LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPŠTINE SREBRENICA 2 2011 1 2011, Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Srebrenica (LBAP) Pripremili LBAP tim Opštine Srebrenica: Ilijas Begić, profesor biologije Ekološki inspektor – opština Srebrenica, koordinator tima. Aleksandra Mladenović, magistar bioloških nauka, ekspert/regionalni koordinator za LBAP Viktor Bjelić, projekt menadžer, REC BiH, FO Banja Luka Muhizin Omerović – opština Srebrenica, član tima; Nedeljko Simić – opština Srebrenica, član tima; Sead Alić -opština Srebrenica, član tima; Muminović Nermina - opština Srebrenica, član tima; Valentina Gagić – NVO „Sara-Srebrenica“, član tima; Sead Jahić – Turistička organizacija Srebrenica Dobro došli u biodiverzitet Srebrenice: Azemina Begić- Golubović; mikrobiolog Prilozi - Životinjske i biljne vrste ekoregiona Srebrenice: Begić Ilijas, Opština Srebrenica, ekološki inspektor Kulturno istorijsko naslijeđe: mr Mirko Babić, Muzej Semberije, Bijeljina, direktor Zainteresovane strane/interesne grupe: Jelena i Aleksandar Petrić – “GROSS” Rudnik olova i cinka Sase -Srebrenica; Marica Davidović – AD „GUBER“ Srebrenica; Marko Slijepčević – DNS; Milorad Milićević – ŠG „DRINA“ Srebrenica; Slaviša Čanić – UNDP/SRRP; Anđeljko Tanasijević – direktor SŠC Srebrenica; Slađana Grujičić – NVO „Prijatelji Srebrenice“; Dobrila Trifković – direktorica dječijeg obdaništa „Poletarac“ Srebrenica; Vidosava Nikolić – SDU – odbornica SO Srebrenica; Amila Efendić – direktorica Kulturnog centra Srebrenica; Radmila Košarac Centar za socijalni rad; Blagomir Jovanović- - Opština Srebrenica (Skelani); Radenko Zečić – „Eko Gradina“ Skelani; jerej Aleksandar Mlađenović – Srpska pravoslavna crkvena opština Srebrenica; Semir Begić – preduzetnik „BES“; Azem Begić poduzetnik „ABINI“; Dragi Jovanović – pomoćnik direktora OŠ „P. P. Njegoš“; Ćamil Duraković – zamjenik načelnika; Mirsad Mustafić – načelnik odjeljenja za urbanizam i stambeno komunalne poslove; Miloš Vukosavljević – načelnik odjeljenja za privredu; Emina Maksumić – opština Srebrenica; Nermin Alivuković - Šef kabineta Načelnika Opština Srebrenica; Miro Pejić – novinar SRNA; Kristina Ćirković – novinarka Glas Srpske B. Luka; Svetozar Mitrović-načelnik odjeljenja za društvene djelatnosti i javni servis. Autorsko pravo: Opština Srebrenica. Ni jedan dio ove publikacije ne smije biti reprodukovan, pohranjen u sistemu pretraživača niti se smije slati u bilo kom obliku, ili bilo kojim putem, elektronski, mehanički, fotokopiranjem, snimanjem ili na bilo koji drugi način bez prethodnog pismenog dopuštenja načelnika opštine ili koordinatora LBAP-a Dostupno kod: Opština Srebrenica Izjava o odgovornosti: Projekat je u cjelosti usvojen od strane opštinskog paralmenta –Skupštine Opštine Srebenica, tako da stanovišta iznesena u ovom projektu sačinjavaju politiku opštine Srebrenica i zakonski su obavezujuća. Fotografije; Amir Esed Begić http://wukoljinstan.bosnianforum.com/nacionalni-parkobaloma-drine-n576.htm. Mujo Zimić http://www.facebook.com/group.php?gid=42524144693 Prelom i štampanje: Eko-štamparija Srebrenica 2 Sadržaj - Predgovor------------------------------------------------------------------------------------------------4 Pozdravna riječ Načelnika opštine ---------------------------------------------------------------------5 Odluka Skupštine Opštine Srebrenica o izradi LBAP-a ------------------------------------------------6 - Dobro došli u biodiverzitet Srebrenice! ----------------------------------------------------------------7 Informacije o Biodiverzitetu ----------------------------------------------------------------------------9 Šta je biodiverzitet-------------------------------------------------------------------------------------10 Ekosistem-Geobiocenoza – Biogeocenoza ----------------------------------------------------------14 Odakle sve počinje?/Rio de Žaneiro/ -----------------------------------------------------------------15 Region Zapadnog Balkana ---------------------------------------------------------------------------16 - Lokalno akciono planiranje Srebrenice/ Šta su usluge ekosistema/ -------------------------------17 Profil opštine Srebrenica ------------------------------------------------------------------------------18 Revizija – identifikacija Resursa biodiverziteta na prostoru opštine Srebrenica ------------------24 Pritisci na biodiverzitet Srebrenice/pritisci na faunu sisara/-----------------------------------------30 Pritisci na faunu riba /vodozemaca/ gmizavaca/-----------------------------------------------------31 Pritisci na faunu ptica----------------------------------------------------------------------------------32 Pritisci na faunu Beskičmenjaka-----------------------------------------------------------------------33 Pritisci na floru ----------------------------------------------------------------------------------------34 Progradacija šuma plantažiranje/globalni trndovi i projekcije/ -------------------------------------35 - Vizija srebrenice --------------------------------------------------------------------------------------38 Swot analiza /snage/ ---------------------------------------------------------------------------------39 Prijetnje/problemi/ prilike/ ---------------------------------------------------------------------------40 Prioritetno operativni cilj ------------------------------------------------------------------------------41 Strateški ciljevi u narednih pet godina ---------------------------------------------------------------42 Strateški ciljevi u prvoj godini ------------------------------------------------------------------------44 - Pozitivan primjer doprinosa očuvanju biodiverziteta-------------------------------------------------45 Slučaj 1.------------------------------------------------------------------------------------------------46 Slučaj 2.------------------------------------------------------------------------------------------------49 Slučaj 3.------------------------------------------------------------------------------------------------50 Slučaj 4.------------------------------------------------------------------------------------------------52 Slučaj 5.------------------------------------------------------------------------------------------------54 Slučaj 6.------------------------------------------------------------------------------------------------56 Slučaj 7.------------------------------------------------------------------------------------------------58 Uvod LBAP VIZIJA SREBRENICE Odabrani primjeri probiodiverzitetskog poslovanja za prvu godinu Prilozi: - Ekoregion Srebrenice/Staništa/-----------------------------------------------------------------------59 Procjene biodivrziteta prema skupinama u BiH ------------------------------------------------------64 Rezervat biosfere „Drina“ /rezime/-------------------------------------------------------------------65 ŽIVOTINJSKE I BILJNE VRSTE EKOREGIONA SREBRENICE - Sisari ---------------------------------------------------------------------------------------------------66 Gmizavci------------------------------------------------------------------------------------------------68 Vodozemci----------------------------------------------------------------------------------------------69 Ribe i Bezkićmenjaci-----------------------------------------------------------------------------------70 Jestivo i ljekovito bilje koje raste na prostoru opštine Srebrenica----------------------------------72 Konzumne gljive koje pridolaze na prostoru opštine Srebrenica -----------------------------------86 Literatura ----------------------------------------------------------------------------------------------88 3 Predgovor Ovaj dokument je pripremljen u okviru projekta: „Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni održivi razvoj u Zapadnom Balkanu (Akcioni planovi za biodiverzitet u jugoistočnoj Evropi), kojim je rukovodio Evropski centar za zaštitu prirode, u saradnji sa Regionalnim centrom za životnu sredinu, a koji je finansiran od strane Ministarstva spoljnih poslova Finske“ Slika 1 - Kanjon Drine iznad Crnog Potoka 4 POZDRAVNA RIJEČ NAČELNIKA OPŠTINE SREBRENICE Uvažene građanke i građani Srebrenice Uvaženi građani Srebrenice u dijaspori Uvaženi domaći i međunarodni partneri u zemlji i inostranstvu, Opština Srebrenica je uvijek bila privlačna kako domaćim, tako i stranim poslovnim ljudima. Njena privlačnost se ogledala prije svega u bogatstvu rudama, mineralnim ljekovitim vodama i prirodnim ljepotama. Kako bi trajno postala još atraktivnija zajednica, opština je, među prvima u BiH (zajedno sa opštinom Goražde) krenula sa izradom Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet. Ovaj projekat je rezultat aktivne saradnje sa Evropskim centrom za zaštitu prirode (ECNC), Regionalnim centrom za životnu sredinu/okoliš za Centralnu i Istočnu Evropu, kancelarija u BiH (REC), saradnjom sa opštinom Goražde i prekograničnom saradnjom sa opštinama u Srbiji i Crnoj Gori. Ulaganjem u okolinu stvara se novo područje privredne djelatnosti, u kojem širok krug institucija i preduzeća opštine Srebrenica može naći poslovni interes. Cilj samog procesa izrade LBAP-a jeste postizanje zdrave, napredne, otvorene, okolinski efikasne i zaštićene životne sredine. Naš cilj ćemo ostvariti na taj način što ćemo dijelove opštine staviti pod prvi stepen zaštite, te time imati nacionalni park Srebrenica koji će svojim radom osigurati biološku raznolikost koja je do sada i bila odlika naše opštine. Sve navedeno ćemo postići, ukoliko zajedničkim snagama budemo se borili da: - - provedemo mjere sanacije i revitalizacije degradiranih prirodnih vrijednosti, razradimo principe aktivne zaštite i planskog korištenja u skladu sa odredbama međunarodnih i nacionalnih konvencija, rezolucija, akcionih planova, zakona i dr. dokumenata, izvršimo naučnu valorizaciju i evidenciju komponenti biodiverziteta, naročito ugroženih biljnih i životinjskih vrsta i ekosistema, izvršimo identifikaciju procesa i kategorija aktivnosti koji imaju ili mogu imati značajan negativan uticaj na očuvanje i održivo korištenje biodiverziteta, edukujemo lokalno stanovništvo u cilju razvijanja interesa za ograničeno i mudro korištenje zaštičenih prostornih cjelina i druge aktivnosti koje će osigurati zaštitu biološke raznolikosti na području opštine Srebrenica. Dajmo svoj doprinos kao mala lokalna zajednica kontroli klimatskih promjena na globalnom nivou očuvanja planete. Vaš Osman Suljić; Dipl. ing. Rudarstva Načelnik Opštine Srebrenica 5 BOSNIA AND HERZEGOVINA REPUBLIC OF SRPSKA MUNICIPALITY OF SREBRENICA MAYOR OF MUNICIPALITY Department of general administration Adress: Srebrenickog odreda bb, Tel: 056/445–505, 445–527 Fax: 056/445–532 Email: opstauprava@srebrenica-opstina.org Web: www.srebrenica-opstina.org BOSNA I HERCEGOVINA/БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА REPUBLIKA SRPSKA/РЕПУБЛИКА СРПСКА ОPŠTINA SREBRENICA/ОПШТИНА СРЕБРЕНИЦА NAČELNIK OPŠTINE/НАЧЕЛНИК ОПШТИНЕ Odjeljenje za opštu upravu Одјелјенје за општу управу Adresa: Srebreničkog odreda bb, Адреса: Сребреничког одреда бб, Tel/Тел: 056/445–505, 445–527 Faks/Факс: 056/445–532 E-mail: opstauprava@srebrenica-opstina.org Web: www.srebrenica-opstina.org Na osnovu člana 43.Zakona olokalnoj samoupravi (Službeni glasnik RS-a,broj 101/04) i članova 54 i 65. Statuta opštine Srebrenica (Bilten opštine Srebrenica, broj 10/05), Sporazuma između ECNCa,REC-a i opštine Srebrenica,Načelnik donosi : ODLUKU O izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet - LBAP Član 1. Načelnik opštine Srebrenica donosi odluku o izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet /LBAP/, kako u smislu dokumenta bitnog za održivi razvoj ovog područja, tako i u smislu kontinuiranog procesa nadgledanja, zaštite i očuvanja biodiverziteta Srebrenice. Član 2. Zadužuje se LBAP tim, imenovan od strane Načelnika opštine Srebrenica, da preduzme sve neophodne aktivnosti na izradi LBAP-a – Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet i sve druge aktivnosti vezane za predmetni postupak. Član 3. Odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se na službenom sajtu opštine Srebrenica. Načelnik opštine Dostavljeno: 1. Naslovu 2. a/a Osman Suljić 6 UVOD Dobro došli! U BIODIVERZITET Srebrenice Ovdje možete naći informacije o biodiverzitetu, koristi od biodiverziteta i usluge koje pruža za održiv lokalni razvoj kroz probiodiverzitetsko poslovanje, akcijama preduzetim na podizanju svijesti građana kao i obezbjeđivanju zaštite staništa i vrsta u Srebrenici. Slika 2.- Potez zvani Grad 7 Pod rukovodstvom LBAP tima, sve zainteresovane grupe aktera na izradi LBAP-a sastavljene od predstavnika svih institucuja, od lokalne uprave, preko preduzeća, nevladinih organizacija, akadamemskih i naučnih institucija, do pojedinaca-građana Srebrenice, ozbiljno su pristupili izradi strateškog dokumenta LBAP-a svjesni činjenice resursa biodiverziteta u ovoj regiji. Krajnje studiozno na brojnim sastancima radnog tipa urađena je revizija Biodiverziteta. Brojni su podaci podhranjeni u mnoga dokumenta, tako da ćemo dati u ovom projektu, između ostalog, i upute na njih. Ovaj projekat je kratak vodići, ili bolje rečeno, koncept velikog broja podataka. Prioritetno ćemo ovdje dati ekspoze osvrte na reviziju biodiverziteta, našu viziju do koje planiramo doći kroz niz analitičkih koraka i studioznih pristupa, usluga koje nam daje ekosistem, analizom situacije, odrediti prioritete, postaviti ciljeve razmatranjem problema i mogučnosti dati smjernice i kroz probiodiverzitetsko poslovanje ostvariti željenu viziju. Slika 3.- Slap 8 Informacije o biodiverzitetu Šta je biodiverzitet? Odakle sve počinje? Slika 4.- Klis vjećiti stražar između dva sela , Luke i Krušev Dola. 9 Šta je biodiverzitet? (Bios- život; divergere-različitost.) - Po definiciji, biodiverzitet podrazumijeva raznolikost živih organizama koji nastanjuju kopno i vodu, raznolikost unutar različitih vrsta, između vrsta i ekosistema. Ali, biodiverzitet nije samo raznolikost oblika i pojava biljnog i životinjskog svijeta, već i raznolikost funkcija živih organizama. U cilju opstanka naše planete i harmoničnog života čovjeka i prirode, svijet bi trebalo da se usmjeri na dva glavna cilja: očuvanje i korišćenje biodiverziteta. Očuvanje biodiverziteta podrazumijeva konzervaciju i obnavljanje narušenih ekosistema i prirodnih staništa, kao i očuvanje i oporavak biljnih i životinjskih vrsta. Slika 5.- Poljanice 10 Neophodno je racionalno korišćenje prirodnih dobara i održavanje one prirodne raznolikosti koji odgovara potrebama i težnjama sadašnjih i budućih generacija. Biodiverzitet se, dakle, ostvaruje kao rezultat evolutivnih procesa, kroz tri osnovna međusobno uslovljena i biološki neraskidiva nivoa: genetičkom, specijskom i ekosistemskom. Najpouzdaniji pokazatelj ugrožavanja biodiverziteta predstavljaju nestale, iščezle ili ugrožene biljne i životinjske vrste. Najveći uzročnici nestanka pojedinih vrsta su gubitak staništa i loše raspolaganje zemljištem. Statistika pokazuje da je u zemljama u razvoju, od 1960. do 1990. uništeno oko 37 % zemljišta, da je od 1960. do 1990. nestalo gotovo 20% tropskih šuma, da je od 1990. do 1998. isušeno oko 50% močvarnih područja. Zbog sedimentacije i lošeg korišćenja zemljišta, postoji opasnost da, u naredne tri decenije, nestane trećina koralnih grebena… Zato, poznavanje i očuvanje biološke raznovrsnosti predstavlja uslov opstanka Zemlje. Slika 6.- Igrišnjik 11 Biodiverzitet predstavlja raznovrsnost svih živih bića na planeti Zemlji, odnosno, sveukupnost: gena - genetski biodiverzitet Genetički diverzitet podrazumijeva broj gena, odnosno genetičkih informacija sadržanih u svim pojedinačnim vrstama biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama na Zemlji. Svaka organska vrsta poseduje specifičnu kombinaciju gena koja je neponovljiva i rezultat je dugotrajne evolucije. vrsta - specijski biodiverzitet Specijski diverzitet obuhvata broj organskih vrsta na Zemlji, od nastanka života do danas. Procjenjuje se da na Zemlji postoji izmedju 5 i 80 miliona vrsta, od kojih je danas poznato i opisano oko 1,5 milion vrsta. ekosistema - ekosistemski biodiverzitet Ekosistemski diverzitet označava raznovrsnost staništa i biocenoza, kao i ekoloških procesa kojima se ostvaruju ekosistemi podsredstvom miliona živih bića na Planeti. Prema procijenama Svetske organizacije za zaštitu životne sredine, svakoj četvrtoj vrsti sisara preti istrebljenje, a pred izumiranjem je i 50 % biljaka! Medju najugroženijim vrstama su, između ostalih, majmuni, tigrovi, velike pande, slonovi, nosorozi, tibetanske antilope, morske kornjače, razne vrste krokodila i zmija, papagaji, ždralovi, fazani, kaktusi i orhideje. Slika 7.- Šarena Bukva omiljeno izletite turista. Iza leđa djevojke je vertikalni usjek oko180m i kanjon Crnog Potoka. Do izletišta je lako doći autom. Ovo je poznato stanište Mrkog medvjeda. Planina Sušica ,a u pzadini iza planina Tara. 12 U najširem smislu, biodiverzitet označava sveobuhvatnu varijabilnost života: biljaka, životinja, mikroorganizama i gljiva. Biodiverzitet je u stvari biološka raznovrsnost koja označava sveukupnost gena, vrsta i ekosistema na zemlji. Biološka raznovrsnost podrazumijeva raznolikost svih živih organizama koji nastanjuju kopno i vodu. Biodiverzitet nije samo sveukupna raznolikost oblika i pojava biljnog i životinjskog svijeta, već i raznolikost funkcija živih organizama. Očuvanje biodiverziteta je u stvari konzervacija i obnavljanje narušenih ekosistema i prirodnih staništa, kao i očuvanje i oporavak biljnih i životinjskih vrsta. Ekosistem prestavlja sklop interakcija između biodiverziteta, tj. biotičke i nebiotičke kompnente na datom prostoru. Slika 8.- Pogleda na Borovac 13 EKOSISTEM-GEOBIOCENOZA-BIOGEOCENOZA Vrhunsko jedinstvo između žive i nežive prirode Ekosistem je jedan struktrno funkcionalni dio žive i nežive prirode u okviru kojeg je moguća egzistencija i zadovoljenje svih bioloških i socio bioloških potreba živih organizama. Ekosistem i biodiverzitet nisu i ne mogu biti ogranićeni administrativnim granicama Svjedoci smo globalnog poremećaja klime, što je uzrokovano povećanjem brojnosti ljudske vrste na planeti i njenoj prirodnoj borbi za biološki opstanak. Povećanje brojnosti vrste ima za posljedicu veće potrebe za hranom što povlači veća uzimanja od planete čime se degradira i osiromašuje ekosistem planete. Slika 9.- Pogledala 14 Odakle sve počinje? Kako uzimati onoliko koliko je neophodno za egzistenciju a uz obezbjeđenje povrata biodiverzitetu radi njegova obnavljanja? Kako osigurati opstojnost ljudske vrste na planeti zemlji? Kako sačuvati biodivrzitet i kako organizovati održiv razvoj društva? Kako...!?? Niz pitanja na koja su odgovarali državnici na samitu UN iz 200 zemalja svijeta 1992 u Rio De Žaneiru. Značaj biodiverziteta istaknut je i usvajanjem Konvencije o očuvanju biodiverziteta, 1992. u Rio de Žaneiru, u Brazilu. Među 168 zemalja, potpisnica Konvencije je i naša zemlja. Nakon 1992. godine, biodiverzitet je postao simbol opstanka biosfere i razvoja civilizacije na Zemlji Očuvanje biodiverziteta nema cijenu, odnosno biodiverzitet je neprocijenjiv! Savjest čovečanstva se okrenula ka razumevanju i prihvatanju osnovnih ekoloških principa i očuvanju biološke raznovrsnosti Slika 10.- Ispod Crnog Vrha 15 Region Zapadnog Balkana je utočište izuzetnom bogatstvu biodiverziteta biljnog i životinjskog svijeta, sa velikim brojem balkanskih, dinarskih i lokalnih endemičnih vrsta dobro očuvanih naročito u daljenim planinskim područjima. Očuvanje mnogih biljnihi životinjskih vrsta je bilo od svjetskog, bilo od evropskog značaja. Biodiverzitet je pod ozbiljnom prijetnjom u regionu Zapadnog Balkana,naročito u oblasti poljoprivrednog zemljišta, planinskih regiona i obalskih područja. Gubitak biodiverziteta se uglavnom događa zbog promjena u korištenju zemljišta, urbanog širenja, razvoja infrastrukture, stvaranja kiseline, eutrofikacije, pretvaranja travnjaka i grmlja u pustinje, prekomjernog iskorištavanja, pojačavanja i/ili napuštanja poljoprivrede, te klimatskih promjena. Kao rezultat ovoga, više od 700 evropskih vrsta je trenutno ugroženo; 43 procenta vrsta evropskih ptica imaju nepovoljan status očuvanja, a situacija se pogoršala širom regiona od 2000. godine. Priobalna područja, rijeke, te močvare se suočavaju sa većinom prijetnji u kratkom roku; u dugoročnom smislu, ekosistemi planinskih livada su takođe ranjivi. Biodiverzitet je ključna komponenta ovih strategija. Zaštita biodiverziteta i održiv razvoj 21 vijek. Očuvanje biodiverziteta postalo je nova životna filozofija savremenog čoveka Pored riješavanja globalnih pitanja o životnoj sredini i gubitak biodiverziteta. Još jedan važan rezultat koji proizilazi iz Samita u Rio de Žaneiru je Međunarodni sporazum o globalno održivom razvoju nazvan kao Agenda 21. Slika 11.- Brezije 16 LBAP LOKALNO AKCIONO PLANIRANJE ZA BIODIVERZITET SREBRENICA Na lokalnom nivou, lokalne zajednice, pod rukovodstvom lokalnih vlasti, moraju agendu 21 (LA21) strategije održivog razvoja u svojim oblastima. Šta su usluge ekosistema? razviti Lokalnu Usluge ekosistema su dobiti koje ljudi dobijaju iz ekosistema. To su usluge snabdijevanja životnim namirnicama, regulacije, te kulturološke usluge koje direktno utiču na ljude i prateće usluge koje su potrebne za održavanje ostalih usluga. Mnoge od ovih usluga su čvrsto povezane (primarna proizvodnja, fotosinteza, kruženje hranljivih tvari, te kruženje vode: npr., svi obuhvataju različite vidove istih bioloških potreba Usluge /Snage Ekosistema dobra ili proizvodi dobijeni iz ekosistema Usluge/ Snage Podkategorija Definicija Primjeri Usjevi Uzgajane biljke Žitarice, povrće, voće Stoka Uzgojene životinje Goveda, pilići Divlja hrana Lov i ribolov Lovna divljać, ribe Drvna građa Proizvodi i od drveta Namještaj, papir Genofond Vrste ekosistema Uticaj ekosistema na planeti Flora i Fauna Uticaj ekosistema na pojavu bolesti i štetočina Mikroorganizmi, organizmi prenosnici zar.bol. Rekreacija Rek. Zadovoljstvo Šetnja, kamp isl. Moralne vrijednosti Duhovno opuštanje Svete rijeke I sl. Primarna proizvodnja hrane Fotosinteza Povećanje bio mase autotrofijom Hrana Biološke sirovine Slatke vode Genetički resursi Regulacija faktora životne sredine Regulacija bolesti Regulacija štetočina Kako na regionalnom tako I svjetskim nivou 17 PROFIL OPŠTINE SREBRENICA Opština Srebrenica se nalazi u istočnom dijelu BiH na 44.1063889⁰N, 19.2969444⁰E. Obuhvata površinu od 527km², koju naseljava po posljednjem popisu 36 666 stanovnika - popis '91 godine, što ukazuje da je gustina naseljenosti 70st/km². Kako popis stanovništva još nije sproveden u poslijeratnom periodu, precizniji podatci o strukturi stanovništva mogu se dobiti koristeći različite izvore. Naš stav da na prostoru opštine Srebrenice danas živi trećina prijeratnog stanovništva a procentualni odnos Srba i Bošnjaka je oko 59% Srba i 40% Bošnjaka. Oko jedan procenat je ostalih. Slika 12.- Srebrenica 18 Procenat stanovništva koje živi u urbanom području je oko 40%, dok 60% ljudi je nastanjeno u ruralnom dijelu opštine. U ekonomskom pogledu šire područje opštine odlikuju usitnjeni poljoprivredni posjedi koji u večini slučajeva, tradicionalnim načinom korištenja, nisu mogla obezbjediti egzistenciju stanovništvu pa je zbog toga veći dio stanovništva orijentisan na industriju. Najveći broj zaposlenih je u rudarstvu, Rudnik olova i cinka i rudnik Boksita (jamski kopovi). Na ovim prostorima porodice kombinovanim djelatnostima obezbjeđuju egzistenciju. Tačnije podatke starosne strukture nemamo, kao ni broja stanovnika, no, činjenica da su godine rata zbog genocida i migracija na ovim prostorima ostavile velike posljedice, ukazuju da su prvi povratnici u Srebrenicu bile starije osobe. Posljednjih godina primjećeno je veće interesovanje mladih ljudi koji traže načine da realizuju svoje projekte i ostanu u Srebrenici. Edukacija mladih ljudi, novi i savremeni prilazi resursima, koje ova opština ima su šansa za budućnost, koja je prepoznata. 19 Šire područje Srebrenice pripada srednjem gorju (5001000m nadmorske visine) na kojem se teren postepeno izdiže od sjevero zapada ka jugoistoku, tako da na područjima koje je pokriveno efuzivima nalaze se strmi obronci, uski grebeni i uske duboke usječene doline. Na terenima izgrađenim od paleozojskih škriljaca, grebeni su blago zaobljeni. Nagibi brdskih terena dostižu preko 30⁰, dok u višim planinskim predjelima na nadmorskoj visini 1350m nagibi su mnogo izraženiji, forimiraju brdsko planinske sipare na krečnjacima, do okomiti zasječenih kanjona u kanjonu rijeke Drine vertikalnog usjeka večeg od 1000m; što ih čini neprohodnim i svrstava u red najtežih kategorija terena. Kako se od Jugoistoka ka Sjeverozapadu teren spušta sa visine 1350m do 200m na krajnjem rubu opštine, dužinom od oko 50Km; prostor obiluje izvorištima pitke i mineralne vode koji u nižim predjelima prije uticanja u rijeku Drinu formiraju aluvijalne platoe oko ušća i same Drine. 20 Diferencijaciju genetičkih sistema i njihovih zajednica determiniše gegrafski položaj prostora, tj. Njegov položaj prema sredozemnom moru, a zatim orografskim, klimatskim, pedološkim i minerološko-petrografskim faktorima, kako recentnim tako i istorijskim. Poseban uticaj na recentno stanje imao je čovjek. Brojni su faktori uslovili veliku raznovrsnost genetičkih sistema na prostoru opštine Srebrenice gdje imamo pored karakterističnih elemenata klimatogene biomske vegetacije brojnih zajednica –Biocenoza, mnogo specifičnih geografskih varijanti, geološko-pedoloških varijanti, subasocijacija i facijesa. Kao i više stepene integracije bioloških sistema preko sveza i redova do nivoa klase. 21 Kako prostor BiH spada u Holarktičku biogeografsku oblast, koja obuhvata Evropu, največi dio Azije, Sjevernu Ameriku i sjeverni dio Afrike, ista je podjeljenja na više pod oblasti, od kojih se tri prepliću svojim uticajem na prostoru opštine Srebrenica, ostavljajuću pečate,svojih genetičkih sistema kroz singerizam biocenoza ekološko-biogeografskog raščlanjenja ovog prostora. Svaka pod oblast, EurosibirskaBoreoamerička, Mediteranska i Alpska-Visokonordijska, su tri dobro izdiferencirana područja koja su podudarna sa svojstvenim, klimatskim, geološkim, pedološkim i reljefnim osobenostima koje karakterišu osobena biogeografska raščlanjenja. Imajući i vidu sve navedene činjenice za očekivati je da na prostoru opštine Srebrenica ni jedan genetički sistem koji se identifikuje ne može iznenadit već pobuditi veliko interesovanje naučne javnosti. BiH ima veoma raznolika zemljišta po zastupljenosti kisela i bazna su u odnosu 50% :50% sličan odnos je i na platou opštine Srebrenica jer su na krajnjem Jugoistoku zastupljena bazna zemljišta na krečnjaku, za razliku od Sjeverozapadnih kiselih tala nastalih na Vulkanskim eruptivima. Narodna izreka da u “Srebrenici nema čega nema“ koja se odnosi na BIODIVERZITET posebno ljekobilje i gljive nalazi svoju utemeljenost. 22 Topografija je najuticajniji faktor formiranja tla Srebreničkog platoa. Pored specifičnih uticaja klimatskog faktora koji se generalno može posmatrati kao umjereno kontinrntalna klim u srednjem gorju a u višim dijelovima je izražena Subplaninska klima, Klimatske karakteristike područja su specifična i uslovljena brojnim faktorima. Ljeta su topla sa prosječnom temperaturom vazduha mjeseca jula 15-20⁰C. Zime su hladne a temperatura najhladnijeg mjeseca januara kreće se od 1-8⁰C. Zime su uglavnom hladne. Trajanje vegetacijskog perioda u prosjeku iznosi 170-210 dana sa prosječnim temperaturama od 16-18⁰C. Prosječne godišnje padavine iznose 870 mm/ m² atmosferskog taloga u obliku kiše ili snijega. Padavine su ravnomjerno raspoređene tokom godine a izražene su u prolječe i jesen. Srednja godišnja relativna vlažnost je 78% a najmanja je u ljetnom periodu oko 60%, dok se zimi kreće i do 85% Visina snijega na pojedinim područjinma dostiže i do 1,8m. Vjetrovi su slabi. Preovladavaju jugozapadna vazdušna strujanja i imaju ujedno i najveću brzinu. Maksimalna zabilježena brzina vjetra zabilježena je iz južnog pravca i iznosila je 100KM/h. Magle su karakteristične uz dolinu rijeka osobito rijeke Drine, kao i pojačano strujanje vjetra. 23 Revizija - identifikacija resursa biodiverziteta distribucija genetičkih sistema na prostoru OPŠTINE SREBRENICA Čitavo Balkansko poluostrvo, odlikuje se izvanredno velikim bogatstvom i raznovrsnošću živog svijeta koji je svrstava u jedan od najznačajnijih centara biodiverziteta ne samo u Evropi, već i u čitavom zapadnom Holarktiku. Visok genetički, specijski i ekosistemski diverzitet BiH uslovljava nekoliko faktora: složeni historijski procesi, specifičan geografski položaj, raznovrsnost klimatskih, orografskih, geoloških, pedoloških i hidroloških faktora. Na relativno malom prostoru balkanskog poluotoka smjenjuju se gotovo svi kopneni biomi Evrope (tundre, tajge, stepe, listopadne šume, submediteranske i mediteranske šume i makije itd.). Pored toga, brojni azonalni i intrazonalni tipovi ekosistema još više usložnjavaju ekološku i biogeografsku sliku živog svijeta BiH. Zastupljena je i velika raznovrsnost vodenih ekosistema (bare, močvare, ritovi, potoci, rijeke, jezera, akumulacije, more). Ukupan broj vegetacijskih klasa konstatovane na prostoru BiH kreće se oko 35, vegetacijskih redova 67, vegetacijskih sveza 125 uključujući i vegetaciju mahovina, jedanaest bioma, tri podoblasti i jedna oblast. Na horizontalnom i vertikalnom profilu BiH opisano je 383 asocijacije. Najveći dio prostora opštine Srebrenica karakteriše biom klimatogene vegetacije, sa sjeverne strane na vertikalnom profilu, mezijske bukve Kl. QUERCO – FAGETEA ; FAGETALIA; ( Fagion moesiacae) 26 400ha. Biom termofilnih liščarsko listopadnih šuma i šikara sa hrastom sladunom i cerom sa južne strane (Quercion confertae-cerris) . 24 Na većim nadmorskim visinama iznad pojasa bukovih šuma na vertikalnom profilu u klasi tamnih četinarskih šuma i šikara (VACCINIO-PICETEA ); VACCINIO -PICETALIA biom šuma jele i smrče (Piceion abietis) i biom šuma Pančičeve omorike (Piceion omoricae). Na vrhu verikalnog profila do kojeg se prostore plato opštine Srebrenica u klasi reliktnih borovih šuma ERICO-PINETEA; ERICO-PINETALIA srećemo pojas crnog bora (Pinion nigrae). u višim planinskim predjelima na nadmorskoj visini 1350m nagibi su mnogo izraženiji, forimiraju brdsko planinske sipare na krečnjacima, do okomiti zasječenih kanjona u kanjonu rijeke Drine vertikalnog usjeka večeg od 900m; što ih čini neprohodnim i svrstava u red najtežih kategorija terena. Različiti geomorfološki oblici smenjuju se na malim rastojanjima, što je dovelo do formiranja raznovrsnih staništa. Kanjon rijeke Drine bogat je vegetacijom šibljika i paleontološkim lokalitetima, Rijeka Drina je probojnica, u hidrološkom smislu i pritoka Crni Potok, jer grade usjeke svijetske vrijednosti. Od prirodnjačkih uslova - to je bogatstvo flore, vegetacije i ekosistema, dok malo koji nacionalni Evropi ima toliko historijskih i etnoloških fenomena kanjona rijeke Drine na platou Srebreničke opštine je koji prestavlja vruću tačku specijskog i ekosistemskog diverziteta. 25 faune, park u prostor prostor Evidentirano je 37 različitih šumskih zajednica lišćarskog, mješovito četinarskog tipa, kao i 12 livadske zajednice. Mnoge od njih posebno one sa Pančićevom omorikom, imaju reliktan ili endemoreliktan karakter. Desna obala rijeke Drine nasuprot Srebreničkom platou planine Sušice je u statusu nacionalnog parka “Tara” od 1981 godine. Sasvim je opravdano što se Tara danas našla na listi područja značajnih za očuvanje ptičijeg svijeta (IBA) i dnevnih leptira Evrope (PBA), a u toku je njeno uključivanje u međunarodnu listu područja značajnog za očuvanje svijetske flore (IPA). Polovinom 2004. godine NP Tara je renominovan u okviru UNESCO-ROSTE programa čovek i biosfera (MAB) za budući Rezervat biosfere i transgranični Park mira između Srbije i Bosne i Hercegovine. NP “Tara” desna obala rijeke Drine i planina Sušica lijeva obala su jedna nedjeljiva ekosistemska cjelina koju nikakve administrativno političke granice ne smiju niti mogu podijeliti. Planinski kompleksi Tara i Sušice predstavlja jedan od najznačajnijih centara specijskog i ekosistemskog diverziteta Balkana i Evrope. Ovaj prostor predstavlja jedinstven primjer dobro očuvanih šuma na prostoru Jugoistočne Evrope sa brojnim endemičnim i reliktnim vrstama flore i faune. Svakako da poseban pečat florističkom diverzitetu prostora daje endemo-reliktna vrsta Pančićeve omorike Picea omorika. čije sastojine se nalaze i na lijevoj obali rijeke Drine tj. Platou Srebreničke opštine. Lijeva obala rijeke Drine je mnogo interesantnija.Specifičnost prostora između vrhova Zlovrha (1538), Orlov Kamena (1517), Šanika (1227), Borovca(1220) i Huma(1026). Na uskom prostoru između navedenih vrhova prostire se plato Pogledala i malo selo Krušev Do. Ovaj plato je jedinstven primjer u svijetu na kome omorika raste na tresetnom zemljištu obrazujući tepih livadni prostor. 26 Na relativno malom prostoru zahavaljujući sklopu faktora jasna su prisustva i rasčlanjenja vegetacije koju donose tri podoblasti Eurosibirska, Alpska i Mediteranska. Pa kanjoni ovih pritoka su zaklonjena mesta i prestavljaju zbegove (refugione) živog sveta na malim staništima. U njima su minimalna klimatska kolebanja tokom godine tako da su opstale životne forme u ekstremnim uslovima samo u ovim lokalitetima. Tokom istorijke prošlosti smena ledenog i međuledenog doba, u doba glacijacije, uništila je bogatu floru Evrope i tako su ovi lokaliteti prestavljali naknadne centre raseljavanja živog sveta. Neke vrste su opstale i zadržale samo na uskim područjima kanjona i predstavljaju relikte, žive fosile i endeme. Neosporno je da je svjetski presedan da desna obala neke rijeke bude na osnovu stručnih istraživanja i valorizacije pod prvim, drugim i trećim stepenom zaštite a lijeva plato za eksploataciju drvnog resursa i bezobzirno uništavanje biodiverziteta ekosistema svjetskog relikta. Takav je slučaj na prostoru Srebreničke opštine. Zašto je to tako?! Ako je Rijeka Drina granica između dvije države, zašto ovaj endemo reliktni ekosistem ne bi bio Park mira i saradnje između dvije države. Samo neprohodnost velikog dijela ovog prostora je spasila biodiverzitet prije njegove neopohodne zaštite prvog stepena. Osim florne biotičke komponente - carstva biljaka, specifične geomorfološke, hidrološke, geološke, pedološke i klimatološke karakteristike, prostoru Sušice takođe daju sveukupne visoke prirodne vrednosti prisutnost velikog broja vrsta iz carstva gljiva i životinja. Kanjon rijeke Drine na prostoru opštine Srebrenica je raj nedirnute prirode, planinskih vrhova i bujnih šuma središnjeg toka reke Drine, jedne od najljepših riječnih tokova Evrope. Rijeka Drina je planinska, obimna, zelena, božanstvena, talasasta sa brzacima, protiče i huji kroz pejzaže prelijepih planina, klisura, kanjona, šuma i vrtoglavo čistog vazduha. Ukročena hidroakumulacijom jezera Peručac u kanjonu srednjeg toka pruža fantastične uslove za razvoj mnogih oblika turizma i raznovrsne naučno istraživačkie opservacije. Na toku reke Drine žeđ namiruju bjeloglavi supovi, rijetki golubovi, jeleni, zečevi, vukovi, medvedi, vidre... 27 Uz kanjon Crnog Potoka pritoke rijeke Drine, nalaze se stameni planinski vrhovi visine od 700 -1000 metara od nivoa jezera! Što je drugi kanjon po dubini u Evropi odmah iza Drinine tvornice Tare a treći u Svijetu. Svojim karakteristikama privlači zaljubljenike u ekstremne sportove u ocuvanoj prirodi. Na osnovu ekzaktnih podataka utvrđeno je da se na području rijeke Drine nalazi 47 ribljih vrsta svrstanih u 14 familija. Svaka ova familija naseljava njoj svojstven deo toka. Specifična endemska vrsta koja naseljava mirni tok rijeke – akumulaciono jezero je Familija Siluridae naseljava akumulacije, virove srednjeg i ceo donji tok. Predstavlja najkrupniju grbljivicu slatkih voda . Predstavnik je Som (Silurus glanis) Na ovoj hidrakumulaciji primječen su kapitalni primjerci do sada nepoznati svjetskoj javnosti. Familija Salmonidae zauzima gornji i delimično srednji deo toka. U nju spadaju sledeće riblje vrste: Salmo trutta M. Fario - Potočna pastrmka, Hucho hucho L. – Mladica Drtinski losos endem Drinskog toka. Ako se tome pridoda činjenica postojanje kulturno – istorijski etnoloških fenomena (Municipijuma malvesiatuma u Skelanima i osam srednjovjekovnih kula gradova) veliki broj dobro skrivanih (radi sklanjanja u ratnim prilikama) i stanovnicima tog prostora poznatih neistraženih špilja i pećina, onda ovaj prostor Srebreničke opštine u kanjonu rijeke Drine, ne da ispunjava jedan od četiri kriterija koji je dovoljan da se određeni prostor može proglasiti Nacionalnim parkom, već sva četiri, što malo koji postojeći nacionalni park u svijetu ispunjava. Oko ušća vodotokova u rijeku Drinu srećemo higrofilne šume johe iz KL. ALNETEA-GLUTINOSAE iz reda ALNETALIA (Alnion glutinosae). U vegetaciji visokih zelenih požarišta i sječina KL: BETULO-ADENISTYLETEA Red:BETULETALIA srećemo zajednice (Sambuco-Salicion capreae i Betulion verucosae). Pored nabrojanih klasa na platou opštine Srebrenice prisutno je još petnestak od kojih je bitno spomenuti ovom prilikom vegetaciju u pukotinama stijena KL.ASPLENIETEA RUPESTRIS; vegetaciju. sipara KL. THLASPEETEA ROTUNDIFOLII; vegetacija planinskih rudina KL.ELYNO-SESLERIETEA ; vegetaciju kserofilnih livada KL. FESTUCO-BROMETEA; vegetacija, ugaženih staništa, mezofilnih livada, obradivih zemljišnih površina,planinskih rudina, vegetacija brdsko-planinskih izvorišta i dr. 28 Jasno je iz iznešenog da tip staništa koji čini plato srebreničke opštine kao prepoznatljiv specififikum tj. Grupacije ekosistema sa specifičnim mezo i ekoklimatskim karakteristikama, omogućava raznovrsan biljni pokrov koji karakterišu mezo i steno endemi, edifikatorskih vrsta, osnovnih proizvođača organske materije. Na ovom platou evidentirano je veliki broj bijlnih vrsta od kojih oko 150 endema i više od 200 ljekovitih biljaka.Kako biljni pokrov čini preduslov za naseljavanje životinjskih vrsta na ovom prostoru su zastupljeni invertebrati i vertebrati karakteristični za spomenute biome. Iz carstva gljiva bitno je napomenuti da se na ovom prostori nalaze visokocjenjene konzumne vrste od kojih je bitno spmenuti: Smrčak Morhella conika, Blagva Amanita caesarea, Crna truba Craterellus cornucopiodes, Lisičarka Chantarellus cibarius, Rujnica Lactarius deligiosus, Vrganj Boletus edulis, Bukovača Pleurotus ostreatus i mnoge dr. Bogat biodiveritet je prepoznat na prostoru opštine Srebrenica od strane istočnih zemalja, u prvom redu Japana, koji je donirao nekoliko sušara za sušenje ljekovitog bilja, gljiva i šumskog voća, jeste dokaz našeg bogastva, ali i obaveza da se domaćinski ,prije svega, odnosimo prema ovom resursu prevashodno vodeći računa da ne narušimo balans ekosistema. 29 PRITISCI NA BIODIVERZITET SREBRENICE Pritisci na faunu sisara Fauna sisara danas trpi brojne pritiske medu kojima su najjaci: Intenzivna konverzija šumskih staništa kroz sječu šuma, intezivno uništavenje šuma izazvano požarištima; Intenzivan lov (naročito „trofejne divljači“); Fragmentacija ekosistema i staništa te presijecanje koridora; Nizak i neefikasan nivo uspostave ekoloških koridora; Izražen nedostatak prirodne hrane zbog ugrožavanja biljnih vrsta; Globalne klimatske promjene i kisele kiše; Eutrofikacija i toksifikacija površinskih voda; Trovanja hranom sa otvorenih deponija otpada Miniranost terena, što je tokom posljednjih 15 godina dovelo do velikog stradanja životinja; Slika 33. 30 Pritisci na faunu riba Na diverzitet ihtiofaune na prostoru Srebreničke opštine djeluju mnogi faktori: Zagađenost i zagađivanje voda razlicitim polutantima sadržanim u komunalnim i industrijskim otpadnim vodama, te u vodama iz poljoprivredne proizvodnje u uzvodnom dijelu Rijeke Drine (farme, upotreba pesticida, vještackih fertilizatora, ekostimulcida); Introdukcija vrsta riba, potencijalnih kompetitora autohtonoj ihtiofauni; Sve veca zamucenost voda usljed intenzivne erozije zemljišta, kao posljedica prekomjerne sjece šuma;Kisele kiše usljed lokalne i prekogranicne zagadenosti zraka;Deponiranje enormnih kolicina najrazlicitijeg otpada u priobalnom pojasu rijeka; konverzija prirodnih staništa u priobalnom pojasu usljed neplanske izgradnje objekata; Neuravnoteženi izlov, a naročito u toku reproduktivne sezone; Zbog lokalnih i globalnih uticaja koji uvjetuju direktne promjene u kvalitetu i kvantitetu staništa, sve više vrsta ihtiofaune karakteriše odredeni stepen ugroženosti. Treba istaknuti status potocne pastrmke (Salmo trutta morfa fario), endemicne vrste mladice (Hucho hucho), To ukazuje na potrebu za procjenom stepena ugroženosti. Pritisci na faunu vodozemaca Nekadašnja slika faune vodozemaca se i u Bosni i Hercegovini u znacajnoj mjeri promijenila. Danas se cijeni da u Evropi ima 6 ugroženih vrsta vodozemaca, a cak 4 od njih se nalaze na prostorima Bosne i Hercegovine. Tri na prostoru opštine Srebrenice. Osnovni antropogeni pritisci koji mijenjaju kvalitet staništa ovih osjetljivih životinja, a time i njihovu brojnost, su: Proces isušivanja mocvara i bara, kao najvažnijeg tipa staništa za ovu grupu organizama; Zagadenost voda organskim i neorganskim polutantima; Konverzija vlažnih šumskih staništa kroz sjecu uz naglašene promjene hidrotermickog režima; Kisele kiše i efekti globalnih klimatskih promjena; Eutrofikacija, bara i mocvara; Neodrživi izlov nekih vrsta (uglavnom žaba); Trgovina rijetkim i endemičnim vrstama daždevnjaci); Pritisci na faunu gmizavaca Kao i vecina predstavnika bosansko-hercegovacke faune, tako su i reptili danas veoma ugrožena skupina organizama. Dominantne prijetnje ovoj skupini svijeta divljine u našim uvjetima su: Konverzija staništa; (isušivanjem, sjecom šume, iskrcavanjem, izgradnjom infrastrukture, šumskim požarima) Šumski požar, naročito pojasa termofilnih šuma hrastova.Prekomjerna eksploatacija, narocito viperida, u medicinske svrhe Bezrazložno ubijanje svih vrsta zmija i drugih zmijolikih životinja (narocito guštera); Eutrofikacija bara i mocvara, rijeka, jezera. Trgovina kornjacama i drugim gmizavcima atraktivnog izgleda. Iz ovih razloga mnoge vrste gmizavaca se danas ubrajaju medu ugrožene. 40 % vrsta gmizavaca u Bosni i Hercegovini je u odredenoj mjeri ugroženo, što ukljucujuje cak i endemicne oblike. S obzirom da vecina predstavnika nastanjuje cista staništa, gmizavci se smatraju dobrim indikatorima za procjenu stanja i kvaliteta životne sredine. Slika 34.-Jezero Peručac, lijeva obala 31 Pritisci na faunu ptica Na ornitofaunu Srebreničke regije danas djeluju kako globalni tako i lokalni faktori: Intenzivna konverzija mocvarnih staništa kroz procese isušivanja. Uništavanje makrofitske vodene vegetacije i higrofilne vegetacije u vodenom pojasu (Jezera rudničke jalovine Sase); Fragmentacija prirodnih staništa i presijecanje koridora migratornih vrsta; Konverzija šumskih staništa kroz intenzivnu i neselektivnu sjecu; Sve cešca trovanja zagadenom hranom trovanja otpadom sa divljih deponija; Pesticidi i vještacki fertilizatori (povecavaju smrtnost ili onemogucuju process embriogeneze); Neodrživi lov u divljini; Nedovoljna znanja i svijest o pticama kao prenosnicima zaraznih bolesti; Unatoc znatno izmjenjenoj slici pticijeg svijeta na prostoru Bosne i Hercegovine u posljednjih 100 godina, a narocito u ornitološkim rezervatima kao što su Hutovo blato, Bardaca i Livanjsko polje, još uvijek postoji jedinstveni diverzitet ovog svijeta divljine u srednjem toku rijeke Drine koji može privuci pažnju javnosti za razvoj posebnog oblika edukacionorekreacijskog turizma. Posmatranje i pracenje ptica je oblik turizma koji ima visok potencijal u Bosni i Hercegovini i Srebreničkoj regiji. Neke vrste domestificiranih ptica na prostoru Bosne i Hercegovine imaju razvijene posebne pasmine i predstavljaju znacajne ali neiskorištene resurse u proizvodnji zdrave hrane. Posebnu pažnji privlači hidroakumulaciono jezero brane jalovišta u Sasama kao prostor odmarališta ptica selica i prostor ptica stanarica. Slika 35.-Grđenj 32 Pritisci na faunu beskicmenjaka Zbog rastućeg antropogenog pritiska, slika svijeta beskičmenjaka u Bosni i Hercegovini je sigurno pretrpjela promjene. Djelovanju različitih formi pritisaka su osobito podložni pripadnici higrofilnih i hidrofilnih skupina, kao što su rakovi, vodeni insekti, pijavice i mekušci. Refugijimi prostora Srebrenice su ne istraženi dovoljno, ali svakako prestavljaju specifičan genofond ove skupine. Dominantni pritisci na faunu beskičmenjaka u vodenoj sredini su intenzivna eutrofikacija tekućica različitim polutantima organske i anorganske prirode; Promjene u osnovnim fizikalnim svojstvima tekućih voda, kao što je brzina protoka, količina vode, termički i svjetlosni režim usljed podizanja brana i stvaranja veoma dubokih hidroakumulacija. Na ovaj način uništena su prirodna staništa mnogim organizmima dna (bentosa) upravo u kanjonu Drine u kojim su bili razvojni centri i endemične faune ovih organizama; Značajni poremećaji vodnog režima u izvorišnom dijelu tekućica zbog sve izraženije konverzije šumskih staništa u sjecine i krčevine, cime se povećavaju procesi erozije i smanjuju opce rezerve vode u sistemu njenog prirodnog kruženja; Direktni zahvati u dno mnogih tekućica (eksploatacija pijeska i šljunka), praćeni odlaganjem komunalnog otpada; ilegalno deponovanje otpada, ukljucujuci štetni i opasni otpad (farmaceutski otpad, razna ulja, akumulatori, punjenja za rashladne uredaje) na obalama rijeka, pa i u samim tekucicama; Slika 36.-obala Drine 33 Pritisci na floru Šume obiluju biodiverzitetom: oko 400 vrsta rijetkih biljaka i 200 vrsta rijetkih životinja nastanjuje bosanske šume . Vlasnik 80% šuma je država.Nekih 20% šuma je minirano ili oštećeno ratnim dejstvima i time neupotrebljivo za upravljanje. Nezakonita sječa i izvoz drveta nanosi štetu šumskim resursima i državnoj privredi. Šumski požari i proljetni vlažni snijeg nanijelu su veliku štetu šumama Srebrenice- izvale i sagorjeli prostori. Šumski sektor ima veoma nisku produktivnost zbog zastarjele tehnologije, koja dovodi do visokog procenta otpada prilikom sječe i u preradi drveta. Drvna industrija nije konkurentna na svjetskom traištu. Dva glavna pritiska s kojima se biodiverzitet suočava danas su deforestacija (sječa šume praćena promjenama u korištenju zemljišta) i degradacija (prorjeđivanje šuma bez promjena u korištenju zemljišta). Još jedan, iako manji problem su pojava kiselih kiša koje su degradirale osjetljive šumske sisteme I pojava zaraznih bolesti ( karcinom kore kestena). Posljedice globalnog otopljavanja mogu takođe imati vrlo negativan uticaj na neke šumske zajednice. Šumski požari su još jedan važan pritisak na šume Pored toga što obezbjeđuju drvo, šume apsorbuju i ugljik, štite riječne slivove, kontrolišu eroziju i predstavljaju stanište za druge biljke i životinje. Slika 37.- Borije 34 Progradacija šuma-plantažiranje Plantažne šume obično sadrže samo jednu vrstu drveća, što ih čini vrlo jednostavnim ekosistemima, sa mnogo manjom biološkom raznolikošću. Međutim, plantaže ipak daju zaštitu od poplava i erozije, a u nekim su slučajevima čak i efikasnije kao apsorberi ugljika nego prirodne šume (zato što rastu brže). Plantaže se mogu koristiti kao izvor drveta za industriju, što bi moglo smanjiti pritisak na prirodne šume Komercijalna sječa sama po sebi ne izaziva deforestaciju direktno; direktni krivac su promjene u korištenju zemljišta koje je prate. U šumama Srebreničke opštine došlo je do blagog porasta u veličini, uglavnom zbog genocida i slabog povratka prijeratnog stanovništva čime je napuštena praksa korištenja marginalnog zemljišta za poljoprivredu, što je omogućilo šumama da se prošire. Političke opcije Nekoliko ekonomskih instrumenata su na snazi u OECD zemljama: naplata za sječu, takse na promjenu namjene zemljišta, kao i subvencije za pošumljavanje i održivo upravljanje šumama. Pošto šume veoma dobro apsorbuju ugljik, već postoje inicijative da se stimuliše sađenje plantaža u svrhu borbe protiv globalnog otopljavanja. Globalni trendovi i projekcije Svjetska potražnja za drvetom koje nije namijenjeno loženju porast će na 70% do 2020. Očekuje se daljnja sjeća šuma praćeno gubitkom biodiverziteta. Tom problemu se mora dati veliki prostor, u LBAP projektu za Srebrenicu. Slika 38.-crnogorična šuma 35 36 Slika 47.- Pogled na jezero Peručac; desna obala nacionalni park„Tara“,lijeva plato Srebreničke opštine planina Sušica 37 VIZIJA SREBRENICE 1. Generisanjem informacije revizije biodiverziteta Srebrenice ukazuju da je nephodno što prije ovaj prostor Ekoregiona staviti pod poseban vid zaštite i isti proglasiti nacionalnim parkom. 2. Opština Srebrenica, razvijena zajednica, marketinški dobro prestavljena i prepoznata kao turistička destinacija, zaštićenih prirodnih resursa – prvog Stepena zaštite, progradacija zaštićenih vrsta 10 – 20 %, s jasno definisanim strateškim planovima čija je realizacija doprinijela stvaranju kvalitenijeg života svih građana na ovim prostorima. 3. Prepoznata i razvijena strategija, privlačenja građana-povratak, izgradnja lokalne putne infrastrukture – posebno staze za šetanje, biciklističke staze i sl, razvijeno pčelarstvo, razvijeno stočarstvo, zaštićena izvorišta pitke vode - kao izuzetnih centara biodiverziteta, organizovana proizvodnja zdrave hrane, razvijen turizam, organizovan uzgoj konzumne ribe na jezeru Perućac, spriječena degradacija zemljišta i eko sistema i vrsta endemičnih, povećan uzgoj voća, pošumljavanje povećano, organizovani sportski i kulturni sadržaji u prirodi, zaštićene autohtone vrste, edukovano stanovništvo. Sanirane divlje deponije, proizvodi se zdrava hrana, povećan standard ruralnog stanovništva, pokrenuti prerađivački kapaciteti u agro industriji, opština prepoznatljiva kao turistička destinacija, lokalni putevi sfaltirani, uređena obala Drine – posebni na putu Kalimanići – Dobrak. Slika 48.- Kanjon Drine gdje Drina pravi usjek do 1000m. 38 SWOT ANALAZA SNAGE Specifičan genetski, specijski i ekosistemski biodiverzitet - genofond Postojanje endemoreliktnih vrsta Veliki broj vrsta iz „Crvene knjige“ Jedinstven pejzažni prostor kanojna rijeke Drine Jedinstven vodni potencijal Guber voda – lijek voda Geološka, hidrološka, pedološka obilježja-raznolikost Postojanje kulturno istorijskih spomenika Postojanje speleoloških objekata Tim za izradu LBAP Podrška lokalne samouprave i entiteta /RS Prostornim planom/ RS do 2015 predviđen Nacionalni park, i Park biosfere „Drina“. Međunarodna podrška Podrška lokalnih privrednih subjekata Podrška lokalnog stanovništva i dijaspore Podršla NVO sektora Slika 49.- Kanjon rijeke Drine iznad Crnog Potoka ( treći po dubini u svijetu) Slika 50.-pogled na kanjon rijeke Drine 39 Izlistane prijetnje Ilegalna trgovina požari izlovljavanje klimatske promjene Problemi Prilike marketing biodiverziteta i probiodiverzitestskog poslovanja stanovništva studentska istraživanja Zaštite skloništa - refugijuma endema finansijski nedostaci pri provođenju programa naučna istraživanja nepostojanje strateških planova I planova PB. poslovanja razvoj eko turizma terenska nastava zainteresovanost investitora tretiranje pesticidima nekontrolisana sječa školske ekskurzije divlje deponije prekomjerna eksploatacija uništavanje prilikom ubiranja plodova zagađivanje od strane privrednih subjekata otpadne vode rješavanje problema sekundarnih deponije klastersko organizovanje neriješena komunalna infrastruktura brendiranje proizvoda problemi povratka stanovnoštva marketinška prezentacija dosljednost pri provođenju akcionih planova progradacija biodiverziteta uspostavljanje lokalnih regulativa neadekvatna zakonska regulative kazne za ne poštivanje namnožavanje štetnih biljnih i životinskih vrsta nizak nivo ekološke svijesti proglašavanje nacionalnog parka uspostavljanje etičkih normative gubitak pašnjaka usljed slabog povratka stanovništva agencija koja će se baviti zaštitom prirode kontaminacija područja nekontrolisana gradnja 40 Nakon bodovanja, problema i mogućnosti, isti su rangirani na osnovu čega se pristupilo postavljanju prioritetno operativnog cilja: 1. Problem/ mogućnost Cilj Zaštititi refugijume Ekoregiona velike biodiverzitetske vrijednosti i omogučiti progradaciju ugroženih vrsta? Dostavljanje preporuke Ministarstvu u oblasti zaštite prirode /RS da se prostor zaštitit prvim stepenom zatite- Nacionalni park, Dio teritorije- refugijume neprocjenjivog biodiverziteta opštine Srebrenica, staviti pod prvi stepen zaštite a širi prostor proglasiti Nacionalnim Parkom . Tako bi zahvaljući zakon o NP postigli očuvanje i progradaciju biodiverziteta na prostoru opštine Srebrenica. Usvajanje LBAP od strane Skupštine. Cilj Smijernice Dio teritorije- refugijume neprocjenjivog biodiverziteta opštine Srebrenica, staviti pod prvi stepen zaštite a širi prostor proglasiti Nacionalnim Parkom . Tako bi zahvaljući zakon o NP postigli očuvanje I progradaciju biodiverziteta na prostoru opštine Srebrenica. Tokom izrade LBAP markirati staništa-refugijume od posebnog značaja za globalni a time i lokalni interes. Usvajanje LBAP-a od strane Skupštine bi znaćilo postizanje prvog koraka u pravcu zaštite, zaštite staništa-refugijima ekosistema od lokalnog interesa. Nakon usvajanja LBAP dostaviti preporuku za određvanje zaštičenog područja institucji entiteta /RS. Smijernice Šta Nakon usvajanja LBAP dostaviti preporuku Ministarstvu za okoliš /RS Tražti detaljne ekspertne opservacije na lokalitetu i njihovo Ko LBAP Tim ispred lokalne uprave. Kada Resursi/sredstva 201O godine U skladu sa zakonom o zaštiti prirode sve dalje aktivnosti bi se finansirale iz buđeta entiteta RS Donatori 41 Uključenje ineteresnih grupa Sve interesne grupe lokalne zajednice koje su zajedno sa LBAP timom učestvovale u izradi LBAP-a STRATEŠKI CILJEVI U NAREDNIH PET GODINA Naše opredeljenje je ravnomjeran razvoj opštine/općine 1. Strateški cilj: Prostorno-plansko planiranje i ekološki uređena sredina Nacionalnog parka izrađenom Infrastrukturom Operativni ciljevi 1.1.Stabilzacija mikroklime, pošumljavanje, podizanje plantaža voća 1.2.Izrada prostorno-planske dokumentacije, 1.3.Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svjesti, 1.4.Poboljšanje saobraćajne infrastrukture, 1.5.Elektrifikacija, 1.6.Poboljšanje komunalne infrastrukture, 1.7.Zaštita i korištenje vodenog potencijala, 1.8.Izgradnja porušenih i novih stambeno-poslovnih objekata, 1.9.Protiv minske aktivnosti, sa 2. Strateški cilj: Razvijen turizam i uspješno promovirano kulturno-istorijsko naslijeđe Operativni ciljevi 2.1.Izgradnja turističke infrastrukture i ponude, 2.2.Revitalizacija turizma (zdravstveni, vjerski, memorijalni, sportsko-rekrativni), 2.3.Promocija turizma i kulturno-istorijskog naslijeđa, 2.4.Jačanje turističke organizacije i turističkih agencija, 2.5.Obilježavanje i zaštita kulturno-istorijskih spomenika, 2.6.Razvoj privatnog sektora sa turističkim ponudama , 2.7.Zoniranje lovnih i ribolovnih područja i bilansa stanja divljači, 2.8.Proizvodnja zdrave hrane, i promocija probiodiverzitetskog biznisa 3. Strateški cilj: Razvijena poljoprivreda i ruralno područje Operativni ciljevi 3.1.Razvoj i unapređenje primarne poljoprivredne proizvodnje zdrave hrane, 3.2.Razvoj poljoprivredne infrastrukture, 3.3.Izgradnja prerađivačkih kapaciteta, 4. Strateški cilj: Kreiran sopstveni i regionalni razvoj Operativni ciljevi 4.1.Izgradnja poslovnih zona, 4.2.Efektivno korištenje prirodnih resursa, 4.3.Osnaživanje kapaciteta privrednih subjekata, poslovnih udruženja i organizacija, 4.4.Jačanje saradnje sa relevantnim akterima na lokalnom, regionalnom, entiteskom, državnom i međunarodnom nivou, 4.5.Zakonska i podzakonska rješenja za podsticaje razvoju i poreske olakšice, 4.6.Poseban ekonomski status, 4.7.Jačanje kapaciteta i uvođenje inovativnih tehnologija, 42 Slika 51.- Desna obala rijeke Drine – Srbija je NP “Tara” lijeva obala – BiH, na kojoj se nalazi srednjovjekovni grad Đurđevac i Srebrenik obiluje pored, specifična biodiverziteta, stećcima i kulturno istorijskim spmenicima neprocjenjive vrijednosti, na žalost nije nacionalni park!? Slika 52.-Memorijalni centar Srebrenica-Potočari; vjerski objekti na području Opštine Srebrenica 43 STRATEŠKI CILJEVI U PRVOJ GODINI 1.Stabilizacija mikroklimatskih promjena, poplave, vjetrovi, požarišta Operativni ciljevi 1.1. Pošumljavanje, podizanje plantaža voća, čišćenje pašnjaka 1.2. Razvoj i unapređenje primarne poljoprivredne proizvodnje zdrave hraneprobiodiverzitetskog biznisa(promocija, edukacija distribucija) 1.3. Efektivno korištenje prirodnih resursa,- resursa biodiverziteta (promocija, zaštita, edukacija ,distribucija) 1.4. Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svjesti-edukacija stanovništva 1.5. Jačanje saradnje sa relevantnim akterima na lokalnom, regionalnom, entiteskom, državnom i međunarodnom nivou, 1.6. Zoniranje lovnih i ribolovnih područja i bilansa stanja divljači, 1.7. Zaštita i korištenje vodenog potencijala, uz progradaciju vrsta 1.8. Izrada prostorno-planske dokumentacije, poslovnih zona 1.9. Osnaživanje kapaciteta privrednih subjekata, poslovnih udruženja i organizacija, 1.10. Razvoj privatnog sektora sa turističkim ponudama , Slika 53. 44 Odabran primjer pro-biodiverzitetskog poslovanja Pozitivan primjer doprinosa očuvanju biodiverziteta-GROSS Gradiška-PJ Srebrenica (Rekultivisani dio brane Jalovišta rudnika olova i cinka) Prije rekultivacije Posle rekultivacije 45 Cilj 1. Problem/ mogučnost Mikro-klimatska stabilizacija radi sigurnosti stan. i PBB. Mikro-klimatske promjene, poplave, vjetrovi, čista voda, recikliran kisik. Aktivnija PBB poslovanja i edukacijia stanovništva. Zasadi, Pančićeve omorike, voća autohtonih sorti na uništenim voćnjacima Održiva mreža PBB evropskog istraživačkog područja. Povečati broj vrste Pančićeve omorike u prirodnom ekosistemu za 30% Progradacija autohtonih sorti voća time i biodiverziteta. Stimulisati povratak na selo dobrom zaradom od PBB. Promovisati resurse i turističke usluge područja time privući posjete naučno-istraživačkog karaktera. Cilj SMART Smijernice Mikro-klimatska stabilizacija radi sigurnosti stan. i PBB. Aktivnija PBB poslovanja i edukacijia stanovništva. Progradacija ekosistema P. omorike, autohtonIh sorti voća time i biodiverziteta. Odabrati lokalitet trajnog rješenja eko pijace sa prodavnicom zdrave hrane, organskim restoranom, salom za sastanke i prilagoditi namjeni. Stimulisati povratak na selo dobrom zaradom od PBB. Sprovesti edukaciju zanteresovanih strana o PBB. Promovisati resurse i turističke usluge područja time privući posjete naučno-istraživačkog karaktera. Sprovesti tehnička savjetovanja i obučiti personal. Kreirati distribucione kanale proizvoda PBB. Umrežiti proizvođaće. Distribucioni kanali. Aktivnost Šta Ko Organizovati savjetovanja o poslovnim vještina PBB. Marketingu Distribuciji Klasteri Doprinos klimatskim promjenama zasadima Pančićeve omorike i autohtonog voća Poduzetnik/ci na svojim posjedima Kada 2011 godine. 46 Uključenje Resursi/sredstva ineteresnih grupa Lična ulaganja i 20 000€ rec Svi eko proizvođači hrane i sakupljaći šumskih plodova i ljekobilja Slučaj 1. NN poduzetnik Šta Podizanje prvog rasadnika u BiH i zasada Pančićeve omorike s ciljem progradacije vrste u prirodnom staništu i rasadnika autohtonih sorti voća Edukativni centar - Eko pijaca – prodavnica zdrave hrane Veličina Mikro Lokacija Posjed u Ekosistemu Pančićeve omorike Budući Ncionalni park ( Prostorni plan/RS do 2015 godine) Sektor Ekosistem Sporno Pitanje Pristup Poljoprivreda Krčevina – tresetni travnjak nekadašnji refugim Pančićeve omrike Budući Nacionalni park trebaće rasadnik Pančićeve omorike s ciljem progradacije vrste i očuvanja ekosistema. Potreban je posjed koji je nekada bio prekriven Pančićevom omorikom na kojem bi se oformio rasadnik. Također je potreban stručan educiran i iskusan kadar da bi projekat uspio. Potreban je proctor za eko pijacu i ponudu proizvoda pbb. Educiran kadar bi zasnovao rasadnik u prirodnom staništu vrste uz stalni nadzor/monitoring u fazi rasta bilježio dnevni prirast kako bi se došlo do naučno bitnih spoznaja o vrsti. Nakon tri vegetacijske godine iz rasadnika bi se u siromašne refugione vrste zasadilo više stotina sadnica iste.Ostali dio sadnica bi bio izložen tržištu. Rasadnik bi se svake godine obavezujuće povećavao za 1000 novih sadnica. Problem uskog grla Dovoljan obim potražnje za ovom endemičnom vrstom, omogučio bi sigurnu zaradu i stabilan održiv povratak ruralnog stanovništva u tom pdručju. Faktori uspješnosti Na osnovu istraživanja i uvažavanja ulaganja u okruženju u projekte turizma, proizvodnje hrane i novih momenata ( Izvjesnost proglašenja Parka biosfere “Drina” i nacionalnog parka, u izgradnji dva hotela) marketinški bi projekat bez značajnih ulaganja bio predstavljen kupcu,tj velikoj izvjesnosti svoje samoodrživosti. Cijena na tržištu jedne sadnice je faktor zbog kojeg bi mnogi rado ušli u prijekat. Izvor Priručnik za implementaciju pro-biodiverzitetskih projekata ECNC Javna rasprava u procesu izrade LBAP i dr 47 2.PROBLEM CILJ Nizak nivo svijesti o zaštiti i očuvanju biodiverziteta CILJ Podići nivo svijesti i odgovornosti građana i ukloniti sekundarne divlje deponije u ruralnim zajednicama - Podići nivo svijesti i odgovornosti građana o biodiverzitetu i ukloniti sekundarne divlje deponije u ruralnim zajednicama AKTIVNOSTIU formiranje projektnog tima organizovanje predavanja i prezentacija u Srebreničkim Mjesnim zajednicama postavljanje eko-tabli sa edukativnim sadržajem akcije uklanjanja divljih deponija koje su razbacane po šumskim i livadskim zajednicama javna kampanja i medijska promocija saradnja sa institucijama i NVO Smjernice Šta Ko Kada Do 2012. smanjiti broj divljih deponija po šumskim i livadskim zajednicama i reducirati stvaranje novih usaglasiti aktivnosti i ključne aktere identifikovati lokacije deponija organizovati edukativna predavanje i javnu kampanju organizovati akcije uklanjanja deponija i javnu kampanju vršiti kontinuiranu promociju LBAP Tima; NVO 2011. – 2012. 48 Resursi/Sred stva 20.000,00 € Uključenje interesnih grupa ŠG Drina, Udruženje lovaca, Udruženje ribolovaca, poljoprivrednici, NVO, Turistička organizacija Srebrenice, škole, institucije vlasti, privrednici, seoska domaćinstva, izletnici, izviđači Slučaj 2. Šta Veličina Lokacija Sektor Ekosistem Sporno pitanje Pristup Problemi uskog grla Faktori uspješnosti Izvor NVO Divlje deponije razbacane po šumskim i livadskim zajednicama; Podići nivo svijesti i odgovornosti građana o biodiverzitetu i ukloniti sekundarne divlje deponije u ruralnim zajednicama Mikro Srebrenica – ruralna područja, šumske i livadske zajednice Podizanje nivoa svijesti i odgovornosti Šume i livade Širom Srebrenice šume i livade su zatrpane otpadom koji odlažu izletnici, lovci, turisti, seoska domaćinstva. Nizak nivo svijesti o zaštiti i očuvanju biodiverziteta doprinosi stvaranju razbacanih odlagališta otpada i nepovoljnom uticaju na šumske i livadske zajednice. Nivo svijesti treba podići, a postojeće sekundarne deponije ukloniti kako bi se mogao održati opstanak livadskih i šumskih zajednica. NVO koja ima iskustvo na polju zaštite životne sredine, biodiverziteta i provođenju javnih kampanja koje utiču na svijest i odgovornost građana. Praksa uključivanja građana u izgradnju zajednice i kroz učešće u procesima donošenja odluka, podižu građansku odgovornost i potiču aktivizan kroz potenciranje „vlasništva nad problemom“ i insistiranja na lokalnim rješenjima. Uložiće se napori da se odgovornost građana na polju zaštite i očuvanja biodiverziteta poveća, i provešće se akcije uklanjanja otpada na području koje je potencijalni lokalitet za status Nacionalni park, u šumskim i livadskim zajednicama. Dodatno, naglasak će se staviti na to da biodiverzitet ima korist od navedenog područja putem promocije lokaliteta, proizvodnje zdrave hrane i prodaje lokalnih proizvoda, i slično. Neke od aktivnosti koje bi se provele: - formiranje projektnog tima - organizovanje predavanja i prezentacija u Srebreničkim Mjesnim zajednicama - postavljanje eko-tabli sa edukativnim sadržajem - akcije uklanjanja divljih deponija koje su razbacane po šumskim i livadskim zajednicama - javna kampanja i medijska promocija - saradnja sa institucijama i NVO · minirana područja, u koliko su u blizini lokaliteta · spremnost šire zajednice da se uključi u aktivnosti Obezbjeđene učešća većeg broja građana iz svih mjesnih zajednica na području Srebrenice. Koordinisana akcija. Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a 49 Slučaj 3. NVO Šta Eko turizam u ruralnim područjima Veličina Mikro Lokacija Srebrenica – seoska domaćinstva Sektor Turizam Ekosistem Očuvanje biodiverziteta – šume, pašnjaci Sporno pitanje Širom Srebrenice šume i pašnjaci sa pratećim biodiverzitetom nestaju. Na to, pored zagađenja, imaju uticaj i zapuštena seoska domaćinstva, te ne kontrolisana eksploatacija šume. Tim područjima treba gazdovati kako bi se osigurao njihov opstanak. NVO kroz svoje projektne aktivnosti, aktivno radi na animiranju građana da se organizuju kroz sektorska područja koja će unaprijediti kvalitet života u zajednici i povećati mogućnosti za ostvarivanje prihoda u okviru porodičnih biznisa. Neophodno je da se zadrži prirodno okruženje i vrijednosti seoskih područja, jer na taj način mogu privući brojne turiste. Uložiće se napori da se očuvaju šume, pašnjaci i autentična prirodna okolina, a zauzvrat će se omogućiti ostvarivanje prihoda za domaćinstva. Biodiverzitet će imati koristi od toga, a porodice u ruralnim zajednicama mogu obogatiti turističku ponudu kroz razvoj seoskog turizma i promociju zdrave, ekološki proizvedene hrane koju će imati u svojoj ponudi. Domaćinstvima će se omogućiti obuka i kvalitetna marketinška promocija, te spajanje sa agencijama i potencijalnim klijentima koji su zainteresovani za ovaj vid turizma. · Ekološka svijest na niskom nivou · Izgrađena infrastruktura do turistički atraktivnih lokacija Povratak tradicionalnim vrijednostima i učešće lokalne zajednice, kao i predstavnika lokalne vlasti i resornih ministarstava entitetskog i državnog nivoa. - Pristup Problemi uskog grla Faktori uspješnosti Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a 50 Problem/Mogućnost Zagađenost rijeke Križevice /Smanjiti zagađenost Ugroženost flore i faune / Poboljšati uslove staništa Ugroženost stanovništva Srebrenice / Spriječiti poplave i pojavu zaraznih bolesti Cilj Čista Križevica Stanište bogato florom i faunom Zadovoljno i sigurno stanovništvo Cilj Smjernica Čista Križevica Stanište bogato florom i faunom Zadovoljno i sigurno stanovništvo U 2011 godini obezbijediti sredstva za realizaciju projekta Krajem 2011 godine početi realizaciju izradom projektne dokumentacije Proljeće 2012 godine započeti realizaciju predviđenih radova, to jest čišćenje i proširivanja riječnog korita Jesen 2012 završena realizacija projekta Nastavak praćenja stanja u koritu rijeke Križevice od strane ekološkog inspektora i LBAP tima i poduzimanje svih potrebnih mjera za za zaštitu održivosti projekta Smjernica Šta Ko Kada Do 2012 godine urediti korito Križevice, smanjiti zagađenost i zaštititi floru i faunu ove rijeke Urediti korito rijeke čišćenjem otpada, proširivanjem korita i postavljanjem znakova zabrane zagađivanja Opština Srebrenica ,nakon što obezbijedi sredstva potrebna za realizaciju,angažu je firmu za uređenje korita(proširivanj e I čišćenje čvrstog otpada) I radom komunalne policije obezbjeđuje kasnije nadgledanje i održivost projekta U 2011 godini obezbijediti sredstva i započeti realizaciju projekta a završiti projekat u 2012 godini 51 Resursi/sred stva Obezbjediti grant sredstva uz participaciju opštine 150.00,00 KM Uključenost interesne grupe Interesna grupa su građani Srebrenice ,posebno stanovništvo koje živi u neposrednoj blizini korita rijeke Križevice i koje je ugroženo mogućom pojavom zaraznih bolesti zbog zagađenosti rijeke Slučaj 4. Šta Veličina Lokacija Sektor Ekosistem Sporno pitanje Pristup Problemi uskog grla Faktori uspješnosti Izvor Opština Srebrenica Progradacija biodiverziteta ekosistema rijeke Križevice Mikro Opština Srebrenica – tok rijeke Križevice Vodoprivreda Vodeni Da bi se zaštitila flora i fauna rijeke Križevica, koja je ugrožena obilnim količinama smeća u koritu rijeke i da bi se zaštitilo lokalno stanovništvo od poplava i mogućih zaraznih bolesti mora se očistiti i urediti korito Križevice i obnoviti određene vrste ribe NN. firma bi bila angažovana sa svojim ljudstvom I tehnikom da uredi korito rijeke i u saradnji sa opštinom I građanima prati održivost ovog projekta. Finansijska potpora projektu,imovinsko pravni odnosi I brzina oporavka flore i faune u Rijeci Križevici Pronaći sredstva neophodna za realizaciju projekta Prihvatljivost projekta od strane lokalnih vlasti Razumijevanje i saradnja građana pri rješavanju imovinskih odnosa Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a 52 Cilj Smjernica Zaštita i korištenje vodenog potencijala, uz progradaciju vrste - Smjernica Šta Povečanje populacija u vodenim resursima, te adekvatna zaštita istih Identifikacija zagađenja, te otklanjanje istih u skladu sa zakonskim propisima, promocija vodenih potencijala i zaštita istih kroz umjereno korištenje Povečati populacije u vodenim resursima Predložiti mjere, te ukloniti izvore zagađenja vodenih potencijala u skladu sa propisima koje nalaže zakon Uraditi uputstva stanovništvu kako da iskorištava svoje vodene potencijale Ko Kada Lokalna Naknadno samouprava u odrediti koordinaciji sa termin LBAP timom, stanovništvom i zainteresovanim firmama 53 Resursi/sredstva 50.000,00 KM Uključenost interesne grupe Sve zainteresovane strane Slučaj 5. Šta Veličina Lokacija Sektor Ekosistem Sporno pitanje Pristup NVO Zaštita i korištenje vodenog potencijala, uz progradaciju vrste Velika Srebrenica Prehrambena proizvodnja, turizam, akvakultura Vodeni putevi Sva područja na zemlji pa tako i vodena traže da se njima upravlja na adekvatan način kako bi opstala. Vodene potencijale treba zaštiti, te koristiti u onolikoj mjeri koja ne bi dovela do uništenja raznolikosti vodenih potencijala, i samim tim pomogla u napretku razvoja različitih vrsta, a po potrebi i njihovim poribljavanjem Edukacija stanovništva u priobalnim dijelovima kako što bolje iskorite vodene potencijale koji sui m pristupačni. Na adekvatan način vršenje promocije bioraznolikosti vodenih potencijala koji se nalaze u rijekama na području opštine Srebrenica, te traženja modula kako bi se zaštitile vrste. Upoznati lokalne vlasti I turističke organizacije kako da na adekvatan način zaštite I promovišu bioraznolikost vodenih potencijala Problemi uskog grla Spremnost lokalnog stanovništva I vlasti da sačuvaju bioraznolikost svojih vodenih potencijala Faktori uspješnosti Čest oblik razvoja različitih oblika eko – turizma na području opštine će privući I zadržati veliki broj turista Obezbjediti učešće lokalnih vlasti I turističkih organizacija kako bi se podigao nivo svijesti I dao uvid u važnost vodenih područja Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a 54 Cilj Smjernica Efektno korištenje prirodnih resursa – resursa biodiverziteta (promocija, zaštita, edukacija, distribucija) - Smjernica Šta Edukacija stanovništva – kako što bolje da iskoriste resurse iz prirode, te iste distribuiraju Radionice i edukacija stanovništva o hranjivim i ljekovitim svojstima prirodnih resursa Educirati stanovništvo i lokalne vlasti u pogledu iskoristljivosti prirodnih resursa Svim potencijalnim turistima podići nivo njihove zainteresovanosti za iskorištavanje biološke raznolikosti opštine Adekvatna distribucija prirodnih resursa kako kroz iskorištavanje tako i preradu istih Ko Kada Lokalna Naknadno samouprava u odrediti koordinaciji sa termin LBAP timom, stanovništvom i zainteresovanim firmama 55 Uključenost Resursi/sredstva interesne grupe 50.000,00 KM Sve zainteresovane strane Slučaj 6 Šta Veličina Lokacija Sektor Ekosistem Sporno pitanje Pristup Problemi uskog grla Faktori uspješnosti Izvor NVO Efektno korištenje prirodnih resursa – resursa biodiverziteta (promocija, zaštita, edukacija, distribucija) Velika Područje cijele opštine Srebrenica Šumarstvo, poljoprivreda Šume I travnjaci Sva područja opštine Srebrenica ne uređuju se i ne štite na adekvatan način, i stanovništvo nije edukovano kako na adekvatan način održati prirodnu ravnotežu. Stanovništvo nije dovoljno educirano o značaju različitih vrsta u ishrani, spravljanju čajeva, te prodaji različitih vrsta Članovi LBAP tima ili nekog UG će na adekvatan način educirati stanovništvo kako što bolje iskoristiti prirodne resurse za sve vidove upotrebe, a da se raznolikost ne ugrozi.Zainteresovati lokalne vlasti da se obezbjedi što bolje tržište za iskorištavanje i promociju bioraznolikosti opštine Srebrenica Spremnost stanovništva i lokalnih vlast da doprinese očuvanju zdrave okoline i boljoj korisnosti različitih vrsta Stvaranje mreže potrošaćana velikom području kako bi se održao minimalan obim potražnje Obezbjeđenje učešća građana i lokalnog stanovništva kako bi se podigao nivo svijesti i dao uvid u važnost šumskih i poljoprivrednih područja Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a 56 Cilj Smjernica Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svijesti – edukacija stanovništva Edukacija stanovništva po mjesnim zajednicama o značaju održavanja prirodne ravnoteže Edukavija mladih u osnovnim i srednjoj školi, te podizanje nivoa odgovornosti mladih Štampanje letaka Organizovanje takmičenja i nagrada za mlade (Organizovanje zajedničke priredbe i odabir najodgovornije mjesne zajednice kroz dodjelu nagrade Smjernica Edukacije stanovništva Šta Ko Uspostava kontakata sa stanovništvom u mjesnim zajednicama, sa direktorima škola štampanje brošura Lokalna samouprava u koordinaciji sa NVO i LBAP timom Kada Naknadno odrediti termin 57 Uključenost Resursi/sredstva interesne grupe 50.000,00 KM Stanovništvo Slučaj 7. Šta Veličina Lokacija Sektor Ekosistem Sporno pitanje Pristup Problemi uskog grla Faktori uspješnosti Izvor NVO Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svijesti – edukacija stanovništva Velika Područje cijele opštine Srebrenica Ekološke usluge Svi ekositemi zastupljeni na području opštine Sva područja opštine Srebrenica ne uređuju se i ne štite na adekvatan način, i stanovništvo nije edukovano kako na adekvatan način održati prirodnu ravnotežu. Ne educiranost stanovništva odražava se na kvalitet zraka, vode i zemljišta Pravilnom edukacijom stanovništva po mjesnim zajednicama, mladih u školama i najmlađih u obdaništu, te izradom i podjelom brošura namjenjenih različitim uzrastima bi trebala na adekvatan način razviti ekološku svijest svih. Edukacija kroz nagrađivanje se do sada pokazala uspješnom, te bi različiti vidovi nagrađivanja kroz lijep pristup svojoj okolini bi dodatno stimulisala stanovništvo i stvorila obavezu odgovornosti prema životnoj sredini. Spremnost stanovništva da doprinese očuvanju zdrave okoline i boljih uslova života Lijepa za oko i zdrava okolina Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a 58 Prilozi: EKOREGION SREBRENICE Staništa Na području BiH nalaze se brojni razvojni endemni centri, te centri reliktnosti – refugijumi tercijarne fore i faune, koja se u specifčnim klimatskim uvjetima održala i do danas. Uzevši u obzir broj vrsta (S) i relativno malu površinu zemlje (A) – S/A odnos – Bosna i Hercegovina spada među najbogatije zemlje u Evropi. Čak 30% ukupne endemične fore Balkana (1.800) vrsta se nalaze u BiH. BiH također raspolaže izuzetno visokim stepenom diverziteta biotopa. Tome doprinosi specifčna orografja, geološka podloga, hidrologija i ekoklima. Prostor BiH–e pokriva Holarktička biogeografska oblast, čije su tri podoblasti, Eurosibirskaboreoamerička, Alpska-Visokonordijska i Mediteranska, tri dobro izdiferencirana područja, koja su podudarna sa svojstvenim, klimatskim, geološkim, pedološkim i reljefnim osobenostima jasno prostorno razdvojeno izražene sa svojim elementima. Zahvaljujući, između ostalog, reljefnom sklopu, a prije svega, rijeci Drini – probojnici u hidrološkom smislu, od juga prema sjeveru, koja je kreirala plato (ekoregion) biodiverzitetskog suoćenja sve tri podoblasti na prostoru opštine Srebrenica, ( srednji tok rijeke Drine), ostavljeni su pečati sve tri podoblasti u posebnim refugionima – skloništima, genetičkih sistema kao prezentatorelemenata datih podoblasti. GEODIVERZITETSKA obilježja koja prate osobena biogeografska raščlanjenja STANIŠTA, sa izraženim EKOTONIMA, specifičnog BIOREGIONA, su nametnula singerizam biocenoza ekološko biogeografskog raščlanjenja na Srebreničkom prostoru, kroz vrijeme adaptacije i postojanja, stvoren je svjetski jedinstven EKOREGION. Distribuciju genetičkih sistema na različitim staništima velikog topografskog uticaja kao glavnog faktora formiranja tala Srebreničkog platoa koja su na Sjeverozapadu kisela nastala na Vulkanskim eruptivima a na krajnjem Jugoistoku bazna zemljišta na krečnjaku, je unikatno izražena u refugionima ( skloništima) endemo-reliktne vrste Pančićeve omorike Picea omorika. Slika 60. 59 Specifičnost prostora između vrhova Zlovrha (1538), Orlov Kamena (1517), Šanika, (1227), Borovca(1220) i Huma(1026) na uskom prostoru između navedenih vrhova prostire se plato Pogledala i malo selo Krušev Do. Ovaj plato je jedinstven primjer u svijetu na kome omorika raste na tresetnom zemljištu obrazujući tepih livadni prostor. Raznolikost zastupljenih staništa uslovljenih specifičnim sklopom faktora životne sredine, ogleda se i u vodenoj životnoj sredini. Prisutna su: Staništa stajaćih voda: Prirodnih jezera i bara; Izvorišta hladne tvrde mineralne vode; Izvorišta termalne lijek vode –Gubera; Planinski potoci, rijeke i njihova travnata vegetacija; Planinski potoci rijeke i njihova drvenasta vegetacija. Staništa prirodnih i poluprirodnih formacija travnjaka: Izdubljeni krečnjački travnjaci; Planiniski i predplaninski krečnjački travnjaci; Poluprirodni suhi travnjaci i površine pod šikarom na krečnjačkoj podlozi; poluprirodne ravnice sa visokim biljem hidrofilnih zajednica ravnica sa rubovima visokih biljaka od brdovitih do planinskih nivoa; Aluvijalne livade riječne i jezerske doline; nizijski predplaninski i planinski mezofilni pašnjaci. Stjenovita staništa i pećine: Krečnjačka siparišta od škriljavca od brdovitih do planinskih nivoa; Krečnjačke stjenovite padine sa vegetacijom u procjepima; Silikatne stjenovite padine sa vegetacijom u procjepima; Pečine koje nisu otvorene za javnost; Polja lave i vulkanskog pepela prirodne iskopine. Na vertikalnom profile sreću se staništa: Prelazni karakter klime ovih područja odgovara mješovitom sastavu šumskih biljnih zajednica, raspoređenih u četiri visinska pojasa vegetacije. Slika 61. 60 Aluvijalne šume Allnus glutinosa; Bjelogoričnih šuma sa širokim lišćem (Quercus,Tilia, Acer,Fraxinus i Ulmus bogata epifitnim boljkama); Šume Luzulo- Fagetum; Predplaninske šume Betula pubescens i šume bogate biljem sa Picea abies; Predplaninske hrastove I hrastovo-grabove šume; Šume padina i siparišta; Termofilne jasena i bjelograbića šume; Taxsus baccata šume; Krečnjačke šume Pinus sylvestris; Jelove šume Abietetum; Acidofilne Picea šume Vaccinio-Picetalia; Podplaninske Pinus omorika. šume na krečnjaku. Šume Picea Imajući i vidu sve navedene činjenice za očekivati je da na prostoru opštine Srebrenica ni jedan genetički sistem koji se identifikuje ne može iznenadit već pobuditi veliko interesovanje naučne javnosti. Po zanimljivosti i bogatstvu prvo mjesto pripada beskičmenjacima sa velikim brojem reliktnih i endemskih vrsta, pogotovu među insektima. Ljeti, na cvijetnim livadama, može se vidjeti mnoštvo raznih vrsta leptira i buba. Životinjski svijet sisara čine: medvjed, divokoza, srna, vuk, zec, divlja svinja, kuna, lisica, vjeverica, vidra, divlja mačka i druge. Od više vrsta ptica izdvajamo: suri orao, orao krstaš, soko, jastreb, kobac, sova, jarebica, kamenjarka, i druge. Slika 62.- Suhodol 61 Na osnovu terenskih opservacija, istraživanja lokaliteta Srebreničke opštine i koncentracije distribuiranih genetičkih sistema po staništima koja se naslanjaju jedna na druga, pa tako objedinjuju specifičan biodiverzitetski prostor - ekoregion, povukli smo i obilježili granicu rezervata datog ekoregiona specifičnog biodiverziteta. (Karta iznad teksta crvena linija pokazuje granici prostora budućeg parka biosfere) Slika 63.-67.- Izvori Gubera 62 Cjelokupan prostor prestavlja refugion-sklonište endemo reliktnih vrsta. Tokom istorijske prošlosti smijena ledenog i međuledenog doba, u doba glacijacije, uništila je bogatu floru Evrope i tako su ovi lokaliteti prestavljali naknadne centre raseljavanja živog svijeta. Neke vrste su opstale i zadržale samo na uskim područjima kanjona i predstavljaju relikte, žive fosile i endeme. Biodiverzitetska vrijednost ovog prostora bila je prepoznata u dalekoj prošlosti. Rimljani su omeđili ovaj prostor (na naše veliko iznenađenje nakon analza monitoring podataka) putnom komunikacijom-(kamena rimska kaldrma), duž koje su izgradili osam srednjovjekovnih kula gradova. Na krajnjem istoku od Municipijuma malvesijatuma u Skelanima do kule Kličevac na zapadu opštine u kotlini rijeke Jadar, kaldrma uvezuje srednjovjekovne gradove: Dzurđevac, Klotjevac, Šubin, Šarampov, Pribićevac, Gornji Srebrenik, Donji Srebrenik i Kličevac. Unutar rezervata nalazi se geološki spomenik prirode „ Velika voda u Klotijevcu“ Guber izvori ( zvanično jedina lijek voda na prostoru Balkana), pećine Divovac i Divovaća, Kamena dzamija u Slapovićima i mnogo toga nepoznatog široj javnosti. LBAP projekat ovaj prostor otima od zaborava i ponovo prezentira domačoj i svjetskoj javnosti. Nakon usvajanja LBAP projekta od strane lokalnog parlamenta Skupštine Opštine Srebrenica i stavljanja datog lokaliteta pod zaštitu od lokalnog interesa, po principu automatizacije LBAP tim i organi jedinice lokalne samouprave nadležne za zažtitu biodiverziteta u lokalnoj zajednici, dužni su da podnesu PRIJEDLOG ZA POKRETANJE POSTUPKA ZA PROGLAŠENJE PODRUČJA U NACIONALNI PARK ministarstvu entiteta RS-e da se lokalitete zbog izražene geološke, ekosistemske, pejzažne, biodiverzitetske raznovrsnosti i specifičnosti, prezentira i predloži Narodnoj Skupštini RS–e za stavljanje pod zaštitu, kao prostor od izuzetne vrijednosti republičkog i međunarodnog značaja, a naj uži dio uz tok rijeke Drine Nacionalnim parkom, kao strogi prirodni rezervat. Slika 68.- Put prema Guber izvorima 63 Procjena diverziteta u BiH prema skupinama Broj Skupina 1. 1100 vrsta alga 2. 500 vrsta mahovina 3. 70 vrsta papratnjača 4. 4100 vrsta sjemenača 5. Više od 100 vrsta riba 6. 20 vrsta vodozemaca 7. 35 vrsta gmizavaca 8. 320 vrsta ptica 9. 80 vrsta sisara 10. Oko 10 000 vrsta beskičmenjaka 11. Oko 1400 vrsta gljiva 12. Oko 300 vrsta lišajeva 13. više hiljada nedovoljno poznatih prokariota Slika 69.- Kanjon rijeke Drine Pogled sa Građenja 64 Rezervat biosfere “ Drina” - Flora i fauna (rezime) Bogatstvo i raznovrsnost biljnog i životinjskog svijeta sliva Drine i Srednjeg Podrinja, još jedan su od velikih i nedovoljno iskoriščenih potencijala BiH. Ovi predjeli, bez ikakvog preterivanja, spadaju u najljepše dijelove Balkana i odlikuju se prisustvom nekih endemskih i reliktnih vrsta biljaka i životinja. U njemu su do sada registrovane 53 vrste sisara, 153 vrste ptica i preko 1.000 biljnih vrsta, 37 šumske i 12 livadskih asocijacija. Kao kruna, ne samo Sušice i Bosne i Hercegovine, stoji Panciceva omorika, koju karakteriše tridesetak metara visoko, vitko i pravo stablo sa piramidalnom krošnjom i tankom korom crvenosmede boje. Ona je relikt flore Evrope, a ime je dobila po Josifu Pancicu, Uz Drinu i njenu okolinu, mogu se pronaci i druge biljke koje predstavljaju endemite BiH i Balkana, kao što su: žalosni strupnik, halacija, paštricka obloglavka, bosanska divizma, derventski razlicak ili prijatna kandilka.. Drinu, baš kao i njene pritoke, odlikuje i bogatsvo ribljih vrsta. Zahvaljujuci cinjenici da Drina menja svoj karakter, prelazeci iz planinske u nizijsku reku, u njoj ima i salmonida i ciprinida, narocito u gornjem i srednjem toku. Od 47 vrsta iz 14 porodica riba, koliko ih ima Drina, u endemicne spadaju; svetlica, i crnka. U slivu Drine živi i jedna endemicna vrsta paukolikih životinja, pseudoskorpija, Chithonius pancici, koja je takode dobila ime po Josifu Pancicu. Nastanjuje pećine Kanjona Crnog Potoka I Drine odlikuje je velika (tercijarna) starost. U balkanske endemite spada i nekoliko vrsta stonoga, koje, također naseljavaju pecinske lokalitete u Podrinju, od kojih su cetiri tipa takode tercijarni relikti. Od 130 vrsta leptirova koji borave u kanjonu srednjeg toka Drine( Tara – Sušica) čak 40 vrsta je potpuno novo za nauku i boravi samo u ovom kanjonu. Kako BiH nema Crvenu Knjigu – crveni popisi ugroženih vrsta, podatke koje smo iznijeli i vrste koje nabrajamo su na listi ugroženih iz preko 60% strogo zaštičenih vrsta . Crvena knjiga Evrope. Međunarodna obaveza RS i BiH je da se ovaj prostor zaštiti iznešeni podaci u LBAP-u nisu konačni ali su dovoljni da bi bili alarmantni. Sa jedne strane LBAP služi kao pokazatelj neizmjernog bogatstva živog svijeta, a sa druge kao opomena da se ti prostori nikako ne smiju ugroziti. 65 ŽIVOTINJSKE I BILJNE VRSTE EKOREGIONA SREBRENICE OD ZNAČAJA ZA ZAJEDNICU ČIJE OČUVANJE ZAHTIJEVA ODREĐIVANJE POSEBNE OBLASTI ZA OČUVANJE MAMALIA- SISARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. Sciurus vulgaris – Vjeverica Marmota marmota - Alpski mrmot Spermophilus citellus – Tekunica Dryomys nitedula - Šumski puh Muscardinus avellanarius - Puh lešnjikar Glis glis - Obični puh Arvicola terrestris - Vodena voluharica Clethrionomys glareolus - Riđa voluharica Microtus agrestis -Livadska voluharica Microtus arvalis -Poljska voluharica Microtus multiplex -Velika voluharica Cricetus cricetus - Hrčak Apodemus agrarius- Prugasti miš Apodemus flavicollis -Žutogrli miš Apodemus sylvaticus- Šumski miš Apodemus uralensis - Poljski miš Mus muskulus- Domaci miš Rattus norvegicus- Sivi pacov Rattus rattus - Crni pacov Castor fiber – Dabar Lepus europaeus –Zec Erinaceus concolor -Belogrudi jež Crocidura leucodon -Poljska rovčica Crocidura suaveolens -Vrtna rovčica Neomys fodiens - Vodena rovčica Sorex alpinus -Planinska rovčica Sorex araneus - Šumska rovčica Talpa caeca - Slijepa krtica Talpa europaea - Evropska krtica Talpa stankovici - Balkanska krtica Myotis bechsteini -Dugouhi večernjak Myotis capaccinii -Dugoprsti večernjak Myotis emarginatus - Šiljouhi večernjak Myotis myotis - Veliki mišouhi večernjak Myoti mystacinus - Mali brkati večernjak Barbastella barbastellus - Širokouhi ljiljak Pipistrellus pipistrellus - Patuljasti slepi mišić Felis silvestris - divlja mačka Vulpes vulpes – Lisica Canis lupus - Vuk Ursus arctos –Medved Mustela nivalis -Lasica 66 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. Mustela putorius - Mrki tvor Mustela lutreola - Evropska vidrica Vormela peregusna -Šareni tvor Martes foina -Kuna belica Martes martes -Kuna zlatica Lutra lutra –Vidra Meles meles – Jazavac Sus scrofa - Divlja svinja Cervus elaphus – Jelen Family: Bovidae (stoka, antilope, koze i ovce) Rupicapra rupicapra– Divokoza Slika 83.- Crni Potok pogled sa Trnovca 67 GMIZAVCI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Emis orbicularis – Barska kornjača Testudo hermani – Šumska kornjača Anguis fragilis – Slijepić Algiroides nigropunctatus - Mediteranski gušter Darevskia praticola - Šumski gušter Lacerta trilineata – Veliki zelembač Lacerta agilis – Livadski gušter Lacerta viridis - Zelembač Podarcis muralis – Zidni gušter Coronella austriaca - Smukulja Elapha longissima - Bjelica Natrix natrix – Bjelouška Natrik tessallata – Ribarica Zamenis longissimus – Smuk Vipera ammodites – Poskok Vipera berus – šarka Vipera ursinii – Šargan Vipera berus bosniensis – Bosanski šargan Slika 84.- Klotjevac 68 VODOZEMCI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Salamandra salamandra - Šareni daždevnjak Salamandra atra – Crni daždevnjak Lissotriton vulgaris – Mali mrmoljak Triturus cristatus – Veliki mrmoljak Bombina bombina – Crvenotrbni mukač Bombina variageta – Žutotrbi mukać Pelobates fuscus – Obična češnjarka Pelobates syriacus – Balkanska češnjarka Bufo Bufo – Velika krastača Bufo viridis – Zelena krastača Hila arborea – Gatalinaka Rana esculenta – Zelena žaba Rana dalmatina – Šumska žaba Slika 85.- Hum 69 RIBE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Salmo trutta M. Fario - Potočna pastrmka Hucho hucho L. – Mladica Salmo gardner irideus - Kalifornijska pastrmka Thymallus thumallus – Lipljen Chondrostoma nasus L. - Škobalj Leuciscus cephalus L. – Klen Barbus barbus L. – Mrena Rutilus pigus rirgo .- Plotica Abramis bramal- Deverika Cyprinm carpiol - Šaran Tinca tincal L.- Linjak Gobio gobio L.- Krkuša Barbm meridionalis petnyi Heck- Potočna mrena-salača Alburnus alburnus L.- Uklija (zeka) Alburnus bipunctatus - Dvopruga uklija-pliska Carassius duratus gibelio Bloch- Srebrni karaš-babušk-a Aspius aspius L.- Bucov Lesiscus idus L. - Jez Rutilus rutilus- Bodorka Scardinius erithropbhalmus- Crvenperka Perca fluvitalis L.- Grgeč Gymnocephalus cernua L.- Balavac Stizostedion Lucioperca L. - Smuđ Stizostedion volgeusis L.- Smuđ kamenjar Silurus glanis- Som Misgurnus fossilis - Čikov Cobitis taenia L.- Vijuni Slika 86.- Jezero Peručac kod Sjedaća 70 BEZKIČMENJACI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. Astacus astacus – Riječni rak Austropotamobius torrentium – Potočni rak Austropotamobius pallipes- Crni rak Armadillidium-Mokrica Agathidium pulchellum-Veslar Bolbelasmus unicornis- Kotrljan Buprestis splendens- Zlatna buba Boros schneideri – Crni potkornjak Scarabaeus sacer- Balegar Boros schneideri- Potkornjak Buprestis splendens- Potkornjak zlatni Carabus hampei- Strižibuba crna Carabus menetriesi pacholei- Srižibuba zlatna Carabus olympiae- Srižibuba zlatnozelena Cerambyx cerdo-Hrastova strižibuba Rosalia alpine-Velika strižibuba Dytiscus latissimus- Gnjurac Graphoderus bilineatus- Veslar Leptodirus hochenwarti- Crvena buba Lucanus cervus- Jelenak Macroplea pubipennis- Smeđa strižibuba Morimus funereus-Strižibuba sa 4 crne taške Pilemia tigrina-Tigrasti potkornjak Bruchus pisorum- Grahov žižak Rhysodes sulcatus- Brazdar Rosalia alpine- Alpski kozlićek Xyletinus tremulicola-Gundelj Od 130 vrsta leptira koji borave u kanjonu srednjeg toka Drine( Tara – Sušica) čak 40 vrsta je potpuno novo za nauku i boravi samo u ovom kanjonu. Baetica ustulata- Popac Ophiogomphus Cecilia-Vilinski konjic Brachytrupes megacephalus-Zrikavac Cordulegaster heros- Vilinski konjic Isophya costata- Zeleni skakavac Isophya stysi-Zelena stjenica Myrmecophilus Sp. Odontopodisma rubripes-Mali skakavac Paracaloptenus caloptenoides- Smeđi skakavac Pholidoptera transsylvanica-Skakavac Stenobothrus –Siparski skakavac Anthrenochernes stellae- Škorpijon MEKUŠCI 1. Helix pomatia – Vinogradarski puž 2. Ima ih u velikom broju i nedovoljno su ispitani Slika 87.- Rijeka 71 JESTIVO I LJEKOVITO SAMONIKLO BILJE KOJE RASTE NA PROSTORU OPŠTINE SREBRENICA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Dryopteris filix-mas – Obična paprat, muška paprat, divlja paparat Athyrium filix –femina – Bujadik, ženska navala, sitna navala Matteuccija strihiopteris- Bujadika Pteridium aquilinum- Velika paprat, orlova paparat, gorska paprat Polypodium vulgare – Slatka paprat Adiantim sp – Vilina paprat Equisetum arvense – Konjski rep,preslica ,rastavić Equisetum telmateja – Velika preslica, rastavić Abies alba – Jelka Picea abies- Smrča Picea omorica- Pančićeva omorika Juniperus communis – Smreka, kleka Taxus baccata – Tisa,evropska tisa ( jestiv samo arilus, vanjski dio crvenih boba inaće je sva biljka otrovna, sjeme, drvo, kora, list) Sagittaria sagittifolia – Vodena strijela Alisma plantago-aquatica – Vodena bokvica Botomus ubmellatus – Divlji zumbul, srčak, vodeni zumbul Potamogeton natans – Vodeni kupus Alium ursinum- Medvjeđi luk, šumski luk, crijemoš Alium victorialis – Divlji luk, zmijski luk Allium suavelones – Mirišljavi luk, purpurni luk, livadski luk Allium rotundrum – Lukovać Allium angulosum – Bridasti luk Allium shoenoprasum- Drobnjak, ptičiji luk Allium sibiricum- Planinski vlasac, planinski drobnjak Allium flavum – Žuti vlasac Poligonatum odoratum – Salamunov pečat, pokosnica Muscari comosum – Šuperasta presličica, vilin luk Ornithogalum umbelatum – Ptičije mlijeko Streptopus amplexifolius - Čepnjak, oštrelj Lilium martagon – Divlji ljiljan, bukov krin, šumski ljiljan Slika 88. 72 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. Erythronium dens-canis – Košutac, pasji zub, Asparagus off. – Ljekovita šparoga, vilina metla Ruscus aculeatus – Kostrika , veprina Tamus communis – Bljušt Leucojum aestivum – Drijemovac, sunovrat, bijela ljubicaa Leucojum vernum – Proljetni drijemova Crocus biforus – Modri kačun, šavran modri Orchis morio – Divlji krompir, pasja muda, ljubičasti kačun Orchis militaris – Veliki kačun Orchis mackulata – pjegavi kačun Platanthera bifolia – Turski perčin, lisičija muda, dvolist Platanthera chlorantha – Vimenjak Gimnadenia conopea – Vranjak, svračiji luk Anacapmptis piramidalis – Plaštak, vratiželja Arum maculatum –Kozlac ( Kozlac je otrovna biljka otrovna supstanca aroin se razara termičkom obradom, mesnati podanak se kuha…) Acorus calamus – Iđirot. Mirisavi šaš, vodeni božur Lemna minor – Mala sočivica, vodena leća Tipha latifolia – Rogoz, rogozina,šefar trsje. Phragmites communis – Vodena trska,trstika, siričica Secale Silvestre – Divlja raž, šumska raž Hordeum murinum – Divlji ječam, ječmen Setaria glauca – Muharika, Sinje proso Setaria viridis – Zelena muharika Cyperus rotundrus – Gomoljasti šilj, okrugli šilj Shoenoplectus lacustris – Jezerska šašina, šašina Corylus avellana – Lijeska Betula pendula – Breza, obična breza Betula pubescens – Maljava breza Betula lutea – Žuta breza Fagus silvatica – Bukva Slika 89. 73 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. Castanea sativa - Pitomi kesten, gorski kesten Quercus robur – Hrast lužnjak, dub, Quercus petrae - Hrast kitnjak Quercus farentto – Hrast sladun Quercus Pubescens – Hrast medunac Juglans regia – Orah Humulus lupulus – Hmelj Urtica dioica – Kopriva. Žara, obična kopriva Urtiva urens – Mala kopriva Lamium maculatim – Mrtva kopriva Rumex acetosa – Velika kiselica, kiseljača, kiselo zelje Rumex acetosella – Mala kiselica Rumex scutatus – Rimska kiselica, vlaška kiselica, vrtna kiselica, Rumex nivalis – Sniježna kiselica Rumex alpines – Planinska kiselica Rumex crispus – Štavolj, kovrčava kiselica Rumex pulcher – Livadno zelje Rumex sanguine - Krvava kiselica Rumex hidrolaphatum – Konjska kiselica Rumex patientia – Pitomo zelje, engleski špinat Rumex aquaticus – Vodeni štavolj Oxiria digina – Ruđevica Polygonum persicaria – Veliki dvornik, lisac, ljutača Polygonum lpathifolium – Uzlati dvornik Polygonum hidropiper – Vodeni papar, vodena paprika, lisac Polygonum aviculare – Ptičiji dvornik Polygonum bistorta - Srčenjak Polygonum alpinum – Planinski srčenjak Polygonum cuspidatum – Japanski dvornik Mercuralis annua – Resulja, štir, prosinac,bažanka Slika 90. 74 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. Mercurialis perennis – Lažna rosulja Chenopodium album – Loboda, bijela loboda, Chenopodium bonus –henricus – Brašnjak Chenopodium polyspermum – Vrtna loboda, baštenska loboda Chenopodium murale – Zidna loboda Chenopodium urbicum – Gradska loboda Chenopodium rubrum – Crvena loboda Chenopodium ambrosioides – Mirišljava loboda, meksički čaj Artiplex hortensis - Pepeljuga, vrtna pepeljuga Artipex hastata - Kopljasta pepeljuga Amarantus retroflexsus – Štir, hrapavi štir Stellaria media – Ptičija trava, mišjakinja,miševina, mišje uho Stellaria nemorum – Šumska mišjakinja Myosoton aquaticum – Mokrica, vučije crijevo, kurijačka crijeva Silene vulgaris – Pušina, pucavac, škripavac Berberis vulgaris – Divlji šimšir, žutikovina, šimširika Caltha palustris – Kaljužnica, žabljak, đurđevsko cvijeće Ficaria verna – Ledinjak, zlatica, proljetna zlatica Clematis vitalba – Povitina pavit, bijela loza Nuphar luteum – Lokvanj,lopoč, blatnik Papaver rhoeas – Mak turčinjak, poljski mak, bula Syisimbrium off. – Divlja slačica, divlja gorušica Rorippa silvestris – Grbak, šumski grbak, žutenica Nasturitum off. – Dragušac, potočarka, krstovnik Armoracia laphatifolia – Hren, ljuti hren, torman Cardamine amara – Gorka režuha Crdamine pratensis – Livadna režuha, divlji hren, livadna ovčica Cardamine trifolia – Trozupka, trolisna režuha Cardamine impatiensis – Šumski hren, nestrpljiva režuha Aliaria off – Češnjeva trava, lučac Slika 91. 75 121. Lunaria rediviva–Trajna mjesečnica,velika ljubičica, srebrenka, strahinjčica 122. Lunaria anua - Mjesečno zelje, srebrenka, pasuljište 123. Bunias erucago – Repušac, bunijad 124. Hesperis matronalis – Večernica, nočna ljubica,gospin cvijet 125. Dipolotaxis tenuiffolia - Dvoredac, divlji kupus, nadimača 126. Brassica capestris – Repica, vrzina repa, bijela repa 127. Brassica nigra – Gorušica, divlja gorušica 128. Sinapis alba – Bijela gorušica, bijela slačica 129. Sinapis arvensis – Poljska gorušica 130. Raphanus raphanistrim – Poljska repica rodakva 131. Capsella bursa-pastoris – Rusomača, pastirska torbica, hoću-neću 132. Calepina irregularis – Gorušika, lanak 133. Thlaspi arvense – Mošnjak, kravlja trava sitnuša 134. Lepidium sativum – Grbica vrtna, grbica, kreša 135. Lepidium campestre – Poljska grbica, biberika 136. Lepidium gramnifolium –Travnata grbica 137. Lepidium ruderale – Trava od groznice ( ne jestiva je, koristi se za liječenje groznice, malarije i mokračnog mjhehura, upotrebljava se za tjeranje gamadi) 138. Cardaria draba(Lepidium draba)- Srčanica, turska grbica 139. Dentaria bulbifera - Bradavičnjak, bradavičava režuha 140. Coringia arijentalis – Guščaraica, skupljen, sinjac 141. Viola odorata –Ljubica mirisna, ljubičica 142. Viola arvenssis – Poljska ljubica 143. Malva silvestris – Veliki sljez, šumski sljez, crni šljez 144. Malva neglecta – Sitni šljez 145. Malva alcea –Velika sljezovača, oštrolisni šljez 146. Lavatera thuringiaca – Stola, bjeloružičasti sljez 147. Tilia cordata – Bijela lipa, sitnolisna lipa, kasna lipa 148. Tilia plathiphyllos – Krupnolisna lipa, crna lipa 149. Oxalis acetosella – Zečija kiselica, kisela djetelina, 150. Oxsalis corniculata – Kozji papak Slika 92. 76 151. Oxalis stricta – žuta zečija kiselica 152. Erodium cicutarium – Čapljan, mačak, živa trava 153. Impatien noli-tangere – Kurjača, netik, prskavac 154. Tropaeolum majus – Dragoljub,dragomilje,kapicinka 155. Ruta graveolens – Rutvica,ruta, sedef, petoprstica 156. Acer pseudoplatanus – Gorski javor, bijeli javor 157. Acer campestr – Klen,makljen, poljski javor 158. Vitis silvestris-vinifera – Šumska loza,podivljala vinova loza 159. Sedum album – Žednjak, bijela tustika 160. Sedum rupestre – Zebrica,kamenjarski žednjak 161. Sedum acre – Ljuti žednjak 162. Sedum maximum – Veliki žednjak, borovnjak,bobovnik 163. Sempervivum tectorum – Čuvarkuća, zečiji kupu,pazikuća, rebrac 164. Ribes alpinum – Alpski ribiz,alpsku grozdić 165. Ribes rubrum – Crvena ribizla, medvjeđe grožđe,boričak 166. Ribes nigrum – Crna ribizla, svib, grozdić 167. Ribes uva-crispa – Ogrozd,kosmača, trnata ribizla ( nezrele bobe mogu izazvati ozbiljna trovanja, od zrelih boba prave đemovi I vočnih sokova) 168. Chrisoplenium alternifolium – Žutina, obična žutina, pomama, 169. Sorbus aucuparia – Jarebica, smrdikovina, gorska smrdljika 170. Sorbus aria – Mukinja,Mukinja, mukovnica 171. Sorbus chamaespilus – Mukinjica, patuljasta jarebica 172. Sorbus domestica – Oskoruša, oskorušnjak 173. Sorbus terminalis – Brekinja, brekulja,break 174. Sorbus latifolia – Širokolisna oskoruša, širokolisna mukinja 175. Crategus oxyacantha – Crveni glog, glogovac, bijeli trn 176. Crategus monogyna – Bijeli glog, jednokoštčavi glog 177. Cotoneaster intergerima – Dunjarica, petrovčica,rumena dunjarica 178. Cotoneaster tomentosa – Pustenasta dunjarica, skrletna dunjarica 179. Amelanchier ovalis – Kozja jabučica, marela, rušvica 180. Malus silvestris – Divlja jabuka, šumska jabuka Slika 93. 77 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202. 203. 204. 205. 206. 207. 208. 209. 210. Pirus piraster – Divlja kruška, kruška divljaka Prunus mahleb – Rašljeka, magriva. Lularka Prunus avium – Divlja trešnja, crna trešnja, sitnica Prunus spinosa – Trnina, trnavka, divlja šljiva Rosa cananina – Divlja ruža, šipak, divlji šipak, Rosa dska ruža Runus fruticosus – Kupina, crna kupina Rubus caesius – Ostruga, plava kupina Rubus zvorniciensis – Širokolisna ostruga, (endem Srebreničke regije) Rubus idaeus – Malina,maljuga,umanj, sunica Fragaria veska – Šumska jagoda, mamica, pozemljuša Fragaria elatior – Kitnjasta jagoda, kitica, Duchesnea indica – Indijska jagoda, jagodnjača Potentilla anserine – Steža, petoprsta, bezanka, gusja trava,gusjak Geum urbanum – Zečija stopa, blaženak, mitrovica, klinčić Geum rivale – Potočni blaženak, riječni blaženak, grebić Agrimonia eupatoria – Petrovac, turica zmijina trava, kostolom Sanguisorba off. – Krvara, krvokapka, jarčija trava, svitlica Sanguisorba minor – Dinica, zmijska trava,lubeničarka, Achemila vulgris – Gospin plašt, virak, vrkuta, rosnik Filipendula hexsapetalla – Končara, svinjurak, želudovo zelje Filipendula ulmaria – Suručica, medunika, brijestolisna končara Aruncus vulgaris – Suručka, kozja brada, krijes, šumska suručka Trifolium pratese – Crvena djetelinaljača, kravljača Trifolium repens – Bijela djetelina Trifolium hybridum – Barska djetelina Medicago sativa – Lucerka, metljika,velika djetelina Medicago lupulina – Gunjica. Crna vija Lotus corniculatus – Svinđuša, zvjezdan Melilotus off. – Kokotac, konjska djetelina, pšeničica Slika 94. 78 211. Nelilotus albus – Bijeli koktac, bijeli nokatac, šdraljevina 212. Vicia sativa – Grahorica, grašica 213. Vicia craca – Ptičija grahorica, ljubičasta grahorica 214. Lathirus tuberosus – Graholika, orašak, putnica, vereza 215. Lathirus prathensis – Livadna graholika 216. Lathirus silvestris – Šumska graholika 217. Lathirus sativus – Jari grah 218. Galega off. – Orlovac, ždraljika, orlovi nokti 219. Glycyrrhiza glabra – Sladić, slatki korijen, šečerni korijen ( najnovija istraživanja pokazuju da glicirizin iz sladića zaustavlja razmnožavanje virusa AIDSA) 220. Ononis spinosa – Zečiji trn, gladiševina,vučitrn 221. Ononis repens – Puzeći livadski zečiji trn 222. Robinia pseudoacacia – Bagrem , bijeli bagrem, kraljevo drvo 223. Lytchirum salicaria – Vrbica, močvarna vrbica 224. Chamaenerion(Epilobium ) angustifolium – Vrbolika,nočurak, svilovina 225. Cornus mas – Drijen, drenovina, drenjina 226. Cornus sanguine – Svibovina, crni drijen, svib 227. Foeniculum vulgare ć Komorač, slatki kopar, morač 228. Karum carvi – Kim, kumijak, kimelj 229. Pimpinella major - Velika bedrenika, biberuša 230. Pimpinella saxsifraga – Mala bedrenika, komoračica 231. Daucus carota – Divlja mrkva, divlja šargarepa 232. Aegopidium podagraria – Sedmolist, kozja noga 233. Angelica archangelika – Anđelika, trubaljka 234. Angelica silvestris – šumska anđelika 235. Apium graveolens – Celer, selen 236. Levisticum off. – Ljupčac, miloduh, selen 237. Ligusticum mutelina –Koprenjak,majčinsko zelje 238. Pastinaca sativa – Pastrnjak, jelinski korijen, mrkvica 239. Meum athamanticum – Štrbac, planinski štrbac, divlji komorač 240. Heracleum sphondylium – Medvjeđi dlan, mečja šapa,blatarica Slika 95.- 79 241. Anthriscus silvestris – Šumska krasuljic, velika krasuljica 242. Anthriscuc cerefolium – Vrtna krasuljica, kračuljac 243. Coriandrum sativum – Korijandar, živica, korijandula 244. Scandix pectin-veneris – Češljika, igljenjača, češalj 245. Falcaria vulgaris – Srpica, srpuša 246. Eringium campestre – Kotrljan, poljski kotrljan, sikavica 247. Pirola minor – Kruščica, mala kruščica, vrišt 248. Arctostaphilos uva-ursi – Medvjetka, medvjeđe grožđe, medvjeđe uho 249. Vaccinium vitis-idea – Brusnica,crvena borovnica,brušnjača 250. Vac cinium mirtillus – Borovnica, crna jagoda, borovnjača 251. Primula vulgaris – Jagorčevina, jagorčika, ključarica 252. Primula veris – Rani jaglac,proljetni jaglac 253. Primula elatior – Alpski jaglac ( pod posebnom zaštitom u Evropi, zbog opasnosti od istrebljenja, pojavljuje se kod nas po planinskim čairima, Ljeljen Do i Igršnik) 254. Convolvulvus arvensis – Slak, poljski slak, ladolež 255. Pulmonaria off. – Plučnjak, medunica, dzigeričnjak 256. Simphitum off. – Gavez, veliki gavez, crni gavez, volovski jezik 257. Simphitum tuberosum – Bijeli gavez, šzmski gavez 258. Borago off. – Poreč, krastavica, borač, boražina 259. Echium vulgare – Lisičina, lisičji rep, vučji rep 260. Anchusa off. – Volujak, runjava trava, pačije gnijezdo,rumenilo 261. Phisalis alkekengi – Mjehurica,pogančeva trava,pljuskavac,gospina jagodi 262. Solanum nigrum – Pomočnica, paskvica,pasje zelje 263. Veronica beccabunga – Čestoslavica, potočnik, razgon 264. Veronika off. – Ljekovita čestoslavica, sitna čestoslavica 265. Glechoma hederacea - Dobričica, vrištan trava, mjesečnjak 266. Salvia off. – Šalfija, Slavulja 267. Salvia pratensis – Livadska kadulja, divlja kadulja, kuš livadni 268. Salvia verticillata – Pršljenasta kadulja, trbušac, starac 269. Salvia sclarea – Muškatna kadulja, ivanjsko cviječe, ivanjčica 270. Mentha aquatica – Vodena nana, konjska metvica Slika 96. 80 271. Mentha piperita –Paprena nana 272. Menta longifolia – Dugolisna nana 273. Menta arvensis – Poljska nana 274. Chalaminta off.- Marulja, divlji bosiljak, gorka metviva 275. Nepta cataraia – Mačja metvica, gorka metvica, potplotuša 276. Marrubium vulgare – Tetrljan, očajnica, marulja, macina trava (biljka sadrži neke supstance koje reguliraju rad srca) 277. Oruganum vulgare – Mravinac, mekuljica, divlji mažuran, vranilovka 278. Satureja hortensis – Čubar, vrisak, vrijesak 279. Thymus Serphyllum –Majčina dušica,divlji bosiljak, bukovica 280. Melissa off. – Matičnjak, pčeljina trava, melisa, rojevac 281. Stachys palustris – Močvarni čistac, vodena bukvica, barski čistac 282. Lamium maculatum – Pjegava mrtva kopriva,maljava mrtva kopriva 283. Betonica off – Čistac, Planinski čistac, Betonica 284. Lamium purpureum – Crvena mrtva kopriva 285. Lamium album – Bijela mrtva kopriva 286. Prunella vulgaris – Križalina, crnjuša, grkljanka 287. Ajuga reptan – Iva, puzava iva, puzava ivica 288. Plantago major – Veliki trputac, bokvica,široka bokvica, 289. Plantago lanceolata – Uskolisni trputac, kopljasta bokvica, ovčiji jezik 290. Plantago media – Srednji trputac, planinski ptroutac,tepavac 291. Fraxinus excelsior – Jasen, gorski jasen, veliki jasen 292. Fraxinus ornus – Mali jasen, Crni jasen 293. Galium verum – Ivanjsko cviječe, bročika, ivaniva trava, sirištica 294. Galium cruciatum – Dragocvijet,ivanjsko cviječe 295. Galium aparina – Lijepljiva bročika, divlji broč, krpiguz,hvatavac 296. Asperula odorata – Lazarkinja mirisna, lazina trava, divlji broč, valjuga 297. Sambucus nigra – Bazga, crna bazga, zova, crna zova 298. Sambucus ebulus – Abdovina 299. Sambucus racemosa – Crvena zova, planinska zova,divlja zova 300. Viburnum opulus –Šibikovina,kalian, crvena hudika Slika 97. 81 301. 302. 303. 304. 305. 306. 307. 308. 309. 310. 311. 312. 313. 314. 315. 316. 317. 318. 319. 320. 321. 322. 323. 324. 325. 326. 327. 328. 329. 330. Viburnum lantana – Hudika, can šibikovina,šibika Campanula trachelium – Grozdasti zvončić, koprivasti zvončić Campanula glomeriata – Zbijeni zvončić,gronjasta zvončika Campanula rapunculus – Repušica, zvonce, repast zvončić,sunčac Campanula rapunculoides – Poljski zvončić, veliki zvončić Campanula persicifolia – Breskvolisni zvončić, dobrodeva Phyteuma spicatum – Zečica, kosica , repušac, ljubljenica Phyteuma ovatum – Jajasta zečica Achillea millefolium – Hajdučka trava, hajdučica,kunica Arthemisia abshintium – Pelin, pravi pelin, gorki pelin, vermut, gorčika Artemisia vulgaris – Divlji pelin, crni pelin, komonika Bellis perenis – Tratičnica, krasuljak,katarinčica, bela rada Leucanthemum vulgare – Volovsko oko, volujsko oko, drobnica Tanacetum vulgare –Vratić, povratić, povrata Galinsoga parviflora – Konica,obična Konica, sitnocvjeta Konica Matricaria chamomilla – Kamilica, maternjak, titrica, ljekovita kamilica Galnisoga ciliate – Trepavičasta Konica Inula helenium – Oman, tuščak, veliki ili bijeli oman Calendula arvensis – poljski neven , čutelj poljski ognjac Calendula off- Pravi neven Tussilago farafara – Podbjel, konjsko kopito, lopuh,repušina,repuh Petasites hibridus – Običan lopuh, repuh Petasites albus – Bijeli lopuh Arctium lappa – Čićak, repuh, repušina, lopuh Arctium minus –Mali čićak Arctium nemorosum - Šumski čičak Arctium tomentosum – Maljavi čićak Cirsium oleraceum - Osjak, vodenika Cirsium lanceolatum – Kopljasti osjak, kopljasti ostak Cirsium arvense – Livadski osjak Slika 98. 82 331. 332. 333. 334. 335. 336. 337. 338. 339. 340. 341. 342. 343. 344. 345. 346. 347. 348. 349. 350. 351. 352. Cirsium palustre – Močvarni osjak Carduus acanthoides – Stričak, veliki badelj, razgranati stričak, pasji stric Onopordon achantium – Kravačac, magareči trn, čkalj, magarečiji čkalj Echinops ritro – Plava sikavica, modra sikavica, bijeli čkalj Carlina acaulis – Kravljak,vilino sito, pupavac Centaurea scabiosa – Veliki različak, kozja brada, gomoljika, zečina Centaurea Montana – Brdski različak Cichorium intybus – Cikoria, konjogriz,vodopija, plava vodopija Taraxacum off. – Maslačak, radič, pogačica, kravlja gubica Leonthodon hispidus – Hrapavi lavlji zub, surjam, goločej Picris hieracoides – Jagušac, grkuša, skrka Hypochoeris radicata – Jastrebljak, mala žutenica, radič, kostriječ Hioseris scabra – Sisava trava, svinjsko zelje, Hipochoeris maculate – Goli jastrebljak, goli radič, livadski mali radič Tragopogon pratensis – Kozja brada, kozobrad, bijeli korijen Tragopogon porrifolius – Lukolsna kozja brada Sonchus oleracheus – Kostriš, mliječac, zečija salata Lapsana kommunis – Ognjičina,vlaška salata,sisavac Mycelis muralis – Salatika, Šumska salatika, hajdučica Cicerbita alpine – Mliječ, planinska ločika,ločika Lactuca perenis – Divlja salata, ločika, Scorsonera hispanika – Crni korijen, španjolski zmijak, zmijina trava Slika 99. 83 Slika 100. Slika 101. 84 Slika 102. Slika 103. 85 KONZUMNE GLJIVE KOJE PRIDOLAZE NA PROSTORU OPŠTINE SREBRENICA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Helvella lacunose – Hrčak jamastonogi Morchella conica – Smrčak praviloredni Morchella esculenta – Smrčak nepravinoredni Mitropchera hybrid – Mitra šubarasta ( Sirova je otrovna nakon kuhanja vodu prosuti) Tuber magnatum – Tartuf bijeli Calvatia caealata – Čelavica trbušasta Licoperdon perlatum – Puhara zrnata Russula virescens – Krasnica raspucana Russula melliolens – Krasnica medomirisna Lactarius deliciosus – Mliječnica ukusna, rujnica Lactarius deterrimus – Mliječnica smrekina Lactarius sanguifuus – Mliječnica krvotočna Lactarius volemus – Mliječnica pastirska Lactarius pergamenus – Mliječnica pergamentna ( Dosta konzumirana gljiva na prostoru Srebreničke regije, nije bilo nikada slučajeva trovanja!? U literature opisana kao ne jestiva gljiva!?) Boletus edulis – Vrganj pravi Boletus aerus – Vrganj crni Boletus aestivalis – Vrganj ljetni Boletus fechtneri – Vrganj fechtnerov Boletus regius – Vrganj kraljevski Boletus speciosus – Vrganj krasni Boletus erythropus – Vrganj točkastonogi Leccinum aurantiacum – Hrapavac topolin Leccinum griseum – Hrapavac grabov Suilus granulates – Sluzavac zrnatonogi Suillus luteus – Sluzavac prstenast Xerocomus subtomentosus – Baršunovac pustenasti Xerocomus spadieceus – Barčunovac smeđi Xerocomus rubellus – Baršunovac crveni Hygrophorus penarius – Puževica tvrda Hygrophorus rissula – Puževica crvenomrljasta Slika 104;105. 86 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. Hygrophorus discoideus – Puževica tjemenosmeđa Camarophillus pratensis – Vlažnica livadna Hygroporus leucophaeus – Puževica bjelosmeđa Camarophillus niveus – Vlažnica sniježna Laccaria laccata – Lakovka crvena Clitocybe geotropa – Grlašica martinova Clitocybe glibba – Grlašica grličasta Lepista nuda – Jesenjača modrikasta Tricholoma terreum – Vitezovka siva Tricholoma orrirubens – Vitezovka ružičastolisna Tricholoma columbetta – Vitezovka svilenasta Liophyllum fumosum – Sivuljača dimobojna Calocybe gambosa – Đurđevača svibanjska Pseudoclitocyne cyathiformis – Pupkovača peharasta Collybia confluens – Plosnatica grmolika Marasmius oreades – Pritajnica livadna Flammulina velutipes – Plamenjača zimska Amanita caesrea – Pupavka carska, Blagva Amanita rubescens – Pupavka crvenkasta (sirova je otrovna) Amanita vaginata – Preslica žuta Amanita fulva – Preslica blijedorubna Agaricus arvensis –Pečurka poljska Agaricus campestris – Pečurka livadna, rudnjača Agaricus makrosporus – Pečurka velikospora Macrolepiota prominens – Sunčanica bjelonožna Catharellus cibarius – Lisičica žuta, lisičarka Catharellus cibarius – Lisičica dvobojna Catharellus cinereus – Lisičica pepeljasta Catharellus neglectus – Lisičica bijela Hydnum repandum – Ježevica žuta Pleurotus ostreatus – Bukovača Slika 106;107.- 87 LITERATURA 1. G. BECK:Flora Bosne, Hercegovine i Novopazarskog Sandžaka, 1-2, Sarajevo-Beograd ’93 27. 2. R. DOMAC:Mala flora Hrvatske i susjednih područja. Školska knjiga, Zagreb 1973. 3. Lj. GRLIĆ:Naše samoniklo jestivo bilje. Poljoprivredni nakladni zavod, Zagreb 1956. 4. Lj. GRLIĆ:Samoniklo jestivo bilje. Prosvjeta, Zagreb 1980. 5. Lj. GRLIĆ:99 jestivih i otrovnih boba. Prosvjeta, Zagreb 1984. 6. Lj. GRLIĆ: Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. August Cesarec, Zagreb 1990. 7. R. LAKUŠIĆ:Planinske biljke. Svijetlost, Sarajevo 1982. 8. J. TUCAKOV:Liječenje čajevima ljekovitog bilja. August Cesarec, Zagreb 1972. 9. B. ROMANO:Gljive,600 gljive naših krajeva. Mladost, Zagreb 1984. 10. K. HAFNER:Svijet Gljiva. Dušević &Kršovnik d.o.o. Rijeka 1997. 11. BANARESCU M. PETRU 1999:The fresch water Fisches of Eerope 12. A. BREHM:Život životinjab Wiena 1990. 13. HADZISELIMOVIĆ R. HAMZIĆ A. Biodifrzitet i biogeografija riba BiH Sarajevo 1999. Korištene su mnoge brošure, naučno popularni časopisi, internet , kao i fitocenološki snimci sa prostora opštine Srebrenica koordinatora LBAP tima, Ilijasa Begića profesora biologije. Svoj doprinos izradi projekta , pored članova LBAP tima, dali su: Mr. Mirko Babić direktor muzeja -Muzej Semberije, i biolog Azemina Begić. 88 89 90
© Copyright 2024 Paperzz
