RAPOR 2014 - Türk Matematik Derneği

RAPOR 2014
TESP‹TLER ve ÖNER‹LER
TÜRK
MATEMAT‹K
DERNE⁄‹
Türk Matematik Derne¤i 2014 y›l› raporu, dünyada ve
ülkemizdeki matematiksel araflt›rmalar›n genel durumu ile
ilgili tespitler ve Türkiye’de yürütülmekte olan araflt›rmalar›n
gelifltirilmesi için öneriler içerir.
TÜRK
MATEMAT‹K
DERNE⁄‹
20
RAPOR 2014
‹çindekiler
1. Girifl
5
2. Tespitler
6
2.1. Dünyada Matematik
2.1.1. Dünyada Matematik Araflt›rmalar›
2.1.2. Dünyada Matematik E¤itimi
2.2. Türkiye’de Matematik
6
6
10
11
2.2.1. Türkiye’de Matematik Araflt›rmalar›
11
2.2.2. Türkiye’de Matematik E¤itimi
14
2.2.3. Türk Matematik Derne¤i
18
3. Öneriler
20
3.1. K›sa Vadeli Öneriler
20
3.1.1. Araflt›rma
20
3.1.2. E¤itim
21
3.1.3. Türk Matematik Derne¤i
22
3.2. Uzun Vadeli Öneriler
23
3.2.1. Araflt›rma
23
3.2.2. E¤itim
24
3.2.3. Türk Matematik Derne¤i
25
4. Sonuç
26
20
20
RAPOR 2014
1. G‹R‹fi
Matemati¤in, insanl›¤›n
bugünkü uygarl›k düzeyine
ulaflmas›nda ve toplumlar›n
Her türlü ileri teknoloji ürününde
matemati¤in ve matematiksel araflt›rmalar›n
zenginleflmesinde çok önemli
“olmazsa olmaz” bir rol oynad›¤› aç›kt›r.
bir yere sahip oldu¤u bilinen
Bunun yan›s›ra matematiksel
araflt›rmalar gerek deprem ve tsunami
ve bu ça¤da art›k kan›tlanmas›
gibi do¤a olaylar›n›n anlafl›lmas›nda
gerekmeyen bir gerçektir.
gerek toplumlar›n sosyal ve ekonomik
yap›lar›n›n analizinde di¤er bilim alanlar›yla birlikte çok
önemli katk›lar sa¤lamaktad›r. Finans, internet ve savunma
gibi güvenli¤i ve istikrar› yak›ndan ilgilendiren çok de¤iflik
alanlarda da matematiksel araflt›rmalara ihtiyaç barizdir.
Matematiksel bilimler alan›ndaki araflt›rmalar›n bir
ülkenin geliflmesi, refah›, huzuru ve güvenli¤i
aç›s›ndan ne kadar önemli oldu¤unu gösterecek örnekler
kolayl›kla ço¤alt›labilir.
Geliflmifl tüm ülkelerin matematiksel araflt›rmalar›n›n da ileri
seviyede olmas› bu de¤erlendirmenin do¤rulu¤unun bir baflka
kan›t›d›r.
5
RAPOR 2014
Türk Matematik Derne¤i (TMD) tarafından ilk olarak 2012
y›l›nda hazırlanmıfl bu rapor, 2014 yılı itibariyle dünyada ve
Türkiye’de matematik araflt›rmalar›n›n durumu ile ilgili tespitler
içerir ve ülkemizde yürütülmekte olan matematiksel
araflt›rmalar›n gelifltirilmesi için baz› önerilerde bulunur.
2. TESP‹TLER
2.1.
DÜNYADA MATEMAT‹K
2.1.1. DÜNYADA MATEMAT‹KSEL
ARAfiTIRMALAR
Matematiksel bilimler alan›ndaki en önemli ve en
güncel araflt›rmalar›n, ABD, Kanada, Japonya, AB ülkeleri
ve ‹srail gibi geliflmifl ülkelerde yap›l›yor olmas›
bir rastlant› de¤ildir.
Nobel ödüllerinin matematik alan›ndaki karfl›l›¤› olarak kabul
edilen Fields madalyasının büyük ço¤unlukla bu ülkelerin
matematikçilerine veriliyor olmas› da bir rastlant› de¤ildir.
Nitekim bu ülkelerin zenginli¤inde ve gücünde, matematiksel
araflt›rmalar baflat rol oynam›flt›r.Bu ülkelerin araflt›rma
politikalar›n› belirleyenler, matematiksel araflt›rmalara her
zaman özel bir önem vermifl ve ülkelerinin matematik alan›nda
geri kalmamas› için her türlü gayreti göstermifllerdir.
6
RAPOR 2014
Her biri kalk›nma mucizesi
olan Çin, Hindistan ve Güney
Kore, matematiksel
Bu ülkeler özellikle beyin göçünü önleme
araflt›rmalar› daha ileri
ve geri çevirme konusunda oldukça
tafl›mak için bilim
baflar›l› sonuçlar elde etmifllerdir. Her
politikalar› gelifltirmifl
dört y›lda bir yap›lan ve en genifl kat›l›ml›
ve matematikte dünyan›n en
matematik konferans› olarak bilinen
ileri ülkeleri aras›nda
ICM (International Congress of
yerlerini alm›fllard›r.
Mathematicians) toplant›lar›n›n 2010
y›l›nda Hindistan’da yap›lm›fl olmas› ve 2014 y›l›nda Güney
Kore’de yap›lıyor olmas› bilinçli bir bilim politikas›n›n
sonucudur.
Tarihsel olarak matemati¤in do¤du¤u bir bölgede bulunmas›na
ra¤men, Türkiye maalesef matematik araflt›rmalar›na verilen
önem ve destek bak›m›ndan çok gerilerde kalm›fl ve uluslararas›
düzeyde matematikte önemli bir yer edinememifltir. Bu görüflü
desteklemek üzere de¤iflik istatistikler sunulabilinir, ama tek
bir örnek verilecek olursa, ICM toplant›lar›n›n düzenleyicisi
de olan Uluslararas› Matematik Birli¤i (IMU, International
Mathematical Union) matematik konusundaki performanslar›
ölçü alarak, ülkeleri befl ayr› grupta grupland›rmakta ve bu
grupland›rmaya göre ülkelerin IMU Genel Kurul’unda
bulundurabilecekleri temsilci say›s›n› belirlemektedir.
7
RAPOR 2014
Uluslararası Matematik Birli¤i’nin
ülkeler sıralamasında; ABD,
Almanya, Birleflik Krallık,
Çin, Fransa, Kanada, ‹srail,
Matematiksel araflt›rmalar›n, bireyleri ve
‹talya, Japonya ve Rusya en
toplumlar› yak›ndan ilgilendiren teknoloji,
üst grup olan beflinci grupta,
finans, ekonomi, t›p, savunma gibi
Güney Kore, Hindistan ve
alanlarda çok önemli katk›larda bulunuyor
Brezilya dördüncü grupta ve
olmas›na yap›lan vurgu, insanl›k
Türkiye en alt grupta yer
kültürünün bir parças› olarak matemati¤in
almaktadır. Halen üçüncü grupta
olan komflumuz ‹ran’›n dördüncü
gruba aktar›lma baflvurusu ise
de¤erlendirme aflamas›ndad›r.
de¤erinin gözden kaç›r›lmas›na neden
olmamal›d›r. Matemati¤in sanatsal
yan›n›n en az uygulama yan› kadar
de¤erli oldu¤unun ayr›m›na varan geliflmifl
ülkeler, matemati¤in iç güzelli¤i ve
insanl›¤a felsefi katk›s› için de çok ciddi
destekler sa¤lamaktad›rlar. Matematiksel araflt›rmalar›n
uygulama ve kuramsal yanlar› aras›ndaki etkileflim ve iç içelik
nedeniyle, matematik alan›nda sa¤lanacak gerçek bir niteliksel
ve niceliksel geliflme ancak matemati¤in bir bütün olarak
desteklenmesiyle mümkündür. Matemati¤in tarihsel geliflimi
içerisinde bu konudaki en çarp›c› örnekler Fourier Serileri ve
Lie Cebirleri konular›d›r. Onsekizinci yüzy›lda metallerde ›s›
iletimini modelleyen denklemleri çözme s›ras›nda infla edilen
Fourier serileri kuramsal matematikte çok önemli geliflmelerin
tetikleyicisi olmufltur. Aksi istikamette ise, bafllang›çta tamamen
matemati¤in iç güzelli¤ine odaklanarak herhangi bir uygulama
8
RAPOR 2014
amac› olmadan gelifltirilen Lie Cebirleri birçok uygulama alan›
bulmufltur.
Matematiksel araflt›rmalar›n, yürütülme flekli aç›s›ndan da
di¤er bilim dallar›ndaki araflt›rmalardan oldukça farkl› ve
kendine özgü nitelikleri vard›r. Giderek daha çok matematikçi
bilgisayar kullansa da, matematik esas olarak sadece kalem,
kâ¤›t ve kitap gerektiren zihinsel bir faaliyettir. Bu özelli¤i
nedeniyle araç, gereç veya laboratuvar gerektiren di¤er bilim
dallar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha az maddi deste¤e ihtiyaç
duyan ve çok az bir destekle önemli toplumsal faydan›n
sa¤lanabilece¤i bir dald›r. ‹nsanl›k tarihi boyunca sürekli
geliflen matemati¤in ulaflt›¤› derinlik ve genifllik nedeniyle,
matematiksel araflt›rmalar giderek bireysel bir çaban›n ürünü
olmaktan ç›k›p gruplar ve ulusal/uluslararas› a¤lar arac›l›¤›yla
yürütülen bir faaliyete dönüflmüfltür. Bu durum seminer,
çal›fltay, sempozyum, konferans, yazokulu, k›sa süreli ziyaret
gibi bilimsel iletiflimi artt›ran etkinliklere kat›l›m› matematikçiler
aç›s›ndan en önemli ihtiyaç haline getirmifltir. Geliflmifl
ülkelerde matematik alan›nda sa¤lanan desteklerin hemen
hemen tamam› bu tür faaliyetlere ayr›lm›flt›r.
9
RAPOR 2014
2.1.2. DÜNYADA MATEMAT‹K E⁄‹T‹M‹
Geliflmifl ülkelerdeki
matematiksel araflt›rmalar›n
bugünkü düzeyine ulaflmas›nda
rol oynayan en önemli itici
güçlerden biri, bu ülkelerin
ayn› zamanda çok kaliteli
Niceliksel bir de¤erlendirme yerine
niteliksel bir de¤erlendirme üzerine infla
edilmifl güçlü destek mekanizmalar›,
ve baflar›l› matematik
doktora programlar›n›n baflar›l› sonuçlar
doktora programlar›na sahip
vermesini sa¤lam›flt›r. Böylece bir yandan
olmalar›nda yatar.
ilgili ülkelerin üniversitelerinin matematik
alan›ndaki nitelikli ö¤retim üyesi ihtiyac›
giderilmifl, bir yandan da doktora programlar› vas›tas›yla
yap›lan araflt›rmalarla bu ülkelerin geliflmesine katk›
sa¤lanm›flt›r. Nitelikli ö¤retim üyeleriyle yürütülen matematik
lisans ve yüksek lisans programlar›, ö¤rencileri matemati¤i
bir kariyer olarak benimseme konusunda ikna etmede çok
daha baflar›l› olmufllard›r. Di¤er yandan, anaokulundan
bafllayarak tüm ortaö¤retimdeki matematik e¤itimine geliflmifl
ülkelerde özel bir önem verilmektedir.
Esasl› bir matematik e¤itimi bireylerde analitik
düflüncenin gelifltirilmesi için elzemdir. Analitik
düflünce yetene¤ine sahip nesiller, ancak ezberci
olmayan, soru sorma ve tart›flma üzerine infla edilmifl
bir e¤itim sistemi ile yetifltirilebilir.
10
RAPOR 2014
Dünyan›n bir çok ülkesinde, e¤itim almak isteyen gençlerin
say›s›ndaki art›fl, çoktan seçmeli test sistemleriyle toplu s›navlar
verme zorunlulu¤u yaratm›flt›r. Ancak geliflmifl ülkelerde bu
test sonuçlar› sadece birer veri olarak de¤erlendirilmekte ve
test sisteminin hiçbir zaman e¤itim sistemine flekil vermesine
ve içeri¤ini belirlemesine izin verilmemektedir.
2.2.
TÜRK‹YE’DE MATEMAT‹K
2.2.1. TÜRK‹YE’DE MATEMAT‹KSEL
ARAfiTIRMALAR
Son y›llarda bireysel çabalarla önemli ilerlemeler
gerçeklefltirilmifl olsa da, matematiksel araflt›rmalar aç›s›ndan
geliflmifl veya geliflmekte olan ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda
ortaya ç›kan tablo ülkemiz aç›s›ndan üzüntü vericidir.
Bütün geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde birden
fazla
say›da
bulunan
matematiksel
araflt›rma
enstitülerinden henüz ülkemizde bir tane dahi yoktur.
Fields ödülü veya Abel ödülü gibi herhangi bir sayg›n uluslararas›
ödülün verildi¤i hiçbir matematikçimiz yoktur. Bu konuda
gö¤sümüzü kabartan tek istisna, Amerikan Matematik Derne¤i
taraf›ndan Cem Yalç›n Y›ld›r›m’a 2014 y›l› “Say›lar Teorisinde
Frank Nelson Cole Ödülü” verilmesi olmufltur. Ülkemizin
nüfusu ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda çok küçük diye nitelendirilebilecek
ülkelerde her y›l gerçeklefltirilen çal›fltay, sempozyum, konferans
ve yazokulu gibi matematik etkinliklerinin say›s› ülkemizde
11
RAPOR 2014
gerçeklefltirilenlerin çok üzerindedir. Baflka örnekler de
verilebilir ama daha önemle üzerinde durulmas› gereken,
bütün bunlar›n bir rastlant› olmad›¤›d›r.
Ülkemizde yürütülen matematiksel araflt›rmalar›n di¤er bilim
dallar›nda gerçeklefltirilen araflt›rmalara k›yasla da oldukça
geri bir durumda olmas› baflka bir çarp›c› gerçektir. Bu üzücü
tespit de örneklerle ve say›sal verilerle kolayl›kla do¤rulanabilir
veya sosyolojik ya da tarihsel analizleri yap›labilinir, ama
temel nedenlerinden biri, üniversiteler, TÜB‹TAK, DPT gibi
kamu kurumlar› taraf›ndan sa¤lanan araflt›rma desteklerinde
insandan çok araç ve gerece yat›r›m yap›lmas›d›r.
Araflt›rmalar›n› yürütebilmek için farkl› destek
mekanizmalar›na ihtiyaç duyan matematikçiler bu nedenle
ma¤dur olmaktad›r.
Araflt›rma faaliyetleri ve bilimsel temas için yeterince
destek
bulamayan
matematikçiler,
kendilerini
gelifltirebilmeleri için flart olan çal›fltay, sempozyum,
konferans ve yazokullar›na kat›lma, yurtiçinde ya
da yurtd›fl›ndaki uzman meslektafllar›n› ziyaret
edebilme, yurtd›fl›ndan matematikçi davet edebilme,
bilimsel problemler etraf›nda ulusal veya uluslararas›
a¤lar oluflturma veya mevcut a¤lara kat›labilme gibi
imkânlara sahip olamamaktad›rlar.
Bu eksikliklerin sonucu olarak, profesyonel bir ifl olan bilimsel
araflt›rma, kiflilerin özel hobileri düzeyine indirgenmekte ve
12
RAPOR 2014
birçok matematikçi araflt›rmadan kopmaktad›r. Her bilim
insan›n›n sahip oldu¤u birikimin uzun y›llar süren bir yetiflme
süreci sonunda olufltu¤u düflünülürse, bu kopmalar›n ülkemiz
için büyük bir ekonomik kayba da neden oldu¤u aç›kt›r.
Kuruluflundan bu yana 91 y›l geçmifl olmas›na ra¤men,
Türkiye Cumhuriyeti’nin matematik konusunda hâlâ bir
stratejisi ya da vizyonu yoktur. Matematiksel araflt›rma
ve matematik e¤itimi ülkenin refah›, huzuru, güvenli¤i
ile yak›ndan alakal› bir konu olmas›na ra¤men, hiçbir
siyasi partinin gündeminde ve program›nda yer
almamaktad›r.
Son y›llarda TÜB‹TAK bütçelerinde önemli art›fllar olmufl, Bilim
ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) toplant›lar› düzenli olarak
yap›lmaya bafllanm›fl ve Sanayi ve Teknoloji Bakanl›¤›’n›n
görev kapsam› geniflletilerek Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl›¤›
kurulmufltur. Bu geliflmeler, uluslararas› bilimsel dergilerde
yay›nlanan makale ve yürütülmekte olan araflt›rma proje
say›lar›n›n art›fl›na büyük katk›da bulunmufltur. Ancak
matematiksel araflt›rmalar aç›s›ndan bak›ld›¤›nda sa¤lanan
art›fl maalesef di¤er bilim dallar›ndaki art›fllarla orant›l›
de¤ildir. Baflta matematik olmak üzere genel olarak temel
bilimlerin BTYK toplant›lar›nda pek gündeme gelmemifl olmas›,
ülkenin geliflmesinin önemli, hatta baflat bir bilefleninin gözden
kaçmas›na ve gelecek nesillerin bu konuda yeterince rekabetçi
olamamas›na neden olmaktad›r. Baflta matematik olmak üzere
temel bilimlere karfl› bir di¤er ihmalkâr tutum örne¤i,
13
RAPOR 2014
Türkiye’nin tek devlet destekli Temel Bilimler Enstitüsü olan
Feza Gürsey Enstitüsü’nün TÜB‹TAK taraf›ndan yak›n zamanda
ifllevsel olmaktan ç›kar›lm›fl olmas›d›r.
Gerek üniversiteler, gerek YÖK ve TÜB‹TAK taraf›ndan bilim
insan› de¤erlendirmelerinin nitelik yerine nicelik üzerinden
yap›l›yor olmas› da, matematikçilerin di¤er alanlarda çal›flan
bilim insanlar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda ma¤duriyetine neden
olmaktad›r. Ayr›ca, özellikle kamu kurumlar›nda eflitlikçi ücret
uygulamas›n›n do¤al bir sonucu olarak, araflt›rmada aktif
olanlarla olmayanlar aras›nda da bir fark gözetilmemekte ve
bu durum giderek daha çok matematikçide takdir edilmedi¤i
duygusu yaratmaktad›r.
2.2.2. TÜRK‹YE’DE MATEMAT‹K E⁄‹T‹M‹
Bilindi¤i üzere AB üyesi ya da AB ba¤lant›l› ülkeler, her y›l
milli gelirleriyle orant›l› bir miktar› çerçeve programlar› ad›
alt›nda bilimsel araflt›rmalara destek olmak üzere bir havuza
aktar›rlar. ‹lgili ülkelerin araflt›r›c›lar›n›n sunduklar› bilimsel
proje önerileri rekabetçi bir de¤erlendirmeden geçtikten
sonra, bu havuzda toplanan para ile AB taraf›ndan maddi
olarak desteklenir. 2007-2010 y›llar› aras›nda Türkiye bu
havuza 148 milyon avro yat›rm›fl ancak çerçeve programlar›
kapsam›nda sadece 64 milyon avro destek alabilmifltir. Bu
durum Türkiye’nin dolayl› olarak AB ülkelerinin araflt›rma
projelerini destekliyor olmas› sonucunu do¤urmufltur. Böylece
gerek bilimsel araflt›rmalarda gerekse bilimsel araflt›rmalar›n
en önemli bilefleni olan e¤itimde milli gelirimizle orant›l›
bir düzeyde olmad›¤›m›z bir kere daha kan›tlanm›flt›r.
14
RAPOR 2014
Baflta matematik olmak üzere temel bilimler aç›s›ndan
bak›ld›¤›nda bu durum çok daha iç karart›c›d›r. Ülke
geliflmesine katk›s› dolayl› oldu¤undan temel bilimler ile
ilgili e¤itim gerek kamu gerekse kamu d›fl› kaynaklar
taraf›ndan hiçbir aflamada teflvik edilmemektedir. Örne¤in,
bugün ülkemizdeki pek çok parlak temel bilimcimizi
yetifltirmifl olan Fen Liseleri zaman içerisinde flekil de¤ifltirmifl
ve çok baflar›l› olduklar› bu ifllevlerini ne yaz›k ki
kaybetmifllerdir. Temel bilimlere gençlerimizi yönlendirmekte
baflar›s›z oldu¤umuzun di¤er bir örne¤i olarak, üniversite
girifl s›navlar›nda ilk bine giren ö¤rencilerden 10 tanesinin
dahi tercihini temel bilimler alan›nda yapm›yor olmas›
verilebilir. Bu konuda yeni ve olumlu bir geliflme, TÜB‹TAK’›n
Matematik, Fizik, Kimya ve Biyoloji alanlar›ndan birini seçen
ve Lisans Yerlefltirme S›nav›nda (LYS) ilk 10.000’e giren
ö¤rencilere ayl›k 2.000 TL’ye varan miktarlarda özel bir
burs program› bafllatm›fl olmas›d›r. Bilindi¤i gibi, Fen
Fakülteleri mezunlar›n›n ö¤retmenlik yapabilmeleri ile ilgili
art arda getirilen k›s›tlamalar matematik ö¤retmeni yetifltirme
görevinin tamamen E¤itim Fakültelerine b›rak›lmas› sonucunu
do¤urmufltur. Neyin ö¤retildi¤inden daha çok nas›l
ö¤retildi¤ine odaklanan bu yaklafl›m ülkemizde temel
bilimlerin geliflimi aç›s›ndan olumsuz bir rol oynam›flt›r.
Ancak Yüksek Ö¤retim Kurumu (YÖK), k›sa bir süre önce
ald›¤› yeni bir kararla, Fen Fakülteleri mezunlar›n›n önündeki
engellerin bir k›sm›n› kald›rm›fl ve, pedagojik formasyon
almak kayd›yla, bu mezunlar›n ö¤retmen olabilmelerine
yeniden olanak sa¤lam›flt›r.
15
RAPOR 2014
Türkiye’de matemati¤in yeterince geliflmemifl olmas›,
e¤itimimizdeki genel ve yap›sal sorunlar›n bir türlü
çözülememesine de ba¤l›d›r. E¤itim sistemimizin, her
dönemde ideolojik önceliklerle ele al›nm›fl olmas›,
plans›z ve tutars›z müdahalelere neden olmufl ve
dünyay› yakalayacak e¤itim reformlar›n›n yap›lmas›n›
engellemifltir. Türkiye e¤itim alan›nda, dünyan›n
geliflmesine göre tutarl› bir flekilde e¤itim sistemini
yenileyen ve gelifltiren ülkelerin gerisinde kalm›flt›r.
Üniversite girifl s›navlar›na odakl› uygulamalar tüm e¤itimin
bir test hastal›¤›na tutulmas›na neden olmufl, ideolojik
yaklafl›mlar da eklenince e¤itim tamamen ezber üzerine kurulu
bir sisteme dönüflmüfltür. Zihinsel bir faaliyet olarak matematik,
en önemli darbeyi alan bilim dallar›ndan biri olmufltur. Sürekli
sormak, cevab› tahmin edip ispat etmeye çal›flmak üzerine
kurulu matematiksel düflünce sistemi, e¤itim sistemimizin
ana unsurlar›ndan birisi olmaktan ç›km›fl ve bu durum nitelikli
e¤itim hedefinden daha da uzaklafl›lmas›na neden olmufltur.
E¤itim sistemimizin uygulay›c›lar› olan ö¤retmenlerin genel
problemlerinden kaynaklanan eksiklikler, baflta matematik
olmak üzere temel bilimler e¤itiminin kalitesini olumsuz
flekilde etkilemektedir. Mevcut e¤itim sisteminde ö¤retmenler
aras› farkl›laflt›rmalar› destekleyen ve ö¤retmenlerin kendilerini
yenilemelerini teflvik eden unsurlar yoktur. Yetenek, donan›m
ve verimlilik gibi unsurlar yerine tamamen eflitlikçi bir anlay›fl
üzerine infla edilmifl kamu ücret politikalar›, farkl› bilgi,
donan›m ve e¤itim sahibi olan kamu çal›flanlar›n›n ve bunlar›n
bir parças› olarak ö¤retmenlerin de¤iflik ünvanlar elde etmesine
ve daha iyi olanaklara kavuflmas›na izin vermemektedir.
16
RAPOR 2014
Bir ülkenin en önemli
zenginli¤inin bilgi ile
donat›lm›fl, e¤itimli ve analiz
yetene¤ine sahip insan zenginli¤i
Örne¤in ülkemiz aç›s›ndan büyük bir
oldu¤u yöneticilerimiz taraf›ndan
at›l›m projesi olarak gündeme getirilen
de¤iflik ortamlarda gündeme
Fatih Tablet projesinin bu aç›dan da
getirilmesine ra¤men, bilgiye
de¤erlendirilmesinde büyük yarar vard›r.
ve insana yap›lan yat›r›m daima
Bu konu ile ilgili kamuoyunda yürütülen
tart›flmalar›n tablet bilgisayarlar için
maddi yat›r›mlar›n gerisinde
kalm›flt›r.
ayr›lan bütçe üzerinden yürütülmesi ve
nas›l bir içerik sunulaca¤›n›n yeterince tart›fl›lmamas› üzüntü
vericidir. TÜB‹TAK destek politikalar›n›n da oransal olarak
büyük ölçüde araç, gereç ve laboratuvara yönelik olmas›, ve
çal›fltay, sempozyum, konferans ve yazokulu gibi bilgi ve
e¤itime odakl› etkinliklere daha az yönelik olmas› benzer bir
anlay›fl›n sonucudur. Benzer bir yaklafl›m ders müfredatlar›n›n
ve ders kitaplar›n›n yeterince h›zl› bir flekilde dünyadaki
geliflmelere ayak uyduramamas›nda da kendini göstermektedir.
Genel olarak bilgi alan›nda Türkiye’de üretimin düflük olmas›
nedeniyle daha çok d›fl kaynaklara yönelinmifl ve bu aç›k
yüksek de¤erli ithalat ile kapat›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak
müfredat ve ders kitaplar› aç›s›ndan konuya bak›ld›¤›nda
yeterince h›zl› davran›lmam›fl ve dünyadaki uygulamalar h›zl›
bir flekilde takip edilmeye çal›fl›lmam›flt›r.
17
RAPOR 2014
2.2.3 TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹ (TMD)
1948 y›l›nda kurulmufl ve kamu yarar›na çal›flan bir dernek
statüsünde olan Türk Matematik Derne¤i’nin amac›
matematikle ilgili bilim dallar›n›n geliflmesini ve yurtiçinde
yayg›nlaflmas›n› sa¤lamak, ekonomik, sosyal ve teknolojik
alanlarda matemati¤in ve matematikçilerin katk›s›n› artt›rmak,
orta ve yüksek ö¤retimde matematik e¤itiminin çekicili¤ini,
düzeyini ve etkinli¤ini yükseltmektir. Türk Matematik Derne¤i
(TMD), Türkiye’yi Uluslararas› Matematik Birli¤i (IMU), Avrupa
Matematik Derne¤i (EMS) ve Güney Do¤u Avrupa Matematik
Birli¤i’nde (MASSEE) temsil etmektedir. 750 civar›nda üyesi
olan TMD’nin y›ll›k bütçesi aidatlardan elde edilen 15.000 TL
ve ba¤›fl olarak toplanan 7.500 TL olmak üzere afla¤› yukar›
20-25 bin TL civar›ndad›r. Dünyan›n en aktif ve bilinen
matematik derneklerinden biri olan Amerikan Matematik
Derne¤i’nin (AMS) y›ll›k bütçesinin 20 milyon ABD Dolar› ve
çal›flan say›s›n›n 200 civar›nda oldu¤u düflünülürse, yukar›da
belirtilen TMD bütçesinin AMS’inki ile karfl›laflt›r›lamayacak
ölçüde küçük ve yetersiz oldu¤u aç›kt›r. Bu küçük ve yetersiz
bütçe ile, tamamen üyelerin fedakarl›klar› ile gerçeklefltirilebilen
TMD etkinlikleri afla¤›da listelenmifltir.
18
RAPOR 2014
Her y›l ülkemizin de¤iflik bir üniversitesinin
ev sahipli¤inde olmak üzere, son 27 y›ld›r Ulusal
Matematik Sempozyumu bafll›kl› toplant›lar
düzenlenmekte ve bu toplant›larda ülkemiz
matematikçilerinin en son araflt›rmalar›n›
sunmalar›na ve meslektafllar›n›n görüfllerini
almalar›na olanak sa¤lanmaktad›r.
23 y›ldan bu yana Matematik Dünyas› dergisi,
her say›s› en az 10.000 adet olmak üzere y›lda
dört kez ç›kar›lmakta ve Derne¤in iktisadi
iflletmesi taraf›ndan sat›lmaktad›r.
Son befl y›ld›r Nesin Matematik Köyü’nde her
y›l yüzlerce üniversite ö¤rencisinin kat›ld›¤›
ve 6-7 hafta süren yazokullar› düzenlenmektedir.
2012 y›l›ndan itibaren bu yazokullar›na lisansüstü
yeterlilik yazokullar› da eklenmifltir.
Son yedi y›ld›r her y›l, üniversitelerimizin
matematik programlar›na kay›tl› ve maddi
deste¤e ihtiyac› olan baflar›l› 4 ya da 5
ö¤renciye ayl›k 250 TL burs verilmektedir.
19
RAPOR 2014
3. ÖNER‹LER
3.1.
KISA VADEL‹ ÖNER‹LER
3.1.1. ARAfiTIRMA
Matematik araflt›rmalar›n› daha ileri tafl›mak için at›lmas›
gereken ad›mlar afla¤›da listelenmifltir:
Matematik araflt›rmalar›n›n dünyada ulaflt›¤› seviye
nedeniyle oluflan fark›n Türkiye aleyhine daha fazla
aç›lmas›na engel olmak için, matemati¤e pozitif ayr›mc›l›k
yap›lmal› ve özel bir teflvik stratejisi gelifltirilmelidir.
Matematiksel bilimlerdeki baflar›l› araflt›r›c›lar› desteklemek
üzere kurulan ancak daha sonra ifllevi de¤ifltirilen TÜB‹TAK
Feza Gürsey Enstitüsü’ne tekrar kurulufl amac›na hizmet
edecek flekilde ifllerlik kazand›r›lmal›d›r. Çok say›da bilim
insan›n›n görüflleri do¤rultusunda haz›rlanm›fl ve TÜB‹TAK’a
sunulmufl olan enstitü modeli önerisi bir an önce gündeme
al›nmal›d›r.
TÜB‹TAK taraf›ndan uygulanan yay›n teflvik politikas›
temelden gözden geçirilmeli, niceli¤i de¤il niteli¤i öne
ç›karan ve bilim dallar› aras›ndaki farkl›l›klar› dikkate
alan yeni bir politika gelifltirilmelidir. TÜB‹TAK’›n bilimsel
dergilerin etki çarpanlar›n› (impact factor) esas alan bir
s›n›fland›rmay› yak›n zamanda uygulamaya bafllam›fl
olmas›, bu do¤rultuda at›lm›fl olumlu bir ad›md›r ancak
bilim dallar› aras›ndaki yap›sal farkl›l›klar› dikkate
almamaktad›r.
20
RAPOR 2014
Matematik alan›ndaki yurtiçi/yurtd›fl› doktora ve sonras›
TÜB‹TAK araflt›rma burslar›n›n say›s› ve burs miktar›
art›r›lmal›d›r.
Üniversitelerimizde görev yapan matematikçilerin belirli
araflt›rma problemleri etraf›nda çal›flmak ve karfl›l›kl› görüfl
al›fl-veriflinde bulunmak üzere bir araya gelmelerine
yard›mc› olmak üzere, matemati¤in de¤iflik alanlar› için
ulusal düzeyde a¤lar kurulmas› teflvik edilmelidir.
Baflta matematik olmak üzere temel bilimler alan›ndaki
araflt›rmaya ve lisans/lisansüstü e¤itime destek amac›yla
TÜB‹TAK’tan ba¤›ms›z bir kurum kurulmal›d›r, e¤er bu
mümkün de¤il ise TÜB‹TAK bünyesinde sadece temel
bilimler alan›na odaklanm›fl bir alt kurum oluflturulmal›d›r.
Baflta TÜB‹TAK olmak üzere kamu kurumlar›n›n matematik
araflt›rma ve e¤itimi ile ilgili uygulamalar›nda bir paydafl
olarak TMD’nin de görüflünü alm›yor olmas› ciddi bir
eksikliktir ve TMD’nin bir paydafl olarak kamu politikalar›na
katk› sunmas› sa¤lanmal›d›r.
3.1.2. E⁄‹T‹M
Geliflmifl ülkelerde matematik e¤itimi yine matematikçilerin
dan›flmanl›¤›nda sürekli gözden geçirilmekte ve gerekli
de¤ifliklikler en k›sa zamanda uygulamaya sokulmaktad›r.
Böylece hem bilgisayarlar›n kullan›m›n› içeren hem de teorik
ve soyut matemati¤in en bafl›ndan ad›m ad›m do¤ru bir
flekilde ö¤retilmesini sa¤layan etkin ö¤retim teknikleri
21
RAPOR 2014
gelifltirilmektedir. Benzer bir yaklafl›m› ülkemizde de uygulamak
amac›yla, hem ilkö¤retim hem de ortaö¤retim için içerisinde
en az e¤itimciler kadar matematikçilerin de bulundu¤u nitelikli
kurullar oluflturulmal› ve mevcut kitap ve ders programlar›
elden geçirilmelidir. TMD gibi sivil toplum kurulufllar›n›n da
bir paydafl olarak görüflleri al›nmal› ve gere¤inde bu tür
kurulufllar da bu amaçla bütçe ay›rarak görevlendirilmelidir.
3.1.3. TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹
Oldukça küçük bütçesine ra¤men matematiksel araflt›rma ve
e¤itimin kalitesinin artt›r›lmas› için etkin ve aktif bir flekilde
faaliyetlerini yürüten TMD’nin bu do¤rultudaki katk›lar›n›
daha da artt›rmak için yap›labilecek olanlar flu flekilde
listelenebilir:
Türkiye Cumhuriyeti vatandafl› olup bilimsel araflt›rmalar›n›
yurt d›fl›nda sürdüren baflar›l› matematikçileri her y›l
gerçeklefltirilen Ulusal Matematik Sempozyumu’na davet
edebilmek ve onlar›n bilgi ve deneyimlerinin ülkemizdeki
genç matematikçilere aktar›lmas›n› sa¤layacak bir ortam
yaratabilmek TMD’nin bütçesini aflan bir konu olup, maddi
destek gerektirmektedir.
Özellikle yeni kurulmufl Anadolu üniversitelerinde araflt›rma
görevlisi olarak ifle bafllam›fl olan gençlerin eksiklerini
tamamlamalar›n› mümkün k›lacak TMD lisansüstü
yazokullar›n›n sa¤lam ve devaml› bir bütçeye oturtulmas›
gerekmektedir.
22
RAPOR 2014
Binbir zorluk ve büyük bir özverili çal›flma sonucu TMD
taraf›ndan y›lda dört kez yay›nlanan Matematik Dünyas›
dergisi ülkemizin matematik ortam›n›n iyilefltirilmesine
yapt›¤› önemli katk›lar nedeniyle mali olarak
desteklenmelidir.
Ba¤›fllardan oluflan çok s›n›rl› bir burs fonu ile TMD
taraf›ndan yürütülmeye çal›fl›lan baflar›l› ve düflük gelirli
matematik lisans ö¤rencilerine burs verilmesi, devletin
maddi deste¤i ile çok daha etkin bir konuma getirilmelidir.
Üye aidatlar› ile yaflam›n› sürdürmeye çal›flan TMD’nin
uluslararas› camiada ülkemizi temsil etme görevini etkin
bir flekilde yerine getirebilmesi için, Uluslararas› Matematik
Birli¤i (IMU) ve Avrupa Matematik Konseyi (EMS) gibi
uluslararas› kurulufllar›n üyelik aidatlar›n› ödemede maddi
destek sa¤lanmal›d›r.
3.2.
UZUN VADEL‹ ÖNER‹LER
3.2.1. ARAfiTIRMA
Ülkemizin uzun vadeli bir matematik araflt›rmalar› politikas›
olmad›¤› dikkate al›narak öncelikle bu eksiklik giderilmeli ve
uzun vadeli bir strateji çerçevesinde matematik alan›nda
ulafl›lmak istenen seviye ile noktasal hedefler tespit edilmeli
ve bu do¤rultuda gereken yat›r›mlar yap›lmal›d›r.
Matemati¤in çok geliflmifl oldu¤u AB ülkelerine olan co¤rafi
ve kültürel yak›nl›¤›m›z, ‹stanbul’un her y›l daha da çekici bir
23
RAPOR 2014
metropole dönüflmesi, ‹stanbul’daki matematikçilerin Avrupal›
meslektafllar› ile yak›n iliflkileri olmas›, matemati¤in gerektirdi¤i
yat›r›m›n di¤er bilim ve teknoloji dallar›na göre son derece
düflük olmas›, ‹stanbul’un matematikte dünya çap›nda bir
merkez olmas› için çok önemli art›lard›r.
Matemati¤in yan›na tarih gibi az say›da seçilmifl
birkaç kuramsal temel bilim dal›n› da ekleyerek,
do¤ru seçilmifl bir yerde TÜB‹TAK ve üniversitelerin
iflbirli¤i ile oluflturulacak bir ileri araflt›rmalar
merkezi (‹STANBUL ARAfiTIRMALAR MERKEZ‹-‹AM) hem
‹stanbul’a hem de Türkiye’ye büyük prestij sa¤layacak
ve ayn› zamanda bilim insanlar›m›za araflt›rmalar›nda
çok önemli katk›lar sa¤layacakt›r. TMD, bu konu ile
ilgili çal›flmalar yapmıfl olup, görüfllerini ilgili
birimlere
aktarma
gayretini
sürdürmektedir.
3.2.2. E⁄‹T‹M
Bir ülkedeki matematik araflt›rmalar›n›n kalitesi o ülkede
yürütülmekte olan matematik doktora programlar›n›n kalitesi
ile yak›ndan ilgilidir. Kaliteli doktora programlar› kaliteli bilim
insan› yetifltirmenin en önemli ön kofluludur. Ancak kaliteli
doktora programlar› da kaliteli bir ilk, orta ve yüksek
ö¤retimden geçmifl ö¤rencilerle baflar›l› olabilir. Her düzeydeki
e¤itimin ideolojilerden ar›nmas›, ülkemizin bugün ve yar›nki
ihtiyaçlar›na cevap vermeyi hedeflemesi ve nitelikli uzmanlar
taraf›ndan de¤erlendirilip yönlendirilmesi için gereken ad›mlar
mutlaka at›lmal›d›r.
24
RAPOR 2014
3.2.3. TÜRK MATEMAT‹K DERNE⁄‹
Kamu kurumlar›n›n matematikle ilgili stratejiler belirlenirken
bir paydafl olarak TMD’nin görüflünü almalar› ve TMD’nin 65
küsur y›ll›k tecrübesinden ve kredibilitesinden faydalanmalar›
gerekir. Bilim kurullar›nda mutlaka matematikçiler de
bulunmal› ve bu matematikçileri belirleme aflamas›nda TMD’nin
de görüflü al›nmal›d›r.
TÜB‹TAK taraf›ndan gerçeklefltirilen ve ülkemizdeki
matemati¤i ve matematikçileri ilgilendiren tüm
uygulamalarda bir paydafl olarak TMD’nin de görüflü
al›nmal›d›r. Mevcut TÜB‹TAK programlar› ve uygulamalar›
matematikçiler aç›s›ndan TMD ile birlikte gözden
geçirilmeli ve flikayet konusu olan sorunlar› gidermek
amac›yla gerekli tart›flma ortam› yarat›lmal›d›r.
TMD’nin kendisine ait bir mekan› ve herhangi bir sekreteryal
kadrosu yoktur. Kendine tahsis edilmifl bir yeri ve az say›da
da olsa sekreteryal bir kadrosu olmas› durumunda, TMD
flimdiki katk›lar›n›n çok daha fazlas›n› gerçeklefltirerek ülkemize
daha da yararl› olma imkan›na kavuflmufl olacakt›r.
25
RAPOR 2014
4. SONUÇ
Bu raporda ülkemizde yürütülen matematik araflt›rmalar›n›n
bugün ülkemizin ulaflt›¤› ekonomik durum ile orant›s›z bir
flekilde hem nicelik ve hem de nitelik olarak geride kald›¤›
tespiti yap›lm›fl ve ilgililerin dikkatine sunulmufltur. Yap›lmas›
gerekenler sadece aidatlarla yaflam›n› sürdüren bir sivil toplum
kuruluflu olarak TMD’nin olanaklar›n›n çok ötesindedir.
Türkiye’nin matematikte de ulaflmas› gereken yere gelebilmesi
için baflta TÜB‹TAK olmak üzere ilgili tüm paydafllarla mevcut
sorunlar› tart›flmak ve yeni politikalar üretmek için TMD
elinden gelen katk›y› sunmaya haz›rd›r ve bunun kendisi için
hem bir görev hem de hak oldu¤u görüflündedir.
26
TÜRK
MATEMAT‹K
DERNE⁄‹
Bankalar Cad. No:2
Minerva Han
34420 Karaköy
‹stanbul-Türkiye
Telefon: (0212) 292 49 39
E-posta: tmd@tmd.org.tr

Download Report