juli 2010 broj 57 www.ffrm.org.mk cena: 50 den. Podgotovka na @itnite kombajni „kle^ovce”: 50% pogolem prinos [TETNICI KAJ PRASKATA Rasadot star 60 dena - najkvaliteten Po^ituvawe na princiPite kvalitet i profit Ri^ard Deminik Zadrugite klu^ za uspehot UREDNI^KI ZBOR SODR@INA FFRM Izmeni na IPARD programata Po patot so oblacite Do`dovite me nateraa da razmisluvam za klimatskite promeni i kako toa }e se odrazi vrz zemjodelskite kulturi. Golem broj na stru~waci i eksperti istaknuvaat deka kli mata se menuva i mo`e dosta negativno da vli jae i vrz zemjodelstvoto. Od druga strana do`dovite me nateraa da razmisluvam na izrekata „Po patot so oblaci te”. ^esto pati koga ja spomenuvame ovaa misla sakame da istakneme deka ne znaeme kade se dvi`ime i dozvoluvame samiot pat da ne dvi`i. Toa ~esto pati se slu~uva i vo zemjodelstvo to. Dezorganizacijata, obedinuvaweto i komu nikacijata so nadle`nite institucii ~esto pati doveduvaat do razli~ni problemi vo zem jodelstvoto. Doa|a `etva, povtorno farmerite se soo~u vaat so problemite so cenata i nekontroli raniot uvoz na p~enica od sosedstvoto. Doa|a berbata na grozjeto. Vinariite ne odamna istaknaa deka imaat golema zaliha, taka {to i toa mo`e da dovede do revolt kaj farmerite. Pra{awe e dali site involvirani strani (farmeri, biznismeni, vladini i nevladini institucii) }e dovedat do re{avawe na prob lemite ili povtorno problemite }e ostanat samo na debatni emisii i razgovori po mini sterstva. Federacijata i nejzinoto novo rakovodstvo najavi podsektorsko organizirawe i re{avawe na problemite. Toa e dobar poteg i se nadevam deka toa realno i }e se implementira. No, sepak najva`na e dobra komunikacija, organizacija i realno pr ezentirawe na problemite bez nikakvi manipulacii i provokacii. Samo na vakov na~in }e go opredelime na{iot pat i nema da dozvolime da se dvi`ime PO PATOT SO OB LACITE. Gradinarstvo Rovka zemja – mazen kompir Spisanieto „Moja zemja” iz leguva mese~no i e vo sop stvenost na Federacijata na farmeri vo Republika Makedonija. Prviot broj izle ze kako organizaciski bilten na FFRM vo april 2003 godina, a od dekemvri 2006 se distribuira kako mese~no specijalizirano spisanie za zemjodelstvo i ruralen razvoj. 14 Ovo{tarstvostvo Od gornici do sortni kru[i P~elarstvo Rabotilnica za dorabotka na vosok za p^elni sandaci 16 25 Sto~arstvo Na 10 juli po [esti pat „Denot na odgleduva^ite na ovci i kozi“ 32 Spisanieto e finansiski poddr`ano od [vedskata agencija za me|unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewa ta od farmerite vo [vedska na farmerite vo Make donija preku proektot Poddr{ka na zemjodelskite zdru`enija vo Republika Makedonija - SFARM. So po~it, Biljana Petrovska - Mitrevska Moja zemja Juli 2010 Izdava~: FFRM Medija Ul. Gigo Mihajlovski Br. 3, 1000 Skopje Tel/Faks: 02 3099042 e-mail: mojazemja@gmail.com Broj na `iro smetka: 250-0050000485-38 Invest banka 380-1-645333 001-46 Prokredit banka Izvr{ en direktor i glaven i odgovoren urednik Trajan Dimkovski trajan.dimkovski@ffrm.org.mk 6 Urednik Biljana Petrovska Mitrevska biljana.petrovska@ffrm.org.mk Novinari Antoanela Dimitrievska Zamenik urednik Makedonka Baldazarska domenmk@gmail.com Stru~ni sorabotnici prof. d-r Dragi Tanevski, prof. d-r Zlate Arsov, Biqana Mihailovska, Savka Markudova, Agron Halimi Marketing i distribucija Blagoj~e Najdovski 070/937132 blagojche.najdovski @media.ffrm.org.mk Sorabotnici Marija \o{eva Kova~evi} Martin Traj~ev Eleonora Veljanoska Foto vest - naslovna Blagoj~e Najdovski Dizajn: Brigada dizajn - Skopje Pe~ati: Propoint Skopje Lektor Verica Nedelkoska Po~ituvani ~itateli, site sugestii, zabele{ki, pra{awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra}ate na mail adresite navedeni vo impresumot. So toa }e vlijaete na kvalitetot na sodr`inata i }e dobiete informacii za Va{e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili razvoj na sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{uvate. RUBRIKA Novo rakovodstvo na FFRM Nadnaslov NASTANI Andrija Sekulovski, nov pretsedatel na Pi{uva: Biljana Petrovska-Mitrevska FFRM S Delegati na vondrednata sednica na Generalno sobranie ektorsko re{avawe na problemite i gradewe na zaedni~ki stavovi za zemjodelskite problemi. Ova e glavnata aktivnost na ~ija realizacija }e raboti noviot Upraven odbor na Federacijata na farmerite vo RM i noviot pretsedatel na FFRM, Andrija Sekulovski. „Najva`no vo naredniot period e vistinski da posvetime vnimanie na problemite i da napravime makedonskoto zemjodelsko proizvodstvo da bide konkurentno na doma{niot i na stranskite pazari. Jas istaknuvam deka }e gi zastapuvam interesite na site ~lenovi na FFRM i }e rabotam na pravilno re{avawe na problemite vo zemjodelstvoto”, veli Andrija Sekulovski. Imeno, noviot pretsedatel e farmer koj se zanimava so proizvodstvo na jabolka vo prespanskiot region. Toj i negovoto semejstvo egzistiraat edinstveno od ovoj biznis. Sekulovski e nazna~en za pretsedatel od noviot Upraven odbor na FFRM koj zasedava{e na krajot od ovoj mesec. \oko Danailov i prethodniot Upraven odbor se razre{eni od nivnite funkcii na incijativa i barawe na 2/3 od ~lenstvoto na FFRM. ^lenovi na Upravniot odbor ^lenovi na Upraven ODBOR Andrija Sekulovski, Qubojno, Prespa Stevan~e Jordanoski, Ma`u~i{te, Prilep Goce Celeski, Ohrid [erafedin Ahmedovski, Urni{te - Dolneni Vasil Pinderov, Pirava- Valandovo Aleksandar Ristovski, Negotino Vasil Mitev, Borievo, Strumica Na}o Kimov, Valandovo Todor Mu{evski, [tip 4 | MOJA ZEMJA Mitko Sara{ov, [tip Suzana Dimitrievska, Mustafino, Sveti Nikole Aleksandar Stojanovski, Lopate, Kumanovo Nedim Kasami, Gorna Bawica, Gostivar Memet Sinani, Kamewane, Tetovo Nuredin Abduli, Pr{avce, Tetovo Vidoe Zafirovski, Gostivar Ba{kim @aku, Struga Nadnaslov RUBRIKA Godi{en sostanok na Mre`ata na mladi farmeri NASTANI Mladite - dragocen resurs za razvoj na zemjodelstvoto Doma}ini – mladite farmeri od strumi~kiot region Pi{uva: Eleonora Veljanoska D ru`ewe, zabava, diskusija za toa kolku mladite se involvirani vo zemjodelstvoto. Ova bea glavnite temi na Godi{niot sostanok na Mre`ata na mladi farmeri koj se odr`a na po~etokot na juni pod mototo „Denot na mladite farmeri”. Na sredbata be{e istaknato deka formiraweto na Mre`ata na mladi farmeri pred tri godini go opravdalo nejzinoto postoewe i pridonelo za nivno organizirawe i vklu~uvawe vo zemjodelstvoto. Pritoa be{e potencirano deka mladite farmeri se dragocen resurs za razvojot na ekonomijata i, voop{to, na op{testvoto. „Mladite vo zemjodelstvoto direktno se involvirani vo mal procent, mo`e da se ka`e 10 procenti. Dodeka indirektno, 90 otsto od mladite se vklu~eni vo zemjodelstvoto kako semeen biznis, osobeno vo ruralnite sredini na koi osnovna dejnost im e zemjodelstvoto. No, problem e {to mladite nemaat golem interes da se zanimavaat so zemjodelstvo i gi napu{taat ruralnite sredini. Od druga strana, zemjodelski subvencii kako i EU fondovite vo golema mera gi poddr`uvaat mladite farmeri, me|utoa za da se dojde do niv e mnogu te{ko, ne samo za mladite, tuku i za site zemjodelci”, veli Sa{o Krcoski, pretstavnik od bitolskiot region vo nacionalniot tim na Mre`ata na mladi farmeri. Glavna cel na Mre`ata na mladi farmeri na Makedonija e motivirawe na mladite za nivno aktivno vklu~uvawe vo zemjodelstvoto, kako i razvivawe na liderski ve{tini, timska rabota, komunikacija i edukacija me|u mladite farmeri. „So drugi zborovi, na{a namera e zemjodelstvoto kako zna~aen stopanski segment {to pove}e da se dobli`i do mladinata, {to zna~i mladite da gledaat na ovoj sektor kako na svoja perspektiva i idnina, kako na profitna granka, a ne kako na na~in za pre`ivuvawe”, veli Krcoski. Sledni aktivnosti na Mre`ata se razgleduvawe na profilite od ~lenovite, nivnite ve{tini i potrebi so {to pravilno }e se raspredelat ~lenovite vo predvidenite aktivnosti, a i }e se sogledaat nivnite potrebi so {to bi se napravile aktivnosti koi im se potrebni na mladite vo Mre`ata za postignuvawe na nivnite celi. Olgica Burovska od Dobrejci kaj Strumica, Daniel Petkovski od Probi{tip, Dejan Joleski od Kadino, Prilepsko, Pece ^avdarovski od Bitola i Sadik Havziu od gostivarskoto selo Negotino se proglaseni najdobri farmeri Dru`eweto prodol`i na Kole{inskite vodopadi Strumica STAVOVI So cel poefikasno da se iskoristat sredstvata, FFRM bara Federacijata na farmerite vo RM vo izminatiot period rabote{e na razgleduvawe na IPARD programata i od samite razgovori so farmerite i od analizite napraveni od Oddelenieto za politika i razvoj proizlegoa golem broj zaklu~oci koi se dostaveni do nadle`nite institucii za izmenuvawe na IPARD programata. Izmeni na IPARD programata V rz osnova na na{ite sogleduvawa od teren, Federacijata smeta deka e potrebno da se napravat odredeni izmeni vo IPARD programata so cel taa poefikasno da se sprovede i podobro da se iskoristat sredstvata. Vo merkite koi se odnesuvaat na investicii vo primarnoto zemjodelstvo i diverzifikacija vo zemjodelstvoto, Federacijata smeta deka treba da se napravat pomestuvawa na najmalata vrednost na prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na proektot koja momentno iznesuva 5.000 evra. Ako izgovorot na Ministerstvoto za zemjodelstvo e deka pogolem del od merkite se isklu~eni od nacionalnata programa za ruralen razvoj zatoa {to se predvideni vo programata IPARD, toga{ i ovaa programa treba da se adaptira na uslovite i kapacitetite na farmerite za da mo`e da se zamenat ovie merki i da se investira na farmite. Ako zememe predvid deka pogolemiot del od na{ite farmi se mali, toga{ nie gi isklu~uvame ovie farmi od investiciska poddr{ka. Farmerite velat deka investicija i od 2.000 evra mo`e mnogu da pridonese za modernizacija na na{ite farmi. Isto taka, ovaa minimalna vrednost e poprifatliva kaj farmerite za da mo`at finansiski da ja obezbedat celosno i za da mo`at da baraat povrat na polovina iznos. Vo odnos na pribirawe na dokumentacijata, farmerite se sret6 | MOJA ZEMJA Pi{uva: Marija \o{eva- Kova~evi} naa so mnogu problemi osobeno okolu grade`nite dozvoli za farmite i ekolo{kite dozvoli. Iako ministerot za transport i vrski najavi re{avawe na problemot so grade`nite dozvoli preku izmeni na zakonskata ramka, sepak dosega sè u{te nema napraveno ni{to, a ve}e se zboruva za vtor povik na ovaa programa. Integriranite dozvoli vo sviwarstvoto i `ivinarstvoto se u{te eden segment so koj farmerite treba da se soo~at za da mo`at da apliciraat za ovaa programa. Nekoi od farmerite koi ve}e podnele aplikacija za dobivawe na integrirana ekolo{ka dozvola ~ekaat i pove}e od edna godina, a za da stignat do nejzinata izrabotka pla}aat i po 2.000-3.000 evra. Vo realizacijata na prviot povik, isto taka, be{e uvideno deka golem broj dokumenti treba da se obezbedat direktno od ministerstvata, no ne i od nivnite podra~ni edinici. Spored Federacijata, toa dopolnitelno ja uslo`nuva procedurata i poradi toa treba da se osposobat i da se ovlastat i podra~nite edinici na mati~nite ministerstva da gi izdavaat istite dokumenti. Ako se ovozmo`i vakviot pristap, }e se za{tedi vo vreme i patuvawe na farmerite. Vo odnos na brojot na grlata, Federacijata smeta deka minimalnata brojka kaj ovcite treba da se namali i taa da iznesuva 150 soglasno na{ite uslovi i kapaciteti na ov~arskite farmi. Spored posledniot zemjodelski popis, so ov~arstvo se zanimavaat okolu 8.400 semejstva, a vkupniot broj na ovci e pribli`no 800.000. Toa podrazbira deka prosekot e pomal od na{ata barana suma ili 95 ovci/zemjodelsko stopanstvo. Isto taka, i kriteriumot za brojot na kravite treba da se namali od deset na sedum kaj individualnite zemjodelski stopanstva poradi slu~uvawata vo govedarstvoto i potrebite od negovo zakrepnuvawe. Vo ovoj sektor imame namalen broj na grla, bidej}i farmerite gi prodavaat ili kolat. Vo nekoi delovi od Programata imame propi{uvawe na kriteriumi koi se pogolemi i od pravilnicite kako {to e onoj za za{tita na farmskite `ivotni. Vo nego e regulirana samo gustinata za teliwata, sviwite i koko{kite, a vo IPARD programata stoi da bide minimum 5 m2 povr{ina za odgleduvawe na edna molzna krava, 1,4 m2 za molzni ovci i kozi, {to go nema vo nitu eden zakon ili pravilnik. Ona {to treba da se po~ituva spored Zakonot za blagosostojba na `ivotnite e `ivotnoto da ima dovolno prostor da mo`e da gi pravi osnovnite dvi`ewa. Ova se samo del od problemite so koi se soo~ija farmerite vo prviot povik i ako ne se napravat modifikacii na IPARD programata vo odnos na kriteriumite, povtorno mo`eme da o~ekuvame mala zainteresiranot i iskoristenost na sredstvata i vo sledniot povik. Evropskite zemjodelski lideri pobaraa EVROPSKA UNIJA Formirawe na Evropska agencija za trgovija so hrana Pi{uva: Martin Traj~ev, pretstavnik na FFRM vo EU F ormirawe na Evropska agencija za trgovija so hrana koja }e gi sledi pazarnite tekovi, transparentnosta vo trgovskite praktiki i }e osigura podobra i poramnomerna raspredelenost na sredstvata po dol`ina na celiot prehranben sinxir. Ova e baraweto na evropskite zemjodelski lideri za vreme na `estokata debata koja se vode{e vo najgolemata lobi-organizacija „Kopa-Ko`eka” za podobruvawe na lo{ata siutacija vo koja se nao|aat zemjodelcite od EU. Kako del od strukturata na ovaa agencija bi bil i zemjodelski pravobranitel koj bi presuduval vo slu~aj na sporovi me|u site igra~i vo sinxiri. Za vreme na debatata be{e pobarano da se promenat pravilata za konkurencija vo delot za zemjodelstvoto za da mo`at zadrugite kolektivno da pregovaraat so supermarketite, a so toa da se podobri situacijata so niskite otkupni ceni. Pretsedatelot na „Kopa-Ko`eka”, Paolo Bruni, predupredi deka evropskite zemjodelci i potro{uva~i se soo~uvaat so zgolemena cenovna nestabilnost za zemjodelski i maloproda`ni proizvodi naveduvaj}i deka farmerite denes primaat 20% od krajnata cena koja ja pla}aat potro{uva~ite, za razlika od pred 10 godini koga taa cifra bila 30%. Kako osnovna pri~ina za ovaa situacija toj ja navede maksimalnata kupovna mo} na grst otkupuva~i i supermarketi. Od strana na „Kopa-Ko`eka” be{e pobarano od Evropskata komisija da vovede fer dogovorni praktiki na nivo na Unijata. Vo me|uvreme, evrobirokratite vo Brisel budno ja sledea sostojbata, seriozno gi sfatija preporakite na „KopaKo`eka” i vo sklop na rabotata na takanare~enata Visoka grupa za mleko i mle~ni proizvodi vmetnaa del od barawata na „Kopa-Ko`eka”. Na Evropskata komisija, Visokata grupa i prepora~a da napravi analiza za mo`nosta od voveduvawe na kolektivno pregovarawe od strana na organizaciite na proizvoditeli i promena na pravilata za za{tita na konkurencijata, zadol`itelni dogovori i zgolemuvawe na transparentnosta na prehranbeniot sinxir. Vo izve{tajot na t.n. Visoka grupa be{e navedeno i deka nivnite preporaki mo`at bidat primeneti vo site zemjodelski potsektori. JULI 2010 | 7 MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [UMARSTVO I VODOSTOPANSTVO Kako do pokvalitetno mleko so povisoka cena? E den od na~inite za re{avawe na problemite vo proizvodstvoto kaj zemjodelcite ~ii pos ledici se reflektiraat vrz postignuvawe na ekonomski opravdani otkupni ceni e sledewe to na sovetite i preporakite dadeni od strana na stru~nite lica. Sovetodavnite uslugi na Agencijata za pottiknu vawe na razvojot na zemjodelstvoto (APRZ) se diza jniraat i se obezbeduvaat preku: prakti~na primena na nau~nite i tehni~kite soznanija naso~eni spored potrebite na pazarot; jaknewe i sorabotka na zem jodelskite zdru`enija; poddr{ka vo sproveduvaweto na vladinite programi i merki nameneti za individu alniot zemjodelski sektor; vospostavuvawe i primena na informativni sistemi vo funkcija na podobruvawe na mo`nostite za sledewe na zemjodelskite aktivnos ti i razmena na informacii so ~initelite vo agrokom pleksot. Eden od na~inite preku koj APRZ gi obezbeduva sovetodavnite uslugi e preku t.n. „sovetodavni pak eti”. Sovetodaven paket pretstavuva zbir od srodni ve{tini i znaewa naso~eni kon pomagawe na zem jodelcite pri nekoj poseben problem ili zaedno da se postigne nekoja specifi~na cel so namera toa da se spodeli so zemjodelcite. Sovetodavnite paketi se dizajniraat spored prethodno utvrdeni problemi na teren, kaj samite zemjodelci, odnosno ovoj princip pretstavuva davawe na sovetodavni uslugi vodeni spored potrebite na klientite, a toa vo slu~ajot se zemjodelcite. APRZ vo momentov raspolaga so slednive sovetodavni paketi: • Govedarstvo - Higiena na mleko • Proizvodstvo na kvalitetna sila`a • Ov~arstvo - Podobreni tehnologii za proizvod stvo na mleko 8 | MOJA ZEMJA • Ov~arstvo - Podobreni tehnologii za proizvod stvo na meso • Kozarstvo - Podobreni tehnologii za proizvod stvo na mleko • Reproduktivno iskoristuvawe na sviwite • Integralna za{tita i optimalna ishrana vo proizvodstvoto na domati pod plastenici • Za{tita na kompir • Odgleduvawe na jabolka • Odgleduvawe na sliva • Cve}arstvo - odgleduvawe na GERBERA SP. i CHRISANTHEMUM SP. • Dobra p~elarska praktika Sekoj sovetodaven paket ima vremetraewe vo zavis nost od proizvodstvenata sezona na odredena kultura ili sto~arsko proizvodstvo kako i od brojot na is planiranite sesii potrebni za sproveduvawe. Za sekoj od paketite postoi pi{an tehni~ki materijal namenet za zemjodelcite vo vid na pamflet, bro{ura, kalendar i sl. So cel transferot na znaewa i ve{tini da stigne do pogolem broj korisnici i kvalitetot na toj trans fer da bide na visoko nivo, eden sovetodaven paket se sproveduva vrz t.n. rabotna grupa na zem jodelci. Kako optimalen broj za formirawe na edna rabotna grupa mo`e da se smeta od 5 do 15 ~lena. Rabotna grupa na zemjodelci pretsta vuva neformalna grupa na proizvoditeli koi se vklu~eni vo proizvodst voto na ista kultura ili doma{ni `ivotni i koi gi spodeluvaat, pove}e ili pomalku, istite prob lemi. Sekoj ~len treba da bide aktiven i pos veten kako i da prisust vuva na site prakti~ni i teoretski sesii. Zatoa se prepora~uva grupata da bide sostavena od ~lenovi koi `iveat vo isto selo ili vo sosedni sela. Grupata od svoite redovi izbira t.n. „fokus farma” odnosno doma}in kaj kogo }e se izvr{uvaat sesiite od sovetodavniot paket. Takviot ~len od grupata dava soglasnost deka }e obezbedi pristap do potrebnite kapaciteti na svojata farma kade {to }e se odvivaat pokazno-demonstrativnite aktivnosti od sesiite na sovetodavniot paket. Za re{avawe na problemite od proizvodstveniot proces zemjodelcite mo`at vo sekoe vreme da se obra tat do APRZ koja vo momentov ima 30 rabotni edinici i 42 disperzirani kancelarii rasprostraneti niz ce lata dr`ava. SOVETODAVEN PAKET „Kvalitet i higiena na mlekoto” Osnovni celi na ovoj sovetodaven paket se: • Podobreni praktiki za higiena na mlekoto • Namaluvawe na brojot na bakterii vo mlekoto • Povisoka otkupna cena za surovoto mleko Mlekarnicite baraat kvalitetno surovo mleko, a farmerite sakaat da postignat povisoka otkupna cena. Kvalitetot na mlekoto e tesno povrzan so higienata na mlekoto. Vo Zakonot za bezbednost na hranata i nego voto dopolnuvawe sekoj proizvoditel na hrana se obvr zuva da posveti golemo vnimanie pri proizvodstvoto, prerabotkata, transportot i distribucijata na hrana. Za da se ispolnat celite na sovetodavniot paket, preduslov e farmerite da bidat zapoznaeni so tri os novni raboti: • kako se klasira mlekoto • kako se formira otkupnata cena • koi se standardite za kvalitet na surovo kravjo mleko KLASIRAWE NA MLEKOTO Surovoto kravjo mleko se klasira vo odnos na vk upniot broj na bakterii i vkupniot broj na somatski kletki. STANDARDI ZA KVALITET NA SUROVOTO KRAVJO MLEKO • Vkupniot broj bakterii da ne bide pogolem od 3.000.000 na ml/mleko • Somatski kletki ne pove}e od 400.000 na ml/ mleko • Negativen test za prisustvo na antibiotik i drugi inhibitori • Kiselosta ne treba da bide povisoka od 7,6˚YN • Da nema dodadeno voda, odnosno to~kata na mrznewe da ne e povisoka od -0,530˚S • Da ne sodr`i kolostralno mleko (da ne se koris ti mleko osum dena po oteluvaweto) • Gustinata da se dvi`i vo granicite od 1,027 do 1,035 kg/m3 • Minimum 3,2% mle~na mast • Minimum 2,8 % proteini • Minimum suvi materii bez mast 8,5% i da se doka`e deka nema dodadeno voda • Mlekoto treba da ima karakteristi~na boja, miris i vkus • Mlekoto treba da e oladeno na 8˚S ili pomalku ili da e primeno vo mlekarnicata vo rok od dva ~asa po molzeweto. REALIZACIJA NA PAKETOT Sovetodavniot paket zapo~nuva so formirawe na rabotna grupa na zemjodelci. Site zainteresirani zem jodelci, zdru`enija, zadrugi, mesni zaednici ili koj bilo drug vid na formalno ili neformalno zdru`uvawe mo`at da formiraat rabotna grupa i da pobaraat prezentacija na sovetodavniot paket vo najbliskata kancelarija na Agencijata za poddr{ka na razvojot na zemjodelstvoto. Sovetnicite na Agencijata na teoretski i prakti~en na~in im go prenesuvaat znaeweto i ve{tinite za pravil no postapuvawe na farmata pri procesot na proizvod stvo na mleko. Isto taka, vr{at edukacija za sanitacija i higiena vo farmata. Sesiite se odr`uvaat vo termin koj{to e prethodno dogovoren pome|u sovetnikot i ~le novite vo rabotnata grupa. Vremetraeweto na sesiite e vo zavisnost od vidot i namenata na sesijata i trae od 1 do najmnogu 3 ~asa. Po sekoja sesija farmerite-u~esnici vo grupata dobivaat soodveten sovetodaven pe~aten materijal so soveti i preporaki vo vid na letok ili bro{ura. Sovetodavniot paket e besplaten, a edinstveniot tro{ok e za izvr{uvawe na analizite od zemenite probi, dokolku toa go pobaraat farmerite od grupata. Vo ~etirite dosega{ni sovetodavni sesii odr`ani vo bitolskiot, kumanovskiot, gevgeliskiot i vo gosti varskiot region, rezultatite bile golemi. Za mnogu kus period vo farmite koi gi primenuvale preporakite na sovetnicite bil zabele`an drasti~no namalen broj na bakterii vo mlekoto. Srpskiot minister Dragin vo dvodnevna oficijalna poseta na Makedonija M akedonskoto ministerstvo za zemjodelstvo }e gi prenese svoite iskustva na kolegite od srp skoto ministerstvo za zemjodelstvo, so cel pobrza implementacija na evropskite standardi vo zemjodel stvoto. Ova go izjavi ministerot za zemjodelstvo, Qup~o Dimovski, po sredbata so svojot srpski kolega, Sa{a Dragin, vo Agencijata za fin ansiska poddr{ka i ruralen razvoj. „Nie mo`ebi sme eden ili dva ~ekora ponapred od Srpskata pla te`na agencija i zatoa MZ[V na Republika Makedonija sesrdno }e izleze vo presret na koe bilo ba rawe na srpskoto ministerstvo vo delot na prenesuvawe na iskustva ta od na{eto dosega{no rabotewe i eventualnite gre{ki {to na{ata strana gi ima napraveno za da ne se povtorat i kaj niv”, re~e minis terot Dimovski, dodavaj}i deka so srpskiot minister }e se razgovara za regionalnata sorabotka. Dvete ministerstva dosega imaat odli~na sorabotka koja }e prodol`i i vo id nina. Dvajcata ministri prisustvuvaa i na poribuvaweto na Ohridskoto Ezero so endemi~niot vid ohridska pastrmka. Vo vodite na ezeroto bea pu{teni 400 iljadi edinki ohrids ka pastrmka od godina{niot mrest, podmladok odgledan po ve{ta~ki pat vo novoizgradenite kapacite ti na Hidrobiolo{kiot institut vo Ohrid. Ministerot Dimovski pojasni deka se raboti za treto po red por ibuvawe na Ohridskoto Ezero so pastrmka ovaa godina, vo ramkite na tekovnite aktivnosti predv ideni so programata na MZ[V. „Ministerstvoto posvetuva maksimalno vnimanie na ovie ak tivnosti, bidej}i na{ata ocenka e deka mora po sekoja cena da ja za{ titime pastrmkata, kako endemski tip vo vodite na Ohridskoto Eze ro. Vo celost }e se pridr`uvame i kon zabranata za ribolov i stopa nisuvawe so vodite na ezeroto, so cel da se za{titi pastrmkata”, re~e ministerot Dimovski. Toj istakna deka prisustvoto na ministerot za zemjodelstvo na Srbija na poribuvaweto mu dava po{iroka dimenzija na nastanot, bidej}i takvite aktivnosti se od interes na po{irokata zaednica. juli 2010 | 9 STO^ARSTVO Ri~ard Deminik, pretsedatel na AFDI, Gorna Normandija, Francija Zadrugite Interprofesija – tipi~no za Francija. Toa zna~i sednuvawe i dogovarawe na ista masa na proizvoditelite, na prerabotuva~ite i na industrijalcite koi vr{at prerabotka... [to pretstavuva AFDI? - AFDI e organizacija na francuskite zemjodelci i za me|unaroden razvoj, formirana vo 1975 godina od ~etiri golemi profesionalni zemjodelski organiza cii. Stanuva zbor za zemjodelski komori formirani od zemjodelci, sindikati, zadrugi, banki i osiguritelni kompanii, a koi postoele i prethodno. Denes nacional nata struktura na AFDI ja so~inuvaat 14 regionalni organizacii i pet organizacii na nivo na departman. Na dr`avno nivo ima 6.000 ~lenovi, individualni zem jodelci, koi `iveat od zemjodelstvoto i pla}aat ~le narina od 30 evra godi{no, dodeka profesionalnite zemjodelski zdru`enija, zadrugi, banki, osiguritelni kompanii, pla}aat kotizacija od minimum 250 evra pa nagore. Inaku, korenite na vakvoto organizirawe se pottik nati od gladot {to ja zafati Afrika vo 1973 g. Vsu{ nost, so tie kontakti stanavme svesni deka za da im se pomogne na afrikanskite farmeri da ja nadminat taa kriza treba da sorabotuvame podolgoro~no, odnosno da gi poddr`ime pri nivniot razvoj. l lKoi Zemjodelecot mora da mo`e pove}e da prodava blagodarej}i na postoeweto na zadrugata, otkolku {to bi mo`el da prodava dokolku raboti individualno. Toa ne zna~i deka sekoga{ }e mo`e da se prodava po povisoka cena, no sekoga{ }e ima garancija deka proizvodot }e bide prodaden. Pi{uva: Makedonka Baldazarska 10 | MOJA ZEMJA se celite na va{ata organizacija? - Imame dve celi. Prvata e da sorabotuvame so zemjo delcite-partneri od razli~ni zemji na nivnite proek ti, zaradi ostvaruvawe na celite koi se zacrtani vo konkretniot proekt. Vtorata cel, odnosno misija, se odnesuva na toa da se podigne svesta kaj naselenieto i odgovornite za toa koi se problemite na zemjodelci te vo sopstvenata zemja i da se ovozmo`i iznao|awe na nivno re{enie. Da pojasnam, na{ata cel i pri~inata poradi koja sme ovde ne e da se preslika primerot na Francija i ona {to nie go primenivme za nadminuvawe na problemite na francuskite farmeri da se napravi vo drugite zemji na ist na~in, tuku da ponudime mo`ni na~ini na iznao|awe na re{enie. Zna~i, celta e zaedno da razmisluvame so federaciite na farmeri i zemjo delskite organizacii za toa kako mo`eme da se organi zirame i kako mo`e da pridoneseme za sozdavawe na ed na podobra sostojba. l So Makedonskata federacija potpi{avte Memoran dum za sorabotka. [to zna~i toa? Koi se pridobiv kite od vakvoto zdru`uvawe? - Sre}ni sme {to imame mo`nost da sorabotuvame so Makedonija i tokmu poradi toa go potpi{avme memoran dumot za sorabotka so na{iot partner – FFRM. Ne sme tuka da nametneme kakva bilo politika ili na~in na rabotewe. Glavnata cel na ovaa sorabotka e da dademe poddr{ka na organizaciite na farmeri. Vo toj pogled na{ite aktivnosti se odnesuvaat na razli~ni domeni, me|utoa sekoga{ odgovaraat na potrebite na organiza ciite na farmeri ili na samite farmeri. ^lenovite na AFDI se pred sè farmeri, taka {to koga sme na te ren se trudime da diskutirame so farmerite, da gi slu{neme i razbereme nivnite potrebi. Smetame deka klu~ na uspehot Mle~na kriza Prodadi za da proizvede{ - Mislam deka sostojbata e ista re~isi sekade zatoa {to koga e pro let imame pogolem izbor na hrana i normalno deka }e imame i pogolemo koli~estvo na mleko. I toa, vsu{nost, sozdava edna razlika pome|u proiz vodstvoto i potro{uva~kata. Mlekoto e mnogu poevtino otkolku vo zimski ot period, zatoa {to mlekoproizvoditelite go prerabotuvaat vo mleko vo prav i puter, koi{to pomalku se vrednuvaat otkolku sireweto ili jogur tot. Pazarot se otvori. Vsu{nost, toa e idejata na EU da ovozmo`i slobod no cirkulirawe na dobrata, taka {to ima proizvodi koi doa|aat odnadvor i golema razmena me|u samite zemji koi gi proizveduvaat. Za vreme na mle~nata kriza od edna strana imavme nametnati kvoti, a od druga, mora{e da se adaptira ponudata na pobaruva~kata za cenata da go zadovoluva i proizvoditelot i potro{uva~ot. Toa be{e ona {to gi naluti mlekoproizvoditelite koi smetaat deka se nao|aat vo paradok salna situacija. I zatoa {to se trudevme taa cena da bide prifatliva za dvete strani, se soo~ivme so golema konkurencija na me|unarodniot pazar, zatoa {to i na svetskiot pazar ima{e zgolemeno proizvodstvo {to dovede do pad na cenite. Nie se rakovodime od oficijalnata Povelba za dobri sto~arski prak tiki, koja e sozdadena od dr`avata i francuskite mlekoproizvoditeli i sekoj od farmerite izraboti buxet spored prethodno utvrdeni standardi. Povelbata se odnesuva na toa koi standardi se primenuvaat i vo nea vle guvaat site odredbi koi se odnesuvaat na kvalitetot na proizvodstvoto, sanitarnite uslovi koi mora da bidat ispolneti i voedno na blagosostoj bata na samite `ivotni. Osnovnoto pravilo na Povelbata e: prodadi za da proizvede{! Na{ite mlekari, ~lenki na zadrugata „Agril”, se trudat da proizvedat kvalitetno, a nie da obezbedime plasman na toa proizvodstvo. Patem davame sekakov tip na uslugi za zemjodelcite, surovini, soveti ili nekoi potrebni materijali. e bi mo`ele uspe{no da rabotime n dokolku ne znaeme to~no kakov e kon tekstot, kakva e realnata sostojba vo zemjata vo koja rabotime, koi se niv nite problemi i vo kakva sostojba se nao|aat. Prviot pristap na ovaa so rabotka e razmenata na idei i na is kustva so farmerite i vospostavuva we vrska so koja{to }e mo`e da se pribli`at kon nivnata problemati ka i }e mo`e da im pomognat so sove ti za da gi re{at svoite problemi. Va`no e farmerite da sfatat deka treba da se obedinat, bidej}i taka }e imaat golema politi~ka va`nost i }e mo`at samite da se izborat za svoite prava. l Sega na Balkanot ste prisutni samo na Kosovo i vo Makedonija. Imate li intencija za sorabotka i so drugi zemji? - Ne znam. Bi sakal ovaa sorabot ka da se odr`i. Inaku, organizaci jata AFDI sorabotuva prete`no so afrikanskite zemji, nedovolno raz vienite zemji i zemjite vo razvoj, zna~i zemji kako Kolumbija, Kosovo, Ukraina, Makedonija, zemji koi sega se vo razvoj i koi ne se tolku lo{i vo taa nasoka. Da pojasnam, po~navme so zemji vo razvoj i na po~etokot so rabotkata se sostoe{e vo objasnuva we na osnovnata tehnika na obrabot ka na zemjata. Sega rabotime mnogu na poleto na obuka na zemjodelcite i farmerite i vo pogled na nivnoto organizirawe. Vsu{nost, toa e glav nata cel i pri~inata poradi koja sme vo Makedonija i vo Kosovo, odno sno rabotime na olesnuvawe na pro cesot na kreirawe na zdru`enija na zemjodelci i farmeri. l Spomenavte deka zemjodelcite vo Francija si formirale svoja banka. Dali toa zna~i deka }e gi sovetuvate na{ite zemjodelci i na toa pole? - Toa bi bilo dobar sovet. Bankata vo Francija funkcionira na baza na zaemi, bidej}i ne mo`e da se razvie zemjodelstvoto bez finansiska pod dr{ka, taka {to bi bilo dobar sovet da se oformi banka od toj tip. l Dali taa banka, vo sporedba so drugite, raboti so poniski kamatni stapki za zemjodelcite? - Vo osnova, da. Postojat takvi poevtini zaemi i poniski kamatni stapki, no dr`avata pomaga tie da se odr`at i da bidat vo interes na zemjodelcite. Porano bankata po stavuva{e povisoki kamatni stapki, no nie, zemjodelcite, se izborivme za nivno namaluvawe. Sega, kamatni te stapki se dvi`at okolu 4% (iako variraat so inflacijata). lVo Makedonija kooperativite ne za`iveaja poradi nedostig na doverba. Kako se spravuvate so ovoj problem? - ]e odgovoram na pra{aweto so primer od Kosovo, kade {to raboti me od 2003 godina. Po ovoj odreden period vo Kosovo ima zadrugi koi dobro funkcioniraat. Zna~i, lu|eto imaat doverba vo zadrugite. Zadru gata sekoga{ zna~i eden ~ovek, eden glas. I bi potenciral deka sozdava weto na zadrugite e navistina klu~ na uspehot zatoa {to so ogled na toa so kolkava povr{ina raspola gaat zemjodelcite vo ovie zemji, mi slam deka nema drug izlez, osven da se raboti vo ramki na zaedni~ka or ganizacija. I pokraj goleminata na farmite, pove}e ne e mo`no sekoj da raboti individualno. [to i da na pravi edna zadruga za da bide efi kasna, nema da ja ostvari filozo fijata poradi koja e sozdadena ili idejata {to le`i vo zadnina, tuku treba da odgovori na odredeni eko nomski kriteriumi. Ova zna~i deka zemjodelecot mora da mo`e pove}e da prodava blagodarej}i na postoe weto na zadrugata, otkolku {to bi mo`el da prodava dokolku raboti individualno. Toa ne zna~i deka sekoga{ }e mo`e da se prodava po povisoka cena, no sekoga{ }e ima garancija deka proizvodot }e bide prodaden. juli 2010 | 11 GRADINARSTVO Podgotovki za rasad za kromid Rasadot star 60 dena – najkvaliteten Optimalen period za seidba e od 25 avgust do 10 septemvri. Za najkvaliteten standarden rasad se smeta onoj koj vo vremeto na rasaduvawe e so starost od 50 do 60 dena, so dobro oformeni 3-4 lista, so visina na stebloto 10-15 sm, a debelina od 0,3 do 0,6 mm. Pi{uva: dipl. in`. agr. Savka Markudova E dna od najzastapenite gradinarski kulturi vo gevgeliskiot region e kromidot, koj se odgleduva kako zimska kultura, me|utoa podgotovkite za rasad se u{te vo tekot na letnite meseci koga temperaturata e mnogu visoka. Za da se namali rizikot od uginuvawe na rasadot po rasaduvaweto, pojava koja se slu~uva vo poslednite godini poradi lo{ite klimatski uslovi i slabiot korenov sistem na kromidot, neophodno e da se primenat niza agrotehni~ki merki i da se stimulira razvojot na korenoviot sistem, za da se podobri ishranata na rastenijata, da se regenerira i aktivira po~venata mikroflora. So toa }e se ovozmo`i rastenijata dobro da se vkorenat do pojavata na niskite temperaturi i uspe{no da prezimat. Za dobivawe na kvaliteten rasad za kromid (koj se see u{te vo tekot na avgust) gi dostavuvame slednite preporaki do farmerite: • • • • Pravilen izbor na sorta – sorti koi se prisposobeni na na{ite klimatsko-po~veni uslovi i davaat dobri rezultati; Da koristat kupen sertificiran semenski materijal, a ne doma{no proizvedeno seme zatoa {to nekoi od bolestite mo`at da opstanat i da se prenesat poradi neprimeneta za{tita vo tekot na proizvodniot proces na seme i neizvr{ena dezinfekcija na doma{niot semenski materijal. Osven toa, poradi neprimenuvawe na prostorna izolacija mo`e da dojde do pojava na vkrstuvawe na razli~ni sorti. Zapazuvawe na optimalen rok za seidba i 12 | MOJA ZEMJA • • • • • • • • rasaduvawe e eden od va`nite preduslovi za dobivawe visok kvalitet na standardnoto proizvodstvo. Seidba da se izvr{i vo optimalniot period za seidba, od 25 avgust do 10 septemvri; Da koristat pregoreno arsko |ubre ili kvalitetna gradinarska po~va kako supstrat vo leata, a ne pesokliv mil, koj ne ja zadr`uva vlagata i |ubrivata i da ne se koristi isto mesto sekoja godina za postavuvawe na lei; Da postavat zasen~uvawe na rasadot za ostvaruvawe na povolni klimatski uslovi i za{tita od grad i silni do`dovi, kako i strani~ni ogradi za za{tita od doma{ni `ivotni; Da ja zapazat normata na seewe na semeto vo rasad so 2-3 gr/m2; Da vospostavat pravilen vodno-vozdu{en re`im vo rasadoproizvodstvoto so redovno i pravilno navodnuvawe (vo ranite utrinski ili docnite popladnevni ~asovi i vodata da navleze do nivoto na korenot, a ne samo povr{inski); Da se postavat visoki lei za podobar voden re`im (za oceduvawe na vodata); Da vr{at redovno plevewe na rasadot za da se otstranat trevite koi mu se konkurenti na rasadot; Da vr{at redovna preventivna za{tita na • • rasadot so najmalku 1-2 polivawa vo korenot i dve prskawa (spored preporakite od Sovetodavniot paket); Da koristat biostimulatori i kristalni |ubriva so zgolemeno koli~estvo na fosfor za forsirawe na razvojot na podobar korenov sistem, za podobro vkorenuvawe, za balansirana i podobra ishrana; Poslednoto navodnuvawe i |ubrewe da se izvr{i 2-3 dena pred rasaduvaweto, so Podgotovka za tretirawe na rasadot so biostimulator specijalni „antistres” |ubriva, zaradi podobro prifa}awe i namaluvawe na stresot po rasaduvaweto. Za najkvaliteten standarden rasad se smeta onoj koj vo vremeto na rasaduvawe e so starost od 50 do 60 dena, so dobro oformeni 3-4 lista, so visina na stebloto 10-15 sm, a debelina od 0,3 do 0,6 mm. Postar i pogolem rasad za rasaduvawe vo tekot na zimsko-proletniot period doveduva do formirawe na predvremena pojava na cvetni stebla namesto na lukovici. Znaej}i ja ovaa nepo`elna pojava koja e pri~ina za namaluvawe na kvalitetot na proizvodstvoto, proizvoditelite na kromid upotrebuvaat mal rasad za rasaduvawe. Od druga strana, pak, mnogu mal i nedovolno iskalen rasad, koj ima slab korenov sistem i mala v{mukuva~ka mo}, mo`e da ne bide prifaten po rasaduvaweto i da ugine vo tekot na zimskiot period. Rasaduvawe na kromidot Lukovicite stasuvaat rano, vo tekot na maj, pa poradi toa se mnogu atraktivni ne samo za doma{niot, tuku i za stranskiot pazar. Iskornat rasad pred rasaduvawe Kontrolna i tretirana varijanta so biostimulator (Pogolemata dol`ina na celoto rastenie, na glavniot koren i na korenoviot sistem e preduslov rastenijata da bidat dobro vkoreneti i da prezimat vo tekot na zimskiot period) JULI 2010 | 13 GRADINARSTVO Na nivite vo Ska~inci, Vele{ko Rovka zemja – mazen kompir Mnogu e va`no zemjata da bide rovka – od toa zavisi dali kompirite }e bidat mazni i dali }e imaat ubava forma i golemina. Vo sprotivno,}e bidat krivi i neprivle~ni za kupuva~ite Pi{uva: Antoanela Dimitrievska K on krajot na maj i vo tekot na celiot juni pazarite se preplaveni so ubavi, mazni, svetlokafeavo-`olti kompiri. Me|u brojnite prodava~i na vele{kiot pazar se zapoznavme so 74-godi{niot ~i~ko Angel Burov i negovata sopruga Ru`a koi na proda`ba nudat ubavi mazni kompiri so pravilna forma i golemina. „Od dete se zanimavam so zemjo delstvo. Im pomagav na roditelite. Se slu~uva{e ponekoga{ i da prespieme po bav~ite”, vaka ja zapo~na svojata prikazna ~i~ko Angel. „Kompir odgleduvam na niva od ~etiri dekari vo selo Ska~inci, na dvaesetina kilometri od Veles. Iako mnogu godini `iveam vo Veles, sè u{te ja obrabotuvam svojata niva vo rodnoto selo, osobeno otkako ostanav bez rabotata vo BRAKO”, raska`uva ~i~ko Angel. Toj so zadovolstvo ja objasnuva celata postapka od podgotovka na zemjata do dobivawe mlad kompir podgotven za na pazar. „Zemjata se ora prvpat naesen i povtorno naprolet. Potoa se branuva, odnosno se sitni so t.n. brana za zemja, dodaten element na traktorot. Mnogu e va`no zemjata da bide rovka – od toa zavisi dali kompirite }e bidat mazni i dali }e imaat ubava forma i golemina. Vo sprotivno, }e bidat iskriveni i neprivle~ni za kupuva~ite. Se pravat redovi i zadol`itelno mora da se kopa nivata, odnosno da se otstrani troskotot i trevata za da niknat kompirite. Tie se sadat na rastojanie od 50, 60 do 70 santimetri od red do red i 30 santimetri od edno do drugo leglo na kompiri”, objasnuva Burov. Toj veli deka obi~no sadat od 10 do 15 mart i kompirite za berba stasuvaat po tri meseci, nekade kon krajot na maj, odnosno vo po~etokot na juni. „Kompirot e mlad eden mesec, a potoa stanuva star. Gi sadime sortite „agrija”, „minerva”, – site se holandski semiwa, a gi nabavuvame od zemjodelskite apteki. Burov ni pojasnuva deka obi~no na dekar stava od 100 do 150 kilogrami semenski kompir, a vo zavisnost od klimatskite uslovi, mo`e da iskopa i sobere od 1,5 do 2 tona kompiri. „Porano na{ite roditeli sadele samo dve sorti i toa crveni kompiri od sortite „dizire” i „kondor”, a i retko gi prskale za{to nemalo nikakvi {tetnici. Zatoa kompirite bile mnogu zdravi. Nie sega sme prinudeni da gi prskame bidej}i {tetnikot nare~en kompirova zlatica bukvalno go obrasnuva kompirot i zatoa mora da go za{titime, kako i od kompirovite mu{i~ki”, potencira ~i~ko Angel. Inaku, patot do Ska~inci e te{ko prooden, nema avtobuska linija, a toj i tetka Ru`a na niva odat so traktor. Seloto Ska~inci e zapusteno i re~isi nema redovni `iteli. Ostanaa samo nivite na koi semejstvoto Burovi i u{te desetina semejstva od seloto, koi odamna `iveat vo Veles, odat povremeno, ne{to da zasadat i da dobijat plodovi koi potoa }e gi ponudat na gradskiot pazar. [tetnici kaj praskata OVO[TARSTVO Navremena za{tita – zdravo ovo{je (Sovetot e izvadok od bro{urata na „Hromos – pesticidi”) Crna praskova vo{ka (Anuraphis persicae) – Prezimuva vo jajca, a od mart do april se izveduvaat larvite. Ima 4-5 generacii godi{no. Praskova lisna vo{ka (Myzus varians) – Po boja e svetlozelena. Prezimuva vo oblik na larva, osnova~ki `enki se javuvaat od april do maj. Larvite ostanuvaat na ovo{kata od kade {to cicaat sokovi i pravat deformacija na listot. Kon krajot na oktomvri vo{kite ra|aat vo{ki od dvata pola i tie nosat jajca za prezimuvawe. Se prska zime ili rano naprolet koga }e se najdat 3-5 jajca po zemen primerok za analiza. Zelena lisna vo{ka (Myzus persicae) – Mo`e da prezimi i vo letni formi koga temperaturata ne e pod -12 Celziusovi stepeni. Prvata generacija mo`e da se javi u{te vo fevruari. Napa|a preku 400 vidovi na rastenija. Edinstven vektor na prenos na virusni zaboluvawa – preku 22 bolesti. Praskov molec (Anarsia lineatella) – Ima dve generacii godi{no. Prvata e vo tekot na maj i juni, a prezimuva vo prv stadium na larva. Vtorata generacija e vo avgust i tie davaat generacija za prezimuvawe. Napa|a letorasti i gi uni{tuva (3-4 letorasti). Molec na papkite (Recurvaria nanella) – Ima edna generacija. Prezimuva vo nerazviena gasenica vo bela kokona. Vo periodot pred cutewe se budat i pravat {teti, bu{ej}i gi papkite, a tie ne se razvivaat, no ostanuvaat celi. Praskov svitkuva~ (Lasperesia molesta) – Prezimuva vo stadium na gasenica vo svilena kokona, a kon krajot na proletta preminuva vo kukla i potoa izleguvaat peperutki koi nesat po 100-200 jajca. [tetite se na letorastite i plodovite, a na izbu{enite letorasti se javuva smola. Ima od 4 do 6 generacii godi{no i sekoja trae okolu eden mesec. Napadot na plodovite e kon krajot na juni do avgust i toa e periodot koga treba da se tretira. JULI 2010 | 15 OVO[TARSTVO Kalemeweto diva kru{a - gornica prerasnuva vo tradicija Od gornici do sortni kru{i Zafatenosta na kalemeweto na divite kru{i so pove}e pitomi sorti kru{i, kantarka, klapovka, viljamovka i drugi, vo prosek e od 80 do 90%, dokolku se vnimava kozite i ovcite da ne go o{tetat drvceto po samoto prifa}awe na kalem-grankata. Divata kru{a ja ima vo izobilstvo po na{ite livadi i rit~iwa. Kalem-grankite za kalemewe na divite kru{i Agencijata gi obezbedila u{te od januari koga bile vo miruvawe i koga sokot nema dvi`ewe. Kalem-grankata potoa se ~uva na konstantna temperatrura za da ne dojde do aktivirawe na zaspanite pupki. Koga taa }e se nakalemi na divata kru{a, toga{ doa|a do pottiknuvawe od sokot, odnosno dvi`eweto, i toa zna~i deka ima prifa}awe na kalem-grankite. Najdobar na~in na kalemewe na divata kru{a e kalemewe na procep, smeta Kuzmanovski, a najdobar period za kalemewe - od po~etokot do krajot na april. „Jas apeliram do kolegite”, veli Kuzmanovski, „po prifa} aweto na kalem-grankata, so no`i~ki da gi oslobodat kalemite za tie da mo`e da rodat plodovi”. 16 | MOJA ZEMJA O Pi{uva: Antoanela Dimitrievska kolu 2.500 divi kru{i - gornici godinava bea iskalemeni so pitomi kalemi vo mesnosta nare~ena Dolgi Rid pred naselbata ^a{ka, Vele{ko, ~ii livadi i rit~iwa izobiluvaat so ovie drvca. Ovaa akcija vo organizacija na Agencijata za pottiknuvawe na razvojot na zemjodelstvoto (APRZ) za prvpat be{e izvedena lani vo mariovskiot del na Bitolsko koga bea iskalemeni 2.000 divi kru{i - gornici. Pritoa zafatenosta na drvcata so kalemite e 95-98%. Inicijativata za vakvata blagorodna ideja za kalemewe na divi kru{i koja saka da stane tradicija i da se pro{iri vo site regioni e na Jordan Kuzmanovski, direktor na APRZ. Ovaa ideja toj ja zapo~nal u{te pred desetina godini, koga bil profesor vo Srednoto zemjodelsko u~ili{te vo Bitola i koga svoite u~enici gi nosel na kalemewe na divi kru{i. Ovaa prolet (na 22 i 23 april) iskusnite zemjodelski stru~ni lica od cela Makedonija dva dena kalemea, razmenuvaa iskustva i se dru`ea. Kalemewe Samiot proces na kalemewe stru~no go objasni iskusniot agronom Stefan Stojkovski od Bitola, koordinator po lozarstvo i ovo{tarstvo vo APRZ, so pomo{ na svojot kolega Qube Talevski. - Najprvo se podgotvuva podlogata za kalemewe. So mala pila se otstranuvaat site nepotrebni granki odnosno izrastoci na gornicata i ostanuva samo stebloto so dva-tri ~atala od grankite koi }e bidat kalemeni. - Se pravi popre~en presek i toj dobro se izramnuva, a potoa se pristapuva kon kalemeweto. - Se podgotvuva kalem-grankata i na podlogata se pravi eden vertikalen rez na korata i se vmetnuva pitomata kalem-granka pod korata. - Ako e podebela podlogata, se stavaat dve kalem-granki i potoa sleduva vrzuvawe so vrzivo i prema~kuvawe so kalemarski vosok. Toa e celata operacija na kalemewe, veli Stojkovski. Toj pojasnuva deka nekolku meseci po prifa}aweto na kalem-grankata treba da se izvr{i ~istewe na izrastocite od diviot del na podlogata. Osven kalemewe so kalem-gran~e, mo`e da se kalemi i pod kora i na ise~ok, na procep, na cel procep i na obi~en procep. Zafatenosta na kalemeweto na divite kru{i - gornici so pove}e pitomi sorti kru{i, kantarka, klapovka, viljamovka i drugi, dosega pri na{ite akcii vo prosek e od 80 do 90%, dokolku se vnimava kozite i ovcite da ne go o{tetat drvceto po samoto prifa}awe na kalem-grankata. No, kako {to pojasnuva agronomot Stojkovski, vo slednite tri godini potrebno e da se pro~istuva diviot del. Za da se formira kro{nata, grankite treba stru~no da se izre`at slednata godina i slednite tri godini i da se sledi sostojbata so divite izrastoci koi treba da se otstranuvaat. Negoviot kolega Qube Talevski pojasnuva deka na gotovoto kalem~e odozgora se stava kalemarski vosok, a nekoi namesto kalemarski vosok stavaat izolirban. Ako e vrzano so krpa, toga{ }e ima otvori na spojnoto mesto. Bidej}i kalemeweto be{e izvr{eno so izolirban, ostana samo del otvoren na presekot na kalemgran~eto, na koj se stava kalemarski vosok i postapkata e zavr{ena. POLEDELSTVO Dobra zemjodelska praktika za proizvodstvoto na tutun Po~ituvaweto na principite – osnova za kvalitet i profit Ne mo`e da se prepora~a eden edinstven {ablon na DZP za site farmi kade {to se proizveduva ovaa kultura, no vo sekoj slu~aj, treba da se po~ituvaat odredeni principi od subjektite koi se direktno involvirani vo procesot na proizvodstvo na tutun Pi{uva: prof. d-r Zlatko Arsov i asistent m-r Romina Kabranova K onceptot na Dobra zemjodelska praktika (Good Agricultural Practice – GAP) ima za cel da se obezbedi odr`livo i ekonomski opravdano proizvodstvo na koja bilo zemjodelska kultura. Za proizvodstvoto na tutun konceptot na DZP mo`e da se definira i kako „Zemjodelska praktika so koja se obezbeduva ekonomski isplatlivo proizvodstvo na kvaliteten tutun so istovremena za{tita ili podobruvawe na po~vata, vodata, vozduhot, `ivotinskiot i rastitelniot svet”. Proizvodstvoto na tutun se odviva vo mnogu razli~ni regioni {irum svetot, vo razli~ni zemjodelski sistemi i razli~ni stepeni na usovr{enost, kade {to ne mo`e da se prepora~a eden edinstven {ablon na DZP za site farmi kade {to se proizveduva ovaa kultura. No, vo sekoj slu~aj, treba da se po~ituvaat odredeni principi od subjektite koi se direktno involvirani vo procesot na proizvodstvo na tutun. Za taa cel se pravi Programa za DZP. Vo po{irokoto zemjodelsko proizvodstvo postojat mnogu varijacii na definicii na Programata za DZP, no sepak ima odredena unificiranost, vo zavisnost od oblasta za koja e nameneta. Vo DZP programata za orientalski tutun treba da bidat opfateni slednite klu~ni elementi: 1. 2. 3. Menaxirawe so po~vata i vodata; Pravilen izbor na tipovi i sorti; Agrotehni~ki merki (vo rasadoproizvodstvo i na niva); 4. Integralna za{tita od pleveli i {tetni organizmi; 5. Menaxirawe so pesticidi; 6. Berba i su{ewe na tutunot; 7. Doma{na manipulacija i skladirawe na tutunot; 8. Obuki na zemjodelcite; 9. Socio-ekonomski efekti. 18 | MOJA ZEMJA 3. Agrotehni~ki merki Vo grupata na agrotehni~ki merki koi se od osobena va`nost se: obrabotkata na po~vata, |ubreweto i berbata na tutunot. 3.1 Obrabotkata i podgotovkata na po~vata treba da bide: • So najmali mo`ni {teti vo odnos na poremetuvaweto na `ivotnata sredina; • Da se odr`uva plodnosta na po~vata i nejzinata struktura; • Da se vklu~i rotacija na kulturi, konzervacija na po~vata, podobruvawe na po~venata plodnost i da se minimizira erozijata; • Kontrola na plevelite i podobruvawe na rastot i prinosot na tutunot. 3.2 \ubreweto i prihranuvaweto na tutunot na niva treba da bide: • Bazirano na hranliviot status na po~vata, potrebite na kulturata i od prethodnite iskustva za dadeniot lokalitet; • Aplikacijata treba da se vr{i vo to~no opredeleno vreme i individualno za sekoja povr{ina; • Prihranuvaweto na tutunot treba da se vr{i so to~no odobreni |ubriva. 3.3 Da se optimizira proizvodstvoto po edinica povr{ina: • Prifa}awe na najproduktivnite i odr`livi praktiki soodvetni za odreden tip na tutun i lokalitet, sè do postignuvawe na sakaniot kvalitet; • Dobivawe na uedna~en nasad; • Minimizirawe na zagubite vo prinos od fizi~ki o{tetuvawa na listot, kako {to se prezrejuvawe za vreme na berbata, kako i od menuvawe na bojata vo procesot na su{ewe. 3.4 Berba i su{ewe: • Berbata da se izveduva vo optimalnoto vreme za konkretnata insercija/klasa na tutun; • Su{eweto da se izveduva soodvetno za postignuvawe optimalen kvalitet na tutunot; • Da se vr{i to~na klasifikacija na lisjata; • Da se vnimava na ~uvaweto na tutunot vo nizi so cel da se zadr`i negoviot kvalitet. 3.5 Sproveduvawe na lokalni istra`uvawa za ponatamo{en razvoj na konceptot i detalite na DZP bazirani na novi razvojni re{enija na lokalno nivo i po{iroko, so poseben osvrt na lokalnite prakti~ni iskustva i inovacii 4. Integrirano upravuvawe so {tetni organizmi (Integrated pest management – IPM). Pretstavuva sistemski pristap vo za{titata na rastenijata, koj koristi informacii za da se donesuvaat re{enija za podobri na~ini za suzbivawe na {tetni organizmi, so akcent na integrirawe na site dostapni metodi. IPM ne zna~i celosno eliminirawe na pesticidite, tuku nivna soodvetna upotreba kako odbrana od {tetni organizmi ~ij napad ne mo`e da se odr`uva na prifatlivo nivo so upotreba na drugi alternativi. Kade i kolku pesticidite treba da se primenuvaat, }e zavisi i od lokalnite zakoni i propisi. 4.1 Vode~ki principi pri integrirano upravuvawe so {tetni organizmi se: • • • • • • • • • Rotacija na tutunot so drugi kulturi, koi gi potisnuvaat {tetnite tutunski organizmi. Odr`uvawe na to~na evidencija za site prethodno odgleduvani kulturi, koi vklu~uvaat informacii za: po~vata (istorijat na odgleduvawe na prethodnite kulturi, izvr{eni po~veni analizi), {tetni organizmi, bolesti i pleveli i pravewe na zapisi; Sledewe i prou~uvawe na mo`nosti za pojava na bolesti i pleveli vo idnina; Koristewe na odobreni i otporni sorti; [irewe na prirodni {tetni organizmi i predatori i uni{tuvawe na alternativni rastenija koi se doma}ini na {tetni organizmite i na bolestite na tutunot; Zaoruvawe na tutunskite lei i tutunskite ostatoci po zavr{uvaweto na proizvodniot ciklus; Uni{tuvawe na otpadniot tutunski materijal po zavr{uvaweto na proizvodniot ciklus; Precizno se identifikuvaat {tetnite organizmi; Da se prou~uvaat i sledat site aspekti na {tetnite organizmi, kako {to se `ivotniot ciklus, navikite, {tetata {to ja • • • • • • predizvikuvaat na tutunot, prisustvoto ili otsustvoto na prirodnite predatori; Vospostavuvawe na ekonomski prag na {teta za sekoj pri~initel na {teti i da se odredi soodvetno nivo na dejstvuvawe vrz osnova na efektivni kontrolni merki; Prezemawe na merki za kontrola na {tetni organizmi samo koga tro{ocite na kontrolata se pomali od {tetata pri~ineta vrz tutunot; Prezemawe na merki protiv {tetnite organizmi, koga tie se pojavuvaat vo del od poleto, za da se izbegne {irewe na celiot nasad; Otstranuvawe i uni{tuvawe na zarazenite rastenija; Koristewe samo na onie pesticidi i biolo{ki agensi koi se registrirani i odobreni za tutun i se vo soglasnost so site propisi i upatstva; Vodewe to~na evidencija za koristeni pesticidi, vklu~itelno i aktivnata materija, proizvoditel, primenetoto koli~estvo (doza/ koncentracija), kako i datumot na nivnata primena; 5. Menaxirawe so pesticidi. 5.1 Vode~ki principi pri menaxiraweto so pesticidite se: • Koristewe na pesticidi samo koga e apsolutno neophodno; • Koristewe samo na pesticidi koi se specijalno odobreni za tutun; • Sledewe na site aspekti nazna~eni na etiketata, instrukciite i upatstvoto za nivno koristewe; • Koristewe na li~ni za{titni sredstva za rakuvawe, me{awe i primena; • Bezbedna primena za da se za{titat lu|eto, `iviot svet i `ivotnata sredina; • Pravilno skladirawe na pesticidite; • Zabrana za jadewe, piewe i pu{ewe dodeka se vr{i rakuvawe, me{awe ili primena na sredstvata za za{tita; • Zabrana za me{awe i primena na pesticidite vo blizina na otvorena voda; 5.1.2 Pri izborot na sredstvata za za{tita va`no e: • Da se izbere najmalku toksi~no i najmalku rezistentno za{titno sredstvo koe{to e bezbedno za lu|eto, `iviot svet i za `ivotnata sredina, a istovremeno da obezbedi efikasna kontrola na {tetnite organizmi, bolestite i plevelite; • Izbranite sredstvata za za{tita da se prisposobat na situacijata i da ne se {tetni za prirodnite predatori na {tetnite organizmi; • Sredstvata za za{tita da se specifi~ni vo na~inot na dejstvuvawe, a ne so {irok spektar. Smetame deka so primena na navedenite principi i praktiki od strana na na{ite tutunoproizvoditeli }e se ostvari odr`livo i ekonomski opravdano proizvodstvo na tutun. JULI 2010 | 19 POLEDELSTVO TD DZP „Kle~ovce”, Kumanovsko 50 % pogolem prinos na p~enica i ja~men Pi{uva: Makedonka Baldazarska A ko po utroto denot se poznava, toga{ zemjodelskoto pretprijatie „Kle~ovce” od Kumanovo so pravo mo`e da o~ekuva odli~en prinos od ovogodi{nata `etva na p~enica i na ja~men. Imeno, na startot na `etvata, vo prvite dva dena, tie o`neale nad 12 toni ja~men od 18 dekari povr{ina ili re~isi tri pati pove}e od dosega{niot prosek. „O`neavme 6.760 kg po hektar. Vrz baza na ona {to go imame za prvite denovi od `etvata i ona {to e na teren, o~ekuvame prinosite da bidat nad prose~nite vo Republika Makedonija. Sekako, lo{ite vremenski uslovi, intenzivnite vrne`i vo sredinata na juni (tokmu na po~etok na `etvenata sezona), kako i toplotniot bran prethodno, }e ni go namalat prosekot za minimum 20% ili skoro eden ton prinos po hektar. Da ne bea toplotnite branovi sigurno }e `neevme po 5,5 do 6,5 toni po hektar”, veli Bube Trajkovski, sopstvenik na zemjodelskoto pretprijatie „Kle~ovce”. Toj pojasnuva deka ova zemjodelsko pretprijatie go zel od ste~aj so plan za realizacija vo 2008 godina. Sega e gord na zabele`itelnite rezultati {to gi postignale za samo dve godini, osobeno vo odnos na prinosot. „Spored podatocite so koi raspolagam, prinosite za periodot od 2003 do Za nepolni dve godini rodot e zgolemen za nad 50% i toa na zemjata rangirana vo 4. i 5. kategorija. Godinava, vrz osnova na koli~inite dobieni na prviot kontrolen den na `etvata na ja~men, od samo edna parcela (povr{ina od 6,6 hektari) o`neale 5,6 tona po hektar 2007 g. ne nadminale 2.746 kg p~enica i ja~men po hektar od naseanite povr{ini. Koga stanav sopstvenik, vo januari 2008 godina, povr{inite ve}e bea naseani, taka {to ne mo`e{e da se intervenira na agrotehni~kite podgotovki, no zatoa pak so primena na ve{ta~ki |ubriva i za{tita i preventiva od bolesti, uspeavme da go zgolemime prinosot na 3.600 kg po hektar. Ve}e vo 2009 g. zavr{ivme so prose~en prinos od nad ~etiri toni po hektar. Zna~i, za nepolni dve godini prihodot go zgolemivme za nad 50% i toa na zemjata rangirana vo 4. i 5. kategorija. Godinava, vrz osnova na koli~inite {to gi dobivme na prviot kontrolen den na `etvata na ja~men, od samo edna parcela (povr{ina od 6,6 hektari) izleze 5,6 tona po hektar”, objasnuva Trajkovski i dodava deka ekstra prinosot e od ja~menot od sortata „barun”, koj{to e posaden na ugar odnosno edna godina odle`ana po~va. „Vo Makedonija se see i sortata „reks”, no „barunot” e edna od ponovite sorti, proizvod na Zemjodelskiot institut od Osijek. Taa e mnogu rodna, no za na{i uslovi bara i dopolnitelni vlo`uvawa, pred sè vo sredstva za za{tita od bolesti. Za `al, kaj nas nikoj ne primenuva fungicidi za za{tita od fuzarium i pepelnica i toa e golema gre{ka”, izlo`uva sopstvenikot. Pove}ekratnoto zgolemuvawe na prinosite {to se o~ekuvaat vo „Kle~ovce”, iskusniot agronom veli deka se dol`i na kompletno profesionalno izvr{enata podgotovka, izborot na seme, pravilnoto seewe, prihranuvawe i za{tita na posevite. Toj veruva deka rezultatite od godina{nava, treta po red `etva, }e go poka`at toa, no im sugerira na zemjodelcite da seat p~enica na povr{ina koja mo`at temelno da ja obrabotat. „Nie godinava gi reduciravme povr{inite. Poseavme p~enica i ja~men samo na 700 hektari od mo`ni 950 za taa namena, dodeka na 250 hektari ja smenivme kultura- Poslednive godini stimulaciite nè odr`aa vo `ivot. Za proizvodstvo na sertificirano seme godinava se dava 14.000 denari po hektar bez ograni~uvawe. 20 | MOJA ZEMJA ta, obrabotuvame dobito~en gra{ok i gradinarski kulturi, diwa, lubenica. Na toj na~in seeme vo optimalen rok, a slednata godina taa povr{ina pod drugite kulturi }e ja iskoristime za seidba na p~enica. Zna~i, pravime plodored. Edna godina na odredena povr{ina sadime edna kultura, a narednata na istata povr{ina seeme p~enica. Idejata e zemjodelcite da naseat onolku kolku {to mo`at finansiski da izdr`at sovremena primena od podgotovka za seewe do celosna za{tita na `itarkite. „Na{a prednost e toa {to nie ne dozvoluvame bolesta da dojde vo klasot. Godinava u{te vo maj izvr{ivme za{tita od fuzarium, zrnoto go za{titivme vo klas, a prskaweto go napravivme avionski. Perspektivata e i vo toa {to na{eto seme ima mnogu pomalku {ansi za razboluvawe od ona koe ne e tretirano. Najbitna rabota e deka cel svet vleguva i po nekolku pati so za{tita od fungicidi, insekticidi, pa imaat dobri prinosi. Vo Makedonija nitu 0,1 % ne se primenuva i zatoa nemame rezultati. Bez upotreba na fungicidi nema dobri prinosi”, veli sopstvenikot na „Kle~ovce”. 10 denari za kilogram ? „Okolu cenata na p~enicata mnogu golema uloga igra i prinosot. Kako sega stojat rabotite, daleku sme od evropskite prinosi i ceni, no mora da se pribli`ime. Svetskata cena na p~enica e mnogu niska, od 100-120 evra po ton. Nie so taa cena ne mo`e da se vklopime, zatoa {to nitu imame tolku stimulacii, nitu pak tolku golemi prinosi. Kaj nas, smetam deka ako cenata bide 10 denari, }e gi pokrie tro{ocite na nekoj na~in. No, i po taa cena p~enicata nema koj da ja kupi. Lu|eto se ostaveni stihijno da proizveduvaat. Inaku, so sovremeno i modernizirano proizvodstvo, mislam deka uvozot na p~enica }e se namali za minimum 50%”. „Kle~ovce” raspolaga so 1070 hektari obrabotliva povr{ina koja se nao|a me|u patot Kumanovo - Kriva Palanka i patot Kumanovo - Sveti Nikole ili na vozdu{na linija od atarot na selo Kle~ovce kon atarot na Novoseqane. Perspektivata na „Kle~ovce” e vo proizvodstvoto na semenska p~enica, ~ij kvalitet od lani go za{titile so brendirana vre}a. Vo momentov raspolagaat so poveke sorti na p~enica: „radika”, „milenka”, „orov~anka”, „balkanija”, „makedonska rodna”, „pobeda”, „altana”, „mila”, „novosadska rana”. Vo„Kle~ovce” za prvpat vo Makedonija se primenuva se~kawe na slamata na nivite. Na izdrobenata slama na eden hektar se dodava 30 kilogrami aktivna materija od azot za polesno da se razgradi i so toa vo start se dobiva organska masa. No, ako vrz ise~kanata slama na nivata ne se frli |ubrivo za razgraduvawe, toj proces se odviva mnogu pobavno. „Spored kalkulacijata {to ja napraviv za minatata godina, za{tedivme |ubrivo vo iznos do 6.000 denari po hektar. No, realno postoi rizik ako ise~kanata slama ne se zaora dobro ili ako nema dovolno vrne`i, mo`e da se pojavi problem. Lani ima{e mnogu vrne`i {to potpomogna slamata dobro da se razgradi, pa zatoa godinava povr{inite koi bea posadeni so dobito~en gra{ok (koj kako azotofiksator ja zbogatuva po~vata so azot) i povr{inite koi se naseani p~enica na p~enica (kade {to po~vata e izrabotena so tretirawe na slama) dadoa natprose~ni rezultati. No, vo sekoj slu~aj, so godini nanazad imalo lo{a navika slamata da se potpaluvala, {to sega ve}e i zakonski e zabraneto, pa se~kalkata za slamata e odli~en izbor”, veli Trajkovski. Uslovi za dobri prinosi se: optimalen rok na seidba (literaturata, a i na{eto iskustvo poka`uva deka optimalniot rok za seewe e od 5, 10 do 25 oktomvri. Sekoi 10 dena zadocnuvawe od optimalniot rok zna~at 10% zaguba na prinosot); koristewe kvalitetno sortno seme; normalno, tuka spa|aat i agrotehni~kite merki okolu podgotovkata za seidba – idealno nanesuvawe na semeto na 12,5 sm pri lentasto seewe; slednata etapa e upotreba na ve{ta~ki |ubriva, no na prethodno analizirana po~va; primena na fungicidi za za{tita od fuzarium i pepelnica nema golemi prinosi. JULI 2010 | 21 POLJODELSTVO Opredeluvawe na vlagata vo po~vata spored metodot na Kridl (Criddle) Polskiot voden kapacitet se opredeluva so dopir Prakti~no opredeluvawe na vlagata vo po~vata so pomo{ na dopir so raka (metod spored Kridl, citiraat ^ukaliev i Tanaskovi}, 2006 g.) PVK (polski voden kapacitet) e gorna granica na lesno dostapna voda i ne e po`elno sodr`inata na voda vo po~vata da se ka~i nad ovaa vrednost poradi formirawe na slobodna voda koja se isceduva vo podlabokite sloevi i so sebe gi nosi |ubrivata i pesticidite. % od PVK 0 50 ili < od 50% od PVK 50-70% od PVK 70-90% od PVK Pri PVK >PVK Sredni po~vi Te{ki i mnogu te{ki po~vi Pra{kasto, suvo, lesno se raspa|a vo prav Tvrdo, zbieno, so mnogu puknatini Pomalku tro{kasto, ne se raspa|a pod pritisok Malku plasti~no, pod pritisok formira grutka Formira grutka, so triewe pome|u palecot i pokazalecot ostava traga Mnogu lesni po~vi Lesni po~vi Suvo rastresito, ~esti~kite od po~vata pominuvaat pome|u prstite Sè u{te suvo na izgled, ne se obrazuva top~e pod pritisok Sè u{te suvo na izgled, ne se obrazuva top~e pod pritisok Suvo rastresito, ~esti~kite od po~vata pominuvaat pome|u prstite Sè u{te suvo na izgled, ne se obrazuva top~e pod pritisok Pod pritisok ima tendencija da se formira grutka, no obi~no se raspa|a Ima tendencija za poslabo lepewe, a ponekoga{ mo`e da se napravi i top~e Formira labavo top~e, koe lesno se dobiva i ne e leplivo Formira grutka koja e mnogu plasti~na i svivliva, pri visok procent na glina lesno se lepi Lesno ostava tragi na prstite i lesno se razma~kuva Pri cedewe na primerok po~va nema slobodna voda, no na rakata se ~uvstvuva vla`na obvivka okolu top~eto Isto kako levo Isto kako levo Isto kako levo Pri protresuvawe na primerok od po~va se pojavuva slobodna voda So gme~ewe se osloboduva slobodna voda Slobodna voda mo`e da se iscedi samo so stiskawe Na povr{inata od primerok po~va se pojavuva slobodna voda Formira grutka pod pritisok, grutkata e plasti~na Извадок од книгата: Opredeluvawe na vremeto i potrebnoto koli~estvo voda za zalevawe kaj zemjodelskite kulturi 22 | MOJA ZEMJA Pove}e informacii na www.ffrm.org.mk/reklami RUBRIKA Pod naslov P^ELARSTVO Istra`uvawe Ozonot gi Testiraweto poka`alo deka ozonot vlijae na razgraduvawe na insekticidite coumaphos i tau-fluvalinate, koi denes imaat {iroka primena vo p~elarstvoto za kontrola na varozata i drugite neprijateli na p~elite ~isti ko{nicite (Rodoqub @ivadinovi}, d-r med., specijalist po epidemiologija, pretsedatel na SPOS) O zonot ve}e se koristi namesto hlorot za dobivawe na zdravstveno bezbedna voda za piewe i ozoniraweto na vodata vo bazenite vo razvienite zemji e ve}e praktika. Najnovite istra`uvawa poka`uvaat deka toj mo`e da se koristi i za dezinfekcija na ko{nicite. So toa ko{nicite bi mo`ele da bidat ne samo po~isti, tuku i zdravstveno pobezbedni za `ivotot na p~elite. Do ovie zaklu~oci do{la entomologot Rozalind R. Xems(Rosalind R. James), koja ja vodi Agencijata za prou~uvawe na biologija na opra{uva~i vo Utah. Taa go testirala vlijanieto na ozonot na dva insekticida (coumaphos i tau-fluvalinate), koi denes imaat {iroka primena vo p~elarstvoto za kontrola na varozata i drugite neprijateli na p~elite. Studijata poka`uva deka ovie insekticidi se akumuliraat vo ko{nicite, vklu~uvaj}i go i sa}eto. A toa isto sa}e, po vadeweto na medot, p~elarite pak go vra}aat vo ko{nicite i povtorno go koristat. Vo tekot na eksperimentot, ovie insekticidi bile izlo`uvani na konstantno relativna vla`nost na vozduhot od 50%, na razli~ni temperaturi, so razli~ni koncentracii na ozonot i insekticidite coumaphos i tau-fluvalinate. Koristej}i doza ozon od 500 delovi na milion pri temperaturi od 33,9 Celziusovi stepeni, vo traewe od 10 do 15 ~asa, uspeale da se razgra- 24 | MOJA ZEMJA dat dvata insekticida vo celost, no za razgraduvawe na pogolemi dozi na tau-fluvalinate bile potrebni 20 ~asa. Isto taka, bila prou~uvana i sposobnosta na ozonot da vlijae na golemiot voso~en molec vo site negovi stadiumi, od jajcata do vozrasnite edinki. Mladite larvi na voso~niot molec bile ubieni po samo nekolku ~asa izlo`enost na ozonot. No, za jajcata koi{to pretstavuvaat najotporen stadium vo razvojot na voso~niot molec bile potrebni nekolku dena. Xems planira vo slednite testovi da gi utvrdi na~inite na koi{to bi se razgraduvale i drugite pesticidi koi se opasni za p~elite. Taa utvrdila i deka ozonot efikasno gi ubiva mikroorganizmite, koi se predizvikuva~i na mnogu bolesti kaj p~elite, kako {to se varovni~koto leglo i amerikanskata gnilost, no potrebni se mnogu pogolemi dozi na ozon i mnogu podolgi izlo`uvawa na nego. Praznoto sa}e ja zgolemuva agresivnosta kaj p~elite Malku e poznato deka koga sa}eto vo ko{nicata vo pogolema mera e prazno se zgolemuva agresivnosta na p~elite. P~elnite semejstva koi se nao|aat vo ko{nicite kade {to sa}eto vo pogolemiot del e prazno odgovaraat na napadot dva pati pobrzo i go uboduvaat napa|a~ot dva pati pove}e otkolku semejstvata so mnogu mali povr{ini na prazno sa}e (Kolins, Rinderer, 1985). Od praznoto sa}e se osloboduva dosega neidentifikuvan feromon, koj go poja~uva izletuvaweto na p~elite i aktivnosta na sobirawe i skladi{tewe na medot, no i go podiga nivoto na odgovor na napadite. Vlijanieto na praznoto sa}e, bez obyir dali vo nego se odgleduvalo leglo ili ne, pri zgolemuvaweto na aktivnostite na p~elite pri sobirawe na medot e odamna poznato (Rinderer, Bakster, 1980). Koga nektarot vo prirodata go ima vo izobilstvo, semejstvata od popraznoto sa}e donesuvaat okolu 30% pove}e med. Kolins i Rinderer (1985) uka`uvaat deka ova e rezultat na toa {to semejstvata vo prirodata ~ie sa}e vo golem del e prazno imaat osnovna potreba da go za{titat i ona malo koli~estvo na med {to ve}e go sobrale, pa prirodata napravila tie da bidat poagresivni koga ima mnogu prazni }elii vo ko{nicata, bidej}i toga{ e osobeno bitno da gi za{titat sozdadenite zalihi. Rabotilnica za dorabotka na vosok za p~elni sandaci P^ELARSTVO Od piti do voso~ni osnovi Pi{uva: Makedonka Baldazarska V Procesot na prerabotka na 120 litri vosok vo osnovi za p~elnite sandaci trae 14 ~asa o rabotilnicata za dorabotka na vosok na Todor Petkov, sopstvenik na „Agro `ito” od Probi{tip, godi{no se prerabotuva od 10 do 12 tona vosok vo osnovi za p~elnite sandaci za potrebite na pogolemiot del od makedonskite p~elari (vo zemjava ima okolu 80.000 p~elni semejstva). Vo negovata rabotilnica se pro~istuva iskoristeniot vosok i povtorno se vra}a za koristewe. Petkov objasnuva deka pravat sekakov tip na voso~ni osnovi, zavisno od ramkite {to gi upotrebuvaat p~elarite. Standardni dimenzii imaat voso~nite osnovi za sandacite od tipot „Lanstrut” i „Dadan blat”, no poslednite godini se poaktuelni pomali ramki od tipot na „Farar”. Spored nego, najdobro e voso~nite osnovi da se menuvaat po trigodi{no koristewe, koga treba da se smenat ili prerabotat. Od eden kilogram vosok se vadat 14 lanstrutovi osnovi, a 11 od tipot „Dadan-blat”. Prerabotka na 1 kg vosok ~ini 70 denari i se dobiva 5% tehnolo{ki otpad. Obemot na rabota e koncentriran naj~esto od po~etokot na fevruari do krajot na juli. Toga{ e sezonata, a najintenzivna e rabotata vo april i maj, koga cvetaat drvjata. P~elarite nosat vosok za prerabotka vo forma na poga~i vo rabotilnicata. Procesot zapo~nuva so stavawe na voso~nite poga~i vo poseben kazan, t.n. sterilizator (vo ovaa faza postapkata trae od 5 do 6 ~asa). Tuka se vr{i topewe na vosokot na temperatura od 140°C, a za da se postigne taa temperatura, ima pritisok od 2,5 atmosferi. Otkako }e se postigne temperaturata od 140°C, taa se odr`uva okolu 1,5 ~asa, a potoa se ispu{ta pritisokot so poseben ventil. Temperaturata se simnuva na 90°C i vosokot se preto~uva vo vtoriot kazan. Ovde temperaturata se sveduva na 80 °C (taa e rabotna temperatura na vosokot) i vosokot ostanuva od 5 do 6 ~asa za da se stalo`i i site ne~istotii da padnat na dnoto. Zna~i deka tuka vosokot se pro~istuva, se reciklira i kako takov se pu{ta vo slednata faza na ladewe. Koga }e pomine toj period, vosokot e spremen za dorabotka i se pu{ta vo valjacite kade {to te~e po priroden pat na temperatura od 75 °C. Ventilot od kade {to potekuva vosokot se zagreva za da se otpu{ti. Za da zapo~ne da se formira lenta, vosokot go pre~ekuvame i povlekuvame na hartija dodeka da dojde do valjacite koi se navla`nuvaat so voda vo koja ima posebna masna te~nost koja se koristi za organskoto proizvodstvo, a ulogata na te~nosta e vosokot da se odlepi od valjacite. Zad niv ima ventilator, koj{to ja simnuva temperaturata na vosokot koj pa|a me|u valjacite od 75 na 30°C, a toa se postignuva tokmu so pu{tawe na voda na valjacite i so ladniot vozduh od ventilatorot. Ma{inata ima vgradeno i poseben digitron koj ja meri dol`inata na voso~nite osnovi, koja prete`no e 420 mm. Taa se podesuva elektronski, preku elektri~en magnet. Koga }e dojde potrebnata dol`ina, toj go aktivira zap~enikot po elektronski pat i magnetot udira na no`ot. [irinata ili visinata na voso~nite osnovi se mesti so ovie no`evi (mehani~ki), koi se pomestuvaat levo-desno. Taka na primer, ako vadime „Lanstrut”, gi namaluvame, ako sakame „Dadan-blat”, no`evite gi zgolemuvame. Od pred dve godini Petkov se registriral i za dorabotka na organski vosok, za {to ima i sertifikat od „Balkan bioset”. Za dorabotka na organskiot vosok celokupno se vr{i dezinfekcija na kazanite i ma{inata so 98% alkohol. Karakteristi~no e toa {to organskiot vosok se zema isklu~itelno od kapa~iwata. Za da pomine eden p~elar od konvencionalno vo organsko proizvodstvo mu trebaat pet godini. Ma{inata za prerabotka na vosok, Petkov ja kupil vo 1995 godina od firmata „Zletovo eksport” od Probi{tip (uvezena od Germanija). Taa ima kapacitet da preraboti 40 litri vosok na ~as. Bidej} i vo poslednite godini p~elite se sè popodlo`ni na razni bolesti, a vosokot e kako eden vid na sun|er za bolestite, Petkov pred ~etiri godini nabavil i sterilizator, preku koj se uni{tuvaat site pri~initeli i zarazi {to gi zagrozuvaat p~elite. Najopasna bolest kaj p~elarstvoto e varovni~koto leglo ili amerikanskiot gnile`. Taa e opasna i ako se pojavi go uni{tuva celoto semejstvo, pa i celiot p~elarnik. JULI 2010 | 25 RUBRIKA Pod naslov cvetovi na fuksijata CVE]ARSTVO Rasko{nite Obetkata – Vo svetot postojat preku 800 hibridni sorti na fuksijata, a vo Makedonija qubitelite na ova cve}e sigurno mo`at da najdat barem dvaesetina vida C ve}eto obetka ili fuksija (fuchsia) be{e omileno cve}e na na{ite prababi, no ovaa ubavica i denes e mnogu barana i odgleduvana vo celiot svet. Selekcionerite i obrnuvaat golemo vnimanie, pa taka postojat preku 800 hibridni sorti na fuksijata. Vo Makedonija, sekako, ne mo`at da se najdat site vidovi, no qubitelite na ova cve}e sigurno mo`at da najdat barem dvaesetina vida vo na{ite rasadnici i cve} ari. Karakteristiki Fuksijata e pove}egodi{no i poluzimzeleno rastenie koe go dobilo svoeto ime po ~ovekot so dve profesii, botani~ar i lekar, Leonard Fuksa. Fuksijata ja ima kako ispraveno i kako vise~ko cve}e. So specijalna nega i potstri`uvawe mo`e da se dobie celo steblence prepolno so cvetovi koe pove}e godini }e ja krasi va{ata terasa ili dvor. Fuksijata cuti rasko{no od april do krajot na esenta. Vise~kite vidovi na fuksijata, 26 | MOJA ZEMJA omilenoto cve}e na na{ite prababi Pi{uva: Biqana Mihajlovska poradi svojata forma, se poznati i pod imeto „balerina”. Cvetovite se dvojni ili edine~ni i gi ima kako dvobojni (belo-rozovi, crvenobeli, rozovo-violetovi i sl.) i kako ednobojni od svetlorozova do temnovioletova. Uslovi za odgleduvawe Fuksijata poteknuva od vla`nite i sve`i planinski predeli na Sredna i Ju`na Amerika. Imaj}i go predvid potekloto, vo zimskite meseci treba da i se najde dobro osvetleno mesto na terasata ili vo stanot, no ne direktno na sonce. Koga }e ja smestite na pogodno mesto, ne e prepora~livo da i go menuvate bidej}i }e gi otfrli site pupki i cvetovi. - Fuksijata se presaduva sekoja godina vo fevruari ili mart, ponekoga{ i podocna, vo eden do dva broja pogolema saksija. Dokolku rastenieto e pogolemo, ne mora da se presaduva sekoja godina. - Smesata na zemjata vo koja se odgleduva treba da bide {to pohranliva i rastresita i zatoa e najdobro da se kupuva tresetna zemja, koja{to treba da se pome{a so malku pesok. Dokolku imate dobro pregoreno {talsko |ubre, mo`e da se izme{a vo ednakvi koli~ini so tresetot i pesokot, a na dnoto na saksijata se stava drena`en sloj od pokrupen pesok ili iskr{eni delovi od stara terakotna saksija. - Pred presaduvaweto rastenieto malku se potstri`uva (od pet do deset santimetri, vo zavisnost od goleminata na rastenieto). Otse~enite delovi nemojte da gi frlate bidej}i mo`e da poslu`at za reznici. - Vo tekot na celata vegetacija fuksijata treba da se poliva dobro, osobeno vo letnite meseci i toa sekojdnevno, a vo mnogu toplite denovi treba i da se orosuva so mlaka voda. - Rastenieto treba redovno da se prihranuva. Najdobro e da se prihranuva so te~ni mineralni |ubriva kako {to se „Cvetal” ili „Wuhal” i toa edna{ nedelno po 2 gr. na litar voda. - Za obetkata da bide gusta, po`elno e nekolku pati vo godinata da se potskratuva. Obetkite koi se na terasa ili vo dvorot pred krajot na septemvri treba da se vnesat vnatre, vo poladna svetla prostorija (mo`e i vo podrum, no ne pod 8°C . - Za vreme na zimskiot period rastenieto se poliva retko i malku, samo kolku da ne se isu{i. Za{tita Obetkite gi napa|aat brojni {tetnici, kako razni lisni vo{ki, {titest molec, stenici (Lygus), a najopasni {tetnici se eriophyles fuchsiae i eriophyles vitis, koi{to gi uni{tuvame so preparati na baza na sulfur Dobro neguvajte ja va{ata obetka so golema qubov i vnimanie i taa }e vi vozvrati so prekrasen cut preku celata letna sezona. Najpoznati sorti na obetki se Marinka, Deutsche Kaiserin, Lord Byron, Frau MarieKohler, Dollarprincessin itn. Lesno se razmno`uvaat od reznik i toa vo pesok ili vo obi~na tegla so voda. [tom }e pu{ti `ili~ki, treba da se presadi vo sad so pre~nik od 10 santimetri. juli 2010 | 27 juli 2010 | 29 Sredstva za higiena vo sto~arskite farmi ^isti molzni sistemi – kvalitetno mleko Navreme prezemenite higienski aktivnosti }e ovozmo`at pogolem prinos od sekoe grlo na koe e posveteno vakvo vnimanie. 30 | MOJA ZEMJA S ovremenite trendovi vo proizvodstvoto na mleko beskompromisno navleguvaat vo na{ite proizvodst veni sistemi i baraat mlekoproizvoditelite da bi dat posoodvetno opremeni za da mo`e da gi sledat. Vo taa nasoka od farmerite se bara podobruvawe na kvalite tot na mlekoto, a namaluvawe na tro{ocite za proizvodstvo. So cel da se za{titi sopstveniot prihod i da se zgolemi prinosot, sega, koga se trudime da gi dostigneme evropskite standardi, neophodno e da pristapime kon koristewe na na jkvalitetni sredstva za ~istewe na molznite sistemi. Sves ni sme deka nepravilnoto ~istewe na sistemite doveduva do proizvodstvo na neispravno mleko, razvoj na bakterii i razni bolesti vo samoto stado. Toa se posledici koi mnogu lesno go zagrozuvaat raboteweto. Specifi~nite i jaki kon centracii na ovie sredstva, isto taka, go zagrozuvaat i zdravjeto na korisnicite dokolku se koristat nepravilno i vo nedozvoleni koli~estva. Vo ovoj del spa|a i higienata na vimeto na krav ite pred i po molzeweto. Pravilnoto ~istewe na vimeto i negovata dezinfekcija go namaluvaat brojot na mastitisi vo va{ata farma, vlijaat an tibakteriski i spre~uvaat {irewe na bolesti. Navreme prezemenite higienski aktivnosti }e ovozmo`at pogolem prinos od sekoe grlo na koe e posveteno vakvo vnimanie. Spre~uvaweto na infekciite mastitis vo golem del }e gi namali va{ite tro{oci, }e ve do vede do maksimirawe na prinosot, }e go namali obemot na rabota, a voedno }e imate zadovolno i zdravo stado. [irok spektar na proizvodi mo`at da vi pomognat za rano utvrduvawe i le~ewe na ovaa naj~esta bolest kaj molznite kravi. Na na{iot pazar mo`at da se najdat razni proizvodi za ~istewe, dezinfekcija i higie na za farmite. Sepak, pri nivniot izbor treba da se bide mnogu vnimatelen, bidej}i toa se sredstva koi direktno doa|aat vo kontakt so mlekoto i mo`at da go naru{at negoviot kvalitet i, {to e u{te polo{o, da go zagrozat zdravjeto na onie koi go konsumiraat. Prepo rakata e da se koristat sertificirani sredstva spored strogo dadeni upatstva. Godinava na na{iot pazar mo`e da se najde i celata paleta na proizvodi na re nomiraniot proizvoditel „DeLaval”, koi{to vo Make donija gi distribuira kom panijata „Simpeks”. So cel da gi promovira i podobro da gi zapoznae korisnicite so nivniot kvalitet, ovaa kompanija ponudi i obu~en kadar, koj{to sovetuva ka ko bezbedno i sigurno da gi namalite tro{ocite za ~istewe, a voedno da do biete zdravo stado i bes prekorna higiena vo va{ite objekti. Podgotovka na `itnite kombajni za vreme na `etva MEHANIZACIJA Nadnaslov RUBRIKA So ispraven kombajn, pomali zagubi vo zrno Zgolemenite zagubi ~esto se predizvikani od nepravilnata regulacija na rabotnite delovi na kombajnot, poradi {to vo tekot na `etvata posebno vnimanie treba da se posveti na negovoto odr`uvawe (@iten kombajn John Deere vo `etva) Pi{uva: prof. d-r Dragi Tanevski, Fakultet za zemjodelski nauki i hrana - Skopje Z a podolg vek i kvalitetna rabota na kombajnot va`no e sekojdnevno odr`uvawe, podma~kuvawe i prisposobuvawe na oddelni spojki i rabotni elementi. I pokraj toa {to vo prethodnite podgotovki, pred `etvata, se zamenuvaat site dotrajani delovi i oddelni spojki (sklopovi), va`no e da se kontrolira prisposobenosta na kombajnot i vo tekot na `etvata. Najgolemite zastoi se javuvaat tokmu vo po~etokot na `etvata, odnosno vo prvite nekolku dena, a pri~ina za toa naj~esto e nedovolno kvalitetnata podgotovka na kombajnot. Pojavata na defektite na kombajnite vo tekot na `etvata go prodol`uva traeweto na `etvata, a posledica na toa e neminovnoto zgolemuvawe na zagubite. Zgolemenite zagubi ~esto se predizvikani od nepravilnata regulacija na rabotnite delovi na kombajnot, poradi {to vo tekot na `etvata posebno vnimanie treba da se posveti na negovoto odr`uvawe. Za dobra rabota i podolg vek na traewe na kosa~kiot sistem potrebno e sekojdnevno da se kontrolira sostojbata na prstite na kosata i otvorot na vodilkata. Site prsti na kosata mora da bidat ispraveni. Skr{enite prsti treba da se zamenat so novi, a ako postojat svieni, tie treba da se ispravat i niveliraat. Svienite prsti predizvikuvaat zadu{uvawe na kosata i zgolemuvawe na trieweto, pa po- radi zamor na materijalot mo`e da dojde i do pukawe na no`evite. Na sekoi pet ~asa rabota treba da se podma~kuva ekscentri~niot zglob do pogonot na kosata i {kolkata. Krilestiot mehanizam e naj~est pri~initel za golemiot procent na zagubi na zrno na hederot na kombajnot. Zatoa, krilestiot mehanizam treba pravilno da bide reguliran i prisposoben za razli~ni uslovi na rabota. Kaj krilestiot mehanizam potrebno e sekojdnevno da se proveruva dali prstite se izvitkani, dali ima nekoi deformacii na letvite, odnosno da ne se iskriveni. Naj~esti pri~ini za izvitkuvawe na letvite se mnogu zategnatiot klinest remen ili, pak, permanentnoto podma~kuvawe na zglobnite vrski me|u nosa~ot na letvite na podvi`nite i nepodvi`nite rozeti. Poradi toa, vo tekot na denot treba povremeno da se kapnuva po nekolku kapki motorno maslo SAE-30. Pri `etvata naj~esto doa|a do zadu{uvawe na otvorot na kontrabarabanot, a toa naj~esto se slu~uva pri `etva na polegnat posev, koga kosa~kiot sistem odi nisko, pa ~esto pati so kosata se zafa}a i po~va. Do zadu{uvawe mo`e da dojde i pri minuvawe od vla`en na suv posev pri {to pra{inata i sitnite primesi se lepat za metalnite re{etki na kontrabarabanot ili, pak, koga vo posevot ima mnogu zelen plevel. Zadu{uvaweto go spre~uva pominuvaweto na zrnoto niz otvorite na kontrabarabanot, pa pogolem pro- cent na zrno odi zaedno so slamata vo slamotresite, so {to se zgolemuvaat zagubite vo zrno zatoa {to slamotresite mo`at da oddelat 15% od vkupno ovr{enite zrna. Zatoa e potrebno po~esto da se kontrolira ~istotata na kontrabarabanot preku strani~nite otvori, a osobeno koga }e se pojavi pogolem procent na zagubi na ovr{eni zrna vo slamata preku slamotresite. Vo tekot na `etvata treba da se kontrolira paralelnosta na {inite na barabanot i kontrabarabanot so merewe na otvorot pome|u niv na vlezot i na desettata {ina. Za da se izvr{i vr{idba bez neovr{eni klasovi i bez zgolemen procent na skr{eni zrna, u{te vo podgotvitelniot period potrebno e da se proveri dali barabanot e pravilno balansiran. Za dobro oddeluvawe na zrnoto od slamata potrebno e da se kontrolira i ~istotata na re{etkastata povr{ina na slamotresite, koi{to ~esto se zadu{uvaat pri rabotata vo polegnat posev. Potrebno e edna{ dnevno da se podma~kuvaat le`i{tata so mast KLM-3. Vo tekot na denot pove}e pati treba da se kontrolira sobirnata povr{ina, bidej}i vo me|uprostorot me|u kaskadite ~esto se sobira po~va ili se nalepuva sitna masa, pra{ina i sl. Vo takvi slu~ai ne mo`e kontinuirano da se transportira zrnoto i sitnite primesi na sitata, pri {to doa|a do zadu{uvawe na sitoto. JULI 2010 | 31 STO^ARSTVO RUBRIKA Manifestacija Nadnaslov Na 10 juli po {esti pat „Denot na odgleduva~ite na ovci i kozi” N a 9 i 10 juli na padinite na Bistra, blizu Gali~nik, po {esti pat tradicionalno }e se odr`i manifestacijata „Den na odgleduva~ite na ovci i kozi”. Za po{irokata javnost, najatrak tiven e nastanot koj }e se odr`i na otvoreno, na 10 juli, na farmata na „Vardar 03”, na lokalitetot „Smrdlivi virovi” koj se nao|a na patot Mavrovo-Gali~nik. Glavniot organizator na nastanot Postojanata rabotna grupa za regionalen ruralen razvoj na zemjite od Jugoisto~na Evropa (SWG) najavuva golem broj atrakcii: natprevari vo molzewe i stri`ewe na ovci; natprevar za najkvalitetno sirewe i ka{kaval proizvedeni vo mandra; izlo`bi na kolekcii na ovci i kozi, kako i izlo`ba na ov~arski ku~iwa; borba na ov~aripelivani i trka so kowi. „Denot pred glavniot nastan, tradicionalno, go predvidovme za odr`uvawe na trkalezna masa. Godinava diskusiite }e se odvivaat na temata „Ocenka na jagne{koto meso na linija na kolewe – SEUROP standard”. Se odlu~ivme da i dademe prostor na ovaa tema bidej}i e mo{ne aktuelna vo zemjodelsko-prehranbeniot sektor vo celiot region, a obedinuva nekolku klu~ni pra{awa: kvalitet i bezbednost na hranata, konkurentnost na jagne{koto meso i mo`nosti za izvoz na evropskite pazari. Od Evropskata komisija e obezbeden i TAEX ekspert, a u~estvo }e zemat i eksperti od Makedonija i regionot. Faktot {to }e gi imame site ovie u~esnici 32 | MOJA ZEMJA Organizatorite na nastanot Postojanata rabotna grupa za regionalen ruralen razvoj na zemjite od Jugoisto~na Evropa ( SWG) najavuva golem broj na atrakcii: natprevari vo molzewe i stri`ewe na ovci; natprevar za najkvalitetno sirewe i ka{kaval proizvedeni vo mandra; izlo`bi na kolekcii na ovci i kozi, kako i izlo`ba na ov~arski ku~iwa; borba na ov~ari-pelivani i trka so kowi. na edno mesto i toa u~esnici od celiot region, nè pottikna da go iskoristime denot i za organizirawe na delovni sredbi pome|u niv. O~ekuvame golem interes na farmerite, no i na trgovcite ne samo od Makedonija, tuku i od sosednite zemji: Bugarija, Srbija, Albanija, Kosovo, Crna Gora, Hrvatska i drugi”, veli Boban Ili}, Generalen Sekretar na SWG. Niz izminative godini manifestacijata „Den na odgleduva~ite na ovci i kozi” se zdobi so golem rejting, ne samo kaj nas, vo Makedonija, tuku so gordost mo`e da se ka`e deka taa stana prepoznatliv praznik na odgleduva~ite na ovci i kozi od celiot region. Za SWG, manifestacijata pretstavuva potvrda za uspe{no ostvarena uloga na fasilitator vo procesot na jaknewe na regionalnata sorabotka fokusirana na aktuelni temi/pra{awa koi se od interes na zemjite od Jugoisto~na Evropa. Nekolku godini nanazad doma}in na manifestacijata „Denovi na odgleduva~ite na ovci i kozi” e „Vardar 03” - Gradsko, eden od najdobrite kombinati vo makedonskoto zemjodelstvo, koj gi sledi novite moderni trendovi vo zemjodelstvoto. Spored niv, ovoj nastan pretstavuva odli~na mo`nost za razmenuvawe na iskustva i dru`ewe pome|u odgleduva~ite na ovci i kozi. Kapacitetot na ba~iloto na koe se odr`uva manifestacijata e okolu 3.000 grla ovci i se nao|a blisku do patot koj go povrzuva Mavrovo so Gali~nik, {to pretstavuva golema prednost pri transportot na mlekoto i materijalite od ba~iloto do mandrata. Ona {to e specifi~no za nego e toa {to izobiluva so mnogu voda i zatoa pa{ata ja ima vo podolg period. Spored „Vardar 03” - Gradsko, ov~arstvoto vo Makedonija e sè u{te na nisko nivo. „Na~inot na odgleduvawe na ovcite e prete`no nomadski. So vakviot na~in na odgleduvawe ima golemi tro{oci pri selidba na ovcite, no so doma}insko rabotewe i so voveduvawe posovremeni rasi ovci i modernizirawe na proizvodstvoto, ov~arstvoto mo`e da bide profitabilen biznis”, veli Vane Cvetkov, rakovoditel na sektor Sto~arstvo vo VARDAR 03 Gradsko. 30 | MOJA ZEMJA Regionalen pazaren informator Ungarija – nov pazar za makedonskite jabolka? V o januari, vo sorabotka so programata Agbiz na USAID, {est ~lena od Obedinetite proizvoditeli na jabolka od Resen gi posetija ungarskite kompanii za da nau~at kako da gi odr`uvaat sve`ite jabolka po berbata. Za vreme na ~etiridnevnata studiska poseta, na makedonskite odgleduva~i na jabolka od prespanskiot region im bea prika`ani praktikite, tehnikite i tehnologijata {to ja primenuvaat nivnite ungarski kolegi vo odgleduvaweto na jabolka i vo biznis-trgovijata. U~esnicite se sretnaa so pretstavnici od site nivoa na sinxirot na vrednosti na sve`i jabolka. Tie posetija proizvoditel koj im poka`a kako da se bide uspe{en vo zbieniot ungarski pazar za sve`i jabolka; go posetija i skladi{teto za ~uvawe na jabolka (so tehnologija na kontrolirana upotreba na kislorod); gi vidoa prostoriite za proizvodstvo na jabolkov sok i ja nabquduvaa operacijata na integrirano proizvodstvo na jabolka. Od menaxerot na Sovetot za jabolka, u~esnicite ja osoznaa legislativata na EU povrzana so jabolkata, kako se podobruva proizvodstvoto na jabolka i kako se primenuvaat merkite za za{tita na rastenijata. Tie, isto taka, bea zapoznaeni so tehnikite za pakuvawe i kalibrirawe koi gi ispolnuvaat barawata na pazarot na EU. Vo ramkite na ovoj studiski prestoj makedonskite jabolkoproizvoditeli go posetija i Pazarot na golemo vo Budimpe{ta i Zdru`enieto za odgleduvawe, prerabotka i marketing na bozel. Grupite se sretnaa i so zamenik-pretsedatelot na Nacionalniot sovet na proizvoditeli na ovo{je i zelen~uk, distributeri i prerabotuva~i vo Ungarija i nau~ija kako Sovetot gi za{tituva interesite na sekoj ~len od sinxirot na vrednosti i pomaga da najdat potencijalni pazari. Klu~nite trendovi koi bea identifikuvani vo tekot na ovaa studiska poseta se slednive: - Spored statistikite na FAO, ungarskite odgleduva~i na jabolka vo 2008 g. proizvele 568.000 toni jabolka, {to ja rangira Ungarija na 21. mesto vo svetot kako proizveduva~ na jabolka. Ova koli~estvo e nabrano od 43.100 hektari. - Jabolkoto od vidot „ajdared” pretstavuva re~isi 50% od vkupnoto proizvodstvo ili 250.000 toni. Ungarskite odgleduva~i proizveduvaat prete`no crveni sorti, kako {to e „crveniot deli{es”, koj se prodava za dobra cena i ima zna~itelna pobaruva~ka na regionalnite pazari. Del od celoto koli~estvo e nameneto za sve`a potro{uva~ka, a ostatokot e za obrabotka. Ungarskata pobaruva~ka za jabolka ne e zadovolena od strana na doma{noto proizvodstvo, a ova pretstavuva dobra mo`nost za makedonskite proizvoditeli i trgovci na jabolka. „Ova e dobra mo`nost da se vleze na ungarskiot pazar so „ajdared” proizveden od mnozinstvoto na makedonskite proizveduva~i na jabolka. Konkurentskata prednost na makedonskite odgleduva~i e odli~nata crvena boja i specifi~niot vkus na crvenoto „ajdared” jabolko, proizvedeno vo Makedonija. So cel makedonskoto jabolko da bide konkurentno pozicionirano na pazarite na EU, makedonskite kompanii moraat da investiraat vo podobruvaweto na rakovodeweto po berbata, sortiraweto, pakuvaweto, soodvetnoto ladewe i skladirawe”, re~e Lovre Ristevski, menaxer na sinxirot na vrednosti za sve`o ovo{je i zelen~uk. JULI 2010 | 35 REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR Pi{uva: Agron Halimi Izvoz na krastavici od Makedonija Izvozot na krastavicite vo minatite pet godini se dvi`i vo nagorna linija osven lanskata, 2009 godina, koga izvozot e namalen za 20 otsto. Najgolemite izvozni partneri na Makedonija za krastavici se Srbija, vklu~uvaj}i go i Kosovo, koi voedno se tradicionalni uvoznici za pove}eto od zemjodelskite proizvodi, so duri 62 otsto od vkupniot izvoz na krastavici, potoa sleduvaat zemjite od EU so 17 otsto, Bosna i Hercegovina so 7,5 otsto i sosednite zemji, Albanija, Hrvatska i Crna Gora. Srbija jagodite po 70 - 250 dinari Cenite na pove}eto zemjodelski proizvodi vo Srbija vo vtorata polovina na maj se razlikuvaa duri i za pove}e od 100 otsto zavisno od gradot. Na primer, jagodite vo Vaqevo se prodavaa za 70 dinari, dodeka vo Vrawe za 250 dinari, spored podatocite na dr`avnata kancelarija za statistika na Srbija. @ itelite na Subotica i Vaqevo za kilogram zelka pla}aa 28,90 dinari, dodeka vo Pan~evo 73,70 dinari. Cenata za kilogram krastavici iznesuva{e 60 dinari vo Leskovac i Smederevo, dodeka vo Belgrad, Vaqevo, U`ice, Novi Sad i Pan~evo be{e 100 dinari. Cenata na domatite iznesuva{e 100 dinari vo Subotica, dodeka 160 dinari vo Vrawe i Kraguevac. Cenata na jabolkata iznesuva{e 20 dinari vo Vrawe, Nov Pazar i vo Smederevo, dodeka vo Sremska Mitrovica e zabele`ana nivnata najniska i najvisoka cena od 20 do 90,90 dinari. www.poljopartner.rs Malinite sè u{te nemaat cena Podatocite se prezemeni od statisti~kata oddel na ON. Polska Cenata na zelkata opa|a Cenite na ranata zelka se vo opa|awe vo Polska. Pobaruva~kata na zelka e sè u{te golema, no isto taka i ponudata. Vo sredinata na juni cenata na ranata zelka iznesuva{e 0,12 evra za kg, dodeka vo centralnoto podra~je na Polska cenata iznesuva{e od 0,24 do 0,31 evra po kg. Otkako cenata na jabolkata opadna vo minatiot mesec, potoa ostana stabilna. Cenata na „ajdaretot” kako i na drugite sorti kako {to se „jonagold”, „gloster”, „{ampion” i „elise” se na istoto nivo. Cenata na jabolkata se dvi`i od 0,14 evra za kg za 70+ golemina i 0,16 za 80+. Pogolemite jabolka se prodavaat samo so posebni nara~ki od isto~niot pazar. www.fresh-market.pl Izvozot na {panskite domati vo Rusija e namalen za 28 otsto Spored „Fepeks”, {panskata federacija na proizvoditeli i izvoznici na ovo{je i zelen~uk, izvozot na {panski domati vo Rusija za 2009 godina iznesuva 11.149 toni, {to pretstavuva namaluvawe od 28 otsto vo sporedba so 15.584 toni domati koi{to se izvezeni vo 2008 godina vo Rusija. www.tomatoestoday.com Berbata na malini zapo~na vo vaqevskiot kraj dodeka po~etokot na berbata na ovoj proizvod vo arilskiot kraj treba da zapo~ne po edna nedela. Operatorite na ladilnicite sè u{te ne se oglasuvaat so cenite za otkup, pa taka proizvoditelite na malina od Vaqevo prognoziraat deka otkupnata cena na po~etokot na sezonata }e bide od 130 do 150 dinari. Vo Ariqe farmerite istaknuvaat deka nivnata malina e najkvalitetna i se nadevaat na cena od 200 dinari. Kako {to predviduvaat proizvoditelite, proizvodstvoto na malina ovaa godina }e bide pomalo za 30% do 40% vo sporedba so minatata godina. www.poljopartner.rs l Moskva Cenata na grozjeto vo porast Cenata na domatite vo Moska vo sredinata na minatiot mesec opadna. Poradi zgolemenata ponuda na domati od Holandija i Belgija cenite se sni`ija od 1,85 na 1,72 evra za domati od Holandija i od 1,59 na 1,32 za domatite od Belgija i Turcija. Cenata na krastavicite vo sredinata na juni e opadnata kako rezultat na zgolemenata ponuda. Cenata za kilogram krastavici od 0,93 se namali na 0,55 evra. Spored ekspertite, cenata na grozjeto na pazarot vo Moskva raste poradi namalenata ponuda na grozjeto so poteklo od Latinska Amerika. Trpeznoto grozje ve}e se uvezuva od Izrael. Cenata za kilogram roze grozje bez semka iznesuva od 2,11 do 2,25 evra, beloto Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me|unaroden Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dr`avi. 36 | MOJA ZEMJA RUBRIKA grozje od 2,38 do 2,51 evra, dodeka crvenite sorti sè u{te se uvezuvaat od ^ile i nivnata cena e poka~ena od 1,98 na 2,11 evra za kg. www.freshmarket.ru Turskite piperki ostanuvaat doma Turskoto proizvodstvo na piperki e sè u{te orientirano kon lokalniot pazar. Turcija e edna od najva`nite zemji-proizveduva~i na ovo{je i zelen~uk vo svetot. Vo 2008 godina berbata vo Turcija iznesuva{e okolu 40 milioni toni ovo{je i zelen~uk od koi 27 milioni toni zelen~uk i 13 toni ovo{je. Turcija e treta zemja vo svetot po proizvodstvo na piperka. No, sepak taa izvezuva samo 3,5 % od celoto proizvodstvo na ovo{je i samo 1,3 % od proizvodstvoto na zelen~uk, vklu~uvaj}i go tuka i sve`iot i preraboteniot zelen~uk. www.pepperstoday.com Evropejcite potro{ile 14% pomalku za zelen~uk vo 2008 g. „Fre{fel Evropa” go izdade izve{tajot za 2009 godina za potro{uva~kata na zelen~uk, spored koj e zabele`an pad na potro{uva~kata na sve` zelen~uk. Vkupnata potro{uva~ka na zelen~uk po `itel vo 2008 godina iznesuva 103,54 kilogrami, koja spored izve{tajot na „Fre{fel”, e namalena vo sporedba so 120,68 kilogrami kolku {to vo minatite pet godini e potro{eno po `itel. Ova pretstavuva namaluvawe od 14,2 otsto, sporedeno so prose~nata potro{uva~ka na zelen~uk vo minatite pet godini. www.tommatoestoday.com Italijanskiot izvoz se oporavuva Brojkite za izvozot na Italija vo prvite dva meseci od 2010 godina gi poka`uvaat prvite znaci na oporavuvawe. Imeno, zgolemuvawe vo vrednost od 47% e registrirano, od 231 milioni evra. Vrednosta na izvozot e zgolemena kaj site sektori. Zabele`itelno zgolemuvawe e postignato vo izvozot na citroni koj{to e zgolemen za 113%, kako i izvozot na suvo ovo{je i zelen~uk koi, isto taka, imaat postignato dobri rezultati od 26% odnosno 16,4% zgolemuvawe. Izvozot na sve`o ovo{je, isto taka, e podobren, iako so pomali brojki (6,7%). Od druga strana, uvozot e namalen i vo koli~estvo i vo vrednost od - 5,8% vo koli~estvo i - 6,1% vo vrednost. www.greenmed.eu Bugarija }e gi promovira vinata vo Srbija Bugarija vo prvoto trimese~je od ovaa godina, vo sporedba so istiot period minatata godina, go ima zgolemeno izvozot na vino za 46 otsto. Izvr{nata kancelarija za lozarstvo i vinarstvo na Bugarija soop{tuva deka planira da otvori izlo`ben prostor za zemjodelski proizvodi vo Moskva, no isto taka planira i promovirawe na bugarskite vina vo Italija, Velika Britanija, Kina, Vietnam, Turcija, no i vo Srbija. Spored podatocite od istata agencija, Bugarija ima izvezeno 6,1 milioni litri, vo vrednost od 5,4 milioni evra, {to pretstavuva zgolemuvawe za 161 otsto vo sporedba so istiot period minatata godina. Glaven pazar na bugarskoto vino e Rusija vo koja{to za vreme na gorespomenatiot period se plasirani 4,3 milioni litri so vrednost od dva milioni evra. Istovremeno uvozot na vino vo Bugarija e namalen za 28 otsto. www.poljopartner.com Ceni na nekoi od regionalnite pazari Golemoproda`ni ceni vo Sofija vo juni 2010 (vo levovi) Proizvod Domat Piperka (zelena) Piperka (babura) Krastavici Zelka „Zlaten deli{es” „Crven deli{es” Poteklo Doma{ni/Turcija Turcija [panija Doma{no Doma{na/Makedonija Italija ^ile/Italija Cena 0,99/0,93 1,49 3,41 0,74 0,37/0,31 1,43 1,55/1,49 1 evro – 1,95 leva Izvor: www.ams.usda.gov Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska vo juni 2010 (vo kuni) Proizvodi Osijek Split Zagreb Domat 10,58 14,33 10,25 Piperka 13,75 20,00 16,00 Piperka (babura) 16,67 21,67 18,00 Krastavici 5,95 5,83 6,75 Zelka 4,25 2,70 3,50 Pe~urki 21,33 22,50 17,25 Jabolko „ajdaret” 3,50 5,17 4,00 Jabolko „jonagold” 5,60 5,17 4,00 Jabolko „zlaten 5,30 5,33 4,00 deli{es” Grozje 21,33 19,33 22,00 1 evro – 7,2 kuni Izvor: www.tisup.mps.hr Proda`ni ceni vo Albanija vo juni 2010 (vo leki) Proizvod Tirana Fier Kor~a Jabolko 60 40 „ajdaret” „Zlaten 92 105 deli{es” Domat 59 50 37 Piperka 74 82 97 (zelena) Zelka 54 41 47 Krastavici 22 23 23 1 evro - 137 leki Izvor: www.kash.org.al REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR Golemoproda`ni ceni vo Podgorica vo juni 2010 (vo evra) Proizvod Min Maks Prosek Jabolko 0,60 0,63 0,62 „ajdaret” Jabolko „zlaten 0,75 0,75 0,75 deli{es” Jabolko „crven 0,95 0,95 0,95 deli{es” Trpezno grozje 2,50 2,50 2,50 Domat 0,90 1,10 1,00 Piperka 1,68 1,73 1,71 Piperka 1,75 1,85 1,80 (babura) Zelka 0,15 0,20 0,18 Krastavici 0,40 0,60 0,50 Izvor: www.amiscg.org Proda`ni ceni vo Kosovo vo juni 2010 (vo evra) Proizvod Pri{tina Uro{evac Pe} Jabolko 0,27 0,70 1,05 Grozje 2,20 2,40 1,95 Domat 0,40 0,50 0,52 Piperka 0,72 0,90 1,05 Zelka 0,21 0,12 0,15 Krastavici 0,18 0,35 0,32 Izvor: www.food-ks.org Maloproda`ni ceni za juni vo R.M Proizvod Domat Klasa Min. Maks. Najzastap. Prva 31 52 40 Vtora 20 35 30 23 60 34 74 29 65 Krastavici Bel piper Kompir 15 30 25 Zelka Kromid 15,5 26 25 35,5 19,4 33 Grav 100 122 109 Kru{i 95 110 102 Cre{i 43 63 51 Jagodi 43 55 45 Praski 30 47 40 Limon 54 63 59 Banana 47 52 50 Ceni od sto~nite pazari vo R.M za juni Sto~ni pazari Kategorija Skopje min. Tele 1-6 meseci June 6-18 meseci Molzni kravi Jagniwa do 18 kg Jagniwa nad 18 kg Ovci Prasiwa 20-35 kg Ko~ani Zabel. Tetovo 115 Merka 166 140 kg/`.m maks. 178 160 135 kg/`.m najzastap. 166 150 130 kg/`.m min. 130 100 120 kg/`.m maks. 140 120 130 kg/`.m najzastap. 140 110 125 kg/`.m Grlo Golemoproda`ni ceni vo Srbija vo juni 2010 (vo dinari) Proizvod Beograd Novi Sad Domat 150 120 Piperka 250 200 Piperka 250 250 (babura) Krastavici 100 120 Zelka 60 50 Jabolko 60 60 „ajdaret” Jabolko „crven 120 150 deli{es” Jabolko „zlaten 120 150 deli{es” 1 evro – 103,4 dinari Izvor: www.stips.minpolj.rs.gov.yu Golemoproda`ni ceni za juni vo R.M min. 46.100 40.000 17.000 maks. 80.000 55.000 24.000 Grlo najzastap. 61000 50000 21000 Grlo min. 140 120 150 kg/`.m Domat maks. 160 130 180 kg/`.m najzastap. 160 120 160 kg/`.m min. 110 110 120 kg/`.m maks. 130 120 140 kg/`.m najzastap. 130 120 140 kg/`.m min. 6700 4000 4500 Grlo maks. 8500 5000 6500 Grlo najzastap. 7000 4500 6200 Grlo min. 140 140 140 kg/`.m maks. 160 160 160 kg/`.m Jagodi 20 35 25 20 25 20 Proizvod Klasa Min. Maks. Prva 20 35 Najzast 25 Vtora 20 25 20 Krastavici 15 20 16,5 Bel piper 50 60 50 Kompir 15 18 15 Zelka 10 15 10 Kromid 8 10 8 Grav 80 100 80 Kru{i 30 40 40 Jabolka najzastap. 150 150 150 kg/`.m Praski min. 90 90 90 kg/`.m Limon 30 40 33 maks. 120 100 110 kg/`.m Banana 20 40 28 najzastap. 120 100 110 kg/`.m min. 130 90 120 kg/`.m maks. 140 100 160 kg/`.m najzastap. 140 90 140 kg/`.m Seno (bala) najzastap. 70 kg 6 kg 6 13-18 kg Lucerka (bala) najzastap. 50 kg 8 kg 8 10-15 kg najzastap. 40 kg 2 kg 2 4-6 kg Goenica 90-110 kg Jariwa 38 Slama | MOJA(bala) ZEMJA * Cenite se izrazeni vo denari Izvor: www.mzsv.gov.mk ZPIS-Pazarni informacii
© Copyright 2024 Paperzz