ALTERNATİF EĞİTİM YAKLAŞIMLARI-1 Nezir Ünsal > nunsal66@gmail.com Alternatif eğitim Alternatif eğitim denildiğinde literatürde, bazı zorluk ve karışıklıklar göze çarpmaktadır. Bazıları alternatif eğitimi, “felsefî alternatifler” olarak adlandırırken bazıları ise “eğitim alternatifleri” terimini kullanmaktadır. Kavram, “öğrenme alternatifleri” şeklinde kullanıldığı gibi yine bazı yazarlarca alternatif yerine geleneksel olmayan, klasik olmayan, otantik, standart olmayan, holistik, ilerici gibi terimlerin kullanıldığı da görülmektedir. Alternatif eğitim, özellikle gerçek anlamda alternatif uygulamaların pek bulunmadığı ülkelerde literatürdeki anlamının çok dışında uygulamaları akla getirmektedir. Örneğin ülkemizde alternatif eğitim denildiğinde e-öğrenme, uzaktan eğitim, yurtdışı eğitim programları, atölye çalışmaları (workshop), yaz kampları gibi eğitim programları ya da alternatif eğitim içinde yer almayan okul sistemleri, eğitim yöntemleri akla gelmektedir. Türkiye’de çok iyi bilinmeyen bir alan olması, bu yanlış algının oluşmasını normal kılmakla beraber, “alternatif eğitimin” yaygın olduğu ülkelerde dahi bu terimin farklı anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. Risk altında bulunan, uyum problemi çeken ya da özel eğitim gerektiren çocuklara (ileri zekâlı, öğrenme bozukluğu olan, görme özürlü, işitme özürlü...) yönelik programlar alternatif eğitim kapsamına girmemektedir. Alternatif okullar elbette bu çocuklara da eğitim vermektedir. Ancak bir okulun bu programlara sahip olması, onu alternatif yapmamaktadır. Bugün dünyada ‘alternatif eğitim’ yaklaşımlarıyla ilgili pek çok uygulamadan söz etmek mümkünse de biz bu yazımızda, sadece özet bir bilgi mahiyetinde Montessori eğitimi üzerinde durmaya çalışacağız. Montessori eğitimi Tıp doktoru ve eğitimci Maria Montessori (1870-1952), Roma Üniversitesi Psikiyatri Kliniği’nde çalışırken zekâ özürlü çocukların eğitimiyle ilgilenmeye başlar. Fransız hekimlerin yöntemlerini kullanarak zekâ özürlü çocuklar üzerinde bazı sonuçlar elde eden Montessori, bu tür yöntemlerin normal çocuklarda daha başarılı sonuçlar vereceğini düşünür. 1907'de, üniversitedeki kürsüsünden ve tıbbî uygulamalardan vazgeçerek çalışan ailelerin çocuklarından oluşan bir grubun devam ettiği ilk Montessori okulu olan Casa dei Bambini(Çocuklar Evi)’yi Roma’nın kenar mahallelerinden birinde açar. Montessori, çocuğun yaşamını kendine özgü ihtiyaçları olan üç döneme ayırır. Bu dönemler: 0-6 yaş, 612 yaş ve 12-18 yaş dönemleridir. Gelişimin takibi Bebeklikten itibaren çocuğun öğrenmesindeki karmaşık süreçlerin yetişkinin zihninde oluşan yolu takip etmediğini belirten Montessoriye göre, hareket, dil, düzen, zarafet ve kibarlık, duyuların incelik kazanması, uzamsal ilişkiler, müzik, matematik ve benzeri güdülerin gelişiminin 0-6 yaş döneminde gelişiminin takip edilmesi gerekir. Bunlar takip edilmediğinde işe yaramaz ve battal olacaklardır. Özellikle 0-6 yaş döneminde her çocuğun kendine özgü ritmiyle gelişmesini sağlayacak öz eğitimi desteklemek gerektiğini savunan Montessori’nin okulunda çocukların gösterdiği sosyal gelişmeler kısa sürede uluslararası çapta duyulur. Bugün dünyanın pek çok ülkesinde 7000 civarında Montessori okulu bulunmaktadır. Türkiye’de de bu tarz eğitim veren bazı okul öncesi eğitim kurumları mevcuttur. Montessori, çocuğun ileride olacağı kişiyi, potansiyel olarak içinde taşıdığını kabul eder. Ancak ‘çocuğun bedensel, entelektüel ve duygusal potansiyeline tam anlamıyla ulaşması için özgürlüğe’ ihtiyacı vardır. Ama bu özgürlük, ‘düzen ve özdisiplin yoluyla erişilecek bir özgürlük’ olmalıdır. Duyuların eğitimi Montessori’nin eğitim sisteminde önce duyuların sonra zekânın eğitimine odaklanılır ve çocukların görerek, duyarak, dokunarak, hissederek, hareket ederek yani çocuğa duyularının eğitimi yoluyla, aşamalı öğretim amaçlanır: “3, 4, 5 yaşlarındaki çocuğun içgüdüsel amacı kendini geliştirmektir. Evren bir düzen ve disiplinden oluşur. İnsanın tabiatında da dünyayı duyularla algılamaya dayalı bilinç temel alınmalıdır ve algı kabiliyeti geliştirilmelidir. Çocuk, özgürlüğünü onun için önceden titizlikle seçilmiş malzemenin sınırları içinde yaşar. Sunulan çeşitli öğretim araçları arasından hangi malzemeyi seçeceğine çocuk kendisi karar verir. Çocukların öğrenme sürecine ilgisi, kendi seçtiklerini yapmaktan duydukları zevk ve başarı duygusu aracılığıyla sağlanır.” Montessori çiçekleri koklamak, bitkilere bakmak, kuşlarını sesini duymak ve fiziksel alıştırmalar yapmak için açık hava yürüyüşlerine gitmek aracılığıyla bütün duyuları uyarmanın gerekli olduğu görüşündedir. Dokunsal duyu, ısıl duyu, ağırlık duyusu, tat ve koku duyusu, görme duyusu, işitme duyusu ve renklerle ilgili duyu Montessori eğitiminde duyu eğitim alanlarını oluşturur. Materyaller Montessori duyuların eğitimi için öğrenimi geliştirici pek çok materyal geliştirmiştir. Zımpara kâğıdından yapılmış, dokunmayı geliştirici harfler, problem çözümü için geometrik bilmeceler, matematik kavramlarını geliştirici boncuklar, küçük tahta tabletler, silindirik tahta bloklar, içleri farklı maddelerle doldurulmuş küçük kutular gibi pek çok araç-gereç Montessori eğitiminde yerini alır. Öğrenim basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru geliştirilir. Bu sistem, çocuğun potansiyeline ve öğrenme isteğine inanmak, kişiliğine saygı göstermek gibi temel ilkelerden yola çıkar. Burada yetişkinlere düşen görev, çocuğun gelişim belirtilerine özenli bir saygı ve dikkat göstermeleri ve çocuğa biçimlenmesi için kendi başına sağlayamayacağı gerekli araç-gereci hazırlamalarıdır. Montessori eğitiminin bir başka önemli özelliği de sınıflarda her materyalden sadece bir tane olmasıdır. Bunun amacı da, çocuğa sabrı, hoşgörüyü, paylaşmayı ve başkalarını düşünmeyi öğretmektir. Öğretmen faktörü Montessori eğitiminde önemli bir faktörde öğretmendir. Montessori, biçtiği çok farklı rolleri vurgulamak için öğretmen yerine “directress” adını kullanmıştır. Montessori öğretmeni, çevre tasarımcısı, kaynak insan, rol model, uygulama öğretmeni, her çocuğun davranışlarının ve gelişiminin dikkatli bir gözleyicisi ve kayıt tutucu olarak çalışır. Farklılıklar Bu özellikleriyle Montessori eğitimi çocuğa yaklaşım, öğretmenin rolü, ders akışı, program vurguları, eğitim araç-gereci, eğitim mekânı gibi birçok konuda geleneksel eğitimden farklılaşmaktadır. Bu farklılıkları tablo halinde sunmak, konunun anlaşılması bakımından belki daha verimli olacaktır: Geleneksel Eğitim Çalışma kâğıtları, kalem ve kâğıt, ders kitapları Öğretmen merkezli eğitim Öğrenmenin öğretmenlerce sağlanması ve yönetilmesi Sosyal gelişime vurgu yapmayan çalışma ve öğrenim Sınırlı, ünite bazlı müfredat Montessori Eğitimi Hatanın kontrolünü içeren materyaller. Özel olarak geliştirilmiş başvuru materyalleri Çocuk merkezli öğrenme Çocukların yaparak öğrenmeleri ve kendilerine öğretmeleri; bireyselleştirilmiş ve oto öğrenme Çocuğun sosyal gelişimiyle eşleştirilmiş çalışma ve öğrenim Uluslararası geliştirilmiş, birleştirilmiş müfredat Bütünleştirilmiş konular ve gelişimsel psikoloji Bireysel konular temelli öğrenme Blok zaman, süreli dersler Kesintisiz çalışma döngüsü Çocuğa genellikle proje / çalışma için özel / Çocuğun seçtiği projede istediği kadar belirli bir zaman verilmesi çalışabilmesi Öğrenim hızının grup normlarınca ya da Çocuğun kendi öğrenme hızını belirlemesi öğretmenlerce belirlenmesi Tek dereceli sınıflar Farklı yaşlardan oluşan gruplandırmalar Çocuk için oturulacak yer belirlenmesi ve ders boyunca sessizce oturmaya teşvik Çocuğun nerede rahat ediyorsa orada çalışması edilmesi Öğrencilerin pasif ve sessizce, sıralarda Öğrencilerin aktif olarak, konuşmaları, özgürce oturmaları hareket etmeleri Öğrenciler okula uygun Okul çocuğun ihtiyaçlarını karşılıyor Ürün odaklı değerlendirme Süreç odaklı değerlendirme Eğitimin çoğunun öğretmence yapılması ve Çocukların öğretmeye, birlikte çalışmaya ve birlikte çalışma hevesinin kırılması birbirlerine yardım etmeye teşvik edilmesi Soyut öğrenmeye vurgu Somut öğrenmeye vurgu Öğretmenin disiplin aşılaması Planlanmış çevrenin öz disiplin sağlaması Etkinlik döngülerinin öğretmence Çocuğun öğrenme döngüsünü tamamlaması belirlenmesi Grup öğretimine öncelik Bireysel öğretime vurgu Bireysel ve grup eğitimlerinin yetişkinlerin Bireysel ve grup eğitimlerinin her öğrencinin öğretim stillerine uygun olarak yapılması öğrenme stillerine göre adapte edilmesi Hatanın çocuğa öğretmen tarafından Hatanın materyallerin geri bildirimi aracılığıyla söylenmesi çocuklar tarafından öğrenilmesi Öğrenmenin tekrarlama, ödüllendirme ve Öğrenmenin tekrarlama ve içsel başarma cezalandırma ile motive edilmesi duygusu güçlendirilerek motive edilmesi Müfredat programının çocuğun ilgilerine Çocuğun kendi işini ilgilerine ve yeteneklerine çok az saygı duyularak hazırlanması göre seçmesi Çocuğun ne yapacağının önceden Çocuğun ne yapacağını kendisinin belirlemesi belirlenmesi Kişisel bakımı öğreten herhangi bir program Duyulara ilişkin çok yönlü eğitim materyalleri mevcut olmaması, bu işin ailenin görevi ile çocuğun kişisel ve çevre bakımını kendi olarak görülmesi kendine öğrenmesi Aile ilişkilerinin genellikle para toplanması Ailelerin Montessori felsefesini anlaması ve sırasında kurulması, öğrenme sürecini eğitim sürecine katılması için programlar anlamak için bir katılım gerçekleşmemesi düzenlenmesi Sonuç Montessori eğitimini “aşırı bireyciliği ve çocuğu çevresinden uzaklaştırma tehlikesi” olma gibi yönleriyle eleştirmek mümkündür. Bununla birlikte günümüzde tüm dünyada yaygın olarak benimsenen notsuz okul, açık sınıf, aktif öğrenme, öğrenci merkezli yaklaşım, süreç odaklı değerlendirme gibi uygulamaları barındırmaktadır. Montessori eğitiminden gerek günümüzde kabul gören anlayışlara olan faydası yönüyle, gerekse toplumumuzun temelinde varolan sabır, hoşgörü, paylaşım gibi esasları çocuklara kazandırma gayretleri nedeniyle elden geldiğince yararlanmaya ve çocuğun gelişimine katkı sağlayan önemli yönlerinden istifade etmeye çalışılmalıdır. Çocuklara onların hoşlarına da gidecek yöntemlerle gelişimlerini sağlayacak her yaklaşımın üzerinde yeterince ve yararlanılabilecek kadar durulmalıdır. Kaynakça Eylem Korkmaz, Montessori Metodu / Eğitimde Bir Alternatif, Algı Yayıncılık, 2006. İnayet Pehlivan Aydın, Alternatif Okullar, Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2002. www.montessori.org www.montessori.edu www.montessori.com www.motessoriegitimi.org www.montessoribc.com www.montessorischool.org.nz www.crotonmontessori.com www.sunysccc.edu/academic/hss/ech/index.html www.learningalternatives.net
© Copyright 2024 Paperzz
