Document

Pretsch Fr. 1.90
19. annada, numer 27
GA
Il construider
d’instruments
Werner Platz dad Alvagni construescha e repara instruments gia
dapi 30 onns.
11
7007 Cuira Mardi, ils 10 da favrer 2015
La MiMS ha purschì
varieté e variaziun
Il concert annual da la Musica instrumentala Muntogna da Schons
è stà sut il motto «Varieté 2015». 12
Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, redacziun@laquotidiana.ch
Roger Köppel a Mustér
„ (ac) La sonda vargada ha la
uniun studentica Desertina en­
vidau alla fiasta da giubileum
da 25 onns. Dalla partida ein
stai, sper igl agen commembradi,
ils hosps envidai dad ulteriuras
uniuns da studentas e students
en uniforma da parada. Envi­
daus da s’exprimer viers la raspa­
da da fiasta seradunada ella sala
Kaiser dalla claustra da Mustér ei
era igl editur e cauredactur dalla
«Weltwoche», Roger Köppel,
staus. Grondas novas ha igl edi­
tur buca purschiu alla raspada,
sia vesta politica ei enconuschen­
ta. Nuotatonmeins posseda Ro­
ger Köppel entginas habilitads
retoricas che porschan in cert di­
vertiment.
¾ PAGINAS 3 E 5
Pizchadas satiricas
da Jacques Guidon
„ (anr/mfo) D‘incuort es cum­
parü il cudesch da caricaturas
da Jacques Guidon da Zernez.
Quel cudesch ha nom «Cudesch
illustrà satiric/Satirisches Bilder­
buch» e muossa üna blerüra da
caricaturas e cuortas legendas in
rumantsch grischun e tudais­ch.
«Eu fetsch caricaturas daspö l’on
1971. Perquai s’han ramassadas
fich bleras da quellas in meis
archivs», disch l’artist, scriptur e
caricaturist Jacques Guidon da
Zernez. Cha cuntschaints ed amis
til hajan intimà da metter quellas
in fuorma da cudesch per ch’im­
pustüt la Rumantschia possa «rier
stigl» da quai chi’d es urtà in seis
intschess. «Eu sun stat ün dals
prüms Rumantschs chi ha cu­
manzà avant passa 40 ons a far ca­
ricaturas e perquai muossan quel­
las ün’inter’istorgia», disch el. Ed
el cuntinuarà a s’intermetter.
¾ PAGINA 9
Annullau l’iniziativa da catscha
Il cussegl grond ei sefatschentaus intenisvamein dall’iniziativa e catscha speciala
DA HANS HUONDER / ANR
„ L’iniziativa encunter la ca­
tscha speciala ha procurau ier
el cussegl grond per ina liunga
ed intensiva discussiun. La fin
finala ha il parlament annullau
ella cun 79 encunter 36. Darar ei
la tribuna stada aschi pleina sco
ier. La tractaziun dall’iniziativa
ha carmalau biars catschadurs el­
la capitala. La discussiun ei stada
animada e detagliada. Aschi se­
girs sco ils ins ein che l’iniziativa
ei nunvaleivla, tschentan ils au­
ters en discussiun ils dubis dil
dretg che concernan quella. Il
cussegl grond ei sefatschentaus
dils fatgs dall’iniziativa sco dalla
catscha speciala. La finala ha la
fracziun dils catschadurs annun­
ziau ina proposta per ina solu­
ziun. Tenor quella duess la
casch’aulta vegnir reaviarta per
quater dis ella secunda mesadad
digl october. Cusseglier guverna­
tiv Mario Cavigelli ha defendiu la
proposta dalla regenza d’annullar
l’iniziativa: «Il parlament ha la
greva obligaziun da concluder
schebein l’iniziativa ei conforma
al dretg ni buca.» Denter auter ei
Mathis-Brown è
l’emprima manadra
dal center d’asilants
Jacques Guidon en ses atelier
FOTOSWISS.COM/CATTANEO
Da lunsch e maneivel
Ferma concurrenza
„ (anr/gv) Alla siatavla cuorsa da
qualificaziun dil Grand Prix Mi­
gros la sonda a Sursaissa ein varga
500 affons e giuvenils separtici­
pai. Quels affons ein vegni da
lunsch per ir alla partenza dalla pli
gronda cuorsa da skis da promo­
ziun en Europa. Ils skiunzs Sursil­
vans han brigliau. 26 dad els han
contonschiu in plaz sil podest ed
astgan separticipar allas cuorsas
finalas la fin da mars el Valleis. Las
cuorsas dil Grand Prix ein vegni­
das lantschadas sco Ovo Grand
Prix. Ellas gliestas dils victurs fi­
gureschan nums renumei sco Pirmin Zurbriggen.
„ (anr/gns) A Spleia on gia li dus
slaloms tgi chintan per la coppa
Mobiliar. 120 mattas e mats da 12
anfignen 16 onns èn sa participos
allas cursas. Dalla parteida èn cun­
zont stos skiunzas e skiunzs digl
Grischun central dallas organisa­
ziuns regiunalas dalla JO. Singuls
mats e mattas da Surmeir tutgivan
tar igls gronds favorits, dantant igl
pi sensom igl podest è angal stada
Leonie Derungs da Lai. Fatg on las
skiunzas ed igls skiunzs da Surmeir
tuttegna quatter medaglias. Tot­
piglia ena bilantscha positiva cun
risguardar la ferma concurrenza
tar chels dus slaloms.
¾ PAGINA 6
¾ PAGINA 11
20007
9 771424 749004
Servetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
mail: abo@somedia.ch
„ (rtr) Dal Schiabach a Tavau en
l’hotel Rustico a Laax. Rita Mathis-Brown è la manadra da center
per requirents d’asil Rustico. Rita
Mathis­Brown è la manadra dal
center per requirents en il Rusti­
co a Laax. Fin ussa ha Mathis­
Brown manà il center da transit
Schiabach a Tavau. Tenor il ma­
nader da la partiziun d’asil dal
chantun Grischun, Georg Carl,
vegnia quest center serrà e restia
sco reserva. Ensemen cun Rita
Mathis­Brown mida era l’assis­
tenza Eliane Müller da Tavau a
Laax.
Ina ga dapli caschuna la catscha speciala discussiuns, quella ga era el cussegl grond.
ina catscha da reschia, pia entras
la survigilonza, vegnida tematisa­
da per aschia reglar ils effectivs
tard igl atun. «Quei ei in frida
mortala per 90 pertschien dils
Grischuns. Nus stuessen tarmet­
ter survigiladers pagai alla ca­
tscha enstagl da schar far quei ils
catschadurs», puntuescha Mario
Cavigelli. El ha defendiu ils inte­
ress dil forestalesser. In pli grond
diember da tscharvas possi ei bu­
KEYSTONE
ca vertir ord vesta da quel. En­
tochen la fin da redacziun haveva
il cussegl grond aunc priu negin
conclus.
¾ PAGINA 2
Smanatschas ein buc la regla
L’administraziun communala ei era in center per reclamaziuns
„ (anr/ac) Ina nova lescha
communala ni neiv nova gene­
rala e gia scalina il telefon
ell’administraziun dalla vi­
schnaunca. Novas taxas turisti­
cas ni la rumida che para buca
sufficienta intimeschan hosps ed
indigens da deponer il frust sin
canzlia. Sefatschentar cun recla­
maziuns ei ina part dalla lavur dil
persunal dallas administraziuns
communalas. Esser honzelis e se­
fatschentar cun ils basegns ni
frusts dalla clientella ei la devisa.
Emploiadas ed emploiai dallas
canzlias sursilvanas paran da
posseder paucs problems da re­
tscheiver reclamaziuns e tractar
quellas, in tec pial dira ei avon
maun. Bia persunal administra­
tiv ei engaschaus gia dapi onns
ella medema plazza da lavur. Ac­
ziuns pli grobas sco smanatschas
visavi il persunal administrativ
succedan, denton sulet excepziu­
nalmein. Emperneivlas ein talas
situaziuns tuttavia buca per ils
pertuccai.
¾ PAGINA 3
Spargnar sis
milliardas francs?
„ (rtr) Clients da banca svizzers
pudessan spargnar totalmain pas­
sa sis milliardas francs sch’els
cumparegliassan pli savens las
purschidas da las bancas e midas­
san pli spert tar products cun da­
main custs. Quai tenor il ser­
vetsch da cumparegliaziun Mo­
neyland. Blers clients da banca na
sajan betg conscients dals custs
zuppads per exempel tar cartas da
credit u contos privats.
La canzlia ei buca sulet liug d’informaziun, il persunal sto era sefatschentar cun reclamaziuns.
FOTO A. CADONAU
2
LA QUOTIDIANA
MARDI, ILS 10 DA FAVRER 2015
«En dubi sto il suveran decider»
Il cussegl grond ei sefatschentaus intensivamein dall’iniziativa encunter la catscha speciala
DA HANS HUONDER / ANR
„ Il gliendisdis suentermiezdi ha il
cussegl grond tractau l’iniziativa encunter la catscha speciala. Regenza
e cumissiun predeliberonta han proponiu al parlament d’annullar quella.
La discussiun ei stada fetg animada.
El center da quella ei stada la legitimitad dall’iniziativa. L’iniziativa en­
cunter la catscha d’atun ei vegnida in­
oltrada ils 21 d’uost 2013 alla canzlia
cantunala. 10 229 vischinas e vischins
han suttascret quella. Necessarias fus­
sen stadas 3000 suttascripziuns. L’ini­
ziativa pretenda ina midada dalla le­
scha da catscha cantunala. Igl artechel
11 duei vegnir midaus en quei senn
ch’ils plans da catscha vegnan conton­
schi en cuort temps, en mintga cass
denton duront la catsch’aulta ordina­
ria. En quei connex duei era vegnir ri­
sguardau ina catscha els asils per aschia
contonscher la regulaziun necessaria
senza ina catscha speciala. Il temps da
catscha ei da fixar aschia che la
catsch’aulta cuoza duront maximal­
mein 25 dis duront il settember ed igl
october cun la pusseivladad d’ina inter­
rupziun dalla catscha da silmeins treis
dis in suenter l’auter.
Planisaziun
renconuschida
Sin fundament da pareris externs ha la
regenza proponiu al cussegl grond
d’annullar l’iniziativa. Ella constate­
scha che l’iniziativa cunterfa en plirs
puncts alla lescha da catscha e la lescha
d’uaul federala. A quella conclusiun
vegn era la maioritad dalla cumissiun
per ambient, traffic ed energia dil par­
lament cantunal. Ils puncts essenzials
dil conclus dalla maioritad dalla cumis­
siun ein vegni dilucidai dil president
dalla cumissiun, deputau Andreas Felix
(bdp, Haldenstein). Tenor el constat il
L’euro, tema era
tar il pled d’avertura
„ (anr/fa) Las consequenzas da l’euro
flaivel èn stadas en il center dal pled
d’avertura dal president dal cussegl
grond Duri Campell. El sustegna il giavisch da reducir ils obstachels birocratics per daventar pli effizient. Ch’ils
attentats terroristics a Paris l’hajan schoc­
cà e consternà fermamain, ha ditg Duri
Campell, «questa attatga sin nossas valurs
democraticas fundamentalas mussan
quant svelt ed imprevisiblamain che
l’agenda politica po vegnir dictada.» Ins
stoppia constatar ch’ins nun haja «era tar
nus betg» naginas garanzias da segirezza,
ni globalas, ni naziunalas, ni regiunalas.
A chaschun da ses «sguard sin l’onn che
stat avant nus» ha il president dal parla­
ment grischun manegià che l’onn nov na
vegnia betg ad esser facil per il Grischun.
In motiv essenzial èn tenor el las turbu­
lenzas cun la valuta euro: I vegnia ad es­
ser pervi dal franc ferm cleramain pli dif­
ficil d’exportar products svizzers e d’at­
trair turists europeics. «Per l’economia
d’export dovri partenaris socials ch’èn
pronts da discurrer e tschertgar soluziuns
in cun l’auter», ha ditg Campell. Da las
persunas responsablas per il turissem
spetga el «ch’ellas tuttas tirian vi da la me­
dema suga – e quai en la medema direc­
ziun.»
E per il parlament èsi tenor el impur­
tant che la lavur vi da la lescha davart il
svilup economic s’avanzia svelt. I saja in­
teressant ch’i vegnia uss adina puspè pre­
tais da la politica meglras cundiziuns da
basa, senza ch’ins sappia precis tge che
quai veglia dir, ha agiunt Duri Campell:
«Sch’ins manegia cun quai da reducir ils
obstachels birocratics, poss er jau suste­
gnair questa posiziun.»
Alla catscha speciala sto vegnir sittau surtut animals feminins e giuvens.
sistem cun catscha speciala, el sebasi sin
experientschas: «Igl ei buca pusseivel da
sittar il diember da tscharvas il temps
ch’ils iniziants proponan, essend che
biaras ein gnanc cheu il settember ed
october, mobein ordeifer il Grischun ni
el Parc naziunal. La planisaziun dalla
catscha el Grischun ei renconuschida
internaziunalmein. Senza quella eis ei
buca pusseivel d’ademplir las preten­
siuns pertuccont structura e schlattei­
na dalla populaziun dallas tscharvas.»
Quei attesti il pareri extern. La lescha
federala d’uaul pretendi ina regulaziun
dalla sevaschina aschia ch’ei seigi buca
necessari da prender mesiras forestalas
specialas. Deputau Jan Koch (pps, Ei­
LQ
gias) ha plidau en num dalla minoritad
dalla cumissiun. Ei detti negina formu­
laziun precisa ellas expertisas che pre­
tendi che l’iniziativa cunterfetschi al
dretg surodinau: «Il senn dall’iniziativa
stat buc en discussiun, mobein il
dretg. En dubi sto il suveran decider.»
Susteniu il meini dalla minoritad dalla
cumissiun ha era deputau Conradin
Caviezel (ps, Cuera). En cass da dubi
seigi l’iniziativa da suttametter al pie­
vel.
Tschercar
soluziuns
Deputau Daniel Albertin (pcd, Alva­
schein), commember dalla cumissiun,
suttastreha surtut la problematica dils
donns egl uaul. Sco pur sappien ins era
perver mo tons animals sco quei ch’il
pavel lubeschi. La protecziun digl uaul
stoppi vegnir risguardada, la lavur dils
davos decennis astgi buca vegnir dis­
fatga mo aschia. Tenor deputau Ernst
Sax, (pcd, Sursaissa), medemamein
commember dalla cumissiun predeli­
beronta, cunterfa l’iniziativa clara­
mein al dretg da catscha e digl uaul.
Cun in gie all’iniziativa sappien ils
plans da tscharvas e cavreuls buca ve­
gnir contonschi ni qualitativamein ni
quantitativamein. Medemamein era
buc ils criteris regiunals: «El giudica­
ment dall’iniziativa ei il text decisivs e
buca l’opiniun subjectiva dils ini­
ziants.» Per deputau Beat Deplazes (ps,
Cuera) ch’ei medemamein commem­
ber dalla cumissiun, eis ei buca cum­
pleinamein clar schebein l’iniziativa
cunterfa al dretg ni buca: «Teoretica­
mein eis ei pusseivel da realisar quella.
Ella pratica sepresentass perencunter
in grond problem.» Beat Deplazes ei –
sco sia collega da partida deputada Tina Gartmann era – puerschuadius ch’ei
drova ina catscha speciala. Ins sappi
tonaton reponderar quella. In clar
plaid pertuccont la legitimitad dall’ini­
ziativa ei vegnius da deputau Walter
Vetsch, (pld, Pragg­Jenaz): «Annullar
l’iniziativa ei memia sempel. Cun dir
gie ad ella purtein nus denton era
gronda responsabladad.» El critiche­
scha las expertisas externas dalla regen­
za. Quellas seigien per part grevas da
suandar e per part cuntrastontas. Sco
vischin dalla Purtenza seigi el plaunsiu
unfis da tedlar permanentamein il se­
scagnem pervia dalla catscha speciala.
Deputau Lorenz Alig (pld, Pigniu)
plaida d’in magliac scalgias. Quel fus­
si ei stau pusseivel d’impedir. El hagi
negina capientscha ch’ins vegli annul­
lar l’iniziativa.
Tschercar soluziuns
Deputau Christian Mathis (pps, Küblis)
ch’ei in dils iniziants, ha argumentau l’in­
iziativa. Ils dubis davart la catscha specia­
la el Grischun seigien gronds enteifer la
populaziun. Ei regi in grond malesser. Il
november e december drovi la selvaschi­
na ruaus. El fa menziun dil grond diem­
ber d’asils. A quels seigi ei d’attribuir ch’ei
seigi buca pusseivel da sittar dapli tschar­
vas il settember. La catscha speciala seigi
ina fatschenta lucrativa per il cantun, ro­
dund in miez milliun francs flessegi
aschia ella cassa cantunala. Essend che re­
genza ed uffeci seigien buca stai promts
da reagir sin la critica dalla populaziun
seigi l’iniziativa stada necessaria. Depu­
tau Gian Michael (pbd, Donat) admone­
scha ch’ins duei buca semplamein embli­
dar il tema catscha speciala en cass che
l’iniziativa vegn annullada. Ei seigi da
tschercar soluziuns, denter auter ense­
men cun ils iniziants. Cun bunaveglia sei­
gi ei pusseivel da cattar quellas. Deputau
Emil Müller (pbd, Susch) menziunescha
en special ils donns che vegnevan caschu­
nai pli baul dallas tscharvas ell’agricultu­
ra.
In cumpromiss?
Deputau Christian Kasper (pld, Bu­
chen) ch’ei era vicepresident dall’U­
niun cantunala dils catschadurs da pa­
tenta e president dalla fracziun dils ca­
tschadurs el cussegl grond, puntuescha
che la fracziun hagi contactau ils ini­
ziants ed empruau d’anflar ina solu­
ziun. Quei seigi buca stau pusseivel.
«Per quei motiv ha la fracziun tscher­
cau sezza ina soluziun. En cass che l’ini­
ziativa vegn annullada, vegn quella in­
oltrada.» La proposta preveda ina
catsch’aulta il settember cun maximum
21 dis e cun ina interrupziun da maxi­
mum treis dis in suenter l’auter. Plina­
von quater ulteriurs dis da catsch’aulta
ella secunda mesadad digl october.
Grischun duai s’abstegnair dal charvun
Parlament sustegna proposta da la regenza
„ (anr/fa) D’atun 2013 ha il suveran grischun acceptà l’iniziativa dal pievel
«Gea ad energia netta senza energia
cun charvun». Per realisar quella dovri
ina revisiun parziala da la constituziun
chantunala. Cun be 137 vuschs differen­
za han acceptà las votantas ed ils votants
grischuns ils 22 da settember 2013 l’ini­
ziativa «Gea ad energia netta senza energia
producida cun charvun», numnada inzia­
tiva dal charvun. 14 organisaziuns e parti­
das dal spectrum sanester­verd avevan
lantschà quell’iniziativa. Il motiv eran las
participaziuns dal concern d’energia gri­
schun Repower als projects d’ovras d’e­
nergia a charvun en la Germania dal nord
e surtut a Saline Joniche en Calabria. Il
concern Repower, dal qual il chantun Gri­
schun posseda la maioritad, vegn fin la fin
da l’onn 2015 a sortir cumplettamain da
quel project en l’Italia dal sid.
Duas finamiras da l’iniziativa
L’iniziativa dal charvun pretenda ch’i saja
dad integrar en la constituziun chantuna­
la dus aspects: Dad ina vart duessi vegnir
fixà qua cleramain ch’il chantun saja cun­
ter ovras d’energia a charvun. Da l’autra
vart pretenda l’iniziativa er in scumond
d’investiziuns en ovras d’energia a char­
vun per tut las interpresas, a las qualas il
chantun è participà. Per realisar questas
duas finamiras da l’iniziativa èsi necessari
da reveder parzialmain la constituziun
chantunala. La regenza propona da midar
l’artitgel 83a da quella suandantamain: «Il
chantun na sa participescha betg ad inter­
presas che fan investiziuns en ovras electri­
cas a charvun. En il rom da sias pussaivla­
dads giuridicas e politicas procura el che
las interpresas cun participaziun dal chan­
tun desistian da far investiziuns en ovras
electricas a charvun.»
Sustegn da la maioritad
dal cussegl grond
Il president da la cumissiun predelibe­
ranta Andreas Felix (pbd, Tschintg
Vitgs) ha ditg che la cumissiun propo­
nia unanimamain da tractar la revisiun
parziala da la constituziun chantunala:
«La proposta da la regenza resguarda
bain la voluntad dals iniziants.» Senza
cuntravusch ha decis il parlament da far
quai e d’entrar en materia. Suenter cur­
ta discussiun han decis las deputadas ed
ils deputads al cussegl grond cun 93:0
vuschs e 23 abstenziuns da la vusch da
cussegliar al suveran d’approvar questa
revisiun parziala sco proponì da la re­
genza. Sch’il suveran accepta quella re­
visiun decida la regenza cura ch’ella en­
tra en vigur. Sch’il suveran la refusa den­
tant, alura pudess la Repower teoretica­
main puspè investir en la forza electrica
producida cun charvun. Cur che la vo­
taziun en chaussa vegn ad esser nun è
anc enconuschent.
Cun placats ed acziuns detg spectacularas eran ils adversaris da l’energia cun charvun s’engaschads a favur da l’iniziativa dal charFOTO TH. GSTÖHL
vun.