AKREDITACIJA RUDARSKIH LABORATORIJA PREMA 17025 S. Mičević Udruženje „Atex“ Tuzla snezam@hotmail.com Akreditacija – Međunarodno priznati način dokazivanja osposobljenosti za ocjenjivanje usklađenosti procesa i usluga s tehničkim propisima i standardima. U BiH postoji nacionalno tijelo za akreditaciju (BATA), formirano u skladu sa Zakonom, sa ovlaštenjima i zadatkom provođenja procedura akreditiranja na način koji osigurava da dodijeljene akreditacije, akreditirana tijela, te akreditirane aktivnosti budu priznate kao kompetentne i pouzdane na nacionalnom i međunarodnom nivou. Sistem akreditiranja u BiH, koji implementira BATA, se temelji na principima i zahtjevima evropskih standarda – serije EN 45000, te međunarodnim standardima serije ISO 17000, a koji se odnose na akreditacijska tijela, organizaciju i upravljanje u tijelu, tehničke zahtjeve. Broj akreditiranih laboratorija u BiH je izrazito nizak, Razlozi zbog kojih laboratoriji u BiH ne pokušavaju izvršiti akreditaciju su višestruki, uključujući i BH zakonsko okruženje, koje u velikoj mjeri nije usklađeno sa sistemom EU. Najčešći razlog je značajnija finansijska investicija potrebna za realizaciju postupka. Akreditiranje laboratorija koje se bave ispitivanjem eksplozivnih svojstava zapaljivih gasova i prašina takođe bi trebalo da se izvrši od strane BATA-e, čime bi se obezbjedilo povjerenje u izvršene usluge laboratorijskog ispitivanja. Akreditiranje ispitnih i kalibracionih laboratorija vrši se prema standardu BAS EN ISO/IEC 17025 – Opšti zahtjevi za kompententnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje. Laboratorije koje se bave predmetnim ispitivanjima su u organizacionom smislu vezane za rudnike, Komercijalna djelatnost (ispitivanje kvaliteta uglja), Sigurnosna (gasovi i prašina u jamskim sredinama). Institut Tuzla i Rudarsko-geološko-građevinski fakultet u Tuzli, posjeduju dvije laboratorije, koje se takođe bave navedenim ispitivanjima. Proces akreditiranja ovih laboratorija prema ISO 17025, ni do danas nije okončan. Ni jedna od navedenih laboratorija nema akreditaciju prema zahtjevima standarda 17025 za poslove koji se odnose na ispitivanje parametara eksplozivnosti zapaljivih gasova i prašina. Tabela br.2. Pregled opremljenosti laboratorija za Tabela br.1. Pregled opremljenosti laboratorija za ispitivanje ispitivanje sadržaja gasova u jamskom vazduhu karakteristika ugljene prašine UGLJENA PRAŠINA JAMSKI GASOVI LABORATORIJA Rudnik KREKA VRSTA GASA IC analizator S 710 SICK-MAIHAK (D)/2009. CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) O2 Paramagnetni analizator S 710 SICK-MAIHAK (D) /2009. Atmosferski vazduh NO2 CLD-60 ECOPHYSICS (D) /2009. NO2 u N2 (Messer Austrija) S 710 SICK-MAIHAK (D) /2009. H2 S u N 2 (Messer Austrija) SO2 S 710 SICK-MAIHAK (D /2009. SO2 u N2 (Messer Austrija) CH4, CO, CO2 IC analizator S 710 SICK-MAIHAK (D)/2007 CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) O2 Paramagnetni analizator S 710 SICK-MAIHAK (D)/1998 Atmosferski vazduh CH4, CO, CO2 IC analizator S 710 SICK-MAIHAK (D)/2003 CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) O2 Paramagnetni analizator S 710 SICK-MAIHAK (D)/2003 Atmosferski vazduh CH4, CO, IC analizator UNOR 6N MAIHAK (D)/1998 O2, CO2 Orsat aparat Strőchlein (D)/1978 CH4, CO, CO2 IC analizator S710 SICK- MAIHAK (D)/2006 CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) Atmosferski vazduh CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) O2 Paramagnetni analizator SICK-MAIHAK (D)/2008 Atmosferski vazduh Rudnik ZENICA Rudnik KAKANJ Rudnik BANOVIĆI Rudnik ĐURĐEVIK RI TUZLA CH4, CO, CO2 IC analizator UNOR 6N MAIHAK (D)/1991 CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) O2 Paramagnetni analizator OXOR 6N MAIHAK (D) /1991 Atmosferski vazduh NO2 Lambda 25 Perkin Elmer/2010 MERCK-standardi p.a. H2 S Lambda 25 Perkin Elmer/2010 MERCK-standardi p.a. SO2 Lambda 25 CH4, CO, CO2 IC analizator UNOR 5N MAIHAK (D)/1976 O2 Orsat aparat Strőchlein (D)/1980 MERCK-standardi p.a. CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija) Atmosferski vazduh PROIZVOĐAČ/ GODINA PROIZVODNJE Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/2009 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Energija upale Hartman-ov uređaj Udruženje Atex BiH/2010 Granulacija Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/1991 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Granulacija Sistem sita i vibrator Rosche (D)/1991 Rudnik ZENICA Rudnik KAKANJ Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Granulacija Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/1980 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Granulacija Sistem sita i vibrator Rosche (D)/2009 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Rudnik BREZA Rudnik BANOVIĆI Granulacija Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/2009 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Granulacija Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/1991 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Rudnik ĐURĐEVIK Max. pritisak eksplozije Rudnik ne posjeduje laboratoriju za kontrolu gasnog stanja u jami. Kontrolu jamskog vazduha vrši Laboratorija INZIO Tuzla Perkin Elmer/2010 UREĐAJ Granulacija Rudnik KREKA RGGF TUZLA RGGF TUZLA PARAMETAR ETALON GAS CH4, CO, CO2 H2 S Rudnik BREZA UREĐAJ PROIZVOĐAČ/ GODINA PROIZVODNJE LABORA- TORIJA Brzina prirasta pritiska ekspl. Min. energija upale DGE Komora za ispitivanje eksplozivnosti prašine KSEP 20 dm3, „Kűhner“ (Švajcarska)/2009 GKK Temperatura upale oblaka prašine Temp. samoupale sloja prašine RI TUZLA TEST APARAT EN 50281-2-2 TEST APARAT EN 50281-2-1 ANKO-VARŠAVA Poljska/2009 ANKO-VARŠAVA Poljska/2009 Granulacija Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/1975 Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje, kvarcni lončići Standardni laboratorijski uređaji Komora za ispitivanje eksplozivnosti prašine 8 dm3, GIG (Poljska)/1987. Uređaj po Jentsch-u RI Tuzla1975. Max. pritisak eksplozije Brzina prirasta pritiska ekspl. Temp. samoupale sloja prašine NAPOMENA Energija upale testirana na prahu Lycopodium-a Lab. akreditirana prema BAS EN ISO/IEC 17025 za fizičko – hemijska ispitivanja i uzorkovanje mrkog uglja (8 metoda) broj LI-42-01, 2011, revizija 2014. Testirano u Tuzli na testnom prahu proizvođača, a na osnovu rezultata dobijen certifikat proizvođača „Kűhner“ Zakon i dio podzakonskih akata iz oblasti sigurnosti u rudnicima - zahtijev da se laboratorijska istraživanja, mogu vršiti samo u akreditiranim laboratorijama, Kontradiktornost : - logika: neophodnost neprekidne kontrole parametara sigurnosti, - ne uvažavanje rezultate istraživanja neakreditiranih laboratorija. Pitanje: - da li u uslovima u kojima laboratorije još uvijek nemaju, a i neizvjesno je kada će imati dokumentovani sistem upravljanja kvalitetom u skladu sa standardom ISO 17025, nastaviti sa dosadašnjim načinom ispitivanja parametara eksplozivnosti zapaljivih gasova i prašina, te na taj način obezbjediti „nevalidnu“ kontrolu navedenih parametara, kao što se provodi u ovom momentu, ili - ne raditi ništa dok se ne uvede akreditacija po standardu ISO 17025? A da li laboratorije zaista prave velike greške u radu radeći bez akreditacije, ili rukovodeći se dobrom laboratorijskom praksom uspijevaju zadovoljiti zahtjeve koji se pred njih postavljaju, od momenta formiranja pa do današnjih dana ? Paralela osnovnih načela standarda ISO 17025 i dobre laboratorijske prakse (GLP) Zahtjevi ISO 17025 Cilj akreditacije ISO 17025 je da olakša saradnju između laboratorija i drugih tijela pri razmjeni informacija i iskustava, kao i pri harmoniziranju standarda i procedura. Osnovne tačke standarda ISO 17025:2005 su: a. b. c. d. e. predmet i područje primjene normativne reference, termini i definicije, zahtjevi koji se odnose na menadžment i tehnički zahtjevi. Dobra laboratorijska praksa (Good laboratory practice, GLP) Dobra laboratorijska praksa predstavlja sistem rada koji obezbjeđuje: kvalitet, osigurava organizacione procese i uslove pod kojima se neka istraživanja izvode, nadzor, zapis i izvještaje. Principi GLP danas su prerasli u sistem osiguranja kvaliteta, koji se primjenjuje na sve djelatnosti. Prema smjernicama GLP glavni cilj laboratorijskog rada je izdavanje vjerodostojnih i pouzdanih rezultata analiza koji moraju biti naučno utemeljeni i zakonski odbranjivi. PRINCIPI DOBRE LABORATORIJSKE PRAKSE ISO 17025 Zahtjevi koji se odnose na menadžment: - Sistem menadžmenta, Upravljanje dokumentima, Preispitivanje zahtjeva, ponuda i ugovora, Podugovaranje ispitivanja i etaloniranja, Nabavka usluga i proizvoda, Odnos prema korisniku, Prigovori – Žalbe, Upravljanje neusaglašenim ispitivanjima i/ili etaloniranjima, Poboljšanja, Korektivne mjere, Preventivne mjere, Upravljanje zapisima, Interne provjere – auditi, Preispitivanje od strane rukovodstva - Odgovornosti rukovodioca ovlaštene institucije Odgovornosti direktora ispitivanja Odgovornosti glavnog istraživača Odgovornosti glavnog istraživača Odgovornosti osoblja uključenog u ispitivanje Tehnički zahtjevi-Faktori koji određuju pouzdanost ispitivanja/etaloniranja u laboratoriji: Program osiguranja kvalitete Odgovornosti osoblja zaduženog za osiguranje kvalitete - Prostori za ispitivanje Prostorije za arhiviranje Odlaganje otpada Oprema, materijali i reagensi Oprema Materijali i reagensi Test sistemi: Fizički/hemijski Predmeti za ispitivanje i predmeti za poređenje: Prijem, rukovanje, uzorkovanje i skladištenje Standardne operativne procedure Izvođenje ispitivanja Izvješćivanje o rezultatima ispitivanja Pohranjivanje i čuvanje zapisnika i materijala Osoblje, Uslovi smještaja i radne sredine, Metode ispitivanja i njihova validacija Oprema Sljedljivost mjerenja Uzorkovanje Rukovanje uzorcima za ispitivanje i etaloniranje Osiguravanje kvalitete rezultata Izvještavanje rezultata - Zajednički cilj i jednog i drugog načina rada : dobivanje pouzdanog i upotrebljivog rezultata. - Sva ispitivanja koja se trenutno izvode u laboratorijama, ali i u budućnosti neće se bitnije promjeniti, osim što će za svaku vrstu ispitivanja, počev od uzimanja uzoraka do izdavanja konačnog rezultata, biti propisane procedure kojih se mora pridržavati, a koje podrazumijevaju kompatibilnost sa važećim standardom, - Realno je očekivati da se rezultati ispitivanja neće promijeniti u odnosu na ispitivanja rađena prema postupcima GLP. - Zašto? - Jer su preporuke o načinu rada laboratorija ustaljene, dobro razrađene i naučno dokazane. - Rad na pojedinim uređajima, čak i bez procedura koje propisuje ISO 17025, zahtijeva stalnu kalibraciju instrumenata etalonima koji su ograničenog roka trajanja i koji se i u sadašnjim uslovima redovno obnavljaju, prvenstveno radi sopstvene sigurnosti laboratorije u ispravnost rada uređaja i dobivenog rezultata. - Hoćemo li uvođenjem ISO 17025 bitno mijenjati sam rad i analizu traženog parametra ili ćemo poboljšati organizaciju rada u laboratoriji, a time i učinkovitost rada i smanjiti dosadašnje probleme vezane za tehničko-tehnološke uslove izvođenja ispitivanja, nedostatak resursa, ekonomske, zakonodavne i organizacione probleme? - Uvođenje akreditacije je neminovnost svake laboratorije koja će dosadašnju dobru praksu pretočiti u dokumentovane procedure i uputstva, te uspostaviti uređen sistem planiranja, praćenja, kontrole i analize. - Iz tog razloga navedena problematika i postavljena pitanja zahtijevaju ozbiljnu raspravu i diskusiju na svim nivoima, čime će se iskristalisati odgovori koji će omogućiti premoštavanje nastalog „vakuuma“ u tako važnoj kontroli parametara sigurnosti
© Copyright 2024 Paperzz