ΔΗΩ • • ΔΗΩ
ΔΗΩ • ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΩ • ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΗ, ΤΟΝ ΓΕΩΠΟΝΟ, ΤΟΝ ΦΟΙΤΗΤΗ
• Βιολογική Γεωργία - Φυτική παραγωγή
Νικόλαος Σιδηράς
Αθήνα, 2005, σ. 295, 45 ευρώ, ISBN: 960-85961-3-0
• Οργανική λίπανση και αμειψισπορές
Νικόλαος Σιδηράς
Αθήνα, 1997, σ. 247, 30 ευρώ, ISBN: 960-85961-0-6
• Ενδογενείς παράγοντες και
βιολογική γονιμότητα εδάφους
Νικόλαος Σιδηράς, Ματίνα Τσαλουμά, Ευαγγελία Βαβουλίδου
Αθήνα, 2002, σ. 38, 5 ευρώ
• Βιολογική καλλιέργεια του αμπελιού
2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Βιολογικής Γεωργίας
Αθήνα, 1999, σ. 221, 20 ευρώ, ISBN: 260-85961-1-4
• Βιολογικές καλλιέργειες στο θερμοκήπιο. Εμπειρίες - Πρακτικές
Κώστας Σπαντιδάκης
Ρέθυμνο, 2002, σ. 190, 17 ευρώ, ISBN: 960-87439-0-7
• Τα θανατηφόρα και δηλητηριώδη μανιτάρια της χώρας μας
Δρ. Βαγγέλης Α. Μπούρμπος
Αθήνα, 2007, σ. 400, 50 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-4-6
• Το όζον στην αντιμετώπιση των ασθενειών των φυτών
Δρ. Βαγγέλης Μπούρμπος
Αθήνα, 2007, σ. 124, 30 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-5-3
• Η αλληλοπάθεια στην οικολογική φυτοπαθολογία
Δρ. Βαγγέλης Μπούρμπος
Αθήνα, 2008, σ. 580, 50 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-6-0
• Η γεωργία και οι επιθετικοί της προσδιορισμοί
Δρ. Βαγγέλης Μπούρμπος
Αθήνα, 2009, σ. 112, 30 ευρώ, ISBN: 978-960-99109-0-3
Τριμηνιαίο περιοδικό
για την
οικολογική γεωργία
Εναλλασσόμενη θεματολογία
σ. 48, 6 ευρώ, ISSN: 1108-2380
Παραγγελίες: ΔΗΩ - ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία, Αριστοτέλους 38, 104 33, Αθήνα
210-82.24.384,
• ΔΗΩ
Τηλ.:
Φαξ: 210-88.48.164, e-mail: magazine@dionet.gr - Ιστοσελίδα: www.dionet.gr
Το Ινστιτούτο Rodale των ΗΠΑ, ανακοίνωσε πρόσφατα τα τελευταία
αποτελέσματα των πειραμάτων του πάνω σε γεωργικά συστήματα,
όπου πραγματοποιήθηκε σύγκριση των βιολογικών και συμβατικών
γεωργικών πρακτικών.
Ενώ αρχικά δημιουργήθηκε για τη μελέτη της μετάβασης από τη
συμβατική στη βιολογική γεωργία, η 30ετής αυτή μελέτη εξέτασε
επίσης την παραγωγικότητα, την ποιότητα του εδάφους, την ενέργεια
και την οικονομία των δύο συστημάτων.
Τα βασικά συμπεράσματα που εξήχθησαν δείχνουν:
• Οι αποδόσεις των βιολογικών είναι ίδιες ή ξεπερνούν αυτές των
συμβατικών
• Οι αποδόσεις των βιολογικών ξεπερνούν αυτές των συμβατικών
κατά τα έτη ξηρασίας.
• Τα συστήματα βιολογικής γεωργίας βελτιώνουν παρά καταστρέφουν την οργανική ύλη του εδάφους, καθιστώντας το ένα πιο
βιώσιμο σύστημα.
• Η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί 45% λιγότερη ενέργεια και
είναι πιο αποτελεσματική ενεργειακά.
• Τα συμβατικά γεωργικά συστήματα παράγουν 40% περισσότερα
αέρια του θερμοκηπίου.
• Τα συστήματα βιολογικής γεωργίας είναι πιο κερδοφόρα από τα
συμβατικά συστήματα.
Μετά από 30 χρόνια και με αυστηρή παράπλευρη σύγκριση, το
Ινστιτούτο κατέληξε στο συμπέρασμα με βεβαιότητα, ότι οι βιολογικές μέθοδοι παραγωγής βελτιώνουν την ποιότητα των τροφίμων
μας, της υγεία των εδάφους και των υδάτων, και τις συνθήκες των
αγροτικών περιοχών.
Η βιολογική γεωργία δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας,
παρέχει βιώσιμο εισόδημα για τους αγρότες, και μπορεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη της χώρας εφαρμογής στην αγροτική
κοινότητα και το σύστημα διατροφής.
Σε αυτό το πλαίσιο και ενώ τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και
ειδικότερα στη χώρα μας, βιώνουμε μια τρομακτική κρίση (μια κρίση
που δεν είναι απλά οικονομική, αλλά ταυτόχρονα πολιτισμική, κοινωνική, πολιτική, οικολογική) η στροφή προς την βιολογική γεωργία,
όχι μόνο δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αποτελεί μια ρεαλιστική (και
οικονομικά), εναλλακτική πρόταση για τον αγροτικό χώρο.
Ταυτόχρονα αναπτύσσονται και σημαντικές πρωτοβουλίες για την
διατροφική αυτάρκεια, για την κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία
και σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να ακολουθήσει και ο χώρος
της βιολογικής γεωργίας της χώρας μας.
Με στόχο ένα οικολογικά αειφόρο και κοινωνικά δίκαιο μοντέλο
παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων.
6
13
Επικαιρότητα
Συνέδριο ΑΒΜ: Βιολογική γεωργία και
αγρο-οικοτουρισμός στη Μεσόγειο
16
Πιλοτικό σχολείο CerOrganic
17
ΓΤΟ και οι απόψεις των Ελλήνων βιοκαλλιεργητών
19
Βιοδυναμική γεωργία
22
11η Οικολογική Γιορτή Καρδίτσας
24
Νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική
26
Επιστολή: Μεταρρύθμιση της ΚΑΠ
28
Cosmposting: Γενικές αρχές - Μέθοδος του σωρού
32
Ασιατική Νοζεμίαση:
Μια νέα απειλή για την ελληνική μελισσοκομία
37
Ο χαμένος θησαυρός της Κρήτης
38
Επιστολή
39
Πράσινες σελίδες
Τεύχος 59
Iούλιος, Αύγουστος, Σεπτέμβριος 2011
ληγιόβας, Χ. Μινώτου, Β. Μπούρμπος, Σ. Σγούρος,
Κ. Ταβουλάρης, Ν. Χατζηγεωργιάδης
Συνδρομή για πέντε έτη (20 τεύχη): 80 ευρώ
Υπεύθυνη συνδρομών: Μαρία Χουλιάρα
Τρίμηνη ~Εκδοση
Ιδιοκτησία: Οργανισμός Ελέγχου
και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ
Αριστοτέλους 38, 104 33 Αθήνα
τηλ. 210 82.24.384, fax 210 82.18.117
e-mail: magazine@dionet.gr
www.dionet.gr
Καλλιτεχνική επιμέλεια και επιμέλεια παραγωγής
ΙΔΕΟτυπο, Πραξιτέλους 15-19, 105 62 Αθήνα
τηλ. 210 33.03.991
Το περιοδικό διατίθεται δωρεάν στους παραγωγούς,
επιχειρηματίες που ελέγχονται και πιστοποιούνται
από τον Οργανισμό ΔΗΩ.
Εκδότης - Υπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο
Μιχάλης Κουλουρούδης
Διευθυντής
Σπύρος Σγούρος
Δημόσιες σχέσεις
Ελευθερία Γεωργιάδη
Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν:
Χ. Βακάλη, Α. Γεωργακάκης, Ε. Γεωργιάδη, Γ. Δε-
Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία
ΨΙΜΥΘΙ
τηλ. 210 34.68.317
Ταχυδρομικές επιταγές
Αριστοτέλους 38, 104 33 Αθήνα
Κωδικός ΕΛΤΑ: 4638
Συνδρομή για 4 τεύχη (ετήσια)
εσωτερικού: 24 ευρώ • εξωτερικού: 32 ευρώ
Συνδρομή Οργανισμών, εταιρειών, ιδρυμάτων
κ.λπ.: 42 ευρώ
Συνδρομή για 8 τεύχη (διετής)
εσωτερικού: 42 ευρώ • εξωτερικού: 58 ευρώ
Συνδρομή Οργανισμών, εταιρειών, ιδρυμάτων κ.λπ.:
84 ευρώ
* Οι διαφημίσεις εκφράζουν τον διαφημιζόμενο και δεν
απηχούν κατ' ανάγκη τις απόψεις του περιοδικού. Η
χρήση προϊόντων λίπανσης και φυτοπροστασίας στη βιολογική γεωργία θα πρέπει να γίνεται πάντα σύμφωνα με
τις δια-τάξεις της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας.
* Τα υλικά (χειρόγραφα, φιλμ, διαχωρισμοί κ.λπ.) που
αποστέλλονται στο περιοδικό δεν επιστρέφονται.
Ecofestival 2011 – MEC, Αθήνα, 25-28 Νοεμβρίου
Μ
ε γοργούς ρυθμούς τρέχουν οι ετοιμασίες της Ecofestival 2011, της ιστορικότερης και πανελλήνιας Έκθεσης
Βιολογικών Προϊόντων και Υπηρεσιών.
Με νέους συνεργάτες, νέο εκθεσιακό
χώρο, νέες ιδέες, και πληθώρα νέων εκδηλώσεων, η έκθεση Ecofestival 2011
επιστρέφει στις 25-28 Νοεμβρίου, στο
Μεσογειακό Εκθεσιακό Κέντρο MEC,
στην Παιανία, και υπόσχεται την δυναμικότερη εκδήλωση στα βιολογικά
προϊόντα.
πλισμού, καθώς και το 2ο Διεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών
Προϊόντων του Κόσμου, εξασφαλίζουν αυξημένη συμμετοχή
και επισκεψιμότητα, και φέρνουν νέο αίμα στην έκθεση.
Ήδη 70 εκθέτες έχουν οριστικοποιήσει τη συμμετοχή τους,
ενώ συνολικά αναμένεται τα περίπτερα να φτάσουν τα 80 στην
Ecofestival 2011, και τα 170 συνολικά στις τρεις εκθέσεις.
Φέτος μάλιστα, η επιτυχία της εκδήλωσης είναι πιο
εγγυημένη από ποτέ, καθώς οι νέοι συνεργάτες,
αλλά και η συστέγαση της έκθεσης Ecofestival
2011 με την 3η ΕΛΤΡΟΠ, την εμπορική έκθεση ελληνικών τροφίμων, ποτών, εξοπλισμού και
αγροτικής οικονομίας, την FROZENexpo, έκθεση
κατεψυγμένων ειδών διατροφής και σχετικού εξο-
Τίτλος
Σήμερα, η αγορά αντιμετωπίζει πιο πολύ από ποτέ την ανάγκη για σωστή προβολή, έξυπνες ευκαιρίες και ευρεία
διάθεση των βιολογικών προϊόντων. Για το λόγο αυτό, ο
Οργανισμός ΔΗΩ, σε συνεργασία με του δυνατότερους
παίκτες στην διοργάνωση εκθέσεων αλλά και στον χώρο
των ΜΜΕ, οργανώνει και φέτος την Έκθεση Βιολογικών Προϊόντων και
Υπηρεσιών Ecofestival 2011, την μεγαλύτερη έκθεση στον κλάδο, και την
μόνη αποκλειστικά με πιστοποιημένα προϊόντα.
Για περισσότερες πληροφορίες και κράτηση περιπτέρων, απευθυνθείτε
στον Οργανισμό ΔΗΩ (210-8224384) και στην Vinetum (210-7660560).
Πρόγραμμα Παράλληλων Εκδηλώσεων
Ομιλητής
Φορέας
Μέρα
Ώρα
Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
ΒΙΟΕΛΛΑΣ
Παρασκευή
16:00-17:00
Παρασκευή
17:00-18:00
Αττική Οικολογική Απάντηση
Παρασκευή
18:00-20:00
Αγγελος Δημόπουλος
Κατερίνα Καψαμπέλη
Letsgogreen.gr
Παρασκευή
Σάββατο
20:00-21:00
12:00-13:00
Μαρία Αγγελή
Σπείρα
Σάββατο
13:00-14:00
Γιώργος Κράββας, Γιώργος
Νικολάου, Θωμάς
Αραπογιάννης,
TUV Hellas
Σάββατο
14:00-15:00
AGROENVIRONMED – Περιβαλλοντικές τεχνολογίες στην Ευρώπη
και την Ελλάδα στον αγροδιατροφικό τομέα.
Δρ. Νίκη Ευελπίδου
Νέα πρότυπα πιστοποίησης: Πιστοποίηση επιχειρήσεων μαζικής
εστίασης (πρότυπο ΒΙΟ Kouzina), Πιστοποίηση φυσικών και βιολογικών καλλυντικών (Πρότυπο NaTrue)
Ημερίδα: «Η τοπικότητα στη γεωργία ως παράγοντας ανασύνταξης
της αγροτικής παραγωγής».
• Η τοπικοποίηση της γεωργίας και ο ρόλος της. ΠροβλήματαΠροτάσεις.
• Νέοι αγροτικοί συνεταιρισμοί-Καλάθια αγροτικών προϊόντων των
ελληνικών περιφερειών.
• Η τοπικοποίηση της αγροτικής οικονομίας ως στοιχείο
αποκέντρωσης.
• Αυτοδιαχειριζόμενος αγρός στο Ελληνικό: απάντηση στην κρίση
του περιβάλλοντος, της οικονομίας, της παιδείας και της κοινωνίας
Παρέμβαση Μάκη Σταύρου (Εναλλακτική Δράση για Ποιότητα
Ζωής) με θέμα: Τοπική και κοινωνική οικονομία
Η δράση των ΕΜ στη γεωργία και την κτηνοτροφία
Εργαστήρι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: Κάνουμε μαζί ανακύκλωση
Εργαστήρι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης:
• Ένα αόρατο νήμα μας συνδέει όλους
• Μικρά σκετς για το περιβάλλον και τη βιολογική συνείδηση
• Ο κύκλος της εστίασης. Πόσο καλά γνωρίζεις τη φύση;
• Έχω το νου μου! Αγκαλιάζω τη Γη!
Εφαρμογή άλλων συστημάτων διαχείρισης στην παραγωγή βιολογικών προϊόντων
Χαράλαμπος Φάββας
• ΔΗΩ
Ομιλητές:
Κώστας Διάκος,
Άγγελος Βουράκης,
Μυρτώ Φοίφα,
Νατάσσα Τσιρώνη,
Μάκης Σταύρου
Συντονίζει:
Σπύρος Σγούρος
Τίτλος
Οι επιστημονικές και ερευνητικές δραστηριότητες του τομέα διαχείρισης φυσικών πόρων και οικολογίας, του Τμήματος Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας, του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων
Ντόπιες ποικιλίες
Ισορροπημένη υγιεινή διατροφή: Βάση σωματικής ευεξίας, υγείας
& πνευματικής εξέλιξης
Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία (CSA Agriculture)
Βιολογικά Καλλυντικά
ΕΜ του Δρ. Τερουο Χίγκα, μια επανάσταση που θα σώσει τη γη
Μηδενικά Απόβλητα & Κομποστοποίηση:
• Δήμοι προς τα μηδενικά απόβλητα- Πρόγραμμα Zero Waste
• Η πρακτική της οικιακής Κομποστοποίησης
Εργαστήρι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: Κάνουμε μαζί κομπόστ
Εργαστήρι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: Ζωγραφίζουμε και
κατασκευάζουμε με θέμα τα πουλιά
Η σημασία των βιολογικών προϊόντων και ο ρόλος των καταναλωτών στην υποστήριξη της βιολογικής παραγωγής
Περιβαλλοντική διαφάνεια στην Ελλάδα
Η βιολογική γεωργία στον κόσμο, την Ευρώπη, τη Μεσόγειο και οι
νέες κατευθύνσεις
Η ΔΗΩ απαντάει: Όσα θέλατε να μάθετε για τα βιολογικά και δεν
τολμούσατε να ρωτήσετε
Εργαστήρι: Συνταγές (σπιτική μερέντα, αλάτι βοτάνων, σπορομπαλάκια)
Εθελοντισμός και τοπική ανάπτυξη – 2011 Ευρωπαϊκό έτος εθελοντισμού
Ομιλητής
Φορέας
Μέρα
Ώρα
Αριστοτέλης
Μαρτίνης, Κώστας
Ποϊραζίδης
Παναγιώτης Σαϊνατούδης
Αλέξανδρος Pfaff
ΤΕΙ Ιονίων Νήσων
Σάββατο
15:00-16:00
Πελίτι
Σάββατο
16:00-17:00
Σπείρα
Σάββατο
16:00-16:30
Ανδρέας
Γεωργακάκης και
προσκεκλημένοι
από Γαλλίσ και Μ.
Βρετανία
Φάνης Γκίνος, Μαρία
Ρίζου
Κωνσταντίνα Ζαφειροπούλου
Σοφία Σκαρβέλη,
Κάτια Μακρυνίκα
ΔΗΩ
Σάββατο
16:30-18:00
ΔΗΩ / ICEA
Σάββατο
18:00-19:00
EM Hellas
Σάββατο
19:00-20:00
Οικολογική Εταιρεία
Ανακύκλωσης
Σάββατο
20:00-21:00
Κατερίνα Καψαμπέλη
Ιωάννα Κοντοζήση
Letsgogreen.gr
Ελληνική Ορνιθολογική
Εταιρεία
Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών
Αγορών Αττικής, Εναλλακτική
Δράση για Ποιότητα Ζωής,
Ομοσπονδία Ενώσεων
Βιοκαλλιεργητών Ελλάδας
WWF
IFOAM - Μεσογειακό τμήμα
Κυριακή
Κυριακή
12:00-13:00
13:00-14:00
Κυριακή
14:00-16:00
Κυριακή
Κυριακή
16:00-17:00
17:00-18:00
ΔΗΩ
Κυριακή
18:00-19:00
Πελίτι
Κυριακή
19:00-20:00
Έλιξ
Κυριακή
20:00-21:00
Θοδωρής Αρβανίτης,
Θάνος Ματόπουλος,
Χαράλαμπος
Τσοκανής
Μανώλης Περράκης
Χαρίκλεια Μινώτου,
Κώστας Δρίτσας
Σπύρος Σγούρος,
Νόνικα Μπάκα
Παναγιώτης Σαϊνατούδης
Ντόρα Βουγιούκα
Συνεργασία ΔΗΩ – ICEA
για την πιστοποίηση καλλυντικών και απορρυπαντικών
Ο
Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ επέκτεινε πρόσφατα τις δραστηριότητές του και
στον τομέα πιστοποίησης καλλυντικών και απορρυπαντικών,
ξεκινώντας συνεργασία με το Ιταλικό Ινστιτούτο Ηθικής και
Περιβαλλοντικής Πιστοποίησης ICEA, ως μόνος και αποκλειστικός εκπρόσωπός του σε Ελλάδα και Κύπρο.
Το Ινστιτούτο ICEA αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους
πιστοποιητικούς οργανισμούς στην Ιταλία και την Ευρώπη.
Ελέγχει περίπου 13.000 επιχειρήσεις με υψηλές ηθικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές αρχές.
Οι πιστοποιήσεις Detergenza Pulita και BioEcoCosmesi είναι
εθελοντικές. Η ICEA ελέγχει κατά πόσον τα προϊόντα αυτά
συμμορφώνονται με τα πρότυπα που έχουν προκύψει από τη
συνεργασία παραγωγών, εμπόρων, αλλά και
οργανώσεων καταναλωτών. Στους τομείς
αυτούς, δεν υπάρχει ακόμα νομοθεσία σε
διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, και για
να συνδράμουν στην αποσαφήνιση
του τομέα, η AIAB και η ICEA, σε
συνεργασία με ομάδες παραγωγών
και τα πανεπιστήμια της Φερράρα
και της Μπολόνια δημιούργησαν κανονισμούς που υπόκεινται
σε περιοδικούς επανελέγχους και αναθεωρήσεις.
Τα πιστοποιημένα προϊόντα του το-μέα καλλυντικών και απορρυπαντικών χαρακτηρίζονται ως «βιο-οικολογικά» ή «ΟΙΚΟ
– ΒΙΟ», φέρουν το σήμα ICEA, και εγγυώνται την υγεία του
καταναλωτή και την προστασία του περιβάλλοντος.
ΔΗΩ • Σεμινάριο Permaculture, Πόρτο Ράφτη, 6-21/09/2011
Π
ραγματοποιήθηκε το πρώτο πλήρες Σεμινάριο Σχεδιασμού
Περμακουλτούρας στην Αθήνα, με τον παγκοσμίου φήμης σχεδιαστή και δάσκαλο Permaculture, τον Darren J. Doherty.
Η Permaculture (διαρκής καλλιέργεια ή περμακουλτούρα)
είναι η συνειδητή σχεδίαση και διαχείριση παραγωγικών αγροτικών και ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων. Ο σχεδιασμός
αναγεννητικών ανθρώπινων οικισμών είναι το επίκεντρο της,
όπου η έννοια της περμακουλτούρας υφαίνει τις αρχές της
σε έναν ιστό σωστής και παραγωγικής ανάπτυξης. Αρχικά
αναπτύχθηκε ως μεθοδολογία στις αρχές της δεκαετίας του
1970, και σήμερα ασκείται και εφαρμόζεται σχεδόν σε κάθε
χώρα, για τη βιώσιμη προώθηση της διατροφικής και ενεργειακής ασφάλειας….
Ο Darren J. Doherty έχει εκτεταμένη εμπειρία σε όλο τον
κόσμο στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη διαχείριση με
το μοντέλο της Περμακουλτούρας. Έχει ασχοληθεί με το
σχεδιασμό και την ανάπτυξη περισσότερων από 1.400 έργα,
σε 5 ηπείρους σε περισσότερες από 40 χώρες, για ιδιώτες,
εταιρείες, κρατικούς και μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς.
Πληροφορίες: email elena.symeonidou@permaculturegreece.org
Φθινοπωρινό σχολείο βιολογικής γεωργίας, Χίος, 4-11/10/ 2011
Σ
τα Μεστά, το γραφικό χωριό της Χίου,
διοργανώθηκε στις 4-11 Οκτωβρίου 2011
φθινοπωρινό σχολείο με θέμα την εκπαίδευση σε θέματα βιολογικής και αειφόρου γεωργίας. Το σχολείο απευθύνεται
σε δασκάλους, εκπαιδευτές και επαγγελματίες της Περιβαλλοντικής και Οικολογικής Εκπαίδευσης, και προσφέρει βαθιά
κατανόηση των εξελίξεων σε ότι αφορά
την Βιολογική Γεωργία, την Αειφόρο Εκπαίδευση, την Μικτή Μάθηση, και τα Νέα
Τεχνολογικά Μέσα.
Με σύνθημα «Βιολογική Γεωργία: Καλή
για τη φύση, καλή για σένα», η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης
για τα Βιολογικά Τρόφιμα του 2004 τονίζει
τη σημασία της συνείδησης των καταναλωτών και της πληροφόρησής τους για τις
αρχές και τους σκοπούς της βιολογικής
γεωργίας και το θετικό της αντίκτυπο στο περιβάλλον. Για να
10 • ΔΗΩ
επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει πρώτα να
εκπαιδευτούν οι κατάλληλοι εκπαιδευτές. Σήμερα, ούτε οι καταναλωτές
ούτε οι επαγγελματίες του αγροτικού
χώρου γνωρίζουν πάντα με σιγουριά τι είναι η βιολογική γεωργία και
ποια τα οφέλη, τα προβλήματα και
οι περιορισμοί της. Η συγκεκριμένη
εκπαιδευτική διοργάνωση επικεντρώνεται σε αυτό ακριβώς το θέμα, την
εκπαίδευση με θέμα την βιολογική
και αειφόρο γεωργία, συνδυάζοντας
παραδοσιακές διδακτικές μεθόδους
με πιο εξελιγμένα τεχνολογικά διδακτικά μέσα.
Στα πλαίσια του σχολείου, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν και την
εκδήλωση Green Ideas 2011! (Πράσινες Ιδέες 2011). Πρόκειται για διεθνή
εκδήλωση που συγκέντρωσε ανθρώπους και φορείς που
ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση με θέμα τη γεωργία, τη
βιοποικιλότητα και τα αγροτικά θέματα, ώστε να διερευνώνται
και να αξιοποιούνται ευκαιρίες συνεργασίας.
ECOFESTIVAL, 25-28/11/2011
Γνωριστείτε με την Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία
Τ
ο Σάββατο 26 Νοεμβρίου στις 16.30-18.00, στα πλαίσια των
δράσεων του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «CSA for Europe»
θα πραγματοποιηθεί στο Εcofestival ενημερωτική εκδήλωση
για την Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία στην Ευρώπη.
Σκοπός της συγκεκριμένης εκδήλωσης είναι να ενημερωθεί
το ελληνικό κοινό για την Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία
(Community Supported Agriculture), η οποία έχει ήδη αρχίσει
να αναπτύσσεται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης.
Η Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία (ΚΥΓ) είναι μια εναλλακτική κοινωνική πρόταση για τον τρόπο παραγωγής και
διακίνησης των αγροτικών προϊόντων, όπου οι αγρότες και οι
καταναλωτές αναπτύσσουν στενή συνεργασία βασισμένη στην
αμοιβαία εμπιστοσύνη. Βασικό στοιχείο σε όλες τις μορφές
ΚΥΓ είναι ο αυξημένος βαθμός συμμετοχής των καταναλωτών
στις δραστηριότητες μιας γεωργικής εκμετάλλευσης. Επιπλέον οι καταναλωτές,
τις περισσότερες φορές, χρηματοδοτούν εξ αρχής τον προϋπολογισμό μιας
γεωργικής εκμετάλλευσης για το σύνολο της παραγωγικής σεζόν, με σκοπό
να λαμβάνουν γεωργικά προϊόντα σε
τακτά χρονικά διαστήματα. Πολλές φορές τα καλλιεργούμενα προϊόντα και οι
καλλιεργητικές μέθοδοι συναποφασίζονται σε συνελεύσεις, χτίζοντας έτσι
μια ισχυρή σχέση μεταξύ καταναλωτή
και παραγωγού.
υποστηρίζεται από τους καταναλωτές και με ποιο τρόπο αυτοί
στη συνέχεια παραλαμβάνουν τα τρόφιμα. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως οι καταναλωτές προμηθεύονται άμεσα γεωργικά
προϊόντα υψηλής ποιότητας (βιολογικά/βιοδυναμικά) και οι
γεωργοί διασφαλίζουν εξαρχής τους απαραίτητους πόρους
τόσο για τις καλλιεργητικές τους δραστηριότητες, όσο και για
τη διαβίωσή τους χωρίς να παρεμβάλλονται μεσάζοντες.
Βασικός σκοπός για το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα “CSA for
Europe” είναι οι καλλιεργητές και οι καταναλωτές να γνωριστούν με την ΚΥΓ, μέσω ενημερωτικών εκδηλώσεων καθώς
και μέσω επισκέψεων σε αγροκτήματα που λειτουργούν με
αυτές τις αρχές σε άλλες χώρες. Ομιλητές στην εκδήλωση θα
είναι έμπειροι αντιπρόσωποι από συστήματα ΚΥΓ της Γαλλίας
και της Μεγάλης Βρετανίας.
Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ε.E για τα
έξοδα μετακινήσεων και
υπάγεται στα προγράμματα Grundtvig για την
εκπαίδευση ενηλίκων. Στο
πρόγραμμα συμμετέχει η
ΔΗΩ μαζί με άλλες 7 οργανώσεις από χώρες της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο,
Αυστρία, Γερμανία, Τσεχία,
Σλοβακία, Ουγγαρία).
Πληροφορίες:
a.georgakakis@dionet.
gr
Το σύστημα έχει πολλές παραλλαγές για
το πώς ο γεωργικός προϋπολογισμός
18η Οικογιορτή στη Θεσσαλονίκη, 22-25/9/2011
Π
ανελλαδική γιορτή οικολογικής γεωργίας και χειροτεχνίας διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη, στις 22-25/9/2011. Ο
θεσμός ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη πριν από 18 χρόνια
«οπότε διοργανώθηκε με στοιχειώδη μέσα, χωρίς να προηγηθεί καμιά διαφήμιση, χωρίς καμιά οικονομική στήριξη,
αλλά με καρδιά και μεγάλο ενθουσιασμό. Η επιτυχία της, για
όσους πήραν μέρος ως παραγωγοί και για όσους την είδα
εντυπωσιακή». Η οικογιορτή γύρισε την Ελλάδα από άκρη σε
άκρη, αφού κάθε χρόνο διοργανώνεται σε μια διαφορετική
πόλη της Ελλάδας.
Δεκαοκτώ χρόνια μετά, η πανελλαδική γιορτή της οικολογικής
γεωργίας και χειροτεχνίας ξαναγυρνά στη Θεσσαλονίκη,
στον τόπο που γεννήθηκε. Μεταφέρει μηνύματα ενός άλλου
τρόπου ζωής, που ρέει αρμονικά, φυσικά, αλληλέγγυα δίνοντας έμφαση σε ιδέες στήριξης και συνεργασίας, της άμεσης
σχέσης παραγωγού – καταναλωτή, της οργανικής σχέσης των
ανθρώπων με την τροφή τους, της τοπικότητας των προϊόντων,
της καθαρής ποιοτικής τροφής για όλους, προτάσσοντας την
επανασύνδεση φύσης – κοινωνίας και την αποσύνδεση του
δούναι και λαβείν από τη σκληρή εμπορευματοποίηση των
πάντων.
Τη φετινή γιορτή διοργάνωσαν καλλιεργητές της περιοχής,
με τον ίδιο ενθουσιασμό που επικρατούσε και στην πρώτη
οικογιορτή, με λίγο περισσότερη στήριξη και εμπειρία.
Περισσότερες πληροφορίες: http://oikogiorti2011.gr/
ΔΗΩ • 11
NYELENI:
ΒΕΛΓΙΟ
ξερίζωσαν γενετικά τροποποιημένες πατάτες
Σ
Τ
ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ: BIOLMEL 2011
Πάνω από 400 συμμετέχοντες από Ευρωπαϊκές
χώρες δεσμεύτηκαν να ενισχύσουν τη συλλογική τους προσπάθεια να ανακτήσουν τον έλεγχο
της κοινότητας πάνω στο διατροφικό σύστημα,
να αντισταθούν στο αγρο-βιομηχανικό σύστημα
και να επεκτείνουν και να παγιώσουν ένα ισχυρό
Ευρωπαϊκό κίνημα για την Διατροφική Κυριαρχία.
Πάνω από 120 οργανισμοί και φυσικά πρόσωπα,
εκπρόσωποι των κοινωνικών οργανώσεων και κινημάτων, συζήτησαν τον αντίκτυπο των σύγχρονων
Ευρωπαϊκών και παγκόσμιων πολιτικών. Μαζί ανέπτυξαν μια συνολική πλατφόρμα μία σειρά αρχών
για την επίτευξη της διατροφικής κυριαρχίας στην
Ευρώπη. Το φόρουμ τόνισε την συνεισφορά των
νέων, των γυναικών, και των παραγωγών, των οποίων οι φωνές συχνά αγνοούνται. Αυτή η ποικιλία
και ο πλούτος εμπειριών έδωσαν στο φόρουμ την
ευκαιρία να ορίσει ένα κοινό πλαίσιο και να καθορίσει κοινό σχέδιο δράσης με βάση δημοκρατικές
και συμμετοχικές διαδικασίες.
τις 29 Μαΐου, μια συνάντηση διαμαρτυρίας που οργανώθηκε από το
κίνημα απελευθέρωσης των χωραφιών (Field Liberation Movement)
με στόχο την απελευθέρωση της γης από γενετικά τροποποιημένες
πατάτες, κατέληξε σε ομαδική προσπάθεια των 500 συμμετεχόντων,
οι οποίοι ξερίζωσαν τροποποιημένες πατάτες από ένα ολόκληρο
χωράφι στο χωριό Wetteren στο Βέλγιο.
Η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένης πατάτας στο χώρο αυτό
διεξαγόταν στα πλαίσια ενός ερευνητικού προγράμματος του Πανεπιστημίου του Γκεντ. Το Πανεπιστήμιο αντέδρασε στην διαμαρτυρία με
την απόλυση ενός ερευνητή που συμμετείχε στην εκδήλωση.
Μετά το αρνητικό προηγούμενο με παρόμοιο «ερευνητικό» πρόγραμμα γενετικά τροποποιημένης καλλιέργειας στη Γερμανία, που
επέφερε σημαντική ζημία
σε βιολογικό μελισσοκόμο της περιοχής, θα
ήταν εύλογο τα πανεπιστήμια της Ευρώπης να
αναθεωρήσουν τέτοια
προγράμματα, αντί να
προβαίνουν σε απολύσεις ερευνητών με οικολογική συνείδηση.
Πληροφορίες: www.gmo-free-regions.org/gmo-free-regions/
belgium/gmo-free-news-from-belgium/news/en/23885.html
Γ
ια τέταρτη χρονιά διοργανώνεται ο διεθνής
διαγωνισμός γευσιγνωσίας βιολογικού μελιού
BIOLMIEL. Πέρυσι, ο
διαγωνισμός συγκέντρωσε 130 διαφορετικά
δείγματα βιολογικού μελιού από όλο τον κόσμο. Φέτος, ο διαγωνισμός
διοργανώνεται στο Mar del Plata, στην Αργεντινή.
Στόχος του διαγωνισμού είναι να ενισχύσει τη γνώση, τις πληροφορίες, και την συναίσθηση του κοινού για το βιολογικό μέλι υψηλής
ποιότητας.
Πληροφορίες: http://www.feriaorganicamdp.com.ar/, ή www.
premiobiol.it ή και τηλεφωνικά στο + 39 080 5582512/4.
12 • ΔΗΩ
ο φόρουμ για την Ευρωπαϊκή Διατροφική Κυριαρχία πραγματοποιήθηκε μεταξύ 16 και 21 Αυγούστου
2011, στο Κρεμς της Αυστρίας. Το φόρουμ υιοθέτησε την πρώτη Ευρωπαϊκή Διακήρυξη Διατροφικής
Κυριαρχίας. Σύμφωνα με την διακήρυξη, «είμαστε
πεπεισμένοι ότι η αλλαγή στο σύστημα τροφίμων
αποτελεί ένα πρώτο βήμα προς μια ευρύτερη
αλλαγή στις κοινωνίες μας». Το πλήρες κείμενο
της διακήρυξης είναι διαθέσιμο στο: http://www.
nyelenieurope.net/
Οι συμμετέχοντες στο φόρουμ δεσμεύτηκαν να
πάρουν το σύστημα τροφίμων στα χέρια τους,
και να εργαστούν με βάση ένα οικολογικά αειφόρο και κοινωνικά δίκαιο μοντέλο παραγωγής και
κατανάλωσης τροφίμων, που στηρίζεται στην μη
βιομηχανική καλλιέργεια και μεταποίηση από μικρούς παραγωγούς, και στις εναλλακτικές μορφές
διακίνησης. Δεσμεύτηκαν να αποκεντρώσουν το
σύστημα διακίνησης τροφίμων, να μικρύνουν την
αλυσίδα παραγωγής μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, να βελτιώσουν τις κοινωνικές συνθήκες
και τις συνθήκες εργασίας ιδίως στον κλάδο των
τροφίμων και της γεωργίας, να εκδημοκρατίσουν
την λήψη αποφάσεων για την χρήση κοινών πόρων
και κοινής κληρονομιάς (γη, νερό, αέρας, παραδοσιακές γνώσεις, σπόροι και φυλές), και να δια-
αυστριακό φόρουμ
για την ευρωπαϊκή
διατροφική κυριαρχία
σφαλίσουν ότι η δημόσια πολιτική σε κάθε επίπεδο
εγγυάται την επιβίωση των αγροτικών περιοχών, τις
δίκαιες τιμές για τους παραγωγούς και τα ασφαλή,
ελεύθερα από ΓΤΟ τρόφιμα για όλους.
Τα μελισσοκομικά μας προϊόντα
ταξιδεύουν στις ΗΠΑ
Σ
τις 23 Ιουνίου 2011, ολοκληρώθηκε η αξιολόγηση και η ένταξη των δύο
πρώτων Ελλήνων μελισσοκόμων πιστοποιημένων κατά το πρότυπο USDA
NOP. Πρόκειται για την κα Ξανθοπούλου Ευγενία και τον κ. Ουρανό Νίκο,
τα προϊόντα των οποίων – μέλι, γύρη και πρόπολη – συσκευάζονται και
διακινούνται από την ΕΒΙΟΝ www.ebion.gr.
Και οι δύο μελισσοκόμοι, αφιερωμένοι στη βιολογική μελισσοκομία τα
τελευταία 6 χρόνια, δίνουν το δικό τους αγώνα για να κρατήσουν την
ποιότητα των προϊόντων τους στα πιο υψηλά επίπεδα. Η προσπάθειά
τους αυτή αναγνωρίζεται, αφού, τα προϊόντα τους ήδη έχουν λάβει διακρίσεις στον Ευρωπαϊκό χώρο για το μέλι τους αλλά και συγκεκριμένα
για το μέλι Ελάτης στον διεθνή διαγωνισμό γευσιγνωσίας βιολογικού
μελιού BIOMIEL 2010, κάνοντάς τα ήδη περιζήτητα. Είμαστε σίγουροι
ότι θα φανούν αντάξιοι στη νέα πρόκληση.
Πληροφορίες για πιστοποίηση κατά USDA NOP: Νίκη Μακρυνιώτη,
210-8224384.
Βιολογικά αφεψήματα
Κρόκου Κοζάνης στη Γαλλία
Δύο νέες αγορές
βιολογικών
στη Θεσσαλονίκη
Δ
ύο νέες Πρότυπες Αγορές Βιολογικών
Προϊόντων, στο Δήμο Θεσσαλονίκης, ενέκρινε
με ομόφωνη απόφαση της, η Επιτροπή
Ποιότητας Ζωής του Δήμου.
Έγινε δεκτό το αίτημα της Ένωσης Αγροτών
Βιοκαλλιεργητών Βόρειας Ελλάδας, με
τη στήριξη του Αντιδημάρχου Αστικού
Σχεδιασμού, Πολεοδομίας και Δικτύων, κ.
Ανδρέα Κουράκη και της Προέδρου της
5ης Δημοτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης,
κ. Αργυρώς Κουράκη.
Οι δύο νέες τοποθεσίες είναι: Πεδίο του
Άρεως (Λεωφ. Στρατου) και στο πάρκο πίσω
από το γήπεδο του ΑΡΗ (Χαριλάου). Σαράντα
(40) παραγωγοί βιολογικών προϊόντων
σύντομα κοντά σας!!
Μ
ια σειρά καινοτόμων βιολογικών προϊόντων με βάση τον Κρόκο Κοζάνης εντυπωσίασε το γαλλικό κοινό. Διαβάζουμε σε σχετική ιστοσελίδα:
«Η Ελλάδα … διαθέτει έναν άγνωστο θησαυρό: το κόκκινο σαφράν, που
μπορεί κανείς να δοκιμάσει σε βιολογικά αφεψήματα.
Στα νότια της Κοζάνης, στη δυτική Μακεδονία, καλλιεργείται από τον 17ο
αιώνα το μοναδικό ελληνικό σαφράν, ο Κρόκος Κοζάνης, με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης.
Με ιδιαίτερα έντονο πορτοκαλί χρώμα και αξιοσημείωτη γεύση, χρησιμοποιείται παντού για τις ευεργετικές του ιδιότητες, ιδίως σε αφεψήματα. Με
την βοήθεια της ΚΟΡΡΕΣ, της γνωστής εταιρείας ελληνικών καλλυντικών,
εφτά διαφορετικές συνταγές αφεψημάτων είναι διαθέσιμες για να τις
δοκιμάσετε. Μεταξύ άλλων, διαλέξτε το μίγμα μελιού και πορτοκαλιού
(παραδοσιακό ποτό καλωσορίσματος των κατοίκων της Κοζάνης), ή το
μαύρο τσάι με λεμόνι και μέντα, […] και δοκιμάστε το κρύο ή ζεστό για
μια μοναδική εμπειρία γεύσης».
Το πλήρες άρθρο: http://madame.lefigaro.fr/art-de-vivre/or-rougesiroter-280711-169484
ΔΗΩ • 13
ΒΙΒΛΙΟ: Εφαρμογές των ΕΜ
στη γεωργία
Βιολογική αγορά στα Γιαννιτσά
Α
ισιόδοξα ήταν τα μηνύματα της
πρώτης Αγοράς Βιολογικών Προϊόντων στα Γιαννιτσά, Bio Bazaar, που
διοργανώθηκε την Κυριακή 9/10στις εγκαταστάσεις του Κέντρου
Ιππικής Τέχνης, υπό την αιγίδα του
Οργανισμού Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ.
Βιοκαλλιεργητές της περιοχής εξέθεσαν τα προϊόντα τους, έδωσαν
πληροφορίες σε καταναλωτές, ενώ
ο Πρόεδρος του Οργανισμού ΔΗΩ,
κος Χαρίσης Αργυρόπουλος βιολόγος και βιοκαλλιεργητής ο ίδιος, σε
παράλληλη ομιλία του, στους συνεδριακούς χώρους του Κέντρου, ανέπτυξε το θέμα: Ο κήπος του ερασιτέχνη
βιοκαλλιεργητή.
Τ
ο νέο βιβλίο του γεωπόνου Γεωργίου
Α. Δαουτόπουλου αναφέρεται στους ΕΜ.
Οι Ενεργοί Μικροοργανισμοί, τα ωφέλιμα
έντομα και η τοπική γνώση μπορούν να αποτελέσουν τις αναγεννητικές δυνάμεις της
Ελληνικής γεωργίας. Μιας γεωργίας που θα
αναστήσει τη μεσογειακή δίαιτα και με τις
ντόπιες ποικιλίες, τα παραδοσιακά φαγητά
και τα πολιτισμικά μνημεία (παλαιότερα και
νεώτερα), θα δώσει μια ανεπανάληπτη και
μη αντιγραφόμενη ποιότητα και ταυτότητα
στον Ελληνικό τουρισμό.
Το βιβλίο ξεκινά με μια μικρή εισαγωγή σε
θέματα εδαφολογίας γιατί το έδαφος παίζει κυρίαρχο ρόλο σε αυτήν τη τεχνολογία.
Ακολουθεί το δεύτερο κεφάλαιο που μας
εισάγει στον ρόλο των μικροοργανισμών
και στα προϊόντα των ΕΜ που κυκλοφορούν
και πως παρασκευάζονται για εφαρμογές
στη γεωργία. Στη συνέχεια καταγράφονται οι μορφές γεωργίας που ασκούνται
σήμερα και σκιαγραφείται το μέλλον της
γεωργίας, μέσω της αειφορικής γεωργίας.
Τέλος, δίνονται σαφείς οδηγίες εφαρμογής
των ΕΜ σε βασικούς κλάδους της φυτικής
παραγωγής.
14 • ΔΗΩ
Οι επισκέπτες του Kέντρου Ιππικής Τέχνης, πολλοί εκ των οποίων ήρθαν από
μακριά, συνδυάζοντας τις αγορές των βιολογικών προϊόντων με μιαν ευχάριστη
εκδρομή, είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στις εγκαταστάσεις του Κέντρου
Ιππικής Τέχνης, να πληροφορηθούν τις αρχές υπό τις οποίες έχει οργανωθεί
σε μια άκρως φιλική προς το περιβάλλον βάση, να γνωρίσουν τα άλογα που
εκτρέφονται, να έλθουν σε επαφή με την απειλούμενη από εξαφάνιση φυλή
των ελληνικών αλόγων – πλαγιοτροχαστών, να κάνουν ιππασία και βόλτα με
την άμαξα.
Η Αγορά Βιολογικών Προϊόντων, που ήρθε για να μείνει ως θεσμός στα Γιαννιτσά,
θα γίνεται κάθε Κυριακή, από τις 10.00’ το πρωί έως τις 13.30’ το μεσημέρι, και
πάντα θα συνοδεύεται από παράλληλες εκδηλώσεις και ήτοι ομιλίες, σεμινάρια,
επιδείξεις.
Σημειώνεται ότι ο χώρος της αγοράς είναι στεγασμένος και ως εκ τούτου οι
καιρικές συνθήκες δεν αποτελούν εμπόδιο.
Περισσότερες πληροφορίες: www.polychoros.gr
ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ IFOAM
βιολογική γεωργία
και αγρο-οικοτουρισμός στη Μεσόγειο
της Χαρίκλειας Μινώτου*
Μ
ε επιτυχία ολοκληρώθηκε το Διεθνές συνέδριο για τη Βιολογική Γεωργία και
τον Αγρο-Οικοτουρισμό στη Μεσόγειο του Μεσογειακού Τμήματος της IFOAM
(AgriBioMediterraneo), το οποίο πραγματοποιήθηκε στη Ζάκυνθο στις 16-18
Σεπτεμβρίου 2011. Στο συνέδριο συμμετείχαν περισσότεροι από 150 σύνεδροι από διαφορετικές χώρες της
Ευρώπης και της Μεσογείου αλλά και πολλοί Έλληνες
εκπροσωπώντας πανεπιστήμια, φορείς του κλάδου της
βιολογικής γεωργίας αλλά και μεμονωμένοι παραγωγοί
βιολογικών προϊόντων.
καθώς και εκπρόσωποι πολιτικών κομμάτων
και φορέων που δραστηριοποιούνται στον
κλάδο.
Στις αίθουσες του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Ζακυνθίων και του κινηματογράφου «Φώσκολος» έγιναν οι
παρουσιάσεις καλύπτοντας τις ακόλουθες θεματικές: α.
βιολογική γεωργία, β. αγρο-οικοτουρισμός, γ. εμπορία,
δ. πιστοποίηση, ε. πράσινη οικονομία, στ. περιβαλλοντική εκπαίδευση, ζ. προστατευόμενες περιοχές
και βιοποικιλότητα και σε συνέχεια των παρουσιάσεων
ανά θεματική ενότητα ακολούθησε συζήτηση και κατεγράφησαν οι τάσεις, οι προοπτικές, τα προβλήματα, οι
προτάσεις.
Χαιρετισμούς, στους οποίους τονίστηκε η σημασία της
Βιολογικής Γεωργίας και του Αγρο-Οικοτουρισμού στη
Μεσόγειο αλλά και ειδικότερα στην Ελλάδα απεύθυναν ο
ευρωβουλευτής κος Μιχάλης Τρεμόπουλος, ο ευρωβουλευτής κος Κρίτων Αρσένης, ο Διευθύνων Σύμβουλος
του ΟΠΕΓΕΠ και εκπρόσωπος του Υπουργού Αγροτικής
Ανάπτυξης και Τροφίμων, κος Παν. Βασιλόπουλος, ο
Αντιπρόεδρος του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων κος Ιων. Δραγώνας,
ο Δήμαρχος Ζακυνθίων κος Στέλ. Μποζίκης, ο εκπρόσωπος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων κος Τσιριγώτης
H κ. Χ. Μινώτου (Πρόεδρος του ΑΒΜ και Αντιπρόεδρος του Οργανισμού
ΔΗΩ) και ο κ. Σ. Σγούρος (Γεν. Διευθυντής του Οργανισμού ΔΗΩ)
* Η κ. Χαρίκλεια Μινώτου είναι γεωπόνος, βιοκαλλιεργήτρια, αντιπρόεδρος του Οργανισμού ΔΗΩ και Πρόεδρος
του AgriBioMediterraneo
ΔΗΩ • 15
Από δεξιά: ο Marcus Arbenz, Γενικός Διευθυντής της IFOAM, σπυ, Fabio Piccioli,
μέλος του Δ.Σ. IFOAM.
Στη θεματική ενότητα του Αγρο-Οικοτουρισμού
παρουσιάστηκαν προτάσεις συνδυασμού της βιολογικής γεωργίας και του Αγρο-Οικοτουρισμού, παραδείγματα εφαρμογής , παρουσιάστηκε ένα μοντέλο
ανάπτυξης κοινωνίας-οικονομίας-περιβάλλοντος,
προτάθηκε η χάραξη διαδρομών οικοτουρισμού
με στόχο την ανάδειξη του τοπίου, της βιοποικιλότητας, του πολιτισμού βάσει ήδη εφαρμοσμένων
παραδειγμάτων και επιπλέον παρουσιάστηκαν
παραδείγματα εφαρμογής σύγχρονων πρότυπων
τουριστικών μονάδων με φιλο--περιβαλλοντικές
προτεραιότητες, δραστηριότητες και στρατηγική
ανάπτυξης με οικολογικό προφίλ.
Ως συμπέρασμα της θεματικής αυτής ενότητας
καταγράφηκε η ανάγκη ύπαρξης θεσμικού πλαισίου για την πιστοποίηση αγρο- οικοτουριστικών
δραστηριοτήτων και εφαρμογών, ότι σύμφωνα
με τα σύγχρονα μοντέλα ανάπτυξης η βιολογική
γεωργία όπου είναι εφικτό θα πρέπει να συνδυάζεται και με άλλες περιβαλλοντικές δράσεις, ότι
ο ειδικός-θεματικός τουρισμός παρουσιάζει αύξηση στη Μεσόγειο, και ότι η σύγχρονη τεχνολογία
πληροφόρησης και επικοινωνίας πχ διαδικτυακές
πλατφόρμες μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και ανάδειξη του κλάδου.
Τελική συνάντηση της BIOLMED. Από αριστερά: Teodoro Miano, Χαρίκλεια
Μινώτου και Αριστοτέλης Μαρτίνης.
Οι κεντρικοί ομιλητές: Χαρίκλεια Μινώτου (AgriBioMediterraneo, ΔΗΩ),
Maurizio Davolio (AITR), Markus Arbenz (IFOAM), Δημήτρης Δημόπουλος (Τράπεζα Πειραιώς), Ranko Tadic (Eko-Liburnia) παρουσίασαν
που βρίσκεται η βιολογική γεωργία στον κόσμο, πόσο αναπτύσσεται,
πως ο αγρο-οικοτουρισμός μπορεί να αποτελέσει πρόταση ανάπτυξης
για τη Μεσόγειο με τα συγκεκριμένα εδαφοκλιματικά χαρακτηριστικά,
το σημαντικό ρόλο της IFOAM σε παγκόσμιο επίπεδο για τη χάραξη
πολιτικής για τη βιολογική γεωργία, πως η πράσινη οικονομία, μπορεί να
στηρίξει τον τομέα της βιολογικής γεωργίας και της ανάπτυξης του αγροοικοτουρισμού και τέλος τονίστηκαν και παρουσιάστηκαν οι δυνατότητες
εφαρμογής στη Μεσόγειο.
Στη θεματική ενότητα της βιολογικής γεωργίας παρουσιάστηκαν οι
σύγχρονες τάσεις για τον κλάδο της βιολογικής γεωργίας, η επιστημονική
έρευνα και η ανάπτυξή της σχετικά με τον κλάδο, η βιολογική μελισσοκομία, η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς, καλλιεργητικές τεχνικές και η
επιστημονική και πρακτική επίλυση προβλημάτων διάφορων καλλιεργειών
. Επίσης έγιναν παρουσιάσεις για την υφιστάμενη κατάσταση της βιολογικής γεωργίας σε άλλες χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Παλαιστίνη,
η Αίγυπτος, το Ισραήλ.
Ως συμπέρασμα των παρουσιάσεων και της συζήτησης των συνέδρων μετά
την ολοκλήρωση των συνεδριών θα μπορούσε να αναφερθεί και τονιστεί
η σημαντικότητα της βιολογικής γεωργίας για την ανάπτυξη της υπαίθρου
στη σύγχρονη εποχή, όπου η προστασία του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και των φυσικών πόρων αποτελεί προτεραιότητα. Επίσης ιδιαίτερα
σημαντικό είναι το ότι η βιολογική γεωργία αποτελεί μία επιστημονικά τεκμηριωμένη μορφή της γεωργίας, η οποία δίνει δυνατότητες αποτελεσματικής
εφαρμογής για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων.
16 • ΔΗΩ
Στη θεματική ενότητα της εμπορίας παρουσιάστηκε η υφιστάμενη κατάσταση της εμπορίας βιολογικών προϊόντων στη Μεσόγειο. Όπως προέκυψε
τόσο από τις παρουσιάσεις όσο και από τη συζήτηση που ακολούθησε η τάση που έχει καταγραφεί
ως ανάγκη για την ανάπτυξη του κλάδου είναι η
ενδυνάμωση και στήριξη των τοπικών αγορών και
της απευθείας εμπορίας. Το κοινωνικό πρόσωπο
της βιολογικής γεωργίας που στηρίζει τοπικά την
ανάπτυξη της υπαίθρου και επαναφέρει τις ανθρώπινες σχέσεις βιοκαλλιεργητή-βιοκαταναλωτή
αποτελεί προτεραιότητα. Παράλληλα η ασφάλεια
των τροφίμων και η ποιοτική τους ταυτότητα χαρακτηρίζουν τα βιολογικά προϊόντα και θα πρέπει να
τονίζονται και προβάλλονται ως κύρια χαρακτηριστικά τους που τα διαφοροποιούν και τα κάνουν
εμπορικά αναγνωρίσιμα και ανταγωνιστικά.
Στη θεματική ενότητα της πράσινης οικονομίας επισημάνθηκε ότι η βιολογική γεωργία και ο
Αγρο-Οικο-τουρισμός αποτελούν κλάδους που
αποτελούν προτεραιότητα επενδυτικής και επιχειρησιακής στήριξης από Τράπεζες, όπως η Τράπεζα
Πειραιώς. Επιπλέον τονίστηκε ότι η ανάπτυξη των
τοπικών κοινωνιών με οικολογικές προτεραιότητες
θα πρέπει να δουλευθεί και να διαμορφωθούν
σχέδια δράσης ώστε να ακολουθούνται προτεραιότητες και ο σχεδιασμός να έχει μακροπρόθεσμο
χαρακτήρα. Σημαντική προτεραιότητα αποτελεί
και το οικολογικό αποτύπωμα και η πιστοποίηση
τόσο των προϊόντων όσο και των δραστηριοτήτων
σε σχέση με την εκπομπή CO2. Τονίστηκε ότι το
ενδιαφέρον στις σύγχρονες κοινωνίες είναι υψηλό
για το ενεργειακό αποτύπωμα.
Στη θεματική ενότητα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης παρουσιάστηκαν έρευνες μελέτες
και εφαρμογές σχετικές με την ευαισθητοποίηση
και ενημέρωση ευρύτερων κοινωνικών ομάδων .
Τόσο οι μικρότερες όσο και οι μεγαλύτερες ηλικίες
δείχνουν διάθεση να γνωρίζουν για τα περιβαλλοντικά θέματα και προβλήματα της εποχής μας και
να συμμετέχουν σε δράσεις φιλοπεριβαλλοντικού
χαρακτήρα. Επιπλέον τονίστηκε ότι η φύση ανήκει
σε όλους και θα πρέπει στο σχεδιασμό ενημέρωσης, εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και συμμετοχής να συμπεριλαμβάνονται και ειδικές ομάδες
(ΑΜΕΑ) χρησιμοποιώντας σύγχρονα διεπιστημονικά
πεδία όπως αυτό της ακουστικής οικολογίας και
της εκπαίδευσης για τη διαχείριση και διατήρηση
των οικοσυστημάτων.
Στη θεματική ενότητα των προστατευόμενων
περιοχών και της βιοποικιλότητας τονίστηκε ότι
η Ελλάδα είναι μοναδική σε περιβαλλοντική αξία
αφού το 27% της έκτασης της ανήκει στο δίκτυο
προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. Οι προστατευόμενες περιοχές μπορούν να αποτελέσουν
πυρήνα εναλλακτικής ανάπτυξης με προτεραιότητα
στην προστασία των οικοσυστημάτων, τη διαχείριση
των προστατευόμενων περιοχών, την προστασία
ειδών, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και φυσικά
την αγροτική διαχείριση και ανάπτυξη. Το αγροτικό
τοπίο και η αγροτική βιοποικιλότητα εντάσσεται στις
προστατευόμενες περιοχές και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του σχεδιασμού για τη διαχείριση
και ανάπτυξή τους.
Τέλος στη θεματική ενότητα της πιστοποίησης
επισημάνθηκε πόσο σημαντικό είναι τα συστήματα
και πρότυπα πιστοποίησης να είναι αξιόπιστα και
να ακολουθούν συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο
ώστε να προσφέρουν αναμφισβήτητα ποιότητα
και αναγνωσιμότητα στον τομέα της πιστοποίησης.
Νέες πιστοποιήσεις έχουν εμφανιστεί στον κλάδο
των βιολογικών δίνοντας νέες προοπτικές ανάπτυξης . Παρουσιάστηκε η πιστοποίηση βιολογικών
καλλυντικών, υφασμάτων, το πρότυπο BIOκουζίνα,
σύγχρονα λογισμικά πιστοποίησης και ελέγχου ενώ
τονίστηκε η ανάγκη πιστοποίησης υπηρεσιών.
Συμπερασματικά και όπως χαρακτηριστικά δήλωσε
η κα Χαρ. Μινώτου, Πρόεδρος του Μεσογειακού
Τμήματος της IFOAM-AgriBioMediterraneo: «Η
προστασία του αγροτικού τοπίου , της αγροτικής
βιοποικιλότητας και η ανάδειξη των μοναδικών
μεσογειακών οικοσυστημάτων μπορούν να αποτελέσουν αδιαμφισβήτητα πρόταση εναλλακτικής
ανάπτυξης. Ο συνδυασμός βιολογικής γεωργίας
και Αγρο-Οικοτουρισμού αποτελεί καινοτόμο και
δυναμικό συνδυασμό για το σχεδιασμό ανάπτυξης
Γευσιγνωσία ελαιολάδου. Από αριστερα: Α. Mαρτίνης (ΤΕΙ Ιονίων νήσων), Χ. Αργυρόπουλος (πρόεδρος της ΔΗΩ), Π. Καμπίτσης (βιοκαλλιεργητής), Π. Βισβαρίδης
(ΕΑΣ Ζακύνθου) και Κ. Δρίτσας εξηγεί τη διαδικασία γευσιγνωσίας.
της υπαίθρου»
Στα πλαίσια του συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν και οι ακόλουθες παράλληλες εκδηλώσεις
1.Τελική συνάντηση του ευρωπαϊκού προγράμματος BIOLMED, για
τη βιολογική ελαιοκαλλιέργεια στη Μεσόγειο με παρουσιάσεις για τη
βιολογική καλλιέργεια, καινοτομίες του κλάδου, εμπορία, καλλιεργητικές τεχνικές, παρουσίαση της βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας σε
άλλες χώρες όπως Ισραήλ, Αίγυπτος, Ιταλία, Ισπανία, Κροατία. Επίσης
πραγματοποιήθηκε γευσιγνωσία βιολογικού ελαιολάδου.
2.Έκθεση φωτογραφίας για τη βιοποικιλότητα του Andrea Bonnetti.
Η έκθεση περιελάμβανε τοπία και είδη από την Ελλάδα προβάλλοντας
τη μοναδική βιοποικιλότητα της χώρας μας.
3.Έκθεση κόμικ, με έργα από το διαγωνισμό κόμικ που είχε προκηρυχθεί
με τίτλο Βιολογική Γεωργία και Αγρο-Οικοτουρισμός στη Μεσόγειο. Ιδέες
και προσεγγίσεις με οικολογικό αντικείμενο αποτυπώθηκαν σαν κόμικ.
4.Εκδρομή στη Ζάκυνθο σε βιολογικές μονάδες, όπως ελαιοτριβεία, οινοποιεία, βιολογικά αγροκτήματα, βιολογικές αγροτουριστικές
μονάδες, σε προστατευόμενες περιοχές όπως το Εθνικό Θαλάσσιο
Πάρκο Ζακύνθου, σε μοναδικά τοπία και περιοχές της Ζακύνθου με
περιβαλλοντική και πολιτιστική αξία.
5.Η 6η Γενική Συνέλευση του Μεσογειακού Τμήματος της IFOAM
(AgriBioMediterraneo): Στις εκλογές εκλέχθηκε νέο διοικητικό συμβούλιο
με τριετή θητεία,2011-2014, το οποίο απαρτίζεται από τους: Πρόεδρος:
Χαρίκλεια Μινώτου
(ΔΗΩ, Ελλάδα) Αντιπρόεδροι: Yousri
Hashem (Coae, Αίγυπτος) και Drazen
Lusic (Eko-Liburnia,
Κροατία) Επιτροπή Έρευνας: Paola
Migliorini (Ιταλία) Επιτροπή Εκπαίδευσης:
Karen Hoberg (Seae,
Ισπανία) Ε π ι τ ρ ο πή Εμπορίας: Onn
Chen (Iboaa, Ισραήλ)
Επιτροπή Πιστοποίησης: Xhevaire Dulja
(ICEA, Αλβανία).
ΔΗΩ • 17
ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Οι εκπαιδευόμενοι και οι καθηγητές του CerOrganic
CerOrganic
Του Ανδρέα Γεωργακάκη
Στο σχολείο συνδυάστηκαν παραδοσιακές και καινοτόμες εκπαιδευτικές
μέθοδοι και το πρόγραμμά του αποτελούνταν από τρεις φάσεις. Οι δύο
πρώτες και οι δύο τελευταίες εβδομάδες εκπαίδευσης πραγματοποιήθηκαν
μέσω της ειδικά διαμορφωμένης Διαδυκτιακής Πύλης του CerOrganic,
με μάθηση εξ αποστάσεως. Η ενδιάμεση φάση, διάρκειας 6 ημερών,
πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις του Μεσογειακού Αγρονομικού
Ινστιτούτου Χανίων, όπου οι εκπαιδευόμενοι παρακολούθησαν διαλέξεις,
συμμετείχαν σε εργασίες, σε ομαδικές συζητήσεις και σε διαβουλεύσεις
με τοπικούς βιοκαλλιεργητές.
Φωτό από διάλεξη στις εγκαταστάσεις του ΜΑΙΧ
Το πρόγραμμα κατάρτισης αποτελούνταν από πέντε ενότητες:
1. Συνδυασμός μεικτής και ηλεκτρονικής εκμάθησης
2. Τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών με προσαρμογή του περιεχομένου στη βιολογική γεωργία
3. Επικοινωνία με καλλιεργητές και προσεγγίσεις διαβούλευσης
4. Θέματα, ζητήματα και προβλήματα βιολογικής γεωργίας και λήψη αποφάσεων
5. Διασφάλιση ποιότητας στην εκπαίδευση
Ως εκπαιδευτές επιλέγησαν αναγνωρισμένοι ειδικοί, μεταξύ των οποίων
ο καθηγητής Ulrich Köpke, πρόεδρος του ISOFAR (Διεθνής Εταιρία για
την έρευνα στη Βιολογική Γεωργία). Οι επιτυχόντες εκπαιδευόμενοι έλαβαν πιστοποιητικό με τη λεπτομερή βαθμολογία τους και τις αντίστοιχες
Ευρωπαϊκές Εκπαιδευτικές Πιστωτικές Μονάδες Μεταφοράς (ECTS), ένα
αντίγραφο μαθημάτων, και πιστοποιητικό που περιγράφει το ακαδημαϊκό
περιεχόμενο του μαθήματος.
Επίσκεψη σε βιοκαλλιεργητή
Μ
ε μεγάλη επιτυχία στέφθηκαν οι εργασίες του
πιλοτικού σχολείου που οργάνωσε το Ευρωπαϊκό
Πρόγραμμα CerOrganic, στο οποίο συμμετέχει
ως εταίρος και η ΔΗΩ, και το οποίο διήρκησε
πέντε εβδομάδες, από τις 8 Μαΐου έως τις 15
Ιουνίου.
Το σχολείο του CerOrganic σχεδιάστηκε ώστε
να καταρτιστούν οι εκπαιδευόμενοι ως σύμβουλοι/εκπαιδευτές βιοκαλλιεργητών. Το σχολείο
στόχευε πρωτίστως σε νέους ή άνεργους πτυχιούχους του αγροτικού τομέα, αλλά και σε άτομα
με σημαντική εμπειρία στη βιολογική γεωργία.
Συμμετείχαν συνολικά 39 εκπαιδευόμενοι από
οχτώ ευρωπαϊκές χώρες.
18 • ΔΗΩ
Βασικός σκοπός του Ευρωπαϊκού Προγράμματος CerOrganic, είναι να
παράσχει την τεχνογνωσία βάσει της οποίας κάποιος θα μπορεί να σχεδιάζει εκπαιδευτικά προγράμματα για την πιστοποιημένη κατάρτιση συμβούλων/εκπαιδευτών σε θέματα βιολογικής γεωργίας. Για τη διασφάλιση
της ποιότητας το CerOrganic ανέπτυξε ειδικά διαμορφωμένο πρότυπο
διασφάλισης ποιότητας. Εκτός λοιπόν από την επιτυχημένη κατάρτιση
των εκπαιδευόμενων, το συγκεκριμένο πιλοτικό σχολείο είχε ως βασικό
σκοπό, την επί τω έργω μελέτη της αποτελεσματικότητας του ίδιου του
προτύπου ποιότητας που καταρτίστηκε από το CerOrganic, ώστε να γίνουν
οι απαραίτητες τροποποιήσεις στη συνέχεια.
Εχει ήδη προχωρήσει η διαδικασία αξιολόγησής του (από εξωτερικούς
ελεγκτές και τους ίδιους τους συμμετέχοντες) και βάσει των αποτελεσμάτων
που θα προκύψουν το CerOrganic θα εκδώσει εγχειρίδιο όπου θα περιγράφεται η μέθοδος σχεδιασμού αντιστοίχων εκπαιδευτικών προγραμμάτων,
βασισμένα στο πρότυπο διασφάλισης της ποιότητας του CerOrganic.
Περισσότερες πληροφορίες: www.cerorganic.eu
ΕΡΕΥΝΑ
γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί
και οι απόψεις
των βιοκαλλιεργητών στην Ελλάδα
Βακάλη Χριστίνα, Δεληγιόβας Γιάννης, Χατζηγεωργιάδης Νικόλαος*
Γνωρίζουν οι βιοκαλλι-
εργητές στην Ελλάδα τι
ακριβώς είναι οι Γ.Τ.Ο.
(γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί) και
ποιες οι πιθανές επιπτώσεις τους στη γεωργία; Στο παρακάτω
άρθρο παρουσιάζονται τα ενδιαφέροντα
αποτελέσματα μιας
ανεξάρτητης έρευνας
για το πως αντιλαμβάνονται το θέμα των γενετικά τροποποιημένων
οργανισμών οι κύριοι
συντελεστές της πρωτογενούς παραγωγής
στη βιολογική γεωργία.
Η παρακάτω έρευνα προσπαθεί
να δώσει μια επισκόπηση για
τις γνώσεις και τις απόψεις 200
βιοκαλλιεργητών στην Β. Ελλάδα γύρω από την εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων (Γ.Τ.) σπόρων στην Ελληνική γεωργία μέσω συνεντεύξεων
οι οποίες περιέκλειαν ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις. Οι πλειοψηφία
των παραγωγών που ρωτήθηκαν έχουν μπει στον τομέα των βιολογικών
στο διάστημα των τελευταίων πέντε ετών. Από αυτούς, ένα ποσοστό
76% καλλιεργούν βιολογικά κυρίως λόγω των επιδοτήσεων της ΕΕ,
[Οι συγγραφείς δραστηριοποιούνται στον τομέα της βιολογικής γεωργίας ως
ανεξάρτητοι ερευνητές, ενώ η παραπάνω έρευνα δεν έχει χρηματοδοτηθεί από
κάποιο κρατικό ή ιδιωτικό φορέα.]
ενώ 45% εξήγησε την συμμετοχή
του στην βιολογική γεωργία με βάση
τις αυξημένες τιμές των βιολογικών
προϊόντων στην αγορά. Τέλος, 15%
αυτών εντάχθηκε στον συγκεκριμένο
τομέα της γεωργίας από τον φόβο
των επιπτώσεων που μπορεί να έχει
η χρήση των χημικών στην υγεία
τους.
Μέχρι και την έναρξη των συνεντεύξεων δεν υπήρχαν πληροφορίες για
την οργάνωση σεμιναρίων ή ενημερωτικών εκδηλώσεων από φορείς για
θέματα γύρω από τους Γ.Τ.Ο., οπότε
οι γνώσεις των παραγωγών γύρω
από το θέμα προέρχονταν κυρίως
από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Για παράδειγμα, μόνο ένας στους
τρεις είχε ενημερωθεί ότι υπάρχουν
συγκεκριμένοι Γ.Τ. σπόροι στην αγορά της Ε.Ε., ενώ ακόμα και αυτοί που
ήταν ενήμεροι για το θέμα δεν μπορούσαν να κατονομάσουν κάποια
Γ.Τ. ποικιλία. Επιπλέον, μόνο ένα 10%
των ερωτηθέντων είχε ακούσει τον
όρο Φυτά Ανθεκτικά σε Ζιζανιοκτόνα
και μόνο ένα 2% γνώριζε για την οριζόντια μεταφορά γονιδίων και άλλες
περιβαλλοντικές επιπτώσεις των Γ.Τ.Ο.
Τα ίδια περίπου χαμηλά ποσοστά παρατηρήθηκαν
σε θετικές απαντήσεις γύρω από το αν οι παραγωγοί γνωρίζουν ότι Γ.Τ. σπόροι ανθεκτικοί σε
ζιζανιοκτόνα μπορούν να αποτελέσουν ζιζάνια
σε επόμενη καλλιέργεια, όπως και για το γεγονός
ότι η μεταφορά γονιδίων μπορεί να οδηγήσει σε
διασταύρωση Γ.Τ. φυτών και συγγενών ζιζανίων, η
οποία στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα
πιο ανθεκτικά ζιζάνια.
ΔΗΩ • 19
Επιπρόσθετα δεν υπήρχαν συγκεκριμένες απόψεις για τις επιπτώσεις των Γ.Τ.
στην βιοποικιλότητα. Παρόλο που δεν διαφάνηκε ότι οι βιοκαλλιεργητές έχουν
συγκεκριμένες απόψεις γύρω από το θέμα των Γ.Τ.Ο., η πλειοψηφία αυτών
έδειξε να μην ανησυχεί ότι καλλιέργειες του θα μπορούσαν να επιμολυνθούν
από γειτονικές καλλιέργειες μιας και η επικρατέστερη άποψη ήταν πως τα Γ.Τ.
φυτά δεν καλλιεργούνται στον Ελλαδικό χώρο.
Κανένας παραγωγός δεν ανέφερε ότι του έχουν γίνει έλεγχοι για την ύπαρξη
Γ.Τ.Ο. στο γενετικό υλικό που χρησιμοποιεί. Το 96% δεν είχε επίγνωση ότι οι
Γ.Τ. καλλιέργειες σχετίζονται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά,
αντιθέτως, ένα 72% πίστευε ενστικτωδώς πως οι Γ.Τ. καλλιέργειες θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη εξάρτηση των αγροτών από τις εταιρείες. Το 90% των
βιοκαλλιεργητών που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις είπε ότι θα πρέπει να
υπάρχουν περιοχές ελεύθερες από Γ.Τ.Ο., ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται
κοντά σε βιότοπους. Από την άλλη πλευρά, το 86% εξ αυτών αντέδρασε θετικά
απέναντι σε άλλες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας, όπως οι γενετικές εξετάσεις
για την ανίχνευση ασθενειών ή την εισαγωγή γονιδίων των ανθρώπων σε ζώα
για την παραγωγή οργάνων.
Ως εκ τούτου, καθίσταται προφανές ότι υπάρχει μια σύγχυση σχετικά με την
πληροφόρηση γύρω από τους Γ.Τ.Ο.. Η συντριπτική πλειοψηφία είχε άγνοια
γύρω από όλα σχεδόν τα τεχνικά ζητήματα σχετικά προς την εφαρμογή των
Γ.Τ.Ο. στη γεωργία, καθώς και με την επιχειρηματολογία σχετικά με τους λόγους για τους οποίους οι Γ.Τ. καλλιέργειες δεν μπορούν να αποτελούν μέρος
της βιολογικής γεωργίας.
20 • ΔΗΩ
Συνολικά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι
η αντίθεση των βιοκαλλιεργητών για την
εισαγωγή Γ.Τ.Ο. στη χώρα μας, η οποία συμβαδίζει με την κοινή γνώμη της χώρας - και
χαρακτηρίζεται τα μεγαλύτερα ποσοστά μη
αποδοχής των Γ.Τ.Ο. σε ευρωπαϊκό επίπεδο
- βασίζεται περισσότερο σε ενστικτώδεις
αντιδράσεις. Πράγματι, η ανάγκη για σχετική
πληροφόρηση, έρευνα και εκπαίδευση στον
τομέα της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα
δείχνει να είναι επιτακτική. Συμβουλευτικά
σεμινάρια για τους αγρότες, τα οποία θα
συνδέσουν τη στάση τους απέναντι στους
Γ.Τ.Ο. με τους στόχους της βιολογικής γεωργίας και νομικά πλαίσια που θα διασφαλίζουν την ιχνηλασιμότητα των σπόρων, θα
μπορούσαν να βοηθήσουν στην διαφύλαξη
της διατήρησης των αρχών της βιολογικής
γεωργίας στη χώρα μας.
Το πλήρες κείμενο της έρευνας (στα
αγγλικά), είναι διαθέσιμο: http://www.
ifoam.org/events/ifoam_conferences/
owc/modules/abstracts_pdfs/Vakali_
abs_GMO.pdf
βιοδυναμική γεωργία
Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ
του Δημήτρη Δημητριάδη
Γεωπόνου βιοκαλλιεργητή (B.Sc., M.Sc.)
Η
βιοδυναμική γεωργία είναι μια σύγχρονη αλλά ταυτόχρονα και πολύ παλιά
μέθοδος γεωργίας. Συνδυάζει διαφορετικούς τρόπους καλλιέργειας και λίπανσης
με ταυτόχρονη φιλοσοφική άποψη για τη γεωργία.
Οι αρχές της βιοδυναμικής γεωργίας βασίζονται σε ομιλίες το 1924 του φιλόσοφου και ανθρωποσοφιστή Rudolf Steiner για την βιολογική γεωργία. Από τότε
σιγά σιγά επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο και μετονομάστηκε σε βιοδυναμική
γεωργία. Με τον μαθητή του Steiner, Ehrenfried Pfeiffer που την επέκτεινε
περισσότερο (ορίζοντας τον τρόπο που φτιάχνονται τα σκευάσματα) και αργότερα στην Αυστραλία με τον Alex Podolinsky ο οποίος την προχώρησε ακόμη
περισσότερο, δίνοντας έτσι μεγαλύτερη προώθηση στην εφαρμογή αλλά και
την κατανόηση του όλου εγχειρήματος. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν βιοδυναμικά
αγροκτήματα παντού. Υπάρχει και σύστημα Πιστοποίησης με την επωνυμία
Demeter International που δραστηριοποιείται παγκόσμια εκτός Αυστραλίας. Η
Αυστραλία έχει δικό της σήμα Demeter. Ακόμη και στον κανονισμό 834 της Ε.Ε
για την βιολογική γεωργία συμπεριλαμβάνονται τα βιοδυναμικά σκευάσματα.
Η βιοδυναμική γεωργία έχει πολλά κοινά με την βιολογική γεωργία. Χρησιμοποιεί
κομπόστες για λίπανση και δεν δέχεται τη χρήση οποιουδήποτε χημικού για τη
λίπανση, φυτοπροστασία, ζιζανιοκτονία κ.λπ. Πάει όμως παραπέρα. Βάζει τον
αγρότη να έχει πιο ενεργή συμμετοχή στην όλη διαδικασία και βασίζεται σε
παρατηρήσεις της ίδιας της ζωής. Π.χ. όλοι όσοι ασχολούνται με την γεωργία,
από αρχαιοτάτων χρόνων, έχουν παρατηρήσει ότι ανάλογα με τη φάση της
σελήνης (πιο κοντά ή πιο μακριά από τη γη, γεμάτη ή όχι) επηρεάζεται η κίνηση
των υγρών στη γη. Αυτό το διαπιστώνουμε με τις παλίρροιες αλλά ακόμη περισσότερο όταν πάμε να κλαδέψουμε, όταν ανεβούνε τα υγρά ξαφνικά σαν να
στομώνει το πριόνι οπότε λογικό δεν είναι να έχουμε υπόψη μας τις φάσεις και
να κλαδέψουμε σε ευνοϊκές για το κλάδεμα ημέρες; Έτσι λοιπόν βγαίνει ένα
ετήσιο ημερολόγιο που κοιτάει της θέσεις της σελήνης, αλλά και των πλανητών
και βασισμένο στους αντίστοιχους επηρεασμούς κάνει προτάσεις για την καλύτερη στιγμή, ακόμα και μέσα στην ημέρα, για όλες τις γεωργικές πρακτικές
(κλάδεμα, όργωμα, λίπανση, φυτοπροστασία).
Τα φυτά πρέπει να παίρνουν τα θρεπτικά συστατικά τους μέσω του χούμου
(κολλοειδής σύσταση του εδάφους που βοηθά την ανταλλαγή ιόντων) και όχι
διαμέσω του νερού του εδάφους ώστε να αξιοποιούν με τον καλύτερο τρόπο
την εδαφική υγρασία και κατορθώνοντας να έχουμε μικρότερες ανάγκες νερού
για το φυτό και μικρότερο στρες. Χρήσιμα εργαλεία είναι μία σειρά βάσεων με
κωδικούς όπως 500, 501, 502 έως 507. Είναι κάτι σαν μαγιά. Το 500 που χρησιμοποιείται πιο συχνά για τη γονιμότητα του εδάφους είναι ποσότητα αγελαδινής
κοπριάς, την οποία έχουμε βάλει σε κέρατο αγελάδας θαμμένο τουλάχιστον
για 6 μήνες στο έδαφος. Όταν την ξεθάψουμε η κοπριά έχει χουμοποιηθεί.
Ένα άλλο χρήσιμο εργαλείο είναι η Δυναμοποιήση. Πώς συνδυάζονται όμως
αυτά τα εργαλεία;
Έχουμε λοιπόν το έτοιμο 500. Παίρνουμε
μία μικρή ποσότητα και τη διαλύουμε σε
συγκεκριμένη ποσότητα καθαρού νερού.
Αυτό γίνεται για συγκεκριμένη ώρα και με
συγκεκριμένες ποσότητες, ανάλογα την
έκταση που θέλουμε να ψεκάσουμε. Το μυστικό είναι στον τρόπο ανάδευσης. Γίνεται
με τέτοιο τρόπο ώστε καθώς αναδεύουμε
ας πούμε δεξιόστροφα μόλις δημιουργηθεί μια δίνη στο διάλυμα, βίαια αλλάζουμε
κατεύθυνση, ώστε να δημιουργηθεί χάος
στα σωματίδια του 500 και του νερού και να
μπορέσουν να δημιουργήσουν νέα μόρια.
Αφού έχουμε αλλάξει κατεύθυνση μόλις
δημιουργηθεί καινούργια δίνη ξανααλλάζουμε βίαια κατεύθυνση κ.λπ. Σημαντικό είναι
ότι στην όλη διαδικασία χρησιμοποιούμε
φιλικά υλικά, όπως ξύλο και όχι πλαστικά.
Το ίδιο κάνουμε και όταν ψεκάζουμε, χρησιμοποιούμε χάλκινα βυτία και όχι πλαστικά.
Άλλος τρόπος χρήσης των σκευασμάτων
είναι σε κομπόστες όπου αφού ζυμωθούν
τότε τις εφαρμόζουμε στο έδαφος. Αυτά
είναι μερικά παραδείγματα για να πάρετε
ΔΗΩ • 21
Σεμινάριο του Podolinsky
στην Ελλάδα (19-20/8/2011)
Ο
Alex Podolinsky, ένας ζωντανός θρύλος της βιοδυναμικής (κι άρα και
της βιολογικής) γεωργίας, βρέθηκε εκτάκτως για δύο μέρες κοντά μας. Ο
Alex Podolinsky περιοδεύει τους τελευταίους
μήνες στην Ευρώπη, ανανεώνοντας την ώθηση
της, αλλά η ανάγκη να
επιστρέψει πιο γρήγορα
στη Αυστραλία, τον έφερε
εκτάκτως κοντά μας στις
19-20 Αυγούστου. Οι περίπου 40 συμμετέχοντες
στο σεμινάριο που έγινε
στο Κρυονέρι Κορινθίας,
δήλωσαν ενθουσιασμένοι που είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να
διδαχθούν από έναν πραγματικό θρύλο της βιοδυναμικής.
Ο Alex Podolinsky, γεννημένος στη Γερμανία, πολωνικής καταγωγής, γνώρισε από κοντά άτομα του κύκλου του R. Steiner. Μετά τον πόλεμο μετανάστευσε στην Αυστραλία, όπου και ασχολήθηκε με την καλλιέργεια της
γης. Έχοντας κατανοήσει την προτροπή του Steiner: «Μην μιλάτε από δω
κι από κει για τη βιοδυναμική, κάντε την!» (... κι αφήστε τα προϊόντα και τη
γη σας να μιλήσουν γι’ αυτήν), για χρόνια δεν μιλούσε σε κανένα για τις
μεθόδους που εφάρμοζε στο κτήμα του. Όταν όμως είδαν οι γείτονες και
άλλοι παραγωγοί τα κεράσια του «που δεν σάπιζαν» (!), όλοι άρχισαν να
τον ρωτάνε «τι και πώς»...
Πεπεισμένος ότι η βιοδυναμική είναι η καλύτερη
μέθοδος καλλιέργειας,
άρχισε από τη στιγμή
εκείνη μια πρότυπη
δουλειά διάδοσής της.
Έδωσε βάρος στην πρακτικότητα και τα συγκεκριμένα αποτελέσματα,
κυρίως στην αναγέννηση
της γης (εδάφους) και
την αντιμετώπιση της
ξηρασίας... και δικαιώθηκε: τα βιοδυναμικά λιβάδια παρέμεναν πράσινα
όταν τα γειτονικά τους κιτρίνιζαν από την ανομβρία! Κατάφερε έτσι μέσα στα
τελευταία 50 χρόνια ένα εκπληκτικό έργο αλλαγής της γεωργίας. Σήμερα η
BDAAA (Biodynamic Australian Agricultural Association) είναι η βιοδυναμική
οργάνωση με την μεγαλύτερη έκταση (12 εκατ. στρέμματα) παγκοσμίως!
Για να μπορέσει να κάνει «την εφαρμογή των παρασκευασμάτων εφικτή σε
όσο γίνεται πιο μεγάλα κομμάτια γης», είχε την τόλμη να συνθέσει το κλασικό
σκεύασμα 500 (κοπριά στο κέρας) με τα «σκευάσματα του κομπόστ» στο
λεγόμενο Prepared 500 (500 P). Για τον ίδιο λόγο επινόησε και προώθησε
τη μηχανική ανάδευση.
22 • ΔΗΩ
μια ιδέα της πρακτικής εφαρμογής της
βιοδυναμικής γεωργίας.
Πολλοί συχνά αμφισβητούν τη βιοδυναμική
γεωργία ότι εμφανίζεται όχι τόσο επιστημονική. Όμως δεχόμαστε τον ηλεκτρισμό
χωρίς να έχουμε καταλάβει πλήρως τον
τρόπο που λειτουργεί, γιατί εφόσον βλέπουμε να λειτουργεί στην καθημερινότητά μας
τον αποδεχόμαστε, από το αποτέλεσμα. Η
βάση της επιστήμης είναι ο πειραματισμός,
η παρατήρηση και τα δεδομένα. Αν λοιπόν
μια θεωρία δοκιμαστεί σε βάθος χρόνου
και με συγκριτικά αποτελέσματα και με την
επανάληψη δίνει τα ίδια αποτελέσματα τότε
δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αυτό που ίσως
μπορεί να συζητηθεί είναι το γιατί έχουμε τα
συγκεκριμένα αποτελέσματα. Αυτό ισχύει
με την βιοδυναμική γεωργία. Πραγματικά
δουλεύει. Όπως σε κάθε καινούργια άποψη
και θεωρία, έτσι και στη βιοδυναμική, με τα
χρόνια υπήρξαν διαφοροποιήσεις, όλες στο
πνεύμα του εμπλουτισμού και τη διεύρυνση
των εφαρμογών της.
Το κίνημα των Ανθρωποσοφιστών, που
ακολουθούν τις απόψεις του R. Steiner,
δεν έμεινε μόνο στο κομμάτι της γεωργίας
αλλά εφάρμοσε αντίστοιχες απόψεις και
πρακτικές σε όλους τους τομείς της ζωής
(μουσική, παιδεία, αρχιτεκτονική κ.ά.).
Ένα φωτεινό πνεύμα από τη Αυστραλία ο
Alex Podolinsky, εφαρμόζοντας τις αρχές
της βιοδυναμικής γεωργίας την πήγε παραπέρα και η πρότασή του θα λέγαμε είναι πιο
πρακτική ειδικά για τους αγρότες. Παρατήρησε ότι ο παραδοσιακός τρόπος αποθήκευσης και εφαρμογής των σκευασμάτων,
δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, όχι
μόνο σαν απόδοση παραγωγής αλλά και
στη δομή του εδάφους. Δεν ήταν αρκετά
«ζωντανά». Έτσι έφτιαξε ειδικά κουτιά, τα
οποία διατηρούν τα σκευάσματα σε μια
τέτοια μορφή, η οποία διατηρεί την υγρασία
τους και ο χούμος παραμένει ίδιος όπως
τη στιγμή που παρασκευάστηκε. Έχοντας
ανοιχτό μυαλό και θέλοντας να προσφέρει
τη βιοδυναμική με έναν τρόπο που να έχει
ακόμη μεγαλύτερη πρακτική εφαρμογή,
όταν ένας παραγωγός του παρουσίασε
ένα μηχάνημα ανάδευσης, το δέχτηκε με
μεγάλη ευχαρίστηση. Αργότερα έφτιαξε ένα
βελτιωμένο 500 το οποίο χρησιμοποιείται
με επιτυχία. Έτσι σιγά σιγά φτιάχτηκε το
Αυστραλιανό μοντέλο. Η πρόκληση στην
Αυστραλία είναι μεγάλη γιατί η περισσότεροι
αγρότες έχουν μεγάλα αγροκτήματα, οπότε
οι λύσεις και οι αντίστοιχες προτάσεις θα
έπρεπε να είναι πρακτικά εφαρμόσιμες. Οι αγρότες
χρησιμοποιούν μεγάλα χάλκινα βυτία για να ψεκάζουν και μηχανήματα για να αναδεύουν. Ακόμη και
τις κομπόστες τις χρησιμοποιούν με πρακτικό τρόπο
απλώνοντας τες στο έδαφος (sheet composting) και
ψεκάζοντάς τες με τα σκευάσματα. Στην Αυστραλία
με τη συχνή ξηρασία τα αποτελέσματα ήταν και
είναι εντυπωσιακά. Οι αριθμοί μιλάνε: το 46% της
παγκόσμιας βιοκαλλιεργούμενης έκτασης είναι στην
Αυστραλία και από αυτήν το 50% είναι βιοδυναμική με συνεχώς αυξανόμενη τάση (με 12 εκατομ.
στρέμματα). Στην Ευρώπη έχουν ήδη αρχίσει και
εφαρμόζουν το αυστραλιανό μοντέλο με επιτυχία.
Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι στην Ιταλία η Ενωση
Βιοδυναμικών Παραγωγών, Agrilatina.
Προσπάθησα να κάνω μια εισαγωγή στη βιοδυναμική γεωργία χωρίς να υπεισέρθω σε πολλές
λεπτομέρειες, αλλά και σαν ένα πρελούδιο για έναν
εκλεκτό καλεσμένο στη χώρα μας. Τον Αύγουστο
που πέρασε είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε
αλλά και να μάθουμε από ένα θρύλο της Βιοδυναμικής Γεωργίας τον κ. Alex Podolinsky.
Ο κ. Podolinsky, 87 χρονών πια, είναι ουκρανικής
καταγωγής γεννημένος στη Γερμανία. Προερχόμενος από αριστοκρατική ρώσικη οικογένεια είχε
την ευκαιρία να γνωρίσει πολλούς ενδιαφέροντες
ανθρώπους της εποχής του. Μεγάλωσε στο περιβάλλον του Rudolf Steiner και είχε προσωπικές
εμπειρίες από σημαντικούς για τη βιοδυναμική
γεωργία ανθρώπους, όπως την Lily Kolisko κ.ά.
Ασχολήθηκε με τη Φιλοσοφία (μαθητής του
Heidelberg) και την Μουσική. Στη διάρκεια του Β΄
Παγκόσμιου Πολέμου αναγκάστηκε να φύγει από
την Ευρώπη και να καταφύγει στην Αυστραλία.
Εκεί ξεκίνησε με μία αγελοδοτροφική μονάδα και
άρχισε να εφαρμόζει και να πειραματίζεται στη
βιοδυναμική γεωργία. Από το 1965 και μετά άρχισε
να μεταδίδει τη γνώση του έχοντας κυριολεκτικά
οργώσει την Αυστραλία συνάμα δίνοντας διαλέξεις
στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Έχει εκδόσει
αρκετά συγγράμματα ενώ κυκλοφορεί και μια σειρά από DVD με πρακτικές οδηγίες.
Η επίσκεψη του ήρθε ως επισφράγισμα μιας προσπάθειας που γίνεται στη χώρα μας εδώ και τρία
χρόνια. Το έναυσμα δόθηκε όταν επισκέφθηκε την
Ελλάδα ο αυστραλός κ. Darren Aitken, παραγωγός
βιοδυναμικών λαχανικών. Ο Darren έκανε ορισμένες ομιλίες και έδωσε πρακτικές οδηγίες. Ηρθε
ξανά την επόμενη χρονιά και κατά τη διάρκεια της
επίσκεψής του έγιναν σεμινάρια σε κτήματα πια,
μπαίνοντας ακόμη πιο βαθιά στην εφαρμογή της
βιοδυναμικής. Στην επίσκεψή του κ. Darren στην
Ιταλία τον συνόδευσαν και έλληνες βιοκαλλιεργητές οι οποίοι είδαν από κοντά μια μονάδα 2.500
στρ., την Agrilatina, γνωρίζοντας τόσο τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται στη βιοδυναμική αλλά
και τα πρακτικά αποτελέσματα της εφαρμογής.
Ο κ. Podolinsky έδωσε μια διήμερη διάλεξη σε ένα κοινό βιοκαλλιεργητών
αλλά και μη από όλη της Ελλάδα και επισκέφτηκε κτήματα στη Λακωνία
(Γύθειο, Δαφνί), ορεινή Κορινθία, Μυτιλήνη και Τήνο όπου εφαρμόζονται
βιοδυναμικές καλλιέργειες. Μας έδωσε κατευθύνσεις και οδηγίες για την
καλύτερη εφαρμογή της μεθόδου του. Αυτό που θεωρώ σημαντικό να
αναφέρω είναι την απάντησή του όταν ερωτήθηκε για τις διαφορές που
υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων συστημάτων εναλλακτικής γεωργίας
(μη συμβατικής).
Για τη βιολογική θεωρεί ότι όπως εφαρμόζεται είναι ημιτελής γιατί ναι μεν
δεν χρησιμοποιεί χημικά αλλά τροφοδοτεί το έδαφος και κατά συνέπεια
τα φυτά με υδατοδιαλυτά οργανικά λιπάσματα μη δίνοντας τη δυνατότητα
στο φυτό να χρησιμοποιεί τα δύο ριζικά του συστήματα, το ένα για να
παίρνει το νερό που χρειάζεται και το άλλο για να παίρνει στην ποσότητα
που χρειάζεται τα συστατικά που χρειάζεται. Πιστεύει ότι ακριβώς η δημιουργία του κολλοειδούς χούμου στο έδαφος, μέσω των σκευασμάτων
είναι αυτή που κάνει τη διαφορά.
Για τη βιοδυναμική που εφαρμόζεται στην Ευρώπη θεωρεί καταρχήν ότι
δεν διατηρούνται σωστά τα σκευάσματα με αποτέλεσμα να είναι νεκρά
όταν γίνονται οι εφαρμογές τους και ταυτόχρονα ότι η όλη λογική δεν
είναι πρακτική ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα,όπως
π.χ. δεν είναι δυνατόν ένας μεγάλος παραγωγός να δυναμοποιεί το
σκεύασμα με το χέρι ή στην καλύτερη περίπτωση με ένα ξύλο , και να
μπορεί στον απαιτούμενο χρόνο να ψεκάσει μεγάλη έκταση.
Τέλος για την ομοιοδυναμική ήταν κάθετα αντίθετος στη χρήση της λέξης
βιοδυναμικής. Θεωρεί ότι δεν έχει σχέση με τη βιοδυναμική γεωργία,
ότι είναι ένα άλλο σύστημα και όπως χαρακτηριστικά είπε η λογική της
βιοδυναμικής είναι να φτιάξει υγιές έδαφος και υγιή φυτά. Η λογική
της ομοιοπαθητικής είναι να θεραπεύσει. Σε ερώτηση ότι η L. Kolisko
(γνωστή για τη δουλειά της και του άντρα της Eugene στη βιοδυναμική
γεωργία) υποστήριξε τη χρήση ομοιοπαθητικών τρόπων και σκευασμάτων
ξεκαθάρισε ότι είχε προσωπική επαφή μαζί της και γνώση των απόψεών
της. Ξεκαθάρισε ότι η L. Kolisko ναι μεν πειραματίστηκε αλλά δεν τα
χρησιμοποίησε ή τα πρότεινε για χρήση στη βιοδυναμική γεωργία. Η
αλήθεια είναι ότι οι Koliskos έκαναν πολύ πρωτοποριακές μελέτες για
την εποχή τους και πειραματίστηκαν με ομοιοπαθητικά όπως και με
κρυσταλλογραφία (εμφάνιση σε φιλμ κρυσταλλικών δομών στοιχείων)
βρήκαν την επίδραση πλανητών στην ανάπτυξη των φυτών και ήταν οι
πρώτοι που μίλησαν για την ανάγκη και την παρουσία των ιχνοστοιχείων.
Μάλιστα ανακάλυψαν θεραπεία για τη Foot and Mouth disease (αρρώστια
που ταλαιπωρούσε τα βοοειδή).
Ένα ακόμη βασικό εργαλείο που μας έδωσε, χρήσιμο όχι μόνο στη γεωργία
αλλά και στη ζωή, είναι η ΕΝΕΡΓΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ (Active Perception), όπως
το ονομάζει. Δηλαδή ο τρόπος να μπορεί κανείς να έχει αντικειμενική
θεώρηση των πραγμάτων.
Κλείνοντας θεωρώ ότι κάθε καλλιεργητής που σέβεται τον κόπο του και
παίρνει στα σοβαρά το ρόλο του ως προμηθευτής της τροφής άρα και
της υγείας του κόσμου, πρέπει να ερευνήσει και να αποφασίσει ποιος
τρόπος είναι ο καλύτερος και να πράξει ανάλογα.
Περισσότερες πληροφορίες για το έργο του αλλά και τη δουλειά
που γίνεται στην Αυστραλία μπορεί κανείς να βρει στην ιστοσελίδα
του Βιοδυναμικού Ινστιτούτου: www.demeter.org.au.
ΔΗΩ • 23
11η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ
στην Καρδίτσα
Η μεγάλη συμμετοχή εκθετών από όλη την Ελλάδα δημιούργησε έντονο εμπορικό ενδιαφέρον, καθώς επίσης
και η προτίμηση που έδειξαν οι επισκέπτες καταναλωτές
στην αγορά βιολογικών προϊόντων κατά την διάρκεια της
Οικολογικής Γιορτής, έδωσαν ένα κλίμα αισιοδοξίας , που
επισκίασε το βαρύ οικονομικό πρόβλημα των καιρών.
Αξίζει να σημειωθεί η σημασία των παράλληλων εκδηλώσεων, κατά την διάρκεια της Γιορτής, τονίζοντας τους
προβληματισμούς και τις προσπάθειες που γίνονται για την
ανάπτυξη της Βιολογικής Γεωργίας και Κτηνοτροφίας.
Γ
ια 11η συνεχή χρονιά η Οικολογική Γιορτή, η οποία ήταν
αφιερωμένη στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, αποτελεί
πλέον θεσμό στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης της Καρδίτσας, αναδεικνύοντας την σημαντικότητα των βιολογικών
προϊόντων και μάλιστα σε περιοχές όπως της Θεσσαλίας,
όπου χρήση των χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων
έχει δημιουργήσει τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα.
Η επιτυχημένη διοργάνωση έφερε κοντά εκθέτες –παραγωγούς- καταναλωτές και εμπόρους.
Παράλληλες εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και σε γειτονικούς δήμους της πόλης πριν και κατά την διάρκεια της
Οικολογικής Γιορτής δημιουργώντας θετικές εντυπώσεις,
αναβαθμίζοντας μ’ αυτό τον τρόπο και την επισκεψιμότητα
αλλά και την συμμετοχή των παραγωγών της περιοχής.
Ο Οργανισμός «ΔΗΩ» ήταν εκεί συμβάλλοντας με τα εκπαιδευμένα στελέχη του στην ενημέρωση των επισκεπτών
και στη παρότρυνση των παραγωγών με την ενασχόληση
της Βιολογικής Γεωργίας και Κτηνοτροφίας.
Ευχαριστίες και απόψεις της Οργανωτικής Επιτροπής
Η Οργανωτική Επιτροπή της 11ης Οικολογικής Γιορτής Καρδίτσας κλείνοντας τον κύκλο εργασιών και εκδηλώσεων και της Γιορτής αυτής,
αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει όλους όσοι με οποιοδήποτε
τρόπο, έστω και την τελευταία στιγμή συνέβαλαν στην επιτυχία της και
ιδιαίτερα:
1. Τους οικονομικούς χορηγούς, που χωρίς αυτούς η Οικολογική Γιορτή
δεν θα είχε την εικόνα που παρουσίασε. Αυτοί είναι:
•Μεγάλοι Χορηγοί: Περιφέρεια Θεσσαλίας- Περιφερειακή Ενότητα
Καρδίτσας, Δήμος Καρδίτσας
•Χορηγοί: ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ Καρδίτσας Τσιαμαντάς-Χαρίσης-Παππάς,
NaturAM και ΣΙΑ E.E. Καλαμάτα, Εμπόριο βιολογικών προϊόντων-
24 • ΔΗΩ
Ενεργοί μικροοργανισμοί (Ε.Μ.)
ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ
•Βιολογικοί αμπελώνες Λιάππα, Μουζάκι- Οινοποιεία Ποτοποιεία
•Βιολογικοί ελαιώνες Σακελλαρόπουλου, Σπάρτη - ελιές –λάδι - σαπούνια κλπ
•Σφαγεία ΙΑΣΩΝ – Διδάγγελος - Άγιος Βησάριος Καρδίτσας
2. Όλους τους παρακάτω που συνεισέφεραν με τις
υπηρεσίες τους και τα προϊόντα τους στην Οικο-
λογική Γιορτή: Τον ΟΓΕΕΚΑ –ΔΗΜΗΤΡΑ (πρ. ΚΕΓΕ) για την φιλοξενία εκθετών, την Αλιβάνογλου
Καλιόπη και τους δασκάλους και μαθητές της
1ης και 2ης τάξης του 10ου και 18ου δημοτικού
σχολείου Καρδίτσας, το μουσικό συγκρότημα
Τασούλας Μαρκαντώνη και Κώστα Θεολόγη, το
Δημοτικό Ωδείο Καρδίτσας, Σπυρίδη Αναστάσιο
– το Βάλσαμο, Ντάμαβαντ ΕΠΕ, Σύλλογο ΙΑΣΩ
Βόλου, Αγρόκτημα Βασιλάκου, Κωτίνα Σεραφείμ,
Βιολογικά Αγροκτήματα Μαϊστρος,
3. Τους Εκθέτες της 11ης Πανελλαδικής Εκθεσιακής Αγοράς βιολογικών προϊόντων – χειροτεχνίας και οικολογικών δραστηριοτήτων, που
προσήλθαν από όλα τα μέρη της Ελλάδας και
που φέτος ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο.
4. Το τμήμα μηχανημάτων της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας για την παραχώρηση οχήματος
για τη μεταφορά των περιπτέρων.
5. Τις υπηρεσίες του δήμου Καρδίτσας οι οποίες
βοήθησαν πολλαπλά στο 4ήμερο των εκδηλώσεων.
6. Τη διοίκηση του ΠΑΥΣΙΛΥΠΟΥ για την κατανόηση
και την άψογη συνεργασία.
7. Τους εθελοντές: Κολτσίδα Σάκη, Αθάνατου
Σταυρούλα, Πούλιο Βασίλη, Ακρίβο Άρη, Φιλίππου Μαρία
Μαζί με τις ευχαριστίες της η Οργανωτική Επιτροπή
της 11ης Οικολογικής Γιορτής Καρδίτσας διατυπώνει και κάποιες απόψεις και σκέψεις:
•Κατά γενική ομολογία η 11η Οικολογική Γιορτή
σημείωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία παρά το γεγο-
νός της ανεπάρκειας των οικονομικών. Είχε τη μεγαλύτερη συμμετοχή
εκθετών και επισκεπτών καθώς και τη μεγαλύτερη συμμετοχή ενδιαφερομένων στις παράλληλες εκδηλώσεις. Εκτιμάται ότι οι επισκέπτες
ξεπέρασαν τις 4.000.
•Η εκδήλωση της Κομουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας (ΚΝΕ), που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 24/9/11 στην πλατεία Πλαστήρα, παράλληλα με
τις εκδηλώσεις της 11ης Οικολογικής Γιορτής Καρδίτσας, προκάλεσε
αρνητικές εντυπώσεις τόσο στους εκθέτες όσο και στους επισκέπτες
της γιορτής μας, διότι τα ηχεία των μικροφωνικών εγκαταστάσεων
που ήταν ανοιχτά στη διαπασών, προκαλούσαν τεράστια ηχορύπανση
και δεν άφηναν περιθώριο για καμία δραστηριότητα ή συναλλαγή στο
χώρο των εκδηλώσεων, η δε μουσική βραδιά της Οικολογικής Γιορτής
σχεδόν ακυρώθηκε από τον υπερβολικό θόρυβο της ΚΝΕ. Παρά τις
συστάσεις προς τους διοργανωτές της ΚΝΕ να χαμηλώσουν την ένταση,
αυτό στάθηκε αδύνατο και έγινε προς το τέλος της εκδήλωσης ύστερα
από κατ’ εξακολούθηση συστάσεις και εκκλήσεις. Πιστεύουμε ότι οι
αρμόδιες υπηρεσίες του δήμου βιάστηκαν στην απόφασή τους να
δώσουν τη σχετική άδεια στην ΚΝΕ για διοργάνωση της εκδήλωσής
τους την ίδια μέρα και ώρα και στον ίδιο χώρο τη στιγμή που ο δήμος
ήταν συνδιοργανωτής της Οικολογικής Γιορτής.
•Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για τρίτη συνεχή
χρονιά ήταν απόν από την οικονομική επιχορήγηση και από κάθε άλλου
είδους στήριξη.
•Μπροστά στα τεράστια και δυσεπίλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζει
το φυσικό μας περιβάλλον από τις δραστηριότητες του «πολιτισμένου
κόσμου», καθώς και τα προβλήματα διατροφής που κάθε τόσο ανακύπτουν, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη ενεργοποίησης της κοινωνίας
μας για να περιοριστεί ή ακόμη και να σταματήσει η αρνητική πορεία και
οι καταστροφικές επεμβάσεις κατά του περιβάλλοντος. Η Οικολογική
μας Γιορτή συνεισφέρει αποτελεσματικά σε μια τέτοια κατεύθυνση.
•Ο αγροτικός τομέας, που τα τελευταία χρόνια δοκιμάζεται, έχει ανάγκη από εναλλακτικές προτάσεις. Η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία αποτελούν μια τέτοια πρόταση ενώ πέραν αυτής υπόσχονται την
αειφορική παραγωγή, που τόσο επιβεβλημένη είναι. Η χρήση των
χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων έχει δημιουργήσει τεράστια
περιβαλλοντικά προβλήματα. Αναμφίβολα ήρθε πλέον η ώρα να περιορισθεί στο ελάχιστο η χρήση τους και να προωθήσουμε μεθόδους
παραγωγής φιλικές προς το περιβάλλον και ακίνδυνες για την υγεία
του καταναλωτή.
•Η μεγάλη συμμετοχή εκθετών από όλη την Ελλάδα, που φέτος, παρά τα
οικονομικά μας προβλήματα ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, καθώς και
η μεγαλύτερη από κάθε άλλη χρονιά προσέλευση επισκεπτών, αρκετοί
από τους οποίους έρχονται από διάφορα μέρη της χώρας μας, αναδεικνύει τη σημασία αυτού του θεσμού και βάζει μπροστά στις ευθύνες
φορείς και πολίτες του νομού μας, ώστε ο θεσμός αυτός να καταστεί
πανελλήνιο κέντρο οικολογικών δραστηριοτήτων, προβληματισμού και
οικολογικής ευαισθητοποίησης συνειδήσεων.
Η Οργανωτική Επιτροπή ανανεώνει το ραντεβού της, για την 12η Οικολογική Γιορτή Καρδίτσας που θα πραγματοποιηθεί από 20 έως 23 Σεπτέμβρη
2012, φιλοδοξώντας να ξεπεράσει την επιτυχία της 11ης.
Τέλος καλεί νέους φορείς και ευαισθητοποιημένους οικολογικά πολίτες
που επιθυμούν να συμμετέχουν εθελοντικά στη νέα προσπάθεια.
ΔΗΩ • 25
Η Επιτροπή
σκιαγραφεί τα κύρια
χαρακτηριστικά μιας
μελλοντοστραφούς
κοινής γεωργικής
πολιτικής
για το χρονικό
διάστημα
μετά το 2013
Η Επιτροπή δημοσίευσε
πρόσφατα ανακοίνωση
με τίτλο «Η κοινή γεωργική
πολιτική (ΚΓΠ) με χρονικό
ορίζοντα το 2020 – Η αντιμετώπιση των μελλοντικών
προκλήσεων όσον αφορά
τη διατροφή, τους φυσικούς πόρους και το έδαφος». Στόχος της μεταρρύθμισης είναι να καταστεί
ο ευρωπαϊκός κλάδος της
γεωργίας δυναμικότερος,
ανταγωνιστικότερος και
καλύτερα ανταποκρινόμενος στο όραμα της Ευρώπης για το 2020 που
προβλέπει την τόνωση
της βιώσιμης ανάπτυξης,
της ευφυούς ανάπτυξης
και της ανάπτυξης χωρίς
αποκλεισμούς. Το έγγραφο
παρουσιάζει τρεις επιλογές
για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις. Αφού συζητηθούν
οι ιδέες αυτές, η Επιτροπή
θα υποβάλει επίσημες νομοθετικές προτάσεις στα
μέσα του 2011.
26 • ΔΗΩ
νέα Κοινή Αγροτική
Πολιτική
Σκιαγραφώντας την ανακοίνωση, ο
Dacian Ciolos, μέλος της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής αρμόδιο σε θέματα Γεωργίας
και Αγροτικής Ανάπτυξης, υπογράμμισε
τη σημασία του να καταστεί η ΚΓΠ «πιο
πράσινη, πιο δίκαιη, πιο αποδοτική και
πιο αποτελεσματική». Συνέχισε δε: «Η
ΚΓΠ δεν αφορά μόνο τους γεωργούς
αλλά όλους τους πολίτες της ΕΕ – ως
καταναλωτές και ως φορολογούμενους.
Είναι επομένως σημαντικό να χαράξουμε την πολιτική μας κατά τρόπο ώστε
να είναι πιο κατανοητή στο ευρύ κοινό
και να αναδεικνύει τα δημόσια οφέλη
που οι γεωργοί προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Η ευρωπαϊκή γεωργία
χρειάζεται όχι μόνο να είναι οικονομικά
ανταγωνιστική αλλά και περιβαλλοντικά
ανταγωνιστική».
Τους μήνες που προηγήθηκαν, η Επιτροπή άνοιξε δημόσιο διάλογο και διοργάνωσε μια μεγάλη διάσκεψη για το
μέλλον της ΚΓΠ. Από τη μεγάλη πλειονότητα των εισηγήσεων προκύπτει ότι
η ΚΓΠ πρέπει να επικεντρωθεί σε 3
κύριους στόχους:
•βιώσιμη παραγωγή τροφίμων (η
παροχή ασφαλών και επαρκών προμηθειών τροφίμων, στο πλαίσιο της
αυξανόμενης παγκόσμιας ζήτησης,
της οικονομικής κρίσης και πολύ μεγαλύτερης αστάθειας της αγοράς, με
στόχο τη συμβολή στην ασφάλεια του
επισιτισμού)•
•βιώσιμη διαχείριση των φυσικών
πόρων και κλιματική δράση (συχνά οι γεωργοί καλούνται να δώσουν
προτεραιότητα σε περιβαλλοντικές
και όχι σε οικονομικές παραμέτρους
– πλην όμως το σχετικό κόστος δεν
αντισταθμίζεται από την αγορά)•
•διατήρηση της εδαφικής ισορροπίας και ποικιλίας των αγροτικών
περιοχών (η γεωργία παραμένει μια
μείζων οικονομική και κοινωνική κινητήρια δύναμη στις αγροτικές περιοχές και ένας σημαντικός παράγοντας
διατήρησης μιας «ζωντανής» υπαίθρου)
Στην ανακοίνωση αυτή εξετάζονται τα
μελλοντικά μέσα τα οποία ενδέχεται
να είναι κατάλληλα για την καλύτερη
δυνατή επίτευξη των εν λόγω στόχων.
Σε ό,τι αφορά τις άμεσες ενισχύσεις,
η ανακοίνωση υπογραμμίζει τη σημασία
να υπάρξει μια ανακατανομή, επανασχεδιασμός και καλύτερη στόχευση
της στήριξης βάσει αντικειμενικών και
δίκαιων κριτηρίων, εύκολα κατανοητών
από τον φορολογούμενο. Τα κριτήρια αυτά πρέπει να είναι και οικονομικά (βλ. την παράμετρο που αφορά
την «εισοδηματική στήριξη» των άμεσων ενισχύσεων) και περιβαλλοντικά
(αντανακλώντας τα δημόσια αγαθά που
παρέχονται από τους γεωργούς), με καλύτερη στόχευση της στήριξης προς
τους ενεργούς γεωργούς. Πρέπει να
οργανωθεί μια δικαιότερη κατανομή
των πόρων με οικονομικά και πολιτικά
εφικτό τρόπο και με μεταβατική βάση
ούτως ώστε να αποφευχθούν σημαντικές διαταράξεις.
Μια προσέγγιση θα μπορούσε να ήταν
η καταβολή βασικής εισοδηματικής στήριξης (η οποία θα μπορούσε να είναι
ομοιόμορφη ανά περιφέρεια – αλλά
όχι κατ’ αποκοπήν ανά την ΕΕ, βάσει
νέων κριτηρίων και με ανώτατο όριο),
στην οποία θα μπορούσε να προστεθεί
μια υποχρεωτική περιβαλλοντική ενίσχυση για συμπληρωματικές δράσεις
(ετησίως) πέραν των βασικών κανόνων πολλαπλής συμμόρφωσης (όπως
είναι η φυτοκάλυψη, η αμειψισπορά,
οι μόνιμοι βοσκότοποι ή η οικολογική
αγρανάπαυση), μια ενίσχυση για ειδι-
κούς φυσικούς περιορισμούς (σε επίπεδο ΕΕ και
συμπληρωματικά προς τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης), καθώς και η δυνατότητα περιορισμένης
«δεσμευμένης» ενίσχυσης για ιδιαίτερα ευαίσθητους τύπους γεωργίας (ανάλογης με την τρέχουσα
επιλογή που θεσπίστηκε [βάσει του άρθρου 68]
στον διαγνωστικό έλεγχο της ΚΓΠ). Ένα απλό,
ειδικό καθεστώς στήριξης αναμένεται να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των μικρών γεωργικών
εκμεταλλεύσεων, να μειώσει τη γραφειοκρατία
και να συμβάλει στη ζωτικότητα των αγροτικών
περιοχών.
Σε ό,τι αφορά τα αγοραία μέτρα, όπως είναι η
δημόσια παρέμβαση και η ενίσχυση για ιδιωτική
αποθεματοποίηση, ενδέχεται να υπάρχει κάποια
σκοπιμότητα λήψεως μέτρων εξορθολογισμού
και απλοποίησης και ενδεχομένως θέσπισης
νέων στοιχείων όσον αφορά τη βελτίωση της
λειτουργίας της τροφικής αλυσίδας. Μολονότι
οι μηχανισμοί αυτοί συνιστούσαν τα παραδοσιακά
μέσα της ΚΓΠ, οι επακόλουθες μεταρρυθμίσεις
ενίσχυσαν τον αγοραίο προσανατολισμό της γεωργίας της ΕΕ και τα περιόρισαν σε μέτρα που
συνιστούν πλέγμα ασφαλείας, στο μέτρο που τα
δημόσια αποθέματα έχουν ουσιαστικά εξαλειφθεί. Ενώ τα αγοραία μέτρα αντιπροσώπευαν
το 92% περίπου των δαπανών της ΚΓΠ ακόμη το
1991, μόνο το 7% του προϋπολογισμού της ΚΓΠ
δαπανήθηκε γι’ αυτά το 2009.
Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης έχει ενισχύσει
την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική
βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα και
των αγροτικών περιοχών, πλην όμως
διατυπώνονται ισχυρά αιτήματος
πλήρους ενσωμάτωσης προβληματισμού που αφορά το περιβάλλον, την κλιματική μεταβολή
και την καινοτομία σε όλα τα
προγράμματα, κατά τρόπο οριζόντιο. Επισείεται η προσοχή
στη σημασία των άμεσων
πωλήσεων και των τοπικών αγορών καθώς και
των ειδικών αναγκών των
νέων γεωργών και των
νεοεισερχόμενων. Η
προσέγγιση LEADER
θα ενσωματωθεί μεταγενέστερα. Προκειμένου να εξασφαλιστεί
μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, εξετάζεται η στροφή προς
μια προσέγγιση περισσότερο προσανατολισμένη στα αποτελέσματα, ίσως
με ποσοτικοποιημένους στόχους. Ένα νέο
στοιχείο στη μελλοντική πολιτική σχετικά
με την αγροτική ανάπτυξη πρέπει να είναι
μια συλλογή εργαλείων για τη διαχείριση κινδύνων, ώστε να αντιμετωπίζονται καλύτερα οι παράγοντες αβεβαιότητας της αγοράς και η
αστάθεια των εισοδημάτων. Πρέπει να παρέχονται δυνατότητες στα κράτη
μέλη να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους σχετικά με την παραγωγή και
τα εισοδήματα, αρχίζοντας από εάν νέο και συμβατό με τον ΠΟΕ μέσο
σταθεροποίησης των εισοδημάτων, και τελειώνοντας με την ενισχυμένη
στήριξη μέσων ασφάλισης και αμοιβαίων κεφαλαίων. Όπως και με τις
άμεσες ενισχύσεις, θα πρέπει να γίνει μια νέα κατανομή των πόρων
βάσει αντικειμενικών κριτηρίων, περιορίζοντας ταυτόχρονα τη σημαντική
διατάραξη του τρέχοντος συστήματος.
Η ανακοίνωση υπογραμμίζει 3 επιλογές για τη μελλοντική κατεύθυνση της
ΚΓΠ προκειμένου να αντιμετωπιστούν 3 μείζονες προκλήσεις – 1) σταδιακές αλλαγές για την αντιμετώπιση των πιο επειγουσών ελλείψεων της
ΚΓΠ• 2) πιο πράσινη, δίκαιη, αποτελεσματική και αποδοτική ΚΓΠ• και
3) κατάργηση της εισοδηματικής στήριξης και των μέτρων στήριξης
της αγοράς και επικέντρωση σε στόχους σχετικά με το περιβάλλον και
την κλιματική μεταβολή. Και στις τρεις επιλογές, η Επιτροπή προβλέπει
τη διατήρηση του τρέχοντος συστήματος των δύο πυλώνων – ένας
πρώτος πυλώνας (ο οποίος καλύπτει τις άμεσες ενισχύσεις
και
τα αγοραία μέτρα, με κανόνες σαφώς
καθορισμένους σε επίπεδο ΕΕ) και
ένας δεύτερος πυλώνας (ο οποίος
περιλαμβάνει πολυετή μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, όταν το πλαίσιο
των επιλογών καθορίζεται σε
επίπεδο ΕΕ, αλλά η τελική
επιλογή επαφίεται στα κράτη
μέλη ή στις περιφέρειες υπό
κοινή διαχείριση). Ένα άλλο κοινό
στοιχείο και στις τρεις επιλογές είναι
η ιδέα ότι το μελλοντικό σύστημα
άμεσων ενισχύσεων δεν
μπορεί να βασιστεί σε
ιστορικές περιόδους
αναφοράς, αλλά
πρέπει να συνδεθεί
με αντικειμενικά
κριτήρια. «Το τρέχον σύστημα προβλέπει διαφορετικούς κανόνες για
την ΕΕ-15 και την
EΕ-12, γεγονός
που δεν μπορεί
να συνεχιστεί μετά
το 2013», τόνισε
σήμερα ο Επίτροπος
Ciolos. Αντικειμενικότερα κριτήρια χρειάζονται
επίσης και για τις επιχορηγήσεις
αγροτικής ανάπτυξης.
Για περισσότερες πληροφορίες:
http://ec.europa.eu/agriculture/
cap-post-2013/communication/
index_en.htm
ΔΗΩ • 27
Μεταρρύθμιση της
Κοινής Αγροτικής
Πολιτικής
ώρα για
θαραλλέες
αποφάσεις
Λίγο πριν το τελικό σχέδιο της νέας ΚΑΠ
δοθεί στη δημοσιότητα, το ευρωπαϊκό
τμήμα της IFOΑM έστειλε κοινή επιστολή
σε όλους τους Επιτρόπους. Οι ελληνικές
οργανώσεις - μέλη της IFOAM έστειλαν
επιστολή στην ελληνίδα Επίτροπο κα Μ.
Δαμανάκη και αντίστοιχες ενέργειες έγιναν και από τις άλλες χώρες. Το κείμενο
της επιστολής είναι το παρακάτω.
Εκπροσωπώντας τα μέλη του Ευρωπαϊκού Τμήματος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινημάτων της Βιολογικής Γεωργίας
(International Federation of Organic Movements - IFOAM), θα
ήθελα να σας εκφράσω τις σοβαρές μου ανησυχίες καθώς
και των μελών που εκπροσωπώ σχετικά με τις νομοθετικές
προτάσεις για την αναθεωρημένη Κοινή Αγροτική Πολιτική
(ΚΑΠ) για την περίοδο 2014-2020.
Οι νομοθετικές αυτές προτάσεις πιστεύουμε ότι δεν είναι σε
θέση να συντηρήσουν τους φυσικούς πόρους της Ευρώπης
(το νερό, το έδαφος και την βιοποικιλότητα) ούτε και να δημιουργήσουν ένα υγιές πλαίσιο για την ανάπτυξη της γεωργίας,
επιστρέφοντας ακόμη και στην φιλοσοφία προηγούμενων
μεταρρυθμίσεων.
Είμαστε πλέον μόνο μερικές ημέρες πριν την 12η Οκτωβρίου,
όπου θα συμμετέχετε στην λήψη των τελικών αποφάσεων, οι
οποίες και θα καθορίσουν εάν αυτή η πρόταση μεταρρύθμισης
της ΚΑΠ θα πάει στην ιστορία ως μια εποικοδομητική πράσινη
μεταρρύθμιση ή ως ένα “πράσινο ξέπλυμα”, το επονομαζόμενο
“CAP greenwash”, και για τον λόγο αυτό επικοινωνούμε μαζί
σας έστω και την ύστατη στιγμή, προσμονώντας την ανταπόκρισή σας.
Σε περιόδους λιτότητας και περιορισμού των προϋπολογισμών
σε όλα τα Κράτη-Μέλη, μια νέα ΚΑΠ είναι υποχρεωμένη να
θέσει τις προτεραιότητες και να παρουσιάσει με αίσθημα
ευθύνης τις δυνατότητες των ηγεσιών των Κρατών-Μελών
για ανταπόκριση προς τις προτεραιότητες αυτές.
Είναι απαράδεκτο να αναγκάζονται οι ήδη πιεσμένοι Ευρωπαίοι
φορολογούμενοι να συμφωνήσουν με τη διάθεση χρημάτων
σε σπάταλες πολιτικές ή ακόμα χειρότερα, σε επιβλαβείς
πολιτικές επιδοτήσεων.
Οι πολιτικές χρηματοδοτήσεων των προηγούμενων δεκαετιών,
κατέδειξαν την ανάγκη αναδιάρθρωσης του συστήματος, με
την αναθεώρηση των προτεραιοτήτων και την αναβάθμιση
των προδιαγραφών στην επιλεξιμότητα των δικαιούχων για
τις χρηματοδοτήσεις αυτές.
Το πολυετές οικονομικό πλαίσιο (Multi-Annual Financial
Framework - MFF) εξάλλου, έχει αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος
των πόρων του στην ΚΑΠ, με την δέσμευση ότι τα χρήματα
θα διατεθούν αποτελεσματικότερα.
Ως αποτελεσματικότερη διάθεση των χρημάτων των Ευρωπαί-
28 • ΔΗΩ
ων φορολογούμενων, θεωρούμε την διάθεση σε καλλιεργητικές πρακτικές που εφαρμόζουν καινοτόμες ιδέες, με σεβασμό
στο περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, την διατήρηση της
βιοποικιλότητας και της υγείας των Ευρωπαίων πολιτών.
Παρά την εισαγωγή κάποιων νέων μέτρων και διατυπώσεων,
οι τρέχουσες προτάσεις, θα αποτελέσουν μια οπισθοδρόμηση σε προηγούμενες μορφές της ΚΑΠ, σε περίπτωση που
υλοποιηθούν χωρίς περαιτέρω αλλαγές.
Η κοινωνία των πολιτών και οι περιβαλλοντικοί φορείς στα
Κράτη-Μέλη, έχουν μέχρι στιγμής υποστηρίξει σθεναρά τον
προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Κοινής Αγροτικής Πολιτικής,
αναγνωρίζοντας τις δυνατότητές της για την προστασία του
περιβάλλοντος, καθώς και για ένα ασφαλή και δυναμικό Γεωργικό Κλάδο στον Ευρωπαϊκό χώρο.
Η υποστήριξη αυτή ωστόσο, βασίζεται στην βασική προϋπόθεση
ότι η ΚΑΠ θα συνεισφέρει αποτελεσματικά ως ένα βήμα προς
την σωστή κατεύθυνση, προσφέροντας σημαντικά περιβαλλοντικά αποτελέσματα τα οποία και αναμένουμε ως Ευρωπαίοι
πολίτες για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής μας, και όχι ένα
“πράσινο ξέπλυμα” παρελθοντικών γεωργικών πολιτικών.
Για τον λόγο αυτό θα θέλαμε να τονίσουμε την αναγκαιότητα
μιας σοβαρής και δυναμικής πρότασης στον χώρο της Γεωργίας, που θα συμβάλλει σε μια αξιόλογη περιβαλλοντική
“στροφή” των δυο Αξόνων της ΚΑΠ, και να εκδηλώσουμε την
πεποίθησή μας ότι εσείς και οι συνεργάτες σας θα απορρίψετε
κάθε προσπάθεια “πράσινου ξεπλύματος” της ΚΑΠ, διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο τις δεσμεύσεις σας για μια σοβαρή
πράσινη ανάπτυξη στο χώρο της Ευρωπαϊκής Γεωργίας.
Ύστερα από αρκετά χρόνια Ευρωπαϊκής ρητορικής σε θέματα δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών καθώς και ασφάλειας
τροφίμων, νιώθουμε την ανάγκη να δούμε την πρόταση για
την ΚΑΠ να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της απέναντι στους
πολίτες που αναζητούν την πραγματική βελτίωση της ποιότητας
ζωής τους με σεβασμό στο περιβάλλον.
Αυτό σημαίνει ότι:
•Η πράσινη συνιστώσα της πρότασης θα πρέπει να αποτελείται
από πακέτο υποχρεωτικών μέτρων που θα εφαρμόζονται
στην πρωτογενή παραγωγή και θα στοχεύουν στην αξιόλογη
αναβάθμιση της ποιότητας την Ευρωπαϊκών γεωργικών
προϊόντων με την ταυτόχρονη προστασία της υγείας των
Ευρωπαίων πολιτών.
•Τα μόνιμα βοσκοτόπια – τα οποία θα πρέπει να καθορίζονται
λεπτομερώς - θα πρέπει να προστατεύονται από μια ημερομηνία αναφοράς η οποία θα πρέπει να είναι παρελθοντική
και όχι μελλοντική. Να είναι δηλαδή τουλάχιστον καθορισμένη κατά την διάρκεια του έτους 2010, προκειμένου να
περιληφθούν στο σύστημα των επιδοτήσεων.
•Η αποτελεσματική αμειψισπορά θα πρέπει να αποτελεί προαπαιτούμενο για την ένταξη στο σύστημα επιδοτήσεων το
οποίο θα πρέπει να σημαίνει τρείς τουλάχιστον ταυτόχρονες
καλλιέργειες, με την βασική καλλιέργεια να μην υπερβαίνει
το 50% της συνολικής επιφάνειας και την μικρότερη να μην
είναι μικρότερη από το 10%. Στο σύστημα των αμειψισπορών
θα πρέπει να απαιτείται και η καλλιέργεια ενός τουλάχιστον
είδους ψυχανθούς (legumes), με σκοπό τον σταδιακό φυσικό
εμπλουτισμό των εδαφών σε θρεπτικά στοιχεία.
•Οι καλλιέργειες Βιολογικής Γεωργίας, οι οποίες αποτελούν
κατοχυρωμένα καλλιέργειες υψηλών απαιτήσεων αλλά
παράλληλα και υψηλού κινδύνου, θα πρέπει να λαμβάνουν
επιπλέον αντισταθμιστικά οφέλη από τον πρώτο και δεύτερο
Άξονα.
•Θα πρέπει να καθορίζονται περιοχές περιβαλλοντικής αντιστάθμισης (ecological compentation areas), σε τουλάχιστον
10% της συνολικής έκτασης και οι οποίες θα περιλαμβάνουν
περιοχές ακαλλιέργειας για την διατήρηση της βιοποικιλότητας.
•Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε περιοχές Natura 2000 θα
πρέπει να λαμβάνουν την μέγιστες δυνατές αντισταθμιστικές
αποζημιώσεις.
•Θα πρέπει να επανεξεταστεί η απόδοση αποσυνδεδεμένων
πληρωμών στις καλλιέργειες φυτών μεγάλης καλλιέργειας
(arable crops) και ενεργειακών φυτών (energy crops), η
οποία έχει αποδειχθεί επιβαρυντική για τους προϋπολογισμούς των Κρατών – Μελών, χωρίς την επίδειξη των ανάλογων αποτελεσμάτων.
•Δεν θα έπρεπε να επιτρέπεται στα Κράτη – Μέλη η μεταφορά χρηματοδοτήσεων από τον πρώτο στον δεύτερο Άξονα
(reverse modulation).
•Θα πρέπει τουλάχιστον το 50% των χρηματοδοτήσεων για
την περιφερειακή ανάπτυξη να εμπεριέχουν τις έννοιες του
περιβάλλοντος και του κλίματος, καθώς και προδιαγραφές
για την προστασία τους.
•Η εκπλήρωση των προϋποθέσεων για ενίσχυση θα πρέπει
να περιλαμβάνει την συμμόρφωση στην Ρυθμιστική Οδηγία
για το Νερό (water framework directive) και στην Οδηγία
για την Βιώσιμη Χρήση Φυτοφαρμάκων (sustainable use of
pesticides directive) χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις.
Ελπίζουμε να μπορέσουμε να κερδίσουμε στην υποστήριξή
σας, σε αυτές τις έστω και μικρές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες
όμως όλες μαζί, μπορούν να αποτελέσουν μια δυναμική αντίσταση ενάντια στην ρητορική πάνω στην ελπίδα των Ευρωπαίων πολιτών για μια θαρραλέα προσπάθεια για την πράσινη
ανάπτυξη και την βελτίωση της ποιότητας ζωής μας.
Δρίτσας Κωνσταντίνος
Εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Συμβούλιο των Μελών του Ευρωπαϊκού
Τμήματος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας
– IFOAM EU
Τα μέλη της IFOAM EU:
Σπύρος Σγούρος
Γεν. Διευθυντής - Οργανισμός ΔΗΩ
Κώστας Διαμαντόπουλος
Γεν. Διευθυντής - Ινστιτούτο Biohellas
Παναγιώτης Παπαδόπουλος
Γεν. Διευθυντής – Qways
Στέφανος Μπίλλας
Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος – A-cert
Πολύδωρος Παριανός
Γεν. Διευθυντής – GM Cert
Ιωάννης Άιζενμπαχ
Συντονιστής Δικτύων Ο.Μ.Ε.Ν. - BIOCYCLIC NETWORK
Δημήτρης Σωτηρόπουλος
Μέλος Δικτύου για την Βιολογική Γεωργία και την Αειφορία - ΒΙΟΓΑΙΑ
ΔΗΩ • 29
composting
γενικές αρχές - μέθοδος του σωρού
του Κωνσταντίνου Ταβουλάρη
Γεωπόνου στη Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δυτικής Αττικής
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Composting καλείται η αερόβια βιο-αποδόμηση οργανικών υπολειμμάτων,
δηλαδή η ελεγχόμενη αποδόμηση αυτών μέσω σαπροφυτικών μικροοργανισμών (:μυκήτων, βακτηρίων και ακτινομυκήτων), για την παρασκευή
βελτιωτικών του εδάφους.
Στην Ελλάδα, λόγω του έντονου ανάγλυφου παρατηρείται εύκολη απόπλυση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Επίσης, λόγω των ξηροθερμικών
κλιματολογικών συνθηκών η οργανική ουσία αποδομείται πιο γρήγορα
(Kononova, 1961). Έτσι, η οργανική ουσία στο έδαφος είναι μόλις 1~2,5
% (Γιάσογλου, 1973).
Με κατάλληλη χώνευση των οργανικών υπολειμμάτων των καλλιεργειών
φυτών και ζώων, των υπολειμμάτων των γεωργικών βιομηχανιών αλλά
και των αστικών απορριμμάτων και λυμάτων, είναι δυνατόν να παραχθεί
υγιεινό προϊόν (:compost) που βελτιώνει τις ιδιότητες του εδάφους αυξάνοντας την οργανική του ουσία. Η οργανική ουσία στο έδαφος λειτουργεί
ως δεξαμενή θρεπτικών στοιχείων για τις φυτικές καλλιέργειες, αλλά
κυρίως βελτιώνει την όλη δομή του εδάφους και ρυθμίζει την οξύτητα
(pH) αυτού (Magdoff & Weil, 2004).
Η ως άνω διαδικασία χώνευσης είναι μια οικολογική διαδικασία. Τέλος,
με την εφαρμογή της διαδικασίας αυτής μειώνεται η χρήση και κατ’
επέκταση και οι εισαγωγές οργανοχουμικών, τύρφης, λιπασμάτων, αλλά
και φυτοφαρμάκων.
Τέτοια υλικά με δυνατότητα αξιοποίησης ενδεικτικά αναφέρονται:
• ζωϊκή κόπρος (Waksman et al., 1939.a)
• οικιακά απορρίμματα (Schulze, 1958, Fuller & Bosma, 1965, Regan &
Jeris, 1970 κ.λπ.)
• υπολείμματα κηπευτικών (Rose et al., 1965)
• αστικά λύματα (Shell & Boyd, 1970 κ.λπ.)
• χαρτοπολτός (Dolar et al., 1972)
• φύλλα εν γένει (Finstein & Arent, 1974, Hankin et al., 1976.a και 1976.
b)
• ελαιοπυρήνα (Μανιός, 1979)
• φύλλα ελιάς (Ταβουλάρης, 1981)
• υπολείμματα ψαριών (Roinila, 1998)
• κληματίδες, κλάδοι κλαδεύματος, ροκανίδια κ.λπ.
• στέμφυλα
• φύκια κ.λπ.
30 • ΔΗΩ
Στην παρακάτω εργασία δίδονται οδηγίες-κατευθύνσεις προς παραγωγούς για καλή χώνευση
των οργανικών υλικών με τη μέθοδο του ασυνεχούς σωρού και συγχρόνως οι γενικές αρχές του
Composting.
1. Εγκατάσταση του σωρού
Συνιστάται εγκατάσταση του σωρού υπαίθρια κάτωθεν στεγάστρου, προς αποφυγή έντονης εξάτμισης
νερού λόγω ηλιοφάνειας ή λόγω υψηλών θερμοκρασιών περιβάλλοντος, αλλά και προς αποφυγή
ξεπλύματος θρεπτικών συστατικών από ενδεχόμενες βροχοπτώσεις.
Η απόθεση του υλικού γίνεται σε στρώσεις. Κάτωθεν εναποτίθενται τα πλέον ξυλώδη υλικά.
Συνιστάται εφαρμογή ασυνεχούς σωρού, δηλαδή
μη προσθήκη νέου υλικού στο υπόστρωμα, κατά
τη διάρκεια της χώνευσης, ώστε να ελέγχονται
καλύτερα οι συνθήκες χώνευσης. Προτιμότερο να
γίνεται εγκατάσταση και δεύτερου σωρού.
1.1. Τεμαχισμός υλικού
Ο καλοτεμαχισμός του υλικού αυξάνει την εκτιθέμενη επιφάνεια στην ανάπτυξη των μικροοργανισμών και έτσι μειώνεται τελικά η συνολική διάρκεια
χώνευσης. Για την εφαρμογή χώνευσης ξυλωδών
και χονδροειδών υλικών (π.χ. κλαδιά δένδρων)
σε σωρό είναι απαραίτητο να προηγηθεί άλεση.
Επιθυμητό μέγεθος τεμαχίων του υλικού: 1,5~7,5
cm (Golueke et al., 1954, Gray & Biddlestone,
1974).
1.2. Μέγεθος σωρού
Το μέγεθος του σωρού πρέπει να είναι τέτοιο ώστε
να είναι εύκολος ο χειρισμός του και να αποφεύγεται η επικράτηση αναερόβιων συνθηκών. Επιθυ-
μητό maximum πλάτος σωρού: 2~3 m, ανεξάρτητα
μήκους. Επιθυμητό maximum ύψος: περί το 1,5 m.
(Golueke et al., 1954).
Optimum επίπεδο υγρασίας υποστρώματος: > 40~50 % β./β., σε όλη τη
διάρκεια της χώνευσης (Regan & Jeris, 1970, Golueke,1972).
1.5. Προσθήκες
1.3. Αερισμός
Ο αερισμός είναι απαραίτητος σε όλη τη διάρκεια
του composting. Μηχανική υποστήριξη του αερισμού δυνατόν να γίνει με σωληνώσεις εισαγωγής
ή και αναρρόφησης αέρα στο κάτω μέρος του
σωρού (US EPA, 1998).
Δυσάρεστες οσμές κατά τη διάρκεια της χώνευσης
(πέραν της οσμής της αμμωνίας) είναι ένδειξη
επικράτησης ανεπιθύμητων αναερόβιων συνθηκών. Στην περίπτωση αυτή απαιτούνται επεμβάσεις
διόρθωσης των συνθηκών αερισμού του σωρού
με γυρίσματα, ανεξάρτητα της θερμοκρασίας,
διασπώντας συγχρόνως τα συσσωματώματα του
υλικού που έχουν σχηματισθεί.
Ο σωρός δεν πρέπει να καλύπτεται με PVC ή άλλο
παρόμοιο υλικό, προς αποφυγή αναερόβιων συνθηκών. Δυνατόν να γίνει επικάλυψη με λεπτή στρώση
εδάφους ή ώριμου compost. Έτσι, αποφεύγεται
και η συγκέντρωση ανεπιθύμητων εντόμων.
Απαιτήσεις σε O2 κατά τη διάρκεια της χώνευσης:
300 mm3 O2/g.h, στην εγκατάσταση του σωρού
– 10 mm3 O2/g.h, στα τελευταία στάδια αυτής.
(Golueke,1972).
1.4. Υγρασία
Η υψηλή υγρασία του προς χώνευση υποστρώματος βοηθά την ανάπτυξη των μικροοργανισμών.
Κατά την εγκατάσταση του σωρού,
πρέπει να γίνεται καλή διαβροχή του
υλικού, εγγύς της υδατοχωρητικότητας.
Δεν πρέπει να δημιουργούνται συνθήκες
απορροής νερού, για να μην ξεπλένονται
τα θρεπτικά συστατικά του υποστρώματος.
Δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα προσθήκη νερού όταν η θερμοκρασία του σωρού είναι υψηλή.
(Εξαίρεση η περίπτωση
υψηλών θερμοκρασιών σε
βαθμό να κινδυνεύει ο σωρός να πάρει φωτιά).
Προσθήκη νερού επίσης εγγύς της υδατοχωρητικότητας
πρέπει να γίνεται και στα γυρίσματα του σωρού όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλή.
Άζωτο: Η προσθήκη αζώτου (N) στην εγκατάσταση του σωρού εξαρτάται
από την αναλογία C/N του προς χώνευση υποστρώματος.
Ξυλώδη υλικά χωνεύονται δυσκολότερα. Επίσης, σε ξυλώδη υλικά ο
C δυνατόν να συναντάται σε ανθεκτική μορφή κυτταρίνης (Hankin et
al.,1976.b) ή λιγνοκυτταρίνης (Αlexander, 1961, Rosenberg, 1978). Τότε,
η αποδόμησή του γίνεται σε προχωρημένο στάδιο χώνευσης.
Optimum C/N υποστρώματος στην εγκατάσταση του σωρού: 20~30:1
(Griffin, 1972, Golueke,1972). Ενδεικτικό μέτρο πέρατος της χώνευσης:
C/N < 20:1 (Hankin et al., 1976.a).
Δυνατόν να γίνει διόρθωση της αναλογίας C/N του υποστρώματος κατά
την εγκατάσταση του σωρού, με προσθήκη Ν ενδιάμεσα των στρώσεων
του υλικού, υπό μορφή ουρίας ( CO(NH2)2), ένυδρης αμμωνίας (NH4OH)
ή νιτρικής αμμωνίας (NH4NO3), προς επιτάχυνση της έναρξης χώνευσης
(Cappaert et al.,1976.a και 1976.b, Manios & Balis, 1983).
Συνιστάται εν γένει προσθήκη 0,1~0,2 NH4NO3 % β./ξ.β. υποστρώματος.
Ειδικότερα: • Ελαιοπυρήνα: 2 kg NH4NO3/m3 • Φύλλα ελιάς: 500~700 g
NH4NO3/m3 • Στέμφυλα οινοποιείων: 0,2 NH4NO3 % β./ξ.β. υποστρώματος
(Μεγάλη περιεκτικότητα σε Ν, πλην όμως μη διαθέσιμου κατ’ αρχήν, λόγω
εγκλωβισμού του στα γίγαρτα) • Ζωική κοπριά: δεν συνιστάται προσθήκη
Ν. (Μεγάλη περιεκτικότητα σε Ν λόγω των ούρων των ζώων. Η κοπριά
ορνίθων απαιτεί ξήρανση πριν την εγκατάσταση, λόγω υδαρότητας αυτής). (Μανιός, 1995).
Προς αποφυγή προσθηκών Ν συνιστάται χρήση μειγμάτων υλικών (π.χ.
κόπρος μετά άχυρου, ροκανίδια μετά φύλλων κ.λπ.). Στα γυρίσματα του
σωρού δεν γίνονται προσθήκες.
Ενζυμικοί, Μικροβιακοί παράγοντες: Προσθήκες ενζυμικών ή/και μικροβιακών
παραγόντων δεν κρίνονται
απαραίτητες, μιά και ελάχιστα βοηθούν στη χώνευση
(Golueke et al., 1954, Obrist,
1966, Ταβουλάρης, 1981 και 1987). Συνιστάται
προσθήκη μολύσματος (:inoculum) εδάφους ή
ώριμου compost ενδιάμεσα των στρώσεων του
υποστρώματος κατά την εγκατάσταση του σωρού
(Golueke et al., 1954).
2. Διαδικασία χώνευσης,
Γυρίσματα του σωρού
2.1 Θερμοκρασιακές,
μικροβιακές μεταβολές
Με σωστή εγκατάσταση του σωρού,
παρατηρείται απότομη άνοδος της
θερμοκρασίας σε επιθυμητό επίπεδο
60~700C, συνήθως την πρώτη ημέρα.
ΔΗΩ • 31
Ακολουθεί σταδιακή πτώση. Η πορεία της θερμοκρασίας
είναι το πλέον ενδεικτικό μέτρο της πορείας χώνευσης.
Συνιστάται καθημερινή θερμομέτρηση του σωρού με θερμόμετρο εδάφους, σε βάθος περί τα 25 cm και σε διάφορα
σημεία αυτού. Η ταχύτερη αποδόμηση της οργανικής ουσίας
πραγματοποιείται από σαπροφυτικούς μικροοργανισμούς στο
θερμοφιλικό στάδιο χώνευσης (Waksman & Cordon, 1939, Waksman
et al., 1939.b, Forsyth & Webley, 1948). Σ’ αυτό το στάδιο επικρατούν
πλήρως οι σαπροφυτικοί μικροοργανισμοί, ως ανταγωνιστές των φυτοπαθογόνων (Rai et al., 1981). Τα βακτήρια υπερισχύουν ποσοτικά των
άλλων μικροοργανισμών, σε όλη τη διάρκεια της χώνευσης, κυρίως
όμως στο μεσοφιλικό στάδιο αυτής (Hankin et al., 1976.b, Μανιός, 1979,
Ταβουλάρης, 1981 και 1987).
Αρχική τιμή pH: 5,5~6,0 • Optimum
επίπεδο pH υποστρώματος, σε όλη
τη διάρκεια της χώνευσης: 8,0~8,5
(Golueke et al., 1954, Wiley et al.,1957,
Rose et al.,1965, Regan & Jeris, 1970,
Kimber, 1973).
Τα γυρίσματα του σωρού και οι θερμοκρασιακές
μεταβολές κατά τη χώνευση ελάχιστα επηρεάζουν
το pH. Σε προχωρημένη χώνευση παρατηρείται
πτώση πλέον του pH σε επίπεδο μεταξύ της μέγιστης τιμής και της αρχικής. Η έναρξη πτώσης του
pH είναι ένδειξη πέρατος της χώνευσης.
Optimum θερμοκρασία ανάπτυξης φυτοπαθογόνων μικροοργανισμών:
περί τους 250C • Optimum θερμοκρασία ανάπτυξης σαπροφυτικών
μικροοργανισμών: περί τους 42,50C • Οπότε, minimum επιθυμητή θερμοκρασία σωρού: περί τους 450C. (Μανιός, 1979).
Ενδεικτικό μέτρο πέρατος της χώνευσης: pH: 7,0
(Hankin et al., 1976.b).
Δεν πρέπει να αφήνουμε το σωρό να κρυώσει. Μετά από 7~10 ημέρες
αναλόγως του προς χώνευση υλικού, μετά την πτώση της θερμοκρασίας
περί τους 450C, ακολουθεί το πρώτο γύρισμα του σωρού, με προσθήκη
νερού, όπως αναφέρθηκε. Το γύρισμα γίνεται με φτυάρια ή και μηχανικά
(π.χ. με μονοαξονικό σκαπτικό). Παρατηρείται και πάλι απότομη άνοδος
της θερμοκρασίας. Το τοπικό μέγιστο θερμοκρασίας όμως υστερεί σαφώς
του προηγούμενου. Ακολουθεί σταδιακή πτώση.
Συνιστάται προσθήκη εν γένει ώριμου compost
στο έδαφος: 10 m3/στρ. ανά 5~7 έτη • Ειδικότερα, προσθήκη ώριμου compost φύλλων ελιάς:
5~7 m3/στρ. ανά 3~4 έτη. (Οι απαιτήσεις είναι
μεγαλύτερες σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες).
(Μανιός, 1995).
Καθώς η υψηλότερη θερμοκρασία του σωρού σημειώνεται συνήθως την
πρώτη ή τη δεύτερη ημέρα μετά την εγκατάσταση, συνιστάται ιδιαίτερη
προσοχή στην εγκατάστασή του.
Τα γυρίσματα επαναλαμβάνονται, όπως παραπάνω. Όταν μετά από γύρισμα δεν ανέρχεται η θερμοκρασία, τότε, θεωρείται ότι η χώνευση έχει
τελειώσει. Ο συνολικός χρόνος που απαιτείται για την πλήρη χώνευση
διαφέρει αναλόγως των υλικών. Ξυλώδη υλικά απαιτούν μεγαλύτερο
χρονικό διάστημα.
Ενδεικτικά: Απαιτούμενος χρόνος πλήρους χώνευσης φύλλων ελιάς:
2~2,5 μήνες • Απαιτούμενος χρόνος πλήρους χώνευσης ελαιοπυρήνα:
10 μήνες. (Μανιός, 1995).
3. Τελικό προϊόν
Η προσθήκη compost στο έδαφος πρέπει να συνοδεύεται και από ενσωμάτωση σ’ αυτό. Παρακάτω
παρατίθενται τα πλεονεκτήματα καθώς και τα μειονεκτήματα της χρήσης compost (Μανιός, 2000).
3.1. Πλεονεκτήματα
Το τελικό προϊόν προστίθεται και ενσωματώνεται
στο έδαφος και έτσι, αυξάνεται η οργανική ουσία
του εδάφους, βελτιώνεται η δομή του, ρυθμίζεται
το pH και εμπλουτίζεται με θρεπτικά συστατικά (:
Άζωτο Ν, Φωσφόρος Ρ, Κάλιο K, ιχνοστοιχεία:
Σίδηρος Fe, Χαλκός Cu, Ψευδάργυρος Zn, Μολυβδαίνιο Mo, Βόριο B, Μαγγάνιο Mn). Δυνατόν να
καλύπτεται η βασική λίπανση στο χωράφι.
2.2. Μεταβολές pH
Στην έναρξη της χώνευσης δυνατόν να παρατηρηθεί ανεπιθύμητη πτώση
του pH, άνευ αύξησης της θερμοκρασίας (Golueke et al., 1954). Αυτό
οφείλεται σε επικράτηση αναερόβιων συνθηκών ή σε αδυναμία άμεσου
εποικισμού του υποστρώματος από μικροοργανισμούς, για διάφορους
λόγους (Kane & Mullins, 1973), π.χ. αδυναμία εποικισμού των στέμφυλων
οινοποιίας μετά από απόσταξη για παρασκευή τσίπουρου ή ούζου, λόγω
θανάτωσης των μικροοργανισμών αιτία του βρασμού. Στις περιπτώσεις
αυτές συνιστάται χρήση μολύσματος εδάφους ή ώριμου compost και το
υπόστρωμα να παραμείνει αδιατάρακτο για 7~15 ημέρες, πριν την τελική
εγκατάσταση του σωρού.
Εφόσον γίνουν οι κατάλληλοι χειρισμοί του σωρού κατά τη διάρκεια της χώνευσης, το τελικό
προϊόν θεωρείται υγιεινό στείρο φυτοπαθογόνων.
Εμπλουτίζει το έδαφος με σαπροφυτικούς μικροοργανισμούς που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη
των φυτοπαθογόνων (Noble & Coventry, 2005).
(Αυτό δεν ισχύει για τα εισαγόμενα εμπορικά σκευάσματα, τα οποία είναι αποστειρωμένα). Επίσης, τα
αμμωνιακά πτητικά του compost είναι ανασχετικός
παράγοντας της ανάπτυξης των φυτοπαθογόνων
(Tavoularis et al., 1995).
Στη συνέχεια, μετά την τελική εγκατάσταση του σωρού, παρατηρείται
επιθυμητή αύξηση του pH και διατήρησή του σε υψηλό επίπεδο σε όλη
τη διάρκεια της χώνευσης, εφ’ όσον και οι θερμοκρασίες παραμένουν
σε υψηλά επίπεδα.
Έτσι τελικά, μειώνεται η χρήση λιπασμάτων και
φυτοφαρμάκων, αυξάνεται η παραγωγή, βελτιώνεται η ποιότητα των προϊόντων και συγχρόνως
προστατεύεται το περιβάλλον.
32 • ΔΗΩ
3.2. Μειονεκτήματα
Κατά την αποδόμηση του υποστρώματος δυνατόν
να παραχθούν φυτοτοξικές ουσίες και να παραμείνουν στο τελικό προϊόν. Συνιστάται, μετά την πλήρη
χώνευση, το προϊόν να παραμείνει αδιατάρακτο
προς ωρίμανση, για χρονικό διάστημα 2~3 μηνών,
όπως κατακάτσουν οι τοξίνες (de Vleeschauwer
et al., 1981, Μανιός κ.λπ., 1986) και ολοκληρωθεί
η χώνευση.
Με αχώνευτο compost (όπως π.χ. τα περισσότερα
ντόπια σκευάσματα) μεταδίδονται ασθένειες. Για
προληπτικούς λόγους, συνιστάται το προϊόν από
υπολείμματα φυτικής καλλιέργειας να μην χρησιμοποιείται στο ίδιο είδος καλλιέργειας, ακόμη και
μετά από πλήρη χώνευση και ωρίμανση αυτού.
Οι υψηλές θερμοκρασίες και η έντονη έκλυση
αμμωνίας αχώνευτου προϊόντος προκαλούν εγκαύματα στα φυτά. Επίσης, το αλκαλικό περιβάλλον
είναι απαγορευτικό για τις καλλιέργειες.
Composts προερχόμενα από οικιακά απορρίμματα
ή αστικά και βιομηχανικά λύματα έχουν μεγάλη
περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα (Ψευδάργυρος
Zn, Xαλκός Cu, Νικέλιο Ni, Κάδμιο Cd, Μόλυβδος
Pb, Υδράργυρος Hg, Χρώμιο Cr, Μολυβδαίνιο Mo,
Σελήνιο Se, Αρσενικό As, Φθόριο F). Προστιθέμενα
στο έδαφος απορροφούνται από τα φυτά και πέραν
ορίων συγκεντρώνονται στα φύλλα των φυλλωδών
λαχανευομένων ή στους καρπούς των κηπευτικών
(Kirkham, 1977). H δράση τους στον ανθρώπινο
οργανισμό είναι αθροιστική και πολύ επικίνδυνη
μακροπρόθεσμα. Η χρήση των composts αυτών
επιτρέπεται μόνο σε καλλιέργειες ανθοφύτων,
δασικών ή άλλων παρεμφερών φυτών και όχι σε
καλλιέργειες προς παραγωγή τροφίμων.
Τέλος, σε καλλιέργειες γλαστρικών σε υπόστρωμα
compost, παρατηρούνται μεγάλες αυξομειώσεις
του όγκου του, σε σχέση με τις μεταβολές θερμοκρασίας και υγρασίας. Συνιστώνται χρήση μειγμάτων (π.χ. έδαφος:compost=1:1) και συχνότερα
ποτίσματα με λιγότερο νερό.
ΔΗΩ • 33
Mια νέα απειλή για την ελληνική μελισσοκομία
ασιατική Νοζεμίαση
και η οικολογική αντιμετώπισή της
του Δρ. Βαγγέλη Α. Μπούρμπου
Γεωπόνου ερευνητή φυτοπαθολόγου-οικοτοξικολόγου
Η
ελληνική μελισσοκομία πάει από το κακό στο χειρότερο. Δεν φτάνει
η αδιαφορία γι’ αυτή της πολιτείας. Δεν αρκούν η παντελής έλλειψη ενημέρωσης και επιμόρφωσης των μελισσοτρόφων σε θέματα σύγχρονης
τεχνογνωσίας και τα πλήγματα που υφίσταται ο πολύτιμος αυτός κλάδος
από τις εκάστοτε αντίξοες καιρικές συνθήκες. Αλλά έρχονται επιπρόσθετα
χρόνο με το χρόνο και κάποιες ασθένειες που απειλούν με πλήρη καταστροφή το μελισσοκομικό κεφάλαιο. Καλή ώρα η Βαροϊκή ακαρίαση
(Varroa jacobsoni), το σύνδρομο της κατάρρευσης του μελισσοσμήνους
[Colony Collapse Disorder (CCD)] και τα τελευταία χρόνια η Ασιατική
Νοζεμίαση. Η ασθένεια αυτή, που θεωρείται η σοβαρότερη απειλή για τη
μελισσοκομία σε όλο τον κόσμο έκανε την εμφάνισή της εδώ και μερικά
χρόνια και στη χώρα μας. Μάλιστα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα
θεωρούνταν ως η βασική αιτία του συνδρόμου της κατάρρευσης του
μελισσοσμήνους. Ήδη και στη Κρήτη οι τελευταίοι εναπομείναντες μελισσοκόμοι μέσα από τα μαζικά μέσα ενημέρωσης διατυπώνουν την αγωνία
τους και ζητούν απελπισμένοι κάποια βοήθεια για να προστατέψουν τα
μελίσσια τους από την επάρατη αυτή ασθένεια. Μέρα με τη μέρα βλέπουν
το 70% και πλέον του πληθυσμού των μελισσοσμηνών τους να πεθαίνει
και το εισόδημά τους να εξανεμίζεται.
Ο γράφων, που για μια δεκαετία διακόνισε το πρόγραμμα γεωργικών
εφαρμογών και ενημέρωσης, αισθάνεται την υποχρέωση να φέρει στο φως
της δημοσιότητας όλη τη σχετική με την ασθένεια σύγχρονη τεχνογνωσία
και τις πρακτικές δεξιοτεχνίες. Βασικός στόχος και μοναδική ελπίδα αυτής
της προσπάθειας είναι η υποβοήθηση των συμπαθών μελισσοτρόφων και
ιδιαίτερα εκείνων που ασχολούνται με την οικολογική μελισσοκομία.
Στην οικολογική μελισσοπαθολογία η ασθένεια θεωρείται ως αποτέλεσμα
της αλληλοεπίδρασης όλων των βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων που
εμπλέκονται στο μελισσοπαθοοικοσύστημα. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει
πως η κατάρτιση ενός προγράμματος ολοκληρωμένης αντιμετώπισης
κάποιου παθογόνου και η λήψη των απαραίτητων μέτρων θα πρέπει να
λαμβάνει σοβαρά υπόψη όχι μόνο το μελισσοπαθογόνο και τη μέλισσα
αλλά και όλους τους άλλους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες.
Γνωριμία με το παθογόνο
Από τις αρχές του 20ού αιώνα γίνεται η πρώτη αναφορά για την ασθένεια
της Νοζεμίασης της ευρωπαϊκής μέλισσας της Apis melifera, γνωστή και
34 • ΔΗΩ
ως Ευρωπαϊκή Νοζεμίαση. Το υπεύθυνο παθογόνο
της ασθένειας αυτής βρέθηκε πως είναι ο μικροσποριδιακός μικροοργανισμός Νosema apis.
Το 1995 διαπιστώνεται στην ασιατική μέλισσα Apis
cerana στην Κίνα και ένα δεύτερο είδος παθογόνου του γένους Nosema το Nosema ceranae.
Το είδος αυτό ταυτοποιήθηκε το 2005 και σε μελισσοσμήνη της ευρωπαϊκής μέλισσας και στην
Ταιβάν. Η ασθένεια για να ξεχωριστεί από εκείνη
του Νosema apis ονομάστηκε στη χώρα μας Νοζεμίαση της ανατολής ή Ασιατική Νοζεμίαση. Το 2006
το παθογόνο αυτό θα προκαλέσει ανυπολόγιστες
ζημιές στα μελισσοσμήνη στην Ισπανία. Την ίδια
χρονιά αναφέρεται και στην Ελλάδα, στη Γαλλία,
στη Γερμανία και στη Σουηδία.
Σήμερα διαπιστώνεται η εξάπλωση του σχεδόν σε
όλο τον κόσμο. Αναφέρονται ζημιές που φτάνουν
μέχρι και το 50% στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια
Αμερική, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αυστραλία. Δεν υπάρχουν προς το παρόν αναφορές για
την παρουσία της στην Αφρική. Στην Ελλάδα το ποσοστό των προσβεβλημένων μελισσιών κυμαίνεται
στο 45-65%. Στην Κρήτη οι ίδιοι οι μελισσοτρόφοι
εκτιμούν πως οι απώλειες ξεπερνούν το 75%.
Η σύγχρονη φυλογενετική μελέτη κατατάσσει
σήμερα τους μικροσποριδιακούς μικροοργανισμούς στο Βασίλειο των μυκήτων. Έτσι τόσο το
Νosema apis, όσο και το Nosema ceranae ανήκουν στην οικογένεια Nosematidae της τάξης των
Dissociodihaplophasida της κλάσης Dihaplophasea
και της διαίρεσης Microsporidia. Η κατάταξη αυτή
διανοίγει νέες προοπτικές στην προσπάθεια αντιμετώπισης των παθογόνων με τη χρησιμοποίηση
μυκητοκτόνων φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Στο
γένος Nosema υπάγονται και πολλά είδη που χρησιμοποιούνται για τη βιολογική αντιμετώπιση διαφόρων
Σχηματική παράσταση μικροσποριδίου
Μικροσπορίδια του Nosema ceranae με πολικό νημάτιο
επιβλαβών για τον άνθρωπο και τα καλλιεργούμενα
φυτά εντόμων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα Nosema pyrausta που χρησιμοποιείται
για την αντιμετώπιση του εχθρού του καλαμποκιού
Ostrina nubialis, του Nosema cactoblastis που ελέγχει το Cactoblastis cactorum στον κάκτο Opuntia,
του Nosema locustae και Nosema acridophagus
για την αντιμετώπιση των ακρίδων, του Nosema
grylli, που συστήνεται για το βιολογικό έλεγχο των
γρύλλων, του Nosema algerae που περιορίζει τους
πληθυσμούς των κουνουπιών και του Nosema kingii,
που βρίσκει εφαρμογή στην αντιμετώπιση των διαφόρων μυγών των καρπών.
Το νέο παθογόνο προκαλεί μεγαλύτερη θνησιμότητα των ενήλικων μελισσών σε σχέση με το
Νosema apis. Κι αυτό γιατί εξαντλεί περισσότερο
και γρηγορότερα τα ενεργειακά τους αποθέματα
σε υδρογονάνθρακες. Ακόμα το θερμοκρασιακό
και υγρασιακό εύρος επιβίωσης και βλάστησης
των μικροσποριδίων είναι μεγαλύτερο. Τέλος ο
μεταβολισμός της μέλισσας δεν έχει δημιουργήσει ειδικά αμυντικά συστήματα για τη νέα αυτή
Μικροσπορίδια του Nosema ceranae σε επιθηλιακό κύτταρο.
Μικροσπορίδια του Nosema ceranae
ασθένεια. Πράγματι τα μικροσπορίδια του Nosema ceranae μπορούν να
διατηρηθούν χωρίς να χάσουν τη βλαστική τους ικανότητα για 32 ώρες στο
δυνατό ήλιο, 4 μήνες μέσα στο μέλι και 1 χρόνο και πλέον στα περιττώματα.
Ακόμα, ενώ για το Νosema apis τα μικροσπορίδια δεν επιβιώνουν στους
37°C και οι προσβεβλημένες μέλισσες που εκτίθενται στη θερμοκρασία
αυτή ανακάμπτουν, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά για το νέο
παθογόνο. Μέλισσες που μολύνθηκαν με το Nosema ceranae στη θερμοκρασία αυτή προσβλήθηκαν σχεδόν 100%. Πάντως τα μικροσπορίδια
νεκρώνονται αν παραμείνουν για 15 λεπτά σε θερμοκρασία 60οC.
Το Nosema ceranae, όπως και όλα τα είδη του γένους Νosema, είναι
ενδοκυτταρικό παθογόνο. Η μόλυνση της ενήλικης εργάτριας, της βασίλισσας και του κηφήνα γίνεται με τη βοήθεια των οργάνων διαχείμασης και
διάδοσης, που είναι τα μικροσπορίδια. Τα μικροσπορίδια είναι μονοκύτταρα
με παχιά μεμβράνη και εμπεριέχουν τον πυρήνα, το πολικό νημάτιο και το
μικροσποριδιόπλασμα. Εισέρχονται στο πεπτικό σύστημα (μεσαίο έντερο)
της μέλισσας από το στόμα με την τροφή ή το νερό ή κατά τον καθαρισμό από τις νεαρές μέλισσες των περιττωμάτων. Στο κυρίως στομάχι τα
μικροσπορίδια με την επίδραση των γαστρικών υγρών βλαστάνουν και με
τη βοήθεια του πολικού νηματίου διαπερνούν την μεμβράνη των επιθηλιακών κυττάρων. Στη συνέχεια εκχύνουν το μικροσποριοδιόπλασμα στο
κύτταρο. Εκεί το παθογόνο τρέφεται σε βάρος του επιθηλιακού κυττάρου
καταναλώνοντας τους υδατάνθρακες και πολλαπλασιάζεται ταχύτατα. Το
ΔΗΩ • 35
Έτσι η βασίλισσα υποσιτίζεται και μέρος από τα αυγά
της δεν δίνει γόνο. Είναι δυνατή η προσβολή και
της βασίλισσας η οποία σταματάει να ωοτοκεί και
μπορεί να πεθάνει. Οι νεαρές προνύμφες εξαιτίας
του υποσιτισμού δεν επιβιώνουν για πολύ. Η απουσία
υδατανθράκων στις προσβεβλημένες εργάτριες
επιδρά στο προσδόκιμο χρόνο επιβίωσής τους. Το
φθινόπωρο και την άνοιξη παρατηρείται μείωση του
χρόνου ζωής τους μέχρι και 50%. Στην περίπτωση
όμως που οι ασθενείς μέλισσες είχαν στη διάθεσή
τους αρκετή τροφή, βρέθηκε πως ζουν όσο και οι
υγιείς.
Μείωση του πληθυσμού της κυψέλης εξαιτίας του Nosema ceranae
προσβεβλημένο κύτταρο γεμίζει από μικροσπορίδια. Ακολουθεί η διάρρηξη του και η απελευθέρωση των μικροσποριδίων στο στομάχι. Μέσα σε
4-6 μέρες μπορεί να μετρήσει κανείς 30-50 εκατομμύρια μικροσπορίδια.
Σημαντική ποσότητα από τα μικροσπορίδια περνάει στο απευθυσμένο
και αποβάλλεται με τα περιττώματα. Σε όλη την κυψέλη μπορεί να βρει
κανείς βλαστημένα ή μη μικροσπορίδια.
Γενικά οι μέλισσες παρουσιάζουν μειωμένη αντοχή στο παθογόνο εξαιτίας
της μεγάλης διάρκειας υγρού χειμώνα, της ηλικίας της βασίλισσας, της μη
ανανέωσης των κηρηθρών, των συχνών παρεμβάσεων του μελισσοκόμου
που αναστατώνουν τη ζωή του μελισσοσμήνους, της ακανόνιστης συμπληρωματικής διατροφής και των προσβολών από τη Βαροϊκή ακαρίαση.
Οι μέλισσες νεαρής ηλικίας 15 ημερών δεν είναι δεκτικές στη μόλυνση
εξαιτίας της ταχείας ανανέωσης των κυττάρων.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της ασθένειας διαφέρουν από εκείνα της Νosema apis.
Στην Ασιατική Νοζεμίαση σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή παρατηρείται
μείωση του πληθυσμού χωρίς να βρίσκει κανείς νεκρές μέλισσες στην
είσοδο ή στο εσωτερικό της κυψέλης. Κι αυτό γιατί οι συλλέκτριες μέλισσες
για να ικανοποιήσουν την πείνα τους εξαιτίας της προσβολής τρέχουν για
αναζήτηση τροφής και πεθαίνουν μακριά από την κυψέλη. Οι μέλισσες με
προσβολή που μένουν στην κυψέλη δεν παρουσιάζουν διογκωμένη κοιλιά
και μη κανονική θέση των φτερών. Τα περιττώματα που αφήνουν δεν είναι
περισσότερα από τα φυσιολογικά. Η προσβολή από το Nosema ceranae
γίνεται αντιληπτή μόνο σε προχωρημένο στάδιο και όταν επικρατήσουν
δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες. Ο οικομελισσοτρόφος πρέπει να
γνωρίζει τη διαφοροποίηση των μακροσκοπικών συμπτωμάτων των δύο
Νοζεμιάσεων. Κι αυτό γιατί η απουσία των ορατών συμπτωμάτων της Ευρωπαϊκής Νοζεμίασης μπορεί να προκαλέσει εφησυχασμό και αδιαφορία λήψης
των αναγκαίων μέτρων για την αντιμετώπιση της Ασιατικής Νοζεμίασης.
Η παρουσία του παθογόνου στο μέσο έντερο της ενήλικης μέλισσας προκαλεί διαταραχή στη χώνευση, μείωση της πρωτεΐνης, των αμινοξέων και των
υδατανθράκων στο αιμολέμφος, μείωση του Ν στα λίπη, πρώιμη υπεργήρανση των υποφαρυγγικών αδένων και μειωμένη ανάπτυξη των κηρογόνων
αδένων. Τελικά οι προσβεβλημένες μέλισσες εξαιτίας της μεταβολικής αυτής
διαταραχής έχουν αυξημένη την αίσθηση της πείνας, αδυνατίζουν και δεν
μπορούν να εκπληρώσουν το έργο για το οποίο προορίζονται. Πράγματι
οι «παραμάνες» μέλισσες δεν μπορούν να παράγουν βασιλικό πολτό και
εγκαταλείπουν το γόνο και τη βασίλισσα και τρέχουν για αναζήτηση τροφής.
36 • ΔΗΩ
Τελικά το μελισσοκομικό κεφάλαιο της κυψέλης
αποδεκατίζεται και η παραγωγή γόνου, βασιλικού πολτού και μελιού μειώνεται αισθητά. Το προσβεβλημένο μελισσοσμήνος δεν σμηνουργεί. Η
ασθένεια δεν επηρεάζει μόνο τη συμπεριφορά της
ενήλικης μέλισσας, αλλά και όλης της μελισσοκοινωνίας. Πράγματι εξαιτίας της έντονης αίσθησης
της πείνας διαπιστώνεται αυξημένη τροφάλλαξη
και περισσότερες και πιο ριψοκίνδυνες έξοδοι
για αναζήτηση της τροφής. Αυτό όμως έχει ως
συνέπεια την παραπέρα καταπόνηση και εξάντληση
της εργάτριας μέλισσας.
Η καλύτερη διαγνωστική της ασθένειας μέθοδος
είναι η εργαστηριακή εξέταση των ενήλικων μελισσών, όταν γυρίζουν από συλλογή της γύρης ή του
νέκταρος και των κοπράνων και η ταυτοποίηση του
παθογόνου. Η πρακτική της εξέτασης του στομαχιού
που ακολουθείται από έμπειρους μελισσοκόμους για
την Ευρωπαϊκή Νοζεμίαση δεν έχει πεδίο εφαρμογής για την περίπτωση του Nosema ceranae.
Αντιμετώπιση
Για την αντιμετώπιση της ασθένειας θα πρέπει να
ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη ορισμένα μορφολογικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν ήδη
προηγουμένως. Συγκεκριμένα ο οικομελισσοτρόφος θα πρέπει κατά την κατάρτιση του ολοκληρωμένου προγράμματος αντιμετώπισης να ξέρει πως
το Nosema ceranae είναι νέο παθογόνο για την
ευρωπαϊκή μέλισσα. Ακόμα πως το παθογόνο πολλαπλασιάζεται ταχύτατα και δημιουργεί μικροσπορίδια που μπορούν να επιβιώσουν σε μεγαλύτερο
θερμοκρασιακό και υγρασιακό στρες σε σχέση με
εκείνα του Νosema apis. Δεν υπάρχουν ,όπως
προαναφέρθηκε, σαφή αρχικά μακροσκοπικά
συμπτώματα για να οδηγήσουν το μελισσοτρόφο
στη λήψη ορισμένων μέτρων αντιμετώπισης του
παθογόνου. Όταν αντιληφθεί την απώλεια του
πληθυσμού του μελισσοσμήνους τότε η κατάσταση
είναι αρκετά προχωρημένη.
Το γεγονός ότι η επιδείνωση της ασθένειας συνδέεται με τις αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες,
την κακή διατροφή και την τοξική επίδραση των
συνθετικών φυτοπροστευτικών προϊόντων που
χρησιμοποιεί η συμβατική γεωργία, θα πρέπει να
αποτελέσει βασική αιτιολογία για την παραπέρα
προώθηση της οικολογικής μελισσοκομίας, η οποία
πέραν των άλλων δημιουργεί με τις παρεμβάσεις
της ευοίωνες προοπτικές αντιμετώπισης της ασθένειας. Είναι σε όλους γνωστό πως η ορθολογική
οικολογική διαχείριση του μελισσοσμήνους αποτελεί βασικό παράγοντα έκφρασης του αμυντικού
συστήματος των μελισσών.
Ύστερα από τα παραπάνω η οικολογική αντιμετώπιση
του Nosema ceranae θα πρέπει να στηρίζεται:
•Στη συνεργασία μελισσοτρόφου και μελισσιών.
Θα πρέπει να μπορεί να «αφουγκράζεται» και
να «μιλάει» με τα μελίσσια του. Είναι απαραίτητο
να γνωρίζει την κοινωνία του μελισσοσμήνους
και προπαντός πότε κουράζεται, πότε πεινάει και
πότε έχει την ανάγκη του. Το μελίσσι πρέπει να
είναι σε συνεχή εργασία για να αποφευχθεί ο
αποσυντονισμός του, που το καθιστά ευάλωτο
στην ασθένεια.
•Στην εξασφάλιση δικής του τροφής από μέλι
και γύρη. Αν αυτή δεν είναι επαρκής ο μελισσοτρόφος θα πρέπει να παρεμβαίνει με τη χορήγηση οικολογικής συμπληρωματικής τροφής.
Θα πρέπει όμως να αποφεύγεται το χειμώνα η
διατροφή με μέλι από μελιτώματα. Η ενίσχυση
της διατροφής του γόνου και των μελισσών καλό
είναι να γίνεται στην αρχή του φθινόπωρου. Είναι
αναγκαία επίσης η συστηματική παρακολούθηση
των αποθεμάτων της γύρης.
•Στην αποφυγή επισκέψεων στην κυψέλη πολύ
νωρίς για να αποφευχθεί ενδεχόμενη μείωση
της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος χώρου.
•Στην παρουσία νεαρής και υγιούς βασίλισσας
στο μελισσοσμήνος.
•Στην άνετη διαβίωση των μελισσών στην κυψέλη.
Η στενότητα του χώρου και ο υπερπληθυσμός
αποτρέπει μέρος των μελισσών να εργαστούν.
•Στη συχνή ανανέωση των κηρηθρών και των
πλαισίων. Τόσο το κερί όσο και η κηρήθρα και
τα πλαίσιά της αποτελούν εστίες μόλυνσης από
το παθογόνο.
•Στη μείωση του βαθμού παραπλάνησης των μελισσών.
•Στην ύπαρξη πάντα καθαρού νερού πόσης.
•Στη φροντίδα να ξεχειμωνιάζει το μελίσσι με
νεαρές μέλισσες.
•Στην εγκατάσταση των μελισσιών τη χειμερινή
περίοδο σε στεγνούς και ηλιαζόμενους μελισσότοπους. Η νότια έκθεση της εισόδου της κυψέλης
στους μελισσότοπους διαχείμασης δημιουργεί
δυσμενείς συνθήκες αύξησης του μολυσματικού
δυναμικού του παθογόνου.
•Στη συνένωση αδύνατων υγειών μελισσοσμηνών.
•Στην αποφυγή υπερεκμετάλλευσης των μελισσιών.
•Στον οικολογικό έλεγχο των άλλων εχθρών και ασθενειών και ιδιαίτερα
της Βαροϊκής ακαρίασης.
•Στην αντιμετώπιση του ψύχους και της υγρασίας στην κυψέλη.
•Στη διατήρηση καθαρού του χώρου της κυψέλης.
•Στην απολύμανση των διαφόρων μελισσοκομικών υλικών. Η απολύμανση μπορεί να γίνει με οξικό οξύ, με θερμοθεραπεία, με υπεριώδη
ακτινοβολία και με χλωριωμένο ή με ιόντα χαλκού ή οζονωμένο ή
ηλεκτρολυμένο νερό. Τα μικροσπορίδια νεκρώνονται αν εκτεθούν σε
θερμοκρασία 49οC για περισσότερες από 24 ώρες. Στους 40οC για 5
μέρες μειώνεται αισθητά η παθογόνος δύναμη των μικροσποριδίων.
Πολλοί μελισσοτρόφοι χρησιμοποιούν για την απολύμανση των μελισσοκομικών υλικών και την καυστική σόδα.
•Στη χρησιμοποίηση διαφόρων επιτρεπόμενων στην οικολογική μελισσοκομία μελισσοπροστατευτικών προϊόντων. Είναι κατανοητό από κάθε
οικομελισσοτρόφο πως η αποτελεσματικότητα των διαφόρων σκευασμάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την τήρηση των κανόνων της
ορθής οικολογικής διαχείρισης των μελισσοσμηνών.
- Στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιτρέπεται η χρήση των αντιβιοτικών
στη μελισσοκομία. Στις ΗΠΑ αντίθετα ορισμένα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται και στην οικολογική γεωργία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα
την απαγόρευση χρησιμοποίησης της φουμαζιλλίνης (fumagillin) με
τη μορφή του εμπορικού σκευάσματος Fumidil B , που παράγεται
από το μύκητα Aspergillus fumigatus. Βέβαια το αντιβιοτικό αυτό με
ειδική απόφαση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη συμβατική γεωργία με ορισμένες
προϋποθέσεις.
- Το βιολογικό σκεύασμα Apiherb γνωστό και με το όνομα Nonosz®.
είναι συμπλήρωμα τροφής των μελισσών. Είναι ιδεώδες για τη βελτίωση
της υγείας των ενήλικων μελισσών και προλαμβάνει την προσβολή του
εντερικού συστήματος από διάφορες παθήσεις και ιδιαίτερα από τις
Νοζεμιάσεις. Βρέθηκε πως το σκεύασμα αυτό ελάττωσε σε ποσοστό
46-73% τον αριθμό των μικροσποριδίων. Τα καλύτερα αποτελέσματα
λαμβάνονται αν το σκεύασμα χορηγείται ενωρίς την άνοιξη ή στο
τέλος του καλοκαιριού με αρχές του φθινόπωρου, όταν επικρατούν
δυσμενείς για το μελισσοσμήνος περιβαλλοντικές συνθήκες. Το εν
λόγω σκεύασμα περιέχει δεξτρόζη, αποξηραμένους χυμούς λαχανικών, αρωματικά βότανα και τις βιταμίνες Β1, Β2 και Β6. Γενικά περιέχει
7.0%, πρωτεΐνες, 0.5% λίπη, 2.0% ινώδεις ουσίες, 1.5% τέφρα, 52%
ζάχαρη και 8.5 %. Νερό. Πρέπει διατηρείται σε δροσερό μέρος και να
χρησιμοποιείται μέσα στις πρώτες 10 ώρες από την παρασκευή του.
Χορηγείται 3 φορές την εβδομάδα, όταν η εξωτερική θερμοκρασία
είναι πάνω από 10οC. Το περιεχόμενο των 40 g κάθε φιαλιδίου ανακατεύεται με μισό λίτρο σιροπιού ζάχαρης (ίσα μέρη νερού και ζάχαρης).
Η ποσότητα αυτή είναι για 10 μελισσοσμήνη.
- Το Vita Feed Gold παρασκευάζεται από συμπυκνωμένο εκχύλισμα
του Beta vulgaris var altissima και μελάσα. Στην πραγματικότητα
είναι υγρή συμπληρωματική τροφή δυναμωτική και διεγερτική για την
ενήλικη μέλισσα, που μπορεί να την προστατεύσει από τις Νοζεμιάσεις. Περιέχει φυσικό σαλυκιλικό οξύ. Χρησιμοποιείται σε ανάμιξη
με σιρόπι (1:1) στην αναλογία 10 g στα 100ml. Η ανάμιξη πρέπει να
γίνεται όταν το σιρόπι έχει θερμοκρασία χαμηλότερη των 50οC. Δεν
πρέπει να δίνεται αν περάσουν 2 εβδομάδες από την παρασκευή του
μίγματος. Το σκεύασμα φυλάγεται σε δροσερό μέρος (5-25οC).Το
φιαλίδιο των 250 ml είναι αρκετό για 5 μελίσσια. Το Vita Feed Gold
μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με ζαχαροζύμαρο.
- Η κρυσταλλική θυμόλη σε ζαχαροζύμαρο στην αναλογία 0,12 mg/gr.
Ελέγχει επίσης τις διάφορες μυκητιάσεις και τη Βαροϊκή ακαρίαση.
Αναφέρεται η χρήση της και με σιρόπι (1 g/15l). Χορηγείται ένα λίτρο
από το σιρόπι με το σκεύασμα κάθε εβδομάδα. Η συνολική ποσότητα
ΔΗΩ • 37
δεν πρέπει να ξεπεράσει τα 3-4 λίτρα.
- Το Protofil είναι ένα φυσικό προϊόν. Πρόκειται για υδροαλκολικά
εκχυλίσματα από διάφορα φυτά. Οι βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία
που περιέχουν περιορίζουν το παθογόνο και παράλληλα διεγείρουν
την έκκριση ενζύμων χώνευσης. Περιέχει ακόμα αιθέρια έλαια,
αλειφατικούς και κυκλικούς υδρογονάνθρακες, ολεανολικό οξύ
και φλαβόνες. Χρησιμοποιείται με ζαχαροζύμαρο στην αναλογία 40
ml/kg ή με σιρόπι 20 ml/lt. Δίνεται 2-4 φορές από 250-500 ml.
- Το Nozevit παράγεται από φλοιό βελανιδιάς. Προήλθε από μία παραδοσιακή συνταγή της Βόρειας Ευρώπης και ύστερα από πολύχρονη
επιστημονική έρευνα. Χορηγείται με σιρόπι (20 σταγόνες σε 200 ml).
Είναι ενδυναμωτικό των μελισσών. Χρησιμοποιείται την άνοιξη και το
φθινόπωρο και αν χρειαστεί και το καλοκαίρι.
- Το Vetiver oil. Είναι το αιθέριο έλαιο από το φυτό Chrysopogon
zizanioides. Χρησιμοποιείται με ζαχαροζύμαρο (1,2 mg/ml). Χαρακτηρίζεται από διεγερτικές και δυναμωτικές για τις μέλισσες ιδιότητες
εξαιτίας των πτητικών ουσιών κουσιμόλη (khusimol), α-βετινόνη (avetivone) και β-βετινόνη (b-vetivone.) που περιέχει.
- Υποσχετικές είναι οι και επεμβάσεις με χλωριωμένο ή με ιόντα χαλκού
ή οζονωμένο ή ηλεκτρολυμένο νερό.
- Η ρεσβερατρόλη (Resveratrol) είναι φυσικό αντιοξειδωτικό με μυκητοκτόνες, βακτηριοκτόνες και ακαρεοκτόνες ιδιότητες. Παράγεται
από την επιδερμίδα των κόκκινων σταφυλιών. Χρησιμοποιείται για
την αντιμετώπιση του παθογόνου με ζαχαροζύμαρο (0.01mg/g).
- Η λυζοζύμη (Lysozyme) που χαραακτηρίζεται από ενδιαφέρουσα
βακτηριοκτόνο δράση. Για την Ασιατική Νοζεμίαση χορηγείται με
ζαχαροζύμαρο: (0,06 mg/g).
- Το Nosestat. Περιέχει 4% ιώδιο και ιωδιούχο κάλιο και μυρμηκικό
οξύ. Κυκλοφορεί σε φιαλίδια 1 και 2. Το περιεχόμενο των δύο φιαλιδίων αναμειγνύεται και 5 ml από το μίγμα προστίθενται σε ένα λίτρο
σιρόπι. Χρησιμοποιείται στη δόση των 500-800 ml ανά κυψέλη και
για 3 συνεχόμενες μέρες.
- Το σκόρδο με τη μορφή σκόνης με ζαχαροζύμαρο (5 σκόνη στο Kg.
Γίνονται επίσης ψεκασμοί με εκχύλισμα σκόρδου. Ξεκίνησε από τη
νόθευση από τους Γερμανούς της ζάχαρης για τα μελίσσια με σκόρδο,
για να μη χρησιμοποιείται από τους φτωχούς μελισσοκόμους για τα
παιδιά τους. Διαπιστώθηκε πως τα μελίσσια που ταΐζονταν το φθινόπωρο με τη νοθευμένη με σκόρδο ζάχαρη δεν ήταν προσβεβλημένα
από την Ευρωπαϊκή Νοζεμίαση.
- Το ξεκαθάρισμα της ταξινόμησης του παθογόνου μπορεί να φέρει
στο προσκήνιο νέες μεθόδους αντιμετώπισής του. Γίνεται προσπάθεια
ανακάλυψης βιοδιεγερτών του αμυντικού συστήματος των μελισσών,
ώστε να αποτρέπεται η διατροφή του παθογόνου από το κυτταρόπλασμα των επιθηλιακών της κυττάρων. Ακόμα απομονώθηκαν από το
πεπτικό σύστημα των μελισσών βακτηριακοί μεταβολίτες από στελέχη
ειδών των γενών Bacillus και Enterococcus με θεαματική τοξικότητα
έναντι στα μικροσπορίδια του παθογόνου. Τέτοιοι μεταβολίτες είναι οι
σουρφακτίνες S1 και S2 (surfactins S1 και S2)) που παράγονται από
τα στελέχη Mori2 και C4 του Bacillus subtilis και οι βακτηριοσίνες
Β1 και Β2 (bacteriocin B1 και bacteriocin B2), που παράγονται από
τα στελέχη DSMZ17511 του Enterococcus avium και CRL1385 του
Enterococcus faecium αντίστοιχα. Πιστεύεται πως πολύ σύντομα θα
κυκλοφορήσουν στο εμπόριο σκευάσματα με βάση τους εν λόγω
μεταβολίτες.
- Υπάρχουν αναφορές με διιστάμενες απόψεις όσον αφορά στη χρησιμοποίηση οξικού οξέος σε σιρόπι Η συνηθισμένη συνταγή είναι 6
ml οξικού οξέος 100 % σε ένα λίτρο σιροπιού ή 1 λίτρο ξυδιού σε
10 λίτρα σιροπιού. Στη Γαλλία στη θέση του οξικού οξέος χρησιμοποιούν το μηλόξυδο. Το ξινισμένο σιρόπι καλό είναι να χορηγείται
38 • ΔΗΩ
Νεκρά από υπεριώδη ακτινοβολία μικροσπορίδια
του Nosema ceranae
το φθινόπωρο.
- Το HoneyBHealthy από γαλάκτωμα λεμονόχορτου (Cymbopogon citratus) και αιθέρια
έλαια δυόσμου (Mentha piperita) με σιρόπι
περιορίζει το παθογόνο.
- Στη Χιλή χρησιμοποιούν με καλά αποτελέσματα το μίγμα 100 ml 10% χλωρίνης, 250
ml δεξτρόζη και 150 ml αποσταγμένο νερό.
- Η υπεριώδης ακτινοβολία με τη βοήθεια
ειδικής λάμπας σκοτώνει τα μικροσπορίδια
του παθογόνου. Είναι μια τεχνική που πρέπει
να εφαρμόζεται από τον οικομελισσοτρόφο.
Υπάρχουν στο εμπόριο ειδικές για το σκοπό
αυτό λάμπες. Τα νεκρά μικροσπορίδια κάτω
από την υπεριώδη ακτινοβολία αποκτούν έντονο κόκκινο χρώμα.
- Οι υποκαπνισμοί με 125 ml οξικού οξέος 60100% νεκρώνουν τα μικροσπορίδια. Με ζεστό
καιρό ο υποκαπνισμός με 60% οξικού οξέος
σκοτώνει τα μικροσπορίδια του παθογόνου σε
λίγες ώρες. Το οξικό οξύ με μεγαλύτερη ποσοστιαία συγκέντρωση νεκρώνει τα μικροσπορίδια σε λίγα λεπτά. Ανάλογα αποτελέσματα
έχουν και οι υποκαπνισμοί με μυρμηκικό οξύ
σε πολύ χαμηλότερη ποσοστιαία συγκέντρωση.
- Το υπεροξείδιο του υδρογόνου στη συγκέντρωση 3% περιορίζει σε ικανοποιητικό βαθμό
τη μολυσματικότητα του παθογόνου.
- Αναφέρεται ότι τα αιθέρια έλαια των φυτών
Mentha crispa (είδος Μέντας) και Salvia
officinalis (Φασκομηλιά), όταν προστίθενται
στο σιρόπι τροφοδοσίας (3-4 σταγόνες σε 1 l
σιροπιού) ελέγχουν το παθογόνο.
- Το aloe vera 15 χρησιμοποιήθηκε στην πράξη
από πολλούς παραγωγούς. Τα αποτελέσματα
κατά ομολογία τους είναι εντυπωσιακά. Το
σκεύασμα αυτό σε συνδυασμό με τα προϊόντα
Ταμπλέτες Γύρης Νο 26, και Βιταμίνες Β12
με Φολικό Οξύ Νο 188 σύμφωνα με μελισσοκόμους που τα χρησιμοποίησαν περιόρισε
αισθητά την Ασιατική Νοζεμίαση.
ο χαμένος θησαυρός της Κρήτης
η αξιοποίηση ενός παραδοσιακού κρητικού προϊόντος, παράδειγμα προς μίμηση
Οικολόγοι Πράσινοι Κρήτης
Επίσκεψη των Οικολόγων
Πράσινων Κρήτης
στη μονάδα επεξεργασίας
χαρουπιού «Creta Carob»
στην Αργυρούπολη
Ρεθύμνου
Σ
τις σημερινές συνθήκες οξύτατης οικονομικής
κρίσης και οικονομικής κατοχής της χώρας από
τους μηχανισμούς της «τρόικας», πολλοί μιλούν για
«παραγωγική ανασυγκρότηση» της χώρας, για ανάπτυξη επιχειρηματικότητας και άλλα παρόμοια. Τα λόγια όμως
δεν φτάνουν, χρειάζονται συγκεκριμένες ιδέες και πράξεις.
Με δεδομένες τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας,
μια κατεύθυνση που πιστεύουμε πως θα μπορούσε να φέρει
σύντομα θετικά αποτελέσματα είναι η αναζωογόνηση του
αγροτικού τομέα και αυτό προϋποθέτει σωστή μεταποίηση
και εμπορία των προϊόντων του.
Μας κίνησε, λοιπόν, το ενδιαφέρον όταν σε καταστήματα τροφίμων της Κρήτης είδαμε πρόσφατα να πωλούνται προϊόντα
επεξεργασίας χαρουπιού παραγόμενα από μια νέα μονάδα
στην Κρήτη, την Creta Carob στην Αργυρούπολη Ρεθύμνου.
Στις 11-11-2011 είκοσι περίπου μέλη των Ο-Π από όλη την
Κρήτη επισκεφτήκαμε τη μονάδα αυτή και ενημερωθήκαμε
από τον διευθυντή αυτής της οικογενειακής επιχείρησης κ.
Ηλία Μανούσακα.
Η επιχείρηση παίρνει χαρούπια από παραγωγούς της περιοχής
και παράγει μια μεγάλη σειρά προϊόντων για ανθρώπινη διατροφή: Χαρουπάλευρο, σιρόπι χαρουπιού, αλεσμένο χαρούπι
για τσάι, υποκατάστατο καφέ και υποκατάστατο κακάο από
επεξεργασμένη σκόνη χαρουπιού, παξιμάδια από χαρουπάλευρο. Τα προϊόντα αυτά κυκλοφορούν τόσο στην Ελλάδα
όσο και στο εξωτερικό (Αυστρία, Γερμανία). ‘Οσα από αυτά
προέρχονται από πιστοποιημένες καλλιέργειες χαρουπιού
έχουν το χαρακτηρισμό «βιολογικό προϊόν». Η τιμή καταναλωτή
είναι εξαιρετικά προσιτή.
Η χαρουπιά είναι μια καλλιέργεια χωρίς απαιτήσεις (μόνο
μάζεμα χρειάζεται) και ιδανική για αναδασώσεις. Όμως, η
χρησιμοποίηση του χαρουπιού στην Κρήτη -που παράγει το
80% της συνολικής ποσότητας της χώρας- έχει μειωθεί πολύ,
ακόμα και για ζωοτροφή.
Η σημαντική συμβολή του κ. Μανούσακα είναι πως κατάφερε
να «αναστήσει» ένα νεκρό εμπορικά προϊόν, έναν «χαμένο
θησαυρό» της παραδοσιακής παραγωγής της Κρήτης. Κάτι
που δεν έγινε, φυσικά, χωρίς κόπο, επιμονή και ξόδεμα χρόνου
και χρημάτων. Κι αυτό γιατί, μπορεί στην Κρήτη να παράγονται
εξαιρετικής ποιότητας χαρούπια, αλλά η επεξεργασία τους για
να παραχτούν προϊόντα ανθρώπινης διατροφής όπως π.χ. το
χαρουπάλευρο, συναντά πολλά τεχνικά προβλήματα. Χρειάστηκε να αναπτύξει τη δικιά του τεχνογνωσία και να δημιουργήσει
τον δικό του κατάλληλο μηχανολογικό εξοπλισμό.
Συγχαίρουμε δημόσια τον κ. Μανούσακα και ευχόμαστε καλή
συνέχεια. Ευχόμαστε, επίσης, η δραστηριότητά του να γίνει
παράδειγμα για αντίστοιχες πρωτοβουλίες από άτομα και
φορείς σε όλη την Κρήτη και σε όλη την Ελλάδα. «Χαμένοι
θησαυροί» όπως το χαρούπι υπάρχουν πολλοί, αρκεί να ενδιαφερθούμε να τους ψάξουμε...
Είναι γνωστό πως από το χαρούπι παράγονται δεκάδες προϊόντων που χρησιμοποιούνται στη διατροφή ανθρώπου, στις
ζωοτροφές και στη βιομηχανία. Η αξία του χαρουπιού στην
ανθρώπινη διατροφή είναι διεθνώς αναγνωρισμένη, δεδομένου ότι όχι μόνο έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνες και
απαραίτητα ιχνοστοιχεία αλλα και η φυσιολογική επίδραση
που ασκεί στον οργανισμό είναι πολύπλευρα θετική.
ΔΗΩ • 39
επιστολή
Κύριε διευθυντά,
Διάβασα με ιδιαίτερη προσοχή το άρθρο του
γεωπόνου - οικονομολόγου Α. Βαρώτσου
το σχετικό με τη γεωργία και την κλιματική
αλλαγή που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 58
του έγκριτου περιοδικού σας.
Στην προκεφαλίδα του τίτλου αναφέρεται
χαρακτηριστικά «πώς η βιολογική γεωργία
συμβάλλει στην επιβράδυνση του φαινόμενου του θερμοκηπίου!».
Ακόμα στο κεφάλαιο «κλιματική αλλαγή και
το φαινόμενο θερμοκηπίου» δίδεται μία εντελώς εσφαλμένη απάντηση στην ερώτηση «Τι
είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου».
Διαφαίνεται λοιπόν μία σύγχυση της έννοιας
του φαινόμενου του θερμοκηπίου με το απότοκο της διαταραχής του το θερμικό πλήγμα
ή την υπερθέρμανση του πλανήτη που με
τη σειρά του οδηγεί στην κλιματική αλλαγή.
Δεν είναι αυτό κάθε αυτό το φαινόμενο του
θερμοκηπίου υπεύθυνο για την υπερβολική
αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.
Αντίθετα το φαινόμενο του θερμοκηπίου
είναι φυσικό και αποτελεί το «εργαλείο»
του πλανήτη για να διατηρεί τη θερμοκρασία στην επιφάνεια του εδάφους και στα
χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας
σε όρια που επιτρέπουν την παρουσία και
ανάπτυξη της ζωής. Αν έλειπε το φαινόμενο
40 • ΔΗΩ
αυτό η θερμοκρασία θα κατέβαινε στους -18οC και θα δημιουργούσε συνθήκες
απαγορευτικές για κάθε ζωή. Χάρη λοιπόν σε αυτό το φαινόμενο η γη μπορεί
να αυτορρυθμίζει τη θερμοκρασία της γύρω στους 15οC. Με απλά λόγια η γη
μας με την ατμόσφαιρά της τα καταφέρνει από μόνη της να είναι «κατοικήσιμη».
Και να πώς. Ο ζωοδότης ήλιος την ακτινοβολεί συνεχώς. Το 51% της ηλιακής
ακτινοβολίας απορροφάται από την επιφάνεια της γης. Από το υπόλοιπο 49%,
που είναι υπέρυθρη ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος, το 4% αντανακλάται
στην επιφάνεια της γης και διαφεύγει στο διάστημα, το 26% αντανακλάται εκ
νέου από την ατμόσφαιρα και το 19% απορροφάται από τα φυσικά αέρια της
ατμόσφαιρας τα γνωστά και ως αέρια θερμοκηπίου. Το 90% της απορροφημένης
από τα φυσικά αέρια του θερμοκηπίου υπέρυθρης ακτινοβολίας εκπέμπεται
προς το έδαφος. Αυτός ο κύκλος της ηλιακής ακτινοβολίας συνεχίζεται με
φυσική νομοτέλεια, που είναι απαύγασμα της Θείας Δημιουργίας που αέναα
και αδιατάρακτα μετατρέπει τη γη σε ένα περιβάλλον δεκτικό για κάθε ζωή.
Αποτελεί απαύγασμα της Θείας Δημιουργίας που κατά τον οδοδείκτη ύμνο
του προφητάνακτα Δαβίδ «πάντα εν σοφία» εποίησε. Τα σπουδαιότερα φυσικά
αέρια θερμοκηπίου είναι οι υδρατμοί (H2O). το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το
μεθάνιο (CH4), το υποξείδιο ή πρωτοξείδιο του Αζώτου (N2O) και το τροποσφαιρικό όζον (O3). Οι υδρατμοί και το διοξείδιο του άνθρακα απορροφούν το 90%
της κατακρατούμενης στην ατμόσφαιρα ακτινοβολίας. Οι υδρατμοί μάλιστα
υπολογίζεται πως απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος, που φτάνει μέχρι και το
65%. Το υπόλοιπο 10% απορροφάται από το τροποσφαιρικό όζον, το μεθάνιο
και το υποξείδιο του αζώτου. Η ανθρώπινη δραστηριότητα απελευθερώνει στην
ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες από CO2, CH4 και N2O. Πράγματι στις μέρες
μας το CO2, το μεθάνιο και το N2O αποτελούν το 99% του όγκου των αερίων
θερμοκηπίου. Πιο αναλυτικά το CO2 αντιπροσωπεύει το 77%, το μεθάνιο το 14%
και το N2O το 8%. Το σημαντικότερο είναι πως εκλύονται και νέα ανθρωπογενή
αέρια θερμοκηπίου με πολύ υψηλότερο δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Υπολογίζεται πως υπάρχουν σήμερα στην ατμόσφαιρα περί τα 20 αέρια θερμοκηπίου με όγκο 1% του συνολικού ατμοσφαιρικού όγκου. Οι ανθρωπογενείς
εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου ανέρχονται σε 49 δισεκατομμύρια τόνους
σε ισοδύναμα του CO2. Από τα νέα αέρια θερμοκηπίου ιδιαίτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζουν οι χλωριοφθοριάνθρακες (CFC’s), οι υπερφθοριάνθρακες (PFC’s),
οι υδροφθοριάνθρακες (HFC’s) και το εξαφθοριούχο θείο (SF6). Η επιβάρυνση
αυτή της ατμόσφαιρας διαταράσσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Έτσι στις μέρες μας το φυσικό
φαινόμενο του θερμοκηπίου μετατρέπεται στο δυσάρεστο «θερμικό πλήγμα» ή
«υπερθέρμανση» του πλανήτη με κύριο απότοκο την κλιματική αλλαγή.
Κατά συνέπεια θα ήταν ολέθρια η άσκηση της οικολογικής γεωργίας αν πράγματι
συνέβαλλε στην «επιβράδυνση του φαινόμενου του θερμοκηπίου» κατά τον
γράφοντα. Αντίθετα ο βασικός ρόλος της αειφόρου αυτής μορφής γεωργίας είναι
επιδιώξει τη σταθερότητα των αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, ώστε το
φαινόμενο θερμοκηπίου να λειτουργήσει όπως επιτάσσει η φυσική νομοτέλεια
για να αποτραπεί η υπερθέρμανση του πλανήτη και επέκεινα η καταστροφική
κλιματική αλλαγή.
Γνωρίζοντας τους υψηλούς στόχους της έκδοσης αυτής διατηρώ βάσιμη την
ελπίδα ότι θα αποκατασταθεί η αλήθεια προς όφελος όλων των σκαπανέων
της οικολογικής γεωργίας.
Με εκτίμηση
Δρ. Βαγγέλης Α. Μπούρμπος
Γεωπόνος φυτοπαθολόγος -οικοτοξικολόγος
Αγορές βιοκαλλιεργητών
ΑΘΗΝΑ
Δευτέρα
Κηφισιά: Τέρμα Χαριλάου Τρικούπη (απέναντι από το
Νεκροταφείο)
N. Σμύρνη: παράδρομος Λ. Συγγρού έξω από το Ιωσηφόγλειο
Ιδρυμα
Χαϊδάρι: Οπισθεν νέου δημαρχείου
Παρασκευή
Εύοσμος: ώρες 8.00 - 14.00 Ν. Καζαντζάκη, δίπλα στον Ι.Ν.
Αγ. Κυρίλλων και Μεθοδίου.
Σάββατο
Καλαμαριά: ώρες 8.00 - 14.00 στο πρώην στρατόπεδο
Κόδρα
ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣ
Τρίτη
Νέο Ηράκλειο: Ελ. Βενιζέλου (Γήπεδο Τυφώνα)
Κορυδαλλός: Πλ. Ελευθερίας
Παλαιο Ψυχικό: Πλ. Αρσακείου (τένις)
Τρίτη - Πάτρα: ώρες 16.00 -20.00 οδός Διαγόρα, μπροστά
από το γήπεδο της Παναχαϊκής.
Τετάρτη
Γλυφάδα: Πλ. Ξενοφώντος
Ηλιούπολη: Μαρίνου Αντύπα (απέναντι από το ΙΚΑ)
Πειραιάς Πλ. Καλαβρύτων (Πηγάδα)
Πέμπτη - Φάρσαλα: ώρες 8.00 -14.00 Σκεπαστή Αγορά στην
είσοδο της πόλης.
Παρασκευή - Νεάπολη Λάρισας: ώρες 8.00 -14.00 Σκεπαστή
Αγορά.
Πέμπτη
Γέρακας: στα μέσα της Λ. Εθνικής Αντιστάσεως
Π. Φάληρο: Ελεύθερο π’αρκινγκ σταδίου Τάε Κβο Ντο
Πετρούπολη: Μπουμπουλίνας και Δωδεκανήσου
Θρακομακεδόνες: Πλατεία Αλμπανέλα
ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ
Παρασκευή
Χολαργός: Σύρου (δίπλα στο Δημαρχείο)
Καισαριανή: Αλσος (πίσω από το γήπεδο Νήαρ Ηστ)
Κολωνάκι: Πλ. Δεξαμενής
Νέα Ιωνία, Ελευθερόπολις: οδός Φιλελλήνων
Aγ, Βαρβάρα: πεζόδρομος Κουντουριώτη και Ελ. Βενιζέλου
Σάββατο
Βούλα: ώρες 9.00-14.00 Ξενοφώντος και Λυκούργου
Κάτω Πατήσια: ώρες 9.00 - 14.00 Πάτμου και Καραβία
(Κατάληψη)
Κυψέλη: ώρες 9.00 - 14.00 Δημοτική Αγορά Κυψέλης
Ιλιον: ώρες 9.00-14.00 Λ. Δημοκρατίας (δίπλα Carrefour)
Οι αγορές της Αθήνας ακολουθούν το θερινό ωράριο,
16:30-19:30, εκτός και εάν αναγράφεται διαφορετικά.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Τρίτη
Περαία: ώρες 14.00 -18.00 Φιλλελήνων & Ανθέων,
Τετάρτη
Καλαμαριά: ώρες 8.00 -14.00 Εκκλησία Αγ. Παντελεήμονα,
Πέμπτη
Νεάπολη: ώρες 8.00 - 14.00 δίπλα στο Δημαρχείο Νεάπολης,
Βενιζέλου.
Πυλαία: ώρες 14.30 - 17.30, Πολυχώρος NODO, δίπλα στο
Jumbo.
ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ
Τρίτη - Βόλος: ώρες 8.00 -14.00 Απέναντι από τη Νέα
Ψαραγορά.
ΝΟΜΟΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Τετάρτη - Καλαμάτα: ώρες λειτουργίας κεντρικής αγοράς,
Δημοτική Κεντρική Αγορά Καλαμάτας.
ΝΟΜΟΣ ΠΕΛΛΑΣ
Κυριακή - Γιαννιτσά: ώρες 10.00 -14.00 Κέντρο Ιππικής
Τέχνης.
ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
Τετάρτη - Τρίκαλα: ώρες 8.00 -14.00 Πλησίον ΟΤΕ.
ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή - Ηράκλειο: ώρες 11.00 -15.00
Πάρκο Γεωργιάδη.
Ο Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών Αγορών Αττικής
καλεί τους πιστοποιημένους παραγωγούς από τη ΔΗΩ, οι
οποίοι φέρουν και τα αντίστοιχα πιστοποιητικά προϊόντος,
να πλαισιώσουν τις βιολογικές λαϊκές αγορές που
διοργανώνονται στην Αθήνα και σε δήμους της Αττικής. Για
περισσότερες πληροφορίες
στο τηλ. του Συλλόγου 6945.263929
ή στη νέα ιστοσελίδα του Συλλόγου
www.bioagores.org
ΔΗΩ • 41
Τα ελεγχόμενα από τη ΔΗΩ καταστήματα
AΘΗΝΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ
Κέντρο: ΒΟΤΑΝΙ
ΚΟΜΟΤΗΝΗ: ΒΙΟΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΑΘΗΝΑ - κέντρο: ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ
Êáóôñéôóßïõ 5, τηλ: 2310-270628
Κούλογλου 2-4, τηλ: 25310-71888
Περαία: GREEN HOUSE
ΛΑΡΙΣΑ: ΤΟ ΡΟΔΙ
ΑΧΑΡΝΑΙ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ
Ιωνίας 9Α, τηλ: 23920-21271
Λ. Δημοκρατίας 264, τηλ.: 210 2388266
Ωραιόκαστρο: ΒΙΟΓΟΝΟΣ
ΠΕΙΡΑΙΑΣ: ΕΥΟΙ ΕΥΑΝ
Μακ. Αγώνα & Ζακύνθου 5, τηλ,: 2310 692211
Αν. Mεταξά 13-15, Εξάρχεια, τηλ: 210-3847766
Αριστοτέλους 9, τηλ.: 210 4297073
ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: ΘΕΟΧΑΡΙΔΟΥ Ε.-ΜΑΝΔΡΩΝΗ Θ. ΟΕ.
Πίνδου 11, τηλ.: 210 5713988
ΓΛΥΦΑΔΑ: ΒΙΟΜΑΡΚΕΤ ΚΑΜΠΟΣ Α.Ε.
ÁñôÝìéäïò 9, τηλ: 210-8985304
ΧΑΛΑΝΔΡΙ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΑ ΖΥΜΩΤΑ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗ
Ηρακλείτου 10, τηλ.: 210 6082919
Α. Τούμπα: ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
... στην περιφέρεια
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΒΙΟ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ
Áßíïõ 98, τηλ: 25510-29716
ΗΡΑΚΛΕΙΟ: ΤΟ ΡΟΔΙ
ΙΩΑΝΝΙΝΑ:: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ
Ðë. Ã. Óôáýñïõ, τηλ: 26510 78127
Επιδαύρου 9, τηλ: 2310- 328513
ΚΕΡΚΥΡΑ: ΟΙΚΟΖΩΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Π.E.
Κ. Τούμπα: ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
Ναυπλίου 27, τηλ: 2310- 933176
1. Ι. Θεοτόκη 104, τηλ: 26610-49294
2. Δελβινιώτη 6-8, τηλ: 26610-49294
Καλαμαριά: GREEN HOUSE
ΚΕΡΚΥΡΑ: ΤΖΑΒΡΟΣ - ΑΜΑΛΙΑ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ
Πόντου 91, τηλ: 2310-443794, 756581
42 • ΔΗΩ
ΛΑΡΙΣΑ: SELLANA
Áåñïäñïìßïõ 61Â, τηλ: 2410-233902
ΜΥΚΟΝΟΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
Ðáíåðéóôçìßïõ 69, Αγάκου Μετόχι Ηρακλείου, τηλ:
2810-543440
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Çñþùí Ðïëõôå÷íåßïõ 69, τηλ: 2410-672102
ÔæÜâñïõ ÖáéÜêùí, τηλ: 26610-90612
Áãéïò ÔáîéÜñ÷çò, τηλ: 22890-23838
ΠΑΤΡΑ: ΑΓΡΙΛΙ
Ãïýíáñç 142, τηλ: 2610-339066
ΡΕΘΥΜΝΟ: ΒΙΟΤΟΠΟΣ
ËåìïíéÜ 4, τηλ: 28310-51779
ΤΡΙΠΟΛΗ: OLIVIN O.E.
OHE 42, τηλ: 2710-227424
ΧΑΝΙΑ: ΚΤΗΜΑ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ
Κυδωνίας 144, τηλ: 28210-36009
ΧΑΝΙΑ: ΓΑΙΑ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Π.Ε.
1. Δημητρακάκη 2, τηλ: 28210-28783
2. Πάροδος Κ. Καραμανλή 86, τηλ: 28210-36446
ΧΑΝΙΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΓΟΡΑ
Ακρωτηρίου 80, τηλ. 28210 69727
Κεντρικά γραφεία: Αριστοτέλους 38, 10433, Αθήνα, Τηλ: 210-8224384, φαξ: 210-8218117
Περιφερειακά γραφεία: Θεσσαλονίκη: 2310-52.32.36, Μυτιλήνη: 22510-27.779, Λάρισα: 2410-67.09.22
Ηράκλειο: 2810-36.11.16, Σπάρτη: 27310-82.153
www. dionet.gr, πληροφορίες: info@dionet.gr
ΔΗΩ • 43

τεύχος 24

Top MeliBee

Ομάδες αντιβιοτικών Αντιμικροβιακό φάσμα

Μελισσοτροφές Εμπορίου. Τι θα πρέπει να γίνει

Διαβάστε Ολόκληρο το Άρθρο

Τεύχος 49 - Αδελφότης Φιλιωτών Καλαβρυτινών

Διαβάστε ολόκληρο το τεύχος σε μορφή PDF

Το πραγματικό ερώτημα είναι τι, και όχι πόσα, είναι

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Εκδήλωση «Η γυναίκα στο θέατρο του Ίψεν στον 21ο αιώνα

Πρόγραμμα - Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία

BIOΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Κωνσταντίνος

AUTO TECHNIC SERVICES (ATS) - Automobile Club Association

υπομνημα επιστημονικης δραστηριοτητας

ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΕΝΕΚΡΙΝΕ ΤΙΣ ετήσιες εκθέσεις του για το οικονομικό έτος

PAFs_ParticipantsList

πατώντας εδώ

ΝΟΜΟΣ Ν.4235/ΦΕΚ Α` 32/11-2-2014 ΜΕΡΟΣ Β` Άρθρο 46, για την

peliti_exgeiridio_2014_www.peliti.gr

Διαβάστε ολόκληρο το τεύχος σε μορφή PDF

φορεις πιστοποιησης & πτυχια αναγνωρισμενα σε ελλαδα & ευρωπη