντεκα, κόπασε εντελώς.
Ο ∆ον Ζουάν εµψύχωσε τους πολεµιστές του υψώνοντας τον Τίµιο
Σταυρό και έδωσε εντολή στους πυροβολητές της ναυαρχίδας να ρίξουν
την πρώτη βολή προς τον Αλή, προκαλώντας τον σε µάχη. Η απάντηση
ήρθε γρήγορα και πολεµικές ιαχές
γέµισαν τον αέρα.
Η µεγαλειώδης σύρραξη άρχισε στις
10:20 π.µ.. Οι γαλεάσσες, προχωρηµένες στο ανάµεσο των στόλων, άνοιξαν σφοδρές οµοβροντίες και
κατέστρεψαν ολοκληρωτικά σχεδόν
το 1/3 του Οθωµανικού στόλου, κλονίζοντας την ενότητα της παράταξής
του. Ο Αλής, ωστόσο, κατόρθωσε να
τις προσπεράσει και να βρεθεί αντιµέτωπος µε τον ∆ον Ζουάν. Άρχισε
128
πρώτος σφοδρό κανονιοβολισµό. Τα
πλοία, όµως, των Χριστιανών ήταν
χαµηλότερα από τα τουρκικά, µε
αποτέλεσµα πολλές βολές να περνούν από πάνω τους. Οι βολές του
∆ον Ζουάν βρήκαν ευκολότερα στόχους και κατέρριψαν το µεγάλο πρυµναίο φανάρι της γαλέρας του Αλή.
Η ναυαρχίδα του ∆ον Ζουάν περικυκλώθηκε από εχθρικά σκάφη. Συµµαχικά πλοία έσπευσαν να
βοηθήσουν. Εν τω µεταξύ, στις παράπλευρες πτέρυγες γινόταν σκληρότατη µάχη. Με πολύ κόπο
µπόρεσε να καταβάλει στην αριστερή
πτέρυγα ο Μπαρµπαρίγκο τον Σιρόκο πασά, που σκοτώθηκε και
αυτός. Στην δεξιά πτέρυγα λίγο
έλειψε να αποβούν καταστροφικοί οι
ατυχείς χειρισµοί του Ντόρια. Ο Ουλούτς Αλή κατόρθωσε να σωθεί φεύγοντας µε 30 γαλέρες. Κατά τις 12:30,
στο κέντρο η σύγκρουση γενικεύεται. Εκατέρωθεν του ∆ον Ζουάν
είχαν ταχθεί δεξιά ο Κολόνα και αριστερά ο Σεβαστιανός Βενιέρος. Τα
πλοία άρχισαν να πλευρίζουν και
ακολούθησε µάχη “εκ του συστάδην”, δηµιουργήθηκαν γέφυρες, από
όπου µεταφέρονταν στρατιώτες, και
πολεµούσαν, σε µία ανηλεή, ανυποχώρητη µάχη, σώµα µε σώµα. Η
µάχη δεν ήταν πλέον στόλου µε στόλου, αλλά γαλέρας προς γαλέραν. Στις
13:00, οι Τούρκοι στρατιώτες που
είχαν εισβάλει στη χριστιανική ναυαρχίδα, διώχνονται, ενώ Ισπανοί εισέρχονται στην τουρκική. Ο Αλή,
στην προσπάθειά του να αντιδράσει,
πέφτει νεκρός από σφαίρα στις 13:30.
Πέντε µόνο ώρες ήταν αρκετές για
να υποστεί πλήρη πανωλεθρία ο
Τουρκικός στόλος. Οι απώλειες ήταν
µεγάλες και από τις δύο πλευρές. Ο
συµµαχικός στόλος έχασε 15 γαλέρες, ενώ ο αριθµός σε ανθρώπινες
ψυχές ανέρχεται περίπου στους
8.000. Τεράστιες ήταν και οι απώλειες των Τούρκων, οι οποίοι διέσωσαν µόνο 40, περίπου, πλοία, ενώ οι
νεκροί υπολογίζονται σε 30.000 και
οι αιχµάλωτοι γύρω στους 15.000.
Την καταστροφή του τουρκικού στόλου ολοκλήρωσε νυχτερινή καταιγίδα, που έπληξε τα διαφυγόντα
τουρκικά πλοία στ’ ανοιχτά, εκ των
οποίων σώθηκε µόνο η αλγερινή
ναυαρχίδα.
Αξίζει να σηµειωθεί ότι στη ναυµαχία
έλαβε µέρος, ως υπαξιωµατικός της
γαλέρας Marquesa, ο µετέπειτα διάσηµος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ
ντε Θερβάντες. Αν και άρρωστος µε
πυρετό, αρνήθηκε να µείνει πίσω.
Πολέµησε και πληγώθηκε τρεις
φορές από σφαίρα, δύο στο στήθος
και µία που του άφησε µόνιµη αναπηρία στο αριστερό χέρι. Τις εµπειρίες του αναφέρει στο έργο του
«Ταξίδι στον Παρνασσό».
Η απήχηση της νίκης στάθηκε τεράστια. Ο Βολταίρος σχολιάζει χαρακτηριστικά: «ποτέ µετά την Ναυµαχία
του Ακτίου, οι θάλασσες της Ελλάδος
δεν είχαν δει ούτε στόλο τόσο πολυάριθµο, ούτε ναυµαχία τόσο αξιοµνηµόνευτη». Η Ναυµαχία της
Ναυπάκτου, η τελευταία µε τον πα-
λαιό τύπο της γαλέρας, η τελευταία
κωπήλατη, η µόνη χωρίς κατακτητικές βλέψεις, αποτέλεσε σταθµό στην
πορεία της Ιστορίας, ανακόπτοντας
την Οθωµανική επέλαση προς τη
∆ύση.
Η Ναυµαχία της Ναυπάκτου αποτέλεσε πηγή έµπνευσης για την Τέχνη.
Στη Ναύπακτο, στον Πύργο του
Μπότσαρη, βρίσκεται εγκατεστηµένη µόνιµη έκθεση, που περιλαµβάνει έργα ζωγραφικής και
χαρακτικής, τάπητες τοίχου που
υφάνθηκαν στις Βρυξέλλες, πάνω σε
σχέδια του ζωγράφου Λούκα Καµπιάζο, όλα µε θέµα τη Ναυµαχία.
Στον Καθεδρικό ναό της Βαρκελώνης υπάρχει γλυπτός σταυρός µε τον
Εσταυρωµένο, που φέρει επιγραφή
«Christo di Lepanto», ο οποίος, σύµφωνα µε την παράδοση, προέρχεται
από τη γαλέρα «Real» του ∆ον Ζουάν
του Αυστριακού. Στο Ναυτικό Μουσείο της Βαρκελώνης υπάρχει πιστό
αντίγραφο σε πραγµατικές διαστάσεις της γαλέρας του ∆ον Ζουάν,
µαζί µε το λάβαρό του και το γλυπτό
άγαλµα του Christo di Lepanto. Πολλοί ήταν οι ευρωπαίοι ζωγράφοι που
εµπνεύστηκαν από το γεγονός. Ανάµεσά τους ο Τιντορέτο, ο Βερονέζε, ο
Τιτσιάνο, και ο ∆οµίνικος Θεοτοκόπουλος. Ανοικοδοµήθηκαν µνηµεία
και εκκλησίες και κόπηκαν αναµνηστικά µετάλλια. Αλλά και στο χώρο
των Γραµµάτων, η Ναυµαχία ενέπνευσε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο
και γράφτηκαν λογοτεχνικά έργα,
ποιήµατα και µουσικά έργα.
Φωτογραφίες: Πάνος Τσούσης
Στιγµιότυπα από τις εκδηλώσεις για τη Ναυµαχία
129
Μια βόλτα στην πόλη της Ναυπάκτου
Π
ερνώντας τα χωριά Πλατανίτη και Παλαιοπαναγιά,
φτάνουµε
στη
γέφυρα «Βαριά», το δυτικό άκρο
της πόλης. Μπαίνοντας στην πόλη,
συναντάµε στα αριστερά το
Εθνικό Παπαχαραλάµπειο Στάδιο,
έναν άνετο αθλητικό χώρο, µε κερκίδες 3.000 θέσεων, και κλειστό
γήπεδο µπάσκετ. Επί του δρόµου,
δεξιά, βρίσκεται και το 1ο Γυµνάσιο Ναυπάκτου και αριστερά, στο
τέρµα του κάθετου δρόµου, το 2ο
Γυµνάσιο και απέναντί του το
ΕΠΑΛ-ΕΠΑΣ. Στη συνέχεια, αντικρίζει κανείς την Παπαχαραλάµπειο Αίθουσα πνευµατικών και
καλλιτεχνικών εκδηλώσεων µε θεατρική σκηνή.Προχωρώντας, αντικρίζουµε µπροστά µας να
ορθώνεται περήφανα το κάστρο
της Ναυπάκτου, ένα από τα σηµαντικότερα παραδείγµατα φρουριακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Γνώρισε διάφορες κατασκευαστικές φάσεις, από την αρχαιότητα
ως την οθωµανική περίοδο της
πόλης. Την τελική του µορφή
έλαβε στα χρόνια της πρώτης Βενετοκρατίας (1407 – 1499). Έχει πυραµιδικό σχήµα µε κορυφή τον
λόφο του Άι Λιά. Από εκεί, κατεβαίνουν δύο βραχίονες, ακολουθώντας την κλίση του εδάφους, ο
ένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά,
Η
πόλη παρουσιάζει,
σήµερα, την όψη
µιας αστικής συγκρότησης που διατηρεί τον
παραδοσιακό της χαρακτήρα
και αναπτύσσεται κατά
µήκος παραλίας µήκους
πέντε και πλέον χιλιοµέτρων. Απέχει από την Αθήνα
216 χιλιόµετρα, µέσω της
διαδροµής Κόρινθος-ΡίοΑντίρριο, και 270 χιλιόµετρα, µέσω Λιβαδειάς και
Ιτέας, και αποτελεί προορισµό διακοπών, τόσο το καλοκαίρι, όσο και το χειµώνα,
καθώς συνδυάζει µε µοναδικό τρόπο βουνό και θάλασσα.
κάµπτονται, και, µε δύο πύργους,
κλείνουν την είσοδο του λιµανιού.
Στο εσωτερικό, τέσσερα εγκάρσια
τείχη ενώνουν τους βραχίονες και
σχηµατίζουν από την κορυφή ως
την θάλασσα πέντε αµυντικές
ζώνες (διαζώµατα).Στο πρώτο διάζωµα, όπου βρισκόταν η «έσω
πόλη», λόγω της εξάπλωσης της
σηµερινής πόλης, έχουν χαθεί η
φρουριακή γραµµή και σηµαντικές οχυρώσεις. Εδώ συµπεριλαµβάνεται το ιστορικό σηµείο
αναφοράς της πόλης, το λιµάνι.
Φτάνοντας κανείς, αξίζει να κάνει
µία στάση και να απολαύσει έναν
καφέ στις καλόγουστες καφετερίες που βρίσκονται στην περιοχή.
Οι δύο λιµενοβραχίονες, απολήξεις των δύο περιµετρικών τειχών
του κάστρου, αφήνουν µία είσοδο
που έχει άνοιγµα περίπου 35 µ. Το
πλάτος του λιµανιού είναι γύρω
στα 120 µ., ενώ ο πυθµένας, που
στο κέντρο δεν έχει βάθος µεγαλύτερο από 5 µ., είναι στρωµένος
από την κατασκευή του µε πλάκες
από πέτρα. Περπατώντας κανείς
130
Κάστρο - Βόλτα στην παλιά πόλη
Τ
ο Κάστρο της Ναυπάκτου είναι ένα
απ’ τα πλέον καλοδιατηρηµένα παραδείγµατα φρουριακής αρχιτεκτονικής
στην Ελλάδα. Χτισµένο στον λόφο πάνω
απ’ την πόλη, δελέασε πολλούς να το κατακτήσουν. Τούρκοι, Ενετοί, Άγγλοι, πειρατές κ.α. το χρησιµοποίησαν σαν
ορµητήριό τους, βάζοντας ο καθένας και
τη δική του σφραγίδα. Τη σηµερινή του
µορφή την οφείλει στους Ενετούς, γύρω
στο 1407 που έχτισαν πάνω στην αρχαία
οχύρωση, ενώ οι υπόλοιποι «ιδιοκτήτες»
πρόσθεσαν τη δική τους κουλτούρα. ∆ύο
βραχίονες που ακολουθούν την κλίση του
εδάφους, κατεβαίνουν από την κορυφή
του λόφου, ο ένας ανατολικά και ο άλλος
δυτικά, και κοντά στη θάλασσα κάµπτονται και κλείνουν την είσοδο του λιµανιού. Τέσσερα εγκάρσια τείχη ενώνουν
τους δύο αυτούς βραχίονες, σχηµατίζοντας πέντε διαζώµατα. Μετά τις εργασίες ανάπλασης-ανάδειξης,
είναι
επισκέψιµο, και µπορείτε να πάρετε µια
καλή γεύση, ανηφορίζοντας στην παλιά
πόλη της Ναυπάκτου, ξεκινώντας απ' το
λιµάνι. Ανηφορίζοντας στα πλακόστρωτα
δροµάκια µε τα χαµηλά σπιτάκια και τους
πολύχρωµους κήπους, και µπαίνοντας
απ’ το ένα διάζωµα του στο άλλο, έχεις
την αίσθηση ότι ξετυλίγεται µπροστά σου
ολόκληρη η µακρόχρονη ιστορία της
πόλης. Πειρατές σε περιµένουν στην
εντυπωσιακή Σιδηρόπορτα- είσοδος για
το δεύτερο διάζωµα. Τούρκοι βγαίνουν
απ' το Βεζύρ τζαµί και το χαµάµ λίγο παραπάνω, αγωνιστές του '21 περπατούν
έξω απ' την οικία Τζαβέλα. Μην το χάσετε.
Αν δεν έχετε περπατήσει στην παλιά
πόλη, αν δεν έχετε δει τη Ναύπακτο από
ψηλά, χάνετε όλη τη µαγεία...
Άποψη της Ναυπάκτου απ’ το Γρίµποβο
στην ανατολική αποβάθρα, στην
οδό Φορµίωνος, συναντά δεξιά
το λεγόµενο «Φετιχιέ Τζαµί»,
που ανήγειρε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄. Η επίσηµη ονοµασία
του είναι Βαγιαζήντ Βελή Τζαµί.
Το τζαµί είναι πέτρινο κάτω, µε
αίθουσα σε κάτοψη τετράγωνη,
και εξαιρετικά προσεγµένο σύστηµα θολωτής κάλυψης. Σήµερα, ανακαινισµένο από την
22η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, που εδρεύει στην πόλη,
είναι επισκέψιµο και χρησιµοποιείται για την πραγµατοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Στην άκρη του ανατολικού πυργίσκου στέκει ο ναυτικός φάρος,
έργο του 1909.Στο δυτικό βραχίονα βρίσκεται το Πολιτιστικό
Πάρκο Θερβάντες, όπου είναι
αναρτηµένες αναµνηστικές µαρµάρινες επιγραφές, αφιερώµατα
των Πρεσβειών των εµπλεκοµένων στη Ναυµαχία κρατών, και
στο κέντρο υψώνεται το άγαλµα
του Μιγκέλ ντε Θερβάντες.
Ψηλά, στον προµαχώνα του λιµανιού, στέκει ο ανδριάντας του
εθνοµάρτυρα της Επανάστασης
του 1821, πυρπολητή Γεωργίου
Ανεµογιάννη από τους Παξούς,
έργο του γλύπτη Νικόλα. Κατά
µήκος του τείχους, υπάρχει µεγάλο φυλάκιο και πιο πάνω κυκλικός προµαχώνας, αξιόλογο
δείγµα βενετικής αµυντικής αρχιτεκτονικής του 15ου αιώνα.
Απέναντι από το λιµάνι βρίσκεται το κτήριο «Ναυπακτία», όπου
στεγάστηκε το πρώτο υποκατάστηµα Εθνικής Τραπέζης στην
πόλη, ενώ σήµερα στεγάζει το
Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών, και φιλοξενεί, επίσης, περιοδικές εκθέσεις ζωγραφικής,
φωτογραφίας κ.τ.λ., καθώς και
διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.Στη δυτική πλευρά του κτηρίου εκτείνεται η πλατεία του
Λιµανιού, στης οποίας το κέντρο
υψώνεται η προτοµή του Σουλιώτη στρατηγού Νότη Μπότσαρη. Ανατολικά της πλατείας
υπάρχει ένα παραδοσιακό λιθόστρωτο δροµάκι, το λεγόµενο
«Στενοπάζαρο», σήµερα, οδός
Καναβού, που αποτελούσε τον
παλαιό εµπορικό δρόµο και ήταν
γνωστός ως «οδός Μεζεδίων»,
λόγω των εξαιρετικών µεζεδοπωλείων που υπήρχαν εκεί, των
οποίων τη θέση σήµερα έχουν
καταλάβει καφέ, bar και εµπορικά καταστήµατα. Στο τέλος
του δρόµου βρίσκεται ο µητροπολιτικός Ιερός Ναός Αγίου ∆ηµητρίου. Στη θέση του υπήρχε
Βυζαντινός ναός, τον οποίο ο
Βαγιαζήτ Β΄, το 1499, µετέτρεψε
σε τζαµί και το οποίο µε τη σειρά
του µετασκευάστηκε σε Ιερό
Ναό το 1830. Ο Ναός Αγίου ∆ηµητρίου εγκαινιάστηκε το 1981.
Επιστρέφοντας πάλι στην περιοχή του λιµανιού, στη δυτική
πλευρά, µετά τον σηµερινό δηµόσιο δρόµο, ορθώνεται η πανύψηλη ντάπια «Μπότσαρη» και
από κάτω σώζεται η δυτική
131
πύλη της πόλης. Ανηφορίζοντας
στο πλακόστρωτο δροµάκι –οδός
Σουλιωτών- συναντάµε την επιβλητική µορφή του αρχοντικού
της οικογένειας Μπότσαρη. Το
κτήριο µε τα στοιχεία βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής, κατασκευάστηκε
το
1420-25
και
αναστηλώθηκε το 1967. Αρχικά
χρησιµοποιήθηκε για την στέγαση
του εκάστοτε διοικητή της πόλης.
Μετά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου το κτήριο πέρασε στην
ιδιοκτησία του Σουλιώτη στρατηγού Νότη Μπότσαρη. Σήµερα, το
αρχοντικό αποτελεί έδρα του κοινωφελούς ιδρύµατος «∆ηµητρίου
& Αίγλης Μπότσαρη» και στεγάζει
στο ανατολικό τµήµα του πύργου
µόνιµη έκθεση, µε θέµα την Ναυµαχία της Ναυπάκτου, την οποία
επιµελήθηκε και οργάνωσε ο υιός
Νότης ∆ηµ. Μπότσαρης µετά την
τελευταία ανακαίνισή του.Περνώντας από την καµάρα στον Πύργο
του Μπότσαρη, φτάνουµε στη «Σιδερόπορτα» µε την παρακείµενη
βρύση, που είναι η είσοδος για το
δεύτερο διάζωµα, την «άνω πόλη»
ή αλλιώς Βεζύρ Τζαµί. Από την
πύλη αυτή σώζεται το ένα θυρόφυλλο, µισοσαπισµένο σήµερα,
που σκεπάζεται µε σιδερένιες
λάµες, καρφωµένες µε πλατυκέφαλα καρφιά. Λίγο πιο πάνω, ένα
καλντερίµι οδηγεί στο Ρολόι της
πόλης, που οικοδοµήθηκε µε δαπάνες του µητροπολίτη Σεραφείµ
∆οµβοϊτη το 1914. Από το πλάτωµα
του ρολογιού έχει κανείς πανοραµική θέα της πόλης. Ανεβαίνοντας,
αντικρίζουµε την κατοικία των
Τζαβελλαίων, παλαιό πρώτα τούρκικο σπίτι, στο οποίο κατοίκησε ο
Νικόλαος Τζαβέλλας, ο οποίος
συµµετείχε στην απελευθέρωση
της Ναυπάκτου.Το κτίριο σήµερα,
ανακαινισµένο, φιλοξενεί την 22η
Εφορία Αρχαιοτήτων. Πιο πάνω,
δεξιά, σε ένα ευρύχωρο πλάτωµα
µε βρύσες και έναν αιωνόβιο πλάτανο, σώζεται ένα µικρό κοµµάτι
µιναρέ µε περιστροφική σκάλα.
Στην σώζεται, επίσης, συγκρό-
τηµα τουρκικών λουτρών µε ενδιαφέρουσες οροφές, τόξα και θυρώµατα. Στην βόρεια πλευρά του
Βεζύρ Τζαµί υψώνεται κυκλικός
προµαχώνας, που ονοµάζεται Τσαούς Ντάπια, καθώς φέρει το όνοµα
του τελευταίου Τούρκου υπερασπιστή της, ο οποίος λέγεται ότι
αυτοκτόνησε από εκεί, για να µην
δει να παραδίδεται η Ναύπακτος
στα χέρια των Ελλήνων. Στο τρίτο
διάζωµα του κάστρου, τόσο στα
τείχη όσο και στο εσωτερικό του,
είναι έκδηλη η παρουσία της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Έχει, εδώ,
κανείς εντονότερα την αίσθηση ότι
βρίσκεται σε φρουριακό συγκρότηµα. Μια τοξωτή πύλη µε έναν
συµπαγή τετράγωνο προµαχώνα
στα Ν∆ τείχη του τρίτου διαζώµατος οδηγεί στο τέταρτο διάζωµα,
που αποτελούσε τον τελευταίο και
ισχυρότερο περίβολο άµυνας.
Στη νότια πλευρά του υπάρχει
πύργος, που χρονολογείται από
τον 15ο αι. Η δυτική πλευρά έχει
τους περισσότερους προµαχώνες,
Το Στενοπάζαρο
όλοι τετράγωνου σχήµατος. Εδώ
βρίσκεται το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, που παλαιοτέρα ήταν
τζαµί. ∆ίπλα σώζεται µικρό βυζαντινό παρεκκλήσι µε σταυροθόλιο.
Νότια του ναού του Προφήτη Ηλία
διασώζεται ο «τζεπχανές», η οπλαποθήκη και δύο µεγάλες υπόγειες
δεξαµενές νερού. Η παράδοση
αναφέρει ότι από εδώ ξεκινούσε
µυστική υπόγεια δίοδος, που οδηγούσε πολλά χιλιόµετρα έξω από
Ά η Γ ιά ν ν η ς Β ο µ β ο κ ο ύ ς
Τ
ο µοναστήρι του Άη Γιάννη στη
Βοµβοκού υπάγεται στη Μητρόπολη Ναυπάκτου & Αγίου
Βλασίου και όπως µαρτυρά η επιγραφή του, χτίστηκε παίρνοντας τη
σηµερινή του µορφή το 1695. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι σταυροειδής µε τρούλο και διατηρεί κόγχες
στις δύο πλευρές κατά τον αγιορείτικο τύπο. Σύµφωνα µε στοιχεία, στο
ίδιο ακριβώς σηµείο προϋπήρχε
το κάστρο, προς τα δυτικά. Τέλος
φτάνουµε στο πέµπτο και τελευταίο διάζωµα του κάστρου, την
ακρόπολη ή Ίτς Καλέ. Ο χώρος περικλείεται από κυκλικό τείχος διαµέτρου 100 µ.Ας επιστρέψουµε
στην πόλη, και συγκεκριµένα στο
λιµάνι, για να περπατήσουµε
στους δρόµους της. Ακολουθώντας την οδό Μπότσαρη, στα αριστερά µας συναντούµε το
αρχοντικό του Γεωργίου Αθανα-
ναός από το 12ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες του είναι επίσης πολύ παλαιές
και έγιναν µετά την ανακαίνιση του
ναού, για την ακρίβεια από το 1703
έως το 1724, ενώ γνωρίζουµε µόνο
τα µικρά ονόµατα των αγιογράφων,
που ήταν οι Χρήστος και Πάνος.
Κατά την πρώτη περίοδο της ανακαινίσεώς του ήταν ανδρική µονή, για να
µετατραπεί σε γυναικεία κατά την
τριετία 1940-43, χωρίς να γνωρί-
σιάδη-Νόβα, λογοτέχνη και ακαδηµαϊκού, ένα παραδοσιακό ανάκτορο µε πλούσιους ανθόκηπους
και προσεγµένο λεπτό ντεκόρ. Ευθεία στο δηµόσιο δρόµο και στα
αριστερά υψώνεται ο ναός της
Αγίας Παρασκευής. Ο σηµερινός
ναός εγκαινιάστηκε το 1978 και
χτίστηκε στο ίδιο µέρος του προηγούµενου ναού που καταστράφηκε από σεισµό το 1952. Ο
παλαιότερος αυτός ναός είχε χτι-
ζουµε την ακριβή ηµεροµηνία. Στις
αρχές του 17ου αιώνα ήταν σε µεγάλη ακµή, διατηρώντας στην κατοχή
του πολλά κτήµατα, περιουσία και
µετόχια. Από εκεί και µετά ακολούθησε µια περίοδος παρακµής, όπου
υπάρχουν αναφορές για έξι µοναχούς, και το 1835 για τρεις. Η φθίνουσα πορεία του συνεχίστηκε για
αρκετά χρόνια, ενώ υπήρξαν και περίοδοι κατά τις οποίες δεν λειτουργούσε καθόλου.
Στις αρχές της δεκαετίας του '40 κατοικήθηκε για πρώτη φορά από µοναχές και οργανώθηκε υπό την
γερόντισσα Μαριάµ και οκτώ µε
εννέα καλόγριες σε αδελφότητα.
Ακολούθησε και πάλι ύφεση µε κατά
µέσο όρο τρεις έως τέσσερις µοναχές, ενώ υπήρξαν και περίοδοι µέχρι
το 2004, όπου και ξανασυγκροτήθηκε
σε αδελφότητα, όπου το φρόντιζαν
περιστασιακά. Σήµερα διαθέτει στο
δυναµικό του πέντε µοναχές.
στεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και χρησιµοποιήθηκε ως νεκροταφείο της πόλης. Εδώ, το 1841,
τάφηκε ο Σουλιώτης ήρωας Νότης
Μπότσαρης. Αν συνεχίσουµε ευθεία στην οδό Ιντζέ, ο δρόµος θα
µας οδηγήσει στην περιοχή Αφροδίτης ή Κεφαλόβρυσο. Εδώ, βρίσκεται το 3ο ∆ηµοτικό Σχολείο της
πόλης και πάνω από αυτό, στον
υπερκείµενο καταπράσινο λόφο,
δεσπόζει ο ιερός ναός του Αγίου
Γεωργίου. Ο ναός είναι πέτρινος,
βυζαντινού ρυθµού. Ο Παυσανίας
αναφέρει ότι στην περιοχή αυτή
υπήρχε λατρευτικό σπήλαιο της
θεάς Αφροδίτης. Απέναντι από την
πλατεία Κεφαλόβρυσου, που είναι
γεµάτη από παραδοσιακά καφενεδάκια, στον µικρό λοφίσκο, στη
θέση «Τσουκάρι», πέτρινα σκαλοπάτια οδηγούν σε µικρό πλάτωµα,
στο οποίο βρισκόταν το Ασκληπιείο, ιερό του Ασκληπιού. Εκεί, διασώζονται ορισµένες δυσδιάκριτες
αρχαίες ελληνικές αφιερωµατικές
επιγραφές, λαξευµένες πάνω σε
βράχο. Επιστρέφουµε στην πόλη
από την οδό Τζαβέλλα, και συναντάµε στα δεξιά την πλατεία
∆ήµου Φαρµάκη, κεντρική πλατεία
Ναυπάκτου, το πιο πολυσύχναστο
µέρος της πόλης, καθώς εδώ βρίσκεται η κεντρική αγορά, µε σύγχρονα
εµπορικά,
τράπεζες,
παραδοσιακά καφενεία και µοντέρνες καφετέριες.
Στην πλατεία στέκει ο ανδριάντας
του «Άγνωστου Στρατιώτη».
∆ίπλα από την πλατεία βρίσκεται
το κτήριο της Εθνικής Τραπέζης
που ήταν η παλαιότερη κατοικία
του οπλαρχηγού Γιάννη Φαρµάκη.
Βόρεια του κτηρίου αυτού, στην
οδό Νικολάου Ι. Φαρµάκη, βρίσκεται το Μουσείο Κειµηλίων 1821.
Πρόκειται για ένα καλαίσθητο κτήριο, µε καµπυλόγραµµες πόρτες,
µέσα στο οποίο εκτίθενται πολύτιµα κειµήλια της οικογένειας Φαρµάκη από την εποχή του
Απελευθερωτικού Αγώνα.
Αφήνοντας πίσω µας την κεντρική
Οι ψαράδες δίνουν χρώµα στο λιµάνι
Παραλίες
Α
ν για κάτι ξεχωρίζουν οι δύο παραλίες της πόλης, το Γρίµποβο
ανατολικά και η Ψανή δυτικά,
είναι για τα αιωνόβια πλατάνια
τους, δίπλα στο κύµα. Φυτεµένα
τα περισσότερα εξ αυτών την δεκαετία του ‘50, σήµερα χαρίζουν τον βαθύ
τους ίσκιο στους επισκέπτες της περιοχής. Σηµείο
ξεκούρασης και περιπάτου για τους µεγάλους, αλλά και ατέλειωτου παιχνιδιού
για τους µικρούς, οι δύο παραλίες της πόλης, που τους καλοκαιρινούς µήνες πεζοδροµούνται αποτελούν το απόλυτο σκηνικό χαλάρωσης. Βραβευµένες µε γαλάζιες σηµαίες, προσφέρουν όλες τις υπηρεσίες που θα ικανοποιήσουν και τον πιο
απαιτητικό επισκέπτη, που θέλει να συνδυάσει το µπάνιο του µε το φαγητό και
τον καφέ του. Αν, πάλι, θέλετε να επικεντρωθείτε στις... βουτιές, µπορείτε να
επισκεφθείτε τις όµορφες παραλίες των χωριών της γειτονικής Φωκίδας: Χιλιαδού, Μοναστηράκι, Σκάλωµα, Μαραθιάς και Σεργούλα.
134
πλατεία, συνεχίζοντας στην οδό
Αθηνών, συναντάµε στα δεξιά µια
µικρή πλατεία, στολισµένη µε την
προτοµή του ευεργέτη της πόλης
∆ηµητρίου Παπαχαραλάµπους.
Στην πλατεία αυτή, όπως µας πληροφορεί ο περιηγητής Salvator,
βρισκόταν το «Τζαµί του Οµέρ
Εφέντη», ερείπια του οποίου διασώζονταν µέχρι το 1940. Προχωρώντας, συναντούµε το ∆ηµαρχείο
Ναυπάκτου, ένα παραδοσιακό
κοµψό κτήριο, δωρεά της οικογένειας Κοζώνη.
Πάνω από το ∆ηµαρχείο, στεγάζονται οι οικονοµικές υπηρεσίες της
πόλης, το Ειρηνοδικείο, η Οικονοµική Υπηρεσία του ∆ήµου, και η
∆.Ε.Υ.Α.Ν. (παλαιότερα εδώ στεγαζόταν η Υγειονοµική Υπηρεσία
Ναυπάκτου). Στην περιοχή αυτή
βρίσκεται και η Παπαχαραλάµπειος Ελληνοαµερικανική ∆ηµόσια
Κεντρική
Βιβλιοθήκη
Ναυπάκτου, µία από τις καλύτερα
οργανωµένες βιβλιοθήκες της
χώρας. Το νεοκλασικό κτήριο που
στεγάζει τη βιβλιοθήκη χτίστηκε
το 1955 από τον ∆ηµ. Παπαχαραλάµπους.
Στον κεντρικό δρόµο, σε µικρή
απόσταση από το ∆ηµαρχείο, βρίσκεται, στα δεξιά, το σπίτι στο
οποίο γεννήθηκε ο ιστοριοδίφης
και λογοτέχνης Γιάννης Βλαχογάννης.
ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ
Στο ∆ήµο Ναυπάκτου ενσωµατώνονται διοικητικά 13 όµορες κοινότητες: ο Λυγιάς, το Ξηροπήγαδο και η ∆άφνη, που αποτελούν την φυσική
συνέχεια του αστικού ιστού της Ναυπάκτου προς
τα ανατολικά, η Μαµουλάδα και η Αφροξυλιά
προς τα δυτικά, η Βελβίνα, η Βλαχοµάνδρα, τα
Πιτσινέικα, η Βοµβοκού, η Σκάλα και το Παλαιοχωράκι, που βρίσκονται στις νότιες πλαγιές των
ορεινών απολήξεων του βουνού Ριγάνι, το Ριγάνι
και το Νεόκαστρο.
∆ήµος Αποδοτίας
Ο
Φωτο: Πάνος Τσούσης
∆ήµος Αποδοτίας έχει
πληθυσµό 2.598 κατοίκους
σύµφωνα µε την απογραφή
του 2001 και έδρα του είναι το
χωριό Άνω Χώρα. Ο ∆ήµος αποτελείται από 20 ορεινά χωριά. Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της
Αιτωλοακαρνανίας και συνορεύει
µε τρεις άλλους Νοµούς (Ευρυτανία, Φθιώτιδα και Φωκίδα). Το
όνοµά του προέρχεται από τον αρχαίο λαό των Αποδοτών και
υπήρχε ως ∆ήµος ήδη από το 1835
µε έδρα τότε τη Μεγάλη Λοµποτινά
(σηµερινή Άνω Χώρα).
www.apodotia.gr
Η
Άνω Χώρα είναι, ίσως, το
σηµείο αναφοράς για την
ορεινή Ναυπακτία. Κατάφερε να γίνει ένας αξιοζήλευτος
προορισµός, αναδεικνύοντας παράλληλα τη Ναυπακτία, χάρη στη φυσική οµορφιά αλλά και την
ευαισθησία των κατοίκων της που
επέτρεψαν στο παραδοσιακό χρώµα
του χωριού να µείνει αναλλοίωτο.
Ο χρόνος στην Άνω Χώρα, γνωστή
παλαιότερα ως Μεγάλη Λοµποτινά,
αποκτά άλλη διάσταση και οι καθηµερινοί ρυθµοί σε έχουν ήδη εγκαταλείψει κατά την πανέµορφη
διαδροµή από τη Ναύπακτο.
Ξεκινώντας από την πολύβουη
πρωτεύουσα της πάλαι ποτέ επαρχίας Ναυπακτίας και γνωρίζοντας
µε τη σειρά τα χωριά Κάτω ∆άφνη,
Παλαιόπυργο, Λιµνίστα, Τερψιθέα
και Ελατού, τα 58 χιλιόµετρα του φιδωτού δρόµου θα σε προϊδεάσουν
για όσα επακολουθούν στον προορισµό σου, την Άνω Χώρα. Πολύ πρόσφατα, δόθηκε στην κυκλοφορία ο
δρόµος που ενώνει τη Λιµνίστα µε
την Άνω Χώρα µέσα από τη Μακριά
Ράχη. Είναι πολύ πιο σύντοµος,
άσφαλτος, αλλά δεν περνά από τα
χωριά Τερψιθέα και Ελατού.
Το τοπίο, ειδικά απ’ την Τερψιθέα
και πάνω, ξυπνά τα βασικά σου ένστικτα και η σκέψη, µακριά από
πληκτρολόγια και οθόνες, θα σε ταξιδέψει στο φυσικό wallpaper, στην
«επιφάνεια εργασίας του Θεού».
Η Άνω Χώρα διαφέρει, γιατί εκεί
που πλέον συναντάς χλιδάτες καφετέριες, κυριλέ εστιατόρια και κατεψυγµένους ανθρώπους, βρίσκεις
ταβερνάκια, παραδοσιακά καφενεία
και φρέσκες ιδέες.
Έχοντας επενδύσει πολλά και µε τη
βοήθεια ευρωπαϊκών προγραµµάτων όπως το Leader+, οι άνθρωποι
της περιοχής παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε µαγευτικό πε-
ριτύλιγµα.
Πέντε µόλις χιλιόµετρα από την
Άνω Χώρα βρίσκεται η Κάτω Χώρα,
ένα µικρό χωριουδάκι, που τα τελευταία χρόνια, λόγω της ξενοδοχειακής
µονάδας που διατηρεί, έχει γίνει
γνωστή στο πανελλήνιο.
∆έκα χιλιόµετρα ασφαλτόδροµου
χωρίζουν της Αµπελακιώτισσα από
την Άνω Χώρα, ενώ παλαιότερα ονοµαζόταν Κοζίτσα, και βρίσκεται χτισµένη σε ύψος 1.000 µέτρων. Οι
κάτοικοι τον χειµώνα είναι λιγοστοί,
όµως το καλοκαίρι παρατηρείται θεαµατική αύξηση του πληθυσµού. Ο
χώρος που περιβάλλει την Αµπελακιώτισσα είναι πλούσιος σε πυκνή
βλάστηση µε κυρίαρχα τα έλατα και
τις καστανιές. Πιο χαµηλά, ο ποταµός Κότσαλος, που µε τη φιδίσια
διαδροµή του διασχίζει το άγριο φαράγγι του Κάκαβου και τη µικρή κοιλάδα του. Στην πλούσια και πυκνή
βλάστηση γύρω και µέσα στο χωριό,
όσοι γνωρίζουν, θα βρουν πολλά
από τα µοναδικά βότανα της φύσης,
ρίγανη, χαµοµήλι, τσάι, αγριοµάραθο
κ.α. Ο οικισµός ολοένα και εµπλου-
τίζεται, καθώς παλιά πετρόχτιστα
ανακαινίζονται, ξαναζωντανεύοντας
το χωριό. Η Αµπελακιώτισσα έχει
χαρακτηριστεί ως «ιερά κιβωτός της
Ναυπακτίας», λόγω των πλούσιων
και σπάνιων εκκλησιαστικών της
θησαυρών, µε την Ιερά Μονή της
Παναγίας της Αµπελακιώτισσας να
ξεχωρίζει.
Τριάντα πέντε µόλις χιλιόµετρα από
τη Ναύπακτο και σε υψόµετρο 630
µ. βρίσκεται το γραφικό χωριό Λιµνίστα. Είναι το πρώτο χωριό που
συναντάµε στη διαδροµή µας για
την ορεινή Ναυπακτία, και αποτελούσε πάντα τον συγκοινωνιακό
κόµβο, το «πέρασµα» για είκοσι και
πλέον χωριά της ανατολικής Ναυπακτίας και δυτικής ∆ωρίδας. Εκεί κάποτε σταµατούσαν οι «κλούβες», τα
παλαιά λεωφορεία που στοίβαζαν
µέσα ανθρώπους και πραµάτεια,
κότες και άλλα τετράποδα- για να
πιουν οι διψασµένοι και ταλαιπωρηµένοι επιβάτες τους ένα ποτήρι δροσερό νερό, να πάρουν στα όρθια ένα
λουκούµι, να ξαποστάσουν και
138
καινισµένη µικρή πλατειούλα και
κάτω από τον πλάτανο αναβλύζει παγωµένο νερό που θα ξεδιψάσει τους
περαστικούς, οι οποίοι µπορούν να
συνδυάσουν τη στάση τους και µε
παραδοσιακό φαγητό στις δύο γειτονικές ταβέρνες. Αν δε έχουν όρεξη
Φωτο: Πάνος Τσούσης
«αγκοµαχώντας» να πάρουν και πάλι
το δρόµο για τον τελικό προορισµό
τους, µέσα στις σκόνες και στη ζέστη
το καλοκαίρι, και στις λάσπες, το
κρύο, τις βροχές και τα χιόνια το χειµώνα.
Το ίδιο ισχύει και σήµερα. Στην ανα-
Μονοπάτι Κάκαβου
Τ
ο µονοπάτι του Ηρακλή είναι γνωστό
στους κατοίκους της περιοχής µας
ως µονοπάτι του Κάκαβου, ονοµασία
προερχόµενη από το οµώνυµο φαράγγι
του Κάκαβου, και αποτελούσε βασικό
άξονα επικοινωνίας της Άνω Χώρας µε το
διπλανό χωριό της Αµπελακιώτισσας. Το
1998 το ΤΕΙ Μεσολογγίου µε σχετική µελέτη του, επιχείρησε την αξιοποίηση τεσσάρων µονοπατιών που συνέδεαν τα
χωριά και τους οικισµούς της Αιτωλίας µεταξύ τους και µε το Θέρµο, που ήταν το
θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο αποφάσεων της Αιτωλικής Συµπολιτείας.
Ένα από αυτά τα µονοπάτια ήταν το µονοπάτι του Κάκαβου, το οποίο µετονοµάστηκε από το Τ.Ε.Ι σε µονοπάτι του Ηρακλή,
επειδή, σύµφωνα µε τη µελέτη, από εκεί
περνούσε ο Ηρακλής προερχόµενος από
την αρχαία Πλευρώνα (κοντά στο σηµερινό
Μεσολόγγι), προκειµένου να φτάσει στην
Εύβοια, για να παντρευτεί την ∆ηιάνειρα,
κόρη του Πλευρώνα. Κατά τη διάρκεια των
ερευνών που έκανε το ΤΕΙ Μεσολογγίου
βρέθηκαν επιφανειακά ευρήµατα της αρχαίας εποχής, όπως νοµίσµατα και τάφοι.
Όσον αφορά το περιβαλλοντικό µέρος,
εφόσον το µονοπάτι αυτό συντηρηθεί
σωστά και καταγραφούν τα φυτικά είδη
της περιοχής, που είναι πάνω από 300, θα
µπορούσε να αποτελέσει ένα ζωντανό βοτανικό µουσείο όπου κάθε επισκέπτης θα
απολαµβάνει την φυσική διαδροµή δίπλα
στα τρεχούµενα νερά του φαραγγιού, ενώ
παράλληλα θα βοηθήσει σε εκπαιδευτικά
& ερευνητικά προγράµµατα.
Η διαδροµή από Άνω Χώρα προς το πλησιέστερο χωριό της Αµπελακιώτισσας,
όπου βρίσκεται η οµώνυµη ιστορική Ιερά
Μονή µε την εικόνα της Παναγίας και το
χέρι του Αγίου Πολυκάρπου, είναι τρεις
ώρες περίπου αργό περπάτηµα δίπλα σε
έλατα, καστανιές, κέδρους, πουρνάρια,
ιτιές και πλατάνια. Αυτή η παραποτάµια
βλάστηση ποικίλλει ανάλογα µε την εποχή,
δηλαδή την άνοιξη υπάρχουν κάθε λογής
για περπάτηµα, αξίζει να ανηφορίσουν προς τη «Μακριά Ράχη». Το
τοπίο θα τους ανταµείψει.
H Τερψιθέα βρίσκεται σε υψόµετρο
750 µ. στους πρόποδες του όρους
Τριτσόβα ή Κερασοβούνι. Χτισµένη
σε αυτή τη θέση εδώ και 500 χρόνια,
παλαιότερα ονοµαζόταν Ρωµιά και
Βετολίστα (ή Βετολίτσα). Χτισµένη
µέσα στην πανέµορφη φύση της µε
εξαιρετική θέα, διατηρεί µικρό µόνιµο πληθυσµό, ο οποίος αυξάνεται
σηµαντικά τους καλοκαιρινούς
µήνες, λόγω των επισκεπτών. Στο
χωριό λειτουργεί λαογραφικό µουσείο, το οποίο στεγάζεται στο παλαιό
∆ηµοτικό Σχολείο του χωριού, µε
πολλές συλλογές από την παραδοσιακή ζωή. Πιο πέρα βρίσκεται το δηµοτικό ξενοδοχείο, και η λιθόστρωτη
πλατεία µε τον ιστορικό µεγαλοπρεπή πλάτανο.
Η Ελατού, είναι χτισµένη αµφιθεατρικά στα κατάντη του βουνού Κερασοβούνι (Οµάλια), δηλαδή σε περιοχή
ορεινή πολύπλοκη και δύσβατη µε
αγριολούλουδα, το καλοκαίρι νόστιµες
αγριοφράουλες και το φθινόπωρο πολλές
ποικιλίες µανιταριών. Ο βαθµός δυσκολίας
της διαδροµής χαρακτηρίζεται µέτριος, δεν
ενδείκνυται για µικρά παιδιά και κρίνεται
απαραίτητος οδηγός γνώστης της περιοχής.
βαθιές χαράδρες και ποικίλη διαµόρφωση του εδάφους. Μέχρι το 1928
είχε Σλάβικο όνοµα, το οποίο πήρε
κατά την επιδροµή και εγκατάσταση
στην περιοχή των εποικισθέντων σε
αυτή Σλάβων, και ονοµαζόταν Ελετσού ή Ελετζού, που στα Σλάβικα σηµαίνει ευήλιο. Η µετονοµασία της σε
Ελατού, η οποία πραγµατοποιήθηκε
πολύ αργότερα, οφείλεται στα πυκνά
ελατοδάση που την περιβάλλουν.
Πότε χτίστηκε το χωριό στη θέση
που βρίσκεται τώρα δεν βρέθηκαν
χρονολογικά ντοκουµέντα. Σύµφωνα, όµως, µε τις µαρτυρίες, το
χωριό άρχισε να µεταφέρεται σε
αυτή τη θέση ευθύς αµέσως µετά
την απελευθέρωσή του από τους
Τούρκους, δηλαδή στις αρχές του
1829. Σήµερα στην Ελατού ο επισκέπτης, εκτός από πλούσιο φυσικό περιβάλλον, θα βρει οργανωµένες
υποδοµές διαµονής και εστίασης.
Ο Ασπριάς είναι κτισµένος αµφιθεατρικά σε υψόµετρο 754 µέτρα στους
πρόποδες µεταξύ των βουνών Αετόπετρας Μακριάς ράχης και Μακρυνόρους. Το χωριό είναι καλυµµένο σε
µεγάλο ποσοστό από δάσος βελανιδιών, πουρναριών, κουµαριών, αριών
και κέδρων. Στις ρεµατιές αφθονούν
τα πλατάνια. Το κλίµα του χωριού
είναι ξηρό και ήπιο το χειµώνα και
δροσερό το καλοκαίρι. Οι λιγοστοί
κάτοικοι του Ασπριά ασχολούνται σήµερα µε περιορισµένης κλίµακας
καλλιέργεια δηµητριακών, κηπευτικών, αµπελιών καθώς και µε την
κτηνοτροφία.
Τους καλοκαιρινούς µήνες το χωριό
ζωντανεύει. Στον Ασπριά δεν θα
βρείτε ενοικιαζόµενα δωµάτια. Θα
βρείτε όµως καλό φαγητό όλο το
χρόνο.
Η Αναβρυτή, χτισµένη σε υψόµετρο
730 µέτρων ονοµαζόταν παλαιότερα
“Βετοψίστα” και πήρε το σηµερινό
της όνοµα το 1925 από τα πολλά νερά
που αναβλύζουν εδώ. Την καλοκαιρινή περίοδο το χωριό σφύζει από
ζωή, ενώ πολλά σπίτια ανακαινίζονται και πολλά καινούργια πέτρινα
χτίζονται. Πάρα πολλοί είναι εκείνοι
Φωτο: Πάνος Τσούσης
139
που προτιµούν να περνούν το µεγαλύτερο διάστηµα του χρόνου στο
χωριό απολαµβάνοντας το καθαρό
οξυγόνο, το δροσερό νερό και το
καλό κλίµα. Κρυµµένο στο βάθος
µιας κατάφυτης ρεµατιάς, βορειοανατολικά του χωριού, βρίσκεται ένα
αληθινό µνηµείο της φύσης, µε λαµπερούς σταλακτίτες και σταλαγµίτες, το σπήλαιο της ∆ρακότρυπας.
Το σπήλαιο είναι γνωστό από το 1958
και έχει εξερευνηθεί σε έκταση 1100
τ.µ., σε µήκος διαδρόµων 500µ. πε-
ρίπου. Πρόκειται για καλλιτέχνηµα
της φύσης µε λίµνες, υπόγειο ενεργό
ποτάµι και πλήθος σταλαγµιτών και
σταλακτιτών που δηµιουργούν ποικίλα σχήµατα και σχέδια.
Το Γρηγόρι είναι ένα από τα πλέον
αποµακρυσµένα και άγονα χωριά.
Βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού «Τσεκούρι» (Πύργος), χτισµένο
µέσα στα έλατα, και συνορεύει δυτικά µε το βουνό αυτό, ανατολικά µε
έναν παραπόταµο του Ευήνου, βόρεια µε την έκταση του χωριού Ελα-
τόβρυση και νότια µε το βουνό Βλαχοβούνι.
Η Κεντρική, ριζωµένη προσήλια σε
υψόµετρο 1050µ µέσα σε πανύψηλα
έλατα και καστανιές, στην ποδιά του
όρους Τσακαλάκι, έχει φυσικό περιβάλλον απαράµιλλης οµορφιάς Οι
πεζούλες µε τα λιθοδέµατα και τα
σταράλωνα µας δείχνουν τον τιτάνιο
αγώνα επιβίωσης των κατοίκων,
όπου ξεστρωµατώντας τη γη, καλλιεργούσαν σιτάρι και καλαµπόκι για
να το κάνουν ψωµί να θρέψουν την
οικογένειά τους.
Το ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Κοκκινοχωρίου αποτελείται από δύο χωριά:
Το Κοκκινοχώρι και το Χρύσοβο, τα
οποία απέχουν το ένα από το άλλο
µόλις δύο χιλιόµετρα. Τα δύο αυτά
χωριά µαζί µε το γειτονικό χωριό Λιµνίστα είναι γνωστά ως «Λεβεντοχώ-
ρια». Το Χρύσοβο είναι χτισµένο σε
υψόµετρο 655 µέτρα στην νότια απόληξη της Μακριάς Ράχης. Η θέση
είναι αµφιθεατρική και έχει πολύ
καλό κλίµα, που το απολαµβάνουν οι
λιγοστοί κάτοικοι του.
Το Χρύσοβο έχει στην περιοχή του
και ένα πολύ σπουδαίο ιστορικό µνηµείο. Είναι ο ναϊσκος του Σωτήρος, ο
οποίος είναι ό,τι έχει αποµείνει από
την Ιερά Μονή Μεταµορφώσεως του
Σωτήρος, που χτίσθηκε περίπου το
13ο αιώνα. Από γραπτές πηγές γνωρίζουµε πως το Μοναστήρι αυτό χτίσθηκε από το Μοναστήρι της
Βαρνάκοβας και ήταν µετόχι του. Το
λιθόστρωτο δάπεδο, το λιθόκτιστο τέµπλο, η Αγία Τράπεζα από ατόφια πελεκητή πέτρα και πάνω από όλα ο
αγιογραφικός διάκοσµος των τεσσάρων (!) διαφορετικών ζωγραφικών
περιόδων µάς δίνουν να καταλάβουµε ότι εδώ πάµε πολύ πίσω στην
Ιστορία.
Η Καλλονή βρίσκεται στα νοτιοδυτικά
της οροσειράς Πύργου. Το όνοµα το
έλαβε το 1928. Πριν ονοµαζόταν
Στρωµίνιανη, επειδή «Στρώµη» ήταν
το όνοµα της τοποθεσίας αυτής.
Είναι από τα µικρότερα χωριά της
Αποδοτίας και κατοικείται κυρίως
τους καλοκαιρινούς µήνες.
Το Καταφύγιο (πρώην Αµόρανη),
χωριό περιποιηµένο και ζωντανό,
βρίσκεται κάτωθι του Μακρυνόρους
και σε υψόµετρο 600 µ. Η περιοχή
αυτή υπήρξε κατά την Τουρκοκρατία
πραγµατικό καταφύγιο, λόγω του
βραχώδους και απόκρηµνου της περιοχής, όπου βρίσκονται και πολλά
σπήλαια. Στο Καταφύγιο ανήκει και
ο συνοικισµός Γολέµι.
Ιερά Μονή Παναγίας Αµπελακιώτισσας
Τ
ο Μοναστήρι της Παναγίας της Αµπελακιώτισσας (ή
µονή Κοζίτσης) βρίσκεται πάνω από το οµώνυµο χωριό,
περίπου 16 χλµ. απ' την Άνω Χώρα. Ιδρύθηκε το 1455
όταν, όπως θέλει η παράδοση, ένας βοσκός από το χωριό
βρήκε µια εικόνα της Θεοτόκου κάτω από ένα δέντρο που σώζεται ακόµα και σήµερα. Η εικόνα αυτή λέγεται ότι προερχόταν από το χωριό Αµπελάκια Θεσσαλίας, το οποίο λεηλάτησαν
οι Οθωµανοί µετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ο πρώτος ναός κτίστηκε το 1456, ενώ από το 1475 στην µονή
βρίσκεται λάρνακα µε το δεξί χέρι του Αγίου Πολυκάρπου,
πρώτου επίσκοπου Σµύρνης. Το µοναστήρι είναι γνωστό για τη
λατρευτική εικόνα της Παναγίας, τα λείψανα του χεριού του
Αγίου Πολυκάρπου, τον χρυσοκέντητο επιτάφιο της Μαριώρας, περίφηµης κεντήστρας της Πόλης, και το παραδοσιακό
πανηγύρι που γίνεται το ∆εκαπενταύγουστο. Μέσα στο χωριό
της Αµπελακιώτισσας βρίσκεται και ο ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος διαθέτει ένα εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέµπλο
σπάνιας τέχνης που κατασκευάστηκε γύρω στα 1748.
141
Ο Πόδος, χτισµένος στους πρόποδες τους όρους Τσακαλάκι είναι το
µικρότερο χωριό του ∆ήµου µε
µόλις 10 κατοίκους κατά την τελευταία απογραφή. Η κοινότητα αυτή
έχει ιδρυθεί από αρχαιοτάτων χρόνων, επιβίωσε κατά τον Μεσαίωνα
και την εποχή της Επαναστάσεως.
Η τοποθεσία ονοµάζεται και «Τουρκόµνηµα».
Φωτο: Πάνος Τσούσης
Η Ελατόβρυση είναι κτισµένη σε
υψόµετρο 870 µέτρων ανάµεσα σε
δύο χείµαρρους, στο βορειότερο
τµήµα της Ναυπακτίας. Το παλιό
όνοµα του χωριού ήταν Βοϊτσά και το
1928 άλλαξε σε Ελατόβρυση. Το νέο
αυτό όνοµα προήλθε από την ύπαρξη
πηγής, στο ανατολικό τµήµα του χωριού, σε µια περιοχή κατάµεστη από
έλατα. Το χωριό απαριθµεί λιγοστούς
µόνιµους κατοίκους, αλλά όπως και τα
περισσότερα χωριά της ορεινής Ναυπακτίας, σφύζει από ζωή κάθε καλοκαίρι. Χτίζονται πολλά καινούργια
σπίτια και γίνονται προσπάθειες για
την αναµόρφωση του χωριού. Στην
όµορφη, κυκλική πλατεία του χωριού
βρίσκονται η εκκλησία, το καφενείο,
αλλά και το λαογραφικό µουσείο. Χτισµένο σε ένα παραδοσιακό δίπατο κτίσµα του περασµένου αιώνα – ο
πρώτος όροφος χρησιµοποιείταν για
τη διαµονή των χωρικών, ενώ ο δεύτερος ως αποθήκη – το λαογραφικό µουσείο φιλοξενεί τα αποµεινάρια µιας
άλλης εποχής. Οικιακά σκεύη, αγροτικά εργαλεία, παραδοσιακές φορεσιές
του περασµένου, αλλά και του προπερασµένου αιώνα κοσµούν το µουσείο.
Τα Κρυονέρια (πρώην Κουτολίστια)
βρίσκονται στις ψηλότερες πλαγιές
του Φτερόπυργου, συνέχεια του
όρους Τσεκούρι. Το χωριό κτίσθηκε
το 1850 περίπου και το 1939 µετονοµάσθηκε σε Κρυονέρια. Από τα ωραιότερα της Ναυπακτίας µέσα σε απείρου
κάλλους φυσικό περιβάλλον.
Στα Κρυονέρια ανήκει και ο οικισµός
της Λάλκας. Ο επισκέπτης µπορεί να
δει και να θαυµάσει τις παλιές εκκλησιές του χωριού (Άγιος Γεώργιος, Παναγία), το νεότευκτο Εκπολιτιστικό
Κέντρο, στο οποίο στεγάζεται και το
Λαογραφικό Μουσείο του χωριού µε
παλιές φωτογραφίες από τη ζωή του
χωριού, εργαλεία κ.α. Μια ευχάριστη
απόδραση είναι η ανάβαση στο όρος
Τσεκούρα, όπου από εκεί µπορεί να
θαυµάσει κανείς τα γύρω χωριά και
την Ευηνολίµνη, τα εκκλησάκια του
Προφήτη Ηλία και τους Αγίους Ταξιάρχες (την εκκλησία που έχτισαν οι
πρώτοι Κρυονερίτες που ήρθαν από
την Σπερχιάδα), και να φτάσουµε στο
πανέµορφο γιοφύρι του Κάκαβου
στον ποταµό Εύηνο.
Γιορτή Κάστανου
Ό
ταν πριν από δέκα και πλέον
χρόνια ο Σύνδεσµος ΆνωΧωριτών Αττικής, ύστερα από
αποδοχή σχετικής πρότασης του Νικολάου Μουστάκα, πραγµατοποιούσε
την πρώτη Γιορτή Κάστανου και τσίπουρου στην Άνω Χώρα, κανείς δεν
µπορούσε να φανταστεί την επιτυχία
της εκδήλωσης, που στις µέρες µας
αποτελεί must των ψαγµένων αποδράσεων.
Στα χρόνια που πέρασαν, η γιορτή
αγκαλιάστηκε απ’ το ∆ήµο, τους επαγγελµατίες, τους ντόπιους, αλλά κυρίως
απ’ τους επισκέπτες που κυριολεκτικά
κατακλύζουν την Άνω Χώρα.
Στις αρχές κάθε Οκτώβρη, τα καζάνια
για την απόσταξη του τσίπουρου και οι
φουφούδες για το ψήσιµο των κάστανων παρατάσσονται στη σειρά στην
καινούργια πλατεία του χωριού έτοιµα
να µας υποδεχθούν.
Το απόγευµα τα τραπέζια γεµίσουν
από τα διάφορα «πεσκέσια» που προσφέρουν οι νοικοκυρές του χωριού,
όπως πίτες, τηγανίτες, λουκουµάδες
και αλλά σπιτικά εδέσµατα. Και επειδή
η απόσταση απ’ το φαγητό και το τσίπουρο ως τον χορό και το γλέντι είναι
απειροελάχιστη, οι παραδοσιακοί οργανοπαίχτες επενδύουν ηχητικά τη
βραδιά.
142
ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΑΠΟ∆ΟΤΙΑΣ
Η Μανδρινή (πρώην Μεγάλη Παλούκοβα) βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Οξυά, έχει
υψόµετρο περί τα 760 µ. Είναι µια από τις πιο
αποµονωµένες κοινότητες του ∆ήµου, η οποία
ζωντανεύει τους καλοκαιρινούς µήνες.
Η Λεύκα χαρακτηρίζεται από αξιόλογο φυσικό
περιβάλλον µε µεγάλη ποικιλοµορφία. Πνιγµένη πραγµατικά στο πράσινο είναι γνωστή και
µε το παλαιότερο όνοµά της που ήταν Μικρή
Παλούκοβα. Αξιοσηµείωτη είναι η παρουσία
Περιβαλλοντικού Κέντρου στο χωριό, το
οποίο όµως σήµερα υπολειτουργεί. Τόσο τα
χειµωνιάτικα Σαββατοκύριακα όσο και τους
καλοκαιρινούς µήνες, πολλοί είναι οι επισκέπτες του.
Η Γραµµένη Οξυά είναι το τελευταίο και
πλέον αποµακρυσµένο χωριό του Νοµού Αιτωλοακαρνανίας στα όρια των Νοµών Φωκίδας και Φθιώτιδας, φωλιασµένο στην αγκαλιά
του βουνού Οξυά. Το παλαιότερο όνοµα του
χωριού ήταν Σιτίστα, προφανώς από τα πολλά
σιτηρά που είχε, αλλά το 1927 πήρε το σηµερινό του όνοµα από µια Οξυά που υπήρχε
στην κορυφή του βουνού στη θέση Ρίπα, όπου
οι καπεταναίοι το χειµώνα, όπως περνούσαν
µε τα παλληκάρια τους για τα χειµαδιά, χάραζαν ένα σηµάδι στον κορµό της ψηλά, δείγµα
ότι πέρασαν από εκεί. Όποιος επιθυµεί να δει
τοπία οµορφότερα από αυτά που δείχνουν οι
φωτογραφίες, ας γεµίσει το ρεζερβουάρ του
αυτοκινήτου του µε βενζίνη, έχοντας µαζί του
λίγα τρόφιµα, κι ας επισκεφτεί το χωριό. Αφήνοντας το αυτοκίνητο στον προαύλιο χώρο του
Άη Θανάση, ας ανηφορίσει µε τα πόδια ανάµεσα στους κέδρους και τα έλατα που στεφανώνουν το χωριό, για να βγει στο δάσος της
Οξυάς. Από την άνοιξη που λιώνουν τα χιόνια
µέχρι και το Φθινόπωρο, λειτουργούν στο
χωριό τρεις ταβέρνες που µπορεί κανείς να
απολαύσει παραδοσιακά φαγητά και γνήσιο
τσίπουρο.
Δήμος Αποδοτίας
Άνω Χώρα, Τηλ.: 26343 60500, 26343 60518, Fax: 26340 41690, apodotia@otenet.gr
∆ήµος Πλατάνου
www.dimosplatanou.gr
Ο
δήµος Πλατάνου µε έδρα τον Πλάτανο, βρίσκεται στο ανατολικό τµήµα του
νοµού Αιτωλοακαρνανίας και συνορεύει στα βόρεια µε την Ευρυτανία. Σηµείο
αναφοράς του ∆ήµου ο ποταµός Εύηνος ο οποίος πλαισιωµένος από τα έργα
των ανθρώπων (γραφικά χωριά, γεφύρια, νερόµυλοι κλπ) συνθέτει έναν τόπο αξιοπρόσεκτο για τον περιηγητή.
Εκτός από τον Πλάτανο, περιλαµβάνει τα παρακάτω χωριά - δηµοτικά διαµερίσµατα:
Άγιος ∆ηµήτριος, Αράχωβα, Αχλαδόκαστρο, ∆ενδροχώρι, Καστανέα, Κλεπά, Λιβαδάκι,
Νεοχώρι, Περδικόβρυση, Περίστα και Χόµορη.
Πλάτανος
Κάτω από ένα πυκνοφυτεµένο
δάσος σε υψόµετρο 880 µέτρα βρίσκεται ο Πλάτανος, ένα παραδοσιακό κεφαλοχώρι της Ναυπακτίας.
Πυκνοκτισµένο, µε ενδιαφέρουσα
αρχιτεκτονική και γεµάτο λιθόστρωτα σοκάκια, το χωριό ατενίζει
το όρος «Ξεροβούνι» ύψους 1.575
µέτρων, του οποίου οι πλαγιές καλύπτονται από θαµνώδεις πρίνους
και κέδρους και από λίγα έλατα.
Η επικρατέστερη εκδοχή αναφέρει
ότι πήρε το όνοµά του από ένα επιβλητικό πλατάνι που βρισκόταν στη
θέση Μεγάλη Βρύση.
Αιτία της πρώτης κατοίκησης της
Πλατάνου, που εικάζεται ότι έγινε
το 17ο αιώνα, ήταν το δύσβατο της
περιοχής που πρόσφερε ασφάλεια
απ’ τις πολεµικές συγκρούσεις,
Τούρκων, Ενετών και αρµατολών,
καθώς και τις επιδροµές ληστών
και πειρατών που έπλητταν την ευρύτερη περιοχή.
Οι κάτοικοι του Πλατάνου του περασµένου αιώνα εξασκούσαν πολλά
επαγγέλµατα. Παράλληλα, το πνευµατικό επίπεδο του Πλατάνου ήταν
υψηλό. Στην ευρύτερη περιοχή
ήταν γνωστό ως «το χωριό των
γραµµάτων» µε καθηγητές, γιατρούς, κ.λ.π. Στην πλειοψηφία τους
όµως οι κάτοικοι ήταν γεωργοί και
κτηνοτρόφοι. Επίσης, στον Πλάτανο άνθισε η αµπελοκαλλιέργεια, η
εκτροφή µεταξοσκώληκα και η µελισσοκοµία.
Σήµερα ο ενεργός πληθυσµός του
Πλατάνου αποτελείται κυρίως από
δηµοσίους υπαλλήλους, ελεύθερους επαγγελµατίες και ελάχιστους
γεωργούς και κτηνοτρόφους, ενώ
το καλοκαίρι το χωριό σφύζει από
ζωή.
Στο ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Πλατάνου ανήκει και ο οικισµός Κάτω
Πλάτανος (πρώην Βονώρτα) που
βρίσκεται λίγο πιο κάτω από τον
Πλάτανο, περίπου δέκα λεπτά µακριά.
Γνωριµία µε τα χωριά του
∆ήµου Πλατάνου
Κάπου εβδοµήντα χιλιόµετρα µακριά από τη Ναύπακτο, βρίσκεται
το χωριό Άγιος ∆ηµήτριος σε υψόµετρο 650 µέτρα. Είναι χτισµένο
στις νοτιοανατολικές πλευρές του
όρους Αρδίνη, µε τα ωραία σπιτάκια
του µέσα σε κήπους και καστανιές
διεσπαρµένα σε µεγάλη έκταση και
σε κατωφερές έδαφος κοντά στην
αριστερή όχθη του ποταµού Εύηνου (Φίδαρη), όπου σήµερα έχει
γίνει το φράγµα.
Η ιστορία του χωριού αναφέρει ότι
επί Τουρκοκρατίας, το 1823, πέρασε
από τον Άγιο ∆ηµήτριο τουρκικός
στρατός και προξένησε µεγάλες καταστροφές. Αν και το χωριό βρισκόταν σε ακµή, οι κάτοικοί του
έφυγαν και πήγαν κοντά στη Λιβαδειά, όπου έκτισαν ένα νέο χωριό
που ονοµάστηκε κι αυτό Άγιος ∆ηµήτριος. Το φράγµα του Ευήνου
και η δηµιουργηθείσα Ευηνολίµνη
στην περιοχή του Αγίου ∆ηµητρίου
δίνουν αναπτυξιακές τουριστικές
Αποµεινάρια µιας άλλης εποχής
146
προοπτικές στην περιοχή.
Όλες οι γειτονιές του χωριού βρίσκονται χτισµένες πάνω στα αντερείσµατα που σχηµατίζουν οι
λοφίσκοι και οι πολλές ρεµατιές,
που έχουν ως συνέπεια το πράσινο
να σκεπάζει τα πάντα. Βελανιδιές,
έλατα και καστανιές ζώνουν τα σπίτια, τους δρόµους και τα σοκάκια.
Ακριβώς αντίκρυ του Αγίου ∆ηµητρίου βρίσκεται η Αράχωβα, ένα
ορεινό πανέµορφο κεφαλοχώρι, το
πολυπληθέστερο Τοπικό ∆ιαµέρι-
Η Αράχωβα
σµα στο κέντρο και προς τα βόρεια
του ∆ήµου Πλατάνου. Βρίσκεται
πάνω στον άξονα της 24ης Επαρχιακής Οδού Ναυπάκτου - Καρπενησίου και σε καίρια γεωγραφική
θέση, όπου ο αρχαίος δρόµος οδηγούσε στο Θέρµο, στο "Κοινό των
Αιτωλών"
Η Αράχωβα αρχικά ήταν χτισµένη
στη θέση Παναγιά και αργότερα µεταφέρθηκε στην περιοχή όπου σήµερα υπάρχει ο συνοικισµός
«Παλαιοχώρι». Λόγω, όµως, καθίζησης πριν από τρεις µε τέσσερις αιώνες, το χωριό καταστράφηκε και
µεταφέρθηκε στη θέση «Παλιαράχωβα», ώσπου να καταλήξει στη σηµερινή του τοποθεσία "Φακές", που
βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά
του όρους "Κοκκινιά", κατά τον 16ο
αιώνα.
Το όνοµα Αράχωβα κατά µια εκδοχή είναι Σλαβικό και θα πει «καρυδότοπος». Το χωριό δεσπόζει
στην περιοχή, µε υπέροχη θέα στην
Ευηνολίµνη και στο φαράγγι του
Φίδαρη και έχει µακρόχρονη ιστορική διαδροµή στο διάβα των αιώνων.
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου
Σ
το κέντρο του Πλατάνου υψώνεται
επιβλητικός ο Ναός του Αγίου Νικολάου µε τα δυο περικαλλή και µεγαλοπρεπή πυργωτά καµπαναριά,
χτισµένος µε σχέδιο ρυθµού Βασιλικής
το έτος 1846. Οι πρώτοι κάτοικοι του
χωριού και στην ίδια θέση µε τη σηµερινή έστησαν την πρώτη τους µικρή εκκλησία, κάτι σαν τα σηµερινά
εξωκλήσια. Το 1742 ο Νικόλαος Ροντήρης, µε δική του δαπάνη, έχτισε την
νέα εκκλησία, τον Άγιο Νικόλαο, ανάλογη µε τις ανάγκες της εποχής, και η
γυναίκα του Αργυρώ, από δικές της οικονοµίες, αφιέρωσε το ξυλόγλυπτο τέµπλο που τοποθετήθηκε το 1747. Στις
25 Φεβρουαρίου του 1846 αρχίζει και
πάλι η ανέγερση του ναού. Το τέµπλο,
το εικονοστάσιο, τα δυο κωδωνοστάσια
και το ρολόι έγιναν µε δαπάνες του µε-
γάλου ευεργέτη του Πλατάνου Νικ. Α.
Μαραθέα. Τα κωδωνοστάσια που κοσµούν τρεις βαρύηχες καµπάνες είναι
αφιερωµένα από τον Ι. Ροντήρη. Η επιβλητικότητα και η εσωτερική οµορφιά
του Ναού περιγράφεται µε τα πιο εντυπωσιακά λόγια από το διδάσκαλο Σ.
Κωτσόπουλο: «Μεγαλοπρεπής, ευπρεπής και επιβλητικός, στην εξωτερική
του εµφάνιση, ο ναός του Αγίου Νικολάου ανηγέρθη το 1846 µε συνεισφορές των κατοίκων και προσωπική
εργασία αυτών. ∆ιευρύνθηκε και αποπερατώθηκε το 1869 µε την συνεισφορά της τότε εκκλησιαστικής
επιτροπής και των εν Ρουµανία ενεργειών των αδελφών Μαραθέα. Ο απλός
προσκυνητής που το πρώτον επισκέπτεται του ναού του Αγίου Νικολάου
µένει εκστατικά έκθαµβος από την έκ-
παγλον εσωτερική του διακόσµηση και
οπουδήποτε βρεθεί εκφράζεται µε τα
πλέον επαινετικώς λόγια γι’ αυτόν».
Σκηνικό για ταινία έχει γίνει στο παρελθόν η πανέµορφη πλατεία του Πλατάνου
Πλατανου
Η Αράχωβα σήµερα προσελκύει
πολλούς επισκέπτες, ιδίως την καλοκαιρινή περίοδο.
Το Αχλαδόκαστρο (πρώην Αρτοτίβα) χτισµένο σε υψόµετρο 750 µέτρων είναι το αρχαιότερο χωριό του
τέως ∆ήµου Προσχίου. Η αλλαγή
του ονόµατος του χωριού από Αρτοτίβα σε Αχλαδόκαστρο έγινε το
έτος 1928 (ΦΕΚ 156Α/1928) και προέρχεται από την σύνθετη λέξη
Αχλάδι και Κάστρο, επειδή το χωριό
παράγει πολλά αχλάδια και έχει
πολλά κάστρα λόγω της φυσικής
του τοποθεσίας.
Το έδαφος είναι κατάλληλο για την
κτηνοτροφία. Το καλοκαίρι είναι
θερµό ενώ ο χειµώνας είναι ψυχρός. Πολιούχος του χωριού είναι ο
Άγιος Νικόλαος (6 ∆εκεµβρίου),
λόγω του χειµώνα όµως είναι αδύνατη η µετακίνηση των χωριανών
από την Αθήνα και τις άλλες πόλεις,
γι’ αυτό και καθιερώθηκε το πανηγύρι να γίνεται κάθε χρόνο στις 15
Αυγούστου, ηµέρα εορτασµού της
Παναγίας της Θεοτόκου, περίοδος
που το χωριό παρουσιάζει µεγάλη
κίνηση.
Το ∆ενδροχώρι (πρώην Τέρνοβα)
είναι κτισµένο σε υψόµετρο 900
µέτρα, σε µια πτυχή της ανατολικής
πλαγιάς τους όρους Κοκκινιά κάτω
από το ύψωµα Ξεροβούνι και κοντά
στο ποταµό Εύηνο. Πήρε το όνοµά
του από ένα ωραίο πυκνοφυτεµένο
δάσος από έλατα και δρυς. Παλιά το
χωριό ονοµαζόταν Τέρνοβα, που
σηµαίνει αγκαθωτό στεφάνι και εικάζεται ότι είναι χτισµένο σε προχριστιανική εποχή. Είναι ένα από τα
“ξεχασµένα” γραφικά χωριά της
Ναυπακτίας και η µετάβαση σ’ αυτό
αποζηµιώνει όσους αγαπούν την
ελληνική ύπαιθρο, τη φύση αλλά και
την περιπέτεια. Σήµερα το χωριό
κατοικείται το καλοκαίρι από τους
∆ενδροχωρίτες που το επισκέπτονται, ενώ τον χειµώνα είναι σχεδόν
ακατοίκητο, αν και ένας επισκέπτης
τον χειµώνα µπορεί να απολαύσει
το θαυµάσιο ορεινό τοπίο.
Η Καστανιά, χτισµένη αµφιθεατρικά στη δυτική απόκρηµνη
πλευρά του όρους Αρδίνη και σε
υψόµετρο 800 µέτρων, στέκει ανάµεσα σε βαθύσκιωτες ρεµατιές από
πλατάνια, έλατα και βελανιδιές που
καταµαρτυρεί στον επισκέπτη την
αυστηρή οµορφιά µιας άγριας
φύσης.
Με µακρόχρονη ιστορία, η Καστανιά βρίσκεται σε απόσταση 68 χιλιοµέτρων από την πόλη της
Ναυπάκτου και 3 χιλιοµέτρων από
την Ευηνολίµνη, τη λίµνη που δηµιουργήθηκε µε το φράγµα του Ευήνου.
Το κέντρο του χωριού, µε τις λιθόκτιστες δοµές του, την λιθόστρωτη
πλατεία του, τα αιωνόβια πλατάνια
του, τα άφθονα τρεχούµενα νερά
του και το άριστα διαµορφωµένο
στον ίδιο χώρο κατάστηµά του,
προδιαθέτει τον επισκέπτη για ευχάριστη διαµονή. Η παλαιά πέτρινη
εκκλησία του Αϊ-Γιάννη, το πέτρινο
παραδοσιακό κτίσµα του σχολείου
και το ξωκλήσι του Αϊ-Λια κοσµούν
τον ευρύτερο καταπράσινο χώρο. Η
παραδοσιακή φιλοξενία και η φιλότιµη περιποίηση από τους ντόπιους
αποτελούν την έκφραση στην αναζήτηση της συντροφιάς και του
ανταµώµατος.
Το χειµώνα οι µόνιµοι κάτοικοι
είναι ελάχιστοι, αλλά το καλοκαίρι το
επισκέπτονται πολλοί για λίγες
148
Ευηνολίµνη
Η
εκρηκτική αύξηση του πληθυσµού του λεκανοπεδίου Αττικής
δηµιούργησε και αυξηµένες ανάγκες σε πόσιµο νερό για τους κατοίκους της πρωτεύουσας. Η λύση
βρέθηκε στον Εύηνο και, µε την ολοκλήρωση του φράγµατος, τα νερά
απ' τα Βαρδούσια συγκεντρώνονται
στην τεχνητή λίµνη 3,5 χιλιάδων
στρεµµάτων που σχηµατίστηκε στην
κοιλάδα του Αγίου ∆ηµητρίου. Από
εκεί µε υπόγεια σήραγγα το νερό
µεταφέρεται στο φράγµα του Μόρνου, για να οδηγηθεί στην Αθήνα.
Η Ευηνολίµνη, παρότι δεν έφερε τα
επιδιωκόµενα
αντισταθµιστικά
οφέλη στην περιοχή (ο ∆ήµος Πλατάνου τα βγάζει δύσκολα πέρα και
παραµένει ένας απ' τους φτωχότερους οικονοµικά ∆ήµους της περιοχής), δηµιούργησε ένα νέο πολλά
υποσχόµενο οικοσύστηµα. Το υγρό
στοιχείο δίνει νέες προοπτικές ανάπτυξης στην περιοχή και ήδη πολλές
τουριστικές επιχειρήσεις είτε έχουν
κάνει την εµφάνισή τους είτε βρίσκονται στα σκαριά. Πάντως, ο δρόµος είναι ακόµη µακρύς...
µέρες ξεκούρασης και ξεγνοιασιάς.
Η Κλεπά χτισµένη στη δεξιά όχθη
του ποταµού Ευήνου έχει προικιστεί απλόχερα απ' τη φύση µε φυσική οµορφιά και άφθονα νερά. Το
Μέγα Ρέµα µε τις πηγές στον ΑϊΓιάννη χωρίζει την Κλεπά στα δύο,
στην Άνω Κλεπά (Μαχαλάς) και
στην Κάτω Κλεπά, προσφέροντας
στη µακραίωνη ιστορία του χωριού
Ο Πλάτανος έχει δύο µουσεία, το Λαογραφικό Μουσείο - Πνευµατικό
Κέντρο και το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, για τα οποία γίνεται
αναλυτική αναφορά στην ενότητα των πολιτιστικών του ∆ήµου Πλατάνου.
ζωή αλλά και πλούτο.
Από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους
και από δηµοσιευµένες ιστορικές
πηγές προκύπτει ότι το χωριό πολλές φορές καταστράφηκε και οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν. Άλλες
φορές, όπως από το 1763 έως το
1770, οι κάτοικοι το εγκατέλειψαν,
επειδή δεν µπορούσαν να πληρώσουν στους Τούρκους το βαρύ φορολογικό χρέος.
∆ραστήριοι οι κάτοικοι του χωριού
δεν δίσταζαν τόσο στη γεωργία, όσο
και στην κτηνοτροφία να αναζητούν
βελτιωµένες ποικιλίες αγροτικών
ειδών και βελτιωµένες ράτσες ζώων.
Ενδεικτικά
αναφέρουµε
την
εκτροφή µεταξοσκώληκα για την
παραγωγή µεταξιού, την αµπελουργία (µοναδική η ποικιλία Κλεπαΐτικο),
την καπνοκαλλιέργεια, τις βελτιωµένες ποικιλίες καρυδιάς και οπωροφόρων, καθώς και τις βελτιωµένες
ράτσες στην οικόσιτη και κοπαδιαστή
κτηνοτροφία. Σήµερα οι ελάχιστοι νέοι
κάνουν τα πρώτα βήµατα στη βιολογική εκτροφή ζώων.
Οι λίγοι µόνιµοι κάτοικοι του χωριού
- ηλικιωµένοι οι περισσότεροι - περιµένουν την «ανάπτυξη» και τα οφέλη
της. Οι επισκέπτες εκτός από τη φυσική οµορφιά θα νοιώσουν την Κλε-
παΐτικη φιλοξενία, θα απολαύσουν
κόκκινο κρασί και θα γευτούν ντόπια
προϊόντα.
Το παλαιό όνοµα του χωριού Λιβαδάκι ήταν Αβώρανη και είναι κτισµένο στην ανατολική πλαγιά του
όρους Κοκκινιά. Το αρχικό χωριό
ήταν κτισµένο στη δεξιά όχθη του
ποταµού Ευήνου περίπου δεκαπέντε (15) λεπτά µακριά από την κοίτη
του, σ’ ένα απότοµο µέρος που δεν
το προσβάλλει ο βοριάς και που σήµερα σώζεται µε την ονοµασία
Παλιά Αβώρανη ή Αµπέλια, επειδή
εκεί αντέχει πολύ το κλήµα.
Το χωριό µεταφέρθηκε στη σηµερινή ωραιότατη τοποθεσία όταν
λόγω της αύξησης του πληθυσµού
στην θέση Παλαιά Άβώρανη κατά
την Τουρκοκρατία οι απαιτήσεις
τόσο σε άφθονο, δροσερό νερό όσο
και σε επίπεδη έκταση ήταν τόσο µεγάλες που αδυνατούσαν να καλυφθούν από την θέση εκείνη.
Το χωριό στην νέα του θέση πήρε το
όνοµα Λιβαδάκι, επειδή ήταν πράγµατι καλό λιβάδι που το χρησιµοποιούσαν για παραθερισµό οι ποιµένες
που ανέβαιναν από τον κάµπο.
Το Νεοχώρι βρίσκεται χτισµένο στη
Φωτο: Πάνος Τσούσης
νότια διακλάδωση του βουνού Ψηλός
Σταυρός σε υψόµετρο 730 µέτρα και
η έκταση που καταλαµβάνει ο οικισµός είναι µόλις 100 στρέµµατα, ενώ
πλήθος άλλων στρεµµάτων είναι δασικές εκτάσεις, βοσκότοποι, καλλιεργούµενα εδάφη και εκτάσεις
καλυπτόµενες από τα νερά των χειµάρρων, των ρεµάτων και της Λίµνης του Ευήνου.
Η προφορική παράδοση αναφέρει και τα ευρήµατα συνηγορούν- ότι
πρέπει να προϋπήρξαν τρεις τουλάχιστον οικισµοί στον ευρύτερο χώρο
του Νεοχωρίου.
Κατά την παράδοση φαίνεται πως
εγκαταλείφτηκαν, οι µεν δύο πρώτοι
οικισµοί αφού πρώτα οι κάτοικοι
τους αποδεκατίστηκαν από κάποιο
φοβερό θανατικό, ο δε τρίτος οικισµός το 1826, όταν τα στρατεύµατα
του Σκόδρα Πασά ερχόµενα από τη
∆οµνίστα µέσω ψηλού Σταυρού, για
την πολιορκία του Μεσολογγίου, πέρασαν µέσα από το χωριό και προέβησαν σε κακοποιήσεις και
καταστροφές.
Οι κάτοικοι του χωριού όπως και
σε κάθε χωριό σχεδόν των Κραβάρων συνεχώς µειώνονται λόγω
της εσωτερικής και εξωτερικής
µετανάστευσης. Έτσι το χειµώνα
έχει γύρω στους 80 µόνιµους κατοίκους. Το καλοκαίρι, όµως, γεµίζει από κόσµο και θυµίζει
παλιές καλές εποχές.
Ο επισκέπτης µπορεί να περιπλανηθεί σε πολλά όµορφα σηµεία
του
χωριού,
να
πραγµατοποιήσει εκδροµές και
περιπάτους µε θέα το µαγευτικό
τοπίο (προς Σπηλιά, προς Φαράγγι-Κλινοβίτη, προς Ψηλά
Αλώνια-Καρφοπεταλιά, από Κανελλάκη προς πηγή Αρκουδόρρεµα, προς πηγή Πουρί, προς
Άγιο Γεώργιο-Εικόνισµα, προς
Παλιόγουρνα, προς Ασπρόβρυση
από πλατεία), να γνωρίσει από
κοντά και να θαυµάσει το οργανωµένο Λαογραφικό Μουσείο και
να απολαύσει τη νόστιµη τοπική
κουζίνα στις ταβέρνες του χωριού.
Η Περδικόβρυση είναι χτισµένη στη
βόρεια πλαγιά και στο χαµηλότερο
µέρος του βουνού Τσεκούρα, σε υψόµετρο 600 µέτρα µε θέα τα νερά του
Ευήνου. Παλιότερα το χωριό ονοµαζόταν Σινίστα και µετονοµάστηκε σε
Περδικόβρυση το 1938.
Είναι ένα χωριό γεµάτο πέτρινα σπίτια
που περιβάλλονται από αυλές µε λουλούδια και κληµαταριές, κάνοντάς το
να ξεχωρίζει, ενώ πάνω από το χωριό
υπάρχει ένα πανέµορφο δάσος, κατάφυτο από έλατα. Οι κάτοικοί στο µεγαλύτερο µέρος της είναι γεωργοί και
Άποψη της Ευηνολίµνης
κτηνοτρόφοι.
Το καλοκαίρι γεµίζει από ντόπιους και
ξένους επισκέπτες, ενώ τον χειµώνα
το επισκέπτονται αρκετοί για να απολαύσουν τα όµορφα χιονισµένα τοπία
και να γευθούν τα νόστιµα φαγητά.
Στη Βορειοδυτική γωνιά της Ναυπακτίας, εκεί που σµίγουν τα σύνορα της
Αιτωλοακαρνανίας µε την Ευρυτανία
και την Τριχωνίδα, βρίσκεται ένα
µικρό, γραφικό και πανέµορφο χωριό,
η Περίστα, µε άσπρα σπιτάκια σκαρφαλωµένα το ένα πάνω στο άλλο, σε
υψόµετρο 900 µέτρα.
150
Είναι χτισµένη αµφιθεατρικά και σε
έδαφος πετρώδες στη δυτική και αρκετά απότοµη πλαγιά του Ξεροβουνιού, ενός ψηλού βουνού µε
υψόµετρο 1.575 µέτρα, και την ζώνουν αρκετά ψηλά βουνά. Το έδαφος
της Περίστας είναι επικλινές και συγκρατείται µε πεζούλια και µάντρες,
τις λεγόµενες “ζαγάδες”, που σήµερα
µένουν ακαλλιέργητες. Οι µόνιµοι
κάτοικοι είναι λιγοστοί και ασχολούνται κατά κύριο λόγο µε την κτηνοτροφία, τις οικοδοµικές εργασίες και
την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών
για δική τους χρήση. Επίσης, λειτουργούν καταστήµατα κάποια σε ετήσια
βάση και κάποια άλλα το καλοκαίρι µε
δραστηριότητες παντοπωλείου, κρεοπωλείου, ψησταριάς και καφενείου.
Το καλοκαίρι τα πλακόστρωτα σοκάκια της Περίστας σφύζουν από ζωή,
θυµίζοντας παλιές καλές εποχές.
Η Χώµορη είναι κτισµένη στη µεσαία
πλευρά του απόκρηµνου ορούς Αρδίνη και κάτω από δασώδη λόφο σε
έδαφος κατωφερές και µε όψη αµφιθεατρική. Στη δυτική της πλευρά
περνάει ο χείµαρρος Ποταµάκι ενώ
στην ανατολική της πλευρά εκτείνονται οι λοφοσειρές της Παπαδιάς.
Απέχει εξήντα έξι (66) χιλιόµετρα
από την Ναύπακτο και είναι ένα από
τα πιο εύφορα χωριά της ορεινής
ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ
Ναυπακτίας και ίσως και το αρχαιότερο, αφού έκανε την εµφάνισή του
στις αρχές του 17ου αιώνα.
Οι κάτοικοί του χωριού σήµερα είναι
λιγοστοί και ασχολούνται κυρίως µε
τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Στη Χώµορη ανήκει και ο οικισµός
της Αγίας Τριάδας που είναι χτισµένος αµφιθεατρικά στους πρόποδες
του όρους Ξεροβούνι µέσα σε
δάσος δρυών και άλλων δέντρων,
σε έδαφος εύφορο και σε υψόµετρο 500 µέτρων περίπου, ενώ χαµηλότερα περνάει το ποτάµι, ο
Κότσαλος. Το κλίµα του είναι πολύ
καλό µε θερµό καλοκαίρι και µέτριο
χειµώνα.
Δήμος Πλατάνου
Πλάτανος: 26343-60600, 26340-62122, www.dimosplatanou.gr
Φωτο: Αρχείο ∆ήµου Πυλήνης
∆ήµος Πυλήνης
www.dimospilinis.gr
Ο
∆ήµος Πυλήνης αποτελείται από 11 χωριά. Βρίσκεται σ’ ένα µοναδικό περιβάλλον, µε
πλούσιες εναλλαγές του φυσικού τοπίου. Κατάφυτες βουνοπλαγιές και γραφικά φαράγγια, που σχηµατίζουν τα νερά των ποταµών Μόρνου, Ευήνου και των παραποτάµων
τους Κότσαλου και Πόριαρι, λιγοστές κοιλάδες, πρωτογενείς φυσικοί ήχοι, πετρόχτιστα γεφύρια, σπίτια, χάνια, µύλοι, λιγοστοί µόνιµοι κάτοικοι, γεµάτοι ανθρωπιά, και πλούσιες µνήµες
από µια εποχή που φεύγει, είναι τα θέλγητρα του ∆ήµου µας.
Ένας τόπος, που µπορεί να ξυπνά τις αισθήσεις και να αποτελεί καταφύγιο για τον καταπονηµένο σύγχρονο άνθρωπο, που αποµακρύνεται ολοένα και περισσότερο από τον φυσικό τρόπο
ζωής. Ένας τόπος, που ενεργοποιεί τη σκέψη, καθώς αναδεικνύει το σεβασµό και τη σοφία που
έδειχνε ο άνθρωπος στο περιβάλλον που γεννιόταν και µεγάλωνε, δηµιουργώντας ουσιαστικούς
δεσµούς.
Σε µια εποχή που η ταυτότητα αποτελεί ζητούµενο, οι άνθρωποι της Πυλήνης προσπαθούν να
σώσουν αυτό που η φύση τους χάρισε απλόχερα και να διατηρήσουν τη φυσιογνωµία των χωριών τους. Για να µπορούν οι δηµότες, οι φίλοι και όσοι τους επισκέπτονται να κατανοούν και
να απολαµβάνουν την αλληλένδετη σχέση φύσης – ανθρώπου – πολιτισµού.
Γνωριµία µε τα χωριά του
∆ήµου Πυλήνης
Το Ανθόφυτο (πρώην Γρανίτσα)
είναι κτισµένο στην ανατολική πλαγιά του βουνού Βελσινιάς, σε κατωφερικό και πετρώδες έδαφος, σε
υψόµετρο 600 µ. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν «τρανό χωριό» και οι κάτοικοί
της
ήταν
εύποροι.
Συνοικισµός του Ανθοφύτου είναι η
Λεπτοκαρυά, κτισµένη σε υψόµετρο
1060 µ., που εγκαταλείφθηκε στα
1965, λόγω καθιζήσεων. Πάνω από
το χωριό, στη µαγευτική ελατόφυτη
περιοχή της Αγίας Κυριακής, όπου
και η οµώνυµη εκκλησία, που πρωτοκτίσθηκε στα 1819, γιορτάζει στις 7
Ιουλίου, και είναι η πολιούχος του
∆ήµου Πυλήνης. Στην περιοχή λειτουργεί ξενώνας του Συλλόγου Λεπτοκαρυωτών
και
ταβέρνα.
Ονειρώδης ο περίπατος µέσα στο
δάσος για την πηγή και το παλιό χάνι
της Παπαδιάς, που έδωσε το όνοµά
της σε όλη την οροσειρά.
Ο Γάβρος (πρώην ∆έλγα) βρίσκεται
αραιοχτισµένος στη δυτική πλαγιά
του Μακρύορου (ή Μακρυνόρους),
σε υψόµετρο 760 µ., αντικρυστά από
το Ανθόφυτο, µε το οποίο τον χωρί-
ζει η βαθιά κοιλάδα του Τρανορέµατος.
Στο Γάβρο, ο σηµερινός επισκέπτης
θα ατενίσει τα σκούρα ελατοδάση
της Αγίας Κυριακής, τη θάλασσα του
Κορινθιακού και τµήµα της Αιγιάλειας. Μέσα στο τραχύ τοπίο της πέτρας και του πουρναριού, ανάµεσα
στα χωριάτικα σπίτια, ενδιαφέρον
παρουσιάζει ο ενοριακός ναός του
Αγίου ∆ηµητρίου, που κτίστηκε στα
1853. Μπροστά από τον Άγιο ∆ηµή-
τριο, κτίστηκε, πριν από τριάντα χρόνια, το κοινοτικό καφενείο.
Η ∆ορβιτσά βρίσκεται σκαρφαλωµένη σε υψόµετρο 700 µ., στους κατάφυτους πρόποδες του βουνού
Καρδαράς. Στα πυκνά δάση της περιοχής του χωριού, ληµέριαζαν της
κλεφτουριάς τα παλικάρια και του
1821. ∆ιασώζονται τέτοια τοπωνύµια, όπως του «Σαδήµα το ∆ένδρο»,
«η πηγή του Βαλτινού», «∆έντρο του
Κάτω Κάµπος Στάνωµας
Γρανίτσα», «Ξανθή», «Ταµπούρια». Ο
επισκέπτης, σήµερα, αντικρίζει ένα
πετρόχτιστο και περιποιηµένο
χωριό, καλοβαλµένο στο ορεινό
τοπίο. Ο επιβλητικός ναός της
Αγίας Παρασκευής, της ενορίας
του χωριού, πανηγυρίζει στις 26
Ιουλίου. Το πέτρινο κτήριο (1953)
του σχολείου έχει διαµορφωθεί και
λειτουργεί ως Πνευµατικό Κέντρο,
µε ιστορικολαογραφική συλλογή
και δανειστική βιβλιοθήκη. Γραφικά και ιστορικά ξωκλήσια υπάρχουν στην περιφέρεια της
∆ορβιτσάς, και µάλιστα σε ωραίες
τοποθεσίες.
Πυληνίων Ποιµενικός Βίος
Ο
∆ήµος Πυλήνης είναι ένας ορεινός ∆ήµος στο κεντροδυτικό
τµήµα της Ναυπακτίας. Ανάµεσα σε
γραφικά φαράγγια που σχηµατίζονται
από τα νερά των ποταµών που διατρέχουν την περιοχή και σε µια συστοιχία
κατάφυτων
βουνών
βρίσκονται τα έντεκα χωριά που
απαρτίζουν την Πυλήνη.Τέτοιες περιοχές αποτελούν διέξοδο και καταφύγιο για τον σύγχρονο άνθρωπο,
καθώς του δίνουν τη δυνατότητα να
βιώνει και να κατανοεί την αλληλένδετη σχέση φύσης – ανθρώπου –
πολιτισµού. Στο πνεύµα αυτό το
Πνευµατικό – Πολιτιστικό Κέντρο του
∆ήµου Πυλήνης διοργανώνει κάθε
καλοκαίρι την εκδήλωση Πυληνίων
Ποιµενικός Βίος. Σε αυτή αναβιώνουν δρώµενα της ποιµενικής ζωής
στο βελανιδόδασος Ρουπάκια Στύλιας. Οι κτηνοτρόφοι της περιοχής
πρωτοστατούν και αναπαριστάνουν
σκηνές από τη παραδοσιακή ποιµενική ζωή. Στην βαθύσκιωτη έκταση
Φωτο: Αρχείο ∆ήµου Πυλήνης
154
του δρυόδασους αναβιώνει η πορεία
των κτηνοτρόφων από τα χειµαδιά
στα ξεκαλοκαίρια, στήνονται οι «ταράτσες» µε όλα τα υπάρχοντα (κουδούνια, κύπρια, γκλίτσες, ταγάρια και
κάπες), καταφθάνουν τα άλογα που
κουβαλούν όλα τα αναγκαία, µπαίνουν οι σούβλες στη φωτιά, ετοιµά-
Η Ελευθέριανη βρίσκεται κτισµένη
σε υψόµετρο 760 µ. σε βάθος χοάνης, που σχηµατίζεται από ψηλές
ελατοσκέπαστες βουνοκορφές. Πλησιάζοντας κάποιος στην Ελευθέριανη (τη λένε και Λευτέριανη),
αντικρίζει τα πρώην καλλιεργούµενα
ξέφωτα τριγύρω από το χωριό και
τους δύο µαχαλάδες, που τους χωρίζει ρεµατιά. Χαρακτηριστικό της
Ελευθέριανης είναι τα πολλά νερά
και τα πλατανορέµατα. Το χωριό κατοικείται τουλάχιστον από το 1575,
ενώ η παράδοση λέει ότι εδώ δεν πάτησε ποτέ τουρκικό πόδι. Στις µέρες
µας, ελάχιστοι είναι οι µόνιµοι κάτοικοι, αλλά το καλοκαίρι το χωριό σφύζει από ζωή. Στο κέντρο του χωριού
λειτουργεί λαογραφικό µουσείο.
Η Μηλιά βρίσκεται στα 800 µ. υψόµετρο, στα βορειοδυτικά της Μαλαθούρας (1417 µ.),
αµφιθεατρικά
κτισµένη και πνιγµένη στο πράσινο.
Σύµφωνα µε την παράδοση, το
ζεται το βούτυρο στην καράµπα και
το τυρί στην καρδάρα, µαγειρεύεται
βραστό στα καζάνια, φτιάχνονται παραδοσιακά εδέσµατα για να φιλέψουν
τους επισκέπτες. Όλοι µαζί διασκεδάζουν µε αυθεντική παραδοσιακή
µουσική, τραγουδώντας και χορεύοντας σε αυτούς τους σκοπούς.
χωριό καταστράφηκε από τους
Τούρκους, οι κάτοικοι σκόρπισαν για
να το επανεποικίσουν οριστικά το
1836. Η Μηλιά διακρίνεται για την αµφιθεατρική της θέση, µοιάζει µε φυσικό παρατηρητήριο µε ανοικτό
ορίζοντα. Στέµµα στην κεφαλή της
και προστάτης της από τα νερά είναι
ένας πανέµορφος ελατιάς.
Πέρα από τα έλατα, κέδροι, δρυόδεντρα, πουρνάρια, πλατάνια και άλλα
θαµνοειδή, συνθέτουν έναν ζωγραφικό πίνακα. Από τον ελατιά µέχρι το
ποτάµι, τον Κότσαλο, οι εναλλαγές
του τοπίου µε τις ζαγάδες και τα πεζούλια, την πυκνή βλάστηση, αλλά
και τα µισογκρεµισµένα καλύβια,
ξαφνιάζουν ευχάριστα τον περιπατητή.
Σήµερα, ο επισκέπτης αντικρίζει ένα
µικρό συγκεντρωµένο χωριό, που
εκπέµπει ζεστασιά. Στο έµπα του
χωριού, προβάλλει το εκκλησάκι του
Προφήτη Ηλία, ενώ ο ενοριακός
ναός της Αγίας Παρασκευής, που
γιορτάζει στις 26 Ιουλίου, ανεγέρθηκε το 1898.
Ο Παλαιόπυργος (πρώην Βελβίτσαινα) αποτελείται από πολλούς µαχαλάδες, που είναι χτισµένοι
αµφιθεατρικά στην κοιλάδα του Βελβιτσανιώτικου ρέµατος, στα 700 µ.
υψόµετρο. Στα 1825 και 1827, το
χωριό κάηκε από τους Τούρκους και
οι κάτοικοι σκόρπισαν σε διάφορες
κατευθύνσεις. Όταν επανήλθαν,
έκτιζε ο καθένας το σπίτι του κοντά
στο χωράφι του, και, έτσι, σήµερα, ο
Παλαιόπυργος αποτελείται από οκτώ
συνοικίες, που βρίσκεται η καθεµιά
σε αρκετή απόσταση από την άλλη.
Έχοντας το προνόµιο να είναι το κοντινότερο χωριό του ∆ήµου Πυλήνης στη Ναύπακτο, σήµερα ο
Παλαιόπυργος διατηρεί αρκετούς
κατοίκους, που µπορεί να µην καλλιεργούν όλες τις ζαγάδες του παρελθόντος, ωστόσο διατηρούν πολλά
οπωροφόρα δέντρα, κήπους και
αµπέλια.
Ο Παλαιόπυργος έχει δεκαέξι ναούς,
ενώ, λόγω των πολλών νερών, κατασκευάστηκαν γύρω στους δώδεκα
νερόµυλους. Από αυτούς, οι οκτώ
έχουν αναγνωρισθεί ως διατηρητέα
µνηµεία, καθώς πρόκειται για αντιπροσωπευτικό δείγµα κτηρίων ειδικής χρήσης, σηµαντικών για τη
µελέτη της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής.
Η Ποκίστα είναι κτισµένη σε υψόµετρο 850 µ., στις πλαγιές του βουνού
Καλπάκι, σε έδαφος κατωφερικό,
µέσα σε χαράδρα. Στα 1825, κάηκε
από τους Τούρκους και κάποιοι από
τους κατοίκους, όταν επανήλθαν
έκτισαν τα σπίτια τους στη σηµερινή
θέση. Τα χωράφια µε τα πεζούλια
που συγκρατούν το χώµα και δηµιουργούν τις ζαγάδες σε ένα κατωφερικό τόπο είναι, ακόµα και σήµερα,
ένα δείγµα των προσπαθειών για τη
ζωή σε έναν τόπο άγονο, όπως είναι
σχεδόν όλη η βόρεια Ναυπακτία.
Κοντά στο κέντρο του χωριού, υπάρχει ενοριακός ναός, ο Άγιος Νικόλαος
(1877). Επίσης, ο ναός της Παναγίας (Κοίµηση της Θεοτόκου). Το χωριό πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου.Εντυπωσιακή
είναι η δεντροστοιχία µε τις πανύψηλες
λεύκες στο δρόµο προς τον Πλάτανο.
Η Σίµου, ανέκαθεν κεφαλοχώρι, έδρα του
∆ήµου Πυλήνης, είναι σκαρφαλωµένη σε
υψόµετρο 850 µ., στις νοτιοδυτικές υπώρειες του βουνού Καλπάκι της µεγάλης
οροσειράς της Παπαδιάς. Μέσα στο χωριό
παρουσιάζουν µεγάλο ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον τρία κτήρια, τα
οποία έχουν χαρακτηριστεί και ως διατηρητέα. Πρόκειται για το ναό της Παναγίας, του 1869, µε το δυτικότροπο
καµπαναριό, το εντυπωσιακό κτήριο του
∆ηµαρχείου, και το κτήριο που στέγαζε
παλαιότερα το ∆ηµοτικό Σχολείο, και σήµερα φιλοξενεί τις συνεδριάσεις του ∆ηµοτικού Συµβουλίου του ∆ήµου.
Εντύπωση, επίσης, προκαλεί ο ναός του
Αγίου Γεωργίου, µε την αυστηρή αρχιτεκτονική δοµή, καθώς και το αρχοντικό
της οικογένειας Ξύδη. Τα περισσότερα
σπίτια του χωριού διακρίνονται για την
Γεφύρι της Αρτοτίβας
Η
περιπέτεια ξεκινά αφήνοντας το αυτοκίνητο στο “καρέλι”, την πεζογέφυρα που
ενώνει τον Άνω Κάµπο Στράνωµας µε τον οικισµό Ντοσούλας
στην Κάτω Χρυσοβίτσα Θέρµου.
Το πέρασµα της πεζογέφυρας
είναι µια ενδιαφέρουσα εµπειρία, αφού, περνώντας το, έχεις
µια αίσθηση αβεβαιότητας. ∆εν
µοιάζει ιδιαίτερα σταθερό και ο
φόβος δηµιουργεί αδρεναλίνη
και αυτή µε τη σειρά της ενθουσιασµό. Η αλήθεια, βέβαια, είναι
ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος και έτσι µπορείτε να το περάσετε άφοβα. Περνώντας
απέναντι ξεκινά µια όµορφη πεζοπορία περίπου 40 λεπτών για
να φτάσουµε στο γεφύρι της Αρτοτίβας. Απαραίτητο είναι να
έχετε µαζί σας άφθονο νερό. Στη
διαδροµή θα έχετε τη δυνατότητα να θαυµάσετε από ψηλά τα
∆ιπόταµα, το σηµείο όπου σµίγει
ο Εύηνος µε τον παραπόταµό
του τον Κότσαλο. Μετά από λίγο
το γεφύρι θα ξεπροβάλει µπροστά σας. Οι δυο µεγάλοι βράχοι
στους οποίους είναι χτισµένο,
παρέχουν προστασία από τον
ήλιο. Ιδανικό σηµείο για να κάνετε πικ νικ και να ξεκουραστείτε, απολαµβάνοντας την
οµορφιά του τοπίου. Το γεφύρι
της Αρτοτίβας βρίσκεται στον
φυσικό δρόµο που συνδέει την
Τριχωνίδα µε την ορεινή Ναυπακτία, ανάµεσα σε δύο βραχώδεις
και απότοµους λόφους, αποτελεί δε σηµείο αναφοράς για τους
ντόπιους και άρρηκτα συνδεδε-
µένο µε την ιστορία, την οικονοµία και την κοινωνική ζωή της
ευρύτερης περιοχής. Είναι το
παλαιότερο γεφύρι που σώζεται
σήµερα στον ποταµό Εύηνο,
είναι κτισµένο σε θέση µοναδική στο στενότερο σηµείο του
ποταµού, λίγο πριν συναντήσει
τον παραπόταµό του Κότσαλο
(∆ιπόταµα), πάνω στο παλιό µονοπάτι που συνδέει την Κάτω
Χρυσοβίτσα µε το Αχλαδόκαστρο (πρώην Αρτοτίβα). Εξυπηρετούσε
τις
ανάγκες
επικοινωνίας όχι µόνο των δύο
χωριών αλλά και της ευρύτερης
περιοχής, της ορεινής ενδοχώρας (Ναυπακτία, Καρπενήσι,
Θεσσαλία) µε τον κάµπο της
Τριχωνίδας, το Μεσολόγγι και
τις ακτές του Ιονίου. Το καλο-
Η Στράνωµα είναι κτισµένη σε υψόµετρο
600 µ., στις δυτικές πλαγιές του βουνού
«Κορφές» και στις βόρειες του βουνού «Αι
Λιάς». Έχει ανοικτό ορίζοντα και πέρα από
τις βουνοκορφές του Απόκουρου. Στη
Στράνωµα ανήκουν οι οικισµοί: ∆ιπόταµα,
Άνω Κάµπος, Κάτω Κάµπος, και Λουτρά
Στάχτης. Ανεβαίνοντας στον Άι Λιά, όπου
υπάρχει το οµώνυµο εκκλησάκι, ο διαβάτης βρίσκεται µπροστά σε µια εκπληκτική
θέα µέχρι τη λίµνη της Τριχωνίδας και την
Κλόκοβα. Από τον Σταυρό στην Παναγία
µπορεί κανείς να δει όλους τους κάµπους
και τον Φίδαρη, και έχει εποπτεία όλης της
περιφέρειας του χωριού. Στην πλατεία
βρίσκεται το παλαιό σχολείο, ενώ στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούσαν πολλοί
µύλοι.
καίρι ο διαβάτης µπορούσε να
περάσει και από άλλα σηµεία του
ποταµού, τον χειµώνα, όµως,
όταν ο Εύηνος είναι "κατεβασµένος", υποχρεωτικά οδηγείται στο
Γεφύρι της Αρτοτίβας. Γραπτές
µαρτυρίες για το Γεφύρι και
ασφαλή χρονολογικά στοιχεία
δεν υπάρχουν. Η τοπική παράδοση το ανάγει στα χρόνια της Α΄
Ενετοκρατίας (1407-1499). Πιθανότατα στο σηµείο αυτό να
υπήρχε παλαιότερο γεφύρι, ακριβώς λόγω της σηµασίας του περάσµατος. Το Γεφύρι στη
σηµερινή του µορφή πρέπει να
κατασκευάστηκε κατά το δεύτερο ήµισυ του 18ου αιώνα, πιθανόν από Ηπειρώτες ή και
ντόπιους µαστόρους. Το πέρασµα αυτό χρησιµοποίησαν και οι
επιζήσαντες Μεσολογγίτες Εξοδίτες προκειµένου να φτάσουν
Το γεφύρι του Κότσαλου
Φωτο: Γιώργος Ασηµακάκης
Η Στύλια είναι κτισµένη σε υψόµετρο 540
µ. σε έδαφος κατωφερικό ανάµεσα σε
ρυάκια και χωράφια. Πάνω από το χωριό
δεσπόζει το πυκνό δασωµένο βουνό Ρου-
Φωτο: Αρχείο ∆ήµου Πυλήνης
εντυπωσιακή πετρόκτιστη δόµησή τους
από ντόπιους µαστόρους.
στον Πλάτανο. Το Γεφύρι είναι
µονότοξο µε άνοιγµα 22,35
µέτρα στο επίπεδο της µέσης
στάθµης του νερού . Η ακτίνα
του τόξου έχει πλάτος 2,20 - 2,40
µέτρα και το πάχος του στο ψηλότερο σηµείο είναι ένα µέτρο
περίπου. Οι δύο πρώτες λιθοσει-
ρές του τόξου από την έδρασή
του στον βράχο αποτελούνται
από λαξευµένους σχιστόλιθους
µεγάλου µεγέθους, ενώ στην
υπόλοιπη κατασκευή γενικά χρησιµοποιούνται µικροί ακανόνιστοι λίθοι συνδεδεµένοι µε
ισχυρότατο κονίαµα.
158
πάκια, το οποίο πήρε το όνοµά του
από ένα είδος βελανιδιάς που λέγεται
Ρουπάκι. Η βουνοπλαγιά «Ρουπάκια» µε το δρυόδασος είναι από τις
πλέον αξιοθέατες τοποθεσίες, που
αναζωογονεί µε την ξεχωριστή
οµορφιά της τον επισκέπτη. Εκεί
βρίσκεται και το παλιό χάνι του
Μπρίνη. Στα πόδια της Στυλιώτικης
περιφέρειας, που βρέχονται από το
ποτάµι Πόριαρης υπάρχει αξιόλογο
πετρογέφυρο, που κτίστηκε γύρω
στα 1885. Στον κεντρικό µαχαλά βρίσκεται ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, και στον
Αποστολαίικο µαχαλά ο ναός της
Αγίας Τριάδας. Το χωριό πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύµατος.
Η Φαµίλα αποτελείται σήµερα από
τέσσερις συνοικισµούς. Οι δυο πεδινοί, ο Πλατανιάς και ο Καρκανιάς, βρίσκονται στις δυο πλευρές
της κοιλάδας που σχηµατίζει ο
Πόριαρης, παραπόταµος του Εύηνου. Οι δυο ορεινοί, η Συκιά
(υψόµ. 520 µ.), κτισµένη στις Β.∆.
πλαγιές του Καστρουµά, αντερείσµατος του βουνού Ριγάνι, και το
Κλεφτάλωνο (υψόµ. 510 µ.), στις
∆. πλαγιές του.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικές για την
αγριάδα τους είναι: οι ρεµατιές Καλαγκούρα, γεµάτη πλατάνια, κουµαριές, αρκετές σπηλιές και
µικρούς καταρράκτες (Κρέµαση),
Κολοµόρω, πλατανότοπος, στέκι
ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΠΥΛΗΝΗΣ
νεράιδων στους τοπικούς µύθους,
ο Σταυρός στη Βρωµίστρα, αποµεινάρι του σταυρώµατος για το
ξόρκισµα των επιδηµιών, η Σκαλούλα, στο δρόµο από το Κλεφτάλωνο προς τη Συκιά, µε τους
άγριους βράχους της, η Τρανή
Βρύση, µε τα ξωτικά της στις τοπικές παραδόσεις, οι Καστανιές, φηµισµένες για το δροσερό νερό τους
στα σύνορα Ριγανίου, Φαµίλας και
Νιόκαστρου, ο Αβράδιαγος, µε τον
βαθύσκιωτο πλατανιά, και η θολωτή πέτρινη «Βρύση τ’ Αγά», στη
θέση Σπαθά. Ενοριακός ναός της
Φαµίλας είναι η Αγία Παρασκευή
στον κάµπο, παλαιά εκκλησία, που
ανακαινίστηκε τα τελευταία χρόνια.
Δήμος Πυλήνης
Σίμου Ναυπακτίας, τηλ.: 26340 62400,62473, www.dimospilinis.gr
∆ήµος Αντιρρίου
Αν και ο ∆ήµος Αντιρρίου ήταν γνωστός,
όλα αυτά τα χρόνια, στο πανελλήνιο
για το πορθµείο του και τελευταία
για τη Γέφυρα, ωστόσο κρύβει πολλές
άγνωστες οµορφιές.
www.antirio.gov.gr
Τ
ο Αντίρριο βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του νοµού
Αιτωλοακαρνανίας και της
επαρχίας Ναυπακτίας. Ιδρύθηκε το
1989 από τις Κοινότητες Αντιρρίου,
Μακύνειας και Μολυκρείου, µε έδρα
το Αντίρριο. Οι πρώην Κοινότητες
αποτελούν πλέον ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα του ∆ήµου. Βόρεια συνορεύει
µε τον ∆ήµο Ναυπάκτου και τον
∆ήµο Χάλκειας, νότια µε Πατραϊκό
και Κορινθιακό κόλπο, ανατολικά µε
Κορινθιακό κόλπον και ∆υτικά µε
τον ∆ήµο Χάλκειας και τον Πατραϊκό κόλπο. Η έκταση του ∆ήµου
ανέρχεται σε 50.794 στρέµµατα και
ο πληθυσµός του σε 2.375 κατοίκουςν σύµφωνα µε την απογραφή
του 2001.
Αντίρριο λέγεται το ακρωτήριο, αλλά
και ο οικισµός, που αρχίζει από το
άκρο του πορθµού και απλώνεται
βόρεια στην αντιρριώτικη πεδιάδα,
που φέρνει το όνοµα Καστελόκαµπος, σε υψόµετρο 4 µέτρων και
έκταση 6.694 στρέµµατα. Απέναντι
από το Αντίρριο, σε απόσταση ενός,
περίπου ναυτικού µιλίου, βρίσκεται
το Ρίο. Ο πορθµός αυτός χωρίζει τον
Μοριά από τη Ρούµελη, και, ειδικότερα, την Αχαΐα από την Αιτωλία,
αλλά και τον Κορινθιακό από τον
Πατραϊκό κόλπο. Περιτριγυρίζεται
από τα ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα Μακύνειας και Μολυκρείου, ως και από
τον Κορινθιακό και τον Πατραϊκό
κόλπο.
Το Αντίρριο, κατά την Τουρκοκρατία, ανήκε στον καζά (επαρχία) του
Βενέτικου και ιδιαίτερα στο Κάτω
Βενέτικο, µετεπαναστατικά στην
Επαρχία Ναυπάκτου και Βενέτικου
(Ναυπακτοβενέτικο), µέχρι το 1833,
που ιδρύθηκε η Επαρχία Ναυπακτίας.
Το Αντίρριο ως οικισµός, κατά τους
µετεπανασταστικούς χρόνους, εµφανίζεται στα 1844 µε 14 κατοίκους,
όσο περίπου και η στρατιωτική
φρουρά, γιατί το φρούριο αποτελούσε στρατιωτικό σταθµό.
Το τοπωνύµιο Αντίρριο είναι γνωστό
από την αρχαία εποχή. Ρίο στην αρχαιοελληνική γλώσσα λέγεται το
ακρωτήριο. Ρίο, λοιπόν, το αχαϊκό
και απέναντί του (αντί) το Αντίρριο,
αλλιώς Μολυκρικόν Ρίον ή Μολύκριον Ρίον, γιατί βρισκόταν στην περιφέρεια της αρχαίας πόλης
Μολυκρείας.
Μακύνεια
Η Μακύνεια περιλαµβάνει τους συνοικισµούς Χαλούλαγα, Μαµάκου,
Αγραπιδόκαµπος, Ρίζα, Μαγκλαραίικα, Κολοβαίικα και Άγιος Πολύκαρπος. Το Μολύκρειο περιλαµβάνει
τους αυνοικισµούς Άγιος Γεώργιος,
Μούι, Πλατανίτης, Άνω Πλατανίτης
και Φραγκαίικα. Η Μακύνεια αποτελεί σήµερα θαυµάσιο παραθεριστικό
κέντρο, µε ωραιότατες ακρογιαλιές
και κατακάθαρη θάλασσα. Η όµορφη
θάλασσα της είναι αρµονικά δεµένη
µε το καταπράσινο και ευωδιαστό
περιβάλλον, συνθέτοντας µια εικόνα
απαράµιλλου κάλλους και οµορφιάς.
Είναι κτισµένη στους πρόποδες του
όρους Κλόκοβα. Η αρχαία µικρή
πόλη Μακυνία (Μακύνεια) βρισκόταν πλησίον του όρους Ταφιασσού
(Κλόκοβα), προς τη µεριά της Μολυκρείας (Μολύκρειο). Περιλαµβάνει
τους συνοικισµούς Ρίζα και Αγραπιδόκαµπο.
Μολύκρειο
Το ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Μολυκρείου βρίσκεται βόρεια του Αντιρρίου, ανατολικά της Μακύνειας,
νότια του Αγραπιδόκαµπου Μακύνειας, βόρεια και ανατολικά συνορεύει µε τον ∆ήµο Ναυπάκτου
(∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα Βλαχοµάνδρας και Βελβίνας), και από τα ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα Ναυπάκτου
χωρίζεται από τον χείµαρρο Πλατανόρεµα (Κάκαβος), και ανατολικά
βρέχεται από τον Κορινθιακό Κόλπο.
Βρίσκεται σε υψόµετρο 80 µέτρων
και η έκτασή του ανέρχεται σε 12.978
στρέµµατα. Το Μολύκρειο, µε το
παλιό του όνοµα Μούι (Μούη), είναι
µετεπαναστατικός οικισµός. Προεπαναστατικός οικισµός στην ίδια περιοχή φαίνεται ότι είναι το χωριό
Άγιος Γεώργιος, που βρίσκεται σε
περίοπτο λόφο (υψόµετρο 281 µέ-
162
Στα Λουτρά του Αγραπιδόκαµπου
τρων), βορειοδυτικά του Μολυκρείου. Το τοπωνύµιο εµφανίζεται στο κατάστιχο του 1830 για
την Εθνική Γη. ∆εν περιλαµβάνεται στις καταστάσεις των οικισµών
της
ίδιας
εποχής.
Εµφανίζεται, όµως, στα 1835 µε
85 κατοίκους.
Αξιοθέατα
Το Αντίρριο, πανάρχαιος οικισµός,
ακολούθησε τις τύχες της γειτονικής
καστροπολιτείας της Ναυπάκτου.
Πολίχνη σήµερα, µετά από τέσσερις
χιλιάδες και πλέον χρόνια πορεία,
είναι µια δυναµική οικιστική οντότητα κοντά στη Ναύπακτο και στην
ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΑΝΤΙΡΡΙΟΥ
Πάτρα. Βέβαια, ο κίνδυνος αποµόνωσης µε τη Γέφυρα υπάρχει, αλλά
το Αντίρριο, µαζί µε τους δύο άλλους
οικισµούς, έχει όλες τις δυνατότητες
για τουριστική ανάπτυξη.
Από τη θέση του, µία µύτη στη θάλασσα, έχει γοητεία και γραφικότητα,
µε τα πορθµεία να πηγαινοέρχονται
και το γραφικό λιµανάκι κολλητό στο
Κάστρο. Ο οικισµός δηµιουργήθηκε
κοντά στο κάστρο και απλώθηκε βόρεια.
Το κυριότερο µνηµείο του Αντιρρίου
είναι βέβαια το µεσαιωνικό κάστρο
του µε τους µεγάλους χώρους, όπου
τους καλοκαιρινούς µήνες γίνονται
πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα «Ζεύξεια», σε ανάµνηση του µεγάλου γεγονότος της ζεύξης Ρίου –
Αντιρρίου. Από το καλοκαίρι του
2005, ονοµάστηκαν «Γέφυρες Πολιτισµού».
Στα νότια του κάστρου υπάρχει µικρός φάρος. ∆εσπόζει στη δυτική
προβλήτα ο ναός του Αγίου Νικολάου, που εγκαινιάστηκε το 1985.
Άλλο µεγάλο αξιοθέατο είναι η Γέφυρα «Χαρίλαος Τρικούπης». Πρόκειται για τη µεγαλύτερη καλωδιωτή
γέφυρα πολλαπλών ανοιγµάτων
στον κόσµο, µε µήκος 2.252 µέτρα
και µε τρία κεντρικά ανοίγµατα των
560 µέτρων και δύο πλευρικά των
286 µ. κάτω από την επιφάνεια της
θάλασσας. Η γέφυρα έχει αντοχή στο
ενδεχόµενο σύγκρουσης δεξαµενόπλοιου 180.000 τόνων µε ταχύτητα 16
κόµβων. Η αντοχή της στους ανέµους και στη θαλασσοταραχή έχει
υπολογιστεί για ταχύτητα ως και 265
χλµ. την ώρα, που ισοδυναµεί µε τυφώνα. Ο όγκος του µπετόν που χρησιµοποιήθηκε για τη συνολική
κατασκευή της γέφυρας είναι
260.000 κ.µ.
Στα ΒΑ, περίπου 1 χλµ. από τον οικισµό, στο λόφο του Αγίου Παντελεήµονος, υπάρχει, µέσα σε δασύλλιο,
γραφική εκκλησία, όπου έχουν διαµορφωθεί οι κατασκηνώσεις της
Μητρόπολης. Στα ΝΑ του λόφου, στο
χείµαρρο που κατεβαίνει απ’ τις Μολυκρειώτικες ράχες, υπάρχει πέτρινο
γεφύρι, µονότοξο, τόξο «λαβής κανίστρου», µάλλον του 2ου µισού του
19ου αιώνα. Είναι παρόµοιο µε το γεφύρι που βρίσκεται στο Πλατανόρεµα
(Κάκαβος),
στα
όρια
Ναυπάκτου και Αντιρρίου. Τα γεφύρια αυτά βρίσκονται στον παλαιό
δρόµο που συνέδεε τη Ναύπακτο µε
το Αντίρριο, προτού γίνει ο σηµερινός «εθνικός».
Άλλα αξιοθέατα που αξίζει να επισκεφτεί κανείς είναι οι παραλίες του
Πλατανίτη και της Μακύνειας. Επίσης, ο δρόµος που διασχίζει την Κλόκοβα προσφέρει µοναδική θέα σε
όλο το ∆ήµο Αντιρρίου. Πανοραµική
θέα του Αντιρρίου µπορεί να απολαύσει κανείς και από το γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, που
βρίσκεται στον οµώνυµο λόφο, στο
δρόµο Μολυκρείου – Αγραπιδοκάµπου, και από το εκκλησάκι της Ανα-
λήψεως στο ∆.∆. Μολυκρείου.
Αξίζει να σηµειωθεί και το αρχαίο θέατρο της Μακύνειας, που
είναι χτισµένο σε εξαιρετική
θέση, από όπου ο επισκέπτης
έχει τη δυνατότητα να θαυµάσει
την πανοραµική θέα στην περιοχή του Αντιρρίου και στις αντικρινές παραλίες της βορειοδυτικής
Πελοποννήσου.
Ανάβαση στην Παλιοβούνα
Γ
εµάτη βουνά η Ναυπακτία, αλλά η
Παλιοβούνα (Κλόκοβα) ίσως το
πιο γνωστό, απ' τον δύστροπο δρόµο
που διατρέχει τη βάση του και αποτελεί τµήµα της Εθνικής Οδού Αντιρρίου-Ιωαννίνων. Για να ανέβουµε
στην κορυφή του δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ορειβατική εµπειρία. Θα χρειαστεί απ' την Εθνική Οδό να
στρίψουµε στο χωριό Ρίζα κι από εκεί
µέχρι το χωριό Άνω Καλαβρούζα,
όπου και θα αφήσουµε το αυτοκίνητο.Περνώντας δίπλα από συστάδες
αιωνόβιων δέντρων, διασχίζοντας
κοιλάδες και ακολουθώντας την κόκκινη µπογιά που οι προνοητικοί ορει-
βάτες τοποθέτησαν για την οριοθέτηση του µονοπατιού, φτάνει κανείς
στην κορυφή, που απέχει µια ώρα
περίπου απ' το χωριό Άνω Καλαβρούζα του ∆ήµου Αντιρρίου.Από
εκεί, πάνω από 1000 µέτρα ψηλότερα
απ' το επίπεδο της θάλασσας, όλα
φαντάζουν µικροσκοπικά: Οι άνθρωποι, τα σπίτια, τα καράβια, η ΓέφυραΡίου Αντιρρίου, τα προβλήµατα...Από
εκεί ψηλά, επίσης, εάν η ατµόσφαιρα
βοηθά, µπορεί κανείς να δει ολόκληρη την Αιτωλοακαρνανία, µέρος
της παραλιακής Φωκίδας, τη Λευκάδα, την Ιθάκη, τη Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο, και φυσικά τα Αχαϊκά βουνά
∆ήµος Ευπαλίου
www.efpalio.gov.gr
Ο
∆ήµος προήλθε από τη συνένωση δεκαέξι κοινοτήτων: Ευπαλίου, ∆ροσάτου, Φιλοθέης,
Τρικόρφου, Κάµπου, Τειχίου, Παλαιοξαρίου, Ποτιδάνειας, Κλήµατος, Μοναστηρακίου,
Μαραθιά, Πύργου, Σεργούλας, Μανάγουλης, Μαλαµάτων και Καστρακίου.
Οι επισκέπτες το καλοκαίρι µπορούν να απολαύσουν τα µικρά γραφικά παραλιακά χωριά, ενώ
το χειµώνα θα ανακαλύψουν τους κρυµµένους θησαυρούς µέσα στη φύση που διαθέτουν τα
ορεινά χωριά.
Το Ευπάλιο
Κατά µήκος του γραφικού παραπόταµου Μαντήλω, που χύνεται στον
Μόρνο, µέσα σε έντονο πράσινο,
βρίσκεται το Ευπάλιο, µε τις πολλές
πηγές και τα πλούσια υπόγεια νερά.
Με τις τρεις πλατείες του (Καρυάς,
Ελευθερίου Βενιζέλου, Αθανασίου
∆ιάκου), τον ενοριακό ναό του Αγίου
Γεωργίου, µε το εντυπωσιακό πετρόκτιστο καµπαναριό - ρολόι, που
δεσπόζει από το 1912 στο κέντρο του
χωριού, µε το Γυµνάσιο - Λύκειο και
το ∆ηµοτικό Σχολείο (πέτρινο κτήριο του 1964), την πετρόκτιστη πηγή
Άµπλας, την Πλατανόβρυση, το Παλιόκαστρο (ή Γύρος ή Χτίρια), όπου
τοποθετείται η αρχαία πόλη Οινεών,
τα παραδοσιακά σπίτια, καθώς και
το καλαίσθητο κτήριο που στεγάζει
το Λαογραφικό Μουσείο και κοσµεί
την είσοδο του χωριού, το Ευπάλιο
είναι ένας γοητευτικός τόπος προορισµού.
Το Ευπάλιο, στην αρχαιότητα, αποτελούσε πόλη των Οζολών Λοκρών
και αναφέρεται πρώτη φορά από
τον Θουκυδίδη κατά τον Πελοποννησιακό πόλεµο. Για την προέλευση
του ονόµατος υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι προέρχεται από το Ευ (καλός) + πάλη,
δηλαδή ότι το Ευπάλιο έβγαζε καλούς παλαιστές, ενώ η δεύτερη από
το Ευ (καλός) + πόλιον (µικρή
πόλη), γιατί στην αρχαία Ιστορία αναφέρεται ως Ευπόλιον.
Ο σηµερινός οικισµός του Ευπαλίου
κτίσθηκε από τους κατοίκους της
Άνω και Κάτω Καρυάς, και το αρχικό του όνοµα ήταν Σουλές. Λίγα
χρόνια πριν από την Ελληνική Επα-
νάσταση του 1821, ο Γάλλος Πρόξενος Ιωαννίνων Πουκεβίλ, επισκέφθηκε την περιοχή και αναφέρει
στο βιβλίο του "Ταξίδιον εις Ελλάδα"
ότι στο Σουλέ ζούσαν 15 οικογένειες.Η απελευθέρωση της περιοχής
από
τους
Τούρκους
ολοκληρώθηκε στις 2 Μαΐου 1829,
µε την απελευθέρωση της Ναυπάκτου. Το 1846 και το 1865, στην κοιλάδα του Σουλέ, δόθηκαν στους
Αγωνιστές της Επανάστασης ως
αποκατάσταση "Εθνικαί Γαίαι", που
όµως ήταν µακριά από τα σπίτια
τους στην Καρυά. Έτσι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Καρυά
και να χτίσουν τον οικισµό που
υπάρχει µέχρι σήµερα, επεκτείνοντας τον αρχικό οικισµό του Σουλέ
και δίνοντάς του το αρχαίο όνοµα
Ευπάλιο.
Πλάι στο κύµα
Ένα από τα πολλά χωριά της πεδιά-
δας του Μόρνου είναι η Χιλιαδού.
Η εύφορη γη πάνω στην οποία θεµελιώθηκε και τα νερά του Κορινθιακού Κόλπου που τη καταβρέχουν
προσδίδουν στην Χιλιαδού µια ξεχωριστή χροιά.
Το µικρό αυτό καµποχώρι περιβάλλεται από καλλιεργήσιµες εκτάσεις
και κάθεται στριµωγµένο σε µια
άκρη της πεδιάδας, δίπλα στη θάλασσα.
Στην είσοδο του χωριού συναντά
κανείς χαµηλά διώροφα σπιτάκια µε
κεραµοσκεπή, απλωµένα εκατέρωθεν του κεντρικού φιδίσιου δρόµου,
που καταλήγει στην παραλιακή
ζώνη. Εκεί, το µικρό καταφύγιο για
τα ψαροκάικα και η αµµουδένια παραλία µήκους 2 χλµ χάρισαν στον
τόπο µια ανερχόµενη τουριστική κίνηση και υποδοµή, προσελκύοντας
παράλληλα επισκέπτες από διάφορα
µέρη της Ελλάδος αλλά και του εξωτερικού.
Το Ευπάλιο
Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας
Η
Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας, βυζαντινό Μοναστήρι
των θρύλων και των παραδόσεων, µε έτος ίδρυσης το 1077 µ.Χ.
από τον «εκ Καρυών» όσιο Αρσένιο,
είναι το 5ο αρχαιότερο από τα µοναστήρια της Ελλάδας. Η Βαρνάκοβα
υπήρξε το προπύργιο της Ορθοδοξίας και του Ελληνισµού (εθνική συνείδηση, γλώσσα, παραδόσεις) στα
χρόνια της επιρροής των Λατίνων
στη ∆υτική Ελλάδα και κυρίως, κατά
τη Φραγκοκρατία, της ευρύτερης περιοχής, καθώς και ο «κυµατοθραύστης»
των
σχεδίων
καθολικοποίησης του Ελληνισµού,
που θρησκευτικά ανήκε τότε στον
Πάπα της Ρώµης.Η Μονή βρίσκεται
στο νοτιοδυτικό άκρο του νοµού
Φωκίδας, στο ∆ήµο Ευπαλίου, 30
περίπου χιλιόµετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, στον παλαιό
δρόµο του Λιδωρικίου. Είναι κτισµένη πάνω σε έναν µικρό λόφο και
σε υψόµετρο 800 περίπου µέτρων,
ανάµεσα σε πυκνό δάσος από δρυς
και αγριοκαστανιές, µε πλουσιότατη
θέα προς την ορεινή Ναυπακτία και
τη ∆ωρίδα. Στα πολλά αξιοθέατα µεγάλου αρχαιολογικού και θρησκευτικού
ενδιαφέροντος
της
Βαρνάκοβας δεσπόζει η εικόνα της
Παναγίας, η οποία χρονολογείται
από κτίσεως του ναού. Η εικόνα
φέρει εµφανές ράγισµα κατά µήκος
του προσώπου της Θεοτόκου, που
σύµφωνα µε αυτόπτες µάρτυρες δηµιουργήθηκε από τοπικό σεισµό που
συνέβη στις 15 Αυγούστου 1940, την
ώρα του τορπιλισµού του ευδρόµου
«Έλλη» στην Τήνο. Κατά τον µεγάλο
Αγώνα του 1821 υπήρξε κέντρο ανεφοδιασµού των µαχητών της Ρούµελης και ισχυρό οχυρό τους. Μετά την
πτώση του Μεσολογγίου η Ιερά
Μονή Βαρνάκοβας έγινε ολοκαύτωµα (26-05-1826). Σήµερα το ιερό
Μοναστήρι της Παναγίας Βαρνάκοβας, ανακαινισµένο, αποτελεί χώρο
ψυχικής ανάτασης και πνευµατικής
γαλήνηςν φωλιασµένο µέσα σε απέραντο «∆εντριά».
Η Χιλιαδού διαθέτει ξενοδοχεία, ψαροταβέρνες, beach bar και καφέ, που
προσφέρονται για να ικανοποιήσουν
τις ανάγκες του επισκέπτη και του
παραθεριστή.
Κτισµένο αµφιθεατρικά, σε µια πλαγιά της ∆ωρίδας που σβήνει στην θάλασσα, το Μοναστηράκι αγναντεύει
την θέα του Κορινθιακού Κόλπου
στα πόδια του. Το γραφικό παραθαλάσσιο χωριό του ∆ήµου Ευπαλίου,
µε τα καλαίσθητα σπιτάκια και τον
παραδοσιακό του χαρακτήρα, µοιάζει
να είναι ανεπηρέαστο από την σύγχρονη ζωή, προσφέροντας στιγµές
ηρεµίας και χαλάρωσης στον επισκέπτη του.
Το σηµείο αναφοράς του χωριού
είναι το µικρό του λιµανάκι που περιτριγυρίζεται από παραδοσιακές ψαροταβέρνες, όπου απολαµβάνετε το
γεύµα σας, έχοντας τη θάλασσα κυριολεκτικά ένα βήµα µακριά. Οι γραφικοί ψαράδες µε τα καΐκια τους, η
µυρωδιά του ιωδίου, ο απαλός θερινός άνεµος και η γεύση του ούζου
συνθέτουν µια εικόνα βγαλµένη από
το παρελθόν.
Το Μοναστηράκι προσφέρεται για
ανοιξιάτικες βόλτες και για καλοκαιρινές διακοπές. Φηµίζεται για τα
δροσερά και πεντακάθαρα νερά του.
Η παραλία δυτικά του χωριού και σε
απόσταση 1 χλµ (Παραθάλασσο) αποτελείται από βότσαλα και κροκάλα,
ενώ ανατολικά συναντά κανείς µια
βραχώδη σύνθεση της παράκτιας
ζώνης. Για εκείνους που συνδέουν
τις διακοπές τους µε το ξεφάντωµα
και τα πάρτι, το Μοναστηράκι καλύπτει τις ανάγκες σας από το πρωί
µέχρι το βράδυ. Επισκεφτείτε τα
beach bar στο Παραθάλασσο, χορέψτε στον ρυθµό της µουσικής,
βουτήξτε στα πεντακάθαρα νερά του
Κορινθιακού...
Το Σκάλωµα είναι ένα µικρό παραθαλάσσιο χωριό του νοµού Φωκίδας,
λίγα µόλις χιλιόµετρα από τη Ναύπακτο. Μία από τις πιο φηµισµένες παραλίες της περιοχής συγκεντρώνει
πολύ κόσµο το καλοκαίρι, για το
µπάνιο του ή απλά ένα ουζάκι δίπλα
Οι κρυµµένοι θησαυροί του ∆ήµου Ευπαλίου
στη θάλασσα. Με κοσµοπολίτικο
αέρα, αυτή η µικρή αλλά πανέµορφη
παραλία αποτελεί το σηµείο συνάντησης του καλοκαιριού. Το χωριό είναι
χτισµένο γύρω από τον µικρό κολπίσκο και έχει ελάχιστους κατοίκους το
χειµώνα. Το καλοκαίρι, όµως, θα
βρείτε πολύ κόσµο, µαγαζιά και
εστιατόρια. Την πραγµατική οµορφιά
της παραλίας µπορείτε να την απολαύσετε τα ήσυχα Σαββατοκύριακα
του Σεπτέµβρη, κάνοντας το µπάνιο
σας ή απλά περπατώντας στο πέτρινο δροµάκι δίπλα στη θάλασσα.
Από τα οµορφότερα σηµεία του χωριού το πανέµορφο εκκλησάκι του
Σωτήρος, χτισµένο δίπλα στο κύµα,
σε ένα µικρό ύψωµα, προσφέρει µια
πανέµορφη θέα του χωριού, αλλά και
του Κορινθιακού κόλπου.
Ο Μαραθιάς είναι ένα µικρό γραφικό
ψαροχώρι, στα δυτικά παράλια του
Κορινθιακού κόλπου στη Φωκίδα,
µόλις 20 χλµ. από τη Ναύπακτο. Το
χωριό είναι χτισµένο πάνω στο δέλτα
που σχηµάτισαν εδώ και χρόνια τα
δύο ρέµατα που βρίσκονται στις
άκρες του χωριού. Χτισµένος ο οικισµός µέσα στη θάλασσα, δίνει την αίσθηση του νησιού. Η πεδιάδα του
µικρή σε έκταση είναι σκεπασµένη
από κάθε είδους οπωροφόρα δένδρα.
Πορτοκαλιές, λεµονιές και λαδοελιές
καλύπτουν τον κάµπο γύρω από τα
σπίτια. Η ακρογιαλιά της περιοχής,
από την Φωκιότρυπα µέχρι το Σκάλωµα, είναι ιδανική για µπάνιο. ∆ικαιωµατικά έχει τιµηθεί µε τον Χρυσό
Αστερία για την ωραία του παραλία
και την πεντακάθαρη θάλασσα. Ο
Μαραθιάς αποτελεί από τα πλέον
γνωστά σηµεία στον Κορινθιακό, συγκεντρώνει παραθεριστές, ντόπιους
και ξένους, και αποτελεί ένα µοναδικό µέρος για εσάς που θέλετε να
απολαύσετε την οµορφιά της φύσης,
τη δροσιά της θάλασσας, τον καλοκαιρινό ήλιο, ή να ξεκουραστείτε
κάτω από τις πυκνόφυλλες µουριές
και τα πλατάνια, σε ένα από τα πολλά
παραδοσιακά ταβερνάκια του χωριού.
Η αρχική ονοµασία της Παραλίας
Σεργούλας, επί Τουρκοκρατίας, ήταν
«Μύλοι», λόγω των πολλών νερόµυλων που υπήρχαν στην περιοχή.
Ο Μαραθιάς
168
Μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου,
στο µύλο-σπίτι του Παπαπολίτη φιλοξενήθηκε ο Κασοµούλης, αγωνιστής και ιστοριογράφος, µαζί µε
άλλους πολεµιστές, που είχαν διαφύγει µε καΐκι προς τον Κορινθιακό
κόλπο. Σήµερα, ο επισκέπτης µπορεί
να θαυµάσει το κανάλι του µύλου,
που στηρίζεται σε αριστοτεχνικές
καµάρες και περιβάλλεται από πλατάνια. Με πρόσφατη απόφαση της
Εφορείας Νεωτέρων Μνηµείων Πατρών, έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο
κτίσµα. Το σύγχρονο όνοµά της παραπέµπει στην όµορφη παραλία της.
Το Χαλίκι, 600 µέτρα παραλία, µε
µικρό χαλίκι, µε διάφανα και πεντακάθαρα νερά, είναι µια από τις οµορφότερες παραλίες της περιοχής. Το
χωριό, µε µοναδική φυσική οµορφιά
και ατέλειωτο πράσινο, έχει σήµερα
220 κατοίκους, ταβέρνες, εστιατόρια
και τουριστικές επιχειρήσεις.
Ανάµεσα σε βουνό και θάλασσα
Στην πλαγιά του λόφου, απέναντι
από την Παλιοβούνα, σε υψόµετρο
420 µέτρων, µέσα σε µια όαση πρασίνου βρίσκεται το ∆ροσάτο, µε 50
σπίτια. Το λούζει οληµερίς ο ήλιος
και το δροσίζει ακόµη και η πιο
µικρή ανάσα του αέρα. Έχει την
ωραιότερη θέα από όλα τα χωριά της
περιοχής. Αναφέρεται στην ιστορία
ως "Καρδάρι", ενώ το 1956 µετονοµάσθηκε σε ∆ροσάτο.
Το Πευκάκι άρχισε να κτίζεται το
1910, και η πρώτη ονοµασία ήταν
"Παλιόχανο".Στο κέντρο του χωριού
βρίσκεται η εκκλησία «Άγιος Κωνσταντίνος», στο προαύλιο της οποίας
βρίσκεται ο ανδριάντας του Νικολάου Κουβέλη, µεγάλου ευεργέτη
του ∆ροσάτου και του Ευπαλίου.
Σε 12 χλµ από το Ευπάλιο, βρίσκεται
ο Κάµπος, αµφιθεατρικά κτισµένος
στους πρόποδες του βουνού "Βίγλα",
Τα καζάνια για το τσίπουρο λειτουργούν ακόµη στην Ποτιδάνεια
µε θέα στον Κορινθιακό κόλπο και
την πεδιάδα του Μόρνου. Οι πιο πολλοί κάτοικοι είναι συνταξιούχοι, οι
οποίοι ασχολούνται συµπληρωµατικά και µε τα αγροτικά. Υπάρχουν,
όµως, και κάτοικοι αποκλειστικά γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Ανατολικά από το Ευπάλιο βρίσκεται
το Καστράκι. Μέχρι το 1928 λεγόταν
Οµέρ Εφέντη, από το όνοµα του
Οθωµανού αξιωµατούχου στον
οποίον ανήκε. Το 1928 µετονοµάσθηκε σε Καστράκι.
Το Καστράκι, που βρίσκεται στην
αριστερή όχθη του Μόρνου και στην
αριστερή του παραπόταµου Μανδήλω, είναι ένα γραφικό χωριό, που
γειτνιάζει µε τη Ναυπακτιακή ∆άφνη
και επικοινωνεί µε τη Ναυπακτία
µέσω της πεντακάµαρης γέφυρας
του Μόρνου (του 1939).
Το Κλήµα, σκαρφαλωµένο στην κορυφή του οµώνυµου λόφου, µέσα
στο πράσινο, αγναντεύει από ψηλά
τον Κορινθιακό, την κοιλάδα της
Μανδήλως και την πεδιάδα του Μόρνου. Κατηφορίζοντας από το Κλήµα,
συναντάς τον συνοικισµό Πηγή, που
είναι κτισµένος στους πρόποδες του
λόφου. Περνώντας τη γέφυρα, συναντάς τα Κούκουρα, που απέχουν 3
χλµ από το Ευπάλιο, την έδρα του
∆ήµου. Το χωριό δηµιουργήθηκε το
έτος 1965, και εγκαταστάθηκαν σε
αυτό οι κάτοικοι των Παλαιών Κουκούρων, λόγω κατολισθήσεων. Ο
επισκέπτης µπορεί να επισκεφθεί το
Λαογραφικό Μουσείο του Συλλόγου
και την παλαιοχριστιανική εκκλησία
της Ανάληψης του Σωτήρα του 4ου
µ.Χ. αιώνα.
Τα Μαλάµατα είναι ίσως το µοναδικό
χωρίο στο ∆ήµο Ευπαλίου που οι περισσότεροι νέοι παραµένουν στο
τόπο τους. Οι κάτοικοι ασχολούνται
µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία
και παράγουν καλαµπόκι, τριφύλλι
και εσπεριδοειδή. Κατά µήκος του
ποταµού Μόρνου έχουν αναπτυχθεί
αρκετές βιοµηχανικές και βιοτεχνικές µονάδες. Η παλαιότερη ονοµασία των Μαλαµάτων ήταν Χασάναγα.
Η Μανάγουλη, και αυτή µε ισχυρή
παρουσία νέων ανθρώπων, βρίσκεται στο κέντρο της πεδιάδας του ποταµού Μόρνου. Οι κάτοικοι
ασχολούνται µε την γεωργία, την
κτηνοτροφία και την αλιεία.
Στο βουνό
Η Φιλοθέη (Γκουµαίοι) βρίσκεται
επί της Εθνικής Οδού ΝαυπάκτουΛιδορικίου, σε απόσταση 10 χλµ από
το Ευπάλιο. Συνορεύει βόρεια µε το
δρυόδασος της Ιεράς Μονής της Παναγίας Βαρνάκοβας, απέχει 5 χλµ
από αυτό και βρίσκεται στον διάβα
των χιλιάδων προσκυνητών και επισκεπτών που κατακλύζουν το ιστορικό αυτό µοναστήρι. Πρόκειται για
χωριό "εξώστη" στην περιοχή, µε
ανοιχτό ορίζοντα, υπέροχη θέα σε
βουνό και θάλασσα.
Οι περισσότεροι κάτοικοί του είναι
συνταξιούχοι και ασχολούνται µε την
γεωργία και την κτηνοτροφία. Χαρακτηριστικό γνώρισµα του χωριού
είναι τα κεραµοσκεπή και πέτρινα
κτήρια ειδικής αρχιτεκτονικής, τα
πλακόστρωτα των αυλών και πλατειών, που δίνουν µια ξεχωριστή αισθητική
στον
οικισµό
και
επιφυλάσσουν µια έκτακτη οµορφιά
και ζεστασιά στον επισκέπτη, σε συνδυασµό µε την ονοµαστή Γκουµιώτικη πέτρα.
Το Τρίκορφο βρίσκεται σε υψόµετρο
400 µέτρων, στις πλαγιές του όρους
Τρίκορφο, από όπου πήρε και το
όνοµά του. Χτισµένο σε ειδυλλιακή
τοποθεσία, βρίσκεται στην ίδια θέση
εδώ και οκτώ περίπου αιώνες, µε αρχικό του όνοµα “Βλαχοκάτουνο”.
Κτισµένο στην πλαγιά της οροσειράς
Τρίκορφο, το Παλαιοξάρι, όπως όλα
τα χωριά, µέχρι το 1955 ήταν κατεξοχήν
αγροτική και κτηνοτροφική περιοχή,
και, µάλιστα, η παραγωγικότερη της
περιοχής, γιατί είχε πολλές πηγές
νερού διάσπαρτες.
Μετά τον Εµφύλιο, µε την εσωτερική και εξωτερική µετανάστευση,
άλλαξε ο τρόπος ζωής.
Με την φυγή του πληθυσµού, η κτηνοτροφία µειώθηκε, για να φτάσουµε στο σηµερινό επίπεδο της
Το Παραθάλασσο
υποτυπώδους αγροτικής απασχόλησης των ολίγων συνταξιούχων. Έχει
κλίµα υγιεινό, είναι µέσα στο πράσινο,
µε πολλές πηγές και άφθονες φυσικές οµορφιές, και δεν έχει τίποτε να
ζηλέψει από άλλα γνωστά ορεινά παραθεριστικά θέρετρα της χώρας.
Στην πλαγιά των λόφων της οροσειράς Τρικόρφου, σε υψόµετρο 600
µέτρα, βρίσκεται το Τείχιο. Μέχρι το
1844 ονοµαζόταν Λυκοχώρι, είτε
γιατί είχε πολλούς λύκους, είτε
επειδή είχε καταληφθεί το αρχαίο
Τείχιο (ευρήµατα υπάρχουν στην
θέση Άγιοι Απόστολοι, Βαθαλών, Παπαδιά) από στρατηγό µε το όνοµα
Λυκ και άλλαξε το όνοµα του χωριού.
Οι πιο πολλοί κάτοικοι είναι συνταξιούχοι και ασχολούνται συµπληρωµατικά και µε τα αγροτικά. Πολλοί λίγοι
είναι οι αποκλειστικά κτηνοτρόφοι.
Π ε ζοπ ορ ία
Έ
Στη βόρεια πλευρά του χωριού δεσπόζει η εκκλησία, πέτρινο κτήριο,
κτισµένο το έτος 1898, που αναπαλαιώθηκε το έτος 1997, και έχει χαρακτηρισθεί, µε απόφαση του
Υπουργού Πολιτισµού ως διατηρητέο κτήριο.
Κρεµασµένη ψηλά σε αµφιθεατρικό
πανόραµα, η Ποτιδάνεια τυλίγεται σε
ζωηρή και µε θαυµαστή εικόνα βλάστηση. Οι κορφές κι οι πλαγιές του
ολόδροσου Τρίκορφου πιο πάνω καλύπτονται από ποικιλία φυσικής
οµορφιάς, που συγκινεί και προκαλεί
τη φυσιολατρική διάθεση. Τα σπίτια
της αραδιάζονται στον ίδιο τόπο, που,
µπροστά από δυο και πλέον αιώνες,
οι πρώτοι κάτοικοί της βρήκαν στο
δάσος καταφύγιο. Το 1999, στο αγνάντιο του Αϊ-Γιώργη, στην είσοδο του
χωριού, κτίσθηκε το υπαίθριο αµφι-
να οργανωµένο δίκτυο µονοπατιών πεζοπορίας του όρους Τρικόρφου µήκους 50 χλµ µε επτά συνολικά διαδροµές θα βρείτε στο ∆ήµο Ευπαλίου.
Συγκεκριµένα, µπορείτε να
περπατήσετε τις παρακάτω
διαδροµές:
Σεργούλα - Παραλία Σεργούλας, Σεργούλα – Τρίκορφο,
Τρίκορφο
–
Ποτιδάνεια, Τρίκορφο –
Παλιόµυλος, Πύργος – Παλιόµυλος, Πύργος – Μαραθιάς και
Πύργος –
Σεργούλα.
Η πλούσια
φύση και η εξαιρετική θέα
στον Κορινθιακό θα αποζηΗ θέα αποζηµιώνει τον πεζοπόρο µιώσουν τους κόπους σας.
170
θέατρο της Ποτιδάνειας, χωρητικότητας 600 θέσεων. Με φόντο τα
πεύκα και τις ακακίες και θέα την
κοιλάδα του Μόρνου, τη Γκιώνα και
τα Βαρδούσια, το αµφιθέατρο φιλοξενεί - κυρίως τους καλοκαιρινούς
µήνες - τα πολιτιστικά, αθλητικά και
κοινωνικά δρώµενα του χωριού.
Ο Πύργος, χωριό κτισµένο σε υψόµετρο 710 µέτρων, συνορεύει ανατολικά µε την Σεργούλα, δυτικά µε τον
Κάµπο, βόρεια µε την Ποτιδάνεια,
και νότια µε τον Μαραθιά.Το αρχικό
του όνοµα "Καρούτια" προέρχεται,
µάλλον, από τουρκική λέξη. Οι πρώτοι κάτοικοι προέρχονται, όπως και
της γειτονικής Σεργούλας, από το
κεφαλοχώρι της περιοχής, τα "Παλιοχώρια", που κάηκε από τους
Τούρκους. Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία. Εργασία δύσκολη και µε αντίξοες
συνθήκες. Την δεκαετία του 1960, οι
κάτοικοι του χωριού "κατέβηκαν"
παρακάτω, κοντά στην θάλασσα,
στον "Μαραθιά". 'Eτσι, λοιπόν, και ο
Πύργος ακολούθησε την µοίρα
όλων των χωριών της περιοχής και
σήµερα βρίσκεται µε λιγοστούς κατοίκους.
∆είτε οπωσδήποτε:
Η Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας,
το παλαιότερο βυζαντινό Μοναστήρι,
έτος ίδρυσης 1077 µ.Χ., που λειτουργεί µέχρι και σήµερα. Ο «Αη-Γιάννης» στο Ευπάλιο. Πρόκειται για
εξαίρετο και σπάνιο µνηµείο βυζαντινής τέχνης, στη παρυφή του Ευπαλίου, σε ένα πανέµορφο σηµείο.
Το Λαογραφικό Μουσείο Ευπαλίου
µε την πλούσια συλλογή του.
ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΕΥΠΑΛΙΟΥ
∆ ύ ο λό γι α γι α α υ τ έ ς τ ι ς σ ε λ ί δ ε ς
Γ
ια τα κείµενα του οδηγού αντλήθηκαν πληροφορίες
από τους ιστότοπους των ∆ήµων Αντιρρίου, Ευπαλίου, Πυλήνης, Αποδοτίας και Πλατάνου, ενώ έγινε
έρευνα και στην πλούσια βιβλιογραφία της Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου. Στην συγγραφή συνεργάστηκε η Αγγε-
λική Παπαχριστοδούλου.
Τους χάρτες τον δήµων της περιοχής, µας τους παραχώρησε η Αιτωλική Αναπτυξιακή ΑΕ και την ευχαριστούµε.
Οι φωτογραφίες είναι του Ανδρέα Σταυρόπουλου,
εκτός απ' όπου αναφέρεται διαφορετικά.
Δήμος Ευπαλίου
Ευπάλιο, Τηλ.: 26340 53271, www.efpalio.gov.gr
172
Toυρισµός
Ξενοδοχεία
Αντίρριο
Star Hotel
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Πλατανίτης - Αντίρριο
26340 31391
Hotel Akti
Ξενοδοχείο
παραλία Γριµπόβου Ναύπακτος
26340 24171
Ναύπακτος
Hotel Nafpaktos
Ξενοδοχείο
παραλία Γριµπόβου Ναύπακτος
26340 23788
Lepanto Beach
Ξενοδοχείο
παραλία Γριµπόβου Ναύπακτος
26340 23931
Nafs Hotel
Ξενοδοχείο
Αθ. Νόβα 33, Ψανή Ναύπακτος
26340 38216
Star Rooms Hotel
Ξενοδοχείο
Πλατανίτης
Ναύπακτος
26340 31396
Αγνή
Ξενοδοχείο
Ψανή - Ναύπακτος
26340 22448
Αφροδίτη
Ξενοδοχείο
Φιλικής Εταιρείας 1 Ναύπακτος
26340 29922
Βίλες Venetiko
Βίλες
Πλατανίτης - Ναύπακτος
26340 31555
Βίλες Αγνάντι
Βίλες
Πλατανίτης - Ναύπακτος
6983004211
∆ιεθνές
Ξενοδοχείο
Μεσολογγίου 3 - Ναύπακτος
26340 27342
Ελαιώνας Ζέλιου
Ξενοδοχείο
11ο χλµ. Αντιρρίου –
Μεσολογγίου Ναύπακτος
26340 45056
Φλοίσβος Hotel
Ξενοδοχείο
Ναυµαχίας – παραλία
Ψανής - Ναύπακτος
26340 24811
Η Ορεινή Ναυπακτία
Ξενώνας
Παλαιόπυργος
Ναυπακτίας - Ορεινή
Ναυπακτία
6947379218
Χρυσή Ακτή
Ξενοδοχείο
Ναυµαχίας 29 – παραλία
Ψανής - Ναύπακτος
26340 21444
Μ.& Γ. Σµάνης
Ξενώνας
Λεύκα - Ορεινή
Ναυπακτία
6974752979
Ορεινή Ναυπακτία
“Γρηγορόπουλος”
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Πλάτανος - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 61424
Μάτος Βασίλειος
Ξενώνας
Άνω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 28379
Crystal Mountain Hotel
Ξενώνας
Άνω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41555
Ήλιον
Ξενοδοχείο
Νταλιάνη 7,
Μποτσαρέικα Ναύπακτος
26340 21222
Νίκη
Ξενοδοχείο
Τζαβέλλα 67 - Ναύπακτος
26340 28901
Πλάζα
Ξενοδοχείο
Ναυµαχίας 37 – παραλία
Ψανής - Ναύπακτος
26340 22226
Ρεγκίνα
Ξενοδοχείο
Παραλία Ψανής Ναύπακτος
26340 21556
Το Αρχοντικό της Πέπως
Ξενοδοχείο
Τζαβέλλα 11 Ναύπακτος
www .nafpaktorama.gr
26340 38185
Village Inn
Ξενώνας
Άνω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41433
Αλθαία
Ξενώνας
Άνω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 26438
Ξένιος
Ξενώνας
Κάτω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41111
Ξενοδοχείο Ελατού
Ξενώνας
Ελατού - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 53000
Ξενώνας Φιλοξενια
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
∆ουνείκα Τριχωνίδας Ορεινή Ναυπακτία
26440 24277
Αλωνάκι
Ξενώνας
Πλάτανος - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 61315
Ξενώνες Γρίβας (Κάµπος
Σίµου)
Ξενώνας
Κάµπος Σίµου - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 62100
Ζορµπάς
Ξενώνας
Καταφύγιο - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41771
Πανδοχείο ∆ρυάδες
Ξενώνας
Αµπελακιώτισσα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41633
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
173
Παπαϊωαννίδης Ιωάννης
Ξενώνας
Αµπελακιώτισσα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41210
Το Κανναβέικο
Ξενώνας
Άνω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41077
Πέτρινο
Ξενώνας
Λιµνίστα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 52588
Το Μπαλκόνι του Ευήνου
Ξενώνας
Κλεφτάλωνο Πυλήνη Ορεινή Ναυπακτία
26340 62182
Τα Πέτρινα
Ξενώνας
Άνω Χώρα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41101
Το Χάνι
Ξενώνας
Χάνι Μπανιά - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 29417
Τα Σπιτάκια της
Ιφιγένειας
Ξενώνας
Πλάτανος - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 61500
Φάρµα Μίχου
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Λάλικα Κρυονερίων 26340 48781
Κροκύλειο Φωκίδος Ορεινή Φωκίδα
Καταφύγιο Κροκύλειου
Καταφύγιο
Ο Παράδεισος
Ξενώνας
Κροκύλειο - Ορεινή Φωκίδα
22660 41451
Το Κροκύλειο
Ξενώνας
Κροκύλειο Φωκίδος Ορεινή Φωκίδα
22660 41500
Captain Jimmys
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91050
Green and Blue
Ενοικιαζόµενα
διαµερίσµατα
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91362
Apollo Beach
Ξενοδοχείο
Μαραθιάς- Παραλιακή Φωκίδα
26340 91321
Repo Studio
Βίλες
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
6939798818
Παραλιακή Φωκίδα
Avra
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 52920
∆ρυµνα
Ενοικιαζόµενα
δωµάτια
Τριζόνια - Παραλιακή
Φωκίδα
22660 71204
Απολαύστε
µαζί µας
έναν άλλο,
παραδοσιακό
τρόπο ζωής
Παραδοσιακός Ξενώνας - Γρίβας
Κάµπος Σύµης
www .nafpaktorama.gr
Τηλέφωνο επικοινωνίας
26340 62100 - 6944202374
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
174
Κρυσταλλία
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 53263
Επιπλωµένες βίλες
Μελίστας
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91200
Ξενοδοχείο Χιλιαδού
Ξενοδοχείο
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 71350
Πλατανίτης - Ναύπακτος Τηλ.: 6983004211
www.agnanti-nafpaktos.gr
info@agnanti-nafpaktos.gr
Όαση
Ξενοδοχείο
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 38120
Παπαδόπουλος
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 71337
Πολυξένη
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
6977692841
ές στο
∆ιακοπ
υπάκτου
ράκι Να
σ
Μονα τη
Ροζενκοϊτερ Ούλριχ
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 38123
Ρόνι
Ενοικιαζόµενα δωµάτια
Τριζόνια - Παραλιακή
Φωκίδα
22660 71297
Studios Apar tments
19 επιπλωµένα studios, 4 διαµερίσµατα, tv,
mini-bar,κουζίνα, πρωϊνό, µπαλκόνι σε κάθε
δωµάτιο µε θέα τον Κορινθιακό
Τηλ.: 26340 52920,1,2 Fax.: 26340 52923
Κιν.: 6936185312
www.avrastudios.gr, e-mail:info@avrastudios.gr
www .nafpaktorama.gr
Σκάλωµα Βίλες
Βίλες
Σκάλωµα - Παραλιακή
Φωκίδα
Πινακάδες
Αγρόκτηµα-Εναλλακτικές
δραστηριότητες
Τρίκορφο Ναυπακτίας Χάλκεια
6944507212
Φα γ η τ ό
Αντίρριο
Ανδρεοπούλου Ελπίδα
Ψησταριά
Ρίζα - Αντίρριο
26340 31535
Η Ρίζα της Γεύσης
Ταβέρνα
Ρίζα - Αντίρριο
26340 31335
Κατσώνη Βασιλική
Ταβέρνα – Ψησταριά
Μακύνεια - Αντίρριο
26340 31639
Μαϊστράλι
Ψησταριά Ψαροταβέρνα
Αντίρριο
26340 31651
ο Βασίλης
Ψαροταβέρνα
4ο χλµ. Αντιρρίου –
Μεσολογγίου,
Μακύνεια - Αντίρριο
26340 31195
Ο Μιχάλης
Eστιατόριο – πιτσαρία
Αντίρριο
26340 31981
Σαλαµούρας Αθανάσιος
Ψητοπωλείο
Αντίρριο
26340 31600
Σπανοµήτσου Άννα
Καφενείο - Ψησταριά
Αντίρριο
26340 31923
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
Τα Σπιτάκια της
ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ
Πλάτανος Ορεινής Ναυπακτίας
Τηλ: 26340 61500, 6974 902776, 6973 326547
E-mail: info@ifigeneia.com
ΖΟΡΜΠΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ∆ΩΜΑΤΙΑ (4 ΚΛΙΝΩΝ)
Καταφύγιο - ∆ήµος Αποδοτίας
Τηλ.: 26340 41771, 6974 764998, 6937 132393
176
∆ήµος Ευπαλίου
Γεωργακόπουλος
Κωνσταντίνος
Ψητοπωλείο – σουβλάκι
Καστράκι - Ευπάλιο
∆αβανέλλος Γιώργος
Πιτσαρία – καφετέρια
Μαραθιάς - Ευπάλιο
26340 91140
∆ηµητρέλλος Παναγιώτης
Ψητοπωλείο
Γρηγορήτικα - Ευπάλιο
Καραδήµας
Κωνσταντίνος
Ψησταριά
Μαλάµατα - Ευπάλιο
26340 71427
Κατσαρός Νικόλαος
Εστιατόριο
Μοναστηράκι - Ευπάλιο
Κεφαλή Αικατερίνη
Εστιατόριο
Μαραθιάς - Ευπάλιο
26340 21440
Ταβέρνα Χιλιαδού
Εστιατόριο
Χιλιαδού - Ευπάλιο
26340 71350
Κουφογιάννη Μαρία
Εστιατόριο
Χιλιαδού - Ευπάλιο
26340 71480
Το Μαντρί
Ψησταριά
Μανάγουλη –
Φανερωµένη - Ευπάλιο
26340 71150
Φάρος
Εστιατόριο
Χιλιαδού - Ευπάλιο
Φούντας Βασίλειος
Ψησταριά
Μανάγουλη - Ευπάλιο
26340 71255
Ψιµµάδας Νικόλαος
Καφενείο – ψησταριά
Ευπάλιο - Ευπάλιο
26340 51351
Μελτέµι
Εστιατόριο
Μοναστηράκι - Ευπάλιο
26340 51494
Τρίγκα Ελένη
Ψητοπωλείο
Χιλιαδού - Ευπάλιο
Μπουζινέκης Γεώργιος
Εστιατόριο – καφε µπάρ
Σεργούλα - Ευπάλιο
26340 91231
Τρίγκας Αντώνιος
Εστιατόριο – ψησταριά
Χιλιαδού - Ευπάλιο
26340 71318
Ναύπακτος
“Κουζίνα” - Μαρία Λόη
Εστιατόριο
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 38411
Πανσέλ-οινος
Εστιατόριο
Μοναστηράκι - Ευπάλιο
26340 52993
Τσιµπούκης Παναγιώτης
Πιτσαρία – καφετέρια
Μοναστηράκι
Ευπάλιο
Bocca di rossa
Εστιατόριο
Ψανή - Ναύπακτος
26340 38144
Καρατζούνης Σπύρος
Εστι ατόριο
Κάθε µέρα από 12:00 - 00:00
Εκτός ∆ευτέρας
Ναυµαχίας 64- Ψανή, Ναύπακτος 30 300
Τηλ.: 26340 22693, Κιν.: 6976 563589
www .nafpaktorama.gr
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
178
Αναγνωστόπουλος
Σπύρος
Ψησταριά
πλατεία Φαρµάκη Ναύπακτος
26340 24288
Ανδρεόπουλος Νίκος
Ψησταριά
Νιόκαστρο - Ναύπακτος
26340 27979
Ανέµελα
Μεζεδοπωλείο
Γρίµποβο - Ναύπακτος
Ανεµοδείκτης
Εστιατόριο
Καθόδου ∆ωριέων 27,
Γρίµποβο
Ναύπακτος
26340 27002
Αρχοντικό
Ταβέρνα
Ξηροπήγαδο Ναύπακτος
26340 27995
Ζορµπάς
Κέντρο διασκέδασης
Λυγιάς - Ναύπακτος
6937132393
Μητρόπολις
Ταβέρνα
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 24311
Η Γωνιά
Ταβέρνα
Λυγιάς - Ναύπακτος
26340 26111
Ναύπακτος
Ταβέρνα
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 27712
Η Νοστιµιά
Ψησταριά
Ξηροπήγαδο - Ναύπακτος
26340 26644
Ο Γείτονας
Ταβέρνα
Καθόδου ∆ωριέων 20 –
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 21221
Η Ξηρόβρυση
Ψησταριά
Ελαιοστάσι - Ναύπακτος
26340 28471
Θωµόπουλος
Ψησταριά
Νιόκαστρο - Ναύπακτος
26340 21000
Καρατζούνης
Ταβέρνα
Ψανή - Ναύπακτος
26340 22693
Γευστικό
Ταβέρνα
Ναυµαχίας 18 – παραλία
Ψανής
Ναύπακτος
26340 29844
Κατσιγιάννης
Ταβέρνα
παραλία Ψανής Ναύπακτος
26340 25425
Εύ - οινος
Μεζεδοπωλείο
Στενοπάζαρο Ναύπακτος
26340 28266
Κυρίτσης Ηλίας
Ψησταριά
3ο χλµ. Ναυπάκτου –
Αντιρρίου - Ναύπακτος
26340 26060
www .nafpaktorama.gr
Ο ∆αµάσκος
Ταβέρνα
έναντι Αγ. Νεκταρίου,
Πλατανίτης Ναύπακτος
26340 31000
Σπιτικό
Ταβέρνα
παραλία Γριµπόβου Ναύπακτος
26340 26524
Ταβέρνα 4 Εποχές
Ταβέρνα
Θέρµου 319 Ναύπακτος
26340 23681
Ταβέρνα Κ. Αδραχτάς
Εστιατόριο
Στενό Θέρµου Ναύπακτος
26340 25515
Ο Κάντζος
Ψησταριά
Θέρµου 51 Ναύπακτος
26340 27466
Ο Σταύρος
Ταβέρνα
Γρίµποβο
Ναύπακτος
26340 27473
Πάπουλης
Μεζεδοπωλείο
Σισµάνη & Φορµίωνος,
Λιµάνι
Ναύπακτος
26340 21578
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
Παραλία Γριµπόβου - Τηλ.: 26340 24704
Παραλία Γριµπόβου - Τηλ.: 26340 26524
Μπυραρία - Εστιατόριο
30 διαφορετικά είδη µπύρας
Ιδιαίτερες ελληνικές γεύσεις
Φαγητό
Καφέ
Ποτό
Κ αθ ό δο υ ∆ωρι έω ν 27 (σ τ ην ά κρη τ ου Γρι µπό βο υ)
τηλ. 2634 0 27002
Το Στέκι
Ψησταριά
Εστιατόριο
Λιµάνι - Ναύπακτος
Τηλ.: 26340 25337
Μουσικές βραδιές - Εξαιρετική κουζίνα - Ζεστό περιβάλλον
Εκεί που η δύση συναντά την ανατολή...
ΑCΚTION
ΠΙΑΝO - CAFE BAR
Παραλία Γριµπόβου, Ναύπακτος, τηλ.: 26340 27247
182
Το Αρχοντικό
Ψησταριά
Ψανή - Ναύπακτος
26340 27677
Το Γρίµποβο
Ταβέρνα
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 28512
Το Κελάρι
Ψησταριά
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26343 03632
Το Πέτρινο
Ταβέρνα
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 25879
Το Στέκι
Ψησταριά
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 25337
Φλοίσβος
Ταβέρνα
Εθνικής Αντιστάσεως &
Ναυµαχίας - Ναύπακτος
26340 23210
∆ούρος Βασίλειος
Ξενώνες
Αµπελακιώτισσα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 41577
Ορεινή Ναυπακτία
∆ανιήλ
Ταβέρνα
Τρίκορφο Χάλκειας Ορεινή Ναυπακτία
26340 45370
Η Στάση του Νίκα
Εστιατόριο
Γέφυρα Μπανιά - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 23818
Καρανικόλα ∆ήµητρα
Ψησταριά
Κρυονέρια- Ορεινή Ναυπακτία
6974 329825
∆εληµάρη Βασιλική
Ψησταριά
Τρίκορφο Χάλκειας Ορεινή Ναυπακτία
26340 45323
Κατσίκας Βασίλης και
Φωτεινή
Παραδοσιακή ταβέρνα – καφε
Άγιος ∆ηµήτριος
Πλάτανος - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 48661
∆εληµάρης Γιώργος
Cafe – Κρέπα
Τρίκορφο Χάλκειας Ορεινή Ναυπακτία
26340 45257
Λώλος
Εστιατόριο- Ελατού Ορεινή Ναυπακτία
6977622217
Το Τζάκι
Ταβέρνα – καφές –
Γλυκό
Λιµνίστα - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 52322
Παραλιακή Φωκίδα
Big Fish
Εστιατόριο
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
6944528898
Captain Jimmys
Ταβέρνα
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91050
το ΓΡΙΜΠΟΒΟ
Τουριστικ1 Εστιατ1ριο
Ψητ στα κρβουνα
Παραδοσιακ! Κουζ"να Φρ σκα Ψρια
Αναλα*βνου*ε εκδηλ3σε. (Α"θουσα 300 ατ1*ων)
Παραλ"α Γρι*π1βου - Να2πακτο.
Τηλ.: 26340 28512
www .nafpaktorama.gr
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
183
Πα π α γ ε ω ρ γ ί ου
Αγ γ ε λ ι κ ή
Ταβέρνα – καφενείο
Σεργούλα - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91180
Γεωργούλας
Ταβέρνα
ΜαραθιάςΠαραλιακή Φωκίδα
26340 91220
Γκαβέρα Ελένη
Ψητοπωλείο
σουβλάκι
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
Εν Πλώ
Εστιατόριο
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 51522
Ηλιόπουλος
Ψαροταβέρνα
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 52111
Ταβέρνα Μελίστα
Ταβέρνα
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91200
Χριστογιάννη Χριστίνα
Ταβέρνα
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 51519
Χωριο
Ταβέρνα
Μαραθιάς
Παραλιακή Φωκίδα
CAFE BAR
Cafe – Bar
Αντίρριο
Viamare
Καφετέρια - µπαρ
Αντίρριο
6936969166
Αλεξοπούλου Λαµπρινή
Καφέ µπαρ
Αντίρριο
26340 32185
Ευπάλιο
Αλεξανδρής
Κωνσταντίνος
Cafe - Bar
Ευπάλιο - Ευπάλιο
26340 51287
Οι Γεύσεις
Cafe Bar
Καστράκι - Ευπάλιο
26340 51960
Αµπάριζα
Καφέ µπαρ – φαστ φούντ
- Αντίρριο
6978631638
Ναύπακτος
A.M.
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
697498514
Καστέλι
Καφετέρια - µπαρ
- Αντίρριο
26340 31876
Bar 2
Cafe Bar
Μπότσαρη 13 Ναύπακτος
Παραλία Ψανής - Ναύπακτος, Τηλ.: 26340 22684
184
Barbarossa
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 26309
Cafe Τούνελ
Cafe Bar
Ναυµαχίας 8 – Παραλία
Ψανής - Ναύπακτος
26340 28660
Barcode
Cafe Bar
Κανναβού 1 –
Στενοπάζαρο
Ναύπακτος
26340 26710
Castello
Cafe Bar
Κάστρο
Ναύπακτος
26340 21925
Cafe del mar
Cafe Bar
Γρίµποβο
Ναύπακτος
6977794429
Centro
Cafe Bar
Φορµίωνος 9 – Λιµάνι Ναύπακτος
26340 38021
Cafe Κάστρο
Cafe Bar
Κάστρο
Ναύπακτος
26340 25121
Cervantes
Cafe Bar
Στενοπάζαρο
Ναύπακτος
26340 3870
Ζ
Circles
Cafe Bar
Μπότσαρη 25 -Ναύπακτος
6973044129
Club Cinema
Club
Αποκαύκου 12 -Ναύπακτος
26340 26026
Dock
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
6985013814
Dream
Cafe Bar
Κανναβού 1 –
Στενοπάζαρο Ναύπακτος
El Viento
Cafe Bar
Μπότσαρη 9
Ναύπακτος
26340 29971
ε
Κάθ υή
κε
σ
α
Παρ βατο
β
& Σά Μουσική
ή
ν
α
ωντ
Τηλέφωνο Reserve 6944645045
www .nafpaktorama.gr
Παραλία Βαριάς - Ναύπακτος
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
Cafe / Bar / Restaurant
Καθόδου ∆ωριέων και Λόρδου Βύρωνα
Παραλία Γριµπόβου
Τηλ.: 694 78 28 431, 697 37 26 829
e-mail: livingroomcafenafpaktos@hotmail.com
186
Embargo live
Κέντρο διασκέδασης
Γρίµποβο - Ναύπακτος
6944460012
Gala Cafe
Cafe Bar
Μπότσαρη & Κλεονίκου 1
- Ναύπακτος
26340 21782
Glamour cafe
Cafe Bar
Ψανή - Ναύπακτος
26340 21310
La Gondola cafe
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 21525
Living room
Cafe Bar
Καθόδου ∆ωριέων –
Γρίµποβο - Ναύπακτος
6947828431
Locus Cafe
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
Rock Cafe
Cafe Bar
Ψανή
Ναύπακτος
26340 22684
Mojo
Cafe Bar
Μπότσαρη 13 Ναύπακτος
26340 27857
Smart
Cafe Bar
Μπότσαρη 19
Ναύπακτος
26340 26231
On the Rocks
Cafe Bar
Κανναβού 10 –
Στενοπάζαρο Ναύπακτος
Q Bar
Cafe Bar
Φορµίωνος 13 – Λιµάνι Ναύπακτος
Regina cafe
Cafe Bar
Ψανή - Ναύπακτος
26340 21556
ON THE ROCKS
Vivamar
Cafe Bar
Παραλία Βαριάς Ναύπακτος
6944645045
Zodiac
Cafe Bar
Καθόδου ∆ωριέων Γρίµποβο
Ναύπακτος
26340 21290
Αcktion
Cafe Bar
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 27247
Αργώ
Cafe Bar
Ναυµαχίας – Παραλία
Ψανής - Ναύπακτος
Άρωµα
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 29644
Γρίµπο Καφέ
Cafe Bar
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 25473
∆ελφίνι Cafe
Cafe Bar
Ναυµαχίας 46 – Παραλία
Ψανής - Ναύπακτος
26340 27715
Cafe - Bar
Καναβο2
Στενοπζαρο - Να2πακτο.
www .nafpaktorama.gr
Λιµάνι - Ναύπακτος
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
9
Centro Porto Λιµάνι,Φορµίωνος
Ναύπακτος
Barbarosa
Τηλ.: 26340 38021
CAFE MUSIC BAR
www .nafpaktorama.gr
Φ ο ρ µ ί ω ν ο ς 1 0 Ν α ύ π α κ τ ο ς, Τ η λ .: 2 6 3 4 0 2 6 3 0 9
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
188
Καφέ Παλλάς
Cafe Bar
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 21744
Κουρελής Γιώργος
Cafe Bar
Ψανή
Ναύπακτος
26340 22177
Ναυάγιο
Cafe Bar
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 28094
Ναυπακτιακόν
Cafe Bar
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 24704
Όστρια
Cafe Bar
Γρίµποβο
Ναύπακτος
26340 23326
Πυξίδα
Καφετέρια
Γρίµποβο
Ναύπακτος
26340 29944
Blue Lake
Beach Bar
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 51900
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
Collazione
Καφέ – κρεπερί
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
2266770706
6981947733
Indalio
Cafe Bar
Παραλία Σεργούλας Παραλιακή Φωκίδα
6974425050
6978486668
La Playia
Beach Bar
Παραλία Σεργούλας Παραλιακή Φωκίδα
26340 91583
Maraschino
Beach Bar
Χιλιαδού - Παραλιακή
Φωκίδα
6972084107
Must
Καφέ – µπαρ
Σκάλωµα - Παραλιακή
Φωκίδα
6947828431
Orange
Cafe Bar
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 51494
Promo
Cafe Bar
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 53280
Sabia
Καφε – εστιατόριο
www .nafpaktorama.gr
Αποικία
Καφέ – µπαρ
Σκάλωµα - Παραλιακή
Φωκίδα
Θάνος
Beach Bar
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91160
Σκορπιός
Beach Bar
Μοναστηράκι Παραλιακή Φωκίδα
26340 52025
Delivery –
Fast Food
Αντίρριο
Εξάντας
Delivery – fast food
Αντίρριο
26340 32451
Ντζούφρα Ευαγγελία
Delivery – fast food
Αντίρριο
26340 31611
Πιστιόλη Σπυριδούλα
Delivery – fast food
Μακύνεια - Αντίρριο
26340 32045
Hot and Krispy
Πιτσαρία
Κυρίλου - Ναύπακτος
26340 23540
Lepanto Riviera
Πιτσαρία
Γρίµποβο - Ναύπακτος
26340 28860
Pizza Μιχάλης
Πιτσαρία
Ψανή - Ναύπακτος
26340 28897
Sweet & Salty
Κρεπερί
Κανναβού & Κλεονίκου Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 22902
Taste
Fast Food
Λιµάνι - Ναύπακτος
26340 24365
Time Out
Καφές
Αθηνών 31 - Ναύπακτος
26340 26466
Γεύσεις
Fast Food
πλατεία Πιά - Ναύπακτος
26343 00617
∆ηµόπουλος Βασίλης
Ψητοπωλείο – σουβλάκι
∆άφνη - Ναύπακτος
26340 28747
Ναύπακτος
Delizia
Κρεπερί
Κανναβού & Κλεονίκου Λιµάνι Ναύπακτος
26340 21771
Καθ’ οδόν
Cafe Delivery
Τζαβέλλα 58 Ναύπακτος
26340 20120
Goodys
Fast Food
πλατεία Φαρµάκη Ναύπακτος
8011000011
Κακούσης
Τυρόπιτα – Μπουγάτσα
Τζαβέλλα 112 Ναύπακτος
26340 22241
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
189
Ο Λιχούδης
Σουβλάκια – Κοτόπουλο
σούβλας
Αθηνών 54 –
Κεφαλόβρυσο Ναύπακτος
26340 21234
Ο Πάνος
Ψησταριά
πλατεία Τζαβελλαίων –
Κεφαλόβρυσο Ναύπακτος
26340 26372
Ο Πλάτανος
Χωριάτικο σουβλάκι
Παραλία Ψανής Ναύπακτος
26340 28002
Ο Τζίµης
Σουβλάκια
Πίτσουλα 4
Ναύπακτος
26340 29898
Οβελίξ
Σουβλάκια
Μεσολογγίου 74 Ναύπακτος
26340 22600
Το Γευστικό
Fast Food
Μπότσαρη 62 Ναύπακτος
26340 24848
Καφενεία – ουζερί
Αντίρριο
Evinos River
Rafting – δραστηριότητες
Χάνι Μπανιά - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 26435
Κατσιώτη Μαρία
Καφενείο - Ουζερί
Αντίρριο
26340 31196
Γεωργακοπούλου
Ζωγούλα
Καφενείο – ψησταριά
Ευπάλιο
Κοτσάνη Νικολέττα
Καφενείο - Ουζερί
Πλατανίτης - Αντίρριο
26340 32286
∆ηµάκη Γεωργία
Καφενείο – ψησταριά
∆ροσάτο - Ευπάλιο
Κωνσταντόπουλος
Περικλής
Καφενείο - Ουζερί
Πλατανίτης
Αντίρριο
26340 32343
Ευπάλιο
Γεωργακόπουλος
Παναγιώτης
Καφενείο – ψησταριά
Καστράκι
Ευπάλιο
26340 51448
Καραχρήστος Ιωάννης
Καφενείο
Γρηγοτίτικα
Ευπάλιο
26340 51407
Καρµανιόλας Ιωάννης
Καφετέρια
Σεργούλα - Ευπάλιο
2634091248
Καρµανιώλα Σοφία
Καφετέρια
Σεργούλα - Ευπάλιο
26340 91248
Μουσική Κάλυψη
Γάµους, Βαπτίσεις, Εκδηλώσεις, Party
ΚΑΠΕΝΤΖΩΝΗΣ ΗΛΙΑΣ
6948 944704, 26340 21234
www .nafpaktorama.gr
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
190
Κατσαρού Κωνσταντίνα
Καφενείο – Ουζερί
Μαραθιάς - Ευπάλιο
26340 91056
Καχανάς Χρήστος
Καφενείο – Ουζερί
Μαλάµατα - Ευπάλιο
26340 71162
Κίκερη Σοφία
Καφενείο – ψησταριά
Σεργούλα - Ευπάλιο
26340 91232
Κωτσπούλου Λαµπρινή
Καφενείο
Μανάγουλη - Ευπάλιο
26340 71481
Μαϊστράλι
Καφενείο – Ουζερί
Μαραθιάς - Ευπάλιο
26340 91661
Μπουζινέκης
Κωνσταντίνος
Καφετέρια
Σεργούλα - Ευπάλιο
26340 -91186
Μυλωνά Αθανασία
Καφενείο
Μανάγουλη - Ευπάλιο
26340 71340
Παπαγεωργίου Ευθυµία
Καφενείο – ψησταριά
Σεργούλα - Ευπάλιο
26340 29122
Παπακωστοπούλου
Σταυρούλα
Καφενείο
Μανάγουλη
Ευπάλιο
22650 20155
Παπαριστείδου
Κωνσταντίνος
Καφέ µπαρ
Σεργούλα
Ευπάλιο
26340 91785
Αγκυροβόλιο
Kαφενείο – Ουζερί
Ασηµακοπούλου 2 –
Ψανή - Ναύπακτος
26340 21847
Κυρίτσης Νικόλαος
Kαφενείο – Ουζερί
Λιµάνι
Ναύπακτος
26340 25465
Αδαµόπουλος
Κωνσταντίνος
Kαφενείο – Ουζερί
Μεναίχµου & Σιαµαντά Ναύπακτος
26340 29991
Παπαγεωργίου
Παναγιώτης
Kαφενείο – Ουζερί
πλατεία Κεφαλόβρυσου 26340 22388
Αύρα
Kαφενείο – Ουζερί
Παπαγεωργίου 1 – Ψανή
- Ναύπακτος
26340 25225
Πράππα Σοφία
Καφενείο
Μανάγουλη
Ευπάλιο
Σακκούλης Παναγιώτης
Καφενείο
Μανάγουλη - Ευπάλιο
∆ούνης Κωνσταντίνος
Kαφενείο – Ουζερί
∆άφνη - Ναύπακτος
26340 21260
Πολιτοπούλου Νικολίτσα
Kαφενείο – Ουζερί
Μπότσαρη 7 Ναύπακτος
26340 25093
Πύργας Κωνσταντίνος
Kαφενείο – Ουζερί
Μεναίχµου & Καλυδώνος
Ναύπακτος
26340 29239
Τριανταφύλλου Λάµπρος
Καφενείο – Ουζερί
Μαραθιάς
Ευπάλιο
26340 91330
Φούντα Αντριάνα
Καφετέρια
Καστράκι - Ευπάλιο
26340 71191
Ναύπακτος
Sirocco
Kαφενείο – Ουζερί
Γρίµποβο
Ναύπακτος
www .nafpaktorama.gr
Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου
192
Το Κεφαλόβρυσο
Kαφενείο – Ουζερί
Αθηνών 48 - Ναύπακτος
26340 24422
Ορεινή Ναυπακτία
Βήττας Γεώργιος
Kαφενείο – Ουζερί
Ελατού
Ορεινή Ναυπακτία
26340 53017
∆ηµοπούλου Μαρία
Kαφενείο – Ουζερί
Ελατού - Ορεινή Ναυπακτία
26340 53090
Πατούχας Βασίλειος
Kαφενείο – Ουζερί
Άνω Χώρα
Ορεινή Ναυπακτία
26340 41392
SIROCCO
Καφετέρεια - Σνακ Μπαρ
Σούζα Μαρία
Kαφενείο – Ουζερί
Άνω Χώρα
Ορεινή Ναυπακτία
26340 41011
Σφήκας Νικόλαος
Kαφενείο – Ουζερί
26340 41002
Κούστα Κωνσταντίνα
Kαφενείο – Ουζερί
Κρυονέρια
Ορεινή Ναυπακτία
Κοράλι
Kαφενείο – Ουζερί
Μαραθιάς - Παραλιακή
Φωκίδα
26340 91040
Λυµπέρη Βασιλική
Kαφενείο – Ουζερί
Κρυονέρια - Ορεινή
Ναυπακτία
26340 48266
Μαϊστράλι
Καφενείο – Ουζερί
Μαραθιάς
Παραλιακή
Φωκίδα
Ìå èÝá ôïí Êïñéíèéáêü èá áðïëáýóåôå ðáñáäïóéáêÝò
ãåýóåéò, èá âÜëåôå óôï ôñáðÝæé óáò ôá ðéï öñÝóêá øÜñéá
êáé èá äïêéìÜóåôå ôç íïóôéìüôáôç ÅëëçíéêÞ êïõæßíá.
Åäþ èá âñåßôå Ýíá üìïñöï, æåóôü ðåñéâÜëëïí êáé öéëéêÞ
åîõðçñÝôçóç.
ÌáñáèéÜò Öùêßäáò, Ôçë. 26340 91200
Νυµφών & Καθ. ∆ωριέων 20, Ναύπακτος
Αναζητήστε το DVD "Προορισµός Ναύπακτος" µε τις 250 καλύτερες
φωτογραφίες της Ναυπάκτου. Στα βιβλιοπωλεία, σε καταστήµατα µε τουριστικά
είδη και σε περίπτερα σε όλη τη Ναύπακτο.
Search for the DVD “Destination Nafpaktos" with 250 photographs of
Nafpaktos. In bookstores, tourist shops and kiosks throughout Nafpaktos.
www.nafpaktorama.gr

∆ήµος ΘΗΒΑΙΩΝ

Μυκηναϊκός Πολυτισμός (pdf) - Γεωργίου Βασιλική Α1

Success day Online FΑΒ Party - worldwideoptimizehosting.com

διαβαστε εδω - Nafpaktia News

και οι προτεραιότητες Αντώνης Ζέρβας

Λίστα 35 έργων - ενωση ευπαλιωτων δωριδας

παλιά - ενωση ευπαλιωτων δωριδας

``Πράσινη`` ασφυξία - ενωση ευπαλιωτων δωριδας

Εδώ - ενωση ευπαλιωτων δωριδας