‫تلفیق هستان شناسی فعالیتی و امکان سنجی چهار بعدی‬
‫مدلی برای گزینش حوزه های فعالیتی شرکت های تجارت الکترونیکی در ایران‬
‫سید ابراهیم ابطحی‬
‫عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی کامپیوتر‪ ،‬دانشگاه صنعتی شریف‬
‫‪abtahi@sharif.edu‬‬
‫چکیده‬
‫امکان سنجی در مدیریت پیشگیری ابزاری معتبر است‪ .‬در این مقاله این ابزار در حوزه مدیریت پروژه های برپائی بنگاههای تجارت الکترونیکی‬
‫برای تولید دامنه های فعالیتی ممکن بکار گرفته شده است‪ .‬این امر از طریق ابداع الگوئی هستان شناسانه از تعریف فعالیت صورت گرفته که‬
‫حاصل آن تولید سبدی از فعالیتهای معتبر در حوزه های کسب و کاری تجارت الکترونیکی بوده است‪ .‬این سبد گزینه های فعالیتی سپس از طریق‬
‫یک مدل امکان سنجی چهار بعدی شامل ابعاد اقتصادی‪،‬فنی‪،‬اجرائی و حقوقی ‪ ،‬مولد گزینه های اولویت دار فعالیتی ممکن شده است‪ .‬مدل خطی‪-‬‬
‫وزنی امکان سنجی پیشنهادی و مناسب شده این مقاله با تکیه بر تعدادکثیری معیار از شاخص های مالی‪ ،‬زمانی‪ ،‬کمّی و کیفی‪،‬حقوقی‪ ،‬مدیریت‬
‫خطر‪ ،‬مدیریت تغییر‪ ،‬محیطی و پیشینهای و تجربی بر اساس هنجارهای سازمانی‪ ،‬کسب و کاری و دیدگاههای خبرگی طراحی شده است‪.‬‬
‫دستاوردهای این پژوهش در یک نمونه عملی و موردی بکارگیری در مدیریت پروژه برپائی یک شرکت تجارت الکترونیکی وابسته به یک بانک‬
‫تازه تاسیس بکارگرفته شده است‪.‬‬
‫کلید واژه ها‬
‫هستان شناسی فعالیتی‪ ،‬امکان سنجی چهار بعدی‪ ،‬مدیریت پروژههای برپائی شرکتها‪ ،‬مدل سازی خطی _ وزنی امکان سنجی‪ ،‬تجارت‬
‫الکترونیکی‪.‬‬
‫مقدمه‬
‫امکانسنجی برپائی‪ ،‬مالحظهای فنی و سازمانی از گونه ساز وکارها و مشیهای مدیریت پیشگیری در فرآیند مدیریت پروژههای برپائی و راهاندازی‬
‫سازمانی است که بعنوان عامل کلیدی تضمین توفیق برنامههای راهبردی کسب و کاری است که از آن نشأت میگیرد‪ ،‬از آن یاد می شود‪ .‬در اسناد‬
‫‪1‬‬
‫راهبردی‪ ،‬توصیف چشمانداز بعنوان افق و ماموریت به عنوان علت وجودی‪ ،‬راهگشای حوزههای فعالیتی از نظر مدیریت برپائی نیست و نگاشت آنها‬
‫عموماً ناگفته و نانوشته باقی میماند و حوزه های فعالیتی بر مبنای تجارب خبرگی و در چانه زنی با اداره ثبت شرکتها‪ ،‬توصیف بیشینهای از‬
‫فعالیتهای مجاز و ممکن در آینده را تشکیل میدهد‪ .‬تولید هستان شناسانه حوزه های فعالیتی و گزینش اولویت دار آنها پس از امکان سنجی‬
‫چهاربعدی که موضوع این مقاله است‪ ،‬می تواند راه حلی برای این دشواری باشد‪.‬‬
‫روش پژوهشی و گامهای اجرائی‬
‫در این مقاله برای مدل سازی توصیف فعالیتها و تولید سبد گزینههای فعالیتی از یک مدل هستانشناسانه (آنتولوژیک) ابداعی بهرهگیری شده و‬
‫در کنار طبقهبندی صنعتی و اقتصادی فعالیتها در استاندارد بینالمللی طبقه بندی صنعتی (‪ )ISIC‬و بهترین تجارب موجود به تولید سبدی از‬
‫گزینههای فعالیتی ممکن پرداخته شده و سبدی شامل تعداد کافی فعالیت کاندیدا فراهم میگردد‪.‬‬
‫از سوئی دیگر مجموعه نسبتا گستردهای از معیارهای امکانسنجی فعالیتها شامل هشت گروه شاخص و چهل و پنج معیار انتخاب و تحلیل‬
‫گردیده است‪ .‬شامل‪ :‬گروههای شاخصهای مالی (هشت معیار)‪ ،‬شاخصهای زمانی (سه معیار)‪ ،‬شاخصهای کمّی و کیفی (یازده معیار)‪،‬‬
‫شاخصهای حقوقی (پنج معیار)‪ ،‬شاخصهای مدیریت خطر (پنج معیار)‪ ،‬شاخصهای مدیریت تغییر (چهار معیار)‪ ،‬شاخصهای محیطی (دومعیار)‪،‬‬
‫شاخصهای پیشینهای و تجربی (هفت معیار)‪ .‬سپس برای امکانسنجی براساس مالحظات موضوعی و سازمانی چهار بعد اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی و‬
‫حقوقی( شامل مالحظات قانونی و آدابی) پیشنهاد گردیده و از معیارهای هشت گروه شاخص فوقالذکر به تناسب‪ ،‬معیارهایی برای سنجش ابعاد‬
‫درنظر گرفته شده است‪ .‬برای بعد اقتصادی چهارده معیار شامل هشت شاخص مالی‪ ،‬دو شاخص زمانی و دو شاخص کمی و کیفی‪ ،‬یک شاخص‬
‫مدیریت تغییر و یک شاخص پیشینهای و تجربی‪ ،‬برای بعد فنی چهارده معیار شامل پنج شاخص کمی و کیفی‪ ،‬سه شاخص مدیریت خطر‪ ،‬سه‬
‫شاخص مدیریت تغییر‪ ،‬دو شاخص پارامترهای محیطی و یک شاخص پیشینهای و تجربی‪ ،‬برای بعد اجرائی چهارده معیار شامل یک شاخص مالی‪،‬‬
‫یک شاخص زمانی‪ ،‬پنج شاخص کمی و کیفی‪ ،‬دو شاخص مدیریت خطر‪ ،‬یک شاخص مدیریت تغییر و چهار شاخص پیشینهای و تجربی و برای‬
‫بعد حقوقی شش معیار شامل پنج شاخص حقوقی (قانونی و آدابی) و یک شاخص پیشینهای و تجربی لحاظ شده است‪ .‬مدل امکان سنجی فوق‬
‫گونه مناسب شده ای از یک مدل امکان سنجی سه بعدی است]‪.[3] ،[2] ،[1‬‬
‫در گام بعد بر مبنای نظر خبرگی‪ ،‬داوریهای تجربی پیشینهگرا‪ ،‬مالحظات عرفی‪ ،‬داوری عقالنی‪ ،‬دامنهای برای تغییرات معیارها و هنجارهایی برای‬
‫داوری در مورد دامنههای قابل قبول معیارها‪ ،‬تعیین و توصیف گردیده است‪ .‬آنگاه در هر بعد با توجه به نسبت شاخصها ضرائب تأثیر تعیین‬
‫شده و با توجه به تأثیر مثبت یا منفی در فرمولهای خطی این مقادیر درج گردیده است‪ .‬در اعمال معیارها در هرگروه شاخص با عملوندهای "یا" و‬
‫"و" تأثیر متقابل معیارها تعیین شده و به شکل مدل و فرمولهائی برای هر بعد توصیف شده است‪ .‬امکانسنجی هرگزینه منوط به امکانسنجی در‬
‫هر چهار بعد شده و بهمین دلیل مدل ترکیبی امکانسنجی که در نموداری منطقی بازنمائی شده است‪ ،‬با توجه به دامنه تغییرات مقادیر هربعد‬
‫امکانسنجی و هنجارهای قابل قبول آن‪ ،‬در قالب مدلی ترکیبی برای انتخاب گزینههای امکانسنجی شده مورد استفاده قرار گرفته است‪.‬‬
‫در گام پایانی با جمع آوری اطالعات خبرگی‪ ،‬پیشینهای و استناجی هرگزینه‪ ،‬امکانسنجی در چهار بعد و چهل و هشت معیار (برخی معیارها در‬
‫بیش از یک بعد استفاده شدهاند) مورد داوری اظهاری اجمالی واقع شده اند‪ .‬این اطالعات در مدل درج شده و سپس نگاشت منطقی این مقادیر بر‬
‫اساس مدل محاسبه گردیده و با اعمال مدل کلی امکانسنجی منجر به گزینش فعالیتهای ممکن از میان فعالیت کاندیدای تولید شده در سبد‬
‫‪2‬‬
‫گزینههای فعالیتی گردیده است‪ .‬امکان سنجی پذیری فعالیتهای تولید شده در سبد گزینههای فعالیتی ناشی از درج صفاتی در مدل هستان شناسانه‬
‫فعالیتهاست که قابل اندازه گیری و سنجش امکان پذیری در ابعاد اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی و حقوقی هستند‪.‬‬
‫هستانشناسی (‪ )Ontology‬فعالیتهای بنگاهی‬
‫هستانشناسی مبحثی میانرشتهای است که با رشتههای مهندسی رایانه‪ ،‬هوش مصنوعی‪ ،‬زبانشناسی‪ ،‬فلسفه‪ ،‬اطالعرسانی‪ ،‬و علوم شناختی‪،‬‬
‫ارتباطی بسیار نزدیک دارد‪ .‬واژه هستانشناسی اولین بار در رشته فلسفه مطرح شده است‪ .‬این مبحث به عنوان یکی از مهمترین شاخههای رشته‬
‫فلسفه‪ ،‬به مطالعه وجود و هستی اشیا و موجودیتهای جهان از طریق ردهبندی جامع آنها میپردازد‪ .‬کل هستان متشکل از موجودیتهایی است‬
‫که به نحوی در ارتباط مفهومی با یکدیگرند‪ .‬این ارتباطها‪ ،‬شبکهای درهمتنیده از مفاهیم را تشکیل میدهند که کل آن تصویری از هستان را‬
‫متبادر میسازد‪ .‬به دلیل نیاز به ابزاری برای طبقهبندی مفاهیم‪ ،‬متخصصان هوش مصنوعی در دهه نود با وامگیری مفهوم هستانشناسی از رشته‬
‫فلسفه‪ ،‬به توصیف مفاهیم پرداختند‪ .‬از این طریق‪ ،‬مفهوم هستانشناسی به حوزههای دیگر مانند وب معنایی‪ ،‬سیبرنتیک‪ ،‬زبانشناسی‪ ،‬پردازش زبان‬
‫طبیعی نیز راه یافت‪ .‬هدف اصلی هستانشناسیها به عنوان ابزارهای معنایی‪ ،‬ایجاد تصویری از حوزهای موضوعی شامل مفاهیم و روابط میان آنها‬
‫در آن حوزه است‪ .‬مشهورترین تعریف هستانشناسی در هوش مصنوعی را گروبر (‪ )1۹۹3‬ارائه نموده است‪" .‬هستانشناسی‪ ،‬تعریف واضح و رسمی‬
‫یک مفهومسازی به اشتراک گذاشته شده است"‪ .‬بنابراین مفهومسازی‪ ،‬گام اول در طراحی هستانشناسی است‪ .‬به این معنی که الزم است به‬
‫عنوان یکی از مهمترین مراحل طراحی هستانشناسی‪ ،‬مفاهیم موجود در حوزه موضوعی‪ ،‬روابط معنایی میان آنها و محدودیتهای مربوط به هر‬
‫مفهوم را به روشنی مشخص کرد‪ .‬واژه "رسمی" در تعریف به این معنا است که مفاهیم و روابط موجود در یک حوزه باید به شیوهای قابل فهم‬
‫برای رایانه بیان شوند‪ .‬از آنجا که هستانشناسیها از زبان و قواعد و استانداردهای خاص خود استفاده میکنند‪ ،‬اطالعات آنها برای رایانه معنادار‬
‫است‪ .‬تا آنجا که حتی امکان استنتاج و کشف دانش را نیز برای رایانه فراهم مینمایند‪ .‬عبارت "به اشتراک گذاشته شده" در این تعریف به این‬
‫معنی است که هستانشناسی باید بتواند امکان تعامل و تبادل دانش را میان رایانهها و نظامهای اطالعاتی مختلف برقرار سازد ]‪.[4‬‬
‫در هستانشناسی فعالیتی بنگاهی به اجزای یک توصیف زبانی اجمالی شامل‪ :‬عمل‪ ،‬حوزه فعالیتی‪ ،‬روش‪ ،‬فرآورده (تحقق خدمت‪ ،‬محصول یا هدف)‬
‫دامنهکاری‪ ،‬فن ابزار الزم و نتایج ( سود مستقیم یا ضمنی‪/‬رسیدن به هدف یا راهبرد‪ /‬ایجاد حیثیت یا ارتقای نشان تجاری‪ /‬تحقق رضایت ذینفعان)‬
‫میتوان اشاره کرد‪ .‬بیان هستانشناسانه فعالیت در قالب یک الگوی مناسب سازیشده میتوان اینگونه ترسیم کرد ‪:‬‬
‫{عمل}در{حوزه فعالیتی}از{روش} برای تحقق فرآورده{خدمت‪/‬محصول }‪ ،‬در{دامنه}کاری با فن {ابزار} الزم جهت حصول‬
‫{نتیجه}(سود مستقیم یا ضمنی‪/‬رسیدن به هدف یا راهبرد)‪.‬‬
‫اجزای الگوی فعالیتی در نظام هستانشناسانه‬
‫در مدل فوق اعمال‪ ،‬حوزههای فعالیتی‪ ،‬روشها‪ ،‬فرآوردهها‪ ،‬دامنههای کاری‪ ،‬فن ابزارهای الزم و نتایج اجزائی اندازهپذیر و واجد رخداد به شرح زیرند‪:‬‬
‫عمل با رخدادهائی نظیر‪ :‬ارائه‪ ،‬ایجاد‪ ،‬تأمین‪ ،‬گسترش‪ ،‬خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬اجاره‪ ،‬پشتیبانی‪ ،‬طراحی‪ ،‬انجام‪ ،‬پژوهش‪ ،‬تأسیس‪ ،‬مشارکت‪ ،‬دریافت‪،‬‬
‫آموزش‪ ،‬عضویت‪ ،‬تحلیل‪ ،‬ارزیابی‪ ،‬رتبهبندی‪ ،‬مشاوره‪ ،‬نظارت‪ ،‬بازاریابی‪ ،‬حضور موثر‪ ،‬عقد قرارداد‪.‬‬
‫حوزه فعالیتی با رخدادهائی نظیر‪ :‬بازرگانی‪ ،‬خدمات‪ ،‬معامالت‪ ،‬سرمایهگذاری‪ ،‬تسهیالت‪ ،‬پشتیبانی‪ ،‬تولید‪ ،‬فناوریهای نوین‪ ،‬راهکار‪ ،‬منابع‪،‬‬
‫مجامع‪ ،‬نمایشگاهها‪ ،‬انجمنها‪ ،‬همکاران‪ ،‬مطالعات‪ ،‬شعب و نمایندگیها‪.‬‬
‫روش با رخدادهائی نظیر‪ :‬اجرا‪ ،‬برپائی‪ ،‬راهبری‪ ،‬نصب‪ ،‬راهاندازی‪ ،‬نگهداری‪ ،‬تعمیر‪ ،‬ابزارسنجی‪ ،‬همکاری‪ ،‬برونسپاری‪ ،‬درونسپاری‪ ،‬توسعه‪،‬‬
‫بهنگامی‪ ،‬تأمین‪ ،‬تبلیغ‪ ،‬ترویج‪ ،‬استانداردسازی‪ ،‬ارتقاء‪ ،‬بلوغ‪ ،‬تکوین‪ ،‬آیندهنگری‪ ،‬دانشافزائی‪ ،‬فعالیت مجازدر موضوع فعالیت شرکت‪ ،‬مشارکت‪،‬‬
‫میانجیگری‪.‬‬
‫فرآورده با رخدادهائی نظیر‪ :‬خدمت‪ ،‬محصول‪ ،‬سامانهی نرمافزاری کاربردی‪ ،‬سخت افزار‪ ،‬اطالعات‪ ،‬مشورت‪ ،‬نظر خبرگی‪ ،‬مزیت رقابتی‪ ،‬تعهد‬
‫یا خرید سهام‪ ،‬بهبود و بهسازی‪ ،‬درآمد مستمر‪ ،‬ارتقاء سرمایههای فکری‪ ،‬ارائه خدمات فناوری‪ ،‬امکانات جدید‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫دامنهکاری با رخدادهائی نظیر‪ :‬تجارت الکترونیکی‪ ،‬بانکداری الکترونیکی‪ ،‬فناوری اطالعات‪ ،‬نرم افزار‪ ،‬سخت افزار‪ ،‬تجهیزات ارتباطی‪،‬‬
‫زیرساخت‪ ،‬راهحل جامع‪ ،‬بازآموزی و نوآموزی‪ ،‬حرفهایگری‪ ،‬عرصههای ملی و بینالمللی‪ ،‬تجاری‪ ،‬تولیدی‪ ،‬فناوری‪ ،‬ارائه دهندگان خدمات‬
‫پرداخت ‪.)PSP(1‬‬
‫فنابزار الزم با رخدادهائی نظیر‪ :‬رایانه‪ ،‬شبکه‪ ،‬خودپرداز‪ ،‬پایانه فروش‪ ،‬کارت‪ ،‬دانش‪ ،‬خبرگی‪ ،‬اینترنت‪ ،‬تجاربکاری‪ ،‬راهحلهای برخط و‬
‫درونخط‪ ،‬ارتباط با مجامع علمی و تخصصی‪ ،‬شالوده خدمات در دسترس‪ ،‬میانجیگری‪ ،‬ابزارهای الکترونیکی‪ ،‬آموزش‪ ،‬ابزارهای اعتباری‪ ،‬مراکز‬
‫امداد‪ ،‬درگاههای پرداخت‪ ،‬خط‪ -‬نماد(بارکد)‪ ،‬اطالعات ثبت ماوقع فعالیتی‪.‬‬
‫نتایج با رخدادهائی نظیر ‪ :‬سود مستقیم یا ضمنی‪ ،‬تحقق هدف یا راهبرد‪ ،‬ایجاد حیثیت یا ارتقاء نشان تجاری و تحقق رضایت ذینفعان که مورد‬
‫امکانسنجی در چهار بعد اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی و حقوقی با شاخصهای مربوطه واقع میشود‪.‬‬
‫بر مبنای این هستانشناسی و الگوی مناسب برای فعالیتهای شرکت مورد نظر حاال میتوان چارچوبی برای گزینههای فعالیتی تولید و نتایج این‬
‫گزینهها را امکانسنجی نمود‪ .‬گزینههای ممکن بعنوان چارچوب در قالب توصیفات هستانشناسی فوق قابل پاالیش و بیان به زبان طبیعی و‬
‫بازبینی در قالب پیرایشهای عرفی خبرگان امین و نهادهای ثبتی خواهدبود که از دل آنها حوزههای فعالیتی نهائی قابل شکلگیری است‪ .‬نکته‬
‫مهم در این میان فراهم بودن امکان تفسیر موردی معیارها در هر گزینه کاندیدای فعالیتی است که با توجه به معنای یکه هر معیار در مورد هر‬
‫گزینه‪ ،‬امکانسنجی مقایسهای وزنی را دچار مشکل نمیسازد‪.‬‬
‫طبقه بندی فعالیت ها در شرکت های تجارت الکترونیکی‬
‫هدف از تولید و امکان سنجی فعالیتهای این شرکتها برای استخراج مجموعه قابل قبولی از فعالیتهای ممکن و ترسیم طرحی واقعبینانه از‬
‫ویژگی های آنها برای استفاده در برنامه کسب و کار بوده است‪ .‬این پیش فرآیند تالش میکند با استفاده از بهترین تجارب و استانداردهای موجود‬
‫سبدی از فعالیتهای امکانسنجی شده فراهم آورد تا در برنامه کسب وکار برای ترسیم ویژگیهای راهبردی و عملیاتی مورد بررسی تفصیلی قرار‬
‫گیرد‪ .‬مالحظات راهبردی درکنار ضرورتهای اجرائی این گام آغازین را ایجاب مینمود‪ .‬معموالً شرکت های تجارت الکترونیکی بعنوان یک واحد‬
‫کسب و کار راهبردی ‪ )SBU(2‬برمبنای ترکیب فعالیتهای درون و برونسپارانه با اولویت ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی به بانک مادر شکل‬
‫می گیرد و پس از تعیین فعالیتهای ممکن براساس یک برنامه راهبردی کسب و کاری راهاندازی می شوند‪.‬‬
‫بر طبق استاندارد بینالمللی طبقه بندی صنعتی ) ‪ )ISIC : International Standard Industrial Classification‬کلیه فعالیتهای‬
‫اقتصادی در هشت گروه طبقه بندی شده اند]‪ .[5‬با توجه به هشت طبقه مذکور گستره فعالیت های یک شرکت تجارت الکترونیکی را میتوان به‬
‫ترتیب زیر برشمرد‪ :‬فروش و بازرگانی‪ ،‬عمدهفروشی انواع تجهیزات و ماشین آالت‪ ،‬خردهفروشی انواع تجهیزات اطالعاتی و ارتباطاتی‪ ،‬نصب و‬
‫راهاندازی شبکه و برقراری ارتباطات راه دور‪ ،‬برنامهسازی کامپیوتر و مشاوره‪ ،‬ارائه خدمات اطالعاتی‪ ،‬ارائه خدمات مالی‪ ،‬خدمات مشاوره مدیریت‪،‬‬
‫تحقیقات بازار و تبلیغات‪ ،‬فعالیتهای حرفهای‪ ،‬علمی و فنی‪ ،‬ارائه خدمات پشتیبانی از کسب و کارها‪ ،‬آموزش و پژوهش‪ ،‬تعمیر و نگهداری تجهیزات‬
‫و رایانهها‪ ،‬تولید انواع قطعات و بردهای الکترونیکی‪ ،‬تولید انواع رایانهها و تجهیزات جانبی‪ ،‬تولید تجهیزات ارتباطی و مخابراتی‪ ،‬تولید انواع‬
‫رسانههای نوری و مغناطیسی‪.‬‬
‫از سوی دیگر با بررسی دامنههای فعالیتی برای یک شرکت تجارت الکترونیکی میتوان آنها را در دوازده دامنه زیر برشمرد‪ :‬بازرگانی‪ ،‬راهبری‪،‬‬
‫نگهداری و پشتیبانی‪ ،‬تولیدی (محصول و خدمت)‪ ،‬زیربنائی(شالودهسازی‪ ،‬راه حل جامع)‪ ،‬گسترشی (آموزش‪ ،‬پژوهش)‪ ،‬حرفهایگری (حضور در‬
‫مجامع فنی و حرفهای)‪ ،‬آیندهسازی (مزیت رقابتی‪ ،‬مشتریمداری و لبه فناوری)‪ ،‬مشارکت و واسطهگری‪ ،‬بازاریابی وتبلیغ و ترویج‪ ،‬توسعه و بلوغ‪،‬‬
‫مبادالت دانشی (مشورت‪ ،‬نظارت و تبادالت خبرگی)‪.‬‬
‫‪1-PSP: Payment Services Provider‬‬
‫‪2-SBU: Strategic Business Unit‬‬
‫‪4‬‬
‫تولید سبد گزینههای فعالیتی‬
‫با توجه به دامنههای فعالیتی متخذه از ‪ ISIC‬برای تولید سبد گزینههای فعالیتی (گف) در دومرحله براساس بهترین تجارب موجود از حوزههای‬
‫فعالیتی موفق شرکتهای مشابه داخلی و نظرسنجی تاییدی برمبنای دلفی از طریق طوفان ذهنی در جلسات ارائه منظر خبرگی‪ ،‬سبدی از چارچوب‬
‫گزینههای فعالیتی فراهم گردیده که پس از پاالیش و حذف موارد مشابه با مشابهت بیش از ‪ 75‬درصد و انتخاب تعداد الزم و کافی گزینههای‬
‫فعالیتی می تواند به امکانسنجی گذارده شود‪ .‬الزم به ذکر است که بیان عبارتی چارچوب گزینهها در این سبد بر اساس هستانشناسی فعالیتها‪،‬‬
‫قالب زبانی موجز اما غیر شیوائی دارد که در پاالیش نهائی ارتقاء زبانی خواهد یافت‪ .‬در بیان این سبد به جهت لزوم رعایت هستانشناسانه توصیف‬
‫گزینهها در همان قالب توصیفی انجام شده است‪:‬‬
‫چارچوب توصیفی گزینه فعالیتی (گف)کاندیدا‬
‫معرف فعالیت‬
‫روش‬
‫نصب و راه اندازی و‬
‫نگهداری و تعمیر‬
‫ردیف‬
‫شناسه‬
‫عمل‬
‫حوزه‬
‫‪1‬‬
‫گف‪1‬‬
‫ارائه‬
‫خدمات‬
‫‪3‬‬
‫گف‪3‬‬
‫ارائه‬
‫خدمات‬
‫عقد قرار داد‪ ،‬نصب‪،‬‬
‫راه اندازی‪،‬نگهداری‬
‫‪4‬‬
‫گف‪4‬‬
‫تأمین‬
‫خدمات‬
‫(الکترونیکی)‬
‫توسعه‬
‫امکانات جدید‬
‫‪35‬‬
‫گف‪35‬‬
‫ارائه‬
‫خدمات‬
‫استانداردسازی فرآیندی‬
‫بهبود و بهسازی‬
‫تجارت و بانکداری‬
‫الکترونیکی‬
‫‪36‬‬
‫گف‪36‬‬
‫ایجاد‬
‫و ارائه‬
‫خدمات‬
‫توسعه بستر فنی‬
‫مزیت رقابتی‬
‫بانکداری الکترونیکی‬
‫‪3۹‬‬
‫گف‪3۹‬‬
‫مشار‬
‫کت‬
‫فناوریهای نو‬
‫(پروژه دولت‬
‫الکترونیکی)‬
‫همکاری‬
‫ارتقاء‬
‫سرمایههای فکری‬
‫عرصه ملی‬
‫ابزار‬
‫شبکه‪ ،‬رایانه‪ ،‬خودپرداز‪،‬‬
‫پایانه فروش‬
‫فرآورده‬
‫دامنه‬
‫درآمد مستمر‬
‫ابزارهای الکترونیکی‬
‫ارائه خدمات‬
‫فناوری‬
‫بانکداری الکترونیکی‬
‫(همکاران‪ :‬پذیرنده یا‬
‫بانک پذیرنده)‬
‫شالوده خدمات در دسترس‬
‫بانکداری الکترونیکی‬
‫پایانههای فروش‬
‫خبرگی‬
‫ابزار یا تلفن همراه‬
‫خبرگی‬
‫چارچوب برخی گزینهای فعالیتهای (گف) تولید شده بر اساس الگوی هستانشناسانه فعالیتهای شرکت های تجارت الکترونیکی‬
‫یک مدل وزنی‪ -‬خطی برای امکانسنجی گزینههای فعالیتی‬
‫امکانسنجی فعالیتی در حوزه مدیریت پیشگیری است‪ .‬آمار ادواری مطالعه (‪ [6] )CHAOS‬نشان از پرخطری پروژههای فا (فناوری اطالعات) در‬
‫جهان دارد‪ .‬بر این مبنا تعیین مستدل حوزههای فعالیتی در پروژههای برپائی سازمانهای فا (فناوری اطالعات)‪ -‬محور میتواند ضریب توفیق این‬
‫نهادها را در اجرا افزایش دهد‪ .‬مدلهای خطی – وزنی گونههای سادهای از مدلهای رتبهبندی هستند که ارزش ویژه آنها بعلت تسری داوریشان‬
‫به همه گزینهها درصورت در نظر گرفتن ابعاد و معیارهای متعدد در محیطهای عملیاتی احراز شده است‪.‬‬
‫در مدل امکانسنجی مناسب سازی شده ابتدا هشت گروه شاخص پراهمیت یعنی گروه شاخصهای مالی‪ ،‬زمانی‪،‬کمّی وکیفی‪ ،‬حقوقی‪ ،‬مدیریت‬
‫خطر‪ ،‬مدیریت تغییر‪ ،‬محیطی و پیشینهای و تجربی در نظر گرفته شده است‪ .‬سپس چهل و پنج معیار براساس اصل تعداد کافی و پوشای معیار برای‬
‫هر شاخص از این شاخصها با توزیع زیر استخراج شده است‪ :‬مالی (هشت معیار)‪ ،‬زمانی (سه معیار)‪ ،‬کمّی وکیفی (یازده معیار)‪ ،‬حقوقی (پنج معیار)‪،‬‬
‫مدیریت خطر (پنج معیار)‪ ،‬مدیریت تغییر (چهار معیار)‪ ،‬محیطی (دو معیار) و پیشینهای و تجربی (هفت معیار)‪.‬‬
‫سپس سه بعد امکانسنجی رایج اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی در نظر گرفته شده و بعد چهارم از ترکیب ابعاد قانونی و آدابی به این مجموعه اضافه‬
‫گردیده است‪ .‬با درج معیارها در ابعاد برای هر گزینه امکان درج مشخصات آن گزینه فراهم گردیده است‪ .‬در ضمن در هر بعد ترکیب خطی‬
‫‪5‬‬
‫شاخصها با وزندهی مثبت یا منفی (بسته به جهت تأثیر)‪ ،‬مدل هر بعد ساخته شد و مدل ترکیبی امکانسنجی از تجمیع وزنهای ابعاد‪ ،‬به شرط‬
‫پذیرش وزن بعد در هنجار تعریف شده برای آن‪ ،‬فراهم گردید‪ .‬بدین ترتیب وزن بین صفر تا ‪ 42‬برای هر گزینه حاصل شد که با توجه به‬
‫هنجارهای ابعاد گزینههای امکانسنجی شده‪ ،‬وزنی بین ‪ 24‬تا ‪ 42‬خواهند داشت‪ .‬ارزیابی ارزشهای هرمعیار برای هرگزینه و تعیین ارزش درستی‬
‫آن در لبههای هنجار معادل‪ ،‬باعث محاسبه ارزش منطقی معیارها برای هرگزینه شد که از تجمیع آنها وزن گزینهها و ممکن بودن آنها قابل‬
‫محاسبه گردید‪.‬‬
‫معیارهای امکانسنجی فعالیتها‬
‫مستقل ازابعاد امکانسنجی که در امکانسنجی فعالیتهای شرکتهای تجارت الکترونیکی مشتمل بر چهار بعدد اقتصدادی‪ ،‬فندی‪ ،‬اجرائدی و حقدوقی‬
‫( شامل وجوه قانونی و آدابی) است‪ ،‬معیارهای امکانسنجی در مدل مورد نظر در هشت مجموعه زیر در نظر گرفته شده است‪:‬‬
‫شاخصهای مالی‪ ،‬شاخصهای زمانی‪ ،‬شاخصهای کمّی و کیفی‪ ،‬شاخصهای حقوقی‪ ،‬شاخصهای مدیریت خطر‪ ،‬شاخصهدای مددیریت تغییدر‪،‬‬
‫شاخصهای محیطی و شاخصهای دانش پیشینهای و تجربی‪ .‬برای هشت گروه معیار مذکور‪ ،‬چهل و پنج صفت یا شاخص با توزیدع طبقداتی زیدر‬
‫در نظر گرفته شدهاست‪:‬‬
‫‪ -1‬معیارهای گروه شاخصهای مالی (‪ )FM: Financial Metrics‬شامل هشت معیار با عناوین زیر‪ :‬هزینه برپائی فعالیت ‪ ،‬هزینه‬
‫اجرای ادواری فعالیت ‪ ،‬هزینه شالودهسازی فعالیت ‪ ،‬هزینه برونسپاری ادواری فعالیت ‪ ،‬سود ادواری انجام فعالیت ‪ ،‬هزینه ادواری‬
‫بازاریابی‪ ،‬تبلیغ و ترویج ‪ ،‬منفعت مبادالت دانشی فعالیت ‪ ،‬هزینههای گسترش فعالیت (پژوهش و آموزش) ‪.‬‬
‫‪ -2‬معیارهای گروه شاخصهای زمانی (‪ )TM: Time Metrics‬شامل سه معیار با عناوین زیر‪ :‬زمان الزم برای راهاندازی فعالیت ‪ ،‬عمر‬
‫مفید فعالیت ‪ ،‬مدت استقرار (تحقق‪،‬بلوغ‪،‬ثمردهی و پایائی)‪.‬‬
‫‪ -3‬معیارهای گروه شاخصهای کمی و کیفی (‪ )Q2M: Quality & Quantities Metrics‬شامل یازده معیار با عناوین زیر‪:‬‬
‫میزان نیاز سازمان به فعالیت ‪ ،‬صرفه اقتصادی فعالیت ‪ ،‬درجه پیچیدگی برپائی فعالیت ‪ ،‬توان جذب فناوری فعالیت درسازمان ‪ ،‬سطح‬
‫خودکارسازی مورد نیاز فعالیت در سازمان ‪ ،‬قابلیتهای شالودهای مورد نیاز (زنده‪ ،‬سازمان‪ ،‬فن‪ ،‬سخت و نرم افزاری و ارتباطات) ‪ ،‬نسبت‬
‫فعالیت با نیاز کاربران ‪ ،‬نیاز عملیاتی سازمان به انجام فعالیت ‪ ،‬تناسب با فعالیتهای اصلی سازمان ‪ ،‬وزن مشتری مداری فعالیت ‪،‬‬
‫میزان حمایت از اهداف سازمان ‪.‬‬
‫‪ -4‬معیارهای گروه شاخصهای حقوقی(‪ )RLEM: Right –Legal & Ethical Metrics‬شامل پنج معیار با عناوین زیر‪ :‬امکان‬
‫رعایت مقررات بانک مادر‪ ،‬بانک مرکزی و وزارت بازرگانی در اجرای فعالیت ‪ ،‬تناسب فعالیت با قوانین و مقررات ملی‪ ،‬بینالمللی‪،‬‬
‫صنفی‪ ،‬علمی‪ ،‬داخلی‪ ،‬خارجی ‪ ،‬امکان اجرای حرفهای و سبز فعالیت ‪ ،‬امکان حفاظت از حریم شخصی‪ ،‬حقوق فکری و گردش آزاد‬
‫اطالعات در اجرای فعالیت ‪ ،‬میزان رعایت حیثیتهای کاری و مقابله با پولشوئی در اجرای فعالیت ‪.‬‬
‫‪ -5‬معیارهای گروه شاخصهای مدیریت خطر( ‪ )RMM: Risk Management Metrics‬شامل پنج معیار با عناوین زیر‪ :‬خطر برپائی‬
‫درونسپارانه فعالیت ‪ ،‬خطر برپائی برونسپارانه فعالیت ‪ ،‬خطر برونسپاری شالودههای فعالیت ‪ ،‬خطر ارائه برونسپارانه یا مشارکتی خدمات‬
‫فعالیت ‪ ،‬خطر عرضه مؤفق خدمات فعالیت‪.‬‬
‫‪ -6‬معیارهای گروه شاخصهای مدیریت تغییر (‪ )CMM : Change Management Metrics‬شامل چهار معیار با عناوین زیر‪:‬‬
‫میزان مزیت رقابتآفرینی آتی فعالیت ‪ ،‬میزان تکاملپذیری فعالیت ‪ ،‬ارزش آینده نگرانه فعالیت ‪ ،‬ارزش پایائی خدمات فعالیت (پذیرش‪،‬‬
‫استقبال‪ ،‬توفیق و استمرار) ‪.‬‬
‫‪ -7‬معیارهای گروه شاخصهای محیطی (‪ )EM: Environmental Metrics‬شامل دو معیار با عناوین زیر‪ :‬امکان بهرهگیری از‬
‫راهیرد اقیانوس آبی در اجرای فعالیت ‪ ،‬امکانات فعالیت در بهرهگیری از ظرفیتهای خالی بازار ‪.‬‬
‫‪ -8‬معیارهای گروه شاخصهای پیشینهای و تجربی (‪ )HEM: Historical & Experimental Metrics‬شامل هفت معیار با‬
‫عناوین زیر‪ :‬اولویت اقتصادی فعالیت ازدیدگاه خبرگان ‪ ،‬اولویت فنی فعالیت ازدیدگاه خبرگان ‪ ،‬اولویت اجرائی فعالیت ازدیدگاه خبرگان‬
‫‪ ،‬پیشینه اجرای داخلی فعالیت ‪ ،‬پیشینه اجرای خارجی فعالیت ‪ ،‬اولویت حیثیتی فعالیت ( نظر خبرگان) ‪ ،‬اولویت تکلیفی فعالیت (نظر‬
‫مالکان)‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫گروهبندی معیارها در ابعاد امکانسنجی‬
‫انتساب معیارها از گروههای شاخص به ابعاد با مالحظات متعدد خبرگی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی و بهترین تجارب موجود صورت گرفت‪ .‬در بعد‬
‫اقتصادی چهارده معیار شامل هشت شاخص مالی (هزینه برپائی فعالیت‪ ،‬هزینه اجرای ادواری فعالیت‪ ،‬هزینه شالودهسازی فعالیت‪ ،‬هزینه‬
‫برونسپاری ادواری فعالیت‪ ،‬سود ادواری انجام فعالیت‪ ،‬هزینه ادواری بازاریابی‪ ،‬تبلیغ و ترویج‪ ،‬منفعت مبادالت دانشی فعالیت و هزینههای‬
‫گسترش فعالیت پژوهش و آموزش)‪ ،‬دو شاخص زمانی (زمان الزم برای راهاندازی فعالیت و عمر مفید فعالیت) و دو شاخص کمّی و کیفی‬
‫(میزان نیاز سازمان به فعالیت‪ ،‬صرفه اقتصادی فعالیت)‪ ،‬یک شاخص مدیریت تغییر (ارزش آینده نگرانه فعالیت) و یک شاخص پیشینهای و‬
‫تجربی (اولویت اقتصادی فعالیت ازدیدگاه خبرگان)‪ ،‬برای بعد فنی چهارده معیار شامل پنج شاخص کمی و کیفی (درجه پیچیدگی برپائی‬
‫فعالیت‪ ،‬توان جذب فناوری فعالیت درسازمان‪ ،‬سطح خودکارسازی مورد نیاز فعالیت در سازمان‪ ،‬قابلیتهای شالودهای مورد نیاز (زنده‪،‬‬
‫سازمان‪ ،‬فن‪ ،‬سخت و نرم افزاری و ارتباطات) و تناسب با فعالیتهای اصلی سازمان)‪ ،‬سه شاخص مدیریت خطر (خطر برپائی درونسپارانه‬
‫فعالیت‪ ،‬خطر برپائی برونسپارانه فعالیت‪ ،‬خطر برونسپاری شالودههای فعالیت)‪ ،‬سه شاخص مدیریت تغییر (میزان مزیت رقابت آفرینی آتی‬
‫فعالیت‪ ،‬میزان تکاملپذیری فعالیت و ارزشآیندهنگرانه فعالیت)‪ ،‬دو شاخص پارامترهای محیطی (امکان بهرهگیری از راهیرد اقیانوس آبی در‬
‫اجرای فعالیت و امکانات فعالیت در بهرهگیری از ظرفیتهای خالی بازار) و یک شاخص پیشینهای و تجربی (اولویت فنی فعالیت ازدیدگاه‬
‫خبرگان)‪ ،‬برای بعد اجرائی چهارده معیار شامل یک شاخص مالی (سود ادواری انجام فعالیت)‪ ،‬یک شاخص زمانی (مدت استقرار شامل ‪:‬‬
‫تحقق‪ ،‬بلوغ‪ ،‬ثمردهی و پایائی)‪ ،‬پنج شاخص کمّی و کیفی (نسبت فعالیت با نیاز کاربران‪ ،‬نیاز عملیاتی سازمان به انجام فعالیت‪ ،‬تناسب با‬
‫فعالیتهای اصلی سازمان‪ ،‬وزن مشتری مداری فعالیت‪ ،‬میزان حمایت از اهداف سازمان)‪ ،‬دو شاخص مدیریت خطر (خطر ارائه برونسپارانه یا‬
‫مشارکتی خدمات فعالیت‪ ،‬خطر عرضه مؤفق خدمات فعالیت)‪ ،‬یک شاخص مدیریت تغییر شامل‪ :‬ارزش پایائی خدمات فعالیت (پذیرش‪،‬‬
‫استقبال‪ ،‬توفیق واستمرار) و چهار شاخص پیشینهای و تجربی (اولویت اجرائی فعالیت ازدیدگاه خبرگان‪ ،‬پیشینه اجرای داخلی فعالیت‪ ،‬پیشینه‬
‫اجرای خارجی فعالیت و اولویت تکلیفی فعالیت از نظر مالکان) و برای بعد حقوقی شش معیار شامل پنج شاخص حقوقی (قانونی و آدابی)‬
‫(امکان رعایت مقررات سازمان مادر ‪ ،‬بانک مرکزی و وزارت بازرگانی در اجرای فعالیت‪ ،‬تناسب فعالیت با قوانین و مقررات ملی‪ ،‬بینالمللی‪،‬‬
‫صنفی‪ ،‬علمی‪ ،‬داخلی‪ ،‬خارجی‪ ،‬امکان اجرای حرفهای و سبز فعالیت‪ ،‬امکان حفاظت از حریم شخصی‪ ،‬حقوق فکری و گردش آزاد اطالعات‬
‫در اجرای فعالیت و میزان رعایت حیثیتهای کاری و مقابله با پولشوئی در اجرای فعالیت) و یک شاخص پیشینهای و تجربی (اولویت‬
‫حیثیتی فعالیت از نظر خبرگان) لحاظ شد‪.‬‬
‫مدل تجمیعی امکانسنجی گزینههای فعالیتی‬
‫با توجه به تعدد گزینههای دامنه فعالیتی شرکتهای تجارت الکترونیکی‪ ،‬مدل امکانسنجی آن با تعدد گزینههای راهحل مواجه است‪ .‬از‬
‫سوی دیگر امکان سنجی در ابعاد مختلف از جمله اقتصادی نیاز به برآوردهای دقیق الزامات و نتایج فعالیتی دارد که نه مستقیما از هر فعالیت‬
‫بلکه از خدمات تولید شده بر اساس آن فعالیت ناشی میشود‪ .‬با توجه به شرایط فوق از ابعاد امکانسنجی که براساس تعریف چهار بعد‬
‫اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬عملیاتی یا اجرائی و حقوقی (شامل الزامات قانونی و توافقات آدابی) انتخاب شده است‪ ،‬سبد گزینههای فعالیتی پیشنهادی‬
‫شامل گزینههائی خواهند بود که ا ز هر چهار بعد اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی و حقوقی واجد میزان کمینه شرایط باشند‪ .‬به همین دلیل گزینهها‬
‫ابتدا امکانسنجی اقتصادی میشوند و مجموعه منتخب به لحاظ قابلیت برپائی و برقراری‪ ،‬امکانسنجی فنی میگردند و مجموعهای از‬
‫گزینهها که واجد هر دو خصیصه اقتصادی و فنی هستند در مرحله سوم‪ ،‬امکانسنجی عملیاتی یا اجرائی میشوند و در نهایت فعالیتی‬
‫اقتصادی‪ ،‬فنی و اجرائی امکانسنجی حقوقی میشوند‪ ،‬تا صورت گزینههای فعالیتی ممکن استخراج شوند‪ .‬اولویت نهائی گزینههای منتخب‬
‫براساس بیشترین امتیاز که از جمع امتیازات هر مرحله امکانسنجی حاصل میشود به دست میآید که در صورت نهائی گزینهها‪ ،‬بر همین‬
‫اساس آنها مرتب و پیشنهاد خواهند شد‪ .‬امتیاز هرگزینه دردامنه هنجار سازمانی در هر بعد امکانسنجی آن فعالیت را در آن بعد ممکن‬
‫جلوه داده و در نهایت بیشینه امتیاز ‪ 48‬برای اولیترین گزینه فعالیتی از فرمول زیر قابل استخراج است‪:‬‬
‫])‪ = [[(EF >=10) * ( TF > 6)* (OF >= 5) * (RF >1 )] * (EF+ TF+ OF + RF‬امتیاز اولویتی گزینه فعالیتی‬
‫‪7‬‬
‫مولفه ها‬
‫امتیاز امکان سنجی اقتصادی‬
‫امتیاز امکان سنجی فنی‬
‫امتیاز امکان سنجی عملیاتی‬
‫امتیاز امکانسنجی حقوقی‬
‫دامنه مقادیر‬
‫‪0-14‬‬
‫‪)-2( -12‬‬
‫‪)-4( -10‬‬
‫‪0-6‬‬
‫میزان کمینه قابل قبول‬
‫(هنجار سازمانی)‬
‫‪<=10‬‬
‫‪<6‬‬
‫‪>=5‬‬
‫‪>1‬‬
‫دامنه مقادیر‬
‫امکانسنجی چهار‬
‫بعدی‬
‫‪(-6) - 42‬‬
‫دامنه هنجاری‬
‫امکانسنجی‬
‫‪24 -42‬‬
‫نظرات خبرگی و هنجارهای سازمانی جهت امکانسنجی‬
‫هنجارهای سازمانی بر مبنای اعالم نظر خبرگی و براساس داوری تجربی پیشینهگرا‪ ،‬نظر خبرگی در حوزه‪ ،‬داوری عقالنی و یا عرف رایج‪،‬‬
‫تعیینکننده ارزش درستی هر معیار (مقدار پذیرفتنی) برای هرگزینه هستند‪،‬که برای چهل و پنج معیار مربوط به چهار بعد امکانسنجی به‬
‫تعیین گردید ‪.‬برای انجام امکان سنجی اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرایی و حقوقی الزم است ضمن بیان و تعریف معیارها و شاخصهای امکانسنجی‪،‬‬
‫منابع تبیینکننده مدل کمّی‪ ،‬معانی مقادیر یا وزن هریک از آنها‪ ،‬دامنه مقادیر و وزنها‪ ،‬مفهوم هنجاری معیارها و به تبع آن دامنه هنجار‬
‫سازمانی برای هریک مشخص گردید‪ .‬نمونه ای از این جداول شامل جدول بیان تعریف‪،‬مدل کمّی‪ ،‬معانی مقادیر وزنی و هنجارها‪ ،‬جهت‬
‫امکانسنجی اجرائی گزینههای فعالیتی در زیر آمده است‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫معیارها‬
‫دامنه‬
‫هنجار‬
‫سازمانی‬
‫‪/3/2/1‬‬
‫‪5/4‬‬
‫‪2/ 1‬‬
‫‪3/‬‬
‫‪2/ 1‬‬
‫‪3/‬‬
‫‪1-10‬‬
‫خطر‬
‫نامتعارف در‬
‫اجرای‬
‫فعالیت‬
‫خطر‬
‫نامتعارف‬
‫در اجرای‬
‫فعالیت‬
‫میزان‬
‫مزیت‬
‫آفرینی‬
‫زیاد‬
‫مطلوب‬
‫است‬
‫‪<3‬‬
‫‪<3‬‬
‫زیاد ‪1‬‬
‫درجه پیچیدگی‬
‫برپائی فعالیت‬
‫کم ‪/‬‬
‫متوسط‬
‫‪ /‬زیاد‬
‫کم ‪/‬‬
‫متوسط‬
‫‪ /‬زیاد‬
‫توان جذب فناوری‬
‫فعالیت درسازمان‬
‫بی خطر ‪/‬‬
‫کم خطر ‪/‬‬
‫خطر‬
‫متعارف ‪/‬‬
‫خطرناک ‪/‬‬
‫پرخطر‬
‫از بی‬
‫ارزشی‬
‫تا‬
‫پرارزشی‬
‫ارزش‬
‫آتی‬
‫فعالیت‬
‫تکاه‬
‫های‬
‫خالی‬
‫بازار‬
‫وجود‬
‫دارد‬
‫یا خیر‬
‫ظرفیت‬
‫خالی در‬
‫بازار‬
‫وجود‬
‫دارد یا‬
‫خیر‬
‫از اولویت‬
‫فنی کم تا‬
‫بسیار زیاد‬
‫فعالیت از‬
‫منظر‬
‫خبرگی‬
‫قابلیت های‬
‫شالوده ای مورد‬
‫نیاز‬
‫سطح خودکار‬
‫سازی مورد نیاز‬
‫داوری‬
‫تجربی‬
‫پیشینه گرا‬
‫داوری‬
‫تجربی‬
‫پیشینه گرا‬
‫داوری‬
‫تجربی‬
‫پیشینه‬
‫گرا‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در‬
‫حوزه‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫نظر خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫میزان‬
‫پیچیدگی‬
‫فعالیت‬
‫میزان‬
‫خودکاری‬
‫الزم‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫نظر‬
‫خبرگی‬
‫در حوزه‬
‫عرف‬
‫رایج‬
‫از سادگی‬
‫تا‬
‫پیچیدگی‬
‫کامل‬
‫فعالیت‬
‫از توان‬
‫کم‬
‫تا بسیار‬
‫زیاد‬
‫الزم‬
‫جذب‬
‫فناوری‬
‫از سطح‬
‫خودکاری‬
‫ناچیز تا‬
‫بسیار زیاد‬
‫مورد نیاز‬
‫کم ‪/‬‬
‫متوسط‬
‫‪ /‬زیاد‬
‫از بی‬
‫تناسبی تا‬
‫تناسب‬
‫کامل‬
‫فعالیت با‬
‫فعالیتهای‬
‫سازمان‬
‫‪1-10‬‬
‫‪1-10‬‬
‫‪1-10‬‬
‫‪/2/1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪0-1‬‬
‫پیچیدگی‬
‫کمتر یا‬
‫مساوی‬
‫میانگین‬
‫توان‬
‫جذبی‬
‫بیش از‬
‫میانگین‬
‫برای‬
‫فعالیت‬
‫سسطح‬
‫خودکاری‬
‫برابر یا‬
‫کمتر از‬
‫میانگین‬
‫سطح‬
‫قابلتهای‬
‫شالوده‬
‫ای کم‬
‫و متوسط‬
‫مورد‬
‫پذیرش‬
‫است‬
‫لزوم‬
‫تناسب‬
‫فعالیت با‬
‫فعایتهای‬
‫سازمان‬
‫خطر‬
‫نامتعارف در‬
‫اجرای‬
‫فعالیت‬
‫‪>6‬‬
‫‪<5‬‬
‫‪>6‬‬
‫‪>3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪<3‬‬
‫تناسب با‬
‫فعالیتهای اصلی‬
‫سازمان‬
‫مفهوم‬
‫هنجاری‬
‫میزان‬
‫اولویت فنی‬
‫فعالیت‬
‫میزان‬
‫جذب‬
‫الزم‬
‫فناوری‬
‫در‬
‫سازمان‬
‫میزان‬
‫قابلت‬
‫شالوده‬
‫الزم‬
‫برای‬
‫فعالیت‬
‫خطر برپائی‬
‫درونسپارانه فعالیت‬
‫دامنه‬
‫تغییر‬
‫مقادیر‬
‫(وزنها)‬
‫میزان خطر‬
‫برپائی‬
‫درونشپارانه‬
‫میزان‬
‫خطربرپائی‬
‫برونشپارانه‬
‫میزان خطر‬
‫برونسپاری‬
‫شالوده فای‬
‫فعالیت‬
‫میزان‬
‫ارزش‬
‫آفرینی‬
‫فعالیت‬
‫میزان‬
‫تکامل‬
‫پذیری‬
‫فعالیت‬
‫میزان‬
‫ارزش‬
‫آتی‬
‫فعالیت‬
‫امکان‬
‫بهره‬
‫گیری‬
‫ازراهبرد‬
‫اقیانوس‬
‫آبی‬
‫وجود‬
‫ظرفیت‬
‫های‬
‫خالی در‬
‫بازار‬
‫خطر برپائی‬
‫برونسپارانه فعالیت‬
‫یا وزنها‬
‫خطر برونسپاری‬
‫شالوده فای فعالیت‬
‫معانی‬
‫مقادیر‬
‫میزان مزیت رقابت‬
‫آفرینی آتی فعالیت‬
‫مدل‬
‫کمّی‬
‫میزان تکامل‬
‫پذیری فعالیت‬
‫منبع‬
‫امکان بهره گیری‬
‫از راهیرد اقیانوس‬
‫آبی‬
‫ارزش آینده نگرانه‬
‫فعالیت‬
‫معیار‬
‫بهره گیری از‬
‫ظرفیتهای خالی بازار‬
‫تعریف‬
‫شاخص های کمی و کیفی‬
‫تغییر‬
‫محیطی‬
‫پیشینه ای‬
‫اولویت فنی فعالیت‬
‫ازدیدگاه خبرگان‬
‫عناوین‬
‫شاخص های مدیریت خطر‬
‫شاخص های مدیریت‬
‫شاخص های‬
‫شاخص‬
‫نسبت‬
‫فعالیت با‬
‫سازمان‬
‫عرف رایج‬
‫داوری‬
‫تجربی‬
‫پیشینه گرا‬
‫بی خطر ‪/‬‬
‫کم خطر ‪/‬‬
‫خطر‬
‫متعارف ‪/‬‬
‫خطرناک ‪/‬‬
‫پرخطر‬
‫بی خطر ‪/‬‬
‫کم خطر ‪/‬‬
‫خطر‬
‫متعارف ‪/‬‬
‫خطرناک ‪/‬‬
‫پرخطر‬
‫‪/3/2/1‬‬
‫‪5/4‬‬
‫‪/3/2/1‬‬
‫‪5/4‬‬
‫‪0-1‬‬
‫‪0-1‬‬
‫‪1-10‬‬
‫میزان‬
‫تکامل‬
‫پذیری‬
‫متوسط‬
‫و زیاد‬
‫مطلوب‬
‫است‬
‫ارزش‬
‫آتی بیش‬
‫از‬
‫میانگین‬
‫فعالیت‬
‫ضرورت‬
‫وجود‬
‫تکاه‬
‫خالی‬
‫بازار‬
‫فعالیتی‬
‫ضرورت‬
‫وجود‬
‫ظرفیتها‬
‫ی خالی‬
‫در بازار‬
‫فعالیتی‬
‫لزوم وجود‬
‫اولویت فنی‬
‫بیش از‬
‫میانگین‬
‫فعالیت‬
‫زیاد و‬
‫متوسط‬
‫‪1‬‬
‫‪<=6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪<=5‬‬
‫جدول بیان تعریف‪،‬مدل کمی‪ ،‬معانی مقادیر وزنی و هنجارها‪ ،‬جهت امکانسنجی اجرائی برخی گزینههای فعالیتی‬
‫محاسبات منطقی امکانسنجی گزینههای فعالیتی‬
‫محاسبات منطقی مدل‪ -‬پایه جهت محاسبه وزن هربعد برای هرگزینه صورت میگیرد‪ .‬در این مدل ابتدا معیارها بر اساس هنجارها داوری‬
‫شده و ارزش درستی آنها بمعنی در چارچوب هنجار بودن تعیین و به شکل صفر یا یک در جدول محاسبات منطقی هر بعد درج میشوند‪.‬‬
‫سپس معیارهای برگزیده شده از هر گروه شاخص براساس تعامالت متقابل بین معیارها و تناسبات مستقیم یا معکوس آنها بکمک‬
‫عملوندهای منطقی"یا" و "و" تبدیل به گزارههای تجمیعی با ارزش درستی مشخص میشوند که ارزش درستی گروههای شاخص با‬
‫‪۹‬‬
‫ضرائب و عالئمی متخذه از ماهیت هر گروه شاخص‪ ،‬حوزهها و جهت تأثیرات آن در نهایت در چارچوب مدلی وزنی‪ -‬خطی تبدیل به وزنی‬
‫میشوند که بیانگر کمیت آن گزینه در آن بعد است‪.‬‬
‫محاسبات نهائی امکانسنجی گزینههای فعالیتی‬
‫محاسبات نهائی مدل‪ -‬پایه امکانسنجی گزینههای فعالیتی مبتنی بر سنجش ترکیبی نتایج ناشی از امکانسنجی منطقی گزینهها در چهار‬
‫بعد امکان سنجی اقتصادی‪ ،‬فنی‪ ،‬اجرائی و حقوقی است‪ .‬ابتدا ممکن بودن هر گزینه از طریق سنجش بهنجار بودن در تک تک ابعاد‬
‫سنجیده میشود که گزینهای که حداقل در یک بعد بهنجار نباشد مردود یا ناممکن معرفی میشود و برای گزینههای ممکن از جمع‬
‫امتیازات حاصل از امکانسنجی در ابعاد‪ ،‬وزن فعالیتی محاسبه میشود‪ .‬در بعد اقتصادی با دامنه وزنی کمینه صفر و بیشینه چهارده‪ ،‬هنجار‬
‫به روایت خبرگان‪ ،‬وزنی بزرگتر یا مساوی با ده درنظرگرفته شده است‪ ،‬که وزنی بیش از ‪ %70‬را شامل میشود و در بعد فنی با دامنه وزنی‬
‫کمینه منهای دو و بیشینه دوازده‪ ،‬هنجار به روایت خبرگان‪ ،‬وزنی بزرگتراز شش درنظر گرفته شده است که وزنی بیش از ‪ %50‬را شامل‬
‫میشود‪ .‬در بعد اجرائی با دامنه وزنی کمینه منهای چهار و بیشینه ده‪ ،‬هنجار به روایت خبرگان‪ ،‬وزنی بزرگتر یا مساوی با پنج درنظر گرفته‬
‫شده است که وزنی بیش از ‪ %50‬را شامل میشود و در بعدحقوقی با دامنه وزنی کمینه صفر و بیشینه شش‪ ،‬هنجار به روایت خبرگان‪ ،‬وزنی‬
‫بزرگتر از یک درنظر گرفته شده است که وزنی بیش از ‪ %16‬را شامل میشود‪.‬‬
‫محاسبه وزن نهائی گزینههای امکانسنجی شده بر اساس جمع امتیازاتشان در هر بعد از مدل زیر محاسبه شده است ‪:‬‬
‫])‪ = [[(EF >= 10) * ( TF > 6) *(OF >= 5) * (RF >1 )] * (EF+ TF+ OF + RF‬امتیاز اولویتی گزینه فعالیتی‬
‫در این مدل امتیاز کمینه و بیشنه گزینههای ممکن ‪ 24‬و ‪ 42‬قابل محاسبه است‪.‬‬
‫شناسه گزینه های فعالیتی امکانسنجی شده‬
‫بزرکتریا مساوی با ده قبول است‬
‫امتیاز امکان سنجی اقتصادی هر گزینه‬
‫بزرکتر از شش قبول است‬
‫امتیاز امکان سنجی فنی هر گزینه‬
‫بزرکتر یا مساوی با پنج قبول است‬
‫امتیاز امکان سنجی اجرائی هر گزینه‬
‫بزرکتر ازیک قبول است‬
‫امتیاز امکان سنجی حقوفی هر گزینه‬
‫نتیجه پذیرش یا عدم پذیرش هر گزینه‬
‫‪10‬‬
‫امتیاز نهائی گزینه های ممکن‬
‫گف‪1‬‬
‫گف‪2‬‬
‫گف‪3‬‬
‫گف‪4‬‬
‫گف‪5‬‬
‫گف‪38‬‬
‫گف‪39‬‬
‫گف‪40‬‬
‫‪1‬‬
‫‪5‬‬
‫‪7‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪14‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪6‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪14‬‬
‫‪0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪10‬‬
‫‪2‬‬
‫‪10‬‬
‫‪0‬‬
‫‪6‬‬
‫‪10‬‬
‫‪12‬‬
‫‪10‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪7‬‬
‫‪10‬‬
‫‪0‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫‬‫‪1‬‬
‫‪5‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪7‬‬
‫‪14‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪7‬‬
‫‪14‬‬
‫جدول محاسبات نهائی مدل پایه امکانسنجی اقتصادی گزینههای فعالیتی‬
‫‪35‬‬
‫‪35‬‬
‫‬‫‬‫‪32‬‬
‫‪0‬‬
‫‪35‬‬
‫‪36‬‬
‫تحلیل برخی گزینههای فعالیتی امکانسنجی شده‬
‫در شرکت تجارت الکترونیکی که موضوع مطالعه موردی این الگو بوده است‪ ،‬از چهل گزینه فعالیتی که بر اساس این مدل امکانسنجی‬
‫شدهاند ‪ 21‬گزینه فعالیتی یعنی حدود ‪ %50‬پذیرفته شدهاند که از بیست و یک فعالیت امکانسنجی شده نوزده مورد در موضوع فعالیتهای‬
‫نهایی این شرکت ثبت شده است‪ .‬این ادغام براساس تناسب موضوعات فعالیتی صورت گرفته که حاصل آن دو مورد ادغام گزینههای‬
‫فعالیتی امکانسنجی شده در یک فعالیت بوده است‪ .‬به لحاظ امتیاز امکانسنجی گزینه فعالیتی که واجد بیشترین امتیاز ممکن یعنی ‪42‬‬
‫شده‪ ،‬در زمینه بازرگانی کاالهای مجاز در موضوع فعالیتی شرکت بوده است‪ .‬فعالیت حائز رتبه دوم در امکانسنجی با امتیاز ‪ 41‬با مضمون‬
‫گسترشی در موضوع تأسیس شعب یا قبول نمایندگی داخلی و خارجی پیشنهاد شده است‪ .‬در رتبه سوم با امتیاز ‪ 3۹‬دو گزینه فعالیتی قرار‬
‫داشتهاند‪ ،‬اولی در حوزه مشارکت سرمایهگذاری و در موضوع انجام سرمایهگذاری داخلی و خارجی به منظور ارائه خدمات و فعالیت برگزیده‬
‫دوم در موضوع انجام عملیات و معامالت مجاز بازرگانی بوده است‪.‬‬
‫ردیف‬
‫شناسه‬
‫نزدیکترین فعالیت‬
‫امتیاز‬
‫امکانسنجی شده هم ارز‬
‫از ‪42‬‬
‫دامنه فعالیتی‬
‫شناسه‬
‫‪1‬‬
‫دف ‪4‬‬
‫زیربنائی‬
‫(شالودهسازی‪،‬‬
‫راهحل جامع)‬
‫گف‪5‬‬
‫ارائه راهکارهای جامع و تأمین ابزار‬
‫ایجاد زیرساخت فنی برای ارائه‬
‫راهحلهای برخط و درون خط خدمات‬
‫الکترونیکی‪.‬‬
‫‪32‬‬
‫‪2‬‬
‫دف ‪4‬‬
‫زیربنائی‬
‫(شالودهسازی‪،‬‬
‫راهحلجامع)‬
‫گف‪2‬‬
‫راه اندازی‪ ،‬توسعه و پشتیبانی‬
‫زیرساخت تجارت الکترونیکی برای‬
‫ارائه خدمات در بازارهای‬
‫ملی و بینالمللی ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫دف‪1‬‬
‫بازرگانی‬
‫گف‪32‬‬
‫خرید و فروش و تأمین سخت افزار‬
‫برای ارائه خدمات الکترونیکی‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫دف ‪1‬‬
‫بازرگانی‬
‫گف‪23‬‬
‫خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬تأمین‪ ،‬برپائی و‬
‫راهاندازی تجهیزات ارتباطی ‪.‬‬
‫‪37‬‬
‫‪4‬‬
‫‪18‬‬
‫دف ‪7‬‬
‫حرفه ای گری‬
‫(حضور در مجامع)‬
‫گف‪10‬‬
‫عضویت در سازمانها ومجامع تخصصی‬
‫در عرصههای ملی و بینالمللی‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫‪18‬‬
‫‪1۹‬‬
‫دف ‪۹‬‬
‫مشارکت و‬
‫میانجیگری‬
‫گف‪20‬‬
‫تعهد یا خرید سهام سایر شرکتها‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫‪1۹‬‬
‫دامنه‬
‫شناسه‬
‫‪1‬‬
‫شرح فعالیت ثبت شده معادل‬
‫ارائه انواع راهکارهای جامع خدمات الکترونیکی‬
‫و رایانهای از طریق تأمین و راهاندازی انواع‬
‫ابزارهای مربوطه اعم از راهحلهای برخط و‬
‫برون خط و تأمین زیرساختهای فنی الزم‬
‫برای شرکتها و موسسات دارای مجوز؛‬
‫ایجاد زیرساختهای فنی الزم برای ارائه‬
‫خدمات تجارت الکترونیکی ‪(e-‬‬
‫)‪ Commerce‬غیرهرمی و غیر شبکهای در‬
‫بازار داخلی و بینالمللی؛‬
‫خرید‪ ،‬فروش و تأمین هرگونه سختافزار‬
‫و سیستمهای مرتبط با خدمات الکترونیکی و‬
‫رایانهای؛‬
‫خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬تأمین‪ ،‬بکارگیری و راهبری‬
‫تجهیزات ارتباطی و زیرساختهای سیستمهای‬
‫مخابراتی مرتبط؛‬
‫عضویت در کلیه سازمانهای تخصصی داخلی‬
‫و خارجی در موضوع فعالیت شرکت ؛‬
‫مشارکت در سایر شرکتها از طریق تأسیس و‬
‫یا تعهد سهام شرکتهای جدید یا خرید و یا‬
‫تعهد سهام شرکتهای موجود‪.‬‬
‫جدول نگاشت برخی فعالیت های امکانسنجی و ثبت شده مطالعه موردی‬
‫دستاوردهای پژوهش و آینده آن‬
‫در مدل امکانسنجی ابداعی این مقاله ویژگیهای زیر قابل اعتنا است‪ :‬حرکت در لبه فناوری در مدلسازی‪ ،‬گزینهسازی و گزینش سبد‬
‫فعالیتها‪ ،‬تولید گزینههای فعالیتی بر اساس مدل و مبتنی بر بهترین تجارب موجود و در پیوند با کسب و کار شرکت‪ ،‬مدلسازی تلویحی منظرهای‬
‫خبرگی در حوزههای فعالیتی شرکت‪ ،‬تولید و تحلیل هستانشناسانه فعالیتهای شرکت‪ ،‬رعایت مالحظات نوین از جمله سبز و مودبانه بودن‬
‫فعالیتها‪ ،‬توجه به مالحظات نوین حیثیتزائی فعالیتهای آدابدانانه‪ ،‬توجه به نقش سرمایههای فکری با توجیه فعالیتهای آموزشی و پژوهشی‪،‬‬
‫‪11‬‬
‫رعایت مالحظات مدیریت خطر و تغییر‪ ،‬رعایت ارزش مشتریمداری فعالیتها و تناسب آن با سایر فعالیتها‪ ،‬رعایت مالحظات آیندهنگرانه‬
‫فعالیتها و تناسب آنها با اهداف شرکت‪ ،‬رعایت مالحظات‪ ،‬مصوبات و تکالیف قانونی تعیین شده از سوی سازمانهای ارشد و اهداف تکلیفی‬
‫ذینفعان‪.‬‬
‫نتایج حاصل از این مطالعه امکانسنجی عالوه بر موضوع و مضمونکاوی گسترده فضای فعالیتهای ممکن‪ ،‬مدلسازی تجارب خبرگی و‬
‫هستانشناسی فعالیتها و مدلسازی چهار بعدی درگستره وسیع معیارها در دامنه شاخصهای مرتبط با فعالیتها بوده است‪ .‬بعد چهارم‬
‫حقوقی افزوده شده به مدلهای رایج امکان سنجی و رعایت مالحظات قانونی و آدابی در آن‪ ،‬ونیز ارتقاء مدلسازی تولید گزینههای‬
‫امکانسنجی به تحلیلی هستانشناسانه در موضوع فعالیتها‪ ،‬گامی نوآورانه در این پژوهش کاربردی و مقاله است‪ .‬نگاهی به عناوین درج‬
‫شده در هشت گروه شاخص در نظر گرفته شده نشانگر معیارهای نو و بدیع است از جمله ‪ :‬منفعت مبادالت دانشی (در حوزه مدیریت دانش‬
‫و مضمون حافظه سازمانی و سرمایههای فکری)‪ ،‬مدت استقرار فعالیتی (از منظر پایداری)‪ ،‬توان جذب فناوری فعالیت در سازمان (از حوزه‬
‫مدیریت تطبیق)‪ ،‬نسبت فعالیت با نیاز کاربران (در حوزه مشتریمداری)‪ ،‬امکان اجرای حرفهای و سبز فعالیتها (در حوزه فای سبز و فاوای‬
‫حرفهای)‪ ،‬امکان حفاظت از حریم شخصی‪ ،‬حقوق فکری و گردش آزاد اطالعات (در حوزه معیارهای جامعه اطالعاتی)‪ ،‬میزان تکاملپذیری‬
‫و آیندهنگری فعالیت (درحوزه آیندهنگاری و مدیریت تکاملی)‪ ،‬امکان بهرهگیری از راهبردهای اقیانوس آبی (در حوزه مدیریت و برنامهریزی‬
‫راهبردی فا)‪ ،‬پیشینه اجرای داخلی و خارجی (در حوزه بهرهگیری از بهترین تجارب موجود)‪ ،‬اولویت حیثیتی فعالیت ار منظر خبرگان (در‬
‫حوزه مدیریت منافع ناملموس) و اولویت تکلیفی فعالیت از منظر مالکان (در حوزه مدیریت ذینفعان)‪ .‬در عین حال درج معیارهایی در حوزه‬
‫مدیریت تغییر و مدیریت خطر از ارزشهای این امکانسنجی است‪ .‬از دیگر موارد مهم‪ ،‬تعمیم اظهارنظر خبرگی در وزن و مقداردهی به‬
‫گزینههای فعالیتی به داوری عرفی‪ ،‬عقالنی‪ ،‬خبرگی و پیشینهگرا از روشهای مهم استفاده شده در این مقاله بود‪.‬‬
‫مراجع و منابع‬
‫[‪ ]1‬ابطحی‪ ،‬سید ابراهیم‪ " ،‬امکان سنجی برپائی سامانه پاسخگوی هوشمند در نقطده تجداری ایدزان بدرای کمدک بده صدادر کننددگان و‬
‫واردکنندگان کاال و خدمات "‪ ،‬چهارمین همایش ملّی تجارت الکترونیکی‪ ،‬تهران‪ ،‬آذرماه ‪.1386‬‬
‫[‪ ]2‬ابطحی‪ ،‬سید ابراهیم‪ " ،‬طراحی مفهومی و امکان سنجی پیاده سازی سامانه پاسخگوی هوشمند بر روی نقطه تجاری ایران‪ ،‬دوازدهمین‬
‫کنفرانس بینالمللی انجمن کامپیوتر ایران‪ ،‬اسفندماه ‪.1385‬‬
‫[‪ ]3‬ابطحی‪ ،‬سید ابراهیم‪" ،‬مدلی برای امکان سنجی و اولویتبندی گزیندههدای سدامانهای"‪ ،‬ماهنامده گدزارش کدامپیوتر نشدریه انجمدن‬
‫انفورماتیک ایران‪ ،‬شماره ‪ ،173‬مرداد و شهریورماه ‪.1386‬‬
‫‪[4] Curras, Emilia, “Ontologies, Taxonomies and Thesauri in System Science and Systemetics”,‬‬
‫‪CHAMDOS Publishing (CP), 2010.‬‬
‫‪[5] --- , “International Standard Industrial Classification of All Economic Activities, Rev.4”, United‬‬
‫‪Nations Statistics Division(http://unstats.un.org), 20 FEB 2011.‬‬
‫‪[6] J.T. Marchewka, "Information Technology Project Management: Providing Measurable‬‬
‫‪Organizational Value", Second Edition, Wiley, 2006.‬‬
‫]‪ [7‬ابطحی‪ ،‬سیدابراهیم‪ " ،‬گزارش امکان سنجی برپائی شتات"‪ ،‬بانک تات‪ ،‬اسفندماه ‪.138۹‬‬
‫‪12‬‬