ΔΗΩ • • ΔΗΩ
ΔΗΩ • ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΩ • ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΗ, ΤΟΝ ΓΕΩΠΟΝΟ, ΤΟΝ ΦΟΙΤΗΤΗ
• Βιολογική Γεωργία - Φυτική παραγωγή
Νικόλαος Σιδηράς
Αθήνα, 2005, σ. 295, 45 ευρώ, ISBN: 960-85961-3-0
• Οργανική λίπανση και αμειψισπορές
Νικόλαος Σιδηράς
Αθήνα, 1997, σ. 247, 30 ευρώ, ISBN: 960-85961-0-6
• Ενδογενείς παράγοντες και
βιολογική γονιμότητα εδάφους
Νικόλαος Σιδηράς, Ματίνα Τσαλουμά, Ευαγγελία Βαβουλίδου
Αθήνα, 2002, σ. 38, 5 ευρώ
• Βιολογική καλλιέργεια του αμπελιού
2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Βιολογικής Γεωργίας
Αθήνα, 1999, σ. 221, 20 ευρώ, ISBN: 260-85961-1-4
• Βιολογικές καλλιέργειες στο θερμοκήπιο. Εμπειρίες - Πρακτικές
Κώστας Σπαντιδάκης
Ρέθυμνο, 2002, σ. 190, 17 ευρώ, ISBN: 960-87439-0-7
• Τα θανατηφόρα και δηλητηριώδη μανιτάρια της χώρας μας
Δρ. Βαγγέλης Α. Μπούρμπος
Αθήνα, 2007, σ. 400, 50 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-4-6
• Το όζον στην αντιμετώπιση των ασθενειών των φυτών
Δρ. Βαγγέλης Μπούρμπος
Αθήνα, 2007, σ. 124, 30 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-5-3
• Η αλληλοπάθεια στην οικολογική φυτοπαθολογία
Δρ. Βαγγέλης Μπούρμπος
Αθήνα, 2008, σ. 580, 50 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-6-0
• Η γεωργία και οι επιθετικοί της προσδιορισμοί
Δρ. Βαγγέλης Μπούρμπος
Αθήνα, 2009, σ. 112, 30 ευρώ, ISBN: 978-960-99109-0-3
Τριμηνιαίο περιοδικό
για την
οικολογική γεωργία
Εναλλασσόμενη θεματολογία
σ. 48, 6 ευρώ, ISSN: 1108-2380
Παραγγελίες: ΔΗΩ - ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία, Αριστοτέλους 38, 104 33, Αθήνα
Τηλ.: 210-82.24.384, Φαξ: 210-88.48.164, e-mail: magazine@dionet.gr - Ιστοσελίδα: www.dionet.gr
• ΔΗΩ
Τα βιολογικά προϊόντα φαίνεται ότι αντέχουν στην οικονομική κρίση και κερδίζουν,
έστω και με πιο αργούς ρυθμούς, έδαφος
στις προτιμήσεις των καταναλωτών.
Αυτό τουλάχιστον προκύπτει, σύμφωνα
με τα συμπεράσματα της ετήσιας έρευνας του Εργαστηρίου Marketing του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του
Κέντρου Αειφορίας με θέμα «Πράσινο
Marketing: Περιβαλλοντικές Διαστάσεις
του Marketing στο πλαίσιο της Εταιρικής
Κοινωνικής Ευθύνης», τα οποία δόθηκαν
πρόσφατα στη δημοσιότητα.
Ενδεικτικά αναφέρεται πως περισσότεροι από τους μισούς καταναλωτές
προτιμούν τα βιολογικά προϊόντα (συγκεκριμένα το 57,2%), τη στιγμή που το
52,3% δηλώνει ότι άλλαξε τη μάρκα του
προϊόντος που αγόραζε επιλέγοντας ένα
φιλικό προς το περιβάλλον προϊόν.
Βέβαια είναι γεγονός ότι παρά τη στροφή που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια
στην Ελλάδα ως προς την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων, τα συνολικά στοιχεία
για όλες τις χώρες της Ε.Ε. αποδεικνύουν
πως υπάρχουν ακόμα πολύς δρόμος και
δυνατότητες ανάπτυξης της συγκεκριμένης αγοράς.
Συγκεκριμένα, υπολογίζεται πως ο μέσος όρος κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων στην Ελλάδα αποτιμάται στα 5,4
ευρώ κατά κεφαλήν, όταν ο αντίστοιχος
μέσος όρος στην Ευρώπη των «15» είναι
36 ευρώ. Σημειώνεται πως στη Γερμανία,
στην Αυστρία και στη Δανία το ποσό αυτό
διαμορφώνεται στα 80 ευρώ. Πάντως,
αν και οι ρυθμοί ανάπτυξης της αγοράς
βιολογικών προϊόντων τα προηγούμενα
έτη θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν
εντυπωσιακοί, μιας και «έτρεχαν» με άνοδο 25% σε ετήσια βάση, από το 2009 και
μετά, και λόγω της οικονομικής κρίσης,
παρατηρείται μια μικρή αύξηση ή και στασιμότητα (το 2009 καταγράφηκε αύξηση
κατά 6% στις πωλήσεις βιολογικών τροφίμων στην Ελλάδα).
Σημαντικό ρόλο στην κατανάλωση των
βιολογικών προϊόντων φαίνεται ότι παίζει πλέον και η πληθώρα των μελετών
που αποδεικνύουν και την υψηλότερη
διατροφική αξία των βιολογικών έναντι
των συμβατικών προϊόντων (π.χ., τα βιολογικά περιέχουν μεγαλύτερες ποσότητες
σε βιταμίνη C και σε ιχνοστοιχεία σιδήρου, χαλκού και ψευδαργύρου, καθώς
και μεταβολίτες, οι οποίοι θεωρείται ότι
προστατεύουν από τον καρκίνο και τις
καρδιοπάθειες, τα βιολογικά φρούτα και
λαχανικά περιέχουν 40% περισσότερα
αντιοξειδωτικά, με αποτέλεσμα να προστατεύουν τον οργανισμό από την εκδήλωση σοβαρών ασθενειών, κ.ο.κ.).
Υπάρχουν επιπλέον και οι περιβαλλοντικοί λόγοι, καθώς υπολογίζεται ότι συμβατική καλλιέργεια ρυπαίνει με 125,3 κιλά ανά
στρέμμα με διοξείδιο του άνθρακα, ενώ
η βιολογική με 50,3 κιλά ανά στρέμμα.
Όσον αφορά δε την κατανάλωση ενέργειας, η συμβατική καλλιέργεια απαιτεί κατά
μέσο όρο 1,89 γιγατζάουλ ανά στρέμμα,
ενώ η βιολογική 0,68 γιγατζάουλ ανά
στρέμμα.
Τέλος, σημαντικό παράγοντα αποτελεί και η προστασία της βιοποικιλότητας,
καθώς είναι αποδεδειγμένο πως, όσον
αφορά στη χλωρίδα, υπάρχει έως και
εξαπλάσια μεγαλύτερη βιοποικιλότητα
στα συστήματα των οποίων η διαχείριση
γίνεται με βιολογικό τρόπο και έως διπλάσια στην πανίδα.
Παρόλη την εμπιστοσύνη των καταναλωτών στα βιολογικά προιόντα, αυτό που
συνεχίζει να απουσιάζει είναι μια αγροτική πολιτική, υποστήριξης της βιολογικής
γεωργίας, που συνεχίζει να υποστηρίζει
τις παρωχημένες μορφές της συμβατικής
γεωργίας. Και είναι σίγουρο, ότι χωρίς μια
ριζική στροφή της αγροτικής πολιτικής η
βιολογική γεωργία, στηριζόμενη μόνο στις
δράσεις των κοινωνικών φορέων, δεν θα
μπορέσει να βρει γρήγορα την θέση που
τις αναλογεί.
6
Συνέντευξη Γ. Παπαδόπουλου:
«Το χύμα προϊόν έχει τελειώσει»
8
Συνέντευξη Μ. Αρμάου: «Τα βιολογικά είναι η μόνη λύση»
10
Επικαιρότητα
21
Θέσεις και προτάσεις των βιοκαλλιεργητών προς το ΥΑΑΤ
23
Τα παιδιά μας κάποτε θα μας κατηγορήσουν
28
Διατροφική ποιότητα και ασφάλεια
των βιολογικών τροφίμων
37
Βιβλιοπαρουσίαση
38
Νέα της αγοράς
39
Πράσινες σελίδες
Τεύχος 56
Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος 2010
κου, Β. Μπούρμπος, Γ. Παπαδόπουλος, Σ. Σγούρος,
Μ. Χουλιάρα, D. Lairon
Συνδρομή Οργανισμών, εταιρειών, ιδρυμάτων κ.λπ.:
84 ευρώ
Τρίμηνη ~Εκδοση
Ιδιοκτησία: Οργανισμός Ελέγχου
και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ
Αριστοτέλους 38, 104 33 Αθήνα
τηλ. 210 82.24.384, fax 210 82.18.117
e-mail: magazine@dionet.gr
www.dionet.gr
Καλλιτεχνική επιμέλεια και επιμέλεια
παραγωγής
ΙΔΕΟτυπο, Πραξιτέλους 15-19, 105 62 Αθήνα
τηλ. 210 33.03.991
Συνδρομή για πέντε έτη (20 τεύχη): 80 ευρώ
Υπεύθυνη συνδρομών: Μαρία Χουλιάρα
Εκδότης - Υπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο
Μιχάλης Κουλουρούδης
Διευθυντής
Σπύρος Σγούρος
Δημόσιες σχέσεις
Ελευθερία Γεωργιάδη
Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν:
Μ. Αρμάος, Ε. Βάγια, Ε. Γεωργιάδη, Κ. Κουρουνά-
Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία
ΨΙΜΥΘΙ
τηλ. 210 34.68.317
Κωδικός ΕΛΤΑ: 4638
Συνδρομή για 4 τεύχη (ετήσια)
εσωτερικού: 24 ευρώ • εξωτερικού: 32 ευρώ
Συνδρομή Οργανισμών, εταιρειών, ιδρυμάτων
κ.λπ.: 42 ευρώ
Συνδρομή για 8 τεύχη (διετής)
εσωτερικού: 42 ευρώ • εξωτερικού: 58 ευρώ
Το περιοδικό διατίθεται δωρεάν στους παραγωγούς,
επιχειρηματίες που ελέγχονται και πιστοποιούνται
από τον Οργανισμό ΔΗΩ.
Ταχυδρομικές επιταγές
Αριστοτέλους 38, 104 33 Αθήνα
* Οι διαφημίσεις εκφράζουν τον διαφημιζόμενο και δεν
απηχούν κατ' ανάγκη τις απόψεις του περιοδικού. Η
χρήση προϊόντων λίπανσης και φυτοπροστασίας στη βιολογική γεωργία θα πρέπει να γίνεται πάντα σύμφωνα με
τις δια-τάξεις της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας.
* Τα υλικά (χειρόγραφα, φιλμ, διαχωρισμοί κ.λπ.) που
αποστέλλονται στο περιοδικό δεν επιστρέφονται.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Το χύμα προϊόν έχει τελειώσει
Συνέντευξη του κ. Γιάννη Παπαδόπουλου,
βιοκαλλιεργητή στο Λευκότοπο Σερρών
στην Κατερίνα Κουρουνάκου
Ο Γιάννης Παπαδόπουλος
είναι ενταγμένος
στη βιολογική γεωργία
από το 2001.
Σήμερα καλλιεργεί
155 στρέμματα
στο νομό Σερρών,
κυρίως με μύγδαλα
και καρύδια, και διαθέτει
ικανή ποσότητα
σε καταστήματα, εταιρείες,
αλλά και στις αγορές
βιοκαλλιεργητών.
Ποια η σχέση σας με τη βιολογική γεωργία;
Είμαι παραγωγός στη φυτική με
παραγωγή σε ξηρούς καρπούς,
ελαιόλαδο, ελιές βρώσιμες, φυτικό σφουγγάρι, αρωματικά φυτά.
Τώρα ξεκινήσαμε μαζί με τον κ.
Αρμάο τυποποίηση των προϊόντων
μου γιατί το συσκευασμένο προϊόν
είναι η μελλοντική απαίτηση. Το
χύμα προϊόν έχει τελειώσει και
πριν μας το επιβάλλουν οι νόμοι
το συσκευάζω γιατί έτσι είναι και ασφαλέστερο για τον καταναλωτή.
Πόσο καιρό ασχολείστε με την βιολογική γεωργία και πώς το αποφασίσατε;
Μετά από 10 χρόνια που ζούσα και εργαζόμουνα στη Θεσσαλονίκη αποφάσισα να γυρίσω το 2001 στο χωριό μου το Λευκότοπο Σερρών. Σ’ ένα
τόπο που η βιοκαλλιέργεια ήταν κάτι που μόλις εμφανιζόταν γνώρισα στη
Διεύθυνση Γεωργίας την κυρία Γενναρίδου και μετά από προτροπή της
αποφάσισα να ενταχθώ στη βιολογική γεωργία και να μπω στο πρόγραμμα
επιδότησης. Συναντήθηκα με ένα γεωπόνο σύμβουλο που με συμβούλευε
για τον τρόπο της βιολογικής καλλιέργειας και μου πρότεινε να ενταχθώ
στη ΔΗΩ η οποία και με πιστοποιεί μέχρι και σήμερα.
Ποια ήταν η αντίδραση των άλλων αγροτών που δεν γνώριζαν τη
βιολογική καλλιέργεια;
• ΔΗΩ
Όλοι είχαν αντίρρηση για
αυτό που έκανα ακόμα και
από το οικογενειακό μου
περιβάλλον καθώς το θεωρούσαν ριψοκίνδυνη οικονομική κίνηση αλλά εγώ
αγύριστο ποντιακό κεφάλι
έκανα το δικό μου και δεν
το μετάνοιωσα ποτέ μέχρι
σήμερα παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε.
Το 2001 μου δόθηκε η ευκαιρία με ένα πρόγραμμα
ανταλλαγής αγροτών να
ταξιδέψω στην Ιταλία και να
γνωρίσω από κοντά μέσα
από σεμινάριο που οργάνωσαν οι εκεί βιοκαλλιεργητές
τη σωστή ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και να
φανταστώ το μέλλον στην
Ελλάδα ενισχύοντας έτσι
την απόφαση μου.
Όταν ξεκίνησα βέβαια οι
άλλοι συμβατικοί αγρότες
με κατέκριναν και γελούσαν
με την προσπάθεια μου μέχρι τη στιγμή που είδαν
τα αποτελέσματα: Διάθεση των προϊόντων μου σε
πολύ καλύτερη τιμή από τα δικά τους στη λαϊκή με
απευθείας πώληση στον καταναλωτή, πολύ κούραση βέβαια, αλλά κέρδος και το πιο σημαντικό
για μένα ποιοτικό προϊόν.
Καταφέρατε να προσελκύσετε και άλλους παραγωγούς στη βιολογική γεωργία και πώς;
Με πολύ κουβέντα και προσπάθεια από το 2004
ιδρύσαμε το σύλλογο βιοκαλλιεργητών Σερρών
όπου και έχω την τιμή να με έχουν εκλέξει πρόεδρο. Ως σύλλογος οργανώνουμε ομιλίες και ενημερώνουμε τον κόσμο με παραδείγματα καθημερινά
που τα ζούμε όλοι όπως τον αγρότη που χρησιμο-
ποιεί δηλητήρια στο χωράφι του ανακατεύοντας
πολλές φορές με γυμνά χέρια τα φάρμακα στο
ψεκαστήρα και μετά ακουμπάει το προσωπό
του, αγκαλιάζει το παιδί του στο σπίτι, τρώει με
τα ρούχα της δουλειάς, σταματάει στο καφενείο να πιει καφέ με τους φίλους του, δίνει το
χέρι του να χαιρετήσει, ανάβει τσιγάρο και έτσι
μεταφέρει το δηλητήριο παντού γύρω του και
κάνει κακό περισσότερο από όλους στον ίδιο
τον εαυτό του και για τι ακριβώς; Για μεγαλύτερη
παραγωγή αλλά όχι ποιοτικό προϊόν και βέβαια τον
κίνδυνο που έχει η χρήση χημικών.
από το εξωτερικό για τα δικά μας πολλές φορές είναι χαμηλότερες και
από τα συμβατικά.
Πληροφορήστε μας σχετικά με ορισμένες από
τις ενέργειες που έχετε κάνει για να προβάλλετε
την προσπάθειά σας.
Με θυμώνει ότι ενώ εγώ που πληρώνω για να με ελέγχουν πρέπει
να πείσω ότι κάνω το σωστό ενώ άλλοι πληρώνονται για να πετάνε
το προϊόν τους αντί να τους δίνονται κίνητρα να
το διαθέσουν.
Παρουσιάσαμε για πρώτη
φορά τη βιολογική παραγωγή
του Νομού Σερρών συμμετέχοντας στο Εcofestival που
διοργωνώνει η ΔΗΩ και με τη
συμπαράσταση του Νομάρχη
Στέφανου Φωτιάδη. Καταφέραμε μια πολύ αξιοπρεπή παρουσία με καλά αποτελέσματα
στη γνωριμία μας με τους καταναλωτές.
Συνεχίσαμε με τη συμμετοχή
μας στην παρουσίαση των
προϊόντων του νομού Σερρών
που οργάνωσε το Επιμελητήριο στην αίθουσα του Μετρό
Συντάγματος στην Αθήνα με
πολύ καλές πωλήσεις.
Επίσης ο Έλληνας καταναλωτής είναι μπερδεμένος και δύσπιστος γιατί δεν
έχει ενημέρωση και δεν προβάλλονται λόγω συμφερόντων τα βιολογικά
προϊόντα παρά μόνο απο ιδιωτικές πρωτοβουλίες και κρατικά κανάλια
και αυτά σε πολύ μικρό βαθμό. Δεχόμαστε συχνά δημόσια επιθέσεις
και ερωτήσεις που μας θυμώνουν γνωρίζοντας πολύ καλά τον κόπο που
κάνουμε και την πολύ δουλειά που έχει η βιολογική καλλιέργεια αλλά προσπαθουμε με υπομονή και να τους πείσουμε και να τους ενημερώσουμε.
Την προσπάθεια αυτή στις Σέρρες την ενισχύουμε σε τοπικό επίπεδο με
ομιλίες στα τοπικά κανάλια και συζητήσεις.
Μπορούμε να
κατακλύσουμε την αγορά
με βιολογικά προϊόντα
αλλά δεν παράγουμε
και με την επιδότηση
της αγρανάπαυσης
κάνουμε τους αγρότες
τεμπέληδες ενώ θα
έπρεπε να τους μάθουμε
την προγραμματισμένη
καλλιέργεια και να
κυνηγήσουμε μόνο το
ποιοτικό προϊόν
Πουλάμε τα προϊόντα μας σε όσες λαικές μπορούμε και κυρίως στη Θεσσαλονική. Προσπαθούμε
επίσης να οργανώσουμε λαϊκή στις Σέρρες εδώ
και 5 χρόνια ζητώντας από το Δήμο να μας παραχωρήσει ένα χώρο όπου να μπορούν να ψωνίζουν
οι πολίτες βιολογικά φρέσκα και φτηνά αλλά μέχρι
τώρα δεν είχαμε κανένα αποτέλεσμα.
Ακόμα και ψήφισμα 10 σελίδων επέδωσε το Δ.Σ.
του Συλλόγου στους αρμόδιους προτείνοντας
να κάνουμε δωρεά σε παιδικούς σταθμούς από
τα προϊόντα μας αλλά καμία ανταπόκριση... Θα
συνέχίσουμε όμως να προσπαθούμε μέχρι να το
καταφέρουμε.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζετε σαν παραγωγός και μεταποιητής;
Το πρόβλημα που έχουμε σαν παραγωγοί και
μεταποιητές είναι τα εισαγόμενα προϊόντα. Δεν
υπάρχει σύγκριση ποιοτικά με τα ελληνικά που
είναι σαφώς καλύτερα. Οι τιμές που δίνονται όμως
Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στην ισχύουσα
νομοθεσία για τα βιολογικά τι θα κάνατε;
Αν μπορούσα θα άλλαζα τον νόμο για την επιδότηση
των βιολογικών προϊόντων και θα επιδοτούσα μόνο
αυτούς που είναι πραγματικοί αγρότες, πουλάνε τα
προϊόντα τους και ενδιαφέρονται για τις καλλιέργειες
πραγματικά. Η πραγματική ηγεσία όμως παίζει με τα
όνειρα και τις ιδέες μας και δεν υπολόγισε ποτέ ούτε
τον κόπο ούτε τα προσωπικά έξοδα που κάναμε πολλές φορές προκειμένου να παραδώσουμε υπόμνημα
που αφορούσε τη βιολογική γεωργία.
Μπορούμε να κατακλύσουμε την αγορά με βιολογικά
προϊόντα αλλά δεν παράγουμε και με την επιδότηση της αγρανάπαυσης κάνουμε τους αγρότες
τεμπέληδες ενώ θα έπρεπε να τους μάθουμε την
προγραμματισμένη καλλιέργεια και να κυνηγήσουμε μόνο το ποιοτικό
προϊόν και όχι να αφήνουμε άλλες χώρες να έχουν το προβάδισμα λόγω
κακής οργάνωσης δικής μας.
Τι πιστεύετε για την ανάπτυξη της και τις προοπτικές της βιολογικής
γεωργίας;
Πρέπει να καταλάβουμε ότι η βιολογική καλλιέργεια δεν είναι πολυτέλεια
αλλά ζήτημα ζωής. Προσωπικά για την οικογένεια μου χρησιμοποιώ
μόνο βιολογικά και τα παιδιά μου δεν καταναλώνουν ούτε αναψυκτικά
με ανθρακικό και το κολατσιό τους στο σχολείο είναι πάντα σύμφωνο με
την υγιεινή διατροφή.
Αν συνεχίσουν έτσι τα πράγματα φοβάμαι πως δεν θα υπάρξει ανάπτυξη
για τη βιολογική γεωργία. Για να λειτουργήσει το σύστημα σωστά πρέπει
να συνεργαστεί το κράτος με τους σύμβουλους γεωπόνους και τους
παραγωγούς. Πρέπει να οργανωθούν ομάδες και να δρομολογήσουν
προγραμματισμένες καλλιέργειες κατά τόπο παραγωγής ενισχύοντας
έτσι την ποιότητα και την μοναδικότητα του προϊόντος.
Τέλος πιστεύω πως μόνο η συνεργασία και η ανταλλαγή γνώσεων θα
φέρει την ανάπτυξη σε μια χώρα που το αγροτικό ποιοτικό προϊόν είναι
το μέλλον.
ΔΗΩ • ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Τα βιολογικά είναι η μόνη λύση
Συνέντευξη του κ. Μάριου Αρμάου,
βιοκαλλιεργητή-μεταποιητή στο Σιδηρόκαστρο Σερρών
στην Κατερίνα Κουρουνάκου
Ο Μάριος Αρμάος είναι ενταγμένος στη βιολογική γεωργία από το 2000. Σήμερα καλλιεργεί 14,25 στρέμματα
στο νομό Σερρών, ενώ έχει και αξιόλογη μεταποιητική
δραστηριότητα, κυρίως με μαρμελάδες από διάφορα
φρούτα.
Πρόσφατα ο Μάριος Αρμάος ίδρυσε σε συνεργασία
με τον Γιάννη Παπαδόπουλο, συνέντευξη του οποίου
φιλοξενούμε σε προηγούμενη σελίδα, νέα μεταποιητική
εταιρεία, την ΒIO-SERRES, με σκοπό την επέκταση των
μεταποιητικών δραστηριοτήτων τους. Οι παραγωγοί
αυτοί μας δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο τα βέλτιστα
αποτελέσματα που μπορεί να έχει η συνεργασία σε
επίπεδο παραγωγών.
Πριν από 14 χρόνια αποφάσισα να αφήσω την Αθήνα και τη βιοτεχνία ρούχων που είχα και να αλλάξω
τόπο κατοικίας. Επέλεξα το Σιδηρόκαστρο Σερρών
ως τόπο καταγωγής της γυναίκας μου και άλλαξα
τρόπο ζωής με το να γίνω αγρότης. Η πρώτη μου
επαφή ήταν με τη συμβατική καλλιέργεια αλλά στο
πρώτο ράντισμα που έκανα ένοιωσα τόσο άσχημα
για το κακό που κάνω στη γη που αποφάσισα να
ψάξω την ένταξη μου στη βιολογική καλλιέργεια.
Προσπάθησα να βρω ανθρώπους να μου δείξουν
και Οργανισμό να ενταχθώ και εκεί ξεκινά η σχέση
μου με τη ΔΗΩ από το 1998. Στις Σέρρες τότε
υπήρχε μόνο ένας βιοκαλλιεργητής και μια άξιολογη κυρία, η Τασούλα Γενναρίδου, στη Διεύθυνση
Γεωργίας που ήταν και ο μοναδικός άνθρωπος που
με βοήθησε και που βοήθησε γενικά την περιοχή
να μπει στα βιολογικά και μέχρι και σήμερα μας
στηρίζει και μας δείχνει το δρόμο για να αλλάξουμε
προς το καλύτερο.
Ποια προβλήματα αντιμετωπίζετε ως παραγωγός - μεταποιητής και πώς νομίζετε ότι μπορούν
να λυθούν;
Το πρόβλημα όλων μας είναι τα εισαγόμενα προϊόντα που διακινούνται από τα μεγάλα καταστήματα
και δεν είναι σε καμία περίπτωση της ίδιας αξίας με
τα δικά μας. Είναι κακής ποιότητας με αποτέλεσμα
τη χαμηλή τιμή.
Ποια η σχέση σας με τη βιολογική γεωργία;
Είμαι παραγωγός στη φυτική παραγωγή και μεταποιητής συσκευάζοντας
τα προϊόντα μου στο δικό μου συσκευαστήριο. Όταν ξεκίνησα δεν είχα
τίποτα και ξόδεψα περίπου 20.000.000 δραχμές τότε για να αγοράσω
τα κτήματα και να φυτέψω τα δέντρα. Το συσκευστήριο το έφτιαξα με
Leader 50% χρηματοδότηση που όπως καταλαβαίνετε δεν μπορούσε να
καλύψει τις ανάγκες της επιχείρησης και βέβαια το χρηματοδότησα και
εγώ με προσωπικά μου κεφάλαια.
Πόσο καιρό ασχολείστε με τη βιολογική γεωργία και πώς το αποφασίσατε;
10 • ΔΗΩ
Είμαστε αδύναμοι να αντιδράσουμε στις τακτικές που χρησιμοποιούν τα super market όπως τα
ράφια που ζητάνε να πληρώσουμε προκειμένου
να βάλουν τα προϊόντα μας στα μαγαζιά τους. Το
δικό μας κράτος δεν ενδιαφέρεται για την πράσινη
ανάπτυξη που τόσο διαφημίζουν οι πολιτικοί και το
μόνο που μπορεί να μας βοηθήσει να αναπτυχθούμε είναι η βοήθεια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η
προβολή μας σαν Έλληνες βιοκαλλιεργητές και
στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό οργανώνοντας εκδηλώσεις όπως εκθέσεις προϊόντων και
διαφημιστικές καμπάνιες.
Αν ήσασταν υπεύθυνος για την ελληνική γεωρ-
γία ποια θα ήταν η πρώτη
κίνηση που θα κάνατε;
Αν ήμουν υπεύθυνος θα ξεκινούσα ανάποδα τον έλεγχο
στα τρόφιμα ξεκινώντας από
τα ράφια των καταστημάτων
με πολύ καλούς ελέγχους και
θα έφτανα μέχρι τον παραγωγό για να βρω το πρόβλημα
της ποιότητας και των τιμών.
Το πρόβλημα όλων μας
είναι τα εισαγόμενα
προϊόντα που
διακινούνται από τα
μεγάλα καταστήματα
και δεν είναι σε καμία
περίπτωση της ίδιας
αξίας με τα δικά μας.
Είναι κακής ποιότητας
με αποτέλεσμα
τη χαμηλή τιμή.
Με το να κάνουν φιέστες
πάνω στις δικές μας πλάτες
όλοι οι υπουργοί δεν βοηθάνε εμάς τους βιοκαλλιεργητές αλλά τον εαυτό τους.
Και βέβαια να θυμόμαστε πως το ψάρι μυρίζει
από το κεφάλι και έτσι κατηγορώ ευθέως τους
υπεύθυνους για την κατάσταση αυτή τη στιγμή
των αγροτών.
Ποια είναι η γνώμη σας για τις επιδοτήσεις;
Είμαι υπέρ των σωστών επιδοτήσεων και όχι αυτές
που έκαναν τον Έλληνα αγρότη τεμπέλη χωρίς
να του δίνουν την τεχνογνωσία και τη στήριξη να
γυρίσει στην παραδοσιακή γεωργία - βιολογική.
Πολυτέλεια που αφορά την υγεία μας δεν είναι σε καμία
περίπτωση. Οι βιοκαλλιεργητές όμως πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι έχει αλλάξει η κατάσταση και ότι με
τα μέσα που διαθέτουμε τώρα και την τεχνογνωσία που
αποκτήσαμε πρέπει να διαθέτουμε πιο φτηνό προϊόν
και να προσελκύουμε τον καταναλωτή με την ελάχιστη
διαφορά τιμής από αυτή των συμβατικών που θα είναι
και η λογική.
Άλλωστε η εμπειρία μου έχει δείξει ότι όταν ο καταναλωτής
έχει την ευκαιρία να συναντήσει τον βιοκαλλιεργητή και
να έχει άμεση επαφή με το προϊόν, αγοράζει και μένει και
ικανοποιημένος γιατί δεν υπάρχει η υπερβολική διαφορά
τιμής που αναπτύσσεται με τους μεσάζοντες.
Πιστεύετε ότι τα βιολογικά προϊόντα έχουν καλές
προοπτικές;
Αν θέλουμε να αναπτυχθεί η αγροτική οικονομία τα βιολογικά είναι η
μόνη λύση καθώς τα περιθώρια με την οικονομική κρίση έχουν στενέψει
και δεν έχουμε άλλο τρόπο να αναπτυχθούμε.
Αυτό πρέπει να το καταλάβουμε και ως αγρότες και ως Έλληνες γιατί η
γη δεν αντέχει άλλες επεμβάσεις που την εξαντλούν και οι αγορές θα
ασχολούνται όλο και περισσότερο με το ποιοτικό προϊόν.
Οι επιδοτήσεις πρέπει κατα τη γνώμη μου να βοηθούν ανθρώπους που είναι σοβαροί επαγγελματίες
και προωθούν την ελληνική γεωργία με το να προχωρούν στη μεταποίηση και συσκευασία των δικών
τους προϊόντων και όχι για τους μεγάλους εμπόρους
που απλά διακινούν κακής ποιότητας προϊόντα.
Να υποθέσω λοιπόν ότι δεν είστε ευχαριστημένος από την κατάσταση της βιολογικής γεωργίας στη χώρα μας;
Όχι δεν είμαι ικανοποιημένος γιατί εκτός από τα
προβλήματα που ανέφερα παραπάνω πρέπει και
εμείς ως βιοκαλλιεργητές να ακουλουθήσουμε
πιο σύγχρονες μεθόδους για να μπορούμε να
ανταγωνιστούμε τους αντίστοιχους ευρωπαίους
βιοκαλλιεργητές.
Ακόμα και η λαϊκή των βιοκαλλιεργητών πρέπει
να αλλάξει παρουσία. Να μη μοιάζουμε με ακόμα
μια λαϊκή συμβατικών γεμάτοι τελάρα και ίδιους
πάγκους. Σε επισκέψεις μου στο εξωτερικό διαπίστωσα με χαρά ότι οι εκεί αγρότες σε αντίστοιχες
υπαίθριες αγορές έχουν μια ξεχωριστή όμορφη
παρουσία και εικαστικά συμφωνούν με την ιδέα της
Οικολογίας και όχι της πλαστικής σακούλας.
Και μια ερώτηση σχετικά με τις τιμές: μήπως μέσα στη γενικότερη οικονομική κρίση οι τιμές που
πουλάτε τα προϊόντα σας είναι πολυτέλεια;
ΔΗΩ • 11
Κοινή δήλωση φορέων πιστοποίησης προς το ΥΑΑΤ
Ο Οργανισμός ΔΗΩ, σε συνεργασία με άλλους 6 οργανισμούς
ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων της χώρας
απεύθυναν κοινή επιστολή προς τον υπουργό ΥΠΑΑΤ, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι:
«Ε
ίναι γνωστό, ότι σήμερα οι πολιτικές τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο αναφέρονται συχνά και εμφαντικά στη μεγάλη σημασία
που έχει η πράσινη ανάπτυξη κι αυτό γιατί στηρίζεται στις βασικές αρχές
της οικονομικότητας και βιωσιμότητας.
Στον πρωτογενή τομέα το αγροδιατροφικό αειφορικό σύστημα της
βιολογικής γεωργίας είναι αυτό που κατά κύριο λόγο ακολουθεί και
εφαρμόζει πιστά τις παραπάνω αρχές και κατευθύνσεις.
Η βιολογική γεωργία έχει καταφέρει από το 1993 που ξεκίνησε η νομική
της κατοχύρωση στη χώρα μας, να κατακτήσει ένα σημαντικό έδαφος
καταλαμβάνοντας περίπου το 4,5% της συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης
της χώρας. Όμως παρά τον σημαντικό ρόλο που παίζει πλέον η βιολογική
γεωργία στην αγροτική παραγωγή της χώρας μας, δεν υπάρχει κάποιο
συνολικό και συνεκτικό σχέδιο υποστήριξης της και ειδικά τα τελευταία
3-4 χρόνια έχει εγκαταλειφθεί στην τύχη της. Αν μείνουν τα πράγματα
όπως έχουν σήμερα, ειδικά τώρα στην περίοδο της έντονης οικονομικής
κρίσης, φοβούμαστε ότι θα οδηγηθούμε σε μια σημαντική μείωση της
βιολογικής γεωργίας στη χώρα μας
τα επόμενα 1-2 χρόνια (της τάξης
του 30-40%), με σημαντικές συνέπειες και στον αγροτικό χώρο,
στο χώρο της μεταποίησης, στον
χώρο των καταναλωτών, αλλά και
σε πολιτικό επίπεδο.
Ειδικότερα
1. Από το 2006 και μετά, δηλαδή για
4 πλέον χρόνια δεν έχουν προκηρυχθεί δράσεις στα πλαίσια των
Γεωργοπεριβαλλοντικών Μέτρων του
«Αλ. Μπαλτατζής» παρά το γεγονός
ότι προς τα εκεί κινείται η γεωργία σε
συνολικό επίπεδο στις χώρες της ΕΕ.
Επιπλέον οι καθυστερήσεις στην πληρωμή των βιοκαλλιεργητών υπερβαίνουν
κάθε ανεκτό όριο, έχοντας καταστήσει στην πράξη αναποτελεσματική
την εφαρμογή των γεωργοπεριβαλλοντικών μέτρων στην χώρα μας.
2. Πέραν των γεωργοπεριβαλλοντικών
μέτρων και άλλες δράσεις, υποστηρικτικές της βιολογικής γεωργίας είτε
δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει είτε είναι
12 • ΔΗΩ
περιορισμένης απεύθυνσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εφαρμογή του Μέτρου 1.3.2. για την
πιστοποίηση των συστημάτων ολοκληρωμένης
διαχείρισης και βιολογικής γεωργίας, δεν έχει
ακόμη ξεκινήσει, από τον Οκτώβριο 2009 που
είχε προκηρυχθεί, ενώ το ποιοτικό παρακράτημα σύμφωνα με το Άρθρο 68, στα βιολογικά
περιορίζεται για μια ακόμη φορά μόνο στην ελαιοκαλλιέργεια και μάλιστα με πολύ μικρότερα
ποσά από τα προηγούμενα χρόνια καθώς και
σε περισσότερους περιορισμούς.
3. Εκκρεμεί από το 2009 η έκδοση ΚΥΑ που να
προσαρμόζει την λειτουργία του Συστήματος
Πιστοποίησης στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για
την βιολογική γεωργία, με αποτέλεσμα να παραμένουν μια σειρά γραφειοκρατικών λειτουργιών
που δημιουργούν προβλήματα και κόστος στον
τομέα της βιολογικής γεωργίας.
4. Μια σειρά προτάσεων που κατά καιρούς έχουν
κατατεθεί από τους φορείς της βιολογικής γεωργίας όπως είναι η ίδρυση Συμβουλίου Βιολογικής Γεωργίας, η προώθηση και η προβολή των
βιολογικών προϊόντων σε ελληνικό και διεθνές
επίπεδο, η εισαγωγή των βιολογικών προϊόντων
στα σχολεία και στα νοσοκομεία, η προώθηση
της επιστημονικής έρευνας, η εκπόνηση
προγραμμάτων εκπαίδευσης και ενημέρωσης των αγροτών κλπ. παραμένουν χωρίς καμία ανταπόκριση.
5. Τέλος, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό, η κοστολόγηση της επίβλεψης
των φορέων πιστοποίησης, παραμένει υπερκοστολογημένη, σε δυσθεώρητα
ύψη που αποτελούν παγκόσμια εξαίρεση,
με αρνητικά αποτελέσματα για όλο
τον κλάδο.
Θέλουμε να τονίσουμε ότι οι
αναφορές μας, είναι αποτέλεσμα της έντονης ανησυχίας
μας για την εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας στη χώρα μας και στα
πλαίσια αυτά είμαστε στην διάθεση
σας για όποια περαιτέρω συζήτηση για την εκτενέστερη ανάπτυξη
των προτάσεων μας».
Πιστοποίηση ISO 22000: 2005
Οι πρώτες 10 επιχειρήσεις ολοκληρώνουν την πιστοποίησή τους
M
εγάλο ενδιαφέρον δείχνουν οι επιχειρήσεις τροφίμων
για την πιστοποίηση
τους από τον Οργανισμό ΔΗΩ, κατά
ISO 22000 : 2005. Ήδη, ο αριθμός των εταιρειών
που ολοκληρώνουν τη διαδικασία πιστοποίησης
τους μέσω του Οργανισμού ΔΗΩ έφτασε τις δέκα
επιχειρήσεις, ενώ έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον
αρκετές ακόμη. Σύμφωνα με τον Γενικό Διευθυντή του Οργανισμού, κ. Σπ. Σγούρο: «Η ένθερμη
ανταπόκριση των εταιριών του κλάδου αποδεικνύει
Χωρίς προτεραιότητα
στη βιολογική γεωργία
ότι ο Οργανισμός ΔΗΩ, με πολυετή εμπειρία και ηγετική δραστηριότητα
στην πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων, καλύπτει με την πιστοποίηση και
κατά το Διεθνές πρότυπο EN ISO 22000:2005 μια αυξανόμενη ανάγκη
των επιχειρήσεων των βιολογικών προϊόντων».
Η εφαρμογή συστήματος διαχείρισης για την ασφάλεια των παραγόμενων προϊόντων από κάθε επιχείρηση τροφίμων αποτελεί νομοθετική
ανάγκη αλλά και απαραίτητη προϋπόθεση της αγοράς τροφίμων.
Το ISO 22000 ως πολύτιμο εργαλείο για την ανάπτυξη κάθε επιχείρησης της αλυσίδας των τροφίμων, δρα προληπτικά, προστατεύοντας την
επιχείρηση από υλικές ζημίες λόγω παραγωγής, διακίνησης ή απόρριψης
μη ασφαλών τροφίμων, αλλά και ηθικές ζημίες από πιθανές αρνητικές
συνέπειες στην υγεία του καταναλωτή.
Το πρότυπο περιλαμβάνει:
o τις Αρχές του HACCP (Hazard Analysis of Critical Control Points) και
το σχέδιο εφαρμογής και υλοποίησής τους
o μέρος των απαιτήσεων του ISO 9001
o την ιχνηλασιμότητα των τροφίμων
o τις απαιτήσεις της νομοθεσίας των τροφίμων
To ISO 22000:2005, απευθύνεται πρωτίστως σε επιχειρήσεις που
δραστηριοποιούνται στην παραγωγή, παρασκευή και διακίνηση τροφίμων,
αλλά και σε κάθε είδους επιχείρηση της αλυσίδας των τροφίμων.
τα Σχέδια Βελτίωσης
Μ
πορεί το άνοιγμα του Μέτρου 121 του ΠΑΑ
2007-2013 για τα Σχέδια βελτίωσης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων να καθυστέρησε
περίπου οκτώ μήνες από τότε (Ιούνιος 2010)
που τα πρώτα σχετικά κείμενα είδαν το φως
της δημοσιότητας, όμως δυστυχώς ο χρόνος
αυτός δεν φαίνεται να αξιοποιήθηκε ώστε να
δοθεί μια κατεύθυνση στις επιλογές που πρέπει
να προωθηθούν στον αγροτικό χώρο.
Η θετική μοριοδότηση (επιλεξιμότητα) της βιολογικής γεωργίας απουσιάζει παντελώς από
την προκήρυξη και η βιολογική γεωργία μπαίνει
ισότιμα με όλες τις άλλες μορφές ποιοτικής
γεωργίας (ολοκληρωμένη, ΠΟΠ, ΠΓΕ κλπ).
Όμως άλλο πράγμα είναι το τυχαίο γεγονός
να ανήκει μια εκμετάλλευση σε μια περιοχή
ΠΟΠ ή ΠΓΕ και άλλο η ενεργητική επιλογή να
στραφεί στη βιολογική γεωργία. Αν μη τι άλλο
μια τέτοια επιλογή θα έπρεπε τουλάχιστον να
προσέδιδε επιπλέον μόρια στην βαθμολόγηση
των προτάσεων με κατεύθυνση την βιολογική
γεωργία, να βέβαια υπάρχει πολιτική επιλογή
για την ανάπτυξη της.
Συμφωνία ΔΗΩ - OMRI
για τον έλεγχο εισροών
Σ
ε σημαντική συμφωνία συνεργασίας με το Ινστιτούτο ΟΜRΙ των
ΗΠΑ, προχώρησε ο Οργανισμός ΔΗΩ. Ύστερα από την συμφωνία αυτή
και την υπογραφή όλων των απαραίτητων εγγράφων ο Οργανισμός
ΔΗΩ είναι σε θέση να προσφέρει υπηρεσίες ελέγχου στην ευρύτερη
περιοχή, σχετικά με την έγκριση από το ΟΜRΙ σκευασμάτων λίπανσης,
φυτοπροστασίας και παρασκευής προϊόντων, τα οποία σχετίζονται
με βιολογικά προϊόντα πιστοποιημένα σύμφωνα με το Αμερικάνικο
Πρότυπο USDA NOP Final Rule και προορίζονται για εξαγωγή στις
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Ηδη ξεκίνησε η πρώτη υλοποίηση της συμφωνίας συνεργασίας καθώς
στις 24 Νοεμβρίου 2010, πραγματοποιήθηκε ο πρώτος έλεγχος του
Οργανισμού ΔΗΩ στο Ισραήλ, για λογαριασμό του Αμερικάνικου
Ινστιτούτου Ελέγχου Βιολογικών Σκευασμάτων (OMRI). Ο έλεγχος
πραγματοποιήθηκε από τον ελεγκτή του Οργανισμού ΔΗΩ, Κωνσταντίνο
Δρίτσα, και αφορούσε στην έγκριση σκευάσματος επικάλυψης νωπών
φρούτων και λαχανικών, το οποίο και προσδίδει 5-10 μέρες περισσότερες στο προσδόκιμο χρόνο διατήρησης των επιθυμητών ποιοτικών
χαρακτηριστικών τους για την εμπορική τους διαθεσιμότητα.
ΔΗΩ • 13
Διαμάχη για το ποιοτικό παρακράτημα στη Μυτιλήνη
μεταξύ βιολογικής και ολοκληρωμένης γεωργίας
Μ
εγάλες διαστάσεις έχει πάρει η διαμάχη μεταξύ της βιολογικής και της ολοκληρωμένης γεωργίας για το ποιοτικό
παρακράτημα στη Μυτιλήνη, μετά από το
σχετικό Δελτίο Τύπου του Οργανισμού
ΔΗΩ αλλά και δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο
(Τα Νέα της Λέσβου, και Εμπρός, 22/12/2010).
Το θέμα ξεκίνησε όταν αρκετοί βιοκαλλιεργητές επικοινώνησαν με το γραφείο του Οργανισμού στη Λέσβο, ρωτώντας εάν θα πρέπει
να ενταχθούν στην ολοκληρωμένη γεωργία προκειμένου να τύχουν του
ποιοτικού παρακρατήματος, όπως είχαν ενημερωθεί από μη αρμόδιο φορέα.
Για να αποφεύγονται οι παρεξηγήσεις ο Οργανισμός ΔΗΩ εξέδωσε Δελτίο
Τύπου, όπου μεταξύ άλλων αναφέροντας και τα παρακάτω: «Σύμφωνα με το
323/24-3-2010 ΦΕΚ, άρθρο 4 παράγραφοι α) και β), οι κάτοχοι του δικαιώματος του ποιοτικού παρακρατήματος είναι οι ελαιοπαραγωγοί σε περιοχές
που παράγονται ΠΟΠ και ΠΓΕ προϊόντα (μεταξύ των οποίων και η Λέσβος)
αρκεί να ασκούν βιολογική γεωργία ή ολοκληρωμένη (agro 2.1 agro 2.2),
αρκεί να μην συγχρηματοδοτούνται για τις ίδιες δράσεις και το ίδιο έτος
από άλλο μέτρο, αλλά και με την προϋπόθεση ότι η έκθλιψη ελαιοκάρπου
θα γίνεται σε ελαιοτριβείο που διαθέτει πιστοποιητικό ISO 22000.
Οι βιοκαλλιεργητές, πέρα από το γεγονός ότι δικαιούνται το ποιοτικό
παρακράτημα σύμφωνα με τις παραπάνω προϋποθέσεις, έχουν επιπλέον
και 3 συγκριτικά πλεονεκτήματα:
α) μπορούν να διαθέτουν το προϊόν ως βιολογικό σε υψηλότερη τιμή,
β) σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στην αρχή της χρονιάς θα γίνει προκήρυξη για
νέες επιδοτήσεις όσο αφορά τη βιολογική γεωργία, και άρα υπάρχει
σημαντικός λόγος κάποιος να συνεχίσει και να μην χάσει το στάδιο
πιστοποίησης.
γ) ήδη βρισκόμαστε προς το τέλος της ελαιοκομικής περιόδου, με συνέπεια χωρίς γραφειοκρατία και χωρίς σημαντικό επιπλέον κόστος, να
μπορεί ο βιοκαλλιεργητής, συνεχίζοντας την ένταξη του στη βιολογική
γεωργία να πάρει το ποιοτικό παρακράτημα, χωρίς να χρειάζεται να
κάνει καμία επιπλέον ενέργεια.
Όπως δημοσίευσε η τοπική εφημερίδα Τα Νέα της Λέσβου, αυτή η
«η λογική της γεωργίας χωρίς εμπορική διέξοδο, είναι μια νοοτροπία
που πισωγυρίζει τον αγροτικό τομέα, καθώς στοχεύει στην επιδότηση
ως εισοδηματικό συμπλήρωμα και όχι την παραγωγή προϊόντος το οποίο
θα βρει θέση στην αγορά». Η λογική των επιδοτήσεων, ως επιδοματικό
συμπλήρωμα μιας γεωργίας που δεν παράγει προϊόν για τις διεθνείς
αγορές, αποτελεί παρελθόν και οπισθοδρόμηση.
Από το 1998, όταν ο πρωτοπόρος Οργανισμός ΔΗΩ, διέδωσε την
βιολογική γεωργία στο νησί της Λέσβου, έχουν γίνει τεράστια βήματα
προόδου. Αυτή τη στιγμή πιστοποιούνται, αλλά κυρίως εμπορεύονται,
με ιδιαίτερη επιτυχία, πάνω από 10 ελαιόλαδα βιολογικής γεωργίας και
άλλα τόσα κρασιά, αλλά και κηπευτικά, χυμοί, μαστίχα, αρωματικά φυτά
και αιθέρια έλαια, τυροκομικά προϊόντα κ.λπ., από τα νησιά του Βορείου
Αιγαίου, προς τις αγορές της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού.
14 • ΔΗΩ
Είναι καιρός να διαπιστώσουν όλοι οι φορείς
του νησιού ότι η μοναδική διέξοδος για την γεωργική οικονομία του νησιού, με το ορεινό ανάγλυφο
του εδάφους, και τη δυσκολία της επικοινωνίας
με την υπόλοιπη Ελλάδα, είναι μόνο η βιολογική
γεωργία, κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να
στραφεί η υποστήριξη όλων μας.
Ετήσια συνάντηση της Agribiocert
στην Omiscalj της Κροατίας
Π
ραγματοποιήθηκε στις 25-26 Νοεμβρίου
στην Κροατία, στο Omiscalj, μια μικρή πόλη
στο νησί KRK κοντά στη Ριέκα η ετήσια συνάντηση της Agribiocert, του Οργανισμού
Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, στον
οποίο μετέχει και η ΔΗΩ. Στην συνάντηση
εξετάστηκε η πορεία της βιολογικής γεωργίας
στην Κροατία, και διαπιστώθηκε μια σημαντική
άνοδος τα τελευταία χρόνια, αποτέλεσμα των
μέτρων στήριξης που λαμβάνονται από την
εκεί κυβέρνηση, καθώς και οι προοπτικές που
ανοίγονται τόσο για τις άλλες βαλκανικές χώρες, αλλά και τις χώρες της Αδριατικής. Κοινή
διαπίστωση των διεθνών συμμετεχόντων, ήταν
η ανάγκη μόνιμης και διαρκούς συνεργασίας
των φορέων της βιολογικής γεωργίας στην
ευρύτερη περιοχή, τόσο σε θέματα πιστοποίησης, όσο και σε θέματα ανταλλαγής τεχνογνωσίας, κοινών εκδηλώσεων κλπ.
Στη φωτογραφία, από αριστερά προς τα δεξιά,
οι: Αλεσσάντρο Πούλκα (ICEA), οι Ράνκο Τάντιτς
(Eko Liburnia) Νίνο Παπαρέλλα (CIBI), και Σπύρος
Σγούρος (ΔΗΩ).
Ανοικτό αφήνει η Κομισιόν
το ενδεχόμενο απαγόρευσης της ουσίας
Glyphosate
Α
νοικτό αφήνει η Κομισιόν το ενδεχόμενο αυστηρότερων κανόνων
ή και ολικής απαγόρευσης της ουσίας Glyphosate, χωρίς όμως να
δεσμεύεται. Πρόκειται για ενεργό συστατικό του παγκοσμίως πρώτου σε πωλήσεις ζιζανιοκτόνου, Roundup της εταιρίας Monsanto,
πρωταγωνίστριας στον τομέα των μεταλλαγμένων.
Σε πρόσφατη έρευνα στην Αργεντινή το συγκεκριμένο φυτοφάρμακο,
που συνδέεται και με ποικιλίες μεταλλαγμένων ειδικά σχεδιασμένες
για εντατική του χρήση, βρέθηκε
να προκαλεί δυσπλασίες σε πειραματόζωα εμβρύων βατράχου και
κοτόπουλα, σε δόσεις πολύ χαμηλότερες από αυτές που εφαρμόζονται
στους γεωργικούς ψεκασμούς και
πολύ πιο κάτω από τα ευρωπαϊκά
όρια καταλοίπων σε αγροτικά προϊόντα.
Αναβάλλεται η απαγόρευση
των νιτρικών στα βιολογικά αλλαντικά
Η
ιστορία έρχεται από πέρυσι, όταν η Επιτροπή
έθεσε ως προθεσμία την 31η Δεκεμβρίου 2010 για
την επανεξέταση της χρήσης νιτρικών με το ερώτημα της κατάργησής τους από τον κατάλογο των
επιτρεπόμενων πρόσθετων υλικών στα βιολογικά
τρόφιμα, σύμφωνα με τον Καν. (ΕΚ) 889/2008. Τα
υλικά αυτά, που εντάσσονται στην κατηγορία των
γνωστών Ε, χρησιμοποιούνται ευρέως στα αλλαντικά για να εμποδίσουν την ανάπτυξη παθογόνων
και να προσθέσουν γεύση και χρώμα σε προϊόντα
όπως το μπέικον.
Τον περασμένο Νοέμβριο, η Κομισιόν ζήτησε από τα
υπουργεία Γεωργίας των κρατών-μελών να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την πρόοδο στον τομέα της έρευνας για την αντικατάσταση
νιτρικών και νιτρωδών σε βιολογικά τρόφιμα.
Ωστόσο, όπως αναφέρεται στο meatprocess.
com, τα 16 κράτη-μέλη που τελικά απάντησαν στο
ερωτηματολόγιο δήλωσαν ότι δεν ήταν σε θέση να
αποσύρουν τη χρήση αυτών των πρόσθετων, επικαλούμενα την ασφάλεια και το χρώμα του κρέατος
ως αιτίες αυτής της θέσης.
Η είδηση για το ενδεχόμενο δραστικών μέτρων περιέχεται σε απάντηση του Επιτρόπου John Dalli, αρμόδιου για θέματα υγείας και
προστασίας καταναλωτή, σε ερώτηση του Μιχάλη Τρεμόπουλου.
Αφορμή για την έρευνα που προβάλλει ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων στην ερώτησή του, υπήρξαν υγειονομικές εκθέσεις
όπου παρουσιάζονται υψηλά ποσοστά δυσπλασιών σε νεογνά, σε
αγροτικές περιοχές της Αργεντινής, όπου η γενετικά τροποποιημένη
σόγια “Roundup Ready” (RR) της Monsanto καλλιεργείται σε αχανείς
μονοκαλλιέργειες με τακτικούς εναέριους ψεκασμούς.
Η Μόνιμη Επιτροπή για τη Βιολογική Γεωργία σε
συνάντηση της σημείωσε τις ανησυχίες των κρατών
μελών και την έλλειψη εναλλακτικών λύσεων, καθώς
για παράδειγμα, εκχυλίσματα φυτών πλούσια σε
νιτρικά άλατα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν
για νομικούς και τεχνικούς λόγους, ενώ το θαλασσινό αλάτι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί λόγω
των προφανών ανησυχιών για την υγεία από την
υπερβολική χρήση χλωριούχου νατρίου.
O κ. Τρεμόπουλος είχε ρωτήσει «τι σκοπεύει να κάνει η Επιτροπή ως
προς την εκκρεμούσα αίτηση της Monsanto για την καλλιέργεια του
ΝΚ603, αραβόσιτου ανθεκτικού στο glyphosate, και για την οποία η
Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) έχει ήδη γνωμοδοτήσει
θετικά». Η Κομισιόν απαντά ότι, καθώς πρόκειται για τον πρώτο ΓΤΟ
ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα που εγκρίνεται για καλλιέργεια στην ΕΕ,
πριν προβεί σε άλλη ενέργεια, εξετάζει την ανάγκη να περιληφθούν
ειδικές απαιτήσεις στο σχέδιο απόφασης ιδίως για την παρακολούθηση μετά τη διάθεση στην αγορά.
Τελικά η Κομισιόν πρότεινε να επανεξεταστεί η χρήση των νιτρικών στο άμεσο μέλλον, το οποίο όμως
δεν προσδιορίστηκε στην απόφαση και εκτιμάται
ότι θα είναι σε 3-5 χρόνια.
Επίσης, συζητείται στην Κομισιόν ένα πρόγραμμα για την επανεξέταση των δραστικών ουσιών που περιέχονται στο παράρτημα Ι της
οδηγίας 91/414 όπως τροποποιήθηκε, μεταξύ άλλων, με την οδηγία
2001/99, για την οποία η περίοδος έγκρισης πρόκειται να λήξει. Το
πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει και το glyphosate.
ΔΗΩ • 15
Πρόταση για σήμανση
τοπικών προϊόντων
Ο
λλανδική πρόταση που μπορεί να φέρει πιο
κοντά παραγωγούς και καταναλωτές, κατέθεσε
η Ολλανδέζα ευρωβουλευτής Lenie Dwarshuis
van de Beek με την οποία πρότεινε την σήμανση
των αγροτικών προϊόντων που παράγονται σε
απόσταση 30-50 χλμ. από το σημείο πώλησης, με
έναν ειδικό πανευρωπαϊκό λογότυπο.
Έτσι θα ωφεληθούν και οι δύο άκρες της αλυσίδας, από την μείωση του κόστους μεταφοράς,
την ελαχιστοποίηση της επεξεργασίας και την
αποφυγή της δημιουργίας ρύπων. Η ευρωβουλευτής τονίζει επίσης ότι με η σήμανση αυτή θα
βοηθήσει την εγκαθίδρυση καλύτερης ισορροπίας
στην αγορά μεταξύ της μικρής κλίμακας και της
βιομηχανοποιημένης παραγωγής τροφίμων.
Η πρόταση παρουσιάστηκε στα πλαίσια της Επιτροπής Περιφερειών του Ευρωκοινοβουλίου,
απέσπασε θετικά σχόλια και από τον Επίτροπο
Γεωργίας, Ντατσιάν Τσιόλος και σαφώς αποτελεί
πρόταση με οικολογικό προσανατολισμό, που
κινείται ταυτόχρονα μέσα στη βασική φιλοσοφία
και της βιολογικής γεωργίας για τοπικά αειφορικά
συστήματα.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Δικαστήριο υπερμαύνεται
των περιορισμών στην καλλιέργεια ΓΤΟ
Α
πορρίφθηκε από το συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας στις
24 Νοεμβρίου στην Καρλσρούη η προσφυγή για την αντισυνταγματικότητα των γερμανικών περιοριστικών νόμων για την καλλιέργεια
γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ).
Η προσφυγή της κυβέρνησης της Σαξωνίας-Άνχαλτ, υποστήριζε ότι οι
νόμοι αυτοί αποτελούν αθέμιτο περιορισμό
της ελεύθερης έρευνας, ανάπτυξης και
χρήσης βιοτεχνολογικών καλλιεργειών
και βλάπτουν τα συμφέροντα των
αγροτών.
Οι εν λόγω νόμοι, ιδιαίτερα αυστηροί σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προβλέπουν ελάχιστη απόσταση των καλλιεργειών
ΓΤΟ από τις συμβατικές, καθώς
και αποζημίωση στους γειτονικούς
αγρότες εάν βρεθούν ίχνη από ΓΤΟ
στις συμβατικές τους καλλιέργειες.
Τόσο ο Γερμανικός Σύνδεσμος Αγροτών DBV
όσο και η γερμανική κυβέρνηση επιδοκιμάζουν την απόφαση του
δικαστηρίου.
Για περισσότερες πληροφορίες: http://abcnews.go.com/Technology/
wireStory?id=12236052
Προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της πατάτας Amflora
Τ
ρία κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ουγγαρία, η Αυστρία και το Λουξεμβούργο, προσέφυγαν
στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την άδεια καλλιέργειας και διάθεσης στην
ευρωπαϊκή αγορά που έδωσε για την γενετικά τροποποιημένη πατάτα Amflora.
H γενετικά τροποποιημένη πατάτα Amflora παράγεται από την γερμανική εταιρία BASF. Μετά την
εξασφάλιση αδειοδότησης από την Κομισιόν, η πατάτα Amflora καλλιεργείται σήμερα στην
Γερμανία, την Τσεχία και τη Σουηδία.
Μάλιστα πρόσφατα στην Σουηδία, όπως άλλωστε παραδέχθηκε τελικά και η BASF, καλλιεργήθηκαν σπόροι της Amflora, αναμεμιγμένοι με την μη εγκεκριμένη μεταλλαγμένη ποικιλία
Amadea. Οι επιπτώσεις που έχουν τέτοια γεγονότα στο περιβάλλον είναι αλυσιδωτές, και
είναι αδύνατον να προβλέψουμε τον συνολικό αντίκτυπο σε τέτοιες περιπτώσεις.
Η προσφυγή των τριών κρατών μελών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποτελεί δραστική κίνηση
κατά της επικείμενης απειλής. Θα περιμέναμε ότι ανάλογες πρωτοβουλίες θα έπαιρνε και η
χώρα μας ή τουλάχιστον θα τις υποστήριζε, αλλά δυστυχώς το ελληνικό κράτος παραμένει στην
γενική διακήρυξη της αντίθεσης του, χωρίς αυτό να συνοδεύεται από συγκεκριμένες δράσεις.
16 • ΔΗΩ
Ημερίδα
για τη βιολογική γεωργία
και την εκπαίδευση
Μ
ε μεγάλη επιτυχία διεξήχθη η ημερίδα
για τη Βιολογική Γεωργία στις 8/12/2010, στο
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η ημερίδα είχε ως σκοπό να αποτελέσει
σημείο αναφοράς για τη διερεύνηση της
θέσης της Βιολογικής Γεωργίας στο χώρο
της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, να επισημάνει τις ανάγκες που παρουσιάζονται σε
διάφορες χώρες και να προτείνει βιώσιμες
λύσεις που θα οδηγήσουν στη προσαρμογή
της εκπαίδευσης και κατάρτισης με βάση τις
τρέχουσες ανάγκες των ενδιαφερομένων.
Το θέμα της εκπαίδευσης όλων των εμπλεκομένων σε θέματα Βιολογικής Γεωργίας,
συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτών,
συμβούλων, γεωπόνων αλλά και των ίδιων
των παραγωγών είναι θεμελιώδους σημασίας για τη βελτιστοποίηση της παραγωγικής
διαδικασίας αλλά και την διαρκή ενημέρωση/κατάρτιση των εμπλεκομένων στις τεχνολογικές εξελίξεις του χώρου αυτού. Κατά
συνέπεια, κρίνεται αναγκαία η διερεύνηση
του καθεστώτος της εκπαίδευσης και της
επαγγελματικής κατάρτισης σε θέματα Βιολογικής Γεωργίας.
Η ημερίδα διοργανώθηκε με την υποστήριξη
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Προγράμματος Δια Βίου Μάθησης, υπό την αιγίδα
του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του
Εθνικού Δικτύου Έρευνας και Τεχνολογίας
και των Ευρωπαϊκών έργων Leonardo da
Vinci Organic Balkanet, Organic Mednet
και CerOrganic. Οι ομιλητές ήταν εξέχοντες
επιστήμονες από το χώρο της ακαδημαϊκής
εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης
από ολόκληρη την Ευρώπη και η γλώσσα
εργασίας τα αγγλικά.
Συνέδριο του AgriBioMediterraneo:
βιολογική γεωργία και αγρο-οικοτουρισμός στη Μεσόγειο
Δ
ιεθνές συνέδριο για τη βιολογική γεωργία και τον Αγρο-Οικο-Τουρισμό στη Μεσόγειο οργανώνει το Μεσογειακό Τμήμα της IFOAM, το
AgriBioMediterraneo, σε συνεργασία με τον Οργανισμό ΔΗΩ, στις 16-18
Σεπτεμβρίου 2011 στη Ζάκυνθο.
Το συνέδριο θα καλύπτει τις ακόλουθες
θεματικές ενότητες: 1) βιολογική γεωργία,
2) Αγρο-οικο τουρισμός, 3) βιοποικιλότητα,
4) προστατευόμενες περιοχές, 5) τοπικές
αγορές και απευθείας εμπορία, 6) τυποποίηση στα πλαίσια λειτουργίας των βιολογικών
αγροκτημάτων, 7) γαστρονομία και βιολογικά
εστιατόρια, 8) περιβαλλοντική εκπαίδευση
και διδακτικές εφαρμογές, 9) βιοκλιματική
αρχιτεκτονική, 10) εναλλακτική τουριστική
ανάπτυξη, 11) νομοθεσία, 12) περιπτώσεις
μελέτης, 13) πράσινη οικονομία, 14) αγροοικο τουρισμός και ΑΜΕΑ.
Στο συνέδριο θα συμμετέχουν ειδικοί επιστήμονες για τις θεματικές
ενότητες που προαναφέρθηκαν. Έχουν επιλεχθεί επιστήμονες από πανεπιστήμια, ειδικοί και εμπλεκόμενοι φορείς και οργανισμοί από τον κλάδο
της βιολογικής γεωργίας. Η αναγνωρισιμότητα τους είναι αναμφισβήτητη
αφού επί σειρά ετών κατέχουν τιμητικές θέσεις στον κλάδο της βιολογικής
γεωργίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα
ονόματα: Χαρίκλεια Μινώτου (Ελλάδα), Karen Hoberg (Ισπανία), Drazen
Lusic (Κροατία), Aktham Badran (Παλαιστίνη), Fabio Piccioli (Ιταλία), Paola
Migliorini (Ιταλία), Guy Rilov (Ισραήλ), Yousri Hasrem(Αίγυπτος), Markus
Abenz (Γερμανία), Ranko Tradic (Κροατία).
Όσοι ασχολούνται ενεργά με τη βιολογική γεωργία στη Μεσόγειο και
ενδιαφέρονται να μετέχουν στο συνέδριο καλούνται να συμμετέχουν με
σχετική εισήγηση στην αγγλική γλώσσα. Οι εισηγήσεις μπορούν να είναι
έως 4 σελίδες (2500 λέξεις), και να περιέχουν εισαγωγή, μεθοδολογία,
αποτελέσματα, συμπεράσματα και προτάσεις.
Για περισσότερες πληροφορίες για το AgriBioMediterraneo, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.ifoam.org/about_ifoam/around_world/
agribiomediterraneo
Για πληροφορίες και υποβολή προτάσεων για το διεθνές συνέδριο: abm.
conference.2011@gmail.com
Περισσότερες πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά έργα Leonardo da Vinci, στις επίσημες
ιστοσελίδες των έργων: http://www.organicbalkanet.eu, http://www.organic-mednet.eu
και http://www.cerorganic.eu.
ΔΗΩ • 17
Χωρίς ουσιαστικό προσανατολισμό
το Πρόγραμμα Διανομής Φρούτων στα Δημοτικά Σχολεία
Κ
αμία πρόβλεψη για βιολογικά προϊόντα,
τα προϊόντα παραδοσιακών ποικιλιών και
την υλοποίηση του μέσω τοπικών παραγωγικών δομών δεν προβλέπει η απόφαση
για το Πρόγραμμα διανομής φρούτων
στα δημοτικά σχολεία
φίδα, εφόσον είναι πιστοποιημένα
μόνο με το πρότυπο Agro 2.
Η προώθηση στη χώρα μας, της κατανάλωσης φρούτων στα Δημοτικά σχολεία
βάσει του σχετικού Ευρωπαϊκού Κανονισμού (από το 2008 !), έχει καταστεί ένα σήριαλ, χωρίς ουσιαστικό προσανατολισμό. Η πρώτη προσπάθεια εφαρμογής έγινε με την ΚΥΑ που
εκδόθηκε στις 26.10.2010, η οποία στην συνέχεια λόγω ανασχηματισμού
έμεινε στα αζήτητα για να επανέλθει το θέμα στην επικαιρότητα με πρόσφατη ΚΥΑ (26.01.2011), που παρά τις αλλαγές που προβλέπει, στερείται
ουσιαστικού προσανατολισμού.
Με την πρόσφατη αυτή απόφαση προσδιορίζεται το συνολικό ποσό που
για το σχολικό έτος 2010-2011 θα ανέρχεται στο ύψος των 2.218.083,00
ευρώ, από τα οποία το 59% θα είναι κοινοτική χρηματοδότηση και το
υπόλοιπο 41% εθνική συμμετοχή.
Το πρόγραμμα προσδιορίζεται για τα δημοτικά σχολεία (δημόσια και ιδιωτικά) μόνο των περιοχών Αττικής και Θεσσαλονίκης και περιλαμβάνει μήλα,
αχλάδια, πορτοκάλια, μανταρίνια, σταφύλια, νεκταρίνια, αγγουράκια, στα-
ΕΘ.Ο.ΑΓ.Ε.Π.
Ο νέος Οργανισμός του ΥΑΑΤ
Μ
ε προσχέδιο νομοσχεδίου του ΥΠΑΑΤ, ανακοινώθηκε
ο νέος «Εθνικός Οργανισμός Αγροτικής Έρευνας, Εκπαίδευσης και Ποιότητας - Δήμητρα» (ΕΘ.Ο.ΑΓ.Ε.Π.-Δήμητρα),
που εποπτεύεται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης
και Τροφίμων.
Με την πρωτοβουλία αυτή, συνενώνονται σε έναν οργανισμό τα εξής νομικά πρόσωπα: 1) Ο Οργανισμός Γεωργικής
Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Απασχόλησης
«Δήμητρα», 2) Το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.
Ι.ΑΓ.Ε.), και 3) Ο Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης
Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.)
Στόχος του νέου οργανισμού είναι η ενοποίηση όλων των
φορέων που παρέχουν επιστημονική υποστήριξη στους Έλληνες αγρότες, ώστε ο νέος Οργανισμός να αποτελέσει
18 • ΔΗΩ
Τα ερωτήματα λοιπόν που προκύπτουν είναι πάρα πολλά.
Κατ΄αρχήν για ποιο σχολικό
έτος 2010-2011 μιλάμε, όταν
έχουμε φτάσει ήδη στην μέση
της χρονιάς; Γιατί η εφαρμογή
του θα γίνει μόνο στην Αττική και την Θεσσαλονίκη; Και τέλος γιατί τα φρούτα που προωθούνται είναι μόνο όσα είναι πιστοποιημένα με
το πρότυπο Agro 2;
Το συγκεκριμένο μέτρο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σαν ευκαιρία για την προώθηση σημαντικών
αλλαγών και στην ελληνική γεωργία αλλά και για
τη διαμόρφωση της καταναλωτικής συνείδησης
των αυριανών πολιτών. Ως μέτρο πολιτικής παρέμβασης θα μπορούσε να οδηγήσει στην αλλαγή
του παραγωγικού προτύπου της ελληνικής γεωργίας, εάν συνδυαζόταν μ’ ένα σύνολο πολιτικών
που στοχεύουν στη προώθηση της ποιότητας των
ελληνικών προϊόντων, στην ασφάλεια των τροφί-
εργαλείο αγροτικής ανάπτυξης της χώρας. Σύμφωνα με το
υπουργείο, με την κίνηση αυτή, η έρευνα στον αγροτικό τομέα
συγκεντρώνεται από 56 διάσπαρτες και υποστελεχομένες
μονάδες σε 14 ισχυρά θεματικά Ινστιτούτα Αγροτικής Έρευνας. Η εκπαίδευση, θα παραμείνει αποκεντρωμένη αλλά θα
διαρθρώνεται διοικητικά σε 6 περιφερειακές διοικήσεις, ενώ
αναβαθμίζονται οι τέσσερις Γεωργικές Σχολές με σύγχρονα
προγράμματα σπουδών.
Ο νέος οργανισμός θα διοικείται από επταμελές διοικητικό
συμβούλιο, ενώ προβλέπεται και η λειτουργία επιστημονικού
συμβουλίου. Η ολιγομελής διοίκηση του νέου οργανισμού θα
στοχεύει στην αποτελεσματική αξιοποίηση του προσωπικού
και των υποδομών των υπό συνένωση οργανισμών.
Μένει να δούμε κατά πόσον αυτή η κίνηση του ΥΠΑΑΤ θα
μεταφραστεί σε απτά έργα στήριξης του Έλληνα αγρότη και
δη του βιοκαλλιεργητή και δεν αποτελεί απλή πολιτική αλλαγής
λόγω της οικονομικής κρίσης. Τελικά αυτό που ενδιαφέρει
είτε με ανεξάρτητους είτε με ενοποιημένους οργανισμούς
είναι η καλύτερη παραγωγή έργου, θέμα που συνήθως μένει
εκτός των συζητήσεων.
μων και στη τοπική ανάπτυξη. Οι στόχοι αυτοί, που
θεωρητικά αποτελούν τον κύριο κορμό της πολιτικής του Υπουργείου ΑΑΤ στον αγροτικό τομέα,
σύμφωνα με το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης
«Αλ. Μπαλτατζής», θα μπορούσαν να αποτελέσουν
το βασικό κορμό παρέμβασης του συγκεκριμένου
μέτρου και να συμβάλλουν στην επίλυση χρόνιων
προβλημάτων του αγροτικού τομέα.
Θα έπρεπε λοιπόν πρώτα απ’ όλα το μέτρο να αφορούσε όλη την Ελλάδα και να μην περιορίζεται
στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη. Η προμήθειά των
φρούτων δεν θα έπρεπε να γίνεται κεντρικά αλλά
ν’ αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης από
κάθε σχολείο. Η συγκεντρωτική λογική για διανομή
των ίδιων προϊόντων παντού, δεν παίρνει υπόψη
τις περιφερειακές δυνατότητες των διαφόρων
περιοχών και δεν ενεργοποιεί τις τοπικές κοινωνίες που θα μπορούσαν να υλοποιήσουν το μέτρο
αξιοποιώντας την ποικιλομορφία παραγωγής αλλά
και τις τοπικές παραγωγικές δομές (ομάδες – δίκτυα παραγωγών). Θα μπορούσε να είναι ευκαιρία
να ενισχυθεί η παραγωγική βάση των αγροτικών
περιοχών εάν η προμήθεια των προϊόντων γινόταν
από τη τοπική παραγωγή. Ο έλεγχος και η επιλογή της προμήθειας των προϊόντων θα έπρεπε να
γίνεται αποκλειστικά από τους καταναλωτές, δηλ.
τα σχολεία.
Θα έπρεπε με την ευκαιρία της εφαρμογής του
μέτρου να προωθηθεί η ιδέα της βιολογικής γεωργίας, στο σύνολο των σχολείων ή έστω να δοθεί
αυτή η προϋπόθεση ώστε σε έναν σημαντικό αριθμό σχολείων σε κάθε περιφέρεια να διανέμονται
αποκλειστικά φρούτα βιολογικής καλλιέργειας.
Εκτός από αυτή την προτεραιότητα αντίστοιχη προτεραιότητα επιλογής θα έπρεπε να έχουν και τα
προϊόντα από παραδοσιακές ποικιλίες, δίνοντας
μια δυνατότητα στα παιδιά να ανακαλύψουν τον
πλούτο της ελληνικής βιοποικιλότητας.
Χωρίς βέβαια να αποκλείονται προϊόντα που να
καλύπτουν και άλλες προδιαγραφές ποιότητας,
όπως προϊόντα που προέρχονται από εκμεταλλεύσεις που εφαρμόζουν συστήματα ολοκληρωμένης
διαχείρισης, προϊόντα ΠΟΠ ή ΠΓΕ.
Όλα αυτά είχαν αναφερθεί και πριν ένα και πριν
δύο χρόνια, αλλά και αμέσως μετά την ψήφιση
του Ευρωπαϊκού Κανονισμού, χωρίς δυστυχώς να
ληφθούν υπόψη και τελικά χωρίς να γίνει κάποια
διαβούλευση, βγήκε μια Κοινή Υπουργική Απόφαση
που παραμένει εγκλωβισμένη σε λογικές που δεν
δίνουν έναν ουσιαστικό προσανατολισμό.
Σπύρος Σγούρος
CerOrganic: κατάρτιση συμβούλων/εκπαιδευτών
Π
ρόγραμμα κατάρτισης συμβούλων-εκπαιδευτών για τη βιολογική
γεωργία πρόκειται να διεξαχθεί στα Χανιά στις 22-28 Μαΐου του
2011, στις εγκαταστάσεις του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου
Χανίων (ΜΑΙΧ). Οι συμμετέχοντες θα παρακολουθήσουν διαλέξεις
για τις αρχές, πρακτικές και τελευταίες εξελίξεις στις μεθόδους που
εφαρμόζονται στη βιολογική γεωργία, αλλά και για τις ενδεδειγμένες
παιδαγωγικές μεθόδους εκπαίδευσης και επικοινωνίας με τους
αγρότες. Ταυτόχρονα, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν
και εργαστήρια πρακτικής εξάσκησης, τα οποία θα συνοδεύονται
από επισκέψεις σε βιολογικά αγροκτήματα. Τα σεμινάρια συμπληρώνονται από ολοκληρωμένο διαδικτυακό portal, με πρόσβαση σε
όλο το προπαρασκευαστικό και μετεκπαιδευτικό υλικό.
Το εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα γίνεται στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος CerOrganic, στο οποίο συμμετέχουν 9 φορείς
από την Ευρώπη, μεταξύ αυτών το ΜΑΙΧ και ο Οργανισμός ΔΗΩ
από την Ελλάδα. Στόχοι του CerOrganic είναι:
•Ο προσδιορισμός των απαιτούμενων προσόντων για εκπαιδευτές
στη βιολογική γεωργία
•Η μελέτη των απαιτήσεων του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς
για τη Διασφάλιση Ποιότητας ώστε να τις ενσωματώσει στο πρόγραμμα κατάρτισης εκπαιδευτών
•Ο σχεδιασμός, η εφαρμογή, αξιολόγηση και βελτίωση ενός πρότυπου πιστοποιημένου προγράμματος κατάρτισης εκπαιδευτών,
χρησιμοποιώντας μια μικτή εκπαιδευτική προσέγγιση που θα
συνδυάζει θεωρία και πρακτική στον αγρό με εκπαιδευτικό υλικό
διαθέσιμο στο διαδίκτυο
•Η ανάπτυξη, αξιολόγηση και αξιοποίηση της διαδικασίας πιστοποίησης ποιότητας του CerOrganic, μέσω και δοκιμαστικών εκπαιδεύσεων που θα πραγματοποιηθούν στις χώρες των συμμετεχόντων
στο πρόγραμμα
•Η προώθηση των αποτελεσμάτων του CerOrganic και η συνακόλουθη πρόταση του σε ενδιαφερόμενους φορείς με σκοπό την
υιοθέτησή του.
Στα πλαίσια του CerOrganic, ο Οργανισμός ΔΗΩ, σε συνεργασία
με το ΜΑΙΧ, προσκάλεσε στις 12 Απριλίου όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (βιοκαλλιεργητές, εκπροσώπους αγροτικών
συνεταιρισμών και αγορών βιολογικών προϊόντων, εκπαιδευτικούς,
ακαδημαϊκούς, μετα-ποιητές προϊόντων βιολογικής γεωργίας) στην
Πλούτη Ηρακλείου, για να συμμετάσχουν σε ομάδα εργασίας, με
στόχο τον προσδιορισμό των αναγκών μιας ποιοτικής πιστοποιημένης
εκπαίδευσης των βιοκαλλιεργητών στην Ελλάδα.
Για όσους ενδιαφέρονται να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες
ως σύμβουλοι-εκπαιδευτές βιολογικής γεωργίας (απόφοιτοι γεωπονικών ΑΕΙ και ΤΕΙ, αγρότες, εκπαιδευτικοί, και ειδικοί επαγγελ-ματικής
εκπαίδευσης και κατάρτισης) μπορούν να απευθύνονται στα γραφεία
του Οργανισμού ΔΗΩ. Πληροφορίες: A. Γεωργακάκης
Πληροφορίες για το CerOrganic στην ιστοσελίδα http://www.
cerorganic.eu
ΔΗΩ • 19
Organic Monitor: το μέλλον ανήκει στα βιολογικά προϊόντα
Σ
ε φάση «ανάρρωσης» από την οικονομική κρίση βρίσκεται η παγκόσμια αγορά βιολογικών τροφίμων και ποτών, με τις πωλήσεις να
αγγίζουν το 2010 τα 60 δισ. δολάρια.
Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη των πωλήσεων παρουσιάζει επιβράδυνση
σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, ωστόσο ο τζίρος της συγκεκριμένης
αγοράς έχει υπερτριπλασιασθεί την τελευταία δεκαετία, καθώς το 2000
έφθανε τα 18 δισ. δολάρια.
Τα παραπάνω επισημαίνονται στη νέα μελέτη του Organic Monitor για την
παγκόσμια αγορά βιολογικών τροφίμων και ποτών, στην οποία αναφέρεται ότι οι παγκόσμιες πωλήσεις αυξήθηκαν μόλις κατά 4,7% το 2009,
έναντι διψήφιας ετήσιας αύξησης, που καταγράφονταν τα προηγούμενα
χρόνια.
Καθώς η ευρωπαϊκή αγορά ήταν αυτή που επηρεάσθηκε περισσότερο
από την οικονομική κρίση, οι περισσότερες αλυσίδες σουπερμάρκετ προχώρησαν σε εξορθολογισμό της γκάμας των βιολογικών τους προϊόντων,
δεδομένης της μειωμένης αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών.
Όπως αναφέρεται, η βρετανική αγορά βιολογικών τροφίμων και ποτών
συρρικνώθηκε κατά το προηγούμενο έτος, ενώ σε τέλμα βρέθηκε η γερμανική αγορά. Αντιθέτως σε ορισμένες χώρες -συμπεριλαμβανομένων
της Γαλλίας και της Σουηδίας- σημειώθηκε σημαντική ανάπτυξη, που
έφθασε μέχρι και το 15%. Την ίδια στιγμή η αγορά βιολογικών τροφίμων
της Βόρειας Αμερικής συνεχίζει να παρουσιάζει υγιή ανάπτυξη, «προσπερνώντας» μάλιστα το 2010 την ευρωπαϊκή αγορά, γεγονός που την καθιστά
πλέον τη μεγαλύτερη αγορά βιολογικών τροφίμων στον κόσμο.
Όπως επισημαίνεται στη μελέτη, παρά το γεγονός ότι στις ΗΠΑ έχουν
αυξηθεί σημαντικά οι βιολογικά καλλιεργούμενες εκτάσεις, ωστόσο η
20 • ΔΗΩ
προσφορά συνεχίζει να υπολείπεται της ζήτησης,
με αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται εισαγωγές. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Λατινική Αμερική
αποτελεί πλέον βασικό προμηθευτή των ΗΠΑ, σε
φρούτα, λαχανικά, κρέας, σπόρους, καρπούς και
πρώτες ύλες τροφίμων.
Η αγορά βιολογικών προϊόντων εκτιμάται ότι και
σε άλλες περιοχές παρουσιάζει υγιή ανάπτυξη,
ειδικά στην Ασία και τη Λατινική Αμερική. Όπως
αναφέρεται, η αυξανόμενη καταναλωτική εμπιστοσύνη στη βιολογική γεωργία και η ανάπτυξη του
δικτύου διανομής, αποτελούν τους δύο βασικούς
παράγοντες για την αύξηση των πωλήσεων βιολογικών προϊόντων στις συγκεκριμένες περιοχές. Τα
μεγάλα σουπερμάρκετ στις συγκεκριμένες περιοχές, διαθέτουν πλέον ευρεία γκάμα βιολογικών
τροφίμων, ενώ κάποιες αλυσίδες έχουν ξεκινήσει
και τη διάθεση βιολογικών τροφίμων ιδιωτικής
ετικέτας.
Το Organic Monitor προβλέπει ότι οι παγκόσμιες πωλήσεις βιολογικών τροφίμων και ποτών θα
ακολουθήσουν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης
από το 2011 και μετά. Η καταναλωτική δαπάνη αυξάνεται, καθώς η παγκόσμια οικονομία εξέρχεται
σταδιακά από την ύφεση. Με τον πληθωρισμό στα
τρόφιμα να κάνει την επανεμφάνισή του, αναμένεται ότι οι τιμές πώλησης των βιολογικών τροφίμων
θα αυξηθούν. Προβλέποντας αυτή την εξέλιξη,
οι μεγάλες επιχειρήσεις βιολογικών τροφίμων,
έχουν «κλειδώσει» ήδη τις τιμές για την προμήθεια
βιολογικών πρώτων υλών.
Όπως αναφέρεται, κάποιες το πετυχαίνουν αυτό
επενδύοντας σε project για τη διασφάλιση της
«ηθικής» πηγής προέλευσης (δίκαιο εμπόριο)
των προϊόντων τους σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Επισημαίνεται ωστόσο ότι η τιμή των βιολογικών
τροφίμων συνεχίζει να αποτελεί τον βασικό ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη της αγοράς,
καθώς οι υψηλές τιμές των βιολογικών προϊόντων
επικεντρώνουν τη ζήτηση στους εύπορους καταναλωτές. Αναφέρεται δε ότι είναι τόσο έντονη η
αντίληψη σε μέρος των καταναλωτών, ότι πρόκειται
για ακριβά προϊόντα, ώστε να μην τα επιλέγουν,
ακόμη και αν η διαφορά τιμής με τα αντίστοιχα
συμβατικά, είναι της τάξης μόλις του 15%.
Σύμφωνα με στοιχεία του Organic Monitor, η
βιολογική γεωργία εφαρμόζεται σήμερα σε 154 χώρες, καλύπτοντας
συνολική έκταση 35 εκατ. εκταρίων.
Εκτιμά μάλιστα ότι οι καλλιεργούμενες
εκτάσεις θα αυξηθούν περαιτέρω στις
αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ η ζήτηση θα συνεχίσει να επικεντρώνεται
στις αναπτυγμένες και πιο εύπορες
χώρες του πλανήτη. Στο πλαίσιο αυτό, αναφέρεται ότι παρά το γεγονός
ότι το ποσοστό πωλήσεων στην Ασία,
Αυστραλασία και Λατινική Αμερική συνεχώς αυξάνεται, ωστόσο ο μεγάλος
όγκος πωλήσεων, πραγματοποιείται
σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Τα διαφορετικά
πρότυπα που επικρατούν για τα βιολογικά προϊόντα, εκτιμάται ότι αποτελούν
εμπόδιο στο παγκόσμιο εμπόριο βιολογικών προϊόντων
Ο αριθμός των συγκεκριμένων προτύπων συνεχώς πολλαπλασιάζεται,
ωστόσο εκτιμάται ότι υπάρχει κενό ως
προς τον εναρμονισμό των βασικών
προτύπων πιστοποίησης. Αυτό έχει ως
αποτέλεσμα, οι παραγωγοί βιολογικών
τροφίμων να πρέπει να αποκτήσουν
πολλαπλές πιστοποιήσεις, εάν θέλουν
να έχουν διεθνή παρουσία. Το Organic
Monitor, επίσης, διαπιστώνει αυξανόμενη σύγκλιση, μεταξύ βιολογικών και
άλλων οικολογικών ετικετών.
Η αυξανόμενη απαίτηση των καταναλωτών για «ηθικά» και οικολογικά προϊόντα, οδηγεί τις επιχειρήσεις τροφίμων
στην υιοθέτηση διαφόρων οικολογικών
ετικετών. Οι κορυφαίοι οργανισμοί πιστοποίησης ανταποκρίνονται σε αυτή
την ανάγκη, ενσωματώνοντας αξίες
αειφορίας στα πιστοποιητικά που εκδίδουν για τα βιολογικά προϊόντα.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, αυξανόμενος
αριθμός βιολογικών προϊόντων έχουν
πιστοποιηθεί ως βιολογικά και ταυτόχρονα και ως προϊόντα δίκαιου εμπορίου (fair trade). Η εξέλιξη αυτή είναι
περισσότερο εμφανής στα εμπορεύματα όπως ο καφές, το κακάο, το τσάι
και η ζάχαρη.
Από το www.bioport.gr
Η οικονομική σημασία
της βιοποικιλότητας
Π
ρωτοποριακή έκθεση αποκαλύπτει την καθοριστική οικονομική σημασία της βιοποικιλότητας. Πρόκειται για το ΤΕΕΒ,
μια τριετή μελέτη για τα δωρεάν οφέλη της φύσης προς την
ανθρωπότητα, με τίτλο “Οικονομία των Οικοσυστημάτων και
της Βιοποικιλότητας”. Το ΤΕΕΒ είναι έργο που εκτελέστηκε
υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εθνικές κυβερνήσεις
χωρών, με στόχο την υποστήριξη μιας οικονομικής θέσης
υπέρ της αλλαγής του τρόπου με τον οποίο αξιολογούμε και
διαχειριζόμαστε τη φύση
Μετά από διεξοδική μελέτη και σύνθεση χιλιάδων μελετών,
μεθόδων αξιολόγησης, και παραδειγμάτων από όλον τον
κόσμο, η τελική έκθεση του TEEB, με τίτλο “Ενσωμάτωση
των Οικονομικών Επιστημών της Φύσης”, καταδεικνύει πως
οι πληρωμές που καταβάλλονται για τις υπηρεσίες οικοσυστήματος μπορούν να οδηγήσουν στην καλύτερη αξιοποίηση του
φυσικού κεφαλαίου, και καταλήγει σε δέκα συστάσεις:
• Κάθε αξιολόγηση της βιοποικιλότητας πρέπει να οδηγεί
σε δημοσιοποίηση και απόδοση ευθυνών για τις επιπτώσεις
στη φύση.
• Oι εθνικοί λογαριασμοί πρέπει να καλύπτουν την αξία των
αλλαγών στα αποθέματα φυσικού κεφαλαίου
• Αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα η εκπόνηση δασικών λογαριασμών απογραφής των δασικών αποθεμάτων και σχετικών
υπηρεσιών.
• Οι λογαριασμοί επιχειρηματικών δραστηριοτήτων πρέπει
να αναφέρονται και στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
• Πρέπει να διαδοθούν ευρέως οι επιχειρηματικές πρακτικές
που εξασφαλίζουν «μηδενική καθαρή απώλεια βιοποικιλότητας» ή «καθαρή θετική επίπτωση».
• Οι αρχές «ο ρυπαίνων πληρώνει» και «πλήρης ανάκτηση
του κόστους» πρέπει να διέπουν την παροχή κινήτρων και
κάθε φορολογική μεταρρύθμιση.
• Οι κυβερνήσεις επιβάλλεται να δημοσιεύουν τις ενισχύσεις ώστε να αποφεύγεται κάθε εκτροπή των παρεχόμενων
κινήτρων.
• Πρέπει να καθιερωθούν πιο γενικές, ουσιαστικές και πολυάριθμες προ-στατευόμενες περιοχές και να διαχειρίζονται
με ορθό τρόπο.
• Πρέπει να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή το σύστημα “Μείωσης
Εκπομπών για την Αποδάσωση και Υποβάθμιση των Δασών
(REDD) σε συνδυασμό με τη δασική διαφύλαξη.
• Πρέπει να αναγνωριστεί η εξάρτηση των οικονομικά αδύναμων κρατών από τις υπηρεσίες οικοσυστήματος, και να
λαμβάνεται υπόψη κατά τον σχεδιασμό αναπτυξιακών δράσεων.
Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.teebweb.org
ΔΗΩ • 21
Βιολογικό παζάρι Κατερίνης
Π
αρά την καταρρακτώδη βροχή, οι φίλοι της νέας δράσης
«Βιολογικό παζάρι Κατερίνης» στήριξαν τη νέα αγορά βιολογικών προϊόντων τη Δευτέρα 11 Οκτωβρίου στις 17:00.
Την αγορά αποτελούσαν μόλις τρεις βιοκαλλιεργητές, που
συνολικά προσέφεραν 23 βιολογικά προϊόντα στους πάγκους
τους, κυρίως φρούτα και λαχανικά, όπως μήλα, καρότα,
πράσα, ντομάτες, λάχανα, πατάτες, κρεμμύδια κ.ά. Όλα
φρεσκοκομμένα από το χωράφι και σε λογικές τιμές, σχεδόν
μισή τιμή σε σχέση με τα βιολογικά προϊόντα στα σούπερ
μάρκετ.
Περισσότεροι από 50 καταναλωτές επισκέφτηκαν το βιολογικό παζάρι, στο οποίο μόνο πιστοποιημένοι βιοκαλλιεργητές
μπορούν να μετέχουν.
Σύμφωνα με την Συντονιστική Επιτροπή, που συστήθηκε από
πολίτες που στηρίζουν τη νέα δραστηριότητα της Εθελοντικής
Ομάδας Δράσης Ν. Πιερίας «Αυτή τη στιγμή το παζάρι είναι
…παράνομο. Εμείς, οι απλοί πολίτες, έχουμε όλη τη διάθεση
να οργανώσουμε ένα όμορφο βιολογικό παζάρι. Θέλουμε να
ξέρουμε τι αγοράζουμε, τι τρώνε τα παιδιά μας. Θέλουμε να
το στήσουμε εμείς, για εμάς, και του δώσουμε το δικό μας
χρώμα. Όμως, το πρώτο πράγμα που χρειαζόμαστε είναι ένα
χώρος. Ένας μικρός χώρος, όπου θα μπορούν να στηθούν
8-10 πάγκοι των βιοκαλλιεργητών. Τίποτα παραπάνω!».
Ανάπτυξη της παραγωγής
βιολογικών προϊόντων
σποράς τριετούς τουλάχιστον κύκλου.
Η δε καλλιέργεια σιτηρών και ψυχανθών
πρέπει να συνδέεται άμεσα με τη βιολογική κτηνοτροφία ή την παραγωγή για
ανθρώπινη κατανάλωση.
στην Κύπρο
Σ
την ανάπτυξη των βιολογικών προϊόντων στην Κύπρο αναφέρεται η κ.
Νατάσα Χριστοδούλου, Λειτουργός
Αγροτικών Προϊόντων στον Κυπριακό
Οργανισμό Αγροτικών Πληρωμών. Σύμφωνα με μελέτες, η αγορά των βιολογικών προϊόντων αυξάνεται κατά 10-15%
το χρόνο. Η βιολογική γεωργία στην Κύπρο στηρίζεται με το Καθεστώς 2.3.7
“Ανάπτυξη της Βιολογικής Παραγωγής
Γεωργικών Προϊόντων”. Βασικό μέλημα
του προγράμματος είναι η στήριξη των
βιολογικών εκμεταλλεύσεων, που συμβάλλουν στη δημιουργία οικονομικά
βιώσιμων μονάδων.
Επιλέξιμοι κλάδοι για επιδότηση είναι
η φυτική (εσπεριδοειδή, φυλλοβόλα,
ακρόδρυα, ελιές, χαρουπιές, φοινικιές,
22 • ΔΗΩ
μεσπιλιές, μπανάνες, αβοκάντο, αμπέλι,
λαχανικά, πατάτες, όσπρια, αράπικα
φιστίκια, αρωματικά και φαρμακευτικά
φυτά, σιτηρά και άλλες ξηρικές καλλιέργειες, καθώς και κτηνοτροφικά φυτά) και
η ζωική παραγωγή (βοσκότοποι για αίγες
και προβατίνες). Η ελάχιστη επιλέξιμη
έκταση είναι 3 δεκάρια (στρέμματα). Για
τις ετήσιες καλλιέργειες, οι δικαιούχοι
πρέπει να υποβάλλουν Σχέδιο Αμειψι-
Το ύψος της ενίσχυσης ορίζεται:
• Για αμπέλια, πολυετή αρωματικά και
φαρμακευτικά φυτά και αρδευόμενες δενδρώδεις καλλιέργειες 100
€/στρ.
• Για ξηρικές δενδρώδεις καλλιέργειες, λαχανικά, πατάτες, αρδευόμενα
όσπρια, αράπικα φιστίκια, φοινικιές,
ετήσια αρωματικά και φαρμακευτικά
φυτά 75 €/στρ.
• Για ετήσιες ξηρικές καλλιέργειες (σιτηρά, κτηνοτροφικά, ψυχανθή για χλωρή
λίπανση) 38 €/στρ.
• Για τη ζωική παραγωγή, 45 €/στρ βοσκότοπου τόσο για τις αίγες, όσο και
για τα πρόβατα.
Το Καθεστώς προκηρύσσεται για τρίτη
φορά το 2011 μαζί με την Ενιαία Αίτηση
Εκταρικών Επιδοτήσεων σε ημερομηνίες
που θα ανακοινωθούν.
ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ
προς το υπουργείο
Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
Τ
ις θέσεις και προτάσεις των βιοκαλλιεργητών για την βιολογική γεωργία, κατέθεσε πρόσφατα, στον υπουργό ΥΑΑΤ κο Κώστα Σκανδαλίδη, η
Ομοσπονδία Ενώσεων Βιοκαλλιεργητών Ελλάδας (ΟΕΒΕ) , με κείμενο
που υπογράφουν ο Πρόεδρος της ΟΕΒΕ κ. Χαράλαμπος Τσοκανής και ο
Γραμματέας της κ. Γιάννης Παπαδόπουλος.
Η Ομοσπονδία Ενώσεων Βιοκαλλιεργητών Ελλάδας, στην οποία συμμετέχουν
26 Ενώσεις από όλη την χώρα, έχει ως στόχο την ανάδειξη και επίλυση
των προβλημάτων που απασχολούν τους βιοκαλλιεργητές καθώς και την
προώθηση και ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας στα
πλαίσια, μιας βιώσιμης ανάπτυξης στη χώρα μας.
Οι θέσεις της ΟΕΒΕ αφορούν το σύνολο των δράσεων στους παρακάτω τομείς και
αποτελούν το βασικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας στη χώρα
μας: - Πρωτογενή - Δευτερογενή - Τριτογενή. Συγκεκριμένα προτείνονται:
1. Θεσμοθέτηση Εθνικού Συμβουλίου Βιολογικής Γεωργίας, και κτηνοτροφίας.
Σκοπός του θα είναι ο Στρατηγικός σχεδιασμός της ανάπτυξης της βιολογικής
Γεωργίας και κτηνοτροφίας σε Εθνικό επίπεδο, και επέκτασης του σε όλους
τους βαθμούς τοπικής αυτοδιοίκησης. Καθορισμός ποσοστού στόχου επί της %,
καλλιέργειας της γης, και παραγωγής προϊόντων με τη μέθοδο της Βιολογικής
Γεωργίας & Κτηνοτροφίας.
2. Δημιουργία Μητρώου βιοκαλλιεργητών & λοιπών επιχειρήσεων
Το μητρώο θα περιλαμβάνει το σύνολο των απασχολούμενων στη βιολογική γεωργία
παραγωγών αλλά και μεταποιητών, εμπόρων, επιχειρήσεων κ.λπ.
3. Δημιουργία Εθνικού καταλόγου βιολογικών εφοδίων & τράπεζας σπόρων ντόπιων
ποικιλιών καθώς & φυτωριακού υλικού.
Αφορά την κατάρτιση καταλόγου επιτρεπομένων βιολογικών λιπασμάτων και
σκευασμάτων με αναγραφή την ανώτερη τιμή πώλησης. Καταγραφή όλων των
ντόπιων ποικιλιών σπόρων & φυτών, των αυτοχθόνων φυλών ζώων καθώς και
όλων των απασχολούμενων με την παραγωγή βιολογικών φυτωρίων (φυσικών
προσώπων & εταιριών).
4. Εκπαίδευση
5. Έρευνα
Σε Πανεπιστημιακό επίπεδο αλλά και σε
επίπεδο ερευνητικών κέντρων ( ΕΘΙΑΓΕ )
για την καταλληλότητα των εδαφών, τρόπους καλλιεργειών ( απόδοσης εφοδίων &
σκευασμάτων ) , διατροφικής αξίας αλλά και
προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και
έρευνας αγοράς και προώθησης πωλήσεων.
Δημιουργία Εθνικού Συμβουλίου έρευνας
Αγροτικής ανάπτυξης & Τεχνολογίας.
6. Επιδοτήσεις
Κάλυψη του συνόλου των παραγόμενων
βιολογικών προϊόντων. Σύνδεση των επιδοτήσεων με το παραγόμενο προϊόν και όχι
ανά στρέμμα. Απλοποίηση των διαδικασιών
λήψης των επιδοτήσεων.
7. Αποζημιώσεις
Αυξημένη αποζημίωση από τον ΕΛΓΑ τόσο
από φυσικές καταστροφές όσο και από
ασθένειες , που να περιλαμβάνει το σύνολο των προϊόντων.
8. Χρηματοδοτήσεις
Ένταξη των βιοκαλλιεργητών σε αναπτυξιακά προγράμματα ( όπως το ΕΣΠΑ , τα
Σχέδια βελτίωσης, γυναικεία επιχειρηματικότητα κ.α). Επιδότηση επιτοκίων αγοράς
γης, εξοπλισμού και διάθεσης των προϊόντων. Πριμοδότηση στην επιλεξιμότητα
των προτάσεων επιχειρηματιών βιολογικής
γεωργίας. Να επιτρέπονται και χρηματοδοτούνται οι ήπιες μορφές ενέργειας στους
βιοκαλλιεργητές για ίδια χρήση (ανάγκες
εγκαταστάσεών τους).
Δημιουργία τομέα & τμημάτων βιολογικής γεωργίας σε ανώτατο & ανώτερο επίπεδο.
Σύνδεση των εισακτέων στις σχολές με τις ανάγκες του χώρου.
9. Προβολή
Αξιοποίηση του Οργανισμού Δήμητρα και των Ενώσεων βιοκαλλιεργητών για
την εκπαίδευση των αγροτών στην βιολογική καλλιέργεια. Αξιοποίηση Μ.Μ.Ε
και ιδιαίτερα της Κρατικής τηλεόρασης για ενημερωτικές εκπομπές προώθησης
της βιολογικής γεωργίας.
Ενίσχυση της καταναλωτικής πίστης - προώθηση προϊόντων - διαφήμιση. Προβολή των
βιολογικών προϊόντων τόσο στο εσωτερικό
όσο και το εξωτερικό. Ενίσχυση των Ενώσε-
ΔΗΩ • 23
ων αλλά και ομάδων παραγωγών για συμμετοχή σε εκθέσεις. Σύνδεση των
πολιτιστικών και λοιπών δραστηριοτήτων της χώρας μας με την βιολογική
γεωργία. Προώθηση των Β.Π σε δημόσια νοσοκομεία, σχολεία κ.λπ .
Ένταξη των δραστηριοτήτων αγροτουρισμού και
πιλοτικών εκπαιδευτικών αγροκτημάτων στην παραγωγική διαδικασία.
10. Διάθεση Προϊόντων
12. Άδειες παρέκκλισης
Κατάργηση του Π.Δ 115 για τις Αγορές Βιοκαλλιεργητών. Υπαγωγή των
αγορών στο ΥΠΑΑΤ, δημιουργία Νομοθεσίας για αγορές αγροτών / παραγωγών σε συνεργασία με την Αυτοδιοίκηση Α΄ βαθμού.
Κατάργηση των αδειών παρέκκλισης, αφού αυτά
τα δεδομένα δίνονται από τους οργανισμούς πιστοποίησης.
Ενίσχυση για σύσταση και λειτουργία ομάδας παραγωγών με σκοπό την
διάθεση των προϊόντων. Υποχρέωση αναγραφής του τόπου παραγωγής
και του ονόματος του παραγωγού σε όλα τα σημεία πώλησης. ( Έχει
είδη κατατεθεί σχετική πρόταση στο υπουργείο σας και έχει συζητηθεί
επί της αρχής).
13. Έλεγχοι αγορών - Πιστοποίηση
Αποσαφήνιση του εξειδικευμένου καταστήματος βιολογικών προϊόντων ώστε
να διασφαλίζεται η διάθεση των Β.Π και να τονωθεί η καταναλωτική πίστη.
Δυνατότητα διάθεσης συσκευασμένου βιολογικού νωπού κρέατος από τα
super market και χύμα βιολογικού νωπού κρέατος από τα κρεοπωλεία.
11. Μεταποίηση των προϊόντων
Ενιαία ασφάλιση (ένας ασφαλιστικός οργανισμός ΟΓΑ) για όλα τα στάδια, παραγωγή – μεταποίηση και διάθεση για το ίδιο φυσικό ή νομικό
πρόσωπο.
Απλοποίηση των διαδικασιών μεταποίησης των αγροτικών ιδιοπαραγόμενων προϊόντων οικοτεχνικών δραστηριοτήτων.
Δημιουργία ενιαίου φορέα ελέγχου (Διεύθυνση
Βιολογικής Γεωργίας του ΥΠΑΑΤ) με συμμετοχή
εκπροσώπων της Ομοσπονδίας και των Ενώσεων
βιοκαλλιεργητών για ουσιαστική συμμετοχή στον
έλεγχο τόσο των πιστοποιητικών οργανισμών όσο
και των αγορών.
14. Διασφάλιση
Υποχρεωτική αναγραφή του τόπου παραγωγής και
του ονόματος του παραγωγού, σε όλα τα σημεία
πώλησης.
15. Μεταλλαγμένα
Επιβεβαίωση της θέσης της Πολιτείας κατά των
γενετικά τροποποιημένων οργανισμών.
Βαγγέλης Μπούρμπος H γεωργία και οι επιθετικοί της προσδιορισμοί
Η γεωργία από την εποχή που αποτελούσε
συμπλήρωμα του κυνηγιού, του ψαρέματος
και της συλλογής από τη φύση τροφίμων
μέχρι σήμερα γνώρισε πολλά συστήματα
και μορφές. Όλα είχαν ως στόχο την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου σε
τρόφιμα και άλλα υλικά αγαθά.
Η επεξήγηση και ο ορισμός κάθε γεωργικού συστήματος και μορφής δημιούργησε
την ανάγκη χρησιμοποίησης διαφόρων επιθετικών προσδιορισμών. Πράγματι η λέξη
γεωργία σπάνια χρησιμοποιείται σήμερα
μόνη της. Συνοδεύεται από «πλειάδα» επιθετικών προσδιορισμών. Ένα γεωργικό
ή αγροτικό σύστημα εμπεριέχει τους πόρους που χρησιμοποιούνται στη γεωργία με
στόχο να παραγάγει ένα σύνολο προϊόντων.
Κι είναι επόμενο να προσδιοριστεί και να
αναλυθεί αυτοτελώς. Σε όλο τον κόσμο οι πολιτικοί, οι επιστήμονες, οι διανοητές και οι φιλόσοφοι στους λόγους και στις
εργασίες τους διακοσμούν κατά κανόνα τη γεωργία με κοσμητικά
επίθετα, που πολλές φορές είναι δύσκολο να ξεκαθαρίσει κανείς
24 • ΔΗΩ
την έννοιά τους.
Η τυπολογία, η διασάφηση και η
απλοποίηση των όρων που χρησιμοποιούνται σήμερα ως επιθετικοί προσδιορισμοί για τη γεωργία αποτελεί βασική προϋπόθεση τόσο για την ενδοσυνεννόηση
μέσα στην επιστημονική κοινότητα, όσο
και για την κατανόησή τους από όσους
ασχολούνται με το αρχέγονο αυτό αγροδιατροφικό σύστημα.
Στo πόνημα αυτό επιχειρείται η επεξηγηματική παράθεση των επιθετικών
αυτών προσδιορισμών, χωρίς να γίνεται
η σε βάθος ανάλυση των αρχών των επί
μέρους μορφών ή αγροδιατροφικών
συστημάτων. Κι αυτό γιατί ο βασικός στόχος είναι η κατανόηση των επιθετικών
αυτών προσδιορισμών και η αποφυγή
ενδεχόμενης σύγχυσης.
Πολλοί από τους προσδιορισμούς αυτούς δεν υπάρχουν στην
ελληνική γλώσσα. Καταβλήθηκε προσπάθεια να αποδοθούν στα
ελληνικά κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
τα παιδιά μας κάποτε
θα μας κατηγορήσουν
του Δρ. Βαγγέλη Α. Μπούρμπου
Γεωπόνου ερευνητή οικοτοξικολόγου
Σ
κέφτομαι καθημερινά αυτή τη
μέρα. Τη μέρα που τα παιδιά μας
να μπορούν χωρίς οίκτο και τον
πρέποντα σεβασμό να μας καθίσουν στο «σκαμνί». Να μετατραπούν σε ανελέητους κατήγορους
για τα εγκλήματα που κάνουμε σ
αυτά με την κερδοφρένεια και το
δοξακυνηγητό που μας διαπότισαν
πέρα για πέρα.
Κι η πρώτη κατηγορία που θα
απαγγελθεί θα είναι η χωρίς σύνεση και εν αγνοία τους εγκληματική και με χιλιάδες δηλητήρια
παρέμβαση στην ίδια τη ζωή τους.
Χρησιμοποιούνται χωρίς να ερωτηθούν χιλιάδες τόνοι τοξικών
συνθετικών φυτοπροστατευτικών
προϊόντων (ΦΠ) για να φτιάξουν το
όμορφο αισθητικά συμβατικό μήλο και τομάτα και τον ολοπράσινο
τάπητα του παιδότοπου. Φορτώνουν χωρίς τη θέληση των παιδιών
στην πλάτη τους από την πρώτη
μέρα της γένεσής τους με 1 κιλό
περίπου δραστικές ουσίες παρασιτοκτόνων. Γεμίζουν το νερό και
τον αέρα τους με επικίνδυνες ουσίες, για τις οποίες η φύση δεν διαθέτει
τα μέσα μεταβολισμού τους. Κι ας γνωρίζουν πως στα σχολιόπαιδα οι
ουσίες αυτές είναι 10 φορές πιο τοξικές. Κι ας ξέρουν πως στη μονάδα
βάρους τους ρουφούν 2,5 φορές περισσότερο αέρα. Κι ας είναι γνωστό
πως τα παιδιά δεν έχουν αναπτυγμένη την αυτοπροστασία και «ετοιμοπόλεμο» το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Κι ας έχουν μάθει πως πολλά
ΦΠ είναι βαρύτερα από τον αέρα και περιπλανώνται στη ζώνη του ύψους
του κεφαλιού των παιδιών.
Χτίζουν σπίτια ένα μέτρο πιο πέρα από τα συμβατικά θερμοκήπια, όπου
οι νεφελοψεκασμοί διαχέουν τα δηλητήρια στον αέρα που θέλουν ν αναπνεύσουν. Στήνουν δίπλα στα σχολεία τους, στους προαύλιους χώρους
και στους παιδότοπους συμβατικές γεωργικές επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν επιβλαβείς για την υγεία τους ουσίες. Για του λόγου το αληθές
δεν χρειάζεται μια μικρή βόλτα στα κέντρα καλλιέργειας κηπευτικών σε
θερμοκήπια στον Κουτσουρά,
στα περίχωρα της Ιεράπετρας,
στο Τυμπάκι, στον Πλάτανο και
στην Κουντούρα.
Ενδιαφέρονται να τα προστατεύσουν από τη «φαγούρα» της
κάμπιας των πεύκων λούζοντας
τα με χημικά με μακροχρόνιες
δυσμενείς επιδράσεις στον οργανισμό τους. Κι όλα αυτά με
τη «βούλα» λέει του Νόμου και
για το «καλό» τους. Τι κοινωνική αναλγησία και ματαιότητα κι
αυτή!!!
Ευτυχώς που υπάρχουν και ορισμένα οικολογικά ευαισθητοποιημένα άτομα του Homo sapiens.Κι
ίσως είναι αυτά που αγωνίζονται
για να μη φτάσει ποτέ η μέρα της
κρίσης που σκέφτομαι. Κι ίσως
είναι αυτά που «νιώθουν» τύψη
για το έγκλημα που πάει να κάνει
η γενιά μας στους επίγονους. Καλή ώρα μια «χούφτα» ανθρώπων
στην πρωτεύουσα της πατρίδας
του Πυθαγόρα, στο Βαθύ Σάμου,
που ξεσηκώθηκαν και παλεύουν να σταματήσει
η εγκατάσταση συμβατικής γεωργικής επιχείρησης λίγα μέτρα πιο πέρα από το σχολείο και τον
αυλόγυρό του.
Είναι παρήγορο το γεγονός ότι στην Κουντούρα
Σελίνου ξεκίνησε η ολοκληρωμένη φυτοπροσταστία που αποτελεί τον προθάλαμο της οικολογικής
αντιμετώπισης των φυτοπαράσιτων.
Με το παρόν άρθρο επιχειρείται να έλθουν στο
φως της δημοσιότητας τα αποτελέσματα ερευνών
που έγιναν σε όλο τον κόσμο για τις επιπτώσεις των
ΦΠ στα παιδιά. Κι αυτό γίνεται μπας κι ακουστεί
η σειρήνα κινδύνου που εγκυμονεί η εγκληματική
ΔΗΩ • 25
Κουτσουράς. «πανοραμικό ανακάτεμα» κατοικιών και θερμοκηπίων
Ιεράπετρα:κατοικίες περιβαλλόμενες από θερμοκήπια
κοινωνική αδιαφορία. Μπας και καταλάβουν καμιά φορά οι ανευθυνοϋπεύθυνοι και σταματήσουν αυτό το κακό.
Τα συνθετικά αγροχημικά που χρησιμοποιούνται σήμερα στη συμβατιή
γεωργία δεν είναι άμοιρα παρενεργειών για το περιβάλλον και την υγεία
του ανθρώπου. Πληθώρα δυσάρεστων οικολογικών φαινόμενων οφείλεται
στην καταχρηστική χρήση τους. Αναφέρονται ο ευτροφισμός, ο σεληνιακός
πυθμένας, το βιολογικό κενό, η κόπωση των καλλιεργούμενων εδαφών, η
σιλίκωση της πεδόσφαιρας, η τοξική ομίχλη, η τρύπα της οζονόσφαιρας,
το θερμικό πλήγμα, η τροφοβίωση, η εναλλαγή ασθενειών, η μειωμένη
ευαισθησία των φυτοπαράσιτων, η όξινη βροχή και πολλά άλλα. Είναι πια
γνωστές και καταγεγραμμένες οι επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου,
αφού η ιατρική επιστήμη έχει διανθιστεί με σωρεία από νέους ιατρικούς
όρους. Η ασθένεια ιτάι-ιτάι εξ αιτίας του Καδμίου των λιπασμάτων, η μεθαιμοσφαιριναιμία από την παρουσία νιτρικών στο νερό και στα φυλλώδη
μέρη, η μιναμάτα από τα υδραργυρούχα απολυμαντικά , ο κυκλωπισμός
από τα φθαλιμικά, η μικροφθαλμία από τα βενζιμιδαζολικά αποτελούν
σήμερα αντικείμενο συχνών αναφορών από πολλούς επιστήμονες σε
όλο τον κόσμο. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί η επίδραση των
φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αναπαραγωγή, η καρκινογόνος
δράση της αυθυλενθειουρία των διγειοκαρβαμιδικών και των προϊόντων
του φαινοξικού οξέος και η νευροτοξιότητα των οργανοφωσφορικών.
26 • ΔΗΩ
Δεν είναι τυχαίο που τα παιδιά κατατάσσονται στην
κατηγορία των υψηλού κινδύνου ατόμων. Κι αυτό
γιατί:
•Τα εσωτερικά τους όργανα βρίσκονται ακόμα
σε ανάπτυξη.
•Τρώνε περισσότερο και πίνουν πιο πολύ νερό
σε σχέση με το βάρος του σώματός τους .
•Δεν είναι σε θέση να μεταβολίσουν και να αποβάλουν τα ΦΠ και ιδιαίτερα όταν εισέρχονται
στο σώμα τους ταυτόχρονα περισσότερα από
ένα.
•Βρίσκονται στην κρίσιμη περίοδο κατά την οποίαν μπορεί κάτω από την επίδραση των ΦΠ να
αλλάξει το βιολογικό τους σύστημα.
•Δεν είναι σε θέση να συνειδητοποιήσουν τον
κίνδυνο που τους απειλεί.
•Έχει διαπιστωθεί πως τα βρέφη έχουν μειωμένο σε σχέση με τη μητέρα τους κατά το 1/3 το
ένζυμο paraoxonase 1 (PON1), με το οποίο αποτοξινώνονται τα οργανοφωσφοριά. Η μειωμένη
αυτή περιεκτικότητα συνοδεύει τα παιδιά μέχρι
την ηλικία των 7 ετών.
•Παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στα ΦΠ
που μιμούνται τις ορμόνες και τα ένζυμά τους.
•Η ταχύτητα πολλαπλασιασμού των κυττάρων
κατά την παιδική ηλικία αυξάνει την πιθανότητα
απρόσμενων μεταλλάξεων με την παρουσία των
ΦΠ.
•Τα παιδιά μέσω της εισπνοής, της κατάποσης
και της επαφής με το δέρμα απορροφούν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ΦΠ. Τα προϊόντα αυτά
είναι 10 φορές πιο τοξικά για τα παιδιά από ότι
στα ηλικιωμένα άτομα.
•Πολλά από τα ΦΠ λόγω του μεγαλύτερου βάρους
τους κινούνται στο ύψος της ζώνης αναπνοής
των παιδιών. Κι είναι ό,τι πρέπει να «μπουκάρουν» στον οργανισμό τους με το πρώτο άνοιγμα
του στόματος.
•Το αμυντικό σύστημα των παιδιών δεν είναι ακόμα τελειοποιημένο για να μπορέσει να αναπτύξει
μηχανισμούς αυτοαποτοξίνωσης.
•Η πιθανότητα εμφάνισης μακροχρόνιων δυσμενών επιπτώσεων από τα ΦΠ είναι πολύ μεγάλη
εξαιτίας της μακροβιότητας που έχουν μπροστά
τους τα παιδιά.
Έχει αποδειχθεί σήμερα πως κάθε χρόνο δηλητηριάζονται 1-5 εκατομμύρια παιδιά από ΦΠ σε όλο
τον κόσμο. Από αυτά πολλές χιλιάδες πεθαίνουν.
Οι υπό ανάπτυξη χώρες ενώ ξοδεύουν μόνο το
25% των ΦΠ, έχουν το 99% των θανάτων από
αυτά. Και δεν είναι τυχαίο. Η κακή διατροφή και
το λίγο νερό καθιστούν τα παιδιά περισσότερο ευαίσθητα. Κι είναι λυπηρό γιατί το 2020 θα πεινούν
132 εκατομμύρια παιδιών.
Το 50% της έκθεσης του ανθρώπου στα ΦΠ συγκεντρώνεται στα 5 πρώτα χρόνια. Τα παιδιά ηλικίας
6-11 έχουν τα περισσότερα συσσωρεμένα ΦΠ σε
σχέση με άλλες ηλικίες. Στις ΗΠΑ, που ύστερα από
πιέσεις και διαμαρτυρίες «πήραν» στα σοβαρά την
υπόθεση της προστασίας των παιδιών από τα ΦΠ,
βρήκαν πως πάνω από 25.000 παιδιά με ηλικία 1-5
χρόνια εκτίθενται σε καθημερινή βάση σε ένα συνδυασμό 20 δραστικών ουσιών ΦΠ. Περισσότερο
από 1 εκατομμύριο παιδιά εισάγουν καθημερινά
στον οργανισμό τους 15 ΦΠ. Σε 20 εκατομμύρια
εισέρχονται 8 ΦΠ την ημέρα. Μόνο στο εντομοκτόνο methyl parathion τα παιδιά εκτίθενται πάνω
από 329 φορές.
Περισσότερα από 300.000 παιδιά με την κατανάλωση ενός μήλου εισάγουν στον οργανισμό τους τη
συνιστώμενη δόση χρησιμοποίησης του alar. Κάθε
παιδί με την κατανάλωση ενός μήλου μπορεί να
εισάγει στον οργανισμό του 9 ΦΠ . Στο Αρκάνσας
όλα τα δείγματα ούρων από μια ομάδα 200 περίπου
παιδιών περιείχαν ΦΠ. Σε άλλη μελέτη το 98% των
δειγμάτων ούρων των παιδιών περιείχε μεταβολίτες
του εντομοκτόνου chlorpyrifos.
Οι «θύρες» εισόδου των ΦΠ στον παιδικό οργανισμό είναι πολλές και «πρώτη και καλλίτερη» η
έκθεση της μητέρας κατά την κύηση σε περιβάλλον
στο οποίο χρησιμοποιούνται ΦΠ. Για παράδειγμα διαπιστώθηκε πως το 98,7% των παιδιών που γεννήθηκαν από γονείς που ζούσαν σε περιβάλλον όπου
χρησιμοποιούνταν τα οργανοφωσφορικά έχουν
στον οργανισμό τους υπολείμματα από αυτά τα ΦΠ.
Κι αν είναι μόνο αυτά. Οι μεγάλοι βιοσυσσωρευτικοί
«ταξιδιώτες» των οργανοχλωριωμένων ΦΠ, που έχουν εγκατασταθεί στο
λίπος του μητριού γάλακτος και δεν λένε να «ξεκουμπιστούν», περνούν
στα νεογνά και εγκαθίστανται μόνιμα στον αναπτυσσόμενο οργανισμό
τους. Ένας από αυτούς τους «ταξιδιώτες»το περίφημο DDT και οι εξίσου
τοξικοί μεταβολίτες του, όπως το DDE, δεν ξεχνιούνται με τίποτα. Τα
χορτοκτόνα με βάση το 2,4 D περνούν στα παιδιά μέσω του αίματος και
του γάλακτος. Κι είναι αυτά που «θέρισαν «τους βιετναμέζους», όταν
χρησιμοποιήθηκαν από Αμερικάνους ως αποφυλλωτικά στον πόλεμο του
Βιετνάμ. Είναι αυτά που συντελούν, ώστε σήμερα το 12% των παιδιών
των Βιετναμέζων , αλλά και των Αμερικανών πιλότων που τα έριξαν, να
γεννιούνται με γενετικές παραμορφώσεις. Στην Καλλιφόρνια μητέρες που
ζούσαν σε περιβάλλον που δέχτηκε τα οργανοχλωριωμένα endosulfan
και dicofol γέννησαν παιδιά που κατά 28% ήταν αυτιστικά.
Βασική πηγή εισόδου των ΦΠ προϊόντων είναι και η κατάποση , καθώς
και τα συμβατικά τρόφιμα που χρησιμοποιούνται στη διατροφή τους.
Εδώ γίνεται το μεγάλο έγκλημα της σημερινής κοινωνίας σε βάρος των
επιγόνων της. Τα αυθαίρετα ανώτατα επιτρεπτά όρια που βγήκαν από
επιδημιολογικές έρευνες σε επαγγελματικούς πληθυσμούς ή σε πειραματόζωα μετακυλιούνται και στα παιδιά, όπου η μεγαλύτερη ευαισθησία
τους είναι πέρα για πέρα αποδεδειγμένη. Ούτε καν γίνεται λόγος αν τα
παιδιά για πολλά χρόνια εισάγουν στον οργανισμό τους με τα τρόφιμα
βιοσυσωρευτικά ΦΠ, που μία ωραία πρωία θα ξεπεράσουν τα όρια αυτά.
Το 2,4 D μπορεί εισερχόμενο στο οργανισμό των παιδιών να παραμείνει
για ένα χρόνο.
Δεν υπολογίζουν καθόλου πως είναι δύσκολο να μελετήσει κανείς τα
αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης των τοξικών αυτών ουσιών που κατά πλειάδα μπαίνουν στον παιδικό οργανισμό. Στα φρούτα που τρώμε
και που προέρχονται από τη συμβατική γεωργία κανείς δεν ξέρει πόσα
ΦΠ εμπεριέχονται .Το 2008 ύστερα από αναλύσεις σε σταφύλια σε 10
ΔΗΩ • 27
δείγματα βρέθηκαν σε όλα υπολείμματα κάτω από
τα ανώτατα επιτρεπτά όρια. Και όχι από ένα ΦΠ,
αλλά από 7. «Ε και»; θα διερωτηθεί ο γονιός με
τον ωχαδερφισμό που τον διέπει. «Σε όλα τα δείγματα τα υπολείμματα ήταν κάτω από τα ανώτερα
επιτρεπτά όρια» θα μονολογήσει. Για τα παιδιά που
έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία; «Ου αυτά έχουν
μπροστά τους ολόκληρη ζωή να αποτοξινωθούν»
θα ανταπαντήσει και θα γυρίσει από το άλλο πλευρό να συνεχίσει να βαυκαλίζεται στην κούνια της
καθημερινότητας.
Άλλη πηγή έκθεσης των παιδιών είναι και η άμεση επαφή με τα ΦΠ που έχουν «κατακάτσει» στο
έδαφος. Το παιδί ασυνείδητα παίζει με τα χώματα.
Κυλιέται στο συμβατικό χλοοτάπητα. Το ευαίσθητο
δέρμα του έρχεται σε επαφή με πολλά ΦΠ.
Κατοικία στην Κουντούρα δίπλα στα θερμοκήπια.
Θερμοκήπιο στη Σάμο
Αυτό όμως που δεν θέλει να καταλάβει σήμερα η
κοινωνία είναι η τοξική ομίχλη από ΦΠ προϊόντα
που με τη βοήθεια του ανέμου μεταφέρεται σε
μεγάλες αποστάσεις. Τα βαρύτερα , όπως αναφέρθηκε, κινούνται στο ύψος της ζώνης αναπνοής
των παιδιών. Τα σχολιόπαιδα παίζουν στην αυλή
του σχολείου τους , τρέχουν, κοντανασαίνουν.
Ένα « τσουνάμι» από ΦΠ εισέρχονται στο σώμα
τους. Όσο πιο κοντά είναι η πηγή διάχυσης των
ΦΠ, ή, τόσο η πυκνότητα της τοξικής ομίχλης είναι μεγαλύτερη. Κι όσο η φορά του ανέμου είναι
προς τη μεριά του παιδότοπου ή του σχολείου
και υπάρχουν φυσικοί κτηριακοί ανεμοφράχτες,
τόσο μεγαλώνει η διάρκεια παραμονής της τοξικής
ομίχλης παραμένει αμετακίνητη. Σε σπίτια και σε
σχολεία που στο περιβάλλον τους δεν έγινε χρήση ΦΠ ο αέρας βρέθηκε να έχει 5 διαφορετικές
δραστικές ουσίες. Ποιος μπορεί να αναλογιστεί τί
θα περιέχει ο αέρας στον οποίο το ψεκαστικό νέφος διαχέεται αυτούσιο; Τα σχολιόπαιδα περνούν
τον περισσότερο χρόνο στις τάξεις τους και στον
αυλόγυρό τους. Αν στο χώρο αυτό και μάλιστα
«κολλητά» εγκαθίστανται συμβατικές γεωργικές
επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν ΦΠ αυτό είναι
ολέθριο και εγκληματικό. Είναι αρκετή η έκθεσή
τους στα ΦΠ από τις άλλες πηγές. Ας μη «στουπώνουμε» τον ευαίσθητο οργανισμό τους και με
αέρα μολυσμένο.
Σε άλλες χώρες καταγράφονται αναλυτικά οι δηλητηριάσεις από ΦΠ σε μαθητές και δασκάλους
προκειμένου να παρθούν τα απαραίτητα μέτρα.
Αναφέρονται μάλιστα περιπτώσεις δηλητηριάσεων
από ΦΠ που προέρχονταν από πολύ μακρινές αποστάσεις. Γίνεται επίσης προσπάθεια να αλλαχτούν
τα πρότυπα και να καθοριστούν άλλα ανώτατα
όρια για τα παιδιά.
Διαμαρτυρία στο Βαθύ Σάμου κοντά σε νηπιαγωγείο.
28 • ΔΗΩ
Κι όλα αυτά γιατί τα ΦΠ δεν δρουν μόνο στο στόχο
για τον οποίο χρησιμοποιούνται. Με τη εφαρμογή
τους εκδηλώνεται μια σειρά από παρενέργειες
και ιδιαίτερα στα παιδιά. Μέρα με τη μέρα ανακαλύπτονται οι δευτερεύουσες επιδράσεις τους και
πολλά αποσύρονται. Το έργο τους όμως τόσο της
άμεσης τοξικότητας όσο και της μακροχρόνιας
επίδρασης το έχουν επιτελέσει. Η αναφορά κατά
συνέπεια στο πανόραμα των παρενεργειών των
ΦΠ στα παιδιά επιβάλλεται για νουθετήσει την
κοινωνία να πάρει τα απαραίτητα μέτρα και τις
σχετικές αποφάσεις.
•Διαπιστώθηκε λοιπόν πως το ενδοκρινικό σύστημα των παιδιών είναι το πιο ευάλωτο στα ΦΠ.
Πολλά από αυτά «μπλοκάρουν» τον υποδοχέα
των ορμονών και άλλα « αποπροσανατολίζουν»
τον οργανισμό μιμούμενα τον ορμονικό ρόλο.
•Ευαίσθητο είναι επίσης το αναπαραγωγικό, το
νευρικό, το αναπνευστικό και ανοσοποιητικό
σύστημα των παιδιών.
•Η υπογονιμότητα, η διαταραχή του περιοδικού
κύκλου των γυναικών, οι αποβολές, η θνησιμότητα βρεφών έχουν σχέση και με την έκθεση
των γυναικών σε ΦΠ.
•Ανάλογη σχέση έχει και η εκδήλωση στα νεογέννητα της κρυψορχίας, του υποσπαδία, των ανατομικών ανωμαλιών και του λυκοστόματος.
•Εξαιτίας των ΦΠ μπορούν να παρουσιαστούν
κόπωση, ίλιγγοι, απώλεια ισορροπίας, εμετοί,
ναυτία, αναπνευστικά προβλήματα, και νευροτοξικώσεις.
•Ορισμένες δυσάρεστες επιπτώσεις δεν φαίνονται
αμέσως. Τα παιδιά που ζουν σε περιβάλλοντα με
αγροχημικά μπορεί να παρουσιάσουν λευχαιμία,
καρκίνο στον εγκέφαλο και σάρκωμα μαλακού
ιστού.
•Ακόμα με την κατάλυση του αμυντικού συστήματος που επιφέρουν ορισμένα ΦΠ μπορεί να
καταστήσουν τα παιδιά ευαίσθητα και σε άλλες
μορφές καρκίνου.
•Η έκθεση σε ορισμένα χορτοκτόνα και μυκητοκτόνα και ιδιαίτερα στο χορτοκτόνο mecoprop
(MCPP) βρέθηκε να προκαλεί την αρρώστια του
NHL (non-Hodgkin’s lymphoma).
•Όσα παιδιά εκτίθενται στο χορτοκτόνο glyphosate
είναι 2.7 φορές περισσότερο ευαίσθητα να αναπτύξουν την ασθένεια NHL.
•Οι 75 απο τις 99 μελέτες που έγιναν βρίσκουν
ευθεία συσχέτιση της ασθένειας ΝHL με τα
ΦΠ.
•Άλλες μελέτες έδειξαν πως το glyphosate είναι
μεταλλαξιογόνο ακόμα και στις πιο χαμηλές
συγκεντρώσεις.
•Τα παιδιά που γενιούνται από μητέρες που έζησαν σε περιβάλλον με ΦΠ ήταν 2 φορές περισσότερο ευαίσθητα στην εκδήλωση οξείας
λευχαιμίας, και NHL.
•Στον Καναδά δείχτηκε πως τα αγόρια σε παρόμοιες εκθέσεις είναι περισσότερο ευαίσθητα
στην εμφάνιση καρκίνου, άσθματος, διαταραχών
στη μάθηση και στη συμπεριφορά, ανωμαλιών
στη γένεση και του ορχικού συνδρόμου TDS (
tesτιcular dysgenesis syndrome).
•Τα παιδιά που εκτίθενται από τη γένεσή τους σε ορισμένα χορτοκτόνα
και εντομοκτόνα είναι 4,5 και 2,5 φορές πιο ευαίσθητα αντίστοιχα στην
εκδήλωση άσθματος.
•1 στα 6 παιδιά που μεγαλώνουν σε περιοχές που χρησιμοποιούνται ΦΠ
παρουσιάζει διαταραχή στη μάθηση και στη συμπεριφορά, ασυνήθιστη
συναισθηματική συμπεριφορά, επιθετικότητα, περιορισμό της μνήμης
και της επιδεξιότητας και ζημιά στο ανοσοποιητικό σύστημα.
•Η νευροτοξική επίδραση που έχουν ορισμένα ΦΠ έχει ως συνέπεια
την εκδήλωση στα παιδιά διανοητικής υστέρησης.
•Βρέθηκε πως παιδιά γονέων που χρησιμοποίησαν glyphosate παρουσιάζουν συχνότερα φαινόμενα απόσπασης προσοχής και υπερευαισθησία.
•Οι υψηλές συγκεντρώσεις σε 2,4 D, carbaryl και permethrin θεωρήθηκαν ως βασική αιτία για την εκδήλωση του καρκίνου στο παχύ έντερο,
στον προστάτη ,στα πνευμόνια και στο στήθος.
•Τα ΦΠ προϊόντα φαίνεται πως έχουν σχέση με την εκδήλωση νευροβλαστώματος, του καρκίνου Wilms, του σαρκώματος Ewing και του
NHL.
• Σε άλλη μελέτη η μακροχρόνια έκθεση των παιδιών σε φυτοφάρμακα
μπορεί να προκαλέσει διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης, προσανατολισμού, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, σύγχυση, κεφαλαλγία,
διαταραχές λόγου, εφιάλτες και υπνοβασία.
Δεν χρειάζεται να καταγραφούν άλλα παραδείγματα για να πειστούν οι
«άπιστοι Θωμάδες» για το έγκλημα που κάνουμε στα ίδια μας τα «βλαστάρια», τα παιδιά μας. Τα θυσιάζουμε στο βωμό της ευρωκέρδειας και της
δοξομανίας και κάποτε θα μα κατηγορήσουν για την εγκληματική αυτή
πράξη. « Τα παιδιά μας είναι λουλούδια μα δεν ζουν με φυτοφάρμακα»
διαλαλούν οι γονείς στο Βαθύ της Σάμου διαμαρτυρόμενοι για την εγκατάσταση κολλητά με το νηπιακό σταθμό συμβατικής γεωργικής επιχείρησης.
Κι έχουν απόλυτα δίκαιο. «Τα παιδιά μας, θα μας κατηγορήσουν» ( Nos
enfants nous accuseront) είναι ο τίτλος της ταινίας του Jean –Paul Jaud
που πραγματεύεται τις επιδράσεις των ΦΠ στα παιδιά. Κι αυτό πρέπει να
το αποφύγουμε. Και μπορούμε.
Αρκεί να πρυτανεύσει η λογική και η οικολογική ευαισθησία και να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας. Πολιτεία και πολίτες. Κι ας δώσουμε το
καλό παράδειγμα απαλλάσσοντας τα παιδιά από την τοξική ομίχλη, που
ορισμένες απαράδεκτες ενέργειες πάνε να «φορτώσουν» στο σχολικό τους
περιβάλλον. Αυτό το γεγονός μπορεί να αποτελέσει την απαρχή για ένα
μεγάλο στόχο. Να προχωρήσει ακόμα περισσότερο η οικολογική γεωργία,
που όχι μόνο παράγει ποιοτικά ανώτερα προϊόντα και απαλλαγμένα από
τα ΦΠ, αλλά αποτρέπει επιπλέον το φαινόμενο της τοξικής ομίχλης και
βοηθάει την αποτοξίνωση του οργανισμού των παιδιών. Είναι η μόνη λύση
για να προστατεύσουμε τα παιδιά από τις δυσμενείς επιδράσεις των ΦΠ.
Η σημερινή κυβέρνηση που έχει ως κεντρικό στόχο την πράσινη ανάπτυξη
πρέπει να καταλάβει πως η αγροτική ανάπτυξη περνάει υποχρεωτικά από
την οικολογική γεωργία.
ΔΗΩ • 29
ΜΙΑ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
διατροφική ποιότητα και ασφάλεια
των βιολογικών τροφίμων
του Denis Lairon
Μετάφραση: Ελπίδα Βάγια – Επιμέλεια: Ελευθερία Γεωργιάδη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ασφάλεια των τροφίμων, η διατροφική ποιότητα και η ασφάλεια,
διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό σε ολόκληρο τον κόσμο. Η επίτευξη
αυτών των τριών στόχων είναι μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις για το μέλλον. Μέχρι σήμερα, οι βιομηχανικές μέθοδοι
παραγωγής κατέδειξαν με σαφήνεια σοβαρούς περιορισμούς,
όπως είναι η παγκόσμια μόλυνση της τροφικής αλυσίδας και του
νερού από κατάλοιπα φυτοφαρμάκων, καθώς και τα μειωμένα
θρεπτικά συστατικά μέσω της εντατικής παραγωγής ή και μεταποίησης χαμηλού κόστους τροφίμων. Στα πλαίσια παρόμοιων
δημοσιεύσεων, η Γαλλική Υπηρεσία Ασφάλειας των Τροφίμων
(AFSSA), διεξήγαγε, υπό την δική μου καθοδήγηση, μια πλήρως ενημερωμένη και κριτική αξιολόγηση της διατροφικής και
υγειονομικής ποιότητας των βιολογικών τροφίμων. Η παρούσα
ανασκόπηση βασίζεται στην έκθεση της AFSSA και σε πρόσφατα
δημοσιευμένες μελέτες. Τα βασικά σημεία της είναι τα εξής:
1. Τα βιολογικά φυτικά προϊόντα περιέχουν περισσότερη ξηρά
ουσία και μέταλλα (Fe, Mg) και περιέχουν περισσότερα αντιοξειδωτικά ιχνοστοιχεία, όπως φαινόλες και σαλικυλικό οξύ.
2.Τα βιολογικά ζωικά προϊόντα περιέχουν περισσότερα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
3.Τα στοιχεία σχετικά με τα επίπεδα σε υδατάνθρακες, πρωτεΐνες
και βιταμίνες είναι ανεπαρκώς τεκμηριωμένα.
4.Το 94 έως το 100% των βιολογικών τροφίμων δεν περιέχει
καθόλου κατάλοιπα φυτοφαρμάκων.
5.Τα οργανικά λαχανικά περιέχουν πολύ λιγότερα νιτρικά άλατα,
περίπου 50% λιγότερο και
6.Τα οργανικά δημητριακά περιέχουν συνολικά παρόμοια επίπεδα
μυκοτοξινών με τα συμβατικά.
Έτσι, τα βιολογικά γεωργικά συστήματα έχουν ήδη αποδείξει
ότι είναι σε θέση να παράγουν τρόφιμα με υψηλά πρότυπα ποιότητας. Προτείνω επίσης βελτιώσεις της βιολογικής παραγωγής
για την επίτευξη βιώσιμης παραγωγής τροφίμων για ανθρώπινη
κατανάλωση στο μέλλον.
30 • ΔΗΩ
Ενώ η μαζική παραγωγή τροφίμων επιτεύχθηκε
στις βιομηχανικές χώρες κατά τη διάρκεια του
εικοστού αιώνα, οι περιορισμοί αυτού του εντατικού
συστήματος παραγωγής έχουν επισημανθεί εδώ
και δεκαετίες από οικολόγους, πολυάριθμους γεωπόνους, διαιτολόγους και γιατρούς. Εν συντομία,
μεγάλη ανησυχία προκαλεί η υψηλή κατανάλωση
σε ενέργεια και χημικές εισροές, η μόλυνση της
τροφικής αλυσίδας και των υδάτων σε όλο τον
κόσμο από τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων και νιτρικών αλάτων, καθώς και τη μειωμένη γεύση και
τα μειωμένα θρεπτικά συστατικά που προσλαμβάνονται λόγω της εντατικοποίησης της παραγωγής
και μεταποίησης τροφίμων με χαμηλό κόστος.
Μόλις πρόσφατα άρχισε να ευαισθητοποιείται η
κοινή γνώμη για την προστασία του περιβάλλοντος
και την ασφάλεια των τροφίμων, με αποτέλεσμα
να αυξάνεται η ζήτηση για οικολογικά τρόφιμα
(El-Hage Scialabba, 2007; Niggli et al., 2007). Στις
αναπτυσσόμενες χώρες, η ανησυχία επικεντρώνεται στον κατάλληλο τρόπο για την εξασφάλιση της
ασφάλειας των τροφίμων στο παρόν και το μέλλον, στον αριθμό των υποσιτιζόμενων ανθρώπων
που πλησιάζει το ένα δισεκατομμύριο παγκοσμίως
χωρίς να εμφανίζει πτωτική τάση για την επόμενη
δεκαετία (FAO, http://www.fao.org). Σε παγκόσμια
κλίμακα, τονίζεται όλο και περισσότερο η σχέση
μεταξύ τροφίμων, διατροφής και υγείας (WHO,
2004; WCRF, 2007).
Στην πραγματικότητα, η διατροφική και τοξικολογική αξία των τροφίμων που παράγονται σύμφωνα
με τις μεθόδους της οικολογικής γεωργίας αποτελεί θέμα ενδιαφέροντος και συζήτησης εδώ και
καιρό. Παρά τη σημασία του θέματος αυτού για
την ευημερία του ανθρώπου, οι σχετικές μελέτες
που έχουν πραγματοποιηθεί είναι περιορισμένες
σε αριθμό, λόγω της γενικής έλλειψης σεβασμού
απέναντι στις εναλλακτικές και βιώσιμες μεθόδους παραγωγής τροφίμων στο παρελθόν. Τις
τελευταίες δεκαετίες, πολλοί ερευνητές έχουν
διεξάγει και δημοσιεύσει εργασίες επισκόπησης
βιβλιογραφίας στον τομέα αυτό (Schuphan, 1974;
Finesilver et al., 1989; Lairon et al., 1984a; Woëse
et al., 1997; Worthington, 1998; Food Standards
Agency, 2000; Soil Association, 2001; Brandt
and Mölgaard, 2001; Bourn and Prescott, 2002).
Η αναφορά της AFSSA δημοσιεύθηκε το 2003
(AFSSA, 2003) και ακολούθησαν ορισμένες πιο
πρόσφατες μελέτες (Magkos et al., 2006;Winter
and Davis, 2006; Rembialkowska, 2007). Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι αξιολογήσεις αυτές
χρησιμοποιούν δεδομένα από πρωτότυπες μελέτες
ή προηγούμενες αξιολογήσεις άλλων μελετών
χωρίς να εξετάζουν πραγματικά την ποιότητα των
δεδομένων. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν
μπορεί να διαφέρουν κάπως, αλλά γενικά τονίζουν
τα οφέλη της βιολογικής γεωργίας.
Το 2001, η Γαλλική Υπηρεσία Ασφάλειας των Τροφίμων (Agence Française de Sécurité des Aliments
(AFSSA), http:// www.afssa.fr) έθεσε ως στόχο την
υλοποίηση μιας διεξοδικής και κριτικής αξιολόγησης της διατροφικής και υγειονομικής ποιότητας
των βιολογικών τροφίμων. Για το σκοπό αυτό,
ορίστηκε εξειδικευμένη ομάδα εργασίας υπό τον
συντονισμό μου. Στόχος μας ήταν να επιτευχθούν
τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας κατά τη διάρκεια της αξιολόγησής μας.
Ορίσαμε ως εκ τούτου κριτήρια ενσωμάτωσης και αποκλεισμού για χρήση
πρωτότυπων δημοσιεύσεων. Εν συντομία, τα επιλεγμένα έγγραφα έπρεπε
να αφορούν σαφώς προσδιορισμένες και πιστοποιημένες βιολογικές γεωργικές πρακτικές, και να περιλαμβάνουν τις απαραίτητες πληροφορίες
σχετικά με το σχεδιασμό και την παρακολούθηση, την εγκυρότητα των
μετρήσεων των παραμέτρων, και κατάλληλες δειγματοληψίες και στατιστικές αναλύσεις. Μετά από περισσότερο από δύο χρόνια εργασίας με
περίπου 50 εμπειρογνώμονες από όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης και της βιολογικής γεωργίας, η τελική έκθεση εκδόθηκε στη γαλλική
γλώσσα το 2003 (AFSSA, 2003). Το παρόν έγγραφο αναθεώρησης είναι
μια περίληψη της έκθεσης αυτής, συμπεριλαμβάνοντας κάποια τελευταία
στοιχεία και ορισμένες πιο προσωπικές προτάσεις.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η βιολογική γεωργία ορίζεται από τον κανονισμό
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ειδικά για την Γαλλία ισχύει και η εθνική
ρύθμιση της ζωικής παραγωγής. Συνοπτικά, τα κύρια χαρακτηριστικά
του συστήματος βιολογικής γεωργίας είναι ο σεβασμός για το περιβάλλον και τα ζώα, η προώθηση της αειφόρου καλλιεργητικής μεθόδου, η
αποφυγή των χημικών λιπασμάτων και επιβλαβών μέσων φυτοπροστασίας, η παραγωγή υψηλής ποιότητας τροφίμων και η χρήση μη γενετικά
τροποποιημένων καλλιεργειών.
Η παρούσα αξιολόγηση περιορίζεται εκ των πραγμάτων από τον ανεπαρκή
αριθμό των μελετών που δημοσιεύονται σε αυτό τον τομέα. Για ορισμένες
διαστάσεις του θέματος, οι διαθέσιμες μελέτες επιτρέπουν να αποκαλυφθεί
κάποια τάση ή συμπέρασμα. Σε άλλες περιπτώσεις, οι πληροφορίες είναι
τόσο περιορισμένες που εμποδίζουν κάθε ορθή εκτίμηση.
Στο πρώτο μέρος της παρούσας αναθεώρησης, η διατροφική αξία των
βιολογικών τροφίμων περιγράφεται συγκριτικά με εκείνη των συμβατικών
τροφίμων. Αυτό περιλαμβάνει και την περιεκτικότητα των φρούτων και
ΔΗΩ • 31
των λαχανικών σε ξηρά ουσία, τα θρεπτικά συστατικά, τα μέταλλα και τις
βιταμίνες σε διάφορα είδη τροφής, και τα φυτικά μικροσυστατικά, ιδίως
τα αντιοξειδωτικά. Το δεύτερο μέρος αφορά τις υγειονομικές ιδιότητες
των βιολογικών τροφίμων, αναφέροντας τις μολύνσεις από παθογόνους
μικροοργανισμούς, τις φυτοχημικές προσμίξεις ή μυκοτοξίνες, και τα επίπεδα νιτρικών αλάτων. Στο τελευταίο μέρος της παρούσας παρουσιάζονται
τα συμπεράσματα, μέσα από συζήτηση των ευρημάτων στα πλαίσια της
αειφόρου γεωργικής ανάπτυξης, και γίνονται συγκεκριμένες προτάσεις
για την περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων.
ΔιατροφικΗ ποιΟτητα των ΒιολογικΩν ΤροφΙμων
Περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία
Τα διαθέσιμα στοιχεία αφορούν κυρίως τα λαχανικά και τα φρούτα.
Για τα φυλλώδη λαχανικά, καθώς και τα λαχανικά ρίζας και κονδύλων,
διαπιστώθηκε ότι τα βιολογικά προϊόντα τείνουν να έχουν μεγαλύτερη
περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία, ενώ δεν έχει εντοπιστεί σημαντική διαφορά
σε οπωροκηπευτικά και φρούτα (Woëse et al., 1997; Bourn καιPrescott,
2002; AFSSA, 2003).
Περιεκτικότητα σε μακροθρεπτικά συστατικά
Τα δεδομένα σχετικά με τα επίπεδα αμύλου και υδατανθράκων στα βιολογικά τρόφιμα είναι πολύ περιορισμένα για να επιτρέψουν οποιοδήποτε
συμπέρασμα.
Για τα επίπεδα πρωτεΐνης, έχει αναφερθεί ότι τα δημητριακά βιολογικής
καλλιέργειας, ιδίως το σιτάρι, μπορεί να έχουν παρόμοια επίπεδα πρωτεΐνης με τα συμβατικά (Shier et al., 1984), αλλά γενικά έχουν κάπως χαμηλότερα επίπεδα (Woëse et al., 1997). Παρ ‘όλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί
ότι οι ποικιλίες που επιλέγονται από παραγωγούς βιολογικών προϊόντων
έχουν κατά κύριο λόγο υψηλά επίπεδα πρωτεΐνης (π.χ. για αρτοποιία)
και ότι οι βελτιωμένες πρακτικές λίπανσης μπορούν να διατηρήσουν
την περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη σε εύλογα υψηλά επίπεδα. Επιπλέον,
έχει διαπιστωθεί αύξηση της λυσίνης κατά 25-30% στο βιολογικό σιτάρι
(Wolfson and Shearer, 1981; Brandt and al., 2000). Συγκριτικές μελέτες
που έχουν διεξαχθεί σχετικά με τα αβγά κότας (Kouba, 2002) και το νωπό
γάλα αγελάδας (Toledo et al., 2002) δεν έδειξαν αξιοσημείωτη διαφορά
στα επίπεδα πρωτεΐνης.
Όσον αφορά τα λιπίδια, λίγες μελέτες έχουν συγκρίνει τη συνολική περιεκτικότητα των λιπιδίων στο κρέας του μοσχαριού, του χοιρινού ή του
κοτόπουλου (Pastsshenko et al., 2000: Hansson et al., 2000; Hönikel, 1998;
Fischer, 2001; Castelliniet al., 2002). Αναγνωρίζεται ότι το κρέας από τις
αγελάδες και τα πρόβατα περιέχει λιγότερο λίπος, όταν τα ζώα τρέφονται
με χόρτο, αντί για συμπυκνωμένες ζωοτροφές. Σε αυτό το πλαίσιο, μια
μελέτη που διεξήχθη στη Σουηδία έδειξε ότι οι βιολογικές αγελάδες έχουν
περισσότερο άπαχο κρέας από τις συμβατικές (Hansson et al., 2000).
Το εύρημα αυτό δεν διαπιστώθηκε για τους χοίρους (Sundrum et al.,
2000). Ως προς την ποιότητα του κρέατος, η διατροφή των αγελάδων με
χόρτο έχει ως αποτέλεσμα να διαπιστώνεται στο μυϊκό σύστημα του ζώου
τέσσερις φορές υψηλότερη περιεκτικότητα λινολεϊκού οξέος, το οποίο
είναι ένα απαραίτητο λιπαρό οξύ της σειράς n-3, με ταυτόχρονη μείωση
του ελαϊκού και λινελαϊκού οξέος (Nuernberg et al.,2002). Το κρέας που
προέρχεται από αγελάδες βιολογικής καλλιέργειας έχει περισσότερα
πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (Pastsshenko et al., 2000). Οι Castellini et
al.(2002) έδειξαν ότι τα κοτόπουλα ίδιας ποικιλίας τα οποία εκτρέφονται
με βιολογικό τρόπο παράγουν κρέας που περιέχει δύο έως τρεις φορές
32 • ΔΗΩ
λιγότερο κοιλιακό λίπος με 2-3 λιγότερα λιπαρά
στο στήθος και 1,8 φορές λιγότερο λίπος στο πόδι.
Επιπλέον, η περιεκτικότητα σε λιπαρά οξέα n-3
στο στήθος είναι σημαντικά υψηλότερη, ενώ δεν
διαπιστώνεται σημαντική διαφορά στα κορεσμένα
λιπαρά οξέα
Το συνολικό λίπος του γάλακτος δεν είναι επιδεικνύει σημαντικές διαφορές, ενώ ορισμένες μελέτες
τονίζουν τα υψηλότερα επίπεδα σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (Lund, 1991). Είναι σαφές ότι η
διατροφή των αγελάδων αποτελεί καθοριστικό
παράγοντα για τα επίπεδα λιπαρών οξέων στους
ιστούς και το γάλα, καθώς η βοσκή ή η κατάποση
διαμορφώνουν τα επίπεδα των πολυακόρεστων
λιπαρών οξέων, αλλά και των trans λιπαρών οξέων
και του συζευγμένου λινελαϊκού οξέος (Ferlay et
al., 2006).
Μια μόνο μελέτη έδειξε ότι το βιολογικό παρθένο
ελαιόλαδο έχει υψηλότερο επίπεδο ελαϊκού οξέος
(Gutierrez et al., 1999).
Περιεκτικότητα σε ορυκτά στοιχεία
Τα πιο σημαντικά ορυκτά στοιχεία είναι το ασβέστιο (Ca), το μαγνήσιο (Mg), το κάλιο (K), ο σίδηρος (Fe), ο ψευδάργυρος (Zn), ο χαλκός (Cu), το
μαγγάνιο (Mn), το σελήνιο (Se) και το ιώδιο (I).Ο
Φώσφορος(P) και το Νάτριο (Na) γενικά βρίσκονται
σε επαρκή ποσότητα.
Φρούτα και λαχανικά. 22 επιστημονικές δημοσιεύσεις εξετάστηκαν στα πλαίσια της έκθεσης της
AFSSA (2003). Όσον αφορά τα φρούτα, ιδιαίτερα
τα μήλα, αξίζει να σημειωθεί ότι η σύσταση σε
ορυκτά στοιχεία δεν μεταβάλλεται αισθητά από το
σύστημα παραγωγής. Όσον αφορά τα λαχανικά
(πατάτα, καρότο, παντζάρι, μαρούλι, λάχανο, πράσα, γογγύλια, κρεμμύδι, σελινόριζα και ντομάτα),
έχει διαπιστωθεί τάση για υψηλότερα επίπεδα σιδήρου και μαγνησίου σε φρέσκα βιολογικά τρόφιμα,
χωρίς άλλη σημαντική διαφορά.
Σιτηρά. Από δύο μακροπρόθεσμες έρευνες λίπανσης, φαίνεται ότι η σύνθεση των σιτηρών σε
ορυκτά στοιχεία (P, K, Ca, Mg, Mn, Zn, Fe, Cu και
Cr) δεν επηρεάζεται εμφανώς από το σύστημα
καλλιέργειας (Miller and Dema, 1958; Morel et al.,
1984). Μια άλλη μελέτη έδειξε τάση για υψηλότερα
επίπεδα Ca, Cu και Zn στο οργανικό κριθάρι (Alföldi
et al.,1996), χωρίς άλλη σημαντική διαφορά. Σε
πρόσφατη έρευνα αξιολόγησης (Rembialkowska,
2007), υπολογίστηκε ότι οι βιολογικές καλλιέργειες
περιέχουν συνολικά 21% περισσότερο σίδηρο και
29% περισσότερο μαγνήσιο από τις αντίστοιχες
συμβατικές.
Ζωικά προϊόντα. Οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι
πολύ περιορισμένες. Για το γάλα, η αξιολόγηση
τριών διαφορετικών μελετών δεν αποκαλύπτει
σημαντική διαφορά με βάση το σύστημα εκτροφής. Το ίδιο συμπέρασμα εξάγουν οι Woëse et
al. (1997), από τέσσερις συγκριτικές μελέτες που
έχουν διεξαχθεί σχετικά με το κρέας. Ωστόσο,
έχει σαφώς αποδειχθεί ότι τα κοτόπουλα που καλλιεργούνται σε ανοιχτό χώρο αντί για στεγασμένο
επιδεικνύουν κάπως υψηλότερα επίπεδα σιδήρου
(Al Castellini et al., 2002).
Περιεκτικότητα σε βιταμίνες
Οι μελέτες που αναφέρονται σε ποσοστά βιταμίνης
περιορίζονται σε ορισμένα φρούτα, στα λαχανικά και στα αυγά. Όσον αφορά τις υδατοδιαλυτές
βιταμίνες, η πιο μελετημένη βιταμίνη είναι η C
(ασκορβικό οξύ), μια βασική βιταμίνη, για την οποία
συνιστάται υψηλότερη ημερήσια πρόσληψη. Μελέτες που έχουν διεξαχθεί για την πατάτα (Fischer
and Richter, 1986; Kolbe et al., 1995), την τομάτα
(Pither and Hall,1990, Caris-Veyrat et al., 2004),
την σελινόριζα (Leclerc et al., 1991) και το λάχανο
διαπίστωσαν υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης C στα
προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας. Αντίθετα, δεν
παρατηρήθηκε διαφορά σε μελέτες για το πράσο,
το καρότο ή το παντζάρι. Μια μελέτη για το μήλο
επίσης δεν έδειξε καμία διαφορά (Weibel et al.,
2000). Όσον αφορά τα επίπεδα των βιταμινών Β1
και Β2, τα διαθέσιμα δεδομένα είναι ελάχιστα, και
δεν επιτρέπουν την εξαγωγή συμπερασμάτων.
Ορισμένες μελέτες αναφέρονται στις λιποδιαλυτές βιταμίνες και τα καροτενοειδή. Μία μελέτη
διαπίστωση υψηλότερα ποσοστά βιταμίνης Ε στο
βιολογικό ελαιόλαδο (Gutierrez et al., 1999). Σύμφωνα με μια συγκριτική μελέτη των Woëse et al.
(1997) για 27 μελέτες που ανέφεραν τα επίπεδα
καροτίνης β στα λαχανικά, δεν διαπιστώθηκαν
σημαντικές διαφορές μεταξύ βιολογικών και συμβατικών προϊόντων. Οι Brandt και Mölgaard (2001)
αναφέρουν θετική σχέση μεταξύ της λίπανσης με
άζωτο και των επιπέδων καροτίνης β στα καρότα,
ενώ πρόσφατη μελέτη εμφάνισε υψηλότερα ποσοστά καροτίνης β στις βιολογικές τομάτες, σε
σχέση με τις συμβατικές (Caris-Veyrat et al.,2004).
Μια άλλη μελέτη, (Martin et al., 2002) έδειξε ότι
η πλούσια σε χόρτο διατροφή οδηγεί σε γάλα με
υψηλότερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη Ε και καροτίνη β, σε σύγκριση με την διατροφή με ενσίρωμα
καλαμποκιού ή συμπυκνωμένες ζωοτροφές.
έχουν δραστική ρυθμιστική επίδραση σε κυτταρικό επίπεδο και επομένως
εμπλέκονται στην πρόληψη ορισμένων ασθενειών όπως είναι ο καρκίνος,
χρόνιες φλεγμονές και άλλες παθήσεις. Ορισμένες από αυτές είναι φυτοαλεξίνες και παράγονται από τα φυτά ως αντίδραση σε εξωτερικούς
παράγονες, όπως είναι η μυκητίαση. Αν και το επίπεδο των ουσιών αυτών
στα φυτά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η ποικιλία, η
ωριμότητα, το φως ή η θερμοκρασία, ορισμένες μελέτες συγκρίνουν τα
επίπεδα ορισμένων μικροενώσεων σε φρούτα ή λαχανικά, ανάλογα με
τον τρόπο καλλιέργειας. Για τις φαινόλες και τις πολυφαινόλες, η πλειοψηφία των μελετών έδειξε υψηλότερα επίπεδα σε βιολογικά τρόφιμα,
για παράδειγμα στο μήλο (Lucarini et al., 1999), το ροδάκινο (Carbonaro
et al.,2002), το αχλάδι (Carbonaro et al., 2002), την πατάτα (Hamouz et
al.,1999), το κρεμμύδι (Ren et al., 2001), την τομάτα (Mitchell et al., 2007),
την πιπεριά (Pérez-Lοpez et al., 2007),το πορτοκάλι (Tarozzi et al., 2006) και
το ελαιόλαδο (Gutierrez et al., 1999), ενώ κάποιες άλλες δεν διαπιστώνουν
καμία διαφορά. Πρόσφατη μελέτη αξιολόγησης (Rembialkowska, 2007)
εκτιμά ότι τα βιολογικά τρόφιμα περιέχουν διπλάσιο ποσοστό φαινολικών
ενώσεων. Μία μελέτη ανέφερε υψηλότερα επίπεδα της ρεσβερατρόλης
σε βιολογικά κρασιά (Leviteet al., 2000).
Άλλα φυτικά μικροθρεπτικά συστατικά
Το ποσοστό του σαλικυλικού οξέος σε βιολογικές σούπες λαχανικών ήταν
σημαντικά υψηλότερο (117 έναντι 20) σε σχέση με τις συμβατικές (Baxter
et al., 2001). Οι τομάτες που έχουν καλλιεργηθεί βιολογικά έχουν επίσης
υψηλότερη περιεκτικότητα σε σαλικυλικό οξύ (Rossi et al., 2008). Αξίζει
να σημειωθεί ότι το σαλικυλικό οξύ είναι η ενεργή αντιφλεγμονώδης
ένωση της ασπιρίνης.
Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν μια μεγάλη
ποικιλία μικροενώσεων οι οποίες είναι δευτερογενείς μεταβολίτες στα φυτά, όπως οι πολυφαινόλες,
η ρεσβερατρόλη και κάποια μη προβιταμινικά καροτενοειδή. Έχει αποδειχτεί ότι οι ενώσεις αυτές
ΔΗΩ • 33
Ενώ έχουν παρατηρηθεί θετικές αντιοξειδωτικές και αντί-πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις σε καρκινικά κύτταρα με τη χρήση βιολογικών έναντι
συμβατικών εκχυλισμάτων (Tarozzi et al., 2006; Olsson et al.,2006) οι
επιπτώσεις της χρόνιας διατροφής με βιολογικά τρόφιμα στους ανθρώπους
δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί πλήρως (Μύλος-Pedersen et al., 2003).
Ο πίνακας Ι καταδεικνύει τα βασικά στοιχεία της
διατροφής και υγιεινής αξίας των βιολογικών έναντι
των συμβατικών τροφίμων.
Πίνακας 1. Βασικά στοιχεία της θρεπτικής και υγειονομικής αξίας των βιολογικών τροφίμων σε σχέση με τα συμβατικά.
Αυξημένη περιεκτικότητα
Ξηρά ύλη στα λαχανικά
Μειωμένη περιεκτικότητα
Συγκρίσιμη περιεκτικότητα
Υπολείμματα φυτοφαρμάκων σε όλα τα τρόφιμα (σχεδόν Μυκοτοξίνες σε δημητριακά και γάλα
παντελής απουσία)
Ορισμένα ορυκτά στοιχεία (σίδηρος, μαγνήσιο) στα λαχανικά Νιτρικά στα λαχανικά
Τα περισσότερα ορυκτά στοιχεία σε φρούτα, λαχανικά και
δημητριακά
Αντιοξειδωτικά σε διάφορες καλλιέργειες: Βιταμίνη C στις
πατάτες, πολυφαινόλες σε φρούτα και λαχανικά, σαλικυλικό
οξύ στα λαχανικά
Καροτίνη β σε φρούτα και λαχανικά
Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα σε κρέας και γάλα
Κορεσμένα λιπαρά οξέα στο κρέας
Τα περισσότερα θρεπτικά συστατικά σε βιολογικά δημητριακά Περιεκτικότητα σιτηρών σε πρωτεΐνη
ολικής αλέσεως και παράγωγα προϊόντα
ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ
Η εκτίμηση κινδύνων είναι μια επιστημονική προσέγγιση που εντοπίζει
υπαρκτούς και πιθανούς κινδύνους. Αφορά κυρίως μολύνσεις από βακτήρια, ιούς, σκουλήκια, μυκοτοξίνες και αγρό-χημικά προϊόντα. Δεν έχουν
ακόμη μελετηθεί όλες οι διαστάσεις του θέματος, λόγου χάρη οι κίνδυνοι
που οφείλονται σε ιούς ή σκουλήκια. Συνεπώς θα εξετάσουμε ορισμένα
παραδείγματα που βασίζονται σε αξιόπιστες πληροφορίες.
Παθογόνοι μικροοργανισμοί
Φυτικά προϊόντα. Η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων της ΕΕ έχει εκφράσει την ανησυχία της για την πιθανή μόλυνση φρούτων και λαχανικών
από τη λυματολάσπη, την κοπριά των ζώων ή τα ύδατα άρδευσης (SCF,
2002). Πράγματι, μπορούν να προκαλέσουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών παθογόνων για τον άνθρωπο, όπως βακτήρια (Strauch, 1991),
Listeria monocytogenes (Van Renterghem et al., 1991) ή Salmonella sp.
(Al Warnick et al., 2001). Μάλιστα, δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται στη
βιολογική γεωργία η λυματολάσπη, ενώ η φρέσκια κοπριά δεν μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ως έχει για λίπανση, αλλά πρέπει να κομποστοποιείται για
συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα. Έχει αποδειχθεί ότι η αερόβια διαδικασία κομποστοποίησης, που περιλαμβάνει μια φάση υψηλής θερμοκρασίας,
έχει την ικανότητα να μειώνει σημαντικά ή να εξαλείφει εντελώς τους
παθογόνους μικροοργανισμούς που υπήρχαν αρχικά όπως η Salmonella
Enteritidis ή το E. coli (Lung et al., 2001, Droffner & Brinton, 1995, Vuorinen
& Saharinen, 1997, Tiquia et al., 1998). Η διαδικασία αυτή δεν είναι εξίσου
αποτελεσματική στην εξάλειψη του Clostridium botulinum, επειδή είναι
αναερόβιος μικροοργανισμός (Bohnel and Lube, 2000). Επιπλέον, όταν
προστίθενται στο έδαφος, τα εξωγενή βακτήρια εξαλείφονται γρήγορα
λόγω των δυσμενών συνθηκών (Van Renterghem et al., 1991, Dowe et
al., 1997). Εν κατακλείδι, φαίνεται ότι η συστηματική χρήση αερόβιας
κομποστοποίησης είναι κατάλληλος τρόπος για την αύξηση των ιδιοτήτων
των οργανικών λιπασμάτων, ώστε να αποφεύγονται σημαντικές μολύνσεις
των βιολογικών τροφίμων από παθογόνους μικροοργανισμούς.
Ζωικά προϊόντα. Μια έρευνα που έγινε στην Αυστρία (Zangerlet al.,
2000) αξιολόγησε τον βαθμό βακτηριακής μόλυνσης των γαλακτοκομικών προϊόντων με τη χρήση δύο δεικτών (E. coli και S. aureus) και δεν
34 • ΔΗΩ
διαπίστωσε διαφορετικά επίπεδα για τα βιολογικά
και τα συμβατικά τρόφιμα. Μια άλλη έρευνα που
πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία (Echevarria, 2001)
την περίοδο 1997-99 σε τέσσερις διαφορετικές
περιφέρειες, βρήκε συγκρίσιμα επίπεδα για το
σύνολο των μικροβίων ή για βουτυρικούς μικροοργανισμούς στο γάλα που παράγεται με τα δύο
συστήματα εκτροφής. Μάλιστα, η περιορισμένη
χρήση ενσιρωμάτων στη βιολογική κτηνοτροφία
θα μπορούσε να δρα ευεργετικά ως προς τη μείωση της πιθανής μόλυνσης των μηρυκαστικών
από το Escherichia monocytogene Listeria E. coli
O157s (Herriott et al.,1998). Αντίθετα, μια άλλη
μελέτη αναφέρει ότι σχεδόν το 100% των δειγμάτων πουλερικών από βιολογικές εκμεταλλεύσεις
έχουν μολυνθεί από Campylobacter sp, ενώ στα
συμβατικά αγροκτήματα έχει μολυνθεί το 36-49%
των δειγμάτων (Heuer et al., 2001).
Συνοψίζοντας, δεν υπάρχουν στοιχεία που να
πιστοποιούν ότι τα βιολογικά ζωικά προϊόντα επιδεικνύουν διαφορετικά επίπεδα μόλυνσης από
τα συμβατικά. Αυτό πιθανόν οφείλεται στα προληπτικά μέτρα. Είναι γνωστό ότι είναι επιβλαβείς
για τον άνθρωπο εντερικοί ιοί από πέντε οικογένειες (Picornaviridae, Caliciviridae, Astroviridae,
Reoviridae και Adenoviridae), αλλά υπάρχει έλλειψη συγκριτικών μελετών σχετικά με το θέμα
αυτό.
Φυτοχημικά υπολείμματα
Η απαγόρευση χρήσης τοξικών, χημικών εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων και ζιζανιοκτόνων στα
βιολογικά γεωργικά συστήματα αποτελεί σαφώς
χρυσό πρότυπο όσον αφορά την προστασία της
υγείας των αγροτών και την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας. Το θέμα πάντως έχει τεθεί επανειλημμένα, ως προς τα επίπεδα
επιμόλυνσης των βιολογικών τροφίμων από την
περιβαλλοντική ρύπανση. Αρκετές έρευνες έχουν
αφιερωθεί σε αυτό το θέμα. Η έρευνα SETRABIO
(SETRABIO, 2000) πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία
το 1993-1999 σε 15.772 δείγματα πρώτων υλών ή
μεταποιημένων τροφίμων, κυρίως σιτηρών. Το 94%
των βιολογικών δειγμάτων δεν είχαν καμία επιμόλυνση καταλοίπων ενώ το 3,3% περιείχε επίπεδα
ακριβώς πάνω από το επίπεδο ανίχνευσης, αλλά
πολύ λιγότερο από τα νόμιμα ανώτατα όρια. Με
την πάροδο του χρόνου, παρατηρείται μια τάση για
μείωση των επιπέδων μόλυνσης (για παράδειγμα
1,7% το 1998-99 έναντι 4,4% το 1993-97). Η γαλλική έρευνα DGAL/COOPAGRI/ESMISAB (2001)
πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο 1999-2001 σε
1500 δείγματα, και δεν ανίχνευσε κανένα κατάλοιπο των 78 δυνητικών φυτοχημικών ρυπαντών.
Μια άλλη μελέτη που έγινε σε λαχανικά και φράουλες στη Σουηδία, δεν έδειξε καμία επιμόλυνση
των βιολογικών προϊόντων, ενώ το 17-50% των
αντίστοιχων συμβατικών περιείχε υπολείμματα
(Bourn & Prescott, 2002). Τα αποτελέσματα από
την παρακολούθηση κατάλοιπων φυτοφαρμάκων
σε φρούτα και τα λαχανικά στην αγορά της Δανίας
το 2000-01 έδειξε ότι μόνο το 2,8% των βιολογικών δειγμάτων έχουν μολυνθεί από τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, ενώ όλα είναι κάτω από το
ανώτατο όριο MRL (Poulsen & Andersen, 2003).
Μια πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ιταλία την περίοδο
2002-2005 σε 3500 δείγματα τροφίμων φυτικής παραγωγής κατέληξε
στο συμπέρασμα ότι η συντριπτική πλειοψηφία (97,4%) των βιολογικών
προϊόντων δεν περιέχουν ανιχνεύσιμα υπολείμματα φυτοφαρμάκων
(Tasiopoulou et al., 2007).
Αντίθετα, είναι γνωστό ότι ένα μεγάλο τμήμα των συμβατικών τροφίμων
έχει μολυνθεί από φυτοχημικά κατάλοιπα. Αυτό έχει αποδειχθεί από τις
πρόσφατες εκθέσεις της DG SANGO της ΕΕ το 2001 και το 2005. Η έκθεση για το 2005 (DG SANGO, 2005) βασίστηκε σε 62.500 δείγματα που
συλλέχθηκαν από τα κράτη μέλη της ΕΕ και αναλύθηκαν για 706 χημικές
ουσίες. Το 41% των δειγμάτων είχε μολυνθεί, με το 4,7% των δειγμάτων
αυτών να επιδεικνύει επίπεδα πάνω από το νόμιμο ανώτατο όριο (MRL).
Στην πραγματικότητα, όλα αυτά τα φυτοχημικά έχουν εγκριθεί για χρήση
πλήρως ή μόνιμα, και τα επίπεδα καταλοίπων που θεωρούνται ακίνδυνα
έχουν οριστεί με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία τοξικότητας. Επειδή τα
μόρια αυτά έχουν υψηλή τοξική ικανότητα (συμπεριλαμβανομένης της
μεταλλαξιογένεσης και της καρκινογένεσης), και δεν είναι γνωστές οι
μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της χρόνιας κατάποσης για τον άνθρωπο,
η ανησυχία καταναλωτών και επιστημόνων για τις πιθανές βλάβες στην
ανθρώπινη υγεία είναι βάσιμη. Το πρόγραμμα ΕU REACH έχει σκοπό
την καλύτερη αξιολόγηση της τοξικότητάς τους και τη διαγραφή των πιο
επικίνδυνων. Στο πλαίσιο αυτό, τα βιολογικά προϊόντα έχουν σαφώς ένα
πραγματικό πλεονέκτημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένα φυσικά εκχυλίσματα, που χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία για έλεγχο βλαβερών
οργανισμών και ασθενειών, έχουν ως βάση πυρεθρίνες, ροτενόνη, άλατα
χαλκού και θείου. Οι δύο πρώτες ουσίες αποικοδομούνται γρήγορα στα
χωράφια και δεν έχουν παρατηρηθεί μολύνσεις στα τρόφιμα (Moore et al.
2000). Όσον αφορά το χαλκό και το θείο, η χρήση τους περιορίζεται στην
επιφάνεια ψεκασμού και οι ποσότητες χαλκού μειώθηκαν προοδευτικά.
Τα επίπεδα μόλυνσης δεν έχουν διερευνηθεί.
ΔΗΩ • 35
Μυκοτοξίνες
Οι μυκοτοξίνες είναι μια μεγάλη οικογένεια τοξικών μορίων που αποτελούνται από μύκητες που αναπτύσσονται σε φυτά όπως οι Aspergillus,
Penicillium και Fusarium. Οι περισσότερες είναι εξαιρετικά τοξικές,
ανθεκτικές στη ζέστη και μπορούν να μεταφερθούν κατά μήκος της
διατροφικής αλυσίδας από τα φυτά στα ζώα, και στη συνέχεια στην ανθρώπινη διατροφή. Οι πιο αναγνωρισμένες όσον αφορά τη δημόσια
υγεία είναι οι αφλατοξίνες, η ωχρατοξίνη A (OTA), οι φουμονισίνες, η
δεσοξυνιβαλενόλη (DON), η πατουλίνη και η ζεαραλενόνη. Συνολικά, οι
μυκοτοξίνες παρουσιάζουν σημαντικές επιβλαβείς επιπτώσεις όπως η
ανοσοτοξικότητα, η τερατογένεση, η εμβρυοτοξικότητα, η νεφροτοξικότητα και η καρκινογένεση του ήπατος. Έχουν όλες πολύ χαμηλά νομικά
ανώτατα επίπεδα στα τρόφιμα (0,1 - 2 ppb / kg βάρους σώματος).
Δεδομένης της έλλειψης χρήσης χημικών ουσιών (συμπεριλαμβανομένων των χημικών μυκητοκτόνων) στη βιολογική παραγωγή, έχει τεθεί το
ερώτημα κατά πόσον τίθεται θέμα υψηλών επιπέδων μόλυνσης των βιολογικών παραγωγών. Αρκετές έρευνες έχουν διεξαχθεί για να ελεγχθεί η
υπόθεση αυτή. Μια μελέτη στη Γερμανία διεξήχθη για τα σιτηρά το 19971998 (Birzele et al., 2000), υποδεικνύοντας ότι τα περισσότερα οργανικά
δείγματα ήταν μολυσμένα από DON και μια μειοψηφία από ΟΤΑ, αλλά και
ότι τα συμβατικά δείγματα ήταν εξίσου μολυσμένα. Μια γαλλική μελέτη
διερεύνησε την επιμόλυνση των δημητριακών από διάφορες μυκοτοξίνες
και παρατήρησε ότι τα συμβατικά συχνά είναι μολυσμένα σε χαμηλά επίπεδα, ενώ τα αντίστοιχα βιολογικά είναι μολυσμένα λιγότερο συχνά, αλλά
σε ορισμένες περιπτώσεις σε υψηλά επίπεδα (Malmauret et al., 2002).
Έχει επίσης διερευνηθεί η μόλυνση του σιταριού σε ελεγχόμενη δοκιμή
DOC στην Ελβετία με μέσα επίπεδα DON στα 74 ppb στο οργανικό και
στα 109 ppb στο συμβατικό σιτάρι (Kuhn, 1999). Μια μελέτη στη Δανία
(Jorgensen et al., 1996) έδειξε τάση για υψηλότερα επίπεδα OTA στα
βιολογικά σιτηρά, αλλά με τα υψηλότερα επίπεδα να καταγράφονται στα
αντίστοιχα συμβατικά. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το βιολογικό σιτάρι
ήταν λιγότερο μολυσμένο από Fusarium και περιείχε λιγότερα ZEN και
DON από το συμβατικό σιτάρι: όταν δίνονται ως ζωοτροφές σε χοίρους,
δείγματα από τη χολή χοίρων που έχουν τραφεί με βιολογική τροφή περιέχουν μικρότερες συγκεντρώσεις ZEN (Schneweis et al., 2005).
Μερικές άλλες μελέτες έχουν διεξαχθεί για το αλεύρι σίτου, υποδεικνύοντας συγκρίσιμα ή χαμηλότερα επίπεδα μόλυνσης από μυκοτοξίνες για το
βιολογικό αλεύρι. Τέλος, έχουν γίνει μελέτες σε μεταποιημένα προϊόντα
δημητριακών όπως το ψωμί, το μούσλι και τα μπισκότα (Parent-Massin et
al., 2002). Συνολικά, σχεδόν το ήμισυ των βιολογικών προϊόντων διαπιστώθηκε ότι ήταν μολυσμένα αλλά δεν έγινε σύγκριση με τα συμβατικά.
Όταν έγινε τέτοια σύγκριση, τα χαμηλότερα επίπεδα μόλυνσης βρέθηκαν
στα βιολογικά (Usleber et al., 2000). Στην Ιταλία δεν σημειώθηκαν διαφορές στα επίπεδα OTA που βρέθηκαν σε παράγωγα δημητριακών (Biffi
et al., 2004) ή παιδικές τροφές με βάση τα σιτηρά (Beretta et al., 2002).
Δύο μελέτες έχουν παρατηρήσει χαμηλότερα επίπεδα αφλατοξίνης στο
βιολογικό γάλα σε σύγκριση με το συμβατικό (Gravert et al., 1989; Frank
Hansen, 1990), ενώ μια άλλη μελέτη βρήκε υψηλά επίπεδα σε βιολογικό
γάλα (Ghidini et al., 2005). Οι βιολογικές μπύρες που ελέγχθηκαν στο
Βέλγιο κατά τη διάρκεια 2003-2004 ήταν συχνότερα μολυσμένες από
OTA σε σχέση με τις συμβατικές, αλλά αυτή η διαφορά δεν βρέθηκε για
το 2005 (Anselme et al., 2006). Η μόλυνση της μπύρας από DON ήταν
περιθωριακή.
Εν κατακλείδι, η μόλυνση των τροφίμων, ιδίως των σιτηρών, είναι ευρέως
διαδεδομένη αλλά σε χαμηλά επίπεδα, ενώ δεν διαπιστώνονται σημαντικές
36 • ΔΗΩ
διαφορές μεταξύ βιολογικών και συμβατικών προϊόντων. Στην πραγματικότητα, τα προληπτικά μέτρα
που εφαρμόζονται στα βιολογικά συστήματα, παρά
τη μη χρήση μυκητοκτόνων, είναι γενικά σε θέση
να διασφαλίσουν χαμηλά επίπεδα μόλυνσης.
Νιτρικά
Τα νιτρικά αποτελούν θέμα ανησυχίας για τη δημόσια υγεία λόγω της εύκολης μετατροπής τους
σε νιτρώδη άλατα. Τα νιτρώδη άλατα είναι πολύ
δραστικά μόρια και μπορούν να:
1.ανταγωνίζονται με το οξυγόνο στη κυκλοφορία
του αίματος για τη δέσμευση της αιμοσφαιρίνης,
με αποτέλεσμα την πρόκληση μεθαιμοσφαιριναιμίας και πιθανης ανοξίας και,
2.δεσμεύονται σε δευτερεύουσες αμίνες και να
παράγουν νιτροζαμίνες οι οποίες είναι από τις
πιο ισχυρές φυσικές καρκινογόνες ρίζες.
Για τον λόγο αυτό, ο FAO / OMS JECFA έχει ορίσει
ανώτατο όριο ημερήσιας πρόσληψης για τα νιτρικά
(3,7 mg / kg σώματος βάρος) και τα νιτρώδη (0,07
mg / kg βάρους σώματος), καθώς και μέγιστο
επίπεδο νιτρικών στο πόσιμο νερό (50 mg / L).
Στη διατροφή του ανθρώπου, το 80% περίπου των
νιτρικών αλάτων προσλαμβάνονται από τα λαχανικά, ενώ τα επίπεδα νιτρικών αλάτων σε φρούτα,
δημητριακά και όσπρια είναι πολύ χαμηλά (French
Inventaire National de la Qualité Alimentaire, 1982,
Stopes et al., 1988, Cornée et al., 1992). Τα ζωικά προϊόντα περιέχουν πολύ χαμηλά επίπεδα
νιτρικών αλάτων, ενώ τα μεταποιημένα κρέατα
μπορεί να περιέχουν προσθήκη νιτρωδών αλάτων
ως συντηρητικά. Τα νιτρικά βρίσκονται στα φυτά
στην φύση: απορροφούνται από τις ρίζες ώστε να
χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια για τη σύνθεση των
αμινοξέων. Μπορούν να συσσωρεύονται στους
ιστούς των φυτών, κυρίως στα λαχανικά. Αρκετές
συγκριτικές μελέτες έχουν διεξαχθεί σχετικά με
τα επίπεδα των νιτρικών στα λαχανικά.
Στο επίπεδο της λιανικής πώλησης, πραγματοποιήσαμε μια μελέτη για πέντε λαχανικά την άνοιξη και
παρατηρήθηκαν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά
σε νιτρικά (-28 έως -85%) στη βιολογική πατάτα,
στο πράσο και στα γογγύλια αλλά όχι στο βιολογικό
λάχανο (Lairon et al., 1982). Σε παρόμοια μελέτη
που έγινε στην Αυστρία σε 17 λαχανικά, βρέθηκαν
χαμηλότερες περιεκτικότητες νιτρικών (-40% έως
-86%), σε όλα τα βιολογικά λαχανικά εκτός από
στο σπανάκι (Rauter and Wolkerstorfer, 1982). Στη
Γερμανία, μια έρευνα σύγκρισης με θέμα τα καρότα
έδειξε 61% λιγότερη περιεκτικότητα σε νιτρικά στα
βιολογικά καρότα (Pommer και Lepshy, 1985).
Σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης, τρεις μελέτες παρουσίασαν ενδιαφέροντα στοιχεία συγκρί-
νοντας καλλιέργειες σε ζευγάρια αγροκτημάτων.
Εκτελέσαμε μία έρευνα στην Προβηγκία (Lairon et
al., 1985) και βρέθηκαν στα δείγματα βιολογικής
καλλιέργειας -39% νιτρικών αλάτων στο μαρούλι,
-46% στην πατάτας, -22% στο καρότο και υψηλότερη περιεκτικότητα σε ένα δείγμα για το πράσο.
Στην Ελβετία, τα βιολογικά μαρούλια που καλλιεργούνται πάνω από δύο χρόνια περιέχουν 2,5
φορές λιγότερα νιτρικά από ό, τι τα συμβατικά τον
Μάιο-Ιούνιο, 1,2 φορές λιγότερο τον Οκτώβριο και
συγκρίσιμα υψηλά επίπεδα το Νοέμβριο (Temperli
et al., 1982; Vogtmann et al., 1984). Αντίθετα, δύο
άλλες μελέτες σε τομάτες στο Ισραήλ (Basker,
1992) και σε καρότα στη Νορβηγία (Hogstad et al.,
1997) δεν έδειξαν σημαντικές διαφορές.
Οι έρευνες λίπανσης έχουν επίσης σχεδιαστεί
για τη σύγκριση των επιπτώσεων της αζωτούχου
λίπανσης στα λαχανικά. Συνολικά, η λίπανση με
κομπόστ, σε σύγκριση με τα χημικά λιπάσματα,
οδηγεί σε μείωση των νιτρικών συσσωρεύσεων στα
περισσότερα λαχανικά όπως το μαρούλι, η πατάτα,
το καρότο, το γογγύλι, το πράσο, το σπανάκι και
το παντζάρι (Lairon et al., 1984a, 1984b; Mäder et
al., 1993) ενώ μία έρευνα δεν διαπιστώνει διαφορά
(Vogtmann et al., 1984). Τα βιολογικά λιπάσματα
που είναι πλούσια σε άζωτο μπορούν να οδηγήσουν
σε χαμηλότερη περιεκτικότητα νιτρικών, αλλά όταν
οι συνθήκες ορυκτοποίησης είναι πολύ ευνοϊκές
μπορούν επίσης να δημιουργήσουν υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων (Lairon et al., 1985,
Termine et al., 1987). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί
ότι ορισμένα φυσικά λιπάσματα πλούσια σε άζωτο όπως το νιτρικό νάτριο
του Chili μπορούν να ενισχύσουν τη συσσώρευση νιτρικών σε ευαίσθητα
λαχανικά (Lairon et al., 1984b).
Μάλιστα, είναι σαφές ότι το επίπεδο των νιτρικών αλάτων στα λαχανικά
προκύπτει από τη διαθεσιμότητα του αζώτου στις ρίζες, τη θερμοκρασία,
την έκθεση στο φως, και από τις ποικιλίες και τα είδη. Η χρήση οργανικών λιπασμάτων που διαθέτουν μικρότερες ποσότητες αζώτου ή που
το απελευθερώνουν σταδιακά (ιδιώς τα κομπόστ) αποτελεί το κλειδί για
την εξήγηση της χαμηλότερης συσσώρευσης νιτρικών στα βιολογικά
λαχανικά.
Από τα παραπάνω στοιχεία, φαίνεται ότι ανάλογα με την εποχή, τα βιολογικά λαχανικά μπορεί να περιέχουν συνολικά τουλάχιστον 30-50% λιγότερα
νιτρικά άλατα από ότι τα συμβατικά. Επειδή το μέσο επίπεδο πρόσληψης
νιτρικών αλάτων είναι συνήθως γύρω στα 120-280 mg / ημέρα (French
Inventaire National de la Qualité Alimentaire, 1982, Cornée et al., 1992,
Stopes et al., 1988) και πλησιάζει την μέγιστη ημερήσια δόση που ορίζεται
από τον FAO / OMS JECFA (δηλαδή 220mg/60 kg βάρους σώματος),
και δεδομένου ότι συνιστάται η αύξηση της κατανάλωσης λαχανικών και
φρούτων (WHO, 2004; PNNS, 2001), τα βιολογικά λαχανικά μπορούν να
κάνουν την αύξηση αυτή ασφαλέστερη, όσον αφορά τα νιτρικά.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η παρούσα αξιολόγηση βασίζεται στη διαθέσιμη επιστημονική βιβλιογραφία τονίζει ότι τα βιολογικά προϊόντα τείνουν να έχουν μεγαλύτερη
περιεκτικότητα σε ξηρά ύλη, μερικά μέταλλα (Fe, Mg) και αντι-οξειδωτικά μικροθρεπτικά συστατικά (φαινόλες, ρεσβερατρόλη), ενώ τα ζωικά
βιολογικά προϊόντα έχουν περισσότερα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
Όσον αφορά τα ζητήματα ασφάλειας, η συντριπτική πλειοψηφία (94
έως 100%) των βιολογικών τροφίμων δεν περιέχει κανένα κατάλοιπο
ΔΗΩ • 37
φυτοφαρμάκων, τα βιολογικά λαχανικά περιέχουν εμφανώς λιγότερο
νιτρικά άλατα (περίπου τα μισά) και τα βιολογικά δημητριακά περιέχουν
συγκρίσιμα επίπεδα μυκοτοξίνης με τα συμβατικά. Τα συμπεράσματα
αυτής της νέας αξιολόγησης συμφωνούν με εκείνα των περισσότερων
ερευνών που δημοσιεύονται πάνω σε αυτό το θέμα.
Αυτή η κριτική επισκόπηση βιβλιογραφίας δείχνει ότι η βιολογική γεωργία, όπως έχει αναπτυχθεί μέχρι σήμερα, έχει τη δυνατότητα να παράγει
υψηλής ποιότητας προϊόντα με ορισμένες σημαντικές βελτιώσεις όσον
αφορά την περιεκτικότητα σε αντι-οξειδωτικά μικροθρεπτικά συστατικά,
την συσσώρευση νιτρικών στα λαχανικά και τα επίπεδα τοξικών φυτοχημικών υπολειμμάτων.
Μετά από δεκαετίες ομαλής αύξησης της βιολογικής παραγωγής, σήμερα εμφανίζεται απότομη αύξηση της ζήτησης των καταναλωτών και της
ευαισθητοποίησης των παραγωγών. Τα διατροφικά και τα τοξικολογικά
στοιχεία που αναφέρονται στην παρούσα ενθαρρύνουν την τάση αυτή.
Μάλιστα, πιστεύω ότι τα βιολογικά γεωργικά συστήματα, που πρόσφατα
αναγνωριστήκαν ως εξαιρετικά αποδοτικά και βιώσιμα (El-Hage Scialabba,
2007), αντιμετωπίζουν σήμερα την πρόκληση να μετατραπούν από μια
εξειδικευμένη αγορά σε μια δύναμη που μπορεί μακροπρόθεσμα να επηρεάσει όλον τον κόσμο. Αυτό προϋποθέτει την ανάπτυξη μιας παγκόσμιας
στρατηγικής για μια βιώσιμη οργανική τροφική αλυσίδα, όπως συνοψίζεται
στον πίνακα 2. Για την επίτευξη αυτού του στόχου θα πρέπει να αυξηθεί
η υποστήριξη για την ανάπτυξη των βιώσιμων γεωργικών συστημάτων.
Για παράδειγμα, η αύξηση των νέων ποικιλιών και καλλιεργειών που είναι
προσαρμοσμένες στα συστήματα χαμηλών εισροών και πιο ανθεκτικές
στις ασθένειες, σε συνδυασμό με τη βελτιστοποιημένη θρεπτική αξία,
είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για το μέλλον της αειφόρου
γεωργίας σε όλο τον κόσμο. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο
της αειφόρου βιοποικιλότητας και όχι με παραγωγή γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, οι οποίες άλλωστε δεν επιτρέπονται στα βιολογικά
/ οικολογικά συστήματα καλλιέργειας. Όσον αφορά την θρεπτική αξία,
προτείνω να αναπτυχθούν μελλοντικά πολλές ερευνητικές κατευθύνσεις
για τη βελτίωση της βιωσιμότητας των συστημάτων
παραγωγής των τροφίμων όπως:
• η αύξηση των επιπέδων της ξηράς ουσίας στα
τρόφιμα με σκοπό τη βελτιστοποίηση της περιεκτικότητας σε θρεπτικά συστατικά και την
καλύτερη πρόσληψή τους,
• η αύξηση στα συνιστώμενα επίπεδα λιπαρών
οξέων n-3 και η μείωση στα αντίστοιχα κορεσμένα,
• η αύξηση στα επίπεδα του ορυκτών στοιχείων,
των βιταμινών και των αντιοξειδωτικών,
• η βελτίωση της γεύσης των φρούτων και των
λαχανικών ώστε να βελτιωθεί η στάση των καταναλωτών,
• η διάδοση της χρήσης αλεύρων ολικής αλέσεως
/ μερικώς εξευγενισμένων δημητριακών πλούσιων σε ίνες και θρεπτικές ουσίες και
• η διαδικασία ζύμωσης για βελτιστοποιημένη διατροφική αποτελεσματικότητα, συρρικνώνοντας
τη συσσώρευση νιτρικών στα λαχανικά και μυκοτοξινών στα προϊόντα δημητριακών, και
• η βελτίωση των γνώσεων των καταναλωτών,
των παραγωγών και όλων των ενδιαφερομένων
στην τροφική αλυσίδα παραγωγής-διατροφήςυγείας.
Πίνακας 2. Βασικά στοιχεία της αειφόρου παραγωγής βιολογικών τροφίμων.
Διαχείριση
της καλλιέργειας
Παραγωγή τροφίμων
Πρόσβαση και ασφάλεια
τροφίμων
Ποιότητα τροφίμων
Στάση του καταναλωτή
Διαχείριση της γονιμότητας του Αξιόπιστη πιστοποίηση
εδάφους
Δίκαιο εμπόριο
Υψηλή οργανοληπτική αξία
Προληπτική προστασία της καλλι- Αειφόρος βέλτιστη συγκομιδή
έργειας
Πρόσβαση σε τοπικά τρόφιμα
Υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά Συνειδητοποιημένη στάση και
συστατικά
υψηλή ζήτηση
Ευημερία των ζώων
Χαμηλά επίπεδα εισροών
Προστασία του περιβάλλοντος και Επαρκή εισοδήματα
της βιοποικιλότητας
Ευημερία των αγροτών
38 • ΔΗΩ
Εμπιστοσύνη
Άριστη διάθεση των προϊόντων
Έλεγχος των παθογόνων
Προστασία της υγείας
Οικονομικές τιμές λιανικής
πώλησης
Καθόλου υπολείμματα
φυτοφαρμάκων
Αειφόρος ευημερία των
καταναλωτών
Επιμέλεια: Ελευθερία Γεωργιάδη
Η Κατάσταση του Κόσμου 2010
Με επιτυχία παρουσιάστηκε το βιβλίο Η Κατάσταση
του Κόσμου 2010, στις 21
Νοεμβρίου στο Βιβλιοπωλείο της Γης στην πλατεία
Natura του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης. Η ελληνική
έκδοση ολοκληρώθηκε
από την Οργάνωση Γη,
σε συνεργασία με το
Worldwatch Institute.
Ο πλήρης τίτλος του βιβλίου είναι “Η κατάσταση του Κόσμου 2010. Ο
πολιτισμός μας σε μετάβαση: Από τον πολιτισμό της Κατανάλωσης, στον πολιτισμό της Αειφορίας”, και πραγματεύεται
το το δύσκολο ζήτημα της πολιτισμικής αλλαγής του κόσμου
μας. Της ανάγκης να αλλάξει το για αρκετούς αιώνες εδραιωμένο πολιτιστικό παράδειγμα του καταναλωτισμού και να
αντικατασταθεί από εκείνο της βιωσιμότητας, της μεγαλύτερης
πρόκλησης του καιρού μας.
Ειδικότερα, η φετινή έκδοση έχει ήδη αναγνωριστεί από τους
σημαντικότερους Αμερικανούς βιβλιοκριτικούς ως η κορυφαία εκδοτική δουλειά του Ινστιτούτου Worldwatch, το οποίο
παρουσιάζει στο διεθνές αναγνωστικό κοινό την “Κατάσταση
του Κόσμου” σε ετήσια βάση από το 1984 μέχρι σήμερα. Ο
τίτλος “Η Κατάσταση του Κόσμου 2010. Ο πολιτισμός μας σε
μετάβαση: Από τον καταναλωτισμό στην αειφορία εξηγεί το
γιατί”. Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Worldwatch ερευνούν
και παρουσιάζουν τις μικρές και μεγάλες αλλαγές που μπορεί
και οφείλει να υιοθετήσει ο καθένας χωριστά αλλά και τα
επιμέρους κοινωνικά σύνολα, προκειμένου η ανθρωπότητα
να απεμπλακεί από το σημερινό αδιέξοδο μοντέλο του πολιτισμού της υπερσπάταλης χρήσης των φυσικών πόρων και
να βρει τον βηματισμό της προς μια προοπτική αειφορίας
και ποιότητας ζωής.
Περιέχονται τα κείμενα:
- Σπύρος Κουβέλης, “Κατανάλωση και πράσινη ανάπτυξη”
- Muhammad Yunus, “Πρόλογος”
- Christopher Flavin, “Εισαγωγή”
- Erik Assadourian, “Η άνοδος και η πτώση των καταναλωτικών
πολιτισμών”
Παλιές και νέες παραδόσεις
- Gary Gardner, “Ο ρόλος των θρησκειών στη διαμόρφωση
κοσμοθεωριών
- Gary Gardner, “Τελετουργίες και ταμπού ως οικολογικοί
θεματοφύλακες
- Robert Engelman, “Περιβαλλοντικά βιώσιμη τεκνοποιία”
- Judi Aubel, “Ηλικιωμένοι: ένας πολιτισμικός πόρος για την
προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης
- Albert Bates και Toby Hemenway, “Από την παραδοσιακή
γεωργία στην Permaculture”
Βιωσιμότητα: η νέα αποστολή της εκπαίδευσης
- Ingrid Pramling Samuelsson και Yoshie Kaga, “Ο ρόλος της
προσχολικής αγωγής στο μετασχηματισμό των πολιτισμών
προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας”
- Susan Linn, “Η εμπορευματοποίηση στη ζωή των παιδιών”
- Kevin Morgan και Roberta Sonnino, “Τα σχολικά γεύματα
και η δύναμη της δημόσιας διατροφής”
- David W. Orr, “Η ανώτερη εκπαίδευση σήμερα”
Επιχειρήσεις και οικονομία: οι προτεραιότητες της διοίκησης επιχειρήσεων
- Robert Costanza, Joshua Farley και Ida Kubiszewski, “Ανανέωση των θεσμών με στόχο τη βιωσιμότητα σε έναν πυκνοκατοικημένο πλανήτη”
- Juliet Schor, “Βιώσιμα ωράρια εργασίας για όλους”
- Ray Anderson, Mona Amodeo και Jim Hartzfeld, “Αλλάζοντας
τα πολιτιστικά πρότυπα των επιχειρήσεων εκ των έσω”
- Johanna Mair και Kate Ganly, “Κοινωνική επιχειρηματικότητα:
καινοτομίες με στόχο τη βιωσιμότητα”
- Michael H. Shuman, “Επιστροφή στις τοπικές επιχειρήσεις”
Ο ρόλος των κυβερνήσεων στο σχεδιασμό για τη βιωσιμότητα
- Michael Maniates, “Αλλάζοντας τη μη βιώσιμη καταναλωτική
συμπεριφορά”
- Michael Renner, “Η έννοια της ασφάλειας διευρύνεται”
- Peter Newman, “Οι πόλεις του μέλλοντος”
- Walter Bortz, Αναδιαμορφώνοντας την ιατρική περίθαλψη:
από την Πανάκεια στην Υγεία”
- Cormac Cullinan, “Νομολογία της Γης: από την αποικιοκρατία
στη συμμετοχή”
ΜΜΕ με πρόγραμμα Βιωσιμότητας
- Jonah Sachs και Susan Finkelpearl, “Κοινωνικό μάρκετινγκ
με στόχο τη βιωσιμότητα”
- Robin Andersen και Pamela Miller, “Επικοινωνιακή αγωγή,
δικαιώματα των πολιτών και βιωσιμότητα”
- Amy Han, “Μουσική, ένα πολύτιμο εργαλείο εκπαίδευσης
για τη βιωσιμότητα”
Η δύναμη των κοινωνικών κινημάτων
- John de Graaf, “Η μείωση του χρόνου εργασίας ως μέσο
για την επίτευξη της βιωσιμότητας”
- Wanda Urbanska, “Το “λιγότερο” είναι “περισσότερο”, Cecile
Andrews και Wanda Urbanska”
- Jonathan Dawson, “Οικοχωριά και αλλαγή αξιών”
- Σημειώσεις
- Ευρετήριο
- Η Οργάνωση Γη
ΔΗΩ • 39
Επιμέλεια: Ελευθερία Γεωργιάδη
ΒΙΟLMEL 2010
Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η 3η διοργάνωση
ΚωνσταντΙνος ΦασιλΗς
Λεωνίδιο, Αρκαδία
τηλ: 27570 61367, e-mail: melifasilis@gmail.com
του διεθνούς βραβείου βιολογικής μελισσοκομίας (γευσιγνωσία και ποιότητα), BIOLMIEL
2010, στη Κατάνια της Σικελίας, Ιταλία.
Στην εκδήλωση συμμετείχε σημαντικός αριθμός μελισσοκόμων, από πολλές χώρες, αποδεικνύοντας ότι το επίπεδο
ποιότητας των προϊόντων τους βελτιώνεται συνεχώς. Από τις 5 έως και 8
Δεκεμβρίου 2010, η διεθνής κριτική επιτροπή αξιολόγησε περισσότερα
από 150 προϊόντα των συμμετεχόντων, στα οποία είχε προηγηθεί χημική
ανάλυση, και καθόρισε τους νικητές. Μεγάλη επιτυχία είχαν και οι παράλληλες εκδηλώσεις για τη μέλισσα και την αειφόρο μελισσοκομία.
Τη διοργάνωση της εκδήλωσης ανέλαβαν οι: ICEA (Φορέας Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων της Ιταλίας), CRA (Ερευνητική μονάδα για
την παραγωγή μελιού) και C.I.Bi (Ιταλική κοινοπραξία για τα βιολογικά
προϊόντα).
Μέλι Ερείκης (ΒΡΑΒΕΙΟ)
Μέλι Ελάτης (ΔΙΑΚΡΙΣΗ)
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΟΝΙΔΗΣ
Δρυοπίδα, Κύθνος
τηλ: 22810 32477, e-mail: driopis@dionet.gr
Για την Ελλάδα, τη διοργάνωση ανέλαβε ο Οργανισμός Ελέγχου και
Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ. Από τους οχτώ Έλληνες
μελισσοκόμους, που πήραν μέρος στο διεθνή διαγωνισμό με δεκατρία
προϊόντα, δύο είδη μελιού κέρδισαν βραβείο και άλλα τρία διάκριση,
έχοντας αποδείξει την ποιότητα του ελληνικού βιολογικού μελιού σε διεθνές επίπεδο.
Οι Έλληνες βιο-μελισσοκόμοι που διακρίθηκαν, σε συγκεκριμένα είδη
μελιού, είναι οι:
ΒΡΑΒΕΙΟ
• Μέλι από Θυμάρι: Δημήτριος Γονίδης (Δρυοπίδα, Κύθνος)
• Μέλι Ερείκης: Κωνσταντίνος Φασιλής (Λεωνίδιο, Αρκαδία)
ΔΙΑΚΡΙΣΗ
• Μέλι Ελάτης: Κωνσταντίνος Φασιλής (Λεωνίδιο, Αρκαδία)
• Μέλι Ελάτης: Αντώνιος Δημακόπουλος (Άργος, Αργολίδα)
• Μέλι από Θυμάρι: Παναγιώτης Μαρούλης (Λαγκάδα, Αμοργός)
Στη διεθνή κριτική επιτροπή συμμετείχε και ο κος Νικόλαος Κοντόλαιμος, γεωπόνος ειδικός μελισσοκομίας, τέως προϊστάμενος του
Τμήματος Μελισσοκομίας του ΥΑΑΤ και διακεκριμένος γευσιγνώστης
εγγεγραμμένος στο Ευρωπαϊκό Μητρώο Γευσιγνωστών Κριτών. Σύμφωνα
με τον κο Κοντόλαιμο, «Η όλη διαδικασία ήταν απόλυτα αντικειμενική,
καθώς οι 16 κριτές χωρίστηκαν σε 4 ομάδες, τα δε ανώνυμα δείγματα
σε 6 τραπέζια, και η γευσιγνωστική δοκιμή έγινε με κλήρωση»
Όπως δήλωσε ο Γεν. Διευθυντής του Οργανισμού ΔΗΩ κος Σπύρος
Σγούρος «τα αποτελέσματα του διαγωνισμού αποτελούν μια σημαντική
επιτυχία για τη χώρα μας. Αυτή η διεθνής αναγνώριση ποιότητας δικαιώνει την βιολογική μελισσοκομία στην Ελλάδα και αποτελεί κίνητρο για
συνεχή βελτίωση από την πλευρά των μελισσοκόμων, καθώς προσφέρει
ισχυρά εξαγωγικά κίνητρα.»
40 • ΔΗΩ
Μέλι από Θυμάρι (ΒΡΑΒΕΙΟ)
«ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ»
– ΑΝΤΩΝΗΣ
ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Άργος, Αργολίδα
τηλ: 6977420395
e-mail: info@axion-esti.gr
Μέλι από Ελατο (ΔΙΑΚΡΙΣΗ)
Για περισσότερες πληροφορίες για το διαγωνισμό, ή
την πλήρη λίστα των διεθνών νικητών, επισκεφθείτε
το www.premiobiol.it, ή επικοινωνήστε με τον Οργανισμό ΔΗΩ (210-8224384).
Τα ελεγχόμενα από τη ΔΗΩ καταστήματα
στην Αττική...
ΑΘΗΝΑ - κέντρο: ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ
ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ:: ΦΙΛΟΙΚΟ
ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: ΓΩΝΙΑ
ΑΝΩ ΓΛΥΦΑΔΑ: ΦΙΛΟΙΚΟ
ΚΑΤΩ ΠΕΥΚΗ: ΒΙΩΡΑΜΑ
ΑΧΑΡΝΑΙ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ
NΕΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ: ΒΙΩΡΑΜΑ
ΧΑΛΑΝΔΡΙ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΑ ΖΥΜΩΤΑ ΤΟΥ
ΑΡΓΥΡΗ
Ηρακλείου 10, τηλ.: 210 6082919
ΓΛΥΦΑΔΑ: ΒΙΟΜΑΡΚΕΤ ΚΑΜΠΟΣ Α.Ε.
ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ: ΒΙΟΠΟΛΙΣ
Αν. Mεταξά 13-15, Εξάρχεια, τηλ: 210-3847766
Αρχιπελάγους 4, τηλ. & φαξ: 210 9601645
Λ. Δημοκρατίας 264, τηλ.: 210 2388266
ÁñôÝìéäïò 9, τηλ: 210-8985304
Μ. Αντύπα 84, τηλ: 210 9916107
Ελ. Βενιζέλου 4, τηλ: 210-3248858
Πίνδου 11, τηλ: 210-5713988
Στ. Καραγιώργη 7, τηλ: 210-2759904
Αγ. Σοφίας 5, τηλ: 210-2796011
... στην περιφέρεια
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΒΟΛΟΣ: ΒΙΟΜΑΓΝΗΣΙΑ
ΡΕΘΥΜΝΟ: ΒΙΟΤΟΠΟΣ
Áíèßìïõ ÃáæÞ 19Á, τηλ: 24210-38890
ËåìïíéÜ 4, τηλ: 28310-51779
ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ: ΒΙΟFUN
ΤΡΙΚΑΛΑ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΟ ΧΩΡΙΑΤΙΚΟ ΨΩΜΙ
8çò Ïêôùâñßïõ 5, τηλ: 26650-28821
Çðåßñïõ 15, τηλ: 24310-76295
ΗΡΑΚΛΕΙΟ: ΤΟ ΡΟΔΙ
ΧΑΝΙΑ: ΚΤΗΜΑ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ
Πόντου 91, τηλ: 2310-443794, 756581
Ðáíåðéóôçìßïõ 69, Αγάκου Μετόχι Ηρακλείου, τηλ:
2810-543440
ΧΑΝΙΑ: ΓΑΙΑ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Π.Ε.
Καλαμαριά: GREEN HOUSE
ΙΩΑΝΝΙΝΑ:: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ
Α. Τούμπα: ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
Επιδαύρου 9, τηλ: 2310- 328513
Κ. Τούμπα: ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
Σερρών 2, τηλ: 2310- 933176
Καλαμαριά: GREEN HOUSE
Μητρ. Καλλίδου 108, τηλ: 2310-412795
Κέντρο: ΒΟΤΑΝΙ
Êáóôñéôóßïõ 5, τηλ: 2310-270628
Πανόραμα: ΒΙΩΡΑΜΑ
Ιασονίδου 4, τηλ: 2310-332003
Παλαιόκαστρο: ΒΙΟΪΔΕΑ
Ζακύνθου 5, τηλ: 2310-692211
Περαία: GREEN HOUSE
Ιωνίας 9Α, τηλ: 23920-21271
Ωραιόκαστρο: ΒΙΟΓΟΝΟΣ
Μακ. Αγώνα & Ζακύνθου 5, τηλ,: 2310 692211
Ðë. Ã. Óôáýñïõ, τηλ: 26510 78127
ΚΑΛΑΜΑΤΑ:: ΒΙΟΚΟΣΜΟΣ
Φαρών 204, τηλ: 27210 86556
Κυδωνίας 144, τηλ: 28210-36009
1. Δημητρακάκη 2, τηλ: 28210-28783
2. Πάροδος Κ. Καραμανλή 86, τηλ: 28210-36446
ΧΑΝΙΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΓΟΡΑ
Ακρωτηρίου 80, τηλ. 28210 69727
ΚΕΡΚΥΡΑ: ΟΙΚΟΖΩΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Π.E.
1. Ι. Θεοτόκη 104, τηλ: 26610-49294
2. Δελβινιώτη 6-8, τηλ: 26610-49294
ΚΙΑΤΟ: ΒΙΟΚΗΠΙΟ
Åë. ÂåíéæÝëïõ 13, τηλ: 27420-23565
ΚΟΜΟΤΗΝΗ: ΒΙΟΠΑΡΑΔΟΣΗ
Κούλογλου 2-4, τηλ: 25310-71888
ΛΑΡΙΣΑ: ΤΟ ΡΟΔΙ
Çñþùí Ðïëõôå÷íåßïõ 69, τηλ: 2410-672102
ΜΥΤΙΛΗΝΗ: ΒΙΟΟΑΣΗ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΒΙΟ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ
Χρυσομαλλούσης 2Α, τηλ: 22510-45905
Áßíïõ 98, τηλ: 25510-29716
ΜΥΚΟΝΟΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ
Áãéïò ÔáîéÜñ÷çò, τηλ: 22890-23838
«Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ»
Áßíïõ 20, τηλ: 25510-23786
ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟ: ΖΕΝΑΚΟΥ-ΚΟΥΡΟΥΜΑΛΗ Ο.Ε.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΚΡΕΟΠΩΛΕΙΟ
ΑΦΟΙ ΚΟΚΚΙΝΟΜΑΤΗ
Ðõëáßá Öåñþí, τηλ: 25550-23225
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΒΙΟΑΓΟΡΑ
Ñüäïõ 13, τηλ: 25510-34904
Íéêïëïðïýëïõ 8, τηλ: 27430-26669
ΠΑΤΡΑ: ΑΓΡΙΛΙ
Ãïýíáñç 142, τηλ: 2610-339066
ΠΕΛΛΑ: ΒΙΟΜΑΚ
Ριζάρι Έδεσσας, τηλ: 23810-91342
αγγελίες
 Πωλείται κρασί από σταφύλια βιολογικής γεωργίας καθώς και βιολογικό ελαιόλαδο εμφιαλωμένο και
χύμα από περιοχή Κορινθίας. Τηλ.
6982999389.
 «ΦΘΙΑ» Πωλείται σπόρος ρίγανης.
Τηλ. 6942209884.
ΔΗΩ • 41
Αγορές βιοκαλλιεργητών
ΑΘΗΝΑ
Δευτέρα
Κηφισιά: Τέρμα Χαριλάου Τρικούπη (απέναντι από το
Νεκροταφείο)
N. Σμύρνη: παράδρομος Λ. Συγγρού έξω από το Ιωσηφόγλειο
Ιδρυμα
Χαϊδάρι: Οπισθεν νέου δημαρχείου
Τρίτη
Νέο Ηράκλειο: Ελ. Βενιζέλου (Γήπεδο Τυφώνα)
Κορυδαλλός: Πλ. Ελευθερίας
Παλαιο Ψυχικό: Πλ. Αρσακείου (τένις)
Τετάρτη
Γλυφάδα: Πλ. Ξενοφώντος
Ηλιούπολη: Μαρίνου Αντύπα (απέναντι από το ΙΚΑ)
Πειραιάς Πλ. Καλαβρύτων (Πηγάδα)
Πέμπτη
Γέρακας: στα μέσα της Λ. Εθνικής Αντιστάσεως
Π. Φάληρο: Ελεύθερο π’αρκινγκ σταδίου Τάε Κβο Ντο
Πετρούπολη: Μπουμπουλίνας και Δωδεκανήσου
Θρακομακεδόνες: Πλατεία Αλμπανέλα
Παρασκευή
Χολαργός: Σύρου (δίπλα στο Δημαρχείο)
Καισαριανή: Αλσος (πίσω από το γήπεδο Νήαρ Ηστ)
Κολωνάκι: Πλ. Δεξαμενής
Νέα Ιωνία, Ελευθερόπολις: οδός Φιλελλήνων
Aγ, Βαρβάρα: πεζόδρομος Κουντουριώτη και Ελ. Βενιζέλου
Σάββατο
Βούλα: ώρες 9.00-14.00 Ξενοφώντος και Λυκούργου
Κάτω Πατήσια: ώρες 9.00 - 14.00 Πάτμου και Καραβία
(Κατάληψη)
Κυψέλη: ώρες 9.00 - 14.00 Δημοτική Αγορά Κυψέλης
Ιλιον: ώρες 9.00 - 14.00 Λ. Δημοκρατίας (δίπλα στο Carrefour)
Οι αγορές της Αθήνας ακολουθούν το θερινό ωράριο,
16:30-19:30, εκτός και εάν αναγράφεται διαφορετικά.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Τρίτη
Περαία: ώρες 14.00 -18.00 Φιλλελήνων & Ανθέων,
Τετάρτη
Καλαμαριά: ώρες 8.00 -14.00 Εκκλησία Αγ. Παντελεήμονα,
42 • ΔΗΩ
Πέμπτη
Νεάπολη: ώρες 8.00 - 14.00 δίπλα στο Δημαρχείο Νεάπολης,
Βενιζέλου.
Παρασκευή
Εύοσμος: ώρες 8.00 - 14.00 Ν. Καζαντζάκη, δίπλα στον Ι.Ν.
Αγ. Κυρίλλων και Μεθοδίου.
Σάββατο
Καλαμαριά: ώρες 8.00 - 14.00 στο πρώην στρατόπεδο
Κόδρα
ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣ
Τρίτη - Πάτρα: ώρες 16.00 -20.00 οδός Διαγόρα, μπροστά
από το γήπεδο της Παναχαϊκής.
ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ
Πέμπτη - Φάρσαλα: ώρες 8.00 -14.00 Σκεπαστή Αγορά στην
είσοδο της πόλης.
Παρασκευή - Νεάπολη Λάρισας: ώρες 8.00 -14.00 Σκεπαστή
Αγορά.
ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ
Τρίτη - Βόλος: ώρες 8.00 -14.00 Απέναντι από τη Νέα
Ψαραγορά.
ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
Τετάρτη - Τρίκαλα: ώρες 8.00 -14.00 Πλησίον ΟΤΕ.
ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή - Ηράκλειο: ώρες 11.00 -15.00
Πάρκο Γεωργιάδη.
Ο Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών Αγορών Αττικής
καλεί τους πιστοποιημένους παραγωγούς από τη ΔΗΩ,
οι οποίοι φέρουν και τα αντίστοιχα πιστοποιητικά
προϊόντος, να πλαισιώσουν τις βιολογικές λαϊκές αγορές
που διοργανώνονται στην Αθήνα και σε δήμους της
Αττικής. Για περισσότερες πληροφορίες
στο τηλ. του Συλλόγου 6945.263929
ή στη νέα ιστοσελίδα του Συλλόγου
www.bioagores.org
ΔΗΩ • 43
44 • ΔΗΩ

海保 知里 - yamadax

πρόγραμμα - Lesvosnews.net

( σχολ.ετους 2013-2014) δωρα λαχε it) φο ρ ο υ

Καθυστερεί το επίδομα θέρμανσης

Οδηγός φροντίδας

Μελισσοτροφές Εμπορίου. Τι θα πρέπει να γίνει

ECO NEWS - GreenWeek.gr

Δημήτρης Λαμπαδίτης - 1ο Γυμνάσιο Παλλήνης

Εκδήλωση «Η γυναίκα στο θέατρο του Ίψεν στον 21ο αιώνα

Διαβάστε ολόκληρο το τεύχος σε μορφή PDF

Υπερτριπλάσιος αριθµός αιτήσεων για την

Διαβάστε ολόκληρο το τεύχος σε μορφή PDF

Τροφική δηλητηρίαση

• Ρεφλεξολογία & Αυχενικό Σύνδρομο • Νηστεία & Διατροφή • Συνέντ

η συνεταιριστικη τραπεζα πελοποννησου - Φωνή Κορινθίας

Οδηγός Σπουδών

μέσα από το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής

Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία

Κλείνει το εργοστάσιο της Coca Cola στη Θέρμη

Η συμβολή της οικιακής εργασίας στην προνοιακή περιθωριοποίηση

Τεύχος 20ό - Απρίλιος 2012

Έκθεση Αποτελεσμάτων Εργαστηριακών Ελέγχων 2013