-
-
2014
ISSN: 2241-7389
(Northern Greece Society of Atherosclerosis)
5
19
Περιεχόμενα
Εργασίες-Ανασκοπήσεις
Περιοδικό ΑΘΗΡΟλογία (ATHIROlogia)
Ιδιοκτησία
Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος
(Northern Greece Society of Atherosclerosis)
Μορκεντάου 8, 546 22 Θεσσαλονίκη,
Τηλ.: 2310279172, Fax. 2310256 839,
e-mail: info@eabe.org
Ιστοσελίδα: www.eabe.org
Εκδότης: Απόστολος Ευθυμιάδης
Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ.
Πρόεδρος Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος
Κιν. 6945955182
e-mail : a_efthimiadis@hotmail.com
Διευθυντής Σύνταξης: Βασίλειος Κόκκας
Καθηγητής Φαρμακολογίας ΑΠΘ
κιν: 6944640504
e-mail: kokkasba@gmail.com
Συντακτική Επιτροπή
1.Αθανάσιος Βιδάλης, Νευρολόγος-Ψυχίατρος,
MD, PhD, Πρόεδρος Π.Ε.ΨΥ.ΓΕ.Ν.,Πρόεδρος
ISoQM, κιν. 6974809801,
e-mail: athvidalis@gmail.com
2.Ιωάννης Ευθυμιάδης, Καρδιολόγος,
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής,
τηλ. 6945435689,
e-mail: john_efthimiadis@yahoo.com
3.Νικόλαος Καμπουρίδης, Καρδιολόγος,
Επιμελής ΕΣΥ Νοσοκομείου Καβάλας,
Γραμματέας ΕΑΒΕ, τηλ: 6932283898
e-mail: nikampour@gmail.com
4.Γεώργιος Κούρτογλου, ΠαθολόγοςΔιαβητολόγος, κιν. 6944465888,
e-mail: kurtoglu@otenet.gr
5.Μαρία Μυρωνίδου-Τζουβελέκη, Καθηγήτρια
Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ,
τηλ. 2310999345,
e-mail: mmyronid@auth.gr
6.Χρήστος Σαββόπουλος, Αναπ. Καθηγητής
Παθολογίας ΑΠΘ,
τηλ: 6944569749
e-mail : c.savopoulos@imperial.ac.uk
7.Άννα Ταυρίδου, Επ. Καθηγήτρια
Φαρμακολογίας ΔΠΘ, τηλ. 6947820237,
e-mail: atavrid@med.duth.gr
8.Γεώργιος Χατζηαντωνίου, Καρδιολόγος, ΔΚΥ Αιγάλεω
τηλ. 210-523342, e-mail: x-antoniou@hotmail.gr
Γραμματεία : Σοφία Παυλίδου Ιατρός,
τηλ: 6948947793
e-mail :sofiabmp@yahoo.gr
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
05-27
- Ο ρόλος του μεταβολισμού της εντερικής χλωρίδας στην αθηρογένεση
05
- Αντι-ισχαιμική αποτελεσματικότητα της Ιβαμπραδίνης σε Έλληνες
ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε στεφανιαία επαναγγείωση.
12
Βιβλιογραφική ενημέρωση
28-29
- Η σερελαξίνη στους ασθενείς με οξεία καρδιακή ανεπάρκεια με
διατηρημένο κλάσμα εξώθησης: Αποτελέσματα από την μελέτη
RELAX-AHF.
- Αϋπνία και κίνδυνος για καρδιακή ανεπάρκεια: μια μελέτη πληθυσμού
Προσεχή συνέδρια
30-31
Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2014
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
32-35
Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου
Απόστολος Ευθυμιάδης
Καθηγητής Καρδιολογίας
Τηλ. 6945955182, 2310-279172,
e-mail: a_efthimiadis@hotmail.com
Μαρία Χασαπίδου
Καθηγήτρια Διαιτολογίας Α-ΤΕΙΘ
Τηλ. 6977447076,
e-mail: mnhass@gmail.com
Ιωάννης Κανονίδης
Καθηγητής Καρδιολογίας,
Διευθυντής Β΄ Καρδιολογικής Κλινικής ΑΠΘ
Τηλ. 6945541261, e-mail: ikanon@otenet.gr
Ζαδάλα Μούσλεχ
Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος
Τηλ. 6977341046,
e-mail: mousalz@endo.gr
Νικόλαος Καμπουρίδης
Καρδιολόγος, Επιμελητής Α΄ΕΣΥ Καβάλα
Τηλ. 6932283898,
e-mail: nikampour@gmail.com
Δημήτριος Σκούτας
Παθολόγος-Διαβητολόγος
Τηλ. 6944718824, 2310-228631,
e-mail: skoutasd@otenet.gr
Άννα Ταυρίδου
Επικ. Καθηγήτρια Φαρμακολογίας ΔΠΘ
Τηλ. 6947820237,
e-mail: atavrid@med.duth.gr,
Γραμματεία ΕΑΒΕ: Σοφία Παυλίδου
Τηλ. 6948947793, 2310-279172
e-mail:sofiabmp@yahoo.gr,
info@eabe.org
03
Editorial Επιστολή
Προέδρου
«Να σέβεσαι το απέναντι, αν θέλεις να σε σεβαστεί και εκείνος»
Αγαπητοί αναγνώστες,
Στείλαμε το φάκελο στο αρμόδιο γραφείο του Υπουργείου Υγείας και περιμένουμε την Εθνική
αναγνώριση.
Υποσχεθήκαμε και θα κυκλοφορήσουμε το περιοδικό μας
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ, θα σταλεί σε 3.500 αποδέκτες.
ΕΝΤΥΠΟ, σε 250-300
τεύχη και
Βελτιώνουμε, με προσπάθεια όλων την ύλη, ώστε να είναι ολοκληρωμένη επιστημονικά και με
πρακτικό ενδιαφέρον. Οι συγγραφείς κειμένων εμπιστεύονται το περιοδικό μας.
Υποστηρίζεται το περιοδικό μας με καταχωρήσεις, ώστε να καλυφθούν τα έξοδα και να συνεχιστεί η
κυκλοφορία του.
Η Εταιρεία μας, πέρα και πάνω από την οικονομική κρίση, συνεχίζει την προσπάθειά της να
διοργανώνει επιτυχημένες επιστημονικές εκδηλώσεις, με διαφάνεια και αξιοπιστία και για το σκοπό
αυτό συνεργάζεται με άλλες Ιατρικές Εταιρείες, με αμοιβαιότητα.
Ευχαριστούμε θερμά όλους όσους μας εμπιστεύονται και αξιολογούν θετικά την προσπάθειά μας.
Ζητούμε την κρίση και τη συμπαράσταση όλων.
Με συνέπεια και πολύ προσπάθεια του Προέδρου της Συντακτικής Επιτροπής, κυκλοφορεί το 19ο
Τεύχος του Περιοδικού ΑΘΗΡΟλογία.
Φιλικά
Απόστολος Ν. Ευθυμιάδης
Πρόεδρος ΕΑΒΕ
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
04
Ανασκοπήσεις
Ο ρόλος του μεταβολισμού της εντερικής χλωρίδας στην αθηρογένεση
Ιωάννης Δρόσος1, Άννα Ταυρίδου2, Γεώργιος Κολιός3
1
Ιατρός, Μεταπτυχιακός Σπουδαστής, Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο
Θράκης.
2
Επίκουρη Καθηγήτρια Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο
Θράκης.
3
Καθηγητής Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
Περίληψη
Η μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου αποτελεί ένα «μυστηριώδες» οικοσύστημα μέσα στον ανθρώπινο
οργανισμό, το οποίο αναμφισβήτητα έχει ιδιαίτερο φυσιολογικό και παθοφυσιολογικό ενδιαφέρον.
Πρόσφατες μελέτες φέρνουν στο φως μια συσχέτιση μεταξύ της εντερικής μικροχλωρίδας και της
αθηροσκλήρωσης. Φαίνεται λοιπόν πως μεταβολές στη λειτουργία και στη σύνθεση αυτού του
βακτηριακού οικοσυστήματος οδηγούν μέσω πολύπλοκων μηχανισμών σε μια αυξημένη προδιάθεση
για δημιουργία αθηροσκληρωτικών βλαβών. Παρά το γεγονός ότι μηχανισμοί αυτοί παραμένουν
άγνωστοι, οι μέχρι τώρα μελέτες δείχνουν πως η χλωρίδα μπορεί να οδηγήσει στην αθηροσκλήρωση
είτε μέσω ενίσχυσης γνωστών παραγόντων κινδύνου, είτε με πιο «άμεσους» αλλά και πλήρως
ανεξήγητους, προς το παρόν, μηχανισμούς. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η σύνοψη της
διαθέσιμης βιβλιογραφίας πάνω στο εν λόγω θέμα σε συνδυασμό με μια προσπάθεια ταξινόμησής της
με βάση το «χαρακτήρα» της παρατηρηθείσας συσχέτισης.
Λέξεις κλειδιά: εντερική χλωρίδα, μικροχλωρίδα, αθηρογένεση, αθηροσκλήρωση.
Υπεύθυνος επικοινωνίας
Γεώργιος Κολιός
Εργαστήριο Φαρμακολογίας
Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
68100, Δραγάνα,
Αλεξανδρούπολη.
τηλ: +302551030368
fax: +302551030368
email: gkolios@med.duth.gr
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
05
Ανασκοπήσεις
Γενικά περί εντερικής μικροχλωρίδας
Η εντερική μικροχλωρίδα αποτελεί ίσως το
πλουσιότερο βακτηριακό περιβάλλον μέσα στο
ανθρώπινο σώμα. Πρόκειται για ένα τεράστιο και
σύνθετο οικοσύστημα με αερόβιους και αναερόβιους
μικροοργανισμούς. Το οικοσύστημα αυτό αρχίζει να
δημιουργείται από τη στιγμή της γέννησης και
ύστερα από περίπου 2 χρόνια η μικροχλωρίδα του
εντέρου είναι όμοια με αυτή του ενηλίκου
οργανισμού. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 400-1000
είδη βακτηρίων, ενώ το συνολικό γονιδίωμα όλων
αυτών των μικροοργανισμών περιέχει πάνω από 100
φορές περισσότερα γονίδια, από ότι έχει το συνολικό
γονιδίωμα του ανθρώπου. Το γεγονός ότι πάνω από
το 60% της εντερικής χλωρίδας δεν έχει
ταυτοποιηθεί καθιστά σαφές ότι η επιστημονική
κο ι ν ό τ η τ α α π έ χ ε ι α κό μ η α ρ κ ε τ ά α π ό μ ι α
ολοκληρωμένη κατανόηση της πολυπλοκότητας της
βακτηριακής μικροχλωρίδας (1, 2). Ωστόσο την
τελευταία δεκαετία έχουν γίνει σημαντικά βήματα
προς αυτή την κατεύθυνση.
Το είδος των μικροοργανισμών σε κάθε τμήμα του
γαστρεντερικού συστήματος παρουσιάζει κάποιες
διαφορές. Η χλωρίδα του στομάχου και του εγγύς
λεπτού εντέρου αποτελείται κυρίως από Gram
θετικά βακτήρια και αερόβιους μικροοργανισμούς,
ενώ πλησίον της ειλεοτυφλικής βαλβίδας
υπερτερούν οι Gram αρνητικοί μικροοργανισμοί.
Στο παχύ έντερο υπερτερούν σαφώς οι αναερόβιοι
μικροοργανισμοί (3). Η εντερική χλωρίδα δέχεται
διάφορες εξωγενείς επιδράσεις που είναι δυνατό να
την τροποποιήσουν. Παράγοντες που επιδρούν στη
μικροχλωρίδα του εντέρου είναι, μεταξύ άλλων, η
δίαιτα, η ηλικία, η τυχόν λήψη φαρμάκων, το
επάγγελμα, η κατάσταση του ανοσολογικού
νοσήματος και η κύηση (4).
Η εντερική χλωρίδα και ο εντερικός βλεννογόνος
είναι ουσιαστικά δύο συμβιωτικοί οργανισμοί που
αναπτύχθηκαν παράλληλα κατά τη διάρκεια της
εξέλιξης.Ο εντερικός αυλός από τη μία μεριά παρέχει
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης καθώς και
θρεπτικές ουσίες απαραίτητες για την επιβίωση
των μικροοργανισμών, ενώ η εντερική χλωρίδα
από την άλλη έχει τροφικό και μεταβολικό ρόλο
αλλά και προστατεύει από παθογόνους
παράγοντες. Η προστατευτική αυτή δράση
επιτυγχάνεται με τρεις κυρίως μηχανισμούς.
Πρώτον, με τη δημιουργία αφιλόξενου
περιβάλλοντος για τους εισβολείς. Δεύτερον,
συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του βλεννογόνιου
ανοσολογικού συστήματος και, τρίτον,
επάγοντας την προσέκλυση ανοσοκυττάρων στον
εντερικό βλεννογόνο και συντηρώντας τη
«φυσιολογική φλεγμονή» (5). Με βάση τα
παραπάνω φαίνεται λογικό πως αυτή η
συμβιωτική σχέση μεταξύ εντερικής
μικροχλωρίδας και οργανισμού είναι σημαντικό
να χαρακτηρίζεται από μία ισορροπία, η
διαταραχή της οποίας θα μπορούσε να οδηγεί σε
κάποια νόσο. Πράγματι, έχει βρεθεί ότι μια
διαταραγμένη ισορροπία της εντερικής
μικροχλωρίδας σχετίζεται για παράδειγμα με
φλεγμονώδη νόσο του εντέρου (6). Επίσης, έχει
αναφερθεί πως η χρήση ευβιοτικών ή
συμβιωτικών παραγόντων μειώνει σημαντικά την
συχνότητα επιπλοκών, σχετιζομένων με την
εντερική χλωρίδα, σε βαρέως πάσχοντες ασθενείς
(7).
Εντερική χλωρίδα και αθηρογένεση
Όπως θα συζητηθεί στη συνέχεια του παρόντος
άρθρου, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις που
συνδέουν την εντερική χλωρίδα με την
καρδιαγγειακή νοσηρότητα και συγκεκριμένα με
την αθηροσκλήρωση. Οι ακριβείς μηχανισμοί
που διέπουν αυτή τη συσχέτιση δεν είναι ακόμη
σαφείς. Εμείς θα αναφερθούμε σε δύο
«κατηγορίες» βιβλιογραφικών δεδομένων πάνω
στο θέμα, ανάλογα με το «μηχανισμό» με τον
οποίο η χλωρίδα οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο
06
Ανασκοπήσεις
αθηροσκλήρωσης. Στην πρώτη κατηγορία θα
αναφερθούμε συνοπτικά σε μελέτες που
συσχετίζουν την εντερική μικροχλωρίδα «έμμεσα»
με την αθηρογένεση, μέσω της θετικής συσχέτισής
τους με σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για
αθηροσκλήρωση. Στη δεύτερη κατηγορία,
περιλαμβάνονται μελέτες που δείχνουν μια πιο
«άμεση» επίδραση στην ανάπτυξη της
αθηροσκλήρωσης. Το σχεδιάγραμμα της Εικόνας 1
συνοψίζει την κατηγοριοποίηση αυτή.
«Έμμεση» συσχέτιση
Η παχυσακρία, η υπερλιπιδαιμία και ο σακχαρώδης
διαβήτης είναι τρεις πολύ σημαντικοί παράγοντες
κινδύνου για την αθηροσκλήρωση και τη στεφανιαία
νόσο (8). Η σύνδεση των διαταραχών της εντερικής
μικροχλωρίδας με αυτούς τους παράγοντες κινδύνου
έχει καταδειχθεί από πολλές μελέτες. Ενδεικτικά, θα
αναφερθούμε σε λίγες μόνο από αυτές.
Τα δύο πιο επκρατή βακτηριακά φύλα στο
γαστρεντερικό σύστημα τόσο των ανθρώπων όσο
και των ποντικών είναι τα Firmicutes και
Bacteroidetes (9, 10). Έχει βρεθεί πως σε γενετικά
τροποποιημένα παχύσαρκα ποντίκια, ο σχετικός
πληθυσμός των Bacteroidetes ήταν μειωμένος σε
σχέση με τα φυσιολογικά ποντίκια, ενώ ο σχετικός
πληθυσμός των Firmicutes είναι αυξημένος στα
παχύσαρκα σε σχέση με τα φυσιολογικά (10). Το
φαινόμενο αυτό επιβεβαιώθηκε και σε παχύσαρκους
ανθρώπους. Η ισορροπία μεταξύ αυτών των
βακτηριακών φύλων στους ανθρώπους φαίνεται πως
αποκαθίσταται στο φυσιολογικό μετά από δίαιτα
χαμηλών θερμίδων (11). Διάφοροι τύποι διαιτητικών
«παρεμβάσεων» φαίνεται πως επηρεάζουν τις
ευαίσθητες αυτές ισορροπίες, επιδρώντας
παράλληλα και σε παραμέτρους όπως τα επίπεδα της
LDL χοληστερόλης καθώς και τα επίπεδα της
γλυκόζης του αίματος (12). Τέλος, στην περίπτωση
του σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ έχουν επίσης
διαπιστωθεί «παρεκτοπίσεις» από το φυσιολογικό,
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
όσον αφορά τη μικροβιακή σύσταση της
εντερικής μικροχλωρίδας (13).
Από τα όσα αναφέρθηκαν, γίνεται εμφανές πως
υπάρχει κάποια πολύπλοκη, άγνωστη ακόμα,
συσχέτιση μεταξύ της παχυσαρκίας, της
υπερλιπιδαιμίας και του σακχαρώδους διαβήτη με
μια «μη φυσιολογική» σύσταση της εντερικής
μικροχλωρίδας. Παρά το ότι, όπως είπαμε και
παραπάνω, η βιβλιογραφία πάνω στο θέμα είναι
αρκετά πλούσια, χρειάζονται πολλές ακόμα
μελέτες προκειμένου να έχουμε πλέον μια
ξεκάθαρη εικόνα για τους μηχανισμούς που
ελέγχουν αυτές τις συσχετίσεις.
«Άμεση» συσχέτιση
Πρόσφατες μελέτες αναφέρονται σε μια πιο
«άμεση» συσχέτιση μεταξύ της εντερικής
μικροχλωρίδας και της αθηροσκλήρωσης. Οι
μελέτες αυτές αναφέρονται σε παράγοντες που
συσχετίζονται άμεσα με τη στεφανιαία νόσο και
όχι με παράγοντες κινδύνου, όπως αυτοί που
αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα. Πολλές
από αυτές αναφέρονται στην επίδραση της
trimethylamine-N-oxide (T M A O) στην
αθηροσκλήρωση. Η TMAO είναι μια οργανική
ένωση που παράγεται από το μεταβολισμό της
χολίνης, της φωσφατιδυλοχολίνης και της Lκαρνιτίνης.
07
Ανασκοπήσεις
αυξημένα σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο ενώ
επίσης υψηλά επίπεδα χολίνης έχουν συνδεθεί με
υψηλό κίνδυνο για οξύ στεφανιαίο σύνδρομο. Αυτό
καθιστά τη χολίνη υποψήφια ως βιοδείκτη για την
ανίχνευση της στεφανιαίας νόσου αλλά και για τη
διαστρωμάτωση κινδύνου (14-16). Η κατανάλωση
κρόκου αυγού, που είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε
χο λ ί ν η , έ χ ε ι ε π ί σ η ς σ υ σ χ ε τ ι σ τ ε ί μ ε τ η ν
αθηροσκλήρωση των καρωτίδων (17). Ωστόσο
καμιά από αυτές τις μελέτες δε συνέδεσε το
μεταβολισμό της χολίνης από την εντερική χλωρίδα
με την αθηροσκλήρωση.
Η ομάδα του Wang και των συνεργατών του ήταν
αυτή που συνέδεσε την πρόσληψη της
φωσφατιδυλοχολίνης και την παραγωγή της TMAO
με τη μεσολάβηση των εντερικών βακτηρίων (18).
Έδειξε δηλαδή ότι η μικροχλωρίδα συμμετέχει στο
μεταβολικό μονοπάτι που οδηγεί από τη χολίνη ή τη
φωσφατιδυλοχολίνη στην TMAO. Σε μια επόμενη
μελέτη της ίδιας ομάδας, η καταστολή της εντερικής
χλωρίδας με χορήγηση αντιβιοτικών ελάττωσε τα
επίπεδα της ΤΜΑΟ τόσο στο αίμα όσο και στα ούρα
(19). Επίσης, σε μια καταγραφή ασθενών που
βρίσκονταν σε follow-up διάρκειας 3 ετών μετά από
εκλεκτικό καρδιακό καθετηριασμό βρέθηκε πως
όσοι από αυτούς εμφάνισαν μείζονα καρδιαγγειακά
συμβάντα κατά τη διάρκεια αυτής της τριετίας είχαν
σημαντικά αυξημένα επίπεδα αναφοράς της TMAO
(19).
Τα μεταβολικά προϊόντα της TMAO είναι κυρίως η
διμεθυλαμίνη (DMA) και η τριμεθυλαμίνη (TMA).
Ένα ποσοστό της TMAO μετατρέπεται σε DMA
και TMA από μικροοργανισμούς του εντέρου. Η
DMA επαναρροφάται από το έντερο και στη
συνέχεια αποβάλλεται στα ούρα (20). Υψηλά
επίπεδα DMA στα ούρα συσχετίζονται με τη
στεφανιαία νόσο, ενισχύοντας έτσι ακόμη
παραπάνω την άποψη ότι η TMAO παίζει κάποιο
ρόλο στην εμφάνιση στεφανιαίας νόσου (21).
Η άποψη ότι η TMAO σχετίζεται θετικά με τη στεφ-
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
στεφανιαία νόσο δεν είναι καθολική, καθότι
υπάρχουν μελέτες που αναφέρουν αντίστροφη ή
ουδέτερη συσχέτιση (22, 23).
Πριν λίγο καιρό δημοσιεύτηκε μία μελέτη που
αφορούσε την επίδραση της L-καρνιτίνης στην
καρδιαγγειακή νοσηρότητα τόσο σε
πειραματόζωα (ποντίκια) όσο και σε ανθρώπους
(24). Αφού πρώτα αποδείχτηκε πως η L-καρνιτίνη
οδηγεί στην παραγωγή TMAO με τη μεσολάβηση
της εντερικής μικροχλωρίδας, οι συγγραφείς
έδειξαν πως υπάρχει μία σημαντική συσχέτιση
μεταξύ της πρόσληψης της ουσίας αυτής και του
κινδύνου για ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου,
περιφερικής αρτηριακής νόσου αλλά και
γενικότερα καρδιαγγειακής νόσου. Επίσης, η
μελέτη αυτή έδειξε πως μια διατροφή πλούσια σε
L - κα ρ ν ι τ ί ν η ο δ η γε ί σ ε ε π ι δ ε ί ν ω σ η τ ω ν
αθηρωματικών βλαβών σε ένα ζωικό πειραματικό
μοντέλο αθηροσκλήρωσης, ενώ η χορήγηση
αντιβιοτικών στα πειραματόζωα μείωσε
σημαντικά την συχνότητα των βλαβών αυτών.
Ωστόσο, άλλες ερευνητικές ομάδες εξέφρασαν
κάποια επιφύλαξη όσον αφορά τα αποτελέσματα
αυτά (25), καθώς, αφενός, η δόση που
δοκιμάστηκε στα ποντίκια ήταν πολύ υψηλότερη
από τη δόση που ένας άνθρωπος μπορεί να πάρει
από την τροφή του και, αφετέρου, το μοσχαρίσιο
κρέας που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη αυτή ως
πηγή L-καρνιτίνης είναι ιδιαίτερα πλούσιο και σε
χολίνη. Όπως είναι προφανές, η ύπαρξη της
χολίνης δεν επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών
συμπερασμάτων ως προς το αν η συσχέτιση αυτή
οφείλεται στην L-καρνιτίνη, τη χολίνη ή ακόμη
και στις δύο. Τις επιφυλάξεις αυτές ενισχύουν και
κάποιες αναφορές σε καρδιοπροστατευτικό ρόλο
της L-καρνιτίνης (26-28) καθώς και ενδείξεις ότι η
L-καρνιτίνη προκαλεί ελάττωση της
θνησιμότητας και μείωση των στηθαγχικών
συμπτωμάτων σε ασθενείς με οξύ στεφανιαίο
σύνδρομο (29).
08
Ανασκοπήσεις
Τέλος, θα ήταν ενδιαφέρον να διερωτηθεί κανείς εάν
υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στη μικροχλωρίδα του
εντέρου και την αθηροσκλήρωση, ανάλογη με τη
συσχέτιση μεταξύ παχυσαρκίας και
αθηροσκλήρωσης, για την οποία έγινε λόγος στην
προηγούμενη ενότητα. Σε μια σχετικά πρόσφατη
μελέτη φάνηκε πως σε ασθενείς με συμπτωματική
αθηροσκλήρωση κυριαρχούν συγκεκριμένα είδη
μικροβίων στην εντερική τους χλωρίδα, διαφορετικά
από αυτά των υγιών ατόμων που αποτελούσαν την
ομάδα ελέγχου (30). Φαίνεται λοιπόν πως, και στην
περίπτωση της αθηροσκλήρωσης, αλλαγές στους
μικροβιακούς πληθυσμούς του εντέρου συμβάλλουν
με άγνωστους προς το παρόν μηχανισμούς στην
εμφάνιση της νόσου.
Συμπεράσματα
Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν, είναι εμφανές πως
υπάρχει κάποιου είδους εμπλοκή της εντερικής
μικροχλωρίδας στην αθηροσκλήρωση. Ωστόσο, η
εντερική χλωρίδα παραμένει ο «μεγάλος άγνωστος»
τόσο ως προς τη σύστασή της, όσο και ως προς τους
μηχανισμούς μέσω των οποίων σχετίζεται με την
αθηροσκλήρωση.
Περισσότερα πειραματικά δεδομένα είναι
σίγουρα απαραίτητα ώστε να αποκαλυφθούν οι
υποκείμενοι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που
κινούν αυτές τις παθολογικές διαδικασίες.
Επίσης, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μεγάλες
και καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες
προκειμένου να αρχίσουν οι όποιες ενδείξεις
έχουμε μέχρι τώρα για τη σχέση εντερικής
μικροχλωρίδας και αθηροσκλήρωσης να
αποκτούν κλινική σημασία. Κάποιοι συγγραφείς
έχουν προτείνει πως η χρήση ευβιοτικών ή
αντιβιοτικών προκειμένου να υπάρξει κάποια
μείωση στην παραγωγή της TMAO καθώς επίσης
και μια δίαιτα φτωχή σε χολίνη ή
φωσφατιδυλοχολίνη θα μπορούσε ενδεχομένως
να αποτελέσει μια θεραπευτική παρέμβαση (18,
19, 31, 32). Φαίνεται πάντως λογικό, πως μόνο με
την καλύτερη κατανόηση της συμβολής της
εντερικής μικροχλωρίδας στην καρδιαγγειακή
υγεία θα μπορέσουν τέτοιου είδους θεραπευτικές
παρεμβάσεις να εδραιωθούν στην κλινική πράξη.
The role of intestinal microflora metabolism in atherogenesis
1
2
3
Ioannis Drosos , Anna Tavridou , George Kolios
1
Physician, Post-graduate Student, School of Medicine, Democritus University of Thrace.
Assistant Professor of Pharmacology, School of Medicine, Democritus University of Thrace.
3
Professor of Pharmacology, School of Medicine, Democritus University of Thrace.
2
Laboratory of Pharmacology, School of Medicine, Democritus University of Thrace.
Summary
Intestinal microbiota remains a “mysterious” ecosystem inside the human organism. This ecosystem is
undoubtedly very interesting and appears to be important for the physiology and pathophysiology of the
organism. Recent studies show a correlation between intestinal microbiota and atherosclerosis. It seems that
changes in the function and composition of this bacterial population lead through complex mechanisms to a
high risk for atherosclerosis. Although these mechanisms remain unknown, published studies show that
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
09
Ανασκοπήσεις
microbiota can lead to atherosclerosis either by augmenting known risk factors or via other, more “direct”, yet
completely unknown, mechanisms. The aim of this article is to summarize the available literature concerning
this matter. We also attempt to categorize this literature by taking into account the “character” of the observed
correlation in each study.
Key words: intestinal microbiota, microflora, atherogenesis, atherosclerosis.
Correspondence to:
George Kolios
Laboratory of Pharmacology
School of Medicine, Democritus University of Thrace
68100, Dragana,
Alexandroupolis.
tel: +302551030368
fax: +302551030368
email:gkolios@med.duth.gr
Βιβλιογραφία
1.Backhed F, Ley RE, Sonnenburg JL, et al.: Hostbacterial mutualism in the human intestine. Science.
2005,307:1915-20.
2. Boirivant M, Amendola A, Butera A: Intestinal
microflora and immunoregulation. Mucosal
Immunol. 2008,1 Suppl 1:S47-9.
3. Linskens RK, Huijsdens XW, Savelkoul PH, et al.:
The bacterial flora in inflammatory bowel disease:
current insights in pathogenesis and the influence of
antibiotics and probiotics. Scand J Gastroenterol
Suppl. 2001:29-40.
4. Ogra PL: Developmental aspects of the mucosal
immune system: role of external environment,
mucosal microflora and milk. Adv Exp Med Biol.
2009,639:41-56.
5. Bengmark S: Gut microenvironment and immune
function. Curr Opin Clin Nutr Metab Care.
1999,2:83-5.
6. Manichanh C, Borruel N, Casellas F, et al.: The gut
microbiota in IBD. Nat Rev Gastroenterol Hepatol.
2012,9:599-608.
7. Shimizu K, Ogura H, Asahara T, et al.:
Probiotic/synbiotic therapy for treating critically ill
patients from a gut microbiota perspective. Dig Dis
Sci. 2013,58:23-32.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
8. Frohlich J, Al-Sarraf A: Cardiovascular risk and
atherosclerosis prevention. Cardiovasc Pathol.
2013,22:16-8.
9. Eckburg PB, Bik EM, Bernstein CN, et al.:
Diversity of the human intestinal microbial flora.
Science. 2005,308:1635-8.
10. Ley RE, Backhed F, Turnbaugh P, et al.:
Obesity alters gut microbial ecology. Proc Natl
Acad Sci U S A. 2005,102:11070-5.
11. Ley RE, Turnbaugh PJ, Klein S, et al.:
Microbial ecology: human gut microbes
associated with obesity. Nature. 2006,444:10223.
12. Vijay-Kumar M, Aitken JD, Carvalho FA, et
al.: Metabolic syndrome and altered gut
microbiota in mice lacking Toll-like receptor 5.
Science. 2010,328:228-31.
13. Larsen N, Vogensen FK, van den Berg FW, et
al.: Gut microbiota in human adults with type 2
diabetes differs from non-diabetic adults. PLoS
One. 2010,5:e9085.
14. LeLeiko RM, Vaccari CS, Sola S, et al.:
Usefulness of elevations in serum choline and free
F2)-isoprostane to predict 30-day cardiovascular
outcomes in patients with acute coronary
syndrome. Am J Cardiol. 2009,104:638-43.
10
Ανασκοπήσεις
15. Danne O, Lueders C, Storm C, et al.: Whole blood
choline and plasma choline in acute coronary
syndromes: prognostic and pathophysiological
implications. Clin Chim Acta. 2007,383:103-9.
16. Apple FS, Wu AH, Mair J, et al.: Future
biomarkers for detection of ischemia and risk
stratification in acute coronary syndrome. Clin
Chem. 2005,51:810-24.
17. Spence JD, Jenkins DJ, Davignon J: Egg yolk
consumption and carotid plaque. Atherosclerosis.
2012,224:469-73.
18. Wang Z, Klipfell E, Bennett BJ, et al.: Gut flora
metabolism of phosphatidylcholine promotes
cardiovascular disease. Nature. 2011,472:57-63.
19. Tang WH, Wang Z, Levison BS, et al.: Intestinal
microbial metabolism of phosphatidylcholine and
cardiovascular risk. N Engl J Med. 2013,368:157584.
20. Mitchell SC, Zhang AQ, Noblet JM, et al.:
Metabolic disposition of [14C]-trimethylamine Noxide in rat: variation with dose and route of
administration. Xenobiotica. 1997,27:1187-97.
21. Tsikas D, Thum T, Becker T, et al.: Accurate
quantification of dimethylamine (DMA) in human
urine by gas chromatography-mass spectrometry as
pentafluorobenzamide derivative: evaluation of the
relationship between DMA and its precursor
asymmetric dimethylarginine (ADMA) in health and
disease. J Chromatogr B Analyt Technol Biomed Life
Sci. 2007,851:229-39.
22. Martin JC, Canlet C, Delplanque B, et al.: 1H
NMR metabonomics can differentiate the early
atherogenic effect of dairy products in
hyperlipidemic hamsters. Atherosclerosis.
2009,206:127-33.
23.
Lewis GD, Wei R, Liu E, et al.: Metabolite
profiling of blood from individuals undergoing
planned myocardial infarction reveals early markers
of myocardial injury. J Clin Invest. 2008,118:350312.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
24. Koeth RA, Wang Z, Levison BS, et al.:
Intestinal microbiota metabolism of L-carnitine, a
nutrient in red meat, promotes atherosclerosis.
Nat Med. 2013,19:576-85.
25. Ussher JR, Lopaschuk GD, Arduini A: Gut
microbiota metabolism of l-carnitine and
c a r d i o v a s c u l a r r i s k . A t h e ro s c l e ro s i s .
2013,231:456-461.
26. Broderick TL, Quinney HA, Barker CC, et al.:
Beneficial effect of carnitine on mechanical
recovery of rat hearts reperfused after a transient
period of global ischemia is accompanied by a
stimulation of glucose oxidation. Circulation.
1993,87:972-81.
27. Noland RC, Koves TR, Seiler SE, et al.:
Carnitine insufficiency caused by aging and
overnutrition compromises mitochondrial
performance and metabolic control. J Biol Chem.
2009,284:22840-52.
28. Muoio DM, Noland RC, Kovalik JP, et al.:
Muscle-specific deletion of carnitine
acetyltransferase compromises glucose tolerance
and metabolic flexibility. Cell Metab.
2012,15:764-77.
29. DiNicolantonio JJ, Lavie CJ, Fares H, et al.:
L-carnitine in the secondary prevention of
cardiovascular disease: systematic review and
meta-analysis. Mayo Clin Proc. 2013,88:544-51.
30. Karlsson FH, Fak F, Nookaew I, et al.:
Symptomatic atherosclerosis is associated with an
altered gut metagenome. Nat Commun.
2012,3:1245.
31. Martin FP, Wang Y, Sprenger N, et al.:
Probiotic modulation of symbiotic gut microbialhost metabolic interactions in a humanized
microbiome mouse model. Mol Syst Biol.
2008,4:157.
32. Brugere JF, Borrel G, Gaci N, et al.:
Archaebiotics: Proposed therapeutic use of
archaea to prevent trimethylaminuria and
cardiovascular disease. Gut Microbes. 2013,5.
11
Ανασκοπήσεις
Αντι-ισχαιμική αποτελεσματικότητα της Ιβαμπραδίνης σε Έλληνες
ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε στεφανιαία επαναγγείωση.
I. Ζαρίφης1, Β. Γραμματικού2, Ε. Καλλίστρατος2, A. Κατσίβας3
1. Γ.Ν.Θ. «Γ. Παπανικολάου»
2. Servier Hellas Pharmaceuticals Ltd.
3. Γ.Ν.Α. «Κοργιαλένειο-Μπενάκειο Ε.Ε.Σ.»
Εκ μέρους των ερευνητών της μελέτης «Προοπτική, μη παρεμβατική μελέτη παρατήρησης της
αντι-στηθαγχικής αποτελεσματικότητας της Ιβαμπραδίνης, ύστερα από 4μηνη αγωγή
Ελληνικού πληθυσμού ασθενών με Στεφανιαία Νόσο».
Η μελέτη έχει πραγματοποιηθεί με χορηγό την εταιρεία SERVIER Hellas.
Περίληψη
Εισαγωγή: Οι επεμβάσεις στεφανιαίας επαναγγείωσης πραγματοποιούνται ευρέως για τη συμπτωματική
θεραπεία των ασθενών με στεφανιαία νόσο (ΣΝ). Εντούτοις, η επιμονή της στηθάγχης αποτελεί μείζον
κλινικό πρόβλημα.
Σκοπός: Εκτίμηση της αντιστηθαγχικής αποτελεσματικότητας και της επίδρασης της Ιβαμπραδίνης στην
ποιότητα ζωής ασθενών με ΣΝ που είχαν υποβληθεί στο παρελθόν σε επαναγγείωση (αγγειοπλαστική ή
αορτοστεφανιαία παράκαμψη).
Μέθοδοι: Σε αυτή την πανελλαδική, μη παρεμβατική μελέτη εντάχθηκαν 2.403 ασθενείς με ΣΝ. Στο
σύνολο αυτό συμπεριλήφθηκαν 926 ασθενείς οι οποίοι υποβλήθηκαν σε στεφανιαία επαναγγείωση. Η
παρακολούθηση των ασθενών πραγματοποιήθηκε στην ένταξη, στον 1ο και 4ο μήνα αγωγής με
Ιβαμπραδίνη.
Αποτελέσματα: Από τους 926 ασθενείς με ιστορικό επαναγγείωσης που εντάχθηκαν στη μελέτη, 28 (3%)
διέκοψαν τη θεραπεία. Μετά από 4μηνη αγωγή με Ιβαμπραδίνη, η μέση καρδιακή συχνότητα μειώθηκε από
80.3±9.5 σε 63.9±6.2 (p<0.001), ο μέσος όρος των στηθαγχικών επεισοδίων/εβδομάδα μειώθηκε από
2.2±2.3 σε 0.3±0.6 (p<0.001), η πρόσληψη νιτρωδών βραχείας δράσης μειώθηκε από 1.5±2.2
φορές/εβδομάδα σε 0.1±0.4 φορές/εβδομάδα (p<0.001), το ποσοστό των ασθενών με στηθάγχη κλάσης ΙΙΙ
ή IV (ταξινόμηση της Καναδικής Καρδιαγγειακής Εταιρίας) μειώθηκε από 20.8% στο 2.2% (p<0.001) και η
ποιότητα ζωής βελτιώθηκε σημαντικά (p<0.001).
Συμπέρασμα: Τα δεδομένα αυτά επιβεβαιώνουν την αντι-ισχαιμική αποτελεσματικότητα και τη θετική
επίδραση της Ιβαμπραδίνης στην ποιότητα ζωής ασθενών με ΣΝ και ιστορικό στεφανιαίας επαναγγείωσης.
Λέξεις κλειδιά: Στεφανιαία νόσος, στηθάγχη, Ιβαμπραδίνη, στεφανιαία επαναγγείωση
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
12
Ανασκοπήσεις
Υπεύθυνος αλληλογραφίας
Γραμματικού Βιολέττα
SERVIER HELLAS
Εθνικής Αντιστάσεως 72 & Αγαμέμνονος, 15231,
Χαλάνδρι
Τηλ: 2109391000
FAX: 2109391001
Email: violetta.grammatikou@gr.netgrs.com
Εισαγωγή
Οι επεμβάσεις στεφανιαίας επαναγγείωσης
πραγματοποιούνται ευρέως για τη συμπτωματική
θεραπεία των ασθενών με ισχαιμική καρδιακή νόσο.
Όσον αφορά τις αγγειοπλαστικές, περίπου το 85%
των επεμβάσεων αυτών, αφορούν ασθενείς με
σταθερή στεφανιαία νόσο (1). Παρόλο που η
αγγειοπλαστική μειώνει την επίπτωση θανάτου και
εμφράγματος του μυοκαρδίου σε ασθενείς που
παρουσιάζουν οξύ στεφανιαίο σύνδρομο (2, 3), δεν
έχει αποδειχτεί παρόμοιο όφελος και σε ασθενείς με
σταθερή στεφανιαία νόσο (4-6). Η στηθάγχη
αποτελεί τη συχνότερη εκδήλωση της στεφανιαίας
νόσου (ΣΝ). Σε ασθενείς με χρόνια σταθερή
στηθάγχη, η εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων
περιορίζει σημαντικά τις συνήθεις καθημερινές
δραστηριότητες, επιδεινώνοντας παράλληλα και την
ποιότητα ζωής τους (7-9). Η φαρμακευτική αγωγή σε
αυτούς τους ασθενείς αποτελεί τη βασική
στρατηγική για τον έλεγχο της ισχαιμίας και των
στηθαγχικών επεισοδίων (10) αποκαθιστώντας ένα
ικανοποιητικό επίπεδο καθημερινών
δραστηριοτήτων και βελτιώνοντας παράλληλα την
ποιότητα ζωής τους.
Η Ιβαμπραδίνη αποτελεί έναν παράγοντα μείωσης
της καρδιακής συχνότητας, αναστέλλοντας τους
διαύλους If του φλεβοκόμβου, χωρίς να επηρεάζει
καρδιακές ή άλλες αιμοδυναμικές παραμέτρους. Η
μείωση της καρδιακής συχνότητας οδηγεί σε μείωση
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
μείωση της κατανάλωσης οξυγόνου, ενώ
παράλληλα η Ιβαμπραδίνη παρατείνει τη
διαστολική περίοδο, αυξάνοντας την αιμάτωση
των στεφανιαίων αρτηριών, μεγιστοποιώντας
ουσιαστικά την παροχή οξυγόνου στο μυοκάρδιο,
φαινόμενο που διατηρείται και στην άσκηση (1113). Ενδείκνυται στη θεραπεία της στεφανιαίας
νόσου και χρόνιας σταθερής στηθάγχης (10)
καθώς και σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια
(14). Η τρέχουσα ένδειξη σε ασθενείς με χρόνια
σταθερή στηθάγχη, βασίζεται κυρίως στα
αποτελέσματα διαφόρων μελετών που απέδειξαν
την αντι-ισχαιμική και αντιστηθαγχική δράση της
Ιβαμπραδίνης. Διάφορες μελέτες (15-18),
απέδειξαν ότι η προσθήκη της Ιβαμπραδίνης εκτός
από τη μείωση της καρδιακής συχνότητας, των
στηθαγχικών επεισοδίων και της κατανάλωσης
νιτρωδών, παρέτεινε το χρόνο εκδήλωσης της
στηθάγχης, ενώ βελτίωσε και την ποιότητα ζωής
των ασθενών με χρόνια σταθερή στηθάγχη.
Επιπλέον, στη μελέτη BEAUTIFUL (19), η
Ιβαμπραδίνη μείωσε το σύνθετο πρωτεύον
καταληκτικό σημείο καρδιαγγειακού θανάτου,
νοσηλείας λόγω εμφράγματος μυοκαρδίου και
καρδιακής ανεπάρκειας σε ασθενείς με σταθερή
στεφανιαία νόσο, περιοριστική στηθάγχη και
έκπτωση της λειτουργικότητας της αριστερής
κοιλίας.
13
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
Σκοπός
Μέθοδοι
Αυτή η μελέτη είχε ως σκοπό την εκτίμηση της
αντιστηθαγχικής αποτελεσματικότητας της
Ιβαμπραδίνης, συγχορηγούμενης σε θεραπευτικό
υπόβαθρο εξατομικευμένης θεραπείας με βαποκλειστή, κατά τη διάρκεια 4μηνης αγωγής
ασθενών με στεφανιαία νόσο, καθώς και την
αξιολόγηση της επίδρασης της εν λόγω αγωγής στην
ποιότητας ζωής τους. Παρουσιάζονται τα
αποτελέσματα σε έναν υπο-πληθυσμό της αρχικής
μελέτης που είχε στο παρελθόν υποβληθεί σε
στεφανιαία επέμβαση επαναγγείωσης
(αγγειοπλαστική [PCI] ή/και αορτοστεφανιαία
παράκαμψη [CABG]).
Η μελέτη αυτή σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις
τρέχουσες ενημερωμένες συστάσεις της
διακήρυξης του Ελσίνκι. Εγκρίθηκε από την
αρμόδια επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας
(επιστημονικό συμβούλιο) των συμμετεχόντων
νοσοκομείων. Ελήφθη η άδεια των πνευματικών
δικαιωμάτων ιδιοκτησίας για τη χρήση του
ερωτηματολογίου EQ-5D. Όλοι οι ασθενείς
ενημερώθηκαν και έδωσαν τη συγκατάθεσή τους
να συμμετάσχουν, πριν από την ένταξή τους στη
μελέτη. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με βάση την
υπουργική απόφαση A6/10983/1 (ΦEK 886/B20,
13,84) για τη “Διεξαγωγή κλινικών δοκιμών
φαρμάκων και την προστασία του ανθρώπου”.
Οι στόχοι της μελέτης ήταν:
Πρωτεύων:
-Εκτίμηση της μείωσης των επιπέδων της καρδιακής
συχνότητας, 1 και 4 μήνες μετά τη χορήγηση της
Ιβαμπραδίνης.
Δευτερεύοντες:
-Καταγραφή των στηθαγχικών επεισοδίων και της
κατανάλωσης νιτρογλυκερίνης (σε μορφή σπρέι ή
υπογλώσσιων δισκίων) κατά την ένταξη των
ασθενών στη μελέτη, 1 και 4 μήνες μετά από την
αγωγή με Ιβαμπραδίνη.
-Βαθμονόμηση της στηθάγχης, σύμφωνα με την
κλίμακα της Καναδικής Καρδιολογικής Εταιρείας
και καταγραφή της επίδρασης της θεραπείας στην
ποιότητα ζωής των ασθενών, κατά την ένταξη στη
μελέτη και μετά από 4μηνη αγωγή με Ιβαμπραδίνη.
-Καταγραφή της συμμόρφωσης των ασθενών στην
4μηνη αγωγή με Ιβαμπραδίνη.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Ασθενείς
Κριτήρια ένταξης: Περιπατητικοί άνδρες ή
γυναίκες >18 ετών, με χρόνια σταθερή στηθάγχη
στα πλαίσια στεφανιαίας νόσου, που είχαν
υποβληθεί στο παρελθόν σε στεφανιαία
επαναγγείωση (PCI, CABG), με καρδιακή
συχνότητα >60 bpm που ελάμβαναν τη βέλτιστη
εξατομικευμένη δόση β-αποκλειστή, και έχρηζαν
χορήγησης Ιβαμπραδίνης. Η απόφαση της
χορήγησης της Ιβαμπραδίνης είχε ληφθεί
ανεξάρτητα από την προοπτική ένταξης των
ασθενών στη μελέτη.
Κριτήρια αποκλεισμού: Περιελάμβαναν
πρόσφατη νοσηλεία λόγω καρδιαγγειακής νόσου
ή επαναγγείωση κατά το τελευταίο 3μηνο, ή
προγραμματισμένη επαναγγείωση. Επιπλέον,
ασθενείς με άλλες νόσους ή καταστάσεις, όπως
τελικού σταδίου νόσους (καρκίνος, σοβαρή
ηπατική, νεφρική ή αναπνευστική ανεπάρκεια),
σοβαρή νευρο-ψυχιατρική νόσο, αγγειοεγκεφαλι-
14
Ανασκοπήσεις
κά συμβάντα με σοβαρές υπολειπόμενες βλάβες,
εγκυμοσύνη, θηλασμός ή βούληση εγκυμοσύνης,
εξαιρέθηκαν από τη μελέτη.
Σχεδιασμός της μελέτης
Σε αυτή την πανελλαδική, μη παρεμβατική μελέτη
εντάχθηκαν προοπτικά 2.403 ασθενείς με
διαγνωσμένη ΣΝ, οι οποίοι αξιολογήθηκαν από 245
ιδιώτες καρδιολόγους. Τη μελέτη συντόνιζαν δυο
καρδιολογικές κλινικές Ελληνικών νοσοκομείων.
Στο σύνολο αυτό συμπεριλήφθηκαν 926 ασθενείς οι
οποίοι είχαν υποβληθεί στο παρελθόν σε στεφανιαία
επαναγγείωση (PCI/CABG). Η καταγραφή της
αποτελεσματικότητας της Ιβαμπραδίνης
πραγματοποιήθηκε κατά την ένταξη των ασθενών
στην μελέτη, στον 1ο και 4ο μήνα αγωγής. Το
χρονοδιάγραμμα ροής της μελέτης παρουσιάζεται
στον Πίνακα 1.
Πίνακας 1: Διάγραμμα ροής της μελέτης.
H επίδραση της Ιβαμπραδίνης στην ποιότητα
ζωής των ασθενών αξιολογήθηκε
χρησιμοποιώντας την Ελληνική έκδοση του
ερωτηματολογίου EQ-5D (καταγραφή στην
ένταξη και ολοκλήρωση της μελέτης). Το
ερωτηματολόγιο EQ-5D αξιολογεί 5 διαστάσεις:
κινητικότητα, αυτοεξυπηρέτηση, συνήθη
δραστηριότητα, πόνο/αδιαθεσία και
άγχος/κατάθλιψη. Κάθε διάσταση έχει 3 επίπεδα
δίνοντας συνολικά 243 καταστάσεις υγείας και
κάθε κατάσταση υγείας σταθμίζεται βάσει της
προτίμησης του ατόμου μεταξύ διαφορετικών
καταστάσεων υγείας (20-23).
Επιπρόσθετα καταγράφηκε η συμμόρφωση των
ασθενών στη θεραπεία με Ιβαμπραδίνη, με τη
χρήση μιας πενταβάθμιας κλίμακας (καταγραφή
η
η
στην 2 και 3 επίσκεψη):
1=
Ο ασθενής ελάμβανε την αγωγή του
καθημερινώς, στο διάστημα που μεσολάβησε από
την προηγούμενη επίσκεψη.
2=
Ο ασθενής ελάμβανε την αγωγή του
αρκετά συχνά (μπορεί να παρέλειψε μία ή δύο
φορές, στο διάστημα που μεσολάβησε από την
προηγούμενη επίσκεψη).
3=
Ο ασθενής ελάμβανε την αγωγή τις μισές
περίπου ημέρες, στο διάστημα που μεσολάβησε
από την προηγούμενη επίσκεψη.
4=
Ο ασθενής δεν ελάμβανε την αγωγή του
τις περισσότερες ημέρες, στο διάστημα που
μεσολάβησε από την προηγούμενη επίσκεψη.
5=
Ο ασθενής δεν έλαβε ποτέ την αγωγή του,
στο διάστημα που μεσολάβησε από την
προηγούμενη επίσκεψη.
ΔΜΣ: Δείκτης Μάζας Σώματος, ΣΑΠ: Συστολική
Αρτηριακή Πίεση, ΔΑΠ: Διατολική Αρτηριακή Πίεση
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Η ανοχή και η ασφάλεια της θεραπείας
αξιολογήθηκαν μέσα από την καταγραφή του
χρόνου και του λόγου διακοπής της θεραπείας με
15
Ανασκοπήσεις
Ιβαμπραδίνη, καθώς και των ανεπιθύμητων
ενεργειών που αναφέρθηκαν.
Δοσολογία των β-αποκλειστών
Όλοι οι ασθενείς κατά την ένταξη τους στην μελέτη
ελάμβαναν β-αποκλειστές στη βέλτιστη
εξατομικευμένη δόση (σύμφωνα με το θεράποντα
Ιατρό). Η δόση-στόχος ορίστηκε ως: Ατενολόλη 100
mg/ημερησίως, Βηταξολόλη 10 mg/ημερησίως,
Βισοπρολόλη 10 mg/ημερησίως, Καρβεδιλόλη 100
mg/ημερησίως, Μετοπρολόλη 200 mg/ημερησίως,
Νεμπιβολόλη 10 mg/ημερησίως, Προπρανολόλη
160 mg/ημερησίως, Σελιπρολόλη 200
mg/ημερησίως και Σοταλόλη 160 mg/ημερησίως.
Στατιστική ανάλυση
Γ
ια την κύρια παράμετρο δόθηκε 97,5%
διάστημα εμπιστοσύνης (ΔΕ) για τη διαφορά
των τιμών της μεταξύ έναρξης και
ολοκλήρωσης της μελέτης. Η μεταβολή των
παραμέτρων αποτελεσματικότητας στο χρόνο
διερευνήθηκε με τον έλεγχο Friedman και τον έλεγχο
Wilcoxon (για τις ανά δύο συγκρίσεις μεταξύ των
επισκέψεων). Η τεχνική της Πολλαπλής Γραμμικής
Παλινδρόμησης έλεγξε τη σχέση της διαφοράς των
τιμών της κύριας παραμέτρου, μεταξύ έναρξης και
ολοκλήρωσης της μελέτης, με τις εξής ανεξάρτητες
παραμέτρους: καρδιακή συχνότητα στην ένταξη,
βαρύτητα της στηθάγχης στην ένταξη, φύλο, ηλικία,
παρουσία συστολικής δυσλειτουργίας της αριστεράς
κοιλίας, σακχαρώδους διαβήτη και προηγούμενου
εμφράγματος του μυοκαρδίου. Η ίδια τεχνική
εφαρμόστηκε και πάλι με την προσθήκη της
δοσολογίας των β-αποκλειστών (<50% ή ≥50% της
δόσης-στόχου) στις ανεξάρτητες παραμέτρους.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Ανασκοπήσεις
Αποτελέσματα
Από τους 926 στεφανιαίους ασθενείς με ιστορικό
επαναγγείωσης (PCI, CABG) 28 ασθενείς (3%)
διέκοψαν πρόωρα τη θεραπεία. Το 77% των
ασθενών ήταν άνδρες, η μέση ηλικία ήταν
66.9±10.5 έτη, ενώ ο δείκτης μάζας σώματος
2
(ΔΜΣ) ήταν 28.4±4.0 kg/m . Σχεδόν το 40%
αυτών των ασθενών είχε ένα προηγούμενο
έμφραγμα του μυοκαρδίου. Οι πιο συχνές
συνοσηρότητες που παρατηρήθηκαν ήταν η
υπερλιπιδαιμία (78.6%) και η αρτηριακή
υπέρταση (71.9%). Τα κλινικά χαρακτηριστικά
των ασθενών παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.
Όλοι οι ασθενείς ελάμβαναν β-αποκλειστές στη
βέλτιστη εξατομικευμένη δόση κατά την ένταξή
τους στη μελέτη (Πίνακες 3-4). Κατά τη διάρκεια
της μελέτης, 26 ασθενείς διέκοψαν τους βαποκλειστές λόγω δυσανεξίας και 22 ασθενείς για
άλλους λόγους.
Πίνακας 2: Κλινικά χαρακτηριστικά των ασθενών
κατά την ένταξή τους στη μελέτη (Ν = 926).
16
Ανασκοπήσεις
Πίνακας 3: Συνολική ημερήσια δόση (mg) β-αποκλειστών
σε κάθε επίσκεψη της μελέτης.
Πίνακας 4: Αριθμός και ποσοστό ασθενών που έλαβαν
δόση β-αποκλειστών <50% ή ≥50% από τη δόση-στόχο σε
όλη τη διάρκεια της μελέτης (N=779).
Ανασκοπήσεις
ωσε την ΚΣ από 80.3±9.5 bpm στην ένταξη σε
67.8±7.3 bpm στη 2η επίσκεψη και σε 63.9±6.2
bpm στη 3η (p <0.001) . Ο βαθμός μείωσης της ΚΣ
με την προσθήκη της Ιβαμπραδίνης εξαρτήθηκε
από την ΚΣ ηρεμίας στην ένταξη. Ασθενείς με
αυξημένη Κ Σ στην ένταξη (>80 bpm)
παρουσίασαν μεγαλύτερη μείωση της ΚΣ (μέση
μείωση κατά -22.6 bpm) από τους ασθενής με ΚΣ
ηρεμίας 70-80 bpm (μέση μείωση κατά -14 bpm)
καθώς και από τους ασθενείς με ΚΣ ηρεμίας <70
bpm (μέση μείωση κατά -7.5 bpm) . Το ποσοστό
των ασθενών στην ολοκλήρωση της μελέτης που
παρουσίαζε ΚΣ ≤60 bpm ήταν 33.6% (p<0.001).
Το ποσοστό των ασθενών που παρουσίαζε ΚΣ
>80 bpm μειώθηκε από 40.3% (ένταξη στη
η
μελέτη) σε 3.4% (2 επίσκεψη) και σε 1% στην
ολοκλήρωση της μελέτης (Εικόνα 1). Αντιθέτως,
το ποσοστό των ασθενών με ΚΣ <70 bpm
αυξήθηκε από 14.8% (ένταξη στη μελέτη) σε
η
71.9% (2 επίσκεψη) και κατέληξε στο 88.9%
στην ολοκλήρωση της μελέτης (p<0.001). Η
μείωση της ΚΣ δεν συσχετίστηκε με τη δόση του
β-αποκλειστή όταν συγκρίθηκαν οι ασθενείς που
ελάμβαναν <50% ή ≥50% της δόσης-στόχου
(p=NS).
Εικόνα 1: Καρδιακή συχνότητα ηρεμίας (ποσοστό %
των ασθενών) στις 3 επισκέψεις της μελέτης (Ν=884).
Πρωτεύων στόχος
Στην ένταξη, το 85.2% των ασθενών είχε καρδιακή
συχνότητα (ΚΣ) ≥70 bpm παρά τη θεραπεία με βαποκλειστές. Η προσθήκη της Ιβαμπραδίνης μεί-
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
17
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
Δευτερεύοντες στόχοι
Το 17.2% δεν παρουσίασε στηθάγχη την εβδομάδα
πριν την ένταξη στη μελέτη. Ο μέσος όρος των
στηθαγχικών επεισοδίων μειώθηκε από 2.2±2.3
φορές/εβδομάδα (ένταξη στη μελέτη) σε 0.5±1.0
φορές/εβδομάδα στη 2η επίσκεψη και σε 0.3±0.6
η
φορές/εβδομάδα στην 3 (p<0.001). Το ποσοστό των
ασθενών χωρίς στηθάγχη την εβδομάδα πριν την
επίσκεψη αυξήθηκε σε 67.3 (2η επίσκεψη) και σε
81.6% στην 3η (p<0.001) (Εικόνα 2).
Η κατανάλωση νιτρωδών μειώθηκε σημαντικά από
1.5±2.2 φορές/εβδομάδα (ένταξη στη μελέτη) σε
0.3±0.8 φορές/ εβδομάδα (2η επίσκεψη) και σε
0.1±0.4 φορές/εβδομάδα την 3η (p<0.001) .
Ανασκοπήσεις
η
36.1% (1 επίσκεψη) σε 83.1%
(p<0.001) (Εικόνα 3).
στην 3
η
Εικόνα 3: Βαθμονόμηση της στηθάγχης (CCS
κατάταξη) (ποσοστό % των ασθενών) στην ένταξη και
την ολοκλήρωση της μελέτης (Ν=884).
Εικόνα 2: Ποσοστό % ασθενών με στηθαγχικά επεισόδια
και στις 3 επισκέψεις της μελέτης (Ν=884).
Η μείωση των στηθαγχικών επεισοδίων και της
λήψης νιτρωδών συσχετίστηκε σημαντικά με τη
μείωση της ΚΣ (p=0.046 και p=0.006 αντίστοιχα).
Το ποσοστό των ασθενών που παρουσίαζε στηθάγχη
κλάσης III ή IV μειώθηκε από 20.8% κατά την
ένταξη στην μελέτη σε 2.2% στην ολοκλήρωση της
μελέτης (p<0.001). Αντίθετα το ποσοστό των
ασθενών με στηθάγχη κλάσης I αυξήθηκε από
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Το ποσοστό των ασθενών στο ερωτηματολόγιο
ποιότητας ζωής που απάντησε ότι δεν παρουσιάζει
κανένα πρόβλημα και στις 5 διαστάσεις αυξήθηκε
σημαντικά (p<0.001). Η χορήγηση Ιβαμπραδίνης
αύξησε σημαντικά το ποσοστό των ασθενών που
απάντησε ότι “δεν παρουσιάζει κανένα πρόβλημα
κινητικότητας” κατά 49% (231 περισσότεροι
ασθενείς), τους ασθενείς που “δεν παρουσιάζουν
κανένα πρόβλημα στην αυτό-εξυπηρέτηση” κατά
14% (101 περισσότεροι ασθενείς), τους ασθενείς
”χωρίς προβλήματα στις συνήθεις
δραστηριότητες” κατά 53% (240 περισσότεροι
ασθενείς), τους ασθενείς “χωρίς άγχος/αγωνία”
κατά 56% (179 περισσότεροι ασθενείς), ενώ
σχεδόν τετραπλασίασε τους ασθενείς “χωρίς
η
πόνο/ενόχληση” (από 177 ασθενείς στην 1
επίσκεψη σε 655 ασθενείς στην 3η )(p<0.001)
(Πίνακας 5).
18
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
Πίνακας 5: Κατανομή των 5 διαστάσεων του
η
η
ερωτηματολογίου EQ-5D, στην 1 και 3 επίσκεψη
(Ν=884).
Η συμμόρφωση στη θεραπεία ήταν υψηλή: 884
(95.5%) ασθενείς ελάμβαναν την αγωγή τους
“κάθε ημέρα” ή “αρκετά συχνά” καθ'όλη τη
διάρκεια της μελέτης . Στον 1ο μήνα αγωγής, 467
(51.3%) λάμβαναν τη δόση-στόχο της
Ιβαμπραδίνης (7.5 mg bid), η οποία διατηρήθηκε
μέχρι το τέλος της μελέτης.
Συγχορηγούμενα φάρμακα
Εκτός από την Ιβαμπραδίνη, όλοι οι ασθενείς
ελάμβαναν β-αποκλειστές κατά την ένταξή τους
στην μελέτη. Επιπλέον, το 31.6% ελάμβανε
αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου, το 23.3%
ανταγωνιστές ασβεστίου, το 80.6% αντιπηκτικά
( κ υ ρ ί ω ς α ν τ ι α ι μ ο π ε τ α λι α κ ά ) , τ ο 2 9 . 2 %
ανταγωνιστές της αγγειοτασίνης ΙΙ, το 23.5%
διουρητικά, το 28% νιτρώδη μακράς δράσης και το
74.8% υπολιπιδαιμική αγωγή.
Ασφάλεια
Κατά τη διάρκεια της μελέτης 17 ασθενείς (1.8%)
παρουσίασαν ανεπιθύμητες ενέργειες και
αποχώρησαν από τη μελέτη.
Συζήτηση
Η μέση τιμή του δείκτη EQ-5D αυξήθηκε στην
ολοκλήρωση της μελέτης κατά 0.2 σε σχέση με την
έναρξη (από 0.6±0.3 σε 0.8±0.2), ενώ ο δείκτης VAS
(Visual analogue Scale) αυξήθηκε κατά 15.5 (από
62.6±16.4 σε 78.1±17.3) (p<0.001). Η βελτίωση της
ποιότητας ζωής συσχετίστηκε σημαντικά με τη
μείωση της ΚΣ (p<0.001) αλλά δε συσχετίστηκε με
τη δόση των β-αποκλειστών (p=NS, μεταξύ των 2
ομάδων <50% και ≥50% της δόσης-στόχο του βαποκλειστή).
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Η στεφανιαία νόσος (ΣΝ) αποτελεί βασικό αίτιο
επιβάρυνσης της υγείας στον δυτικό κόσμο (24)
ενώ η καρδιακή συχνότητα αντιπροσωπεύει ένα
σημαντικό τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου
όσον αφορά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα
(25, 26). Επίπεδα ΚΣ μεταξύ 55-60 σφίξεις/λεπτό
αποτελούν στρατηγικό στόχο σε ασθενείς με
χρόνια σταθερή στηθάγχη και στεφανιαία νόσο
(10). Παρόλα αυτά, σε πολλές μελέτες και μετα-
19
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
αναλύσεις (15, 27), όπως και σε αυτή τη μελέτη, η
ΚΣ παραμένει σε υψηλά επίπεδα παρά τη χρήση των
β-αποκλειστών. Σε αυτή τη μελέτη περίπου το 44%
των ασθενών ελάμβανε β-αποκλειστή σε δόση >50%
της δόσης-στόχου. Η μη τιτλοποίηση του βαποκλειστή στις δόσεις-στόχο αποτελεί φαινόμενο
που παρατηρείται στις περισσότερες μελέτες και
μετα-αναλύσεις που αφορούν ασθενείς με σταθερή
σ τ η θ ά γ χ η κα ι σ τ ε φ α ν ι α ί α ν ό σ ο ό π ω ς κα ι
μετεμφραγματικούς ασθενείς (15, 28, 29). Η
αδυναμία επίτευξης της δόσης-στόχου σε αυτή την
κατηγορία φάρμακου που παρατηρείται στις
περισσότερες μελέτες έγκειται στις σημαντικές
δυσκολίες που παρουσιάζονται στηn τιτλοποίηση
τους, καθώς αυξάνοντας τη δόση, αυξάνονται και οι
ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου όπως
υ π ό τ α σ η , ζά λ η , σ τ υ τ ι κ ή δ υ σ λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ,
βραδυκαρδία (30) ενώ έχει παρατηρηθεί ότι και οι
θεράποντες Ιατροί δεν τιτλοποιούν τα φάρμακα αυτά
όταν υπάρχουν συνοσηρότητες (28). Σε αυτή τη
μελέτη, το 85.2% των ασθενών παρουσίαζε ΚΣ ≥
70bpm παρά την αγωγή με β-αποκλειστές. Η
προσθήκη Ιβαμπραδίνης στο δοσολογικό σχήμα
μείωσε σημαντικά την ΚΣ κατά 16.4 bpm χωρίς
σημαντική βραδυκαρδία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει
το γεγονός ότι η μείωση της ΚΣ δεν συσχετίστηκε με
τη δόση του β-αποκλειστή όταν συγκρίθηκαν οι
ασθενείς που ελάμβαναν <50% ή ≥50% της δόσηςστόχου. Ωστόσο, παρόμοια αποτελέσματα όσον
αφορά τη δόση του β-αποκλειστή και την ΚΣ έχουν
παρατηρηθεί και σε άλλες μελέτες. Σε ανάλυση της
μελέτης MERIT-HF (31), όταν συγκρίθηκαν οι
ασθενείς που ανέχτηκαν δόση μετοπρολόλης <100
mg (μέση τιμή 76 mg) με τους ασθενείς που
ανέχτηκαν δόση >100 mg (μέση τιμή 192 mg) η
επιτευχθείσα ΚΣ ήταν 67 bpm. Παρομοίως, και στη
μελέτη CIBIS ΙΙ, η μείωση της ΚΣ ήταν παρόμοια
και ανεξάρτητη από τη δόση της βισοπρολόλης
(χαμηλή, μέση, υψηλή δόση) (32).
Ως αναμένετο, η προσθήκη της Ιβαμπραδίνης στο
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Ανασκοπήσεις
θεραπευτικό σχήμα, μείωσε σημαντικά τα
στηθαγχικά επεισόδια, την κατανάλωση
ν ι τ ρ ω δ ώ ν , ε ν ώ β ε λ τ ί ω σ ε σ η μ α ν τ ι κά τ η
βαθμονόμηση της στηθάγχης. Αυτό συσχετίστηκε
κυρίως με τη μείωση της ΚΣ και επιβεβαιώνει
ουσιαστικά την αντι-ισχαιμική και
αντιστηθαγχική δράση που παρουσίασε η
Ιβαμπραδίνη σε προηγούμενες μελέτες (15-19).
Υπάρχουν ενδείξεις όμως, ότι η Ιβαμπραδίνη
επιτυγχάνει αυτά τα αποτελέσματα όχι μόνο με τη
μείωση της ΚΣ. Διάφορες κλινικές μελέτες σε
ασθενείς και πειραματικά μοντέλα έχουν
αποδείξει ότι η Ιβαμπραδίνη βελτιώνει επιπλέον
και την ενδοθηλιακή λειτουργία (33), ενώ
καθυστερεί και την εξέλιξη της αθηρωμάτωσης
(34). Επιπλέον, βελτιώνει τη στεφανιαία
παράπλευρη κυκλοφορία σε ασθενείς με σταθερή
στηθάγχη και στεφανιαία νόσο, μειώνοντας τη
βαρύτητα της ισχαιμίας τουλάχιστον στον ίδιο
βαθμό με αυτόν της μείωση της ΚΣ (35).
Η προσθήκη της Ιβαμπραδίνης οδήγησε και σε
σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής αυτών
των ασθενών. Αυτό προκλήθηκε κυρίως από τη
μείωση της ΚΣ που οδήγησε στη μείωση των
παραμέτρων βαρύτητας της νόσου (κατανάλωση
νιτρωδών, βαθμονόμηση της στηθάγχης και
στηθαγχικά επεισόδια, όπου ο αριθμός των
ασθενών που δεν παρουσίαζαν στηθάγχη
υπερτετραπλασιάστηκε, αγγίζοντας το 82%).
Αυτή η βελτίωση δεν συσχετίστηκε με τη δόση
των β-αποκλειστών (καθώς δεν επηρέασαν την
ΚΣ). Η βελτίωση της ποιότητας ζωής αποτελεί
σημαντικό εύρημα, καθώς υπάρχουν
αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με την ποιότητα
ζωής και τη θεραπεία αυτών των ασθενών. Στη
μελέτη APSIS (Angina Prognosis Study in
Stockholm) (36), η τιτλοποίηση της
μετοπρολόλης και της βεραπαμίλης στη δόσηστόχο, σε 800 ασθενείς με σταθερή στηθάγχη και
ΣΝ δεν συσχετίστηκε με βελτίωση της ποιότητας
20
Ανασκοπήσεις
ζωής μετά από 3.4 έτη παρακολούθησης. Σε αυτή τη
μελέτη, ο δείκτης EQ-5D VAS αυξήθηκε κατά 15.5
μονάδες μετά από 4 μήνες χορήγηση της
Ιβαμπραδίνης. Παρόμοια αποτελέσματα στη
βελτίωση της ποιότητας ζωής με την προσθήκη της
Ιβαμπραδίνης παρατηρήθηκαν και σε άλλες μελέτες
(15) στις οποίες ο συγκεκριμένος δείκτης αυξήθηκε
κατά 15.3 μονάδες.
Πέρα από την αντι-ισχαιμική και αντιστηθαγχική
δράση της Ιβαμπραδίνης, μπορεί να προκύψει το
ερώτημα εάν η τιτλοποίηση των β-αποκλειστών στη
δόση-στόχο θα μπορούσε να επιφέρει τα ίδια
αποτελέσματα. Εντούτοις, διάφορες μελέτες και
μετα-αναλύσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω,
έδειξαν ότι η επίτευξη της δόσης-στόχου με τους βαποκλειστές είναι δύσκολη (28, 30). Φαίνεται ότι η
δόση του β-αποκλειστή δεν σχετίζεται πάντα με το
βαθμό μείωσης της ΚΣ (31, 32), ενώ επιπλέον,
αποτελέσματα από διπλά τυφλές μελέτες απέδειξαν
ότι η προσθήκη Ιβαμπραδίνης στην αγωγή με βαποκλειστή είναι αποτελεσματικότερη (όσον αφορά
την αντι-στηθαγχική δράση) από την τιτλοποίηση
του β-αποκλειστή στη δόση-στόχο (17, 37).
Η συμμόρφωση των ασθενών στην Ιβαμπραδίνη
κατά τη διάρκεια της μελέτης ήταν υψηλή. 884
(95.5%) ασθενείς ελάμβαναν την αγωγή τους “κάθε
ημέρα” ή “αρκετά συχνά” καθ'όλη τη διάρκεια της
ο
μελέτης. Στον 1 μήνα αγωγής, 467 ασθενείς (51.3%)
ελάμβαναν τη δόση-στόχο της Ιβαμπραδίνης (7.5 mg
bid) ποσοστό που διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της
μελέτης. Η αποτελεσματικότητα της Ιβαμπραδίνης
(όσον αφορά τη μείωση των παραμέτρων της
βαρύτητας της νόσου) καθώς και οι λίγες
ανεπιθύμητες ενέργειες δικαιολογούν αυτό το
αποτέλεσμα.
Η σταθερή στηθάγχη σε ασθενείς που έχουν
υποβληθεί σε επαναγγείωση αποτελεί συχνό
φαινόμενο (10, 38). Και σε αυτούς τους ασθενείς,
φαρμακευτική αγωγή αποτελεί τον ακρογωνιαίο
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Ανασκοπήσεις
λίθο στην αντιμετώπιση της σταθερής στηθάγχης
(10). Διάφορες μελέτες απέτυχαν να δείξουν
υπεροχή της αγγειοπλαστικής έναντι της
φαρμακευτικής αγωγής, κυρίως όσον αφορά τη
βελτίωση της θνητότητας. Στη μελέτη RITA-2
(39) οι ασθενείς με χρόνια σταθερή στηθάγχη που
τυχαιοποιήθηκαν σε αγγειοπλαστική
παρουσίασαν παρόμοια συχνότητα στηθαγχικών
επεισοδίων με αυτούς που τυχαιοποιήθηκαν στην
φαρμακευτική αγωγή μετά από 24 μήνες
παρακολούθησης. Στη μελέτη COURAGE (40)
όπου συγκρίθηκε η έκβαση των ασθενών που
υποβλήθηκαν σε αγγειοπλαστική έναντι αυτών
που αντιμετωπίστηκαν με φαρμακευτική αγωγή,
ουσιαστικά δεν φάνηκε να υπερέχει κάποιο
σκέλος έναντι του άλλου στη βελτίωση της
θνητότητας ή του κινδύνου εμφάνισης νέου
εμφράγματος μυοκαρδίου (40). Βάση των
κατευθυντήριων οδηγιών η φαρμακευτική αγωγή
θα πρέπει πάντα να εφαρμόζεται σε αυτούς τους
ασθενείς, ενώ η πιθανότητα επανάληψης της
επαναγγείωσης ουσιαστικά θα εξαρτηθεί από τον
βαθμό της ισχαιμίας (απεικονιστικά), αλλά και
από τη θέση της βλάβης (10).
Αυτή η μελέτη είναι σημαντική καθώς εκτός από
την επίδραση της Ιβαμπραδίνης, μας δίνει
πληροφορίες που αφορούν τις συνοσηρότητες
αλλά και τους παράγοντες κινδύνου που
παρουσιάζουν αυτοί οι ασθενείς. Έως σήμερα,
λίγα επιδημιολογικά δεδομένα υπάρχουν σχετικά
με τις συνοσηρότητες και τους παράγοντες
κινδύνου αυτών των ασθενών στην Ελλάδα.
Οι προοπτικές, μη παρεμβατικές μελέτες
παρατήρησης παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες
σε συνδυασμό με τις τυφλές μελέτες, καθώς
προσθέτουν δεδομένα από την καθημέρα κλινική
πράξη, ενώ συμπεριλαμβάνουν και ασθενείς οι
οποίοι συνήθως εξαιρούνται από τις κλινικές
μελέτες (41).
21
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
Περιορισμοί της μελέτης
Συμπέρασμα
Καθώς πρόκειται για μία μελέτη παρατήρησης, οι
ασθενείς και οι πρακτικές ένταξης και
παρακολούθησης εξαρτώνται από διάφορους
παράγοντες, που όμως αντιπροσωπεύουν την
καθημέρα κλινική πράξη στον ιδιωτικό τομέα (42,
43). Ένας άλλος περιορισμός είναι η σχετικά μικρή
περίοδος παρακολούθησης (4 μήνες). Στο τέλος
αυτής της περιόδου μόνο το 55.3% έλαβε τη δόση
στόχο (7.5 mg bid). Ως εκτούτου, τα αποτελέσματα
της μελέτης μπορεί να έχουν υποεκτιμηθεί.
Τα δεδομένα αυτά επιβεβαιώνουν τόσο την αντιισχαιμική αποτελεσματικότητα, όσο και τη θετική
επίδραση της Ιβαμπραδίνης στην ποιότητα ζωής
ενός πληθυσμού με ΣΝ, που είχε προηγουμένως
υποβληθεί σε κάποια στεφανιαία επέμβαση
επαναγγείωσης.
Anti-ischemic efficacy of Ivabradine in Greek patients with a history of coronary
revascularization
1
2
2
I. Zarifis ,V. Grammatikou , E. Kallistratos , A. Katsivas
3
1. G.Papanikolaou General Hospital of Thessaloniki, Greece
2. Servier Hellas Pharmaceuticals Ltd.
3. Korgialeneio-Benakio EES General Hospital of Athens, Greece
Summary
Introduction: Coronary revascularization procedures are widely performed for the symptomatic treatment of
patients with ischemic heart disease. However, the persistence of angina represents a major clinical problem.
Purpose: To evaluate the anti-anginal effectiveness of Ivabradine treatment and its impact on quality of life
(QoL) in patients with coronary artery disease (CAD) and a history of revascularization.
Methods: In this non-interventional study, were enrolled totally 2.403 patients with CAD. This sample included
926 patients who had previously undergone coronary revascularization. The data were recorded at baseline, at 1
and 4 months of treatment with Ivabradine.
Results: From 926 patients with a previous PCI/CABG, who participated in the study, 28 (3%) discontinued
treatment. After 4 months of treatment with Ivabradine, mean heart rate decreased from 80.3±9.5 to 63.9±6.2
bpm (p<0.001), mean number of angina events decreased from 2.2±2.3 times/week to 0.3±0.6 times/week
(p<0.001), consumption of nitroglycerin intake decreased from 1.5±2.2 times/week to 0.1±0.4 times/week (p
<0.001), the percentage of patients with angina class III or IV (Canadian Cardiovascular Society classification
of angina) decreased from 20.8% to 2.2% while QoL was improved significantly (p <0.001).
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
22
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
Conclusions: These results confirm the anti-ischemic effectiveness and the beneficial effect of Ivabradine on
QOL of CAD patients with a history of revascularization.
Key words: Coronary artery disease, angina, Ivabradine, coronary revascularization
Corresponding author
Grammatikou Violetta
SERVIER HELLAS
72 Ethnikis Antistaseos & Agamemnonos street,
15231, Chalandri
Tel: +302109391000
FAX: +302109391001
Email: violetta.grammatikou@gr.netgrs.com
Βιβλιογραφία
1. Feldman DN, Gade CL, Slotwiner AJ, et al.
Comparison of outcomes of percutaneous coronary
interventions in patients of three age groups (<60, 60
to 80, and >80 years) (from the New York State
Angioplasty Registry). Am J Cardiol 2006;98: 13349.
2. Antman EM, Anbe DT, Armstrong PW, et al.
ACC/AHA guidelines for the management of
patients with ST-elevation myo cardial infarction —
executive summary: a report of the American College
of Cardiology/ American Heart Association Task
Force on Practice Guidelines (Writing Committee to
Revise the 1999 Guidelines for the Management of
Patients with Acute Myocardial Infarction).
Circulation 2004; 110:588-636. [Erratum,
Circulation 2005; 111:2013.]
3. Mehta SR, Cannon CP, Fox KA, et al. Routine vs
selective invasive strategies in patients with acute
coronary syndromes: a collaborative meta-analysis
of randomized trials. JAMA 2005;293:2908-17.
4. Hueb W, Soares PR, Gersh BJ, et al. The Medicine,
Angioplasty, or Surgery Study (MASS-II): a
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
randomized, controlled clinical trial of three
therapeutic strategies for multivessel coronary
artery disease: one-year results. J Am Coll Cardiol
2004;43:1743-51.
5. Henderson RA, Pocock SJ, Clayton TC, et al.
Seven-year outcome in the RITA-2 trial: coronary
angioplasty versus medical therapy. J Am Coll
Cardiol 2003;42:1161- 70.
6. COURAGE Trial Research Group. Optimal
medical therapy with or without PCI for stable
coronary disease. N Engl J Med. 2007 Apr
12;356:1503-16
7. Pocock SJ, Henderson RA, Seed P, Treasure T,
Hampton JR. Quality of life, employment status,
and anginal symptoms after coronary angioplasty
or bypass surgery. Circulation. 1996;94:135–142.
8. Brorsson B, Bernstein SJ, Brook RH, Werko L.
Quality of life of patients with chronic stable
angina before and four years after coronary
revascularisation compared with a normal
population. Heart. 2002;87:140–145.
23
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
9. Hlatky MA, Boothroyd DB, Melsop KA, et al.
Medical costs and quality of life 10 to 12 years after
randomization to angioplasty or bypass surgery for
multivessel coronary artery disease. Circulation.
2004;110:1960–1966.
10. Montalescot G, Sechtem U, Achenbach S, et al.
2013 ESC guidelines on the management of stable
coronary artery disease: the Task Force on the
management of stable coronary artery disease of the
European Society of Cardiology. Eur Heart J. 2013
Oct;34:2949-3003.
11. Colin P, Ghaleh B, Monnet X, et al. Contributions
of heart rate and contractility to myocardial oxygen
balance during exercise. Am J Physiol Heart Circ
Physiol, 2003:284:H676-82.
12. Colin P, Ghaleh B, Monnet X, et al. Effect of
Graded Heart Rate Reduction with Ivabradine on
Myocardial Oxygen Consumption and Diastolic
Time in Exercising Dogs. J Pharmacol Exp Ther.
2004:308:236-40.
13. Colin P, Ghaleh B, Hittinger L, et al. Differential
effect of heart rate reduction snd beta-blockage on left
ventricular relaxation during exercise. Am J Physiol
Heart Circ Physiol, 2002:282:H672-9.
14. ESC Committee for Practice Guidelines. ESC
guidelines for the diagnosis and treatment of acute
and chronic heart failure 2012: The Task Force for the
Diagnosis and Treatment of Acute and Chronic Heart
Failure 2012 of the European Society of Cardiology.
Developed in collaboration with the Heart Failure
Association (HFA) of the ESC. Eur J Heart Fail.
2012 Aug;14:803-69.
15. Werdan K, Ebelt H, Nuding S, Höpfner F, Hack G,
Müller-Werdan U. Ivabradine in combination with
beta-blocker improves symptoms and quality of life
in patients with stable angina pectoris: results from
the ADDITIONS study. Clin Res Cardiol. 2012
May;101:365-73
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Ανασκοπήσεις
16. Tardif JC, Ford I, Tendera M, Bourassa MG,
Fox K. Efficacy of ivabradine, a new selective I(f)
inhibitor, compared with atenolol in patients with
chronic stable angina. Eur Heart J.
2005;26:2529–2536.
17. Amosova E, Andrejev E, Zaderey I, Rudenko
U, Ceconi C, Ferrari R. Efficacy of ivabradine in
combination with Beta-blocker versus uptitration
of Beta-blocker in patients with stable angina.
Cardiovasc Drugs Ther. 2011 Dec;25:531-7
18. Tardif J C , Ponikowski P, Kahan T;
ASSOCIATE Study Investigators. Efficacy of the
I(f) current inhibitor ivabradine in patients with
chronic stable angina receiving beta-blocker
therapy: a 4-month, randomized, placebocontrolled trial. Eur Heart J. 2009 Mar;30:540-8
19. Fox K, Ford I, Steg PG, Tendera M, Robertson
M, Ferrari R; BEAUTIFUL Investigators.
Relationship between ivabradine treatment and
cardiovascular outcomes in patients with stable
coronary artery disease and left ventricular
systolic dysfunction with limiting angina: a
subgroup analysis of the randomized, controlled
B E A U T I F U L trial. Eur Heart J. 2009
Oct;30:2337-45
20. Dolan P, Gudex C, Kind P, Williams A. Valuing
health states: A comparison of methods. Journal of
Health Economics,1996; 15: 209-231.
21. Dolan P. Modeling Valuations for EuroQol
Health States. Medical Care,1997; 35: 1095-1108
22. Yfantopoulos J. The Greek version of the
EuroQol (EQ-5D) instrument. Archives of
Hellenic Medicine,2001; 18: 180-191.
23. Kontodimopoulos N, Pappa E, Niakas D,
Yfantopoulos J, Dimitrakaki C, TountasY.
Construct validity of the Greek EuroQol EQ-5D.
Value in Health,2008; 11: 1162-1169.
24
Ανασκοπήσεις
24. Tardif JC. Coronary artery disease in 2010. Eur
Heart J Suppl (2010) 12 (suppl C): C2-C10.
25. Fox K, Borer JS, Camm AJ, et al. Resting heart
rate in cardiovascular disease. J Am Coll Cardiol
2007; 50: 823-30.
26. Fox K, Ford I, Steg PG, et al. Heart rate as a
prognostic risk factor in patients with coronary artery
disease and left-ventricular systolic dysfunction
( B E A U T I F U L ): a subgroup analysis of a
randomized controlled trial. Lancet 2008; 372:
817–21.
27. Daly CA, Clemens F, Sendon JL et al. Inadequate
control of heart rate in patients with stable angina:
results from the European heart survey. Postgrad
Med J. 2010 Apr;86:212-7
28. Wiest FC, Bryson CL, Burman M, McDonell
M B , H e n i k o ff J G , F i h n S D . S u b o p t i m a l
pharmacotherapeutic management of chronic stable
angina in the primary care setting. Am J Med
2004;117:234–241.
29. Gislason GH, Rasmussen JN, Abildstrom SZ, et
al. Long-term compliance with betablockers,angiotensin-converting enzyme
inhibitors,and statins after acute myocardial
infarction. Eur Heart J 2006;27:1153–1158.
30. Swedberg K, Komajda M, Bo¨hm M, Borer JS,
Dubost-Brama A, Lerebours GLT. Ivabradine and
outcomes in chronic heart failure (SHIFT): a
randomised placebo-controlled study. Lancet.2010;
376:875–885
31. Wikstrand J, Hjalmarson A, Waagstein F, et al;
MERIT-HF Investigators. Dose of metoprolol
CR/XL and clinical outcomes in patients with heart
failure: analysis of the experience in metoprolol
CR/XL randomized intervention trial in chronic
heart failure (MERIT-HF). J Am Coll Cardiol.
2002;40:491-498.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Ανασκοπήσεις
32. Simon T, Mary-Krause M, Funck-Brentano C,
Lechat PH, Jaillon P; CIBIS II Investigators.
Bisoprolol dose–response relationship in patients
with congestive heart failure: a subgroup analysis
in the Cardiac Insufficiency Bisoprolol Study
(CIBIS II). Eur Heart J. 2003;24:552-559.
33. Triggle CR. Defying the economists: a
decrease in heart rate improves not only cardiac but
also endothelial function. Br J Pharmacol
2008;154:727–728.
34. Custodis F, Baumhakel M, Schlimmer N, et al.
Heart rate reduction by ivabradine reduces
oxidative stress, improves endothelial function,
and prevents atherosclerosis in apolipoprotein Edeficient mice. Circulation 2008;117:2377–2387.
35. Gloekler S, Traupe T, Stoller M, et al. The
effect of heart rate reduction by ivabradine on
collateral function in patients with chronic stable
coronary artery disease. Heart. 2014 Jan;100:1606
36. Rehnqvist N, Hjemdahl P, Billing E, et al.
Effects of metoprolol vs verapamil in patients with
stable angina pectoris. The Angina Prognosis
Study in Stockholm (APSIS). Eur Heart J 1996;
17:76–81
37. Sy RW, Freedman SB. Beta-blocker dose uptitration or addition of ivabradine in stable angina:
more is not necessarily better. Εeditorial to:
"efficacy of ivabradine in combination with betablocker versus uptitration of beta-blocker in
patients with stable angina" by E. Amosova et al.
Cardiovasc Drugs Ther. 2011 Dec;25:501-2.
38. Abbate A, Biondi-Zoccai GG, Agostoni P,
Lipinski MJ, Vetrovec GW. Recurrent angina after
coronary revascularization: a clinical challenge.
Eur Heart J. 2007 May;28:1057-65.
25
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
39. RITA-2 trial participants. Coronary angioplasty
versus medical therapy for angina: the second
Randomised Intervention Treatment of Angina
(RITA-2) trial. Lancet 1997;350:461–468.
40. Boden W, O'Rourke R.A, Teo K.K; Optimal
medical therapy with or without PCI for stable
coronary disease. N Engl J Med. 356 2007:15031516.
41. Pocock SJ, Elbourne DR. Randomized trials or
Ανασκοπήσεις
observational tribulations? N Engl J Med 2000;
342(25):1907–1909.
42. Heidenreich PA, Fonarow GC. Are registry
hospitals different? A comparison of patients
admitted to hospitals of a commercial heart failure
registry with those from national and community
cohorts. Am Heart J 2006;152:935-9.
43. Granger CB, Gersh BJ. Clinical trials and
registries in cardiovascular disease: competitive or
complementary? Eur Heart J 2010;31: 520-1.
Εκ μέρους των ερευνητών της μελέτης «Προοπτική, μη παρεμβατική μελέτη παρατήρησης της αντιστηθαγχικής αποτελεσματικότητας της Ιβαμπραδίνης, ύστερα από 4μηνη αγωγή Ελληνικού
πληθυσμού ασθενών με Στεφανιαία Νόσο»:
ΑΓΑΘΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΑΓΓΙΣΤΡΙΩΤΗ ΑΓΛΑΙΑ, ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΗΛΙΑΣ, ΑΚΗΦΟΓΛΟΥ ΜΠΗΡΟΛ, ΑΛΔΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ,
ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΗΛΙΑΣ, ΑΛΕΞΟΥΔΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, ΑΛΜΑΙΔΗ ΕΙΡΗΝΗ, ΑΛΜΠΑΝΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΑΦΑΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΒΑΚΑΛΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ, ΒΑΡΔΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΒΛΑΧΟΣ
ΣΤΕΦΑΝΟΣ, ΒΛΑΧΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΒΡΕΤΤΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ, ΒΡΟΓΚΙΣΤΙΝΟΣ ΚΩΝ/ΟΣ, ΓΑΒΡΙΕΛΑΤΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ,
ΓΑΛΑΝΟΥΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΓΕΡΑΣΙΜΙΔΟΥ ΚΑΤΣΑ ΙΩΑΝΝΑ, ΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ
ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΓΕΩΡΓΑΡΙΟΥ ΔΗΜΟΣ, ΓΕΩΡΓΑΡΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΣ, ΓΙΑΖΙΤΖΟΓΛΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ, ΓΙΑΝΝΑΚΟΔΗΜΟΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΘΩΜΑΣ, ΓΚΕΝΤΣΙΔΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ, ΓΚΙΛΙΤΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΓΚΙΟΚΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ, ΓΚΙΤΗ
ΕΛΕΝΗ, ΓΚΟΤΣΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΓΚΟΥΤΖΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΓΟΥΠΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΓΟΥΡΓΙΩΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ, ΓΡΑΙΚΟΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΓΡΑΨΑ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ- ΣΚΟΥΤΑ ΕΛΕΝΗ, ΓΡΥΛΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ,
ΓΩΓΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΔΑΛΑΜΑΓΚΑ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ, ΔΕΜΕΡΟΥΤΗ ΕΥΤΥΧΙΑ, ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΔΗΜΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΔΟΥΛΓΕΡΙΔΗΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΔΡΑΚΟΣ ΘΩΜΑΣ, ΔΡΟΛΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, ΕΛΛΗΝΟΥΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΖΑΧΑΡΙΑ
ΝΑΤΑΣΣΑ, ΖΙΩΓΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΖΟΛΩΤΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΘΕΟΦΙΛΗΣ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΚΑΒΑΚΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, ΚΑΖΑΚΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΚΑΚΑΙΔΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ΚΑΛΛΙΝΤΖΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ,
ΚΑΛΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, ΚΑΜΒΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΚΑΜΠΙΤΣΗ ΕΥΤΕΡΠΗ, ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΚΑΝΕΛΛΟΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΚΑΡΑ ΑΛΗ ΧΑΪΡΙΔΗΝ, ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΚΑΡΑΚΟΥΛΑΚΗΣ
ΣΩΚΡΑΤΗΣ, ΚΑΡΑΛΙΟΛΙΟΥ ΣΥΛΒΙΑ, ΚΑΡΔΟΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΚΑΡΟΥΖΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΚΑΣΣΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ,
ΚΑΤΕΛΟΥΖΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΚΑΤΣΑΡΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΚΑΤΣΑΦΛΙΑΝΗΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ, ΚΑΤΣΟΥΛΑΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ,
ΚΗΠΟΥΡΙΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΚΙΟΥΠΕΛΟΓΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΚΙΤΙΚΙΔΟΥ ΚΟΡΙΝΑ, ΚΛΑΨΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΚΛΕΙΔΑΡΙΑΣ
ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ, ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΟΤΡΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΚΟΤΣΑΡΙΔΗΣ ΑΒΡΑΑΜ, ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ,
ΚΟΥΚΟΥΛΕΚΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΟΥΡΕΜΕΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΚΟΥΡΟΥΚΛΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ΚΟΥΤΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ
Ε Λ Ε Α Ν Ν Α, ΚΟΥ Τ Σ Α Κ Η Σ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ, ΚΟΥ Τ Σ Ι Μ Α Ν Η Σ Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Ο Σ, ΚΟ Ψ Ι Δ Α Ζ Ε ΤΑ, Κ Ρ Ο Μ Π Α Σ Ν Ι ΚΟΛ ΑΟ Σ,
ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΚΩΣΤΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΛΑΓΟΥΔΗ ΕΛΕΝΗ, ΛΑΜΠΙΡΗΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΛΑΜΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΛΑΜΠΡΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΛΕΦΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ,
ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΛΟΥΚΑΤΖΙΚΟΥ ΑΝΝΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, ΛΟΥΚΕΡΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΜΑΖΑΡΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ,
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
26
Ανασκοπήσεις
Ανασκοπήσεις
ΜΑΙΝΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΜΑΚΑΡΩΝΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΜΑΚΡΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΜΑΝΤΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΜΑΡΑΚΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ,
ΜΑΡΚΑΤΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΜΑΡΚΕΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΜΑΡΚΟΥΛΗΣ ΘΕΟΧΑΡΗΣ, ΜΑΡΟΥΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ,
ΜΑΡΤΙΑΔΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ, ΜΑΡΤΣΕΚΗΣ ΛΟΥΚΑΣ, ΜΑΤΖΗΡΙΔΗΣ ΑΝΕΣΤΗΣ, ΜΑΥΡΕΠΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΜΑΥΡΙΔΗΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ, ΜΑΥΡΟΘΑΛΑΣΣΙΤΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, ΜΕΙΝΤΑΝΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΜΕΝΤΕΣΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΜΕΡΑΣ
ΜΙΧΑΗΛ, ΜΗΤΑΚΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, ΜΗΤΡΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΜΗΤΡΟΥΛΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ,
ΜΙΧΕΛΟΓΓΟΝΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΜΟΣΧΙΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΜΠΑΚΙΡΗΣ ΠΑΥΛΟΣ, ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ
ΠΑΝΤΕΛΗΣ, ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΜΠΑΜΠΑΡΑΚΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΜΠΑΜΠΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΜΠΑΝΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ,
ΜΠΕΝΗΣ ΘΩΜΑΣ, ΜΠΕΡΟΥΚΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΜΠΟΓΙΑΤΖΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΜΠΟΥΝΤΙΟΥΚΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΝΑΣΙΑΔΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ, ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΣΑΒΒΑΣ, ΝΙΚΟΛΑΚΕΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΤΤΑΛΟΣ, ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΝΟΜΙΚΟΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΟΡΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΕΣΤΗΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ΠΑΝΑΓΟΥΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΠΑΝΤΕΛΙΑ ΜΑΡΙΑ,
ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ,
ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ,
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΡΗΣ,
ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΠΑΠΑΡΓΥΡΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΠΑΠΑΣΤΑΜΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΠΑΠΠΑΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΠΑΡΔΑΛΗΣ ΗΛΙΑΣ, ΠΑΤΣΙΛΙΝΑΚΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΠΕΓΚΑ ΕΥΓΕΝΙΑ, ΠΕΤΕΙΝΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ, ΠΕΤΡΑΣ
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΠΕΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΥΡΟΣ, ΠΙΛΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΠΙΝΝΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, ΠΟΛΛΑΤΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ, ΠΡΑΤΤΗΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΠΡΙΜΕΡΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ, ΡΕΠΠΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΡΗΓΑ ΜΑΡΙΑ, ΡΟΥΤΣΑΚΟΣ
ΔΑΜΙΑΝΟΣ, ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ ΓΚΟΛΦΩ, ΣΑΜΑΡΤΖΗ ΜΑΡΙΑ, ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΣΑΣΣΑΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΣΕΡΒΕΤΑΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΣΙΛΙΟΓΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΣΙΣΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΣΚΑΡΠΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΣΟΥΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΣΟΦΙΛΑΣ ΚΟΣΜΑΣ,
ΣΤΑΘΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ, ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΡΑΦΑΗΛ, ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑΣ, ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ,
ΣΥΚΙΩΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΣΦΗΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΤΑΝΙΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΤΑΣΟΥΛΑΣ ΗΛΙΑΣ, ΤΕΝΕΚΕΤΖΗ ΕΛΕΝΗ, ΤΖΕΛΤΖΕΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΤΖΩΡΤΖΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ, ΤΟΥΜΑΝΙΔΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ, ΤΣΑΒΔΑΡΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ, ΤΣΑΚΝΑΚΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ, ΤΣΑΜΗΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΤΣΙΡΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΤΣΟΤΣΟΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΦΛΩΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΦΟΥΡΝΑΡΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ,
ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΧΑΡΑΚΤΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΧΑΡΜΠΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΧΑΣΑΠΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ΧΟΝΔΡΟΚΟΥΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΧΟΡΟΖΟΠΟΥΛΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΧΟΥΣΑΚΟΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ΧΡΙΣΤΟΥΛΑΚΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, ΨΑΡΟΓΙΑΝΝΗ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΨΗΛΟΓΕΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
27
Βιβλιογραφική Ενημέρωση
Βιβλιογραφική ενημέρωση
Υπεύθυνοι στήλης:
Ιωάννης Ευθυμιάδης,
Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ
Ελένη Πασχαλίδου,
Γενική Ιατρός
1.Η σερελαξίνη στους ασθενείς με οξεία καρδιακή
ανεπάρκεια με διατηρημένο κλάσμα εξώθησης:
Αποτελέσματα από την μελέτη RELAX-AHF.
Serelaxin in acute heart failure patients with
preserved left ventricular ejection fraction: results
from the RELAX-AHF trial. Filippatos G, Teerlink JR,
Farmakis D, Cotter G, Davison BA, Felker GM,
Greenberg BH, Hua T, Ponikowski P, Severin T,
Unemori E, Voors AA, Metra M.
European Heart J 2014; 35: 1041–1050.
Εισαγωγή: Η σερελαξίνη βρέθηκε
αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της
δύσπνοιας και στην βελτίωση πολλαπλών
συμβαμάτων στην οξεία καρδιακή ανεπάρκεια.
Πολλοί ασθενείς παρά την οξεία καρδιακή
ανεπάρκεια εμφανίζουν διατηρημένο κλάσμα
εξώθησης. Λαμβάνοντας υπόψη την απουσία
τεκμηριωμένων θεραπειών σε αυτή την ομάδα
πληθυσμού, στην μελέτη RELAX-AHF εκτιμήθηκε
η αποτελεσματικότητα της σερελαξίνης ανάλογα με
το κλάσμα εξώθησης των ασθενών.
Μέθοδοι: Τυχαιοποιήθηκαν 1161 ασθενείς με οξεία
καρδιακή ανεπάρκεια είτε σε χορήγηση σερελαξίνης για
48 ώρες (30 μg/kg/ημέρα) ή εικονικό φάρμακο εντός 16
ωρών από την έναρξη της νόσου. Συγκρίθηκαν τα
αποτελέσματα της σερελαξίνης στα τελικά σημεία που
αφορούσαν την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια, και
τους βιοδείκτες οργανικής βλάβης μεταξύ διατηρημένου
(≥50%) και ελαττωμένου (<50%) κλάσματος εξώθησης.
Διατηρημένο κλάσμα παρατηρήθηκε σε 26% των
ασθενών. Η σερελαξίνη βελτίωσε την δύσπνοια στους
ασθενείς με διατηρημένο κλάσμα εξώθησης έναντι
αυτών με ελαττωμένο κλάσμα εξώθησης σύμφωνα με
την κλίμακα VAS-AUC, μέχρι την 5η μέρα [μέση
διαφορά, 461 (−195, 1117) έναντι 397 (10, 783) mm h, P
= 0.87], αλλά παρουσίασε διαφορετικά αποτελέσματα
στην βελτίωση της μέτριας ή σημαντικής δύσπνοιας
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
σύμφωνα με την κλίμακα Likert στις 6, 12 και 24
ώρες[OR:1.70 (0.98, 2.95) vs 0.85 (0.62, 1.15),
interaction P = 0.030]. Δεν παρατηρήθηκαν
διαφορές στην αποτελεσματικότητα της
σερελαξίνης σε άμεσα ή απώτερα καρδιαγγειακά
επεισόδια μεταξύ των ασθενών με διατηρημένο
και ελαττωμένο κλάσμα εξώθησης
συμπεριλαμβανομένης της νοσηλείας λόγω
καρδιακής / νεφρικής ανεπάρκειας την 60η ημέρα,
της καρδιαγγειακής θνητότητας την 80η ημέρα
και της συνολικής θνητότητας της 180η ημέρα της
μελέτης. Η ασφάλεια του φαρμάκου και οι
μεταβολές των βιοδεικτών (υψηλής ευαισθησίας
τροπονίνη Τ, κυστατίνη C, SGOT, SGPT) ήταν
παρόμοια στις δύο ομάδες ασθενών.
Συμπεράσματα: Η σερελαξίνη ήταν καλώς
ανεκτή και αποτελεσματική σε ασθενείς με οξεία
καρδιακή ανεπάρκεια με διατηρημένο κλάσμα
εξώθησης (έναντι ασθενών με ελαττωμένο
κλάσμα εξώθησης) βελτιώνοντας την δύσπνοια
και εμφάνισε παρόμοια αποτελέσματα όσον
αφορά τα τελικά σημεία (άμεσα και απώτερα
μείζονα καρδιαγγειακά επεισόδια) βελτιώνοντας
παράλληλα την επιβίωση των ασθενών.
2 . Α ϋ π ν ί α κα ι κ ί ν δ υ ν ο ς γ ι α κα ρ δ ι α κ ή
ανεπάρκεια: μια μελέτη πληθυσμού
Insomnia and the risk of incident heart failure: a
population study Laugsand LE, Strand LB, Platou C,
Vatten LJ, Janszky I.
Eur Heart J 2013; 35(21): 1382-1393.
Στόχος: Η αϋπνία είναι πολύ συχνή μεταξύ των
ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, αλλά μόνο μερικές
μικρές μελέτες έχουν ερευνήσει τα συμπτώματα
αϋπνίας σε σχέση με τον κίνδυνο καρδιακής
ανεπάρκειας. Η μελέτη είχε στόχο να αξιολογήσει τα
28
Βιβλιογραφική Ενημέρωση
αναφερόμενα από τον ασθενή συμπτώματα αϋπνίας
και τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακής ανεπάρκειας
σε ένα μεγάλο νορβηγικό πληθυσμό.
Μέθοδοι και αποτελέσματα: Συλλέχθηκαν
δεδομένα σχετικά με τα συμπτώματα της αϋπνίας,
συμπεριλαμβανομένης της δυσκολίας στην έναρξη
του ύπνου, στη διατήρηση του ύπνου και της μη
αποκατάστασης του ύπνου, καθώς και δημογραφικά
δεδομένα και πληροφορίες για την κατάσταση της
υγείας των ατόμων της μελέτης,
συμπεριλαμβανομένων των κλασικών
καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου.
Συμμετείχαν 54.279 άνδρες και γυναίκες ηλικίας 2089 ετών που πήραν μέρος στη μελέτη NordTrøndelag (μελέτη HUNT) μεταξύ 1995 και 1997.
Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν ελεύθεροι από γνωστή
καρδιακή ανεπάρκεια κατά την έναρξη της μελέτης.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
Έγινε έλεγχος για περιστατικά καρδιακής
ανεπάρκειας από την έναρξη της μελέτης μέχρι το
2008. Συνολικά διαπιστώθηκαν 1412 περιπτώσεις
καρδιακής ανεπάρκειας κατά τη διάρκεια μιας
μέσης παρακολούθησης 11,3 ετών (SD = 2,9 έτη),
όπως φάνηκε από στοιχεία νοσοκομείων ή από τα
εθνικά μητρώα θανάτων. Υπήρξε μια
δοσοεξαρτώμενη σχέση μεταξύ του αριθμού των
συμπτωμάτων αϋπνίας και του κινδύνου
καρδιακής ανεπάρκειας.
Συμπεράσματα: Η αϋπνία σχετίζεται με
αυξημένο κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας. Αν τα
αποτελέσματα μας επιβεβαιωθούν και από
άλλους ερευνητές, η αξιολόγηση των
συμπτωμάτων αϋπνίας μπορεί να βοηθήσει στην
πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
29
Προσεχείς Επιστημονικές Δραστηριότητες
ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΙΟΥΝΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014
Ελένη Α. Πασχαλίδου
Γενική Ιατρός
Email: eleni_paschalidou@yahoo.gr
ΙΟΥΝΙΟΣ
nd
1. 82 EAS Congress, 31 May 2014 - 3 June 2014, Madrid, Spain. Website: http://eas.kenes.com/
2. European Society of Hypertension Working Group on obesity, Diabetes and the High Risk
Patients Satellite symposium and consensus meeting, 6-7 June 2014, Electra Palace Hotel,
Thessaloniki. Website: http://praxicon.gr/hypertension.html
3. Hammersmith Echocardiology Conference 2014, 9 June 2014 - 13 June 2014 London. Website:
https://www.regonline.co.uk/builder/site/default.aspx?EventID=1301744
4. Official pre-ESH congress Satellite symposium Update on Resistant Hypertension and related
comorbidities 11 -12 Ιουνίου 2014, Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα. Website:
http://www.congressworld.gr/sinedria.php
5. Joint Meeting ESH-ISH, HYPERTENSION 2014, 13 June 2014 - 16 June 2014, Megaron
(Concert Hall) Athens. Website: http://www.hypertension2014.org
6. 74th Scientific Sessions (2014) American Diabetes Association, June 13 - 17, 2014, San
Francisco, California. Website:
http://professional.diabetes.org/Congress_Display.aspx?TYP=9&CID=93229
7. 7ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΑΡΔΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ,
26-28 Ιουνίου 2014, Ξενοδοχείο ELITE CITY RESORT, Καλαμάτα. Website:
http://www.congressworld.gr/sinedria.php
ΙΟΥΛΙΟΣ
1. Frontiers in CardioVascular Biology 2014, 04 - 06 Jul 2014, Barcelona, Spain. Website:
http://www.escardio.org/congresses/frontiers-in-cardiovascular-biology2014/Pages/welcome.aspx?hit-wca
2. 3ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΛΕΓΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, 4 – 6
Ιουλίου 2014, Ξενοδοχείο ELITE, Καλαμάτα. Website: http://www.congressworld.gr/sinedria.php
3. Course for European Fellows on Coronary Intervention, 11 - 12 July 2014, Sophia-Antipolis,
France. Website: http://www.escardio.org/education/live-events/courses/PCIfellows/Pages/welcome.aspx?hit=wca
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
30
Προσεχείς Επιστημονικές Δραστηριότητες
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
1.
ESC Congress 2014, 31 August – 03 Sep 2014, Barcelona Spain. Website:
http://www.escardio.org/congresses/esc-2014/Pages/welcome.aspx?hit=wca
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ
1. 50th EASD Annual Meeting, 15-19 September 2014 Vienna, Austria. Website:
http://www.easd.org/index.php?option=com_content&view=article&id=157:50th-easd-annualmeeting&catid=14:easd
2. 2nd Cardiovascular Disease Prevention Conference. New Guidelines and Global Strategies
for Reducing Cardiovascular Risk (EACPR). 21– 24 Sep 2014, El –Jadida, Morocco.
Website: http://www.fusion-conferences.com/conference22.php
3. Eurothrombosis Summit 2014. 28 -30 Sep 2014, Maison de la Chimie - Paris, France.
Website: http://www.escardio.org/communities/WorkingGroups/thrombosis/Meetings/Pages/eurothrombosis-2014.aspx
ΑΛΛΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
22η Επιστημονική Διημερίδα. Εξελίξεις στην Αθηροσκλήρωση 2014, με θέμα: Αρτηριακή
υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης και παχυσαρκία, ως παράγοντες κινδύνου της αθηροσκλήρωσης.
Των Ομάδων εργασίας Αρτηριακής Υπέρτασης – Σακχαρώδη Διαβήτη & Καρδιαγγειακής
Απεικόνισης, της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος.
Ξενοδοχείο THE ΜΕΤ, Θεσσαλονίκη, 3-4 Οκτωβρίου 2014
Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρείας Λιπιδιολογίας, Αθηροσκλήρωσης & Αγγειακής Νόσου.
Ξενοδοχείο DIVANI, 16 – 18 Οκτωβρίου 2014, Αθήνα
19ο ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, 3ο ΚΛΙΝΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ
Με θέμα: Καρδιαγγειακή απεικόνιση στη στεφανιαία νόσο.
Της Ομάδας Καρδιαγγειακής Απεικόνισης, της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος.
Ξενοδοχείο THE ΜΕΤ, Θεσσαλονίκη, Σάββατο, 24 Ιανουαρίου 2015
11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αθηροσκλήρωσης, της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος.
Ξενοδοχείο Makedonia Palace Θεσσαλονίκης, 12-14 Μαρτίου 2015
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
31
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
T
ο περιοδικό “Αθηρολογία” είναι επίσημο τριμηνιαίο περιοδικό της Εταιρείας
Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος και σκοπό έχει την καταγραφή της επιστημονικής
δραστηριότητας τόσο των μελών της όσο και των λοιπών ιατρών που οι δραστηριότητες τους
έχουν σχέση με το αντικείμενό της Εταιρείας καθώς και την συνεχή ενημέρωση και επιμόρφωση αυτών.
Δημοσιεύει πρωτότυπες κλινικές και πειραματικές εργασίες, ενδιαφέρουσες περιπτώσεις και
ανασκοπήσεις που άπτονται του αντικειμένου της Εταιρείας. Επίσης κάθε έκδοση περιλαμβάνει ένα
άρθρο που αναφέρεται σε μια προσωπικότητα της ιατρικής επιστήμης καθώς και βιβλιογραφική
ενημέρωση.
Ειδικές οδηγίες προς τους συγγραφείς
1. Τα κείμενα που αποστέλλονται προς δημοσίευση πρέπει να ακολουθούν το σύστημα σύνταξης
Vancouver
2. H συντακτική επιτροπή κάνει γνωστό ότι κείμενα που δεν έχουν γραφεί σύμφωνα με τις οδηγίες αυτές,
δεν γίνονται δεκτά και επιστρέφονται στους συγγραφείς.
3. Kάθε άρθρο που υποβάλλεται στο περιοδικό συνοδεύεται απαραίτητα από επιστολή η οποία πρέπει να
αναφέρει: 1) την κατηγορία της εργασίας, 2) ότι η εργασία δεν έχει δημοσιευθεί (εν μέρει ή εξ ολοκλήρου)
σε άλλο ελληνικό ή ξένο περιοδικό, 3) ότι η εργασία εγκρίθηκε από όλους τους συγγραφείς οι οποίοι
πρέπει να συνυπογράφουν την επιστολή.
4. Όλα τα άρθρα υποβάλλονται στην Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος ή στον διευθυντή
σύνταξης του περιοδικού.
5. Eπειδή το περιοδικό εκδίδεται εξ' ολοκλήρου με ηλεκτρονικά μέσα, μαζί με το κείμενο απαραίτητη
είναι η αποστολή ενός CD που θα περιέχει το πλήρες κείμενο της εργασίας, τους πίνακες κλπ. Στο CD θα
πρέπει να υπάρχει ετικέτα με το όνομα του συγγραφέα, τον τίτλο του άρθρου, καθώς και το ακριβές όνομα
και η έκδοση του προγράμματος επεξεργασίας του κειμένου που χρησιμοποιήθηκε. Εάν οι κριτές
υποδείξουν διορθώσεις, τότε το τελικό κείμενο αποστέλλεται ηλεκτρονικά στην Εταιρεία
Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος ή στον διευθυντή σύνταξης του περιοδικού.
6. Mετά τον έλεγχο και εφόσον η εργασία εκπληρώνει τις οδηγίες για τους συγγραφείς, στέλνεται για
διπλή κρίση και στη συνέχεια διορθώνεται από τους συγγραφείς σύμφωνα με τις υποδείξεις των κριτών.
7. Oι εργασίες που δημοσιεύονται αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και του περιοδικού.
Aναδημοσίευση (ολική ή μερική) επιτρέπεται μόνον ύστερα από έγγραφη άδεια του περιοδικού. H
δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από μέρους του
περιοδικού.
H τήρηση των παραπάνω οδηγιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοσίευση μιας εργασίας.
Bασικά κριτήρια αποδοχής μιας εργασίας είναι η πρωτοτυπία αυτής, η σαφής σύνταξη, η ύπαρξη
κατάλληλης μεθοδολογίας, η επάρκεια των δεδομένων, η σημαντικότητα των πληροφοριών και το
θέμα να έχει γενικό ιατρικό ενδιαφέρον.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
32
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
Σύνταξη των χειρογράφων
1. Aπαραίτητη είναι η γλωσσική ομοιομορφία.
2. Ολόκληρο το χειρόγραφο (και η βιβλιογραφία) θα δακτυλογραφείται σε διπλό διάστημα. Να μη
στοιχίζετε το κείμενο δεξιά. Kάθε στοιχείο του χειρογράφου θα πρέπει να αρχίζει σε καινούργια σελίδα
με την εξής σειρά: σελίδα με τον τίτλο, περίληψη (ελληνική και αγγλική) και πρόσθετοι όροι ευρετηρίου
(λέξεις κλειδιά), κείμενο, ευχαριστίες, βιβλιογραφικές παραπομπές, πίνακες, εικόνες, λεζάντες των
εικόνων. Οι σελίδες θα αριθμούνται διαδοχικά, αρχίζοντας με τη σελίδα του τίτλου.
3. Ανώτερο όριο κειμένου είναι οι 3000 λέξεις.
Ειδικότερα
Α. Σελίδα του τίτλου. Στη σελίδα αυτή αναγράφονται: 1) ο τίτλος του άρθρου, ο οποίος πρέπει να είναι
σύντομος (όχι περισσότερες από 12 λέξεις). Συντμήσεις δεν επιτρέπονται στον τίτλο, 2) ένας
συντομότερος τίτλος ή υπότιτλος με λιγότερα από 40 γράμματα, αν είναι αναγκαίος, 3) το όνομα και το
επίθετο κάθε συγγραφέα και οι υψηλότεροι ακαδημαϊκοί τίτλοι, 4) το ίδρυμα, κλινική, εργαστήριο, κλπ.
από το οποίο προέρχεται η εργασία, 5) το όνομα, η διεύθυνση και τα τηλέφωνα, fax, e-mail του
συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την αλληλογραφία (στα ελληνικά και αγγλικά).
Β. Περίληψη στην ελληνική γλώσσα. H περίληψη θα έχει μέχρι 200 λέξεις και θα αναφέρει το σκοπό
της εργασίας, τη βασική μεθοδολογία, τα κύρια ευρήματα και τα κύρια αποτελέσματα και συμπεράσματα
Περίληψη δεν απαιτείται για τα άρθρα σύνταξης, τα σχόλια, τα γενικά θέματα και τα ειδικά άρθρα.
Kάτω από την περίληψη θα σημειώνονται 3-5 πρόσθετοι όροι ευρετηρίου (λέξεις κλειδιά).
Γ. Περίληψη στην αγγλική γλώσσα. Περιλαμβάνει τα ονόματα των συγγραφέων, τον τίτλο της
εργασίας και το κέντρο από το οποίο προέρχεται αυτή. Tο περιεχόμενο της είναι παρόμοιο της ελληνικής
και είναι το ίδιο δομημένη. Σημειώνονται και οι λέξεις ευρετηρίου (key words) στην αγγλική γλώσσα.
Δ. Kείμενο των κλινικών και πειραματικών εργασιών. Διαιρείται σε τμήματα με τις επικεφαλίδες
εισαγωγή, μέθοδοι, αποτελέσματα, συζήτηση.
Eισαγωγή. Kαθορίζεται ο σκοπός της εργασίας, παρατίθενται οι αυστηρώς απαραίτητες βιβλιογραφίες
και δεν ανασκοπείτε το θέμα εκτενώς.
Mέθοδοι. Περιγράφεται με σαφήνεια ο τρόπος επιλογής του υλικού μελέτης. Περιγράφονται επίσης η
μέθοδος, οι συσκευές και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν με αρκετές λεπτομέρειες ώστε να
επιτρέπεται σε άλλους συγγραφείς να αναπαράγουν τα αποτελέσματα. Για καθιερωμένες μεθόδους,
απλώς αναφέρονται και δίδεται η σχετική βιβλιογραφία.
Στην περίπτωση ερευνών που αφορούν ανθρώπους τονίστε ιδιαίτερα ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε με
βάση την υπουργική απόφαση A6/10983/1 (ΦEK 886/B20, 13,84) για τη “Διεξαγωγή κλινικών δοκιμών
φαρμάκων και την προστασία του ανθρώπου”.
Oι στατιστικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν να περιγράφονται ικανοποιητικά και κατανοητά.
Aποτελέσματα. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ολοκληρωμένα αλλά σύντομα. Να μην
επαναλαμβάνονται στο κείμενο τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στους πίνακες ή τα σχεδιαγράμματα.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
33
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
Συζήτηση. Να τονίζονται οι νέες και σημαντικές απόψεις που υποστηρίζει η μελέτη και τα συμπεράσματα
που προκύπτουν. Να μην επαναλαμβάνονται λεπτομερώς τα δεδομένα που περιγράφονται στο κεφάλαιο
των αποτελεσμάτων. Να γίνεται αναφορά στη σημασία που έχουν τα ευρήματα και να συσχετίζονται με
παρατηρήσεις που αναφέρονται σε άλλες ανάλογες μελέτες. Τα συμπεράσματα να συνδέονται με τους
στόχους της μελέτης.
Eυχαριστίες. Aπευθύνονται μόνο στα πρόσωπα τα οποία έχουν ουσιαστική συμβολή στη μελέτη.
Bιβλιογραφίες. Οι βιβλιογραφικές παραπομπές αριθμούνται διαδοχικά και με τη σειρά με την οποία
αναφέρονται στο κείμενο. Για τη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, το σύστημα
Vancouver. H χρήση περιλήψεων ως βιβλιογραφικών παραπομπών πρέπει να αποφεύγεται. Eπίσης οι
“αδημοσίευτες παρατηρήσεις” και η “προσωπική επικοινωνία”. Eργασίες που έχουν γίνει δεκτές για
δημοσίευση, χωρίς όμως να έχουν δημοσιευθεί ακόμη, μπορεί να αναφερθούν στη βιβλιογραφία, οπότε
μετά το περιοδικό σημειώνεται η φράση “δεκτή για δημοσίευση”.
* Τα φάρμακα θα αναφέρονται με τη βραχεία επίσημη ονομασία και όχι με το όνομα του σκευάσματος.
Παραδείγματα γραφής βιβλιογραφιών
Σε γενικές γραμμές προηγούνται τα ονόματα των συγγραφέων (μετά το επώνυμο και το αρχικό του
ονόματος ―χωρίς τελείες― ακολουθεί κόμμα και το επώνυμο του επόμενου συγγραφέα), και ακολουθεί
ο τίτλος της εργασίας, το περιοδικό σε συντομογραφία, (με βάση το Index Medicus) το έτος, ο τόμος του
περιοδικού, άνω και κάτω τελείες και οι σελίδες του άρθρου (πρώτη και τελευταία). Oι συγγραφείς είναι
υπεύθυνοι για την ακρίβεια των βιβλιογραφιών και την ορθή αναγραφή τους.
Oι βιβλιογραφικές παραπομπές στο κείμενο αριθμούνται με αύξοντα αριθμό (1,2,3 κ.ο.κ.) ανάλογα με τη
σειρά που εμφανίζονται και γράφονται μέσα σε παρένθεση. Όλες οι βιβλιογραφικές παραπομπές και
μόνον αυτές πρέπει να υπάρχουν με την ίδια σειρά στον κατάλογο της βιβλιογραφίας.
Παραδείγματα για τον κατάλογο βιβλιογραφίας
1. Από περιοδικό
Αναγράφονται μέχρι και οι τρεις πρώτοι συγγραφείς. Στις περιπτώσεις που είναι περισσότεροι
προστίθενται οι λέξεις et al):
Khovidhunkit W, Shigenaga J, Moser A, et al.: Cholesterol efflux by acute-phase high density lipoprotein.
Role of lecithin-cholesterol acyltransferase. J. Lipid. Res. 2001,42:967-975
2. Από κεφάλαιο σε βιβλίο:
Fulginiti VA. Immunologic responses to infection. In: Feigin RD, Cherry JD, eds. Textbook of pediatric
infectious diseases, 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Co, 1987: 28-40.
3. Από δημοσίευση σε τόμο πρακτικών:
DuPont B. Bone marrow transplantation in severe combined immunodeficiency with an unrelated MLC
compatible donor. In: White HJ, Smith R, eds. Proceedings of the third annual meeting of the International
Society for Experimental Hematology. Houston: International Society for Experimental Hematology,
1974: 44-6.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
34
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
4. Από διδακτορική διατριβή
Cairns RB. Infrared spectroscopic studies of solid oxygen. Berkeley. California: University of California.
1965: 156 Thesis.
4. Από περίληψη πρακτικών
Bermuder LE, Petrofsky M, Young LS. Azithromycin for prophylaxis of disseminated M.avium complex
infection in mice (abstract 1617). In: Program and Abstracts of the 32nd Interscience Conference on
Antimicrobial Agents and Clemotherapy, 1992 Aug 8-13, (Orlando, FL USA). Washington DC:
American Society for Microbiology; 1992: 388.
Οδηγίες για πίνακες και εικόνες
Πίνακες. Δακτυλογραφείται κάθε πίνακας σε χωριστό φύλο με διπλό διάστημα. Aριθμούνται διαδοχικά
οι πίνακες με αραβικούς αριθμούς και σημειώνεται ένας βραχύς τίτλος για τον καθένα.
Eικόνες. Tα σχήματα, και οι φωτογραφίες συνυποβάλλονται με την εργασία σε ηλεκτρονική μορφή.
Eφόσον χρησιμοποιούνται φωτογραφίες ασθενών, το πρόσωπό τους δεν πρέπει να αναγνωρίζεται. Στην
αντίθετη περίπτωση επιβάλλεται έγγραφη συγκατάθεση του ασθενούς ή των γονέων του για τη
δημοσίευση της φωτογραφίας. Όλες οι εικόνες αναφέρονται στο κείμενο και αριθμούνται με αραβικούς
αριθμούς.
Yπότιτλοι: Δακτυλογραφούνται σε διπλό διάστημα, χωριστή σελίδα και αριθμούνται με αραβικούς
αριθμούς. Oποιοδήποτε σύμβολο χρησιμοποιείται για τις εικόνες, πρέπει να εξηγείται στους υπότιτλους
με ακρίβεια.
ΑΘΗΡΟλογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2014
35
Μορκεντάου 8,
546 22 Θεσσαλονίκη
Τ: 2310279172
F: 2310256 839
info@eabe.org
www.eabe.org

TEYXOS 21.pdf - Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος

TEYXOS 15.pdf - Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος

εδώ - Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος

Δεν - η εκδοση

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΤΟΥ ΕΟΠΥΥ ΣΤΗΝ 1η ΔΥΠΕ

Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις

Άρθρο σε pdf