Evropa vo dvi`ewe Od farma do trpeza Bezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa Evropska unija Ovaa bro{ura i drugi kratki, jasni objasnuvawa vo vrska so EU mo`ete da najdete na: europa.eu.int/comm/publications Evropska komisija Generalna direkcija za pe~at i komunikacii Publikacii B-1049 Brisel Rakopisot e zavr{en vo juli 2004 godina Ilustracija na korica: LWA-Stephen Welstead/Van Parys Media Katalo{kite podatoci mo`at da se najdat na krajot na ovaa publikacija. Luksemburg: Kancelarija za oficijalnite publikacii na Evropskata zaednica, 2004 ISBN 978-92-79-04818-0 © Evropska zaednica, 2004 Reprodukcijata e dozvolena. Pe~ateno vo porane{na jugoslovenska Republika Makedonija Od farma do trpeza Bezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa Sodr`ina Strategija: od farma do trpeza3 Da se napravi hranata bezbedna: zbir na standardi 5 Procenuvawe na rizikot: nauka za najnovite politiki 9 Da se za~uva zdravjeto na potro{uva~ite: sproveduvawe i kontrola 13 Da se odr`uva informiranosta na potro{uva~ite: etiketirawe za bezbednost 14 Bezbednosta na hranata zapo~nuva na na{ite farmi 17 Bezbedna hrana od celiot svet 19 Nad bezbednosta: kvalitetot i raznovidnosta 20 Bezbedna osnova za raznovidnost i vrvnost 21 Dopolnitelno ~etivo 22 Strategija: od farma do trpeza Celta ne be{e samo da se osiguri deka zakonite za bezbednost na hra nata vo EU se {to e mo`no pos ovremeni, tuku i da se obezbedat {to e mo`no pove}e informacii za potro{uva~ite vo vrska so potenci jalnite rizici i vo vrska so s$ ona {to se prezema za tie da se svedat na minimum. Aktivnostite naso~eni kon podo bruvawe na bezbednosta na hranata ne prekinuvaat, a vo poslednite nekolku godini se slu~i i ogrom na promena. Taa be{e odgovor na zastra{uvawata vo vrska so bezbed nosta na hranata {to bea objavuvani na naslovnite stranici vo devede settite, a se odnesuvaa na infor macii za: bolesta “kravjo ludilo”, hrana zagadena so dioksin, kako i kontaminirano maslinovo maslo. Ne postoi nulta rizik, no EU dava s$ od sebe i toa go pravi preku edna seopfatna strategija za bez bednost na hranata so cel da gi svede rizicite na minimum, vo {to & pomagaat modernite standardi za hrana i higiena, a se iscrtani taka {to gi odrazuvaat najnovite nau~ni soznanija. Bezbednosta na hranata zapo~nuva na farmata. Pravilata se primenuvaat od “farmata pa s$ do trpezata”, bez razlika dali na{ite © Luuk van der Lee/Hollandse Hoogte Evropskite potro{uva~i sakaat sigurna i zdrava hrana. Zada~a na Evropskata unija e da osiguri deka hranata {to ja jademe ima ednakvo visoki standardi za site gra|ani, nezavisno dali e proizvedena doma ili pak doa|a od nekoja druga zemja, od Evropskata unija ili nadvor od nea. Registracijata na `ivot nite ni pomaga da ja sledime na{ata hrana od farmata do trpezata. Od farma do trpeza prehranbeni produkti bile proiz vedeni vo EU ili pak bile uvezeni od nekoe drugo mesto vo svetot. Postojat ~etiri va`ni elementi vo strategijata na EU za bezbednost na hranata: • pravila za bezbednost na hranata i dobito~nata hrana; • nezavisni i za javnosta lesno dostapni nau~ni soveti; • akcija za sproveduvawe na pravi lata i kontrola na procesite; • priznavawe na pravata na potro {uva~ite da mo`at da pravat izbori {to se temelat na celosna informacija vo vrska so toa od kade se dojdeni proizvodite i {to sodr`at tie. Prostor za raznovidnost Bezbednosta na hranata ne podraz bira ednoli~nost. Sistemot za osiguruvawe na bezbednosta na hranata e ednakov za site zemji na EU, no toj ostava prostor za razno vidnost. Ostaven e prostor za tra dicionalnite jadewa i lokalnite specijaliteti. Vsu{nost, EU aktivno promovira raznovidnost i kvalitet. Taa gi za{tituva prepoznatlivite i tradicionalni jadewa povrzani so opredeleni regioni ili so opre deleni metodi na proizvodstvo {to }e onevozmo`i da bidat kopirani od strana na treti lica, a promovira i organsko farmerstvo. Koga }e se priklu~at novite ~lenki Koga edna dr`ava se podgotvuva da & se priklu~i na EU, ~esto treba da napravi golemi i napati skapi napori za da gi usoglasi pravilata i da gi unapredi svoite objekti za prerabotka i upotreba. Naj~esto dr`avata }e dobie finansiska poddr{ka od EU za navremeno da gi sprovede site neophodni promeni. Vo isklu~itelni slu~ai, EU mo`e i da dozvoli i period na tranzicija vo koj nadgradbata treba da se sprovede celosno i po priklu~uvaweto na zemjata vo Unijata. Tokmu zatoa isklu~ocite - {to glavno se odnesuvaat na objekti koi prerabotuvaat meso i riba - vo momentot se primenuvaat vo ^e{kata Republika, Latvija, Litvanija, Ungarija, Polska i Slova~ka. Posledniot rok za zavr{uvawe na ovie prisposobuvawa e dekemvri 2007 godina. Vo me|uvreme, hranata {to doa|a od objekti koi s$ u{te treba da go dovr{at svoeto nadgraduvawe mo`e da bide prodavana samo vo zemjata kade {to se proizveduva. Potro{uva~ite vo taa zemja mo`at lesno da gi prepoznaat ovie proizvodi zatoa {to tie zadol`itelno imaat pe~at koj ozna~uva deka tie poteknuvaat od objekti koi s$ u{te ne se usoglaseni so pravilata na EU. Da se napravi hranata bezbedna: zbir na standardi Prvoto doneseno pravilo za bez bednost na hranata poteknuva u{te od po~etnite denovi od postoeweto na EU. Krizata so bezbednosta na hranata vo devedesettite godini poka`a deka e dojdeno vremeto da se zameni ona {to ve}e stana krpenica od pravila so primena na poedno staven i poseopfaten pristap. Noviot pristap, isto taka, obrnuva pogolemo vnimanie i na rizicite {to proizleguvaat od kontaminira nata dobito~na hrana. • gi postavuva Evropskite vlasti za bezbednost na hranata (EVBH), so koj se smestuvaat pod ist pokriv raznite nau~ni komisii od ovaa oblast i go pravi pojaven proce sot na nau~na procena na rizikot. • go zajaknuva i sistemot za brza trevoga {to Evropskata komisija i vladite na EU go koristat za da dejstvuvaat brzo vo slu~ai na zakani vrz bezbednosta na hra nata i/ili dobito~nata hrana. Rezultatot na toa be{e nov paket na “~ador” zakonodavstvo, poznato pod imeto Op{t zakon za hrana, a toj treba celosno da po~ne da se primenuva vo periodot me|u 2002 i 2005 godina. Ovoj zakon ne gi iscrtuva samo principite {to se odnesuvaat na bezbednosta na hra nata, tuku isto taka: © Sabine Joosten/Hollandse Hoogte • go voveduva i konceptot na "sledlivost”. So drugi zborovi, razli~nite dejnosti povrzani so hrana i dobito~na hrana, bez razli ka dali toa se proizveduva~i, prerabotuva~i ili uvoznici, tie mora da osiguraat deka site dodatoci vo hranata, dobito~nata hrana i sostojkite na hranata mo`at da bidat sledeni dol` celiot sinxir, od farma do trpe za. Sekoja dejnost povrzana so sinxirot mora da bide vo sostojba da go identifikuva svojot doba vuva~, no i koi s$ dejnosti taa gi snabduva. Ovoj pristap e poznat kako "pristap na eden ~ekor nanazad, eden ~ekor nanapred”. Nie sakame hranata za na{ite deca da bide hranliva i zdrava. Od farma do trpeza Proizvoditelite i prerabotuva~ite moraat da se usoglasat i so golem broj pravila {to se odnesuvaat na specifi~ni pra{awa. Celta na sive ovie pravila e da osiguraat deka hranata e bezbedna vo onaa mera vo koja tehnolo{ki toa e mo`no, potro{uva~ite da bidat postojano informirani i da im se ovozmo`i {to e mo`no pogolem izbor. Vo zavisnost od pra{aweto, ova mo`e da zna~i deka EU prifatila edinstven paket standardi ili deka zemjite-~lenki se soglasile da gi prifa}aat standardite na sekoja od niv. Razlikite vo detalite mo`e da ne bidat va`ni dokolku rezultatot e ist. Standardi za hrana i dobito~na hrana Se obrnuva golemo vnimanie {to vleguva vo na{ata hrana koga taa se odgleduva, koga se proizveduva ili koga se prerabotuva. Ova zapo~nuva u{te od dobito~nata hrana, t.e. od ona so {to se hranat `ivotnite od koi poteknuva (ili stanuva) na{a hrana. Zapla{uvawata vo vrska so hranata vo minatata dekada gi naglasija rizicite od zagaduvawe na odredeni vidovi dobito~na hrana, osobeno onie {to se koristat vo intenzivnoto farmerstvo. Kako rezultat na toa, politikite na EU sega se fokusiraat vrz za{titata na ~ovekovoto zdravje i zdravjeto na `ivotnite. Zabraneto e da se prodavaat materijali za dobito~na hrana {to mo`at da pretstavuvaat kakva bilo opasnost za zdravjeto na ~ovekot ili `ivotnite, no i za okolinata. Etiketite mora jasno da poka`uvaat {to to~no kupuva farmerot. Imeno, hemiskite aditivi se zab raneti, osven vo slu~aj koga se odobreni za upotreba vo ishranata. Odobrenieto ozna~uva pred s$ deka e napravena detalna procena od strana na Evropskite vlasti za bezbednost na hranata. No, duri i otkoga EVBH procenile deka e bezbedna, toa ne e dovolno za da garantira deka }e se dozvoli za upotreba. EU edinstveno }e dade svoe odobruvawe za upotreba dokolku e ubedena deka dodatokot ima korisna namena i deka so negova upotreba potro{uva~ite nema da bidat izmameni. Za dodatocite na hranata, kako {to se boite, zasladuva~ite, emulziite, stabilizatorite, zgusnuva~ite i agensite za `elea, se primenuvaat specifi~ni pravila. Drugi pravila upravuvaat so nivoata na minerali i vitamini vo zamenite za hranata, ograni~uvawata na koncentracijata na minerali vo fla{iranata voda, kako i za sostavot na posebnite vidovi hrana. Tie se odnesuvaat na hranata za: bebiwa, za namaluvawe na te`inata, za posebni medicinski nameni i za sportistite. Ovie pra vila ne samo {to naveduvaat {to treba da sodr`i hranata, tuku i {to treba da sodr`at etiketite za sostojkite na hranata. So cel da se izbegne sekakov rizik vo odnos na ~ovekovoto zdravje, EU e ednakvo stroga i vo vrska so koli~estvoto pesticidi ili osta toci od veterinarni lekovi {to ostanuvaat vo hranata i koga taa mu se ponuduva na potro{uva~ot. Upotrebata na hormoni za da se zabrza rastot na `ivotnite e zabraneta. Dokolku sakame hranata da bide bezbedna, `ivotnite od koi taa se dobiva mora da bidat zdravi. EU mo{ne seriozno ja sfa}a potrebata za sledewe na zdravjeto na `ivotnite preku upotrebata na dobri veterinarni praktiki, kako i za da se spre~at pojavi na zarazni bolesti kaj `ivotnite, kako {to se bolesta na ustata i nozete, svinskata treska ili pak pti~jiot grip. No, dokolku se slu~at vakvi pojavi, tie vnimatelno se sledat i se prezemaat ~ekori za spre~uvawe na nivnoto {irewe. Za da se spre~i zarazenite `ivotni da vlezat vo sinxirot na ishrana, site `ivotni i `ivotinski prerabotki mora da gi ispolnat strogite zdrav EU se zalaga za podobruvawe na dobrosostojbata na `ivotnite. © EKA Ponatamu, postojat i standardi za materijalite {to doa|aat vo kontakt so hranata, osobeno plastikata, so cel da se osiguri deka tie nema da ja zagadat hranata. Pravilata na EU dozvoluvaat ozra~uvawe na bilkite i za~inite za da se osiguri mikrobiolo{ka bezbednost. Nekoi zemji-~lenki dozvoluvaat ozra~u vawe na nekoi drugi vidovi proiz vodi so cel da im se prodol`i rokot na traewe ili za da se namalat opasnostite po zdravjeto. Me|utoa, upotrebata na ovaa tehnika e strogo regulirana, i vo sekoj slu~aj ne e {iroko rasprostraneta. Zdravjeto na `ivotnite i nivnata dobrosostojba Od farma do trpeza stveni barawa pred da bidat uvezeni ili pred da se trguva so niv vo Unijata. Isto taka, pravilata na EU nalo`uvaat `ivotnite od farmata da bidat idenitifikuvani za da mo`at podocna da se sledat. Tie mo`e, na primer, zadol`itelno da bidat registrirani, obele`ani ili da bidat pridru`eni so paso{ - vo zavisnost od vidot na `ivotnoto za koe stanuva zbor. Kompjuteriziranata mre`a na vete rinarnite vlasti vo EU im ovoz mo`uva da razmenuvaat informacii vo vrska so dvi`eweto na `ivite `ivotni, semiwata, embrionite, `ivotinskite proizvodi ili `ivo tinskiot otpad vo ramkite na Uni jata. Principot koj e vtemelen vo poli tikata na EU e deka `ivotnoto ne treba da bide podlo`eno na bolka ili stradawe. Istra`uvawata poka `uvaat deka `ivotnite od farmite se pozdravi i proizveduvaat podobra hrana dokolku se ~uvaat dobro i koga se vo mo`nost prirodno da se odnesuvaat. Fizi~kiot stres (na primer od ~uvawe, transportirawe ili kolewe vo lo{i uslovi) mo`e zna~itelno da vlijae ne samo vrz zdravjeto na `ivotnoto, tuku i vrz kvalitetot na mesoto. S$ pogolem broj potro{uva~i od Evropa se zagri`eni vo vrska so dobrosostojbata na `ivotnite od koi go koristat mesoto, jajcata ili mle~nite proizvodi. Ova e odrazeno preku jasnite pravila {to se odnesuvaat na uslovite vo koi mo`at da bidat odgleduvani koko{kite, prasiwata ili teliwata, kako i pri kakvi uslovi `ivotnite od farmata mo`at da bidat transportirani ili ubieni. Ovie pravila redovno se dopolnuvaat so novite nau~ni podatoci. Higiena na hranata i dobito~nata hrana Ispolnuvaweto na standardite za hrana i dobito~na hrana nemaat poenta dokolku hranata se proiz veduva ili se prigotvuva vo nehi gienski uslovi. Niskite standar di na odr`uvawe na higienata na hranata se pokana za {ireweto, na primer, na salmonelata ili lister ijata, a tie bakterii predizvikuvaat truewe. Salmonelata dobiva pomal publicitet otkolku bolesta “kravjo ludilo (BSE), no vsu{nost, e pove}e od zakana: mo`e da se najde vo mnogu proizvodi na hrana kako {to se: sve`i jajca, `ivina, svinsko ili govedsko, {to sekoja godina ubiva nekolku stotici lu|e, a zarazuva desetici iljadi, pa i pove}e. EU ima konkretni pravila koi se odnesuvaat na nekoi od ovie zakani, a ima i higienski pravila za seka kov vid hrana i dobito~na hrana, a`urirani vo ramkite na dopolnu vaweto na pravilata na bezbednost na hranata vo poslednite nekolku godini. Dejnostite povrzani so hranata mora da ja identifikuvaat sekoja to~ka vo procesot na proiz vodstvo {to e kriti~na za bezbed nosta na hranata. Koga edna{ toa }e se napravi, tie }e mora da gi postavat, da gi odr`uvaat i posto jano da vr{at pregled na nivnite bezbednosni proceduri. Dozvoleni se nekoi isklu~oci za malite proizveduva~i ili za onie koi se nao|aat vo pooddale~enite oblasti, a koi gi snabduvaat lokal nite pazari, bidej}i tro{ocite od prezemaweto vakvi merki mo`at da pretstavuvaat zakana za opstanokot na ovie biznisi. Proizvoditelite koi se oslobodeni od ovie higien ski pravila mo`at da gi prodavaat svoite proizvodi samo lokalno i so oznaka koja uka`uva deka voobi~a enite pravila ne se primeneti. Procenuvawe na rizikot: nauka za najnovite politiki Koga ja iscrtuva politika za bez bednost na hranata i za prifatlivo to nivo na rizik EU nosi odluki {to se vtemeleni na cvrsti nau~ni soveti i na poslednite tehnolo{ki dostignuvawa. Evropskata komisija se konsultira so Upravniot komitet za sinxirot na ishrana i zdravje na `ivotnite, vo koj imaat svoi pret stavnici site zemji na EU. Bidej}i postojano se razvivaat novi prehranbeni produkti i novi meto di na proizvodstvo, EU postojano gi procenuva rizicite {to se javu vaat so novite dodatoci na hranata. Evropskite vlasti za bezbednost na hranata (EVBH), osnovani vo 2002 godina, igraat klu~na uloga vo ovie procesi. Ulogata na EVBH Evropskite vlasti za bezbednost na hranata (EVBH) se odgovorni za sovetuvawe na instituciite na EU, osobeno na Evropskata komisija, vo vrska so site nau~ni aspekti na proizvodstvoto na hrana i dobito~na hrana, nivnata prerabot ka i reklamiraweto. Nejzinata rabota pokriva {iroko pole vo koe se vbrojuva hranlivosta, genetski modificiranite organizmi (GMO), zdravjeto na `ivotnite, dobrosos tojbata na `ivotnite i zdravjeto na rastenijata. EVBH im stavaat na raspolagawe na donesuva~ite na odluki vo EU nau~ni dokazi na eden mnogu poefikasen i potransparen ten na~in od porano. © EPA PHOTO/Vassil Donev Testiraweto e klu~en del od proizvodstvoto na bezbedna hrana. Od farma do trpeza [tom EVBH }e obezbedat nau~en sovet, toga{ glavno & ostanuva na Evropskata komisija da odlu~i kako da odgovori. Vladite na EU i Evropskiot parlament na Evropskata komisija & imaat dadeno ovlastu vawe da prezema direktni akcii dokolku rizikot e neposreden. Komisijata mo`e, na primer, vo ovie okolnosti da nametne uslovi pri reklamiraweto na hranata i dobito~nata hrana. Taa mo`e da ograni~i ili duri i da zabrani proda`ba na opredelena hrana ili dobito~na hrana. Vakvi i sli~ni operativni odluki se donesuvaat so zemjite-~lenki vo Postojaniot komitet za sinxirot na ishrana i zdravjeto na `ivotnite. Vnimatelno postapuvawe so genetski modificiranite proizvodi Vnimatelnoto odmeruvawe na rizici te mo`e da se vidi vo na~inot na koj EU & pristapuva na biotehnologi jata. Samo nekolku GMO ili proiz vodi {to se dobieni od GMO se ovlasteni od EU i sekoj od niv ima pominato niz vnimatelen proces na individualna procena od strana na nezavisni nau~nici, sega ve}e vklu~uvaj}i gi i onie koi rabotat so EVBH. Ovie nau~nici zaklu~ile deka ovie GMO ili GM-proizvodi nemaat zasega poznat lo{ efekt vrz ~ovekovoto zdravje. Principot na vnimatelnost Pred da se donese politi~ka odluka vo vrska so toa dali opredelena hrana ili dodatok na hrana e bezbedna za jadewe ili vo vrska so toa dali treba da se dozvoli upotreba na odredena sostojka ili aditiv, EU konsultira nau~ni soveti. Vo upravuvaweto so rizikot EU go primenuva “principot na vnimatelnost”: dokolku ima razumna osnova za somne` deka postoi problem, Komisijata dejstvuva za da go namali rizikot. Taa ne mora da ~eka da dobie dokazi koi }e potvrdat deka navistina postoi rizik. Sekako, ovoj princip ne treba pogre{no da se upotrebuva kako izgovor za za{titna merka. Onamu kade {to nau~nicite nemaat utvrdeno kakva e prirodata na rizikot, tie moraat barem da gi imaat identifikuvano potencijalnite efekti pred da mo`e Komisijata opravdano da go upotrebi principot na vnimatelnost i da prezeme konkretni merki povrzani so hranata ili so proizvodot. Sekoja akcija {to ja prezema Komisijata mora da bide naso~ena samo kon potencijalniot rizik. Taa mora da bide nediskriminatorska - so drugi zborovi, taa mora da ima podednakvo vlijanie vrz site proizvoditeli. Ponatamu, taa mora da bide zasnovana na istra`uvawata na tro{ocite i dobivkite od akcijata i od neuspehot da se dejstvuva. Na krajot, taa treba da se sfati kako privremena, no pritoa treba da se prodol`i so rabotata za da se obezbedat naodi so pogolema nau~na sigurnost. 10 Pred da mo`e da se zapo~ne so kakvo i da e istra`uvawe na genetski modi ficirani proizvodi ili sto~ni hrani, i pred GMO da mo`e da bide pu{ten vo sredinata ili vklu~en vo proizvodot za marketing treba da se dobie odobrenie. Pravilata se isti i za dobito~nata hrana i za hranata za lu|eto i tie imaat desetgodi{no ograni~uvawe na ovlastuvawata. Strogite proceduri vklu~uvaat kon sultacii so {irokata javnost. Edinstven isklu~ok na praviloto “zadol`itelna etiketa” e toga{ koga postoi samo traga od genetski modi ficiran materijal vo sodr`inata na proizvodot, vo koli~ina poniska od minimalnata dozvolena granica. Ovie pragovi uka`uvaat na edna realnost so koja politikata mora da raboti: re~isi e nevozmo`no eden proizvod da bide 100% osloboden od genetski modificiran materijal. Mali tragi od GMO ili GM-proizvo di mo`at da vlezat vo konvencion alnata hrana i dobito~nata hrana vo tekot na odgleduvaweto, berbata, transportot ili prerabotkata. Proizvodstvoto na bezbedna hrana zapo~nuva na farmata. © EC Hranata, sostojkite na hrana ta i etiketite na hranata mora da ozna~uvaat dali proizvodot poteknuva ili sodr`i genetski modificiran materijal, duri i koga upotrebata na tehnologijata ne mo`e da bide detektirana vo kraj niot proizvod, kako {to e slu~ajot so nekoi trpezni masla. 11 Od farma do trpeza © Bilderbox.com Hranata za bebiwa mora da e isklu~itelno zdrava. Finansirawe na istra`uvawata za bezbednosta na hranata • odnosot me|u hranata i zdravjeto; Vo interes na doverlivosta na nauka ta EU tro{i desetici milioni evra godi{no na iznao|awe novi na~ini za prevencija ili brzo otkrivawe na pojava na `ivotinski zarazi, kako i za poddr{ka na rabotata na novi i podobri prinosi. Buxetot, vo iznos od 685 milioni evra, e raspredelen isklu~ivo za kvalitetot na hranata i za istra`uvawa na bezbednosta na hranata za periodot me|u 2002 i 2006 godina. • otkrivawe i kontrola na zakanite za bezbednosta na hranata; Parite glavno se raspredeluvaat za istra`uvawa na: • koga i kade zarazite i alergiite povrzani so hranata naj~esto se slu~uvaat; 12 • sledewe na sinxirot na ishrana; • metodi na analiza; • metodi na proizvodi i tehnologii {to se pobezbedni i ne se {tetni za prirodata; • pozdravi dodatoci na hranata; • na~inot na koj dobito~nata hrana mo`e da vlijae vrz ~ovekovoto zdravje, i • ulogata na faktorite od `ivot nata sredina vrz zdravjeto. Da se za~uva zdravjeto na potro{uva~ite: sproveduvawe i kontrola Evropskata unija od 90-te, isto taka, go ima obnovuvano i tretiot ele ment od svojata strategija za bez bednost na hranata - nejziniot sis tem na osiguruvawe usoglasenost so zakonite za bezbednost na hranata. Izmenite se napraveni taka {to razjasnuvaat koj {to pravi, no i na na~in so koj im se obezbeduva na potro{uva~ite isto nivo na za{tita bez razlika kade `iveat tie. Ima{e promena na fokusot od redovno no slu~ajno izbirawe na primeroci kon obrnuvawe pogolemo vnimanie na izvorite na najgole miot rizik. Rizikot mo`e da bide visok zatoa {to opredelen proizvod bil otkupen vo golemi koli~ini, ili pak zatoa {to proizvodot ili oblasta od koja poteknuva e poznata po toa {to e podlo`na na odredeni zarazi na rastenijata ili `ivot nite. EU, isto taka, po{iroko ja sfa}a bez bednosta na hranata. Vlastite vo EU ne se koncentriraat samo na zagadu vaweto, tuku sega go pro{iruvaat opsegot na nivnite dejnosti za da mo`at posistematski da proveru vaat dali proizvodite se vo soglas nost so barawata za informiranost na gra|anite i so pravilata koi se odnesuvaat za toa {to mo`e, a {to ne mo`e da sodr`i hranata. Kancelarijata za hrana i veteri narstvo (KHV), koja e ogranok na Evropskata komisija so sedi{te vo Grenx, Irska, igra va`na uloga pri potvrduvawe dali se sprovedu vaat pravilata. Timot na KHV, koj e so~inet od okolu 100 inspektori, patuva ne samo niz Evropa tuku i niz svetot, za da proveri dali se postaveni soodvetnite kontrol ni mehanizmi i mehanizmite za sproveduvawe na pravilata. Kako del od ovie “na samoto mesto” proverki, inspektorite mo`at da gi posetat i fabrikite na proizvoditelite ili prerabotuva~ite za da utvrdat dali ovie mehanizmi se efikasni vo praktikata. Dokolku e potrebno, KHV mo`e da isprati inspektori kako odgovor na izbuvnuvawe zaraza vo i von EU. Brz sistem za trevoga Brziot sistem za trevoga za hrana i dobito~na hrana (BSTHDH) im obezbeduva na potro{uva~ite navremeni informacii za novoidentifikuvanite rizici. Koga edna od vladite na zemjite-~lenki na EU }e zabele`i hrana ili dobito~na hrana za koja smeta deka mo`e da go izlo`i potro{uva~ot na rizik, taa ja koristi ovaa mre`a so cel da gi pro{iri informaciite za potencijalniot rizik, kako i za aktivnostite {to treba da se prezemat za da se spre~i vlezot na rizi~niot proizvod vo sinxirot na ishrana. Na ovoj na~in se obezbeduva mo{ne brzo pro{iruvawe na informacijata za odreden rizik niz celata EU, a istovremeno im se ovozmo`uva na vlastite vo drugite zemji da prezemat itni merki dokolku smetaat deka i nivnite gra|ani se izlo`eni na rizikot. Znak za trevoga mo`e da se dade od razni pri~ini, od otkrivawe na salmonela vo mesoto do upotreba na opasni boi vo za~inite, od otkrieno koli~estvo `iva vo ribata do uvoz na hrana od neovlasteni fabriki za prerabotka. Evropskata komisija pretstavuva pristani{te na mre`ata koja gi vklu~uva nacionalnite vlasti i EVBH. Taa gi publikuva informaciite za trevogite na internet. 13 Od farma do trpeza Da se odr`uva informiranosta na potro {uva~ite: etiketirawe za bezbednost Barawata za etiketirawe redovno se a`uriraat za da go odrazat napre dokot na naukata i o~ekuvawata na potro{uva~ite koi ~esto se menu vaat. Neodamne{nite promeni ja odrazuvaat zagri`enosta na javnosta vo vrska so, na primer, BSE (bolesta na kravjo ludilo): potro{uva~ite sakaat da imaat {to e mo`no pois crpni informacii za govedskoto meso {to go kupuvaat. Na etiketite za govedsko meso sega treba da se poso~i kade `ivotnoto se rodilo, kade e odgleduvano, goeno, zaklano i se~eno. © Peter Hilz/Hollandse Hoogte Lu|eto sakaat da znaat i imaat pravo da znaat {to jadat. Pravilata za etiketirawe na hranata go sodr`at ova pravo. Temelniot princip na pravilata na EU za etiketirawe na hranata e deka na potro{uva~ite treba da im bidat dadeni site su{tinski informacii vo vrska so sostavot na proizvodot, proiz voditelot, metodite na skladirawe i podgotovka. Proizvoditelite i kom paniite ja imaat slobodata da obez beduvaat i dopolnitelni informa cii dokolku go sakaat toa, no tie informacii mora da bidat to~ni, da ne gi zbrkuvaat potro{uva~ite i da ne tvrdat deka nekoj vid hrana mo`e da spre~i ili lekuva bolesti. Na potro{uva~ite im e isklu~itelno va`no da dobivaat jasni informacii. 14 Potro{uva~ite, isto taka, sakaat da znaat dali hranata sod`i genetski modificirani proizvodi i da vi dat na etiketata dali sostojkite na hranata mo`at da predizvikaat alergija - drugi pri~ini za neodam ne{nite promeni. Dokolku nekoja hrana sodr`i GM-proizvod, ili pak dokolku proizvod dobien od GM-materijal e vklu~en vo proiz veduvaweto - toga{ etiketata mora toa da go sodr`i. Za sostojkite na hranata va`at spe cijalni pravila. Na primer, prisus tvoto na kinin i kofein vo hranata mora jasno da bide prika`ano. Predizvikot pri dizajniraweto na modernite pravila za etiketirawe na hranata e da se postigne ramnote`a vo davaweto {to e mo`no pove}e informacii na potro{uva~ite, a pri toa da ne se optovari etiketata so informacii koi }e ja napravat te{ka za ~itawe ili za razbirawe. Da se razberat izjavite vo vrska so zdravjeto EU uviduva deka potro{uva~ite ne sakaat samo bezbedna hrana, tuku sakaat da znaat i koi proizvodi se hranlivi. U{te pove}e, golemata hranlivost ima s$ pogolema va`nost za politikata na EU za zdravjeto na lu|eto. Prekumernata debelina se {iri. Zdraviot re`im na ishrana e va`en element vo prekinuvaweto na ovoj trend. EU nema namera da upravuva so toa {to jadat lu|eto ili da go diktira nivniot stil na `iveewe, tuku nejzinata uloga e da & pomogne na evropskata javnost da donesuva odluki {to se temelat na informiranost, i da osiguri deka informaciite se vistiniti i se temelat na naukata. Rabotata na Evropskata komisija na ova pole vklu~uva i utvrduvawe na vidot na informacii za hranlivost koi mo`at da se koristat od strana na proizvoditelite (kako {to se upo trebata na terminite “so niska masle nost” ili “so golemo prisustvo na ce luloza”), kako i postavuvawe na sis tem za ovlastuvawe na upotrebata na informacii povrzani so zdravjeto. Za{tita od alergii predizvikani od hrana i od netolerantnost na opredeleni vidovi hrana Brojot na naselenieto koe strada od alergii predizvikani od hrana ili koe ima netolerancija na opredeleni vidovi hrana (na kikiritki ili laktoza, na primer) s$ pove}e se zgolemuva. Pribli`no 8% od decata i 3% od vozrasnite stradaat od alergii predizvikani od hrana ili pak od netoleran cija na odredeni vidovi hrana. Podobrite etiketi im pomagaat na ovie lu|e da gi izbegnuvaat onie vidovi hrana ili sostojki vo hranata koi kaj niv predizvikuvaat reakcija. Vo minatoto ne be{e zadol`itelno na etiketata da se istaknat sostojkite od kakov i da e me{an sostav, a koi so~inuvaat pomalku od 25% od krajniot proizvod. Od 2005 godina site sostojki mora da bidat istaknati na etike tite. Ima mo{ne ograni~en broj na otstapki od ova pravilo, no vo odnos na sostojkite za koi se znae deka se potencijalen izvor na alergii ili netolerancija moraat da bidat istaknati na etiketite. 15 Od farma do trpeza Reformirawe na pristapot na EU sprema zemjodelstvoto Zaedni~kata zemjodelska politika (ZZP) otsekoga{ se stremela da ja garantira bezbednosta na hra nata {to ja jademe. Me|utoa, vo ranite godini golem akcent be{e stavan na osiguruvaweto deka EU ima dovolno hrana i vo nepovolnite i vo povolnite godini. Taa, isto taka, cele{e kon obezbeduvawe na stabilen prihod za farmerite preku garantirawe deka sekoga{ }e ima pazar za plasman na nivnite proizvodi, duri i koga toa zna~e{e otkupuvawe i skla dirawe na vi{okot. Kako {to odminuvaa godinite, ovoj pristap stana preskap, proizveduva{e “reki” od vi{ok mleko i vino, i “planini” od vi{ok govedsko meso i puter koi bea kupuvani, skladirani i vo odreden stepen i uni{tuvani na tro{ok na EU. Eden od na~inite na koj EU se osloboduva{e od ovie vi{oci be{e preku niven izvoz po subven cionirani ceni so cel da se prodadat po poniski ceni na svetskite pazari. Golem broj na golemi izvozni kompanii smetaa deka ovaa konkurencija ne e pravi~na i deka ja naru{uva svetskata trgo vija. Zemaj}i gi predvid ovie pritisoci, kako i tro{ocite od pro{iruvaweto, bea vovedeni serija reformi. Bea postaveni principi i granici za dolgoro~no tro{ewe vo dokument poznat kako “Agenda 2000”. Isto taka, vo 2003 godina be{e dogovoren i ogromen paket na reformi. Subvenciite za izvoz bea namaleni. Sevkupniot efekt be{e da gi natera farmerite vo EU da se potpiraat pove}e na pazarite i da im se dade pogolem pottik za proizvodstvo koe ne e {tetno ili e “prijatelski naso~eno” kon prirodata. Sega farmerite imaat i pogolema sloboda da proizveduvaat {to sakaat, zatoa {to finansiskata pomo{ {to ja dobivaat ne e povrzana so proizvodstvoto tuku so po~ituvaweto na prirodnata sre dina, so standardite za zdravjeto i dobrata sostojba na `ivotnite, kako i so nivnite individualni finansiski potrebi. “Agendata 2000” be{e i presvrtna to~ka vo postavuvaweto na ruralniot razvoj kako del od zemjodel skata politika. Vo idnina, buxetot na ZZP s$ pove}e }e se koristi za da se osiguri deka ruralniot na~in na `ivot e odr`liv - na primer, preku sozdavawe novi rabotni mesta vo ruralnite oblasti i preku odr`uvaweto na sredinata za lu|eto da mo`at vo nea da u`ivaat. 16 Bezbedosta na hranata zapo~nuva na na{ite farmi Postojat pove}e od 10 milioni farmeri vo EU. Toa pretstavuva 5,4% od vkupnata vrabotenost. Farmerstvoto generira pove}e rabotni mesta vo okolnite zaednici i vo prerabotkata na hrana i dobito~na hrana. Golem del od hranata {to ja jademe doa|a od farmite vo EU. Kako reakcija na nedostigot od hrana za vreme i po Vtorata svetska vojna, Zaedni~kata zemjodelska politika na EU (ZZP) prvi~no ohrabruva{e, pred s$, proizvodstvo na mnogu hrana so cel da se zadovolat potrebite. Vo {iroki ramki ka`ano, kolku pove}e proizveduvaa farmerite tolku pogo lema finansiska poddr{ka dobivaa. So tekot na vremeto, ovaa politika sozdade vi{ok na nabavka so visoki tro{oci za dano~nite obvrznici i ponekoga{ go ima{e efektot na kanalizirawe na finansiskite sredstva do farmerite koi realno nemaa potreba od tie sredstva. Uo~uvaweto na ovoj problem se pok lopi so zgolemenata zagri`enost za toa dali ZZP ohrabruva intenzivni metodi vo farmerstvo koi gi zgole muvaat rizicite za zagrozuvawe na bezbednosta na hranata. Ova nametna reforma na ZZP, a koja ozna~uva premin od isplati za proizvodstvo to kon direktni isplati na farme rite za poddr{ka na nivnite pri hodi. Dopolnitelnata prednost na © Reporters I mladite ruralni zaednici se zna~ajni. 17 Od farma do trpeza © EKA Vremiwata se menuvaat i za evropskite farmeri. ovoj pristap e vo toa {to pla}awata mo`at da bidat upotrebeni kako pottik za farmerite da: • prifatliv tro{ok za dano~nite obvrznici; • proizveduvaat bezbedna hrana vo higienski uslovi; • dozvoluvawe na drugite zemji da imaat pravi~en pristap na nivnite proizvodi i hrana na pazarite na EU; • gi odr`uvaat standardite na dobrosostojba na `ivotnite; • konkurentna prehranbena indust rija. • koristat metodi koi ne se {tetni za prirodata, i • promoviraat odr`liva ruralna ekonomija. Ovoj nov pristap se smeta za naj dobro sredstvo za kombinirawe na mnogubrojni celi: • razumni prihodi za farmerite; • pravi~ni ceni i bezbedna hrana so visok kvalitet za potro{uva~ite; 18 EU sega pove}e otkolku vo minatoto mu dava prednost na kvalitetot nas proti kvantitetot, kako i na uloga ta i prihodite za individualnite farmeri. Na primer, EU obezbeduva poddr{ka za farmerite koi sakaat da u~estvuvaat vo {emite koi se dizajnirani za da go podobrat i da go osiguraat kvalitetot na zem jodelskite proizvodi i procesite na prerabotka. Bezbedna hrana od celiot svet te{ko i skapo za zemjite vo razvoj, i zatoa za niv obezbeduva tehni~ka pomo{ koja }e im pomogne da gi ispolnat potrebnite standardi. Ovaa poddr{ka mo`e posredno da im donese polza na zemjite koi se obiduvaat da gi podobrat nivnite standardi za hranata i zdravjeto, na takov na~in {to }e go namalat brojot na smrtnite slu~i prediz vikani od zagadena hrana i voda. Sekoja godina vo zemjite vo razvoj pribli`no dva milioni deca umi raat od tie pri~ini. EU ponekoga{ e obvinuvana za upotreba na dosega najvisoki stan dardi za hranata kako sredstvo za spre~uvawe na uvozite. Toa ne e vis tina: EU napravi politi~ki izbor da ne pravi kompromis so pravilata za bezbednost na hranata. Toa va`i vo ista mera i za zemjite-~lenki na EU i za drugite zemji koi sakaat da izvezuvaat vo EU. Bezbednosta na hranata zapo~nuva na farmata, bez razlika od kade i da doa|a taa. EU, isto taka, pridonesuva so kam pawi za podigawe na svesta {to gi ohrabruvaat potro{uva~ite na EU da kupuvaat proizvodi na “pravi~na trgovija” - so drugi zborovi vidovi hrana koi ne se samo bezbedni tuku i doa|aat od proizvoditeli na koi im e isplatena pravi~na cena i koi bile prigotvuvani i prerabotuvani od strana na rabotnici koi se tre tirani pravi~no. Ponatamu, EU raboti zaedno so drugite zemji vo me|unarodnite organizacii na iscrtuvaweto na soodvetnite me|unarodni pravila za bezbednost na hranata, osobeno zatoa {to najpravi~noto re{enie e postavuvawe standardi od ednakvo visoko nivo niz celiot svet. Toa im olesnuva na zemjite da izvezu vaat vo EU, kako i na prehranbenata industrija na EU da izvezuva svoi proizvodi vo drugite delovi od sve tot. Vo ovaa rabota, EU sekoga{ se stremi da gi ostvari najvisokite mo`ni standardi, ne samo za bezbed nosta na hranata tuku i za za{tita na `ivotnata sredina, ruralniot razvoj, odr`livoto proizvodstvo i dobrosostojbata na `ivotnite. EU uviduva deka ispolnuvaweto na ovie standardi mo`e da bide © Tom Stuart/Van Parys Media EU pretstavuva najgolemiot uvezuva~ na hrana vo svetot i najgolemiot pazar za uvoz na hrana od zemjite vo razvoj. Taa uvezuva dobito~na hrana, hrana, rastenija i `ivotni od preku 200 zemji. Farmite i proiz voditelite na hrana od neevrop skite zemji koi izvezuvaat vo EU moraat da gi po~ituvaat oprede lenite principi za bezbednost na hranata, onaka kako {to se pri menuvaat vo EU. Na granicite na EU se vr{at proverki za da se spre~i provlekuvawe na nebezbedna hrana. 19 Koga }e bidat izvezeni vo EU, ovie rak~iwa }e bidat vnimatelno provereni. Od farma do trpeza Nad bezbednosta: kvalitetot i raznovidnosta Potro{uva~ite vo EU sakaat bez bedna hrana, no sakaat i kvalitetna hrana. Ponatamu, tie sakaat EU da gi po~ituva razli~nite kulturi i kujni {to postojat vo ramkite na nejzi nite granici. EU toa go po~ituva i zatoa utvrdi ~etiri “logotipovi za kvalitet”. Dvata logotipovi za za{titna ozna ka za poteklo (protected designations of origin - PDO) i za{titeni geografski obele`ja (protected geographical indications - PGI) se odnesuvaat na onie zemjodelski ili prehrambeni proizvodi koi se cvr sto povrzani so odreden region ili mesto. Koga prozivodot go nosi logotipot PGI, toj ima specifi~na karakteri stika ili reputa cija vrzana za nekoe odredeno podra~je, a najmalku edna faza od neg oviot proces na proizvodstvo, pre rabotkata i podgotovkata se slu~ile na toa podra~je. Primeri za toa se: ”Clare Island Salmon”, “Arancia Rossa di Sicilia” i ”Dortmunder Bier”. Toa zna~i deka edinstvenite preh ranbeni produkti koi mo`at da gi koristat tie imiwa se lososot od ostrovot Kler vo Irska, crvenite portokali od Sicilija i pivoto od oblasta Dortmund vo Germanija bidej}i istite zadovoluvaat odre deni specifikacii za kvalitet. Proizvodot koj go nosi logotipot PDO ima provereni karak teristiki koi mo`at da proizlezat samo od prirodnata sredina i 20 sposobnosta na proizveduva~ite vo regionot kade se proizveduva i so koj e povrzan. Primeri se: “Huile d’olive de Nyons”, “Quei-jo Serra da Estrella” i “Shetland lamb”. So drugi zborovi, samo maslinovoto maslo od priznaenoto podra~je vo blizinata na Nions vo Francija, sireweto od imenuvanoto podra~je Sera da Estrela vo Portugalija i jagne{koto od ostrovot [etland vo [kotska, koga gi zadovoluvaat to~no opredel enite barawa mo`at da se kvalifi kuvaat za upotrebata na toj logotip. Logotipot zagaranti rano tradiciona len specijalitet (traditional speciality guaranteed - TSG) se koristi za proizvodi so razli~ni obele`ja i za proizvo di koi ili sodr`at tradicionalni sostojki ili pak se proizvedeni so koristewe na tradicionalni meto di. Me|u proizvodite vo ovaa grupa se: lebot “Kalakukko”, pivata “Jamón Serrano” i “Kriek”. Tie se registri rani vo Finska, [panija i Belgija. Logotipot za organsko poteklo (organic farming) zna~i deka preh ranbenite produkti se proizvedeni so koristewe na odobreni organski metodi koi ja po~ituvaat `ivotnata sredina i visokite stan dardi za ~uvaweto na `ivotnite. Zemjodelcite posebno go odbegnu vaat koristeweto na sinteti~kite pesticidi i hemiskite |ubriva. Bezbedna osnova za raznovidnost i vrvnost Bezbednosta na hranata zna~i minimizirawe na rizikot. Unijata mo{ne seriozno ja sfa}a svojata odgovornost za upravuvaweto i kon troliraweto na rizikot na posto jano promenliviot globalen pazar na hrana. Taa gi donesuva svoite odluki vtemeleni vrz osnova na naukata koja e transparentna za site, bez razlika dali stanuva zbor za nau~nici, farmeri, proizvoditeli na hrana ili potro{uva~i. Vo isto vreme, EU veruva deka stan dardite za bezbednosta na hranata treba da go unapredat, a ne da go ograni~uvaat izborot i kvalitetot. Celta ne e da se popre~i inovaci jata ili da se homogenizira {iro kiot spektar na vidovi hrana koi se nao|aat na evropskite pazari, tuku da gi postavi osnovnite standardi na bezbednost {to }e slu`at kako temel na koj kvalitetot i vrvnosta }e rastat i }e se razvivaat. Rizikot nikoga{ nema da mo`e da se iskoreni vo celost. Me|utoa, preku postavuvaweto visoki standardi, preku postojano procenuvawe na rizikot i preku sledeweto na naj dobrite raspolo`livi nezavisni nau~ni soveti, EU }e mo`e da pot tiknuva najsovremena politika za bezbednost na hranata. © EC Pro{irenata EU zna~i pogolema raznolikost, no so isti standardi. 21 Od farma do trpeza Dopolnitelno ~etivo Bela kniga za bezbednost na hranata: europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/library/pub/pub06_en.pdf Glasot na potro{uva~ot (spisanie za politikata na potro{uva~ite vo EU): europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/library/pub/index_en.html Veb-stranica na Evropskata komisija za bezbednost na hranata: europa.eu.int/comm/food/index_en.html Veb-stranica na Evropskata komisija za zemjodelie i hrana: europa.eu.int/comm/agriculture/foodqual/index_en.htm Veb-stranica na Evropskite vlasti za bezbednost na hranata: efsa.eu.int Veb-stranicata na brziot sistem za trevoga za hrana i dobito~na hrana: europa.eu.int/comm/food/food/rapidalert/index_en.htm 22 Evropska komisija Od farma do trpeza Bezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa Edicija Evropa vo dvi`ewe Luksemburg: Kancelarija za oficijalnite publikacii na Evropskata zaednica ISBN 978-92-79-04818-0 Bezbednosta na hranata e vrven prioritet na Evropa. Strogite pravila na EU bea dopolnitelno zajaknati vo 2000 godina so cel da se osiguri deka hra nata {to ja konsumiraat Evropejcite e ekstremno bezbedna. Noviot pristap e pointeraktiven: nabavkite i prehranbenite produkti vnimatelno se sledat od farmata pa s$ do trpezata. Vlastite na EU vnimatelno gi procenuvaat rizicite i sekoga{ se stremat da go iznajdat najdobriot mo`en nau~en sovet pred da vovedat zabrani ili pred da dozvolat vlez za opredelen proizvod, opredelena sostojka, aditiv ili GMO. Ova se odnesuva na site nabavki i vidovi na prehranbeni produkti, bez razlika na toa dali doa|aat od EU ili nadvor od nea. Bezbednosta ne podrazbira ednoli~nost. EU promovira raznovidnost zas novana na kvalitet. Evropskiot zakon gi {titi tradicionalnite jadewa i proizvodi {to poteknuvaat od specifi~nite regioni taka {to im ovozmo`uva na gra|anite da gi razlikuvaat originalnite jadewa od nivnite kopii. Evropskata unija s$ pove}e gi ohrabruva svoite farmeri da se fokusiraat na kvalitetot - ne samo na prehranbenite produkti, tuku i na ruralniot razvoj. EU, isto taka, go po~ituva i pravoto na potro{uva~ot da ima pristap i izbor zasnovan na informiranost. Taa poddr`uva javni debati, bara da se koris tat informativni etiketi i gi publikuva nau~nite soveti {to gi dobiva, s$ so cel da im obezbedi doverba na gra|anite vo hranata {to ja jadat. 23 Drugi informacii vo vrska so Evropskata unija Pojdete na internet Informacii na site oficijalni jazici na Evropskata unija se dostapni na veb stra nicata Europa: europa.eu Dojdete da nè posetite Niz cela Evropa postojat stotici lokalni informativni centri na EU. Adresata na najbliskiot informativen centar }e ja najdete na veb stranicata: europa.eu.int/ comm./relays/index_en.htm Javete ni se ili obratete ni se pismeno EVROPA DIREKT e slu`ba koja odgovara na va{ite pra{awa za Evropskata unija. Mo`ete da stapite vo kontakt preku besplatniot telefonski broj: 00 800 6 7 8 9 10 11 (ili nadvor od EU na telefonot {to se pla}a: (32-2) 299 96 96), ili po pat na elektronska po{ta preku europedirect.europa.eu Informacii i izdanija za Evropskata unija na angliski, makedonski i albanski jazik mo`ete da dobiete na slednive adresi: Informativen centar na Evropskata unija Mar{al Tito, 12 1000 Skopje Tel. 02/3248-531 Faks.02/3248-501 Internet: www.delmkd.cec.eu.int E-mail: delegation-fyrmacedonia-info@ec.europa.eu Informativna to~ka na EU - Gostivar Bra}a Ginovski 61 1230 Gostivar Tel. 042/218-167 Faks. 042/218-167 E-mail: gostivar@cig.org.mk Informativna to~ka na EU - Ko~ani Rade Kratovce 1 2300 Ko~ani Tel. 033/274-045 Faks. 033/279-962 E-mail: info@kocani.gov.mk Informativna to~ka na EU - Kumanovo 11 Oktomvri bb 1300 Kumanovo Tel. 031/432-650 Faks. 031/432-650 E-mail: kumanovo@cig.org.mk Informativna to~ka na EU - Veles Panko Bra{nar 1 1400 Veles Tel. 043/232-406; lok. 226 Faks. 043/232-966 E-mail: veles@cig.org.mk Informativna to~ka na EU - Kavadarci Mar{al Tito bb 1430 Kavadarci Tel. 043/416-107 Faks. 043/416-107 E-mail: opka@mt.net.mk Informativna to~ka na EU - Bitola 1 Maj bb 7000 Bitola Tel. 047/232-800 Faks. 047/232-800 E-mail: bitola@cig.org.mk Informativna to~ka na EU - Tetovo JNA bb 1200 Tetovo Tel. 044/333-910 Faks. 044/333-910 E-mail: info@tetovo.gov.mk Evropski dokumentacionen centar Ekonomski Fakultet, Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij” Krste Misirkov bb 1000 Skopje Tel. 02/3286-835 Faks. 02/3118-701 Internet: www.eccf.ukim.edu.mk E-mail: valentina@eccf.ukim.edu.mk Pretstavni{tva na Evropskata komisija i kancelarii na Evropskiot parlament ima vo site zemji na Evropskata unija. Isto taka, Evropskata komisija ima delegacii i vo drugite delovi na svetot. Evropska unija Zemji-~lenki na Evropskata unija (2007) Zemji-kandidatki MK NA-59-04-540-MK-C ISSN 1022-8233 EU, isto taka, go po~ituva i pravoto na potro{uva~ot da ima pristap i izbor zasnovan na informiranost. Taa poddr`uva javni debati, bara da se koristat informativni etiketi i gi publikuva nau~nite soveti {to gi dobiva, s$ so cel da im obezbedi doverba na gra|anite vo hranata {to ja jadat. 16 Bezbednosta ne podrazbira ednoli~nost. EU promovira raznovidnost zasnovana na kvalitet. Evropskiot zakon gi {titi tradicionalnite jadewa i proizvodi {to poteknuvaat od specifi~nite regioni taka {to im ovozmo`uva na gra|anite da gi razlikuvaat originalnite jadewa od nivnite kopii. Evropskata unija s$ pove}e gi ohrabruva svoite farmeri da se fokusiraat na kvalitetot - ne samo na pre hranbenite produkti, tuku i na ruralniot razvoj. 6 Bezbednosta na hranata e vrven prioritet na Evropa. Strogite pravila na EU bea dopolnitelno zajaknati vo 2000 godina so cel da se osiguri deka hranata {to ja konsumi raat Evropejcite e ekstremno bezbedna. Noviot pristap e pointeraktiven: nabavkite i prehranbenite produkti vni matelno se sledat od farmata pa s$ do trpezata. Vlastite na EU vnimatelno gi procenuvaat rizicite i sekoga{ se stremat da go iznajdat najdobriot mo`en nau~en sovet pred da vovedat zabrani ili pred da dozvolat vlez za opredelen proizvod, opredelena sostojka, aditiv ili GMO. Ova se odnesuva na site nabavki i vidovi na prehran beni produkti, bez razlika na toa dali doa|aat od EU ili nadvor od nea.
© Copyright 2024 Paperzz