Elektrik Sektörü Üçüncü Çeyrek Değerlendirme Notu

2014 ÜÇÜNCÜ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ
Yael Taranto | tarantoy@tskb.com.tr
Tüketim Yavaş, Kapasite Hızlı Artıyor
Yılın ilk dokuz ayında elektrik tüketimi 2013 yılının aynı
dönemine kıyasla %4,6 artış gösterdi. Yıllık tüketim artış hızı
ilk çeyrekte %3, ikinci çeyrekte %4,2 olarak gerçekleşirken,
üçüncü çeyrekte özellikle ağustos ve eylül aylarındaki artışla
%6,5’e yükselmiştir. Kışın 2012’ye kıyasla ılıman geçtiği 2013
ve 2014 yıllarında elektrik tüketimindeki değişim ısıtma
talebinden değil, ağırlıkla sanayi talebinden kaynaklanmıştır.
Yaz aylarında ise artan klima tüketiminin yanı sıra Ağustos ve
Eylül’de imaat sanayi üretimindeki artış etkili olmuştur. Yılın
ilk sekiz ayında TÜİK imalat sanayi üretim endeksi
(arındırılmamış endeks) %3,3, elektrik tüketimi %4,5 artmıştır.
Sanayideki tüketimin yanı sıra hizmet sektörlerinden
ve konutlardan gelen ısıtma ve soğutma talebinin
elektrik tüketimindeki önemi giderek artmaktadır.
Özellikle ısıtma-soğutmada elektrik kullanımının arttığı
hizmet sektörlerinde ve kısmen de konutlarda enerjinin
verimsiz kullanımının yaygın olması elektrikte dönemsel
olarak aşırı tüketime ve mevsimsel dalgalanmalara yol
açmaktadır. Elektrik tüketiminde ısıtma ve soğutma ile
birlikte hizmet sektörlerinin payındaki artış talep
tahminlerindeki yanılma payını artırmaktadır.
Yılın ilk yarısında imalat sanayi-elektrik tüketimi ilişkisi 2013
başından bu yana gözlenen eğilimlere benzer bir seyir
izlemiştir. Sonraki iki ayda Ağustos’ta elektrik tüketimi ve
sanayi üretiminde gözlenen çok yüksek artışlar (elektrik
tüketiminde %11,3, imalat sanayi üretiminde %12,3) dikkat
çekmektedir.İmalat sanayi üretimineki Ağustos artışı ilk sekiz
aydaki ortalamayı yukarı çekmeye yeterli olmamış, ancak
elektrik tüketimindeki artış ilk sekiz aylık ortalama tüketim
artışını önemli ölçüde yukarı taşımış, böylece ilk sekiz aylık
veride 2013 başından bu yana süren eğilimden kopuş
yönünde bir görüntü oluşmuştur. Ancak, yaz aylarını ve
bayram tatilini kapsayan bu dönemin genel eğilimleri
değiştirip değiştirmediğini saptamak için henüz erken
olduğundan şimdilik aşağıda ilk altı ayda gözelenen genel
eğilimler özetlenmektedir.
Yılın ilk yarısında elektrik tüketimi artış oranlarının sanayi
üretimindeki artışa kıyasla düşük olması sanayi
üretimindeki artışların elektrik tüketimine geçmiştekine
kıyasla daha az yansıdığını gösteriyor. Bu olgu bir yandan
enerji yoğun sektörlerdeki enerji verimliliği yatırımlarından,
diğer yandan tüketimde önemli payı olan ark ocaklı demirçelik tesislerinin üretimindeki azalmadan kaynaklandı. Çelik
Üreticileri Derneği verilerine göre 2014 yılının ilk yarısında
elektrikli ark ocaklarının üretimi geçen yılın aynı dönemine
kıyasla sabit kalmıştır.
Elektrik tüketimi-imalat sanayi üretimi ilişkisinin geçmişe
kıyasla daha zayıf görünmesinin diğer bir nedeni 2013
başında değişen TÜİK sanayi üretim endeksindeki
ağırlıklardır. 2010 yılını baz alan yeni seride enerji yoğunluğu
yüksek olan tekstil ve ana metal sanayinin ağırlığı azalırken,
enerji yoğunluğu düşük olan gıda, plastik, fabrikasyon metal
ürünlerinin ağırlığı artmıştır.
Kapasite fazlasında artış sürüyor
2013 yılında elektrik talebindeki artış yavaşlarken, üretim
kapasitesindeki artış hız kazandı ve sektörde önemli
miktarda kapasite fazlası oluştu. Kapasite fazlası 2014
yılının ilk dokuz ayında artarak sürmektedir.
2013 üçüncü çeyreği sonunda 61,4 bin MW olan
toplam kurulu güç 2014 dokuzuncu ay sonunda
%11,1 oranında artarak 68,2 bin MW’a ulaştı. En fazla
kurulu güç artışı 2,7 bin MW ile doğal gaz santrallerinde,
ardından 2,1 bin MW ile hidroelektrik santrallerde oldu.
1
2014 ÜÇÜNCÜ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ
Yael Taranto | tarantoy@tskb.com.tr
Petrol bazlı sıvı yakıtlarla çalışan santrallerin kurulu gücü
0,8 bin MW azalırken, rüzgar santrallerinin kurulu
gücünde 0,8 bin MW, diğer yenilenebilir kaynakların
(biyokütle ve jeotermal) kurulu gücünde 0,2 bin MW artış
oldu. Kapanan çift yakıtlı santraller nedeniyle doğal gaz
santrali toplam kapasitesi altıncı ayla dokuzuncu ay
arasında 270 MW azaldı. Kapanan santrallerin çoğu
1990’larda devreye alınmış, düşük verimlilikle ve yüksek
maliyetle çalışan santrallerdi. Kurulu güçteki değişim
sonucunda son bir yılda dokuz aylık tahmini proje
(ortalama) üretim kapasitesinin 270,8 milyar KWh’ten
299,7 milyar KWh’e, güvenilir üretim kapasitesinin 231,6
milyar KWh’ten, 256,6 milyar KWh’e ulaştığı tahmin
ediliyor.
Puant talep, yani en yüksek güç çekişi 2014 üçüncü
çeyrekte %6,9 artarak 40,734 MW olarak gerçekleşmiştir.
Santrallerin tabela gücü ile değerlendirildiğinde puant
talebi karşılayacak yeterli kapasite görünmekle birlikte
dönemsel ve bölgesel sorunlar yaşanabilmektedir.
Güvenilir ve proje üretim kapasiteleri 2014 ilk yarısında
gerçekleşen elektrik tüketimi ile karşılaştırıldığında
güvenilir üretim yedeğinin %33, proje üretim yedeğinin
%56 seviyesinde olduğu görülmektedir. 2013’ün aynı
döneminde güvenilir üretim yedeği %26, proje üretim
yedeği %47 seviyesindeydi. Güvenilir üretim yedeğindeki
artış doğal gaz santrallerinin kurulu gücündeki artıştan
kaynaklanmaktadır. Kuraklığın yaşanmakta olduğu 2014
yılında güvenilir üretim kapasitesi kritik önem kazanmıştır.
Kapasite fazlasını değerlendirirken santrallerin emre
amadeliği de dikkate alınmalıdır. Örneğin, Afşin-Elbistan
santrallerinin toplam kurulu gücü 2.795 MW olmasına
rağmen, çeşitli arızalar nedeniyle bu toplamın ancak
%70’i emre amade durumda.
2
2014 ÜÇÜNCÜ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ
Yael Taranto | tarantoy@tskb.com.tr
Kuraklık ve Doğal Gaz Teminindeki Sorunlar Fiyatları
Artırdı
2014 yılı ilk dokuz ayında PMUM’da ortalama elektrik
fiyatları 2013’ün aynı dönemine kıyasla %12,0, 2013 yılı
ortalamasına kıyasla %8,7 oranında artmıştır. 2014 yılı ilk
dokuz ayında ortalama PMUM fiyatı 162,3 TL/MWh
olarak gerçekleşmiştir.
Kapasite fazlasına karşın fiyatların artmasının başlıca
nedeni kuraklık nedeniyle hidroelektrik santrallerin
üretimindeki azalma ve kış aylarında doğal gaz temininde
yaşanan sorunlar nedeniyle oluşan arz kısıtıdır. İran’da
Şubat’ta ağır kış koşulları nedeniyle artan doğal gaz talebi
ve iletim sorunları Türkiye’ye doğal gaz sevkiyatında
sorunlara yol açmış, ayrıca kış ve bahar aylarında barajlı
hidroelektrik santralleri yaz aylarındaki talebi
karşılayabilmek için üretimlerini azaltıp rezervuardaki
suyu tutmuşlardır. Temmuz ve Ağustos’ta PMUM fiyatları
Şubat’taki seviyeyi aşarak 176-177 TL/MWh bandında
gerçekleşmiş, hidroelektrik santrallerin üretimi dokuz ayın
en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Eylül’de hidroelektrik
üretim dokuz ayın en düşük seviyesine gerilemiş, kömür
santrallerindeki arıza ve bakımlar nedeniyle doğal gazın
payı %50’ye kadar yükselmiş ve artan üretim maliyetleri
fiyatlara yansımıştır.
2014 başında PMUM fiyatlarıyla ilgili tahminlerimizde
kuraklığın ve doğal gaz tarifelerine yerel seçim sonrası
toplam %18 civarında artış olasılığını dikkate almıştık.
Doğal gaz tarifelerine artış yapılmamasına rağmen dokuz
aylık ortalama fiyat öngörümüze yakın seviyede
gerçekleşmiştir.
2014’ün ilk dokuz ayında elektrik üretimi %5,3 oranında
artarak 189,1 milyar KWh seviyesinde gerçekleşti. Üretimin
kaynak kompozisyonu incelendiğinde geçen yıla kıyasla
önemli farklılaşma gözlenmektedir. Doğal gaz %47,8’lik
payla ilk sırayı alırken, ikinci sırada %17,2’yle
hidroelektrik, ardından %15,5’le yerli kömür ve %13,2’yle
ithal kömür geldi. Kaynak kompozisyonunda 2013’e
kıyasla en belirgin değişiklik kuraklık nedeniyle
hidroelektrik üretimin payındaki gerilemedir. Hidroelektrik
üretimin payı %28,1’den %17,2’ye düşerken, doğal gazın
payı %43,5’ten %47,8’e çıkmıştır. Soma’daki maden
kazasına rağmen Afşin-Elbistan’daki bakım çalışmalarının
kısmen bitmesi nedeniyle yerli kömürün üretimdeki payında
ise 2,5 puan artış oldu. Dikkat çeken diğer bir gelişme de
jeotermal kapasitesindeki artış sonucu diğer kaynaklardan
üretimdeki artıştır. 2014 ilk yarısında ithal kaynakların üretim
içindeki payı %57’den %63’e ulaştı.
PMUM’daki elektrik fiyatının doğal gaz fiyatına
oranlanmasıyla oluşturulan katsayının 2007 yılından bu
yana düştüğü, yani doğal gaz maliyetlerinin elektrik
fiyatına yansıma oranının azaldığı gözlenmektedir.
Katsayıdaki düşüş kısmen 2010 yılından bu yana doğal
gazdan elektrik üretiminin payı azalırken hidroelektrik
üretim kapasitesinin artmasından kaynaklanmaktadır.
2013 yılında tüketimdeki durgunlukla birlikte oluşan arz
fazlasının maliyetle ilgili faktörlerin önüne geçtiği, bu
nedenle PMUM/Doğal Gaz katsayısının 2,3’ten 2,1’e
gerilediği görülmektedir. 2014’ün ilk dokuz ayında kuraklık
nedeniyle doğal gazın üretimdeki payının artması PMUM
fiyatlarında artışa yol açmış, PMUM/Doğal Gaz katsayısı
2,3’e yükselmiştir.
2013 sonundan itibaren yükselen kurla birlikte ilk
dokuz ayda dolar bazında ortalama fiyat 77
USD/MWh’ten 75 USD/MWh’e geriledi.
3
2014 ÜÇÜNCÜ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ
Yael Taranto | tarantoy@tskb.com.tr
Arz tarafında, ilk çeyrek değerlendirme notunda yer alan
kurulu güç beklentimizin ithal kömür ve rüzgar
santrallerinde aşıldığı, petrolde ise devre dışı kalan
santraller nedeniyle yüksek kaldığı görülüyor. 2014
kurulu güç beklentisi 25,74 GW doğal gaz, 24,29 GW
hidroelektrik, 5,46 ithal kömür, 8,96 GW yerli kömür,
3,60 GW rüzgar,1,10 GW petrol ve 0,66 GW diğer
kaynaklar olmak üzere toplamda 69,81 GW olarak
revize edilmiştir.
Ekim ayında doğal gaz tarifelerine yapılan %9 artışın
PMUM fiyatlarında yükselişe yol açması beklenmektedir.
Kuraklığın etkilerinin sürmesi ve doğal gaz arzında
meydana gelebilecek olası sıkışıklıklar, kış aylarında artış
yönünde baskı oluşturmaktadır. Diğer taraftan talep
artışının zayıf olması ve kapasite fazlasının sürmesi doğal
gaz fiyatlarındaki artışın oransal olarak eksik yansımasına
yol açıyor. PMUM’daki elektrik fiyatının 2014’te 2013’e
kıyasla %9,1 artarak 163 TL/MWh civarında
gerçekleşeceği öngörülmektedir. Dolar bazındaki
ortlama fiyatın ise kurdaki artışlar nedeniyle 77
USD/MWh’ten 74 USD/MWh’e gerilemesi bekleniyor.
Kısa ve Orta Vadeli Beklentiler
2013 son çeyrek değerlendirme notunda 2014 yılı için baz
senaryoda elektrik tüketimi büyüme beklentimiz %3,1 olarak
saptanmıştı. Altıncı ay sonunda gerçekleşmeler dikkate
alınarak 2014 beklentimiz %2,3-3,4 bandına çekildi, ancak
Ağustos ve Eylül aylarındaki yüksek gerçekleşmeler
sonrasında 2014 elektrik tüketiminin 254 milyar KWh
seviyesini aşarak %3,5’in üzerinde büyüyeceği anlaşıldı. Yılın
son çeyreğinde Ekim ayındaki bayram tatili, ekonomik
belirsizlikler ve 2013 son çeyreğindn gelen güçlü baz etkisi
nedeniyle büyüme hızının düşeceği, yıl sonunda tüketimin
255 milyar KWh seviyesinde gerçekleşeceği tahmin
edilmektedir.
Orta vadede doğal gaz piyasasındaki gelişmeler PMUM
fiyatları üzerinde etkili olacaktır. Daha önceki notlarda, kur
artışının etkisiyle doğal gaz tarifelerinin Türkiye’nin ithalat
maliyetinin tahmini olarak %18 altında olduğu
belirtiliyordu. Ekim başından itibaren yapılan %9 artış
aradaki farkın yaklaşık yarısını telafi etmektedir. Petrol
fiyatlarında son bir yılda gerçekleşen %16 oranındaki
gerilemenin Türkiye’nin doğal gaz ithalat maliyetlerini de
düşürmesi beklenmektedir. Bununla beraber, geçmişten
gelen birikimli sübvansiyonlar nedeniyle doğal gaz ithalat
maliyetlerindeki düşüşlerin perakende tarifelere
yansımayacağı düşünülmektedir. 2015’teki genel seçimler
sonrasında Ekim ayından itibaren doğal gaz tarifelerinde
%5-10 arası artış olası görünmektetedir.
2015’te PMUM ortalama elektrik fiyatı 173 TL/MWh
(yaklaşık 75 USD/MWh) olarak öngörülmektedir. Dolar
bazında fiyat tahminimiz 2016 için 78 USD/MWh, 2017
ve sonrası için 80 USD/MWh’tir.
4
2014 ÜÇÜNCÜ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ
Yael Taranto | tarantoy@tskb.com.tr
Bu doküman Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.’nin uzman kadrosunca güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle
hazırlanmıştır. Notta yer alan görüşler ve öngörüler, not kapsamında belirtilen ve kullanılan yöntemler ile sektör temsilcileriyle yapılan görüşmelerle
üretilen sonuçları yansıtmakta olup bu verilerin tamlığı ve doğruluğundan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu
bulunmamaktadı. Notta yer alan sonuçlar, görüşler, düşünceler ve öngörüler, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. tarafından açık ya da gizli
olarak bir garanti ve beklenti oluşturmaz. Diğer bir ifadeyle; bu dokümanda yer alan tüm bilgi ve verileri kullanma ve uygulama sorumluluğu,
doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kişilere ait olup, elde edilen sonuçtan
dolayı üçüncü kişilerin doğrudan ya da dolaylı olarak uğradıkları zarardan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Bu döküman ileriye dönük tahminleri de kapsamaktadır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., bu tahminlere ulaşılamaması ya da Doküman’daki
bilgilerin tam ve doğru olmamasından sorumlu tutulamaz.
© Bu dokümanın tüm hakları saklıdır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.’nin izni olmadan raporun içeriği herhangi bir şekilde basılamaz,
çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz.
5

Download Report