‫از ریشه های فرهنگی ارتباط ایرانی‬
‫تا‬
‫جامعه شناسی جامعه اطالعاتی‬
‫سید ابراهیم ابطحی‬
‫عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی کامپیوتر‪ -‬دانشگاه صنعتی شریف‬
‫‪abtahi@sharif.edu‬‬
‫مقدمه‬
‫روند تألیف کتب تخصصی به ویژه دانشگاهی در ایران نیازمند‬
‫مطالعه ای مستقل و ویژه است‪ .‬همین امر در مورد کتابهای‬
‫فناوری اطالعات و ارتباطات نیازمند مطالعهای تفصیلی است‪.‬‬
‫هرچند بر بهبود کیفی این تألیفات نمیتوان چشم پوشید اما‬
‫آسیب شناسی پژوهش در کشور در این زمینه ها نشان میدهد که‬
‫این تألیفات که میبایستی ثمره پژوهشهای ویژه باشند در عین‬
‫حال از آسیبهای روالهای پژوهشی موجود بی بهره نیستند‪ .‬در‬
‫این زمینه به موارد نه چندان زیادی از تألیفات میتوان اشاره‬
‫کرد که از این آفات فاصله دارند و به عنوان تألیفات ناشی از‬
‫پژوهش علمی میتوان از آنها نام برد‪ .‬در میان کتابهائی که در‬
‫این شماره به معرفی آنها میپردازیم مواردی از این کیفیت‬
‫قابل اعتنا را میتوان سراغ نمود‪.‬‬
‫عنوان کتاب‪ :‬ریشه های فرهنگی ارتباط در ایران‬
‫نویسنده‪ :‬مهدی محسنیان راد‬
‫ناشر‪ :‬نشر چاپار‬
‫نوبت چاپ و سال نشر‪ :‬اول‪1388 ،‬‬
‫شمارگان‬
‫وتعداد صفحات‪ 1500 :‬نسخه و ‪ 165‬برگ‬
‫شابک‪978-964-7519-63-2 :‬‬
‫قیمت‪:‬‬
‫‪ 25000‬لایر‬
‫محتوای کتاب‬
‫دکتر مهدی محسنیانراد در آخرین پژوهش نشر شده خود "مدل هشت‬
‫انگارهای ارتباط" را برای ایرانیان فراهم آورده است که از‬
‫طریق آن رفتارسنجی ایرانیان میسر میشود (برای آشنائی با‬
‫سوابق و تالیفات نویسنده این کتاب رجوع کنید به معرفی کتاب‬
‫شماره ‪ 172‬گزارش کامپیوتر نشر شده در خرداد و تیر ماه ‪)1386‬‬
‫که براساس تحقیقات تاریخی بر روی اشعار و‬
‫‪ .‬در این مدل‬
‫ضرب المثلهای ایرانی طی قرون صورت گرفته است نشان میدهد که‬
‫هر ایرانی با تعیین نقطهای از تداخل سه طیف "ظاهر‪ -‬باطن"‪،‬‬
‫"خودی‪ -‬غیرخودی" و "سکوت‪ -‬غیرسکوت" و با حضور در یکی از دو‬
‫ایستگاه "فرادست پنداشتی" و‬
‫خود را مشخص و براساس آن‬
‫تعاملی ارتباطات ایرانیان را‬
‫رفتارسنجی و روندیابی رفتاری‬
‫شکل‬
‫"فرودست پنداشتی" شیوه ارتباطی‬
‫عمل میکند‪ .‬این مدل ویژگیهای‬
‫بازنمائی میکند که بکار تحلیل‪،‬‬
‫ایرانیان می آید‪:‬‬
‫مدل ارتباطی ایرانی‬
‫بر مبنای این مدل هشت گزینه ارتباطی ممکن به شرح زیر است‪:‬‬
‫گزینه تعاملی یک‪ :‬عرضه ظاهر با پیروی از سکوت و حضور در‬
‫گروه غیرخودی‪.‬‬
‫گزینه تعاملی دو‪ :‬عرضه ظاهر با پیروی از سکوت و حضور در‬
‫گروه خودی‪.‬‬
‫گزینه تعاملی سه‪ :‬عرضه ظاهر با عدم سکوت و حضور در گروه‬
‫غیرخودی‪.‬‬
‫گزینه تعاملی چهار‪ :‬عرضه ظاهر با عدم سکوت و حضور در گروه‬
‫خودی‪.‬‬
‫گزینه تعاملی پنج‪ :‬عرضه باطن با پیروی از سکوت و حضور در‬
‫گروه غیرخودی‪.‬‬
‫گزینه تعاملی شش‪ :‬عرضه باطن با پیروی از سکوت وحضور در‬
‫گروه خودی‪.‬‬
‫گروه تعاملی هفت‪ :‬عرضه باطن با عدم سکوت و حضور در گروه‬
‫غیرخودی‪.‬‬
‫گزینه تعاملی هشت‪ :‬عرضه باطن با عدم سکوت و حضور در گروه‬
‫خودی‪.‬‬
‫این کتاب دارای یک مقدمه‪ ،‬سه فصل‪ ،‬شش جدول پیوست و فهرست‬
‫منابع است‪ .‬عناوین فصول کتاب به شرح زیرند‪:‬‬
‫فصل اول‪ :‬تدابیر ارتباط ایرانی‪.‬‬
‫فصل دوم‪ :‬زمینه تحوالت فلسفه سیاسی در ایران و رابطه آن با‬
‫شکلگیری مدل هشت انگارهای ارتباط‪.‬‬
‫فصل سوم‪ :‬پناهگاه گروه گریزان از جادوی ارتباط‪.‬‬
‫خواندن کتاب فوق ‪ ،‬که ثمره پژوهشی نوآورانه از سوی مولف‬
‫کتاب و همکاران ایشان است را به همه عالقمندان به پژوهشی‬
‫درباره ویژگیهای تعامالت ارتباطی ایرانیان‪ ،‬میتوان توصیه‬
‫نمود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عنوان کتاب‪ :‬جامعه شناسی جامعه اطالعاتی‬
‫نویسنده‪ :‬منوچهر محسنی‬
‫ناشر‪ :‬نشر دیدار‬
‫نوبت چاپ و سال نشر‪ :‬اول‪1386 ،‬‬
‫شمارگان و تعداد صفحات‪:‬‬
‫‪ 1600‬نسخه و ‪ 245‬برگ‬
‫شابک‪978-964-8786-50-7 :‬‬
‫قیمت‪:‬‬
‫‪ 33000‬لایر‬
‫محتوای کتاب‬
‫در پیشگفتار کتاب‪ ،‬نویسنده می نویسد‪" :‬برای ورود به عرصه‬
‫جامعه اطالعاتی‪ ،‬آنچه ضروری است تحول مجموعه شرایط به طور‬
‫متوازن است‪ .‬در کشورهائی که همه تحوالت به نحوی تک بعدی‪ ،‬خود‬
‫رو و نامتوازن حرکت میکنند‪ ،.‬معموالً دگرگونی با مسئله همراه‬
‫است‪ .‬به هنگامی که ساختار سیاسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬ایدئولوژیک جامعه‬
‫به تحوالت جدید تکنولوژیک هماهنگ نباشد‪ ،‬همواره باید مسائل‬
‫متعددی را شاهد بود‪ ،‬که از بارزترین مسائل آن‪ ،‬عدم دسترسی‬
‫مناسب‪ ،‬فیلترینگ‪ ،‬برخوردهای قانونی و انواع دیگر محدودیت‬
‫هاست‪.‬‬
‫این کتاب شامل یک پیشگفتار‪ ،‬ده فصل‪ ،‬واژه نامه و فهرست‬
‫منابع است‪ .‬عناوین فصول کتاب به شرح زیرند‪:‬‬
‫فصل اول‪ :‬شناخت جامعه اطالعاتی‪.‬‬
‫فصل دوم‪ :‬مبانی نظری جامعه اطالعاتی‪.‬‬
‫فصل سوم‪ :‬تکنولوژی اطالعات‪.‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬اینترنت و جامعه اطالعاتی‪.‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬ارتباطات و پیام رسانی الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫فصل ششم‪ :‬جامعه اطالعاتی و زمینه های اجتماعی و فرهنگی‪.‬‬
‫فصل هفتم‪ :‬جامعه اطالعاتی و فضای علمی و پژوهشی‪.‬‬
‫فصل هشتم‪ :‬جامعه اطالعاتی و ساختار سیاسی‪.‬‬
‫فصل نهم‪ :‬جامعه اطالعاتی و ساختار اقتصادی‪.‬‬
‫فصل دهم‪ :‬سازماندهی و مدیریت اطالعات‪.‬‬
‫کتاب جامعه شناسی جامعه اطالعاتی از نگاه فناوری اطالعات‬
‫کتابی خواندنی است هرچند اختصاص تنها دو صفحه به مبحث‬
‫"موقعیت کنونی اطالع رسانی الکترونیک‪ -‬الکترونیکی‪ -‬در ایران"‬
‫ناکافی جلوه می کند و این بخش را که از اهمیتی خاص برخوردار‬
‫است نیازمند بررسی بیشتری نشان میدهد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عنوان کتاب‪ :‬امپریالیسم سایبر (روابط جهانی در عصر جدید‬
‫الکترونیک)‬
‫نویسنده‪ :‬بوسا ابو‬
‫مترجم ‪ :‬پرویز علوی‬
‫انتشارات ثانیه‬
‫ناشر‪:‬‬
‫نوبت چاپ و سال نشر‪ :‬اول‪1385 ،‬‬
‫شمارگان وتعداد صفحات‪:‬‬
‫‪ 2000‬نسخه و ‪472‬‬
‫برگ‬
‫شابک‪964-95894-5-7 :‬‬
‫قیمت‪:‬‬
‫‪ 33000‬لایر‬
‫محتوای کتاب‬
‫در پیشگفتار نویسنده کتاب آمده است‪" :‬اینترنت مسیح است یا‬
‫شیطان؟ تکنولوژی چه کمکی به وضعیت انسانی و شرایط بشری‬
‫خواهد کرد؟ ‪ .....‬کتاب امیرپالیسم سایبر می کوشد تا برخی از‬
‫پرسش های انتقادی در مورد اینترنت را مطرح کند‪ .‬به دلیل‬
‫وجود اینترنت چه مفاهیم و برداشت های جدیدی درباره هویت ملی‬
‫پدید خواهد آمد؟ آیا این تکنولوژی با فراهم کردن فرصت‬
‫مشارکت در طیف وسیعی از فعالیتهای منطقه ای و جهانی برای‬
‫مردم سراسر جهان یک جهانگرائی واقعی ایجاد خواهد کرد؟ آیا‬
‫تمامی ملت ها در ایجاد ابر بزرگراه اطالعاتی فعاالنه شرکت‬
‫خواهند داشت یا اینترنت تنها به تکثیر و تشدید نابرابری های‬
‫مزمن تکنولوژیک جهانی خواهد پرداخت؟"‪ .‬کتاب امپریالیسم سایبر‬
‫دارای یک پیشگفتار‪ ،‬مقدمه ای با عنوان جهانی شدن اطالعات و‬
‫چهار فصل با عناوین زیر است‪:‬‬
‫فصل یک‪ :‬مسائل نظری جهانی شدن سایبر‪.‬‬
‫فصل دو‪ :‬سیاست در دهکده جهانی الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫فصل سه‪ :‬مسائل اقتصادی جهانی در فضای سایبر‪.‬‬
‫فصل چهار‪ :‬هویت های ملی و جنبش های توده مردم در فضای‬
‫سایبر‪.‬‬
‫عنوان کتاب‪ :‬تجارت همراه‬
‫نویسندگان‪ :‬سید علیرضا درخشان ‪ ،‬مهدی صادقی و حسین حاجی بگلو‬
‫ناشر‪ :‬انتشارات سخن گستر‬
‫نوبت چاپ و سال نشر‪ :‬اول‪1387 ،‬‬
‫شمارگان و تعداد صفحات‪1000 :‬نسخه و ‪ 436‬برگ‬
‫شابک‪978 -964-477-454-6 :‬‬
‫قیمت‪ 60000 :‬لایر‬
‫محتوای کتاب‬
‫نویسندگان کتاب در فصل دوم آن تجارت همراه را این گونه‬
‫تعریف کرده اند‪" :‬هر نوع فعالیت تجاری که از طریق یک شبکهی‬
‫بی سیم ارتباطات راه دور هدایت می شود"‪ .‬آنها ویژگیهای تجارت‬
‫همراه را‪ :‬حضور دائمی‪ ،‬سهولت‪ ،‬فعالیت متقابل‪ ،‬خصوصی سازی‪،‬‬
‫بومی سازی و محرک های آنرا‪ :‬قابلیت استفاده ی گسترده از‬
‫دستگاههای توانمندتر‪ ،‬فرهنگ تلفن دستی‪ ،‬اقتصاد خدمات‪ ،‬تبلیغ‬
‫فروشندگان‪ ،‬نیروی کار همراه‪ ،‬جابجائی زیاد‪ ،‬بهبود قیمت و‬
‫کارائی و توسعه پهنای باند ارتباطی دانسته اند‪.‬‬
‫کتاب در چهار فصل با عناوین زیر تالیف شده است‪:‬‬
‫فصل یک‪ :‬تلفن همراه و تاثیر آن بر روی جوامع‪.‬‬
‫فصل دو‪ :‬تجارت همراه و فناورهای کامپیوتر فراگیر‪.‬‬
‫فصل سه‪ :‬گزارش تلفن همراه در اروپا‪.‬‬
‫فصل چهار‪ :‬واژه نامه و اصطالحات مربوط به تلفن همراه‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عنوان کتاب‪ :‬مبانی فناوری اطالعات‬
‫نویسنده‪ :‬علیرضا مقدسی‬
‫ناشر‪ :‬دانشگاه امام رضا(ع)‬
‫نوبت چاپ و سال نشر‪ :‬اول‪1387 ،‬‬
‫شمارگان و تعداد صفحات‪1000 :‬نسخه و ‪ 512‬برگ‬
‫شابک‪964-6582-80-x :‬‬
‫قیمت‪ 49500 :‬لایر‬
‫محتوای کتاب‬
‫نویسنده کتاب در مقدمه آن نوشته است‪" :‬با توجه به استفاده‬
‫روزافزون از فناوری اطالعات در سازمانها و محیط های کسب و‬
‫کار‪ ،‬نیاز به متخصصان زیر مجموعه فناوری اطالعات روز به روز‬
‫فزونی یافته است به همین خاطر افراد بسیاری هستند که به‬
‫ارزش بالقوه فناوری اطالعات در جامعه و زندگی روزمره خود‬
‫واقف بوده و آن را به عنوان فرصتی بسیار مناسب در زندگی و‬
‫شغل آینده خود به حساب می آورند و سعی در کسب دانش علمی در‬
‫این زمینه می نمایند‪ .‬کتاب مبانی فناوری اطالعات که فراروی‬
‫شما است در همین راستا و با هدف آشنائی با اصول و مفاهیم‬
‫تئوری و عملی فناوری اطالعات و آشنائی با چگونگی بکارگیری تکنیک‬
‫های فناوری اطالعات در سازمانها تالیف شده است‪.‬‬
‫این بخش شامل شش بخش و بیشت و یک فصل با عناوین زیر است‪:‬‬
‫بخش اول‪ :‬مبانی و مباحث فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل اول‪ :‬مفهوم فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل دوم‪ :‬تئوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل سوم‪ :‬تئوری ارتباطات‪.‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬سیستم های اطالعات مدیریت‪.‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل ششم‪ :‬معماری سازمانی اطالعات‪.‬‬
‫بخش دوم‪ :‬کاربردهای فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل هفتم‪ :‬کاربردهای فناوری اطالعات در ایجاد اشتغال‪.‬‬
‫فصل هشتم‪ :‬کاربردهای فناوری اطالعات در مهندسی مجدد فرآیند کسب‬
‫و کار‪.‬‬
‫فصل نهم‪ :‬کاربردهای فناوری اطالعات و ارتباطات در مدیریت‬
‫پروژه‪.‬‬
‫فصل دهم‪ :‬کاربردهای فناوری اطالعات در ساختارهای سازمانی‪.‬‬
‫بخش سوم‪ :‬موارد عملی فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫فصل‬
‫یازدهم‪ :‬سازمانهای مجازی‪.‬‬
‫دوازدهم‪ :‬شهر الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫سیزدهم‪ :‬دولت الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫چهاردهم‪ :‬تجارت الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫پانزدهم‪ :‬بانکداری الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫شانزدهم‪ :‬آموزش الکترونیک(ی)‪.‬‬
‫هفدهم‪ :‬مدیریت زنجیره تأمین‪.‬‬
‫هجدهم‪ :‬برنامه ریزی منابع سازمان‪.‬‬
‫بخش چهارم‪ :‬مدیریت پروژه های فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل نوزدهم‪ :‬درخواست طرح پیشنهادی پروژه‪.‬‬
‫بخش پنجم‪ :‬محیط فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل بیستم‪ :‬کاربردهای اخالق در فناوری اطالعات‪.‬‬
‫بخش ششم‪ :‬آینده پژوهی در فناوری اطالعات‪.‬‬
‫فصل بیست و یکم‪ :‬آینده فناوری اطالعات‪.‬‬
‫کتاب عالوه بر مقدمه و معرفی نویسنده‪ ،‬دارای واژه نامه‪،‬‬
‫نمایه و فهرست منابع و مواخذ هم هست‪.‬‬
‫‪‬‬
‫عنوان کتاب‪ :‬داده کاوی‬
‫نویسنده‪ :‬مهمد کانتاردزیک‬
‫ناشر‪ :‬نشر علوم رایانه‬
‫نوبت چاپ و سال نشر‪ :‬اول‪1385 ،‬‬
‫شمارگان و تعداد صفحات‪ 2000 :‬نسخه و ‪ 344‬برگ‬
‫شابک‪964-8996-13-x :‬‬
‫قیمت‪ 40000 :‬لایر‬
‫محتوای کتاب‬
‫در پیشگفتار نویسنده آمده است‪" :‬باید توجه داشت‪ ،‬دنیای مدرن‬
‫در حقیقت دنیای دادهگرا می باشد و ما در محاصره داده ها‪ ،‬چه‬
‫عددی و چه انواع دیگری قرار گرفته ایم‪ .‬این داده ها باید‬
‫تحلیل و پردازش شوند تا تبدیل به اطالعاتی گردند که به عنوان‬
‫ابزاری در جهت اطالعرسانی‪ ،‬آموزش و سایر روشها به درک و‬
‫تصمیمگیری ما کمک کنند"‪.‬‬
‫این کتاب داده دوازده فصل با عناوین زیر است‪:‬‬
‫فصل یک‪ :‬مفاهیم داده کاوی‪.‬‬
‫فصل دو‪ :‬آماده سازی داده ها‪.‬‬
‫فصل سه‪ :‬کاهش داده ها‪.‬‬
‫فصل چهار‪ :‬یادگیری از داده ها‪.‬‬
‫فصل پنج‪ :‬روش های آماری‪.‬‬
‫فصل شش‪ :‬تجزیه و تحلیل دسته ها‪.‬‬
‫فصل هفت‪ :‬درختان تصمیم و قوانین تصمیم‪.‬‬
‫فصل هشت‪ :‬قوانین انجمنی‪.‬‬
‫فصل نه‪ :‬شبکه های عصبی و مصنوعی‪.‬‬
‫فصل ده‪ :‬الگوریتم های ژنتیک‪.‬‬
‫فصل یازده‪ :‬مجموعه های فازی و منطق فازی‪.‬‬
‫فصل دوازده‪ :‬روش های تجسم‪.‬‬