“Λεσβιακή Παροικία” Ζήνωνος 29-31, 104 37 Αθήνα,
τηλ.: 210 523 7789, fax: 210 865 2088
e-mail: info@lesviaki-parikia.gr - site: www.lesviaki-parikia.gr
Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή
Αγίας Ζώνης 42, 113 64 Αθήνα
Τηλ.: 210 867 4520
Μιχάλης Βασίλας
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Απόστολος Γονιδέλλης
Μάριος Λούπος
Γεώργιος Κόμης
Eιρήνη Βεκρή
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή
ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ
Λεωφ. Βεϊκου 14, 11147 Γαλάτσι, Αθήνα
τηλ.: 210 865 0236, fax: 210 865 2088
E-mail: lespar@asterias.gr
Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη
Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, 11364 Αθήνα, τηλ.: 210 865 0236,
fax: 210 865 2088, e-mail: lespar@asterias.gr
1
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 1
11/24/2011 2:57:39 PM
σελ.
Εν Λευκώ:
Απολογισμός: Καίτη Μεσσηνέζη
Σημείωμα της Σ.Ε.
Μικρές και μεγάλες ειδήσεις:
Επιμέλεια: Θόδωρος Πλατσής
Εκδηλώσεις:
Ομιλία για την «απελευθέρωση της Λέσβου το 1912»
Από τον Στρατή Μολίνο
3
4
5-8
8-15
Πρόσωπα της Τέχνης:
Η Γέννηση στην Αγιογραφία - Φώτης Κόντογλου
Λογοτεχνία:
Η μυθολογία του έρωτα στη σύγχρονη λογοτεχνία
Τάκης Χατζηαναγνώστου
Το κούρεμα - Αρτέμης Γιαννίτσαρος
Ο Λεσβιακός Αχιλλέας - Παναγιώτης Παρασκευαΐδης
16-18
19-20
21
22-23
Χρονογράφημα:
Η Ελλάδα στο πραιτώριο - Γιώργος Κόμης
Κάθε πέρυσι και καλύτερα - Τάκης Χαραλ. Ιορδάνης
25-26
Πρόσωπα:
Δρ. Μιχαήλ Γκάμπριελ - Θόδωρος Πλατσής
27-28
Άλφρεντ Χίτσκοκ - Μιχάλης Βασίλας
29-32
33-34
24
Λαογραφία:
Μονή Αγίων Ακινδύνων - Θόδωρος Πλατσής
Βήμα της Επιστήμης:
Η θέση του χαμόγελου στον κόσμο του γέλιου
Αλέξανδρος Λουπασάκης
35-40
Γεύση & Παράδοση:
Χορτόπιτα με 13 χόρτα
41
Βήμα των Νέων:
Πυργόσπιτα της Θερμής - Καίτη Μεσσηνέζη
42-45
Σαν έρθει η έμπνευση - Σοφία Ζούρου
46-48
Νησιώτικο Ανθολόγιο:
Νικηφόρος Βρετάκος, Δημήτρης Νικορέτζος,
Σοφία Ζούρου, Παν. Αλεξέλλης,
Ελένη Κονιαρέλλη - Σιακή, Στρατώ Ι. Αμπατζή
49-51
Βιβλιοπαρουσιάση:
Κριτικά σημειώματα
52-53
Φύση και Άνθρωπος:
Το μέλλον ανήκει στα ενεργειακά φυτά - Θόδωρος Πλατσής 54-55
Φίλοι που έφυγαν:
Μιχάλης Κοσμάς, Μαρίκα Βλάχου
56
Η νέα μας ταχυδρομική διεύθυνση (μόνο για επιταγές)
“Λεσβιακή Παροικία”ΕΛΤΑ - Κουμουνδούρου 29, Τ.Θ. 34118,
10029 Αθήνα • Site: www.lesviaki-parikia.gr
Eικόνα εξωφύλλου: «Η Γέννηση του Χριστού»
Αγιογραφία του Φώτη Κόντογλου
2
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 2
11/24/2011 2:57:39 PM
Απολογισμός*…
Η οικονομική κρίση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που δεν μπορεί να
κρατήσει για πάντα. Όλοι προσπαθούμε, ο καθένας με το δικό του τρόπο.
Σαν άτομο, σαν μητέρα και σαν καλλιτέχνης οφείλω να είμαι -και είμαιαισιόδοξη για ένα καλύτερο μέλλον.
Πιστεύω, πως τα πράγματα και η ίδια μας η ζωή, θα καλυτερεύουν αν
έχουμε θετική ενέργεια και στάση. Καθώς δε η Τέχνη έχει πάντα τη δύναμη
να φορτίζει… τις μπαταρίες, θέλω να βεβαιώσω για την αισιοδοξία και τη
διάθεση που υπάρχει για θέματα που αφορούν και το Σύλλογό μας.
Είναι ουσιαστικό να υπάρχει η συνέχεια της ταυτότητάς του σ’ αυτήν την
ιδιαίτερα κρίσιμη εποχή, καθώς, η διαφύλαξη και η διάσωση των εθίμων
και του πολιτισμού μας. Είναι ανάγκη να προσπαθούμε με ηρεμία και να
ελπίζουμε πάντα σ’ ένα θετικό αποτέλεσμα.
Μ’ αυτές τις σκέψεις πριν δύο χρόνια ξεκινήσαμε, και σε γενικές γραμμές
οι κριτικές και τα σχόλια που εισπράξαμε, ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητικά.
Οι εκδηλώσεις της Παροικίας, κατά γενική ομολογία, ήταν ποιοτικές,
ουσιαστικές και ενδιαφέρουσες. Υπήρχε η αμέριστη συμπαράσταση των
μελών και φίλων στις περισσότερες εκδηλώσεις. Επίσης τα μέλη μας, με
χαρά σας πληροφορώ, ανταποκρίθηκαν θετικά στο κάλεσμά μας και τακτοποίησαν τις οικονομικές υποχρεώσεις τους προς το Σύλλογο, ώστε να
μη χρειαστεί να βοηθηθούμε από το αποθεματικό μας. Όλες τις ανάγκες
που προέκυπταν από εκδηλώσεις, τις τρέχουσες ανάγκες τις αίθουσάς
μας, ακόμα και την έκδοση και αποστολή του περιοδικού μας, τις καλύψαμε από τις συνδρομές μας.
Εδώ, θα ήθελα δε να επισημάνω, ότι η ποιότητα του περιοδικού μας, μας
έδωσε εκτός από συγχαρητήρια και αρκετά νέα μέλη.
Για τη νέα διετία φροντίσαμε, όσο ήταν δυνατόν, να ανανεώσουμε τα
πρόσωπα των υποψηφίων ελπίζοντας να προστεθούν νέες ιδέες και περισσότερη διάθεση, που θα ενισχύσει τους στόχους μας.
* Από την ομιλία της Προέδρου στην εκλογοαπολογιστική συνέλευση του Συλλόγου.
3
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 3
11/24/2011 2:57:39 PM
Η πληρωμή της συνδρομής σας
Αγαπητά μέλη και φίλοι της «Λεσβιακής Παροικίας»
Το Δ.Σ. της «Λεσβιακής Παροικίας» ευχαριστεί τα μέλη της που
ανταποκρίθηκαν στην πληρωμή της συνδρομής των για το έτος 2011.
Φροντίζουμε να καταχωρούμε το ποσό αυτό στα βιβλία μας και
να σας στέλνουμε τις αντίστοιχες αποδείξεις, τις οποίες μπορείτε να
συμπεριλάβετε στη φορολογική σας δήλωση.
Σας γνωρίζουμε ακόμα μια φορά ότι όσα μέλη μας οφείλουν περισσότερα από 2 έτη συνδρομών μπορούν να μπουν σε ενημερότητα
πληρώνοντας μόνο τα 2 τελευταία έτη.
Η «Λεσβιακή Παροικία» είναι μη κερδοσκοπικός Σύλλογος και οι
συνδρομές των μελών είναι το μοναδικό έσοδο για να καλυφτούν τα
λειτουργικά της έξοδα.
Τις συνδρομές σας, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας εκτός
από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση: «Λεσβιακή Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29 - ΤΘ 34118 - ΑΘΗΝΑ
10029, μπορείτε να τις καταθέσετε και στην Εθνική Τράπεζα στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας» Νο 415/481058-93.
Για τους κατοίκους του εξωτερικού: η πληρωμή της ετήσιας συνδρομής γίνεται με κατάθεση 60$ ή 40€ στο λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας Νο 415/481058-93, IBAN GR 34 0110 4150 0000 4154
8105 893, ΚΩΔ. SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ-BIC ETHNGRAA.
Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων
Θεατρικό εργαστήρι της «Λεσβιακής Παροικίας»
Η «Λεσβιακή Παροικία» προχωρεί στη δημιουργία και οργάνωση Θεατρικού Εργαστηρίου, με σκοπό τη διεύρυνση των πολιτιστικών της δραστηριοτήτων και τη συμβολή της στη διερεύνηση και προβολή του Λεσβιακού Θεάτρου (ιστορία, έργα, συγγραφείς).
Το «Θεατρικό Εργαστήρι» θα συγκροτηθεί σε ομάδα εργασίας με τη βοήθεια και συμπαράσταση του συμπατριώτη μας σκηνοθέτη Νίκου Περέλλη.
Όσοι ενδιαφέρονται να συμμετέχουν παρακαλούνται να το δηλώσουν
στο τηλέφωνο 210 867 4520 στην κ. Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή.
Οι πρώτες εκδηλώσεις του Θεατρικού Εργαστηρίου θα πραγματοποιηθούν σύντομα με τη μορφή του «Θεατρικού Αναλογίου» και θα αφορούν θεατρικά έργα λεσβίων θεατρικών συγγραφέων.
4
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 4
11/24/2011 2:57:40 PM
Επιμέλεια: Θ. Πλατσής
Παγκόσμιο πρότυπο
το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου
εξέταση διαπιστώθηκε η ποιότητα των
υποδομών και το επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών στον επισκέπτη
του Απολιθωμένου Δάσους. Σημειώνεται ότι παρουσιάζει υψηλού επιπέδου
λειτουργία σε όλους τους τομείς και
τα αποτελέσματά της εκτιμώνται ιδιαιτέρως, τόσο από τους επισκέπτες της
περιοχής όσο και από τις τοπικές αρχές. «Το Απολιθωμένο Δάσος», τονίζεται στην έκθεση, «αποτελεί κορυφαίο
παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής (best
practice) για όλα τα μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων και συμβάλλει
καθοριστικά στην ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων στην περιοχή της
δυτικής Λέσβου.» Οι αξιολογητές προτείνουν ακόμη τη διεύρυνση των δραστηριοτήτων του Γεωπάρκου, με σκοπό
την ανάδειξη των γεωμνημείων και της
φυσικής κληρονομιάς της Λέσβου.
Το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου
ανακηρύχθηκε κορυφαίο Ευρωπαϊκό
Γεωπάρκο για την περίοδο 2011 - 2014,
μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης
φάσης της αξιολόγησης των μελών του
Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων. Η
απόφαση επικυρώθηκε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Γραφείου
Γεωπάρκων τής UNESCO, στο πλαίσιο
του 10ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Γεωπάρκων που πραγματοποιήθηκε στην
πόλη Langesund της Νορβηγίας, από 16
έως 18 Σεπτεμβρίου 2011. Το Γραφείο
Γεωπάρκων τής UNESCO επικύρωσε τα αποτελέσματα της αξιολόγησης
των ευρωπαϊκών γεωπάρκων, σύμφωνα
με τα οποία το Απολιθωμένο Δάσος
Λέσβου συγκεντρώνει την υψηλότερη
βαθμολογία και χαρακτηρίζεται πρότυπο για όλα τα μέλη του Παγκόσμιου και
Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων που
αξιολογήθηκαν κατά τη διάρκεια του
2011.
Σύμφωνα με την τελική απόφαση του
Γραφείου Γεωπάρκων τής UNESCO,
τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του
φακέλου προόδου που υποβλήθηκε και
της επιτόπιας επίσκεψης στη Λέσβο
των εμπειρογνωμόνων τής UNESCO
δρος. A. Schueller, διευθυντή Γεωπάρκου Vulkaneifel (Γερμανία), και καθηγητή C. Long από την Κινεζική Ακαδημία
Γεωεπιστημών, ήταν ιδιαιτέρως θετικά.
Σύμφωνα με χθεσινή ανακοίνωση του
Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Σιγρίου Λέσβου, από την
Από τη συνεδρίαση του Γραφείου
Γεωπάρκων τής UNESCO
στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο
Γεωπάρκων
Στο πλαίσιο του Συνεδρίου έγινε η
παρουσίαση των αποτελεσμάτων της
10χρονης δράσης του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους
Λέσβου για την ανάδειξη του Απολιθωμένου Δάσους και την προβολή του σε
παγκόσμιο επίπεδο. Στο συνέδριο συμμετείχαν 280 επιστήμονες και εκπρόσωποι γεωπάρκων από περισσότερες
από 30 χώρες από όλο τον κόσμο.
Ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου Νίκος Ζούρος,
5
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 5
11/24/2011 2:57:40 PM
διευθυντής του Μουσείου του Σιγρίου,
παρουσίασε τα θετικά αποτέλεσμα της
διαχείρισης του Απολιθωμένου Δάσους
και αναφέρθηκε στα αποτελέσματα της
δράσης του Μουσείου στους τομείς
της ανάδειξης και της προστασίας της
φυσικής κληρονομιάς και στην ανάπτυξη του γεωτουρισμού. Πολλοί εκπρόσωποι γεωπάρκων ζήτησαν πληροφορίες και την εμπειρία που έχει αποκτηθεί
στη Λέσβο σε θέματα επιτυχημένης
λειτουργίας γεωπάρκων. Επίσης, κατά
τη διάρκεια του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν οι δράσεις του Μουσείου και
οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει σε
θέματα ευαισθητοποίησης των πολιτών
και ιδιαίτερα των νέων, για την αντιμετώπιση φυσικών φαινομένων όπως οι
σεισμοί.
Παράλληλα, κατά τη διάρκεια του
Συνεδρίου ανακοινώθηκαν τα νέα μέλη
του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων,
καθώς και τα νέα μέλη του Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων τής UNESCO,
μετά από την απόφαση του 11μελούς
Γραφείου Γεωπάρκων τής UNESCO.
Το Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων
τής UNESCO, μετά και την ένταξη των
νέων μελών, αριθμεί πλέον 87 γεωπάρκα από 27 χώρες από όλο τον κόσμο,
ενώ στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων
συμμετέχουν 49 γεωπάρκα από 16 ευρωπαϊκές χώρες.
Στόχος, όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του ο Σύλλογος, είναι να μπει φρένο
στην ανεξέλεγκτη αλίευση των οστράκων.
Όπως αναφέρεται, «φέτος μεγάλος
αριθμός ψαράδων μελών του Συλλόγου
θα δραστηριοποιηθεί στην αλιεία του
οστράκου, ελπίζοντας να αποκομίσει
ένα σημαντικό εισόδημα, προκειμένου
να καλύψει τις ζημιές που υπέστησαν τα
δίχτυα τους από τις επιθέσεις δελφινιών
που έψαχναν για τροφή και για να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες».
Ειδικότερα ο Σύλλογος προτείνει:
 κάθε σκάφος να αλιεύει μέχρι 1.500
κιλά όστρακα την εβδομάδα,
 να συσταθεί τριμελής επιτροπή,
αποτελούμενη από εκπροσώπους της
Διεύθυνσης Αλιείας του Λιμεναρχείου
και της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής, ούτως ώστε να ελέγχει την ποιότητα και
το μέγεθος των αλιευμάτων,
 να υποχρεώνονται οι έμποροι των
χαβάρων να ενημερώνουν τις αρμόδιες
υπηρεσίες για την παραλαβή οστράκων από αυτούς, τουλάχιστον έξι ώρες
πριν γίνει αυτή, ώστε να είναι δυνατός
ο παραπάνω έλεγχος πριν πωληθούν τα
όστρακα στους εμπόρους.
Παράθυρο προβολής σε Τούρκους
επισκέπτες
Προτάσεις για ορθολογική αλιεία
των οστράκων
Η «Επικοινωνία Λέσβου Α.Ε.» παίρνει
μέρος με δικό της περίπτερο, που αφορά αποκλειστικά το Νομό Λέσβου, στη
μεγάλη Τουριστική Έκθεση Σμύρνης
που θα πραγματοποιηθεί από τις 8 έως
τις 11 του ερχόμενου Δεκεμβρίου, στο
Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο της τουρκικής μεγαλούπολης. Ας σημειωθεί ότι
η συμμετοχή είναι υπό την αιγίδα του
Επιμελητηριακού Ομίλου της Σμύρνης.
Τη θέσπιση κανόνων ορθολογικής διαχείρισης των οστράκων στον Κόλπο
Καλλονής προτείνει ο Αλιευτικός Σύλλογος Σκάλας Καλλονής «Η Αγία Άννα»,
ώστε να διασφαλιστούν τα αποθέματα
αλλά και το εισόδημα των παραγωγών.
6
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 6
11/24/2011 2:57:40 PM
Από πολύ πρωί, άναψαν οι φουφούδες στην πλατεία του Δημαρχείου, και
σε διάφορα άλλα κεντρικά σημεία του
χωριού, όπως η Εκκλησία της Παναγιάς
και η αγορά όπου μέχρι το βράδυ οι
επισκέπτες μπορούσαν να προμηθεύονται δωρεάν βραστά ή ψητά κάστανα,
αλλά και κόκκινο κρασί. Οι επισκέπτες
μπορούσαν να γευτούν αλλά και ν’
αγοράσουν ψωμί με κάστανο και άλλα
παραδοσιακά προϊόντα από κάστανο,
φτιαγμένα από τα χέρια των γυναικών
του Αγρομεταποιητικού Συνεταιρισμού
Γυναικών Αγιάσου, καθώς και λαδοτύρια, μοσχομυριστά βότανα από τον
Όλυμπο, Αγιασώτικα κεραμικά, ξυλόγλυπτα και διάφορα άλλα τοπικά προϊόντα από τα μαγαζιά του χωριού. Ο
καιρός φέτος βοήθησε, σε αντίθεση με
άλλες χρονιές και η προσέλευση του
κόσμου, έφτασε σε αρκετές χιλιάδες.
Η παρουσία της «Επικοινωνία Λέσβου
Α.Ε.» με τη συμμετοχή της στην Τουριστική Έκθεση Σμύρνης στοχεύει, σε
συνδυασμό με την προβολή του «Τουριστικού Οδηγού Λέσβου» στην τουρκική γλώσσα και άλλων δικών της δραστηριοτήτων, στην προβολή συνολικά
των δυνατοτήτων συνεργασίας σε πρακτικό/επιχειρηματικό επίπεδο επιχειρήσεων της Τουρκίας και της Λέσβου.
Για το λόγο αυτό, οργάνωσε και ένα
περιορισμένο αριθμό «πακέτων προβολής» για επιλεγμένες επιχειρήσεις
από τη Λέσβο, που δραστηριοποιούνται επιτυχώς στο χώρο του τουρισμού, της φιλοξενίας, της εστίασης και
των τοπικών προϊόντων. Οι επιχειρήσεις αυτές θα έχουν τη δυνατότητα να
προβληθούν σε χιλιάδες φορείς, οργανισμούς, τουριστικά πρακτορεία, ξενοδοχεία, δήμους και επιμελητήρια από
την Τουρκία και 70 χώρες από όλο τον
κόσμο που συμμετέχουν στην Έκθεση.
Συγκεκριμένα, σε πάνω από 550 εκθέτες και 15.000 επισκέπτες της Έκθεσης
αυτής, που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες της ευρωπαϊκής και ασιατικής
ζώνης.
Αποκατάσταση των ζημιών
στο «Αιολικό Πάρκο»
της Κουτσουμπάρας
Επισκευάστηκε και έχει τεθεί σε λειτουργία η μία από τις τρεις ανεμογεννήτριες του Αιολικού Πάρκου της Κουτσουμπάρας.
Όπως είναι γνωστό, εδώ και χρόνια
δεν λειτουργούσαν οι δύο από τις τρεις
ανεμογεννήτριες, ενώ και στην τρίτη
είχε παρουσιαστεί σοβαρή βλάβη από
πέρυσι.
Πληροφοριακά αναφέρουμε, ότι η
συγκεκριμένη γεννήτρια παράγει 50.000
kw. ενέργειας το 24ωρο με μέση ταχύτητα ανέμου. Η καταγραφή της ποσότητας ενέργειας γίνεται από μετρητή της
ΔΕΗ και σε οικονομικό όφελος, για το
Δήμο, αυτή η παραγωγή ανέρχεται σε
400-500 € την ημέρα.
Η 8η Γιορτή Κάστανου
στην Αγιάσου
Με πολύ μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε και φέτος η 8η Γιορτή Κάστανου στην Αγιάσο. Πλήθος επισκεπτών περιηγήθηκαν στον καστανιώνα
του χωριού, απόλαυσαν τα κάστανα
και το κρασί που πρόσφερε δωρεάν η
Δημοτική Ενότητα Αγιάσου, καθώς και
τα άλλα προϊόντα της Αγιάσου, ενώ το
απόγευμα παρακολούθησαν την εκδήλωση που έγινε στο θέατρο του Αναγνωστηρίου.
7
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 7
11/24/2011 2:57:40 PM
Αποτελέσματα Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Διηγήματος Νέων
Πρακτικό επιτροπής
1ου Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Διηγήματος Νέων, με θέμα που να αναφέρεται
στη Λέσβο, που προκήρυξε η «Λεσβιακή Παροικία» συμμετέχοντας στο έτος
Οδυσσέα Ελύτη, για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του
Εκ μέρους της Επιτροπής Κρίσεως του 1ου Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Διηγήματος Νέων, που προκήρυξε ο πολιτιστικός σύλλογος «Λεσβιακή Παροικία» Αθηνών, γνωρίζονται τα εξής:
Την επιτροπή απετέλεσαν οι:
1. Χατζηαναγνώστου Τάκης, συγγραφέας, ως πρόεδρος
2. Μολίνος Στρατής, συγγραφέας, ως μέλος
3. Κονιαρέλλη - Σιακή Ελένη, ποιήτρια και πεζογράφος, ως μέλος
4. Γονιδέλλης Απόστολος, συγγραφέας, ως μέλος
5. Βεκρή Ειρήνη, συγγραφέας, ως μέλος και συντονίστρια της επιτροπής.
Η επιτροπή μελέτησε, ανέλυσε, αξιολόγησε και βαθμολόγησε τις συμμετοχές με
κριτήρια τη λογοτεχνική τους αρτιότητα και την πρωτοτυπία, με ιδιαίτερη ευαισθησία και προσοχή για τα θέματα που αναφέρονται στη Λέσβο και κατέληξε στα εξής:
Βραβεία:
Α΄ Βραβείο επαμειβόμενο με 1.000 Ευρώ, στον Απόστολο Θηβαίο, από το
Ίλιον, που συμμετείχε με το ψευδώνυμο «Απόστολος Λαμπρινός», για το έργο
του «Το ημερολόγιο του Φριτζ Τζόζεφ Μραζ».
Β΄ Βραβείο επαμειβόμενο με 500 Ευρώ, στον Εμμανουήλ-Σωτήριο Παπαϊωάννου, από την Πετρούπολη, που συμμετείχε με το ψευδώνυμο «Μηορών», για
το έργο του «Το μυστικό του χειρογράφου».
Έπαινοι:
Α΄ Έπαινος στον Διονύση Μαρίνο, από τη Ν. Σμύρνη, που συμμετείχε με το
ψευδώνυμο «Ντέμης Μαρτίνης», για το έργο του «Το σημάδι».
Β΄ Έπαινος στον Καρφάκη Σίλα, από την Ξάνθη, που συμμετείχε με το ψευδώνυμο «Silas O’ Rourke», για το έργο του «Η λύρα του θανάτου».
Γ΄ Έπαινος απονέμεται ισότιμα στους:
α. Μαρία Παχίτη, από τη Λευκωσία Κύπρου, με το ψευδώνυμο «Αρίων», για το
έργο της «Αισθαντικός Αναπαλμός»
β. Ιωάννη Πρίμπα, με το ψευδώνυμο «Θοδωρής Πάλλης», από τη Μυτιλήνη, για
το έργο του «Εκ της Πανώλους»
γ. Θεόδωρο Σεϊντή, από τα Άνω Λιόσια, με το ψευδώνυμο «Ονειροκρούστης77», για το έργο του «Ψυχή και Σώμα».
Η επιτροπή συγχαίρει θερμά τους διακριθέντες και όλους τους νέους που έλαβαν
μέρος στο διαγωνισμό, με τη βεβαιότητα ότι η Λέσβος αλλά και η «Λεσβιακή Παροικία» απέκτησαν νέους φίλους. Εύχεται δε σε όλους καλή επιτυχία, σ’ όλους τους
τομείς της ζωής τους και καλή συνάντηση στην απονομή των βραβείων, που θα γίνει
κατά την Πρωτοχρονιάτικη γιορτή της «Λεσβιακής Παροικίας», τον Ιανουάριο 2012.
Αθήνα 3 Νοεμβρίου 2011
Η Επιτροπή
Η βαθμολογία των συμμετεχόντων θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος.
8
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 8
11/24/2011 2:57:40 PM
Eκδηλώσεις
Ομιλία για την «απελευθέρωση της Λέσβου το 1912»
Από τον Στρατή Μολίνο
Ατέλειωτους αιώνες τώρα η Λέσβος, το
νησί μας, αρμενίζει στα νοσταλγικά νερά
του Αρχιπελάγους. Αργόσυρτο, μεγαλόπρεπο, «μακάριο» όπως το φαντάζεται
ο Πλίνιος. Χωρίς σταματημό. Όπως και
τότε στα 1912, ενενήντα εννέα χρόνια
πίσω. Νησί γεμάτο κόσμο. Έλληνες στην
πλειονότητα, ενώ οι Τούρκοι, οι λιγότεροι,
έχουν προ πολλού παραδώσει τα πρωτεία
της οικονομικής κατά κύριο λόγο, αλλά και
της κοινωνικής και πολιτισμικής των ύπαρξης στους πρώτους, τους υποτελείς των.
Με μελετημένες συλλογικές αποφάσεις,
χρησιμοποιώντας αποτελεσματικά την
έμφυτη διορατικότητα και την επιχειρη-
ματική τους ευελιξία, οι Λέσβιοι αφήνουν
τους κατακτητές να βαυκαλίζονται με τη
δύναμη της κυριαρχίας των κι έτσι, ραγιάδες κατ’ όνομα μονάχα, ρυθμίζουν τις
δραστηριότητες του τόπου προς τα εκεί
που επιτάσσει το εθνικό συμφέρον.
Κάπως έτσι: Εξαγοράζουν πάμφθηνα τα
κτήματα των ντόπιων, εκείνα που κάποτε οι
αγάδες είχαν αρπάξει με τη βία, οργανώνονται σε συντεχνίες, ελέγχουν προσεκτικά το
εμπόριο, καλλιεργούν με επιμονή την παιδεία,
βοηθούν στην πνευματική άνοδο του χριστιανικού στοιχείου και στη διατήρηση του
εθνισμού των καταπιεζομένων. Με δυο λόγια
πλουτίζουν, θωρακίζονται και επιβάλλονται.
Ο ομιλητής Στρατής Μολίνος με την Πρόεδρο Καίτη Μεσσηνέζη.
9
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 9
11/24/2011 2:57:40 PM
Κείνα τα χρόνια στη Μυτιλήνη λειτουργούσαν λέσχες και μορφωτικοί σύλλογοι.
Υπήρχαν τράπεζες, βιβλιοθήκες, αναγνωστήρια, τυπογραφεία. Εκδίδονταν εφημερίδες και περιοδικά που άνετα συναγωνίζονταν τα πλέον έγκριτα της ελεύθερης
πατρίδας. Συχνές ήσαν οι διαλέξεις, οι
ημερίδες και οι καλλιτεχνικές παραστάσεις που τόνωναν το εθνικό αίσθημα και
εμπλούτιζαν το πολιτιστικό επίπεδο του
κόσμου. Όσο για τα σχολειά, τα ελληνικά,
τούτα ήσαν ξεχωριστά, αντιπροσωπευτικά της πνευματικής στάθμης του νησιού,
πολύ γνώριμης και στον κόσμο της διανόησης του μητροπολιτικού ελληνισμού.
Το νησί είναι πλούσιο. Το λάδι ρέει παντού. Ειν’ ο ντόπιος, όπως λένε, χρυσός.
Και το λιμάνι βουίζει σαν μελισσομάνι.
Ατέλειωτη είναι η κίνηση στα λιοτρίβεια,
στα σαπουντζίδικα, στα υφαντήρια και στα
λογής-λογής μηχανουργεία. Τα κέρδη παντού είναι πολλά. Altin adasi, χρυσό νησί,
προσονομάζουν οι Τούρκοι τη Λέσβο.
Οι οικογένειες των Τούρκων έχουν
ως περιοχή προτίμησής των την Επάνω
Σκάλα, γύρω από το παλιό λιμάνι. Σπίτια
διάσπαρτα ανάμεσα στα χαμάμ και τα
τζαμιά, τα περισσότερα φτωχικά, σ’ ανήλιαγα «τσακμά σοκάκια». Κάπου-κάπου,
διακρίνεται επιβλητικό με την ανατολίτικη αρχιτεκτονική του και την εσωτερική
πολυτέλειά του το αρχοντόσπιτο κάποιου διακεκριμένου Τούρκου. Τουρκόσπιτα υπάρχουν επίσης και μέσα στο
κάστρο, εκείνα των ιθυνόντων, για περισσότερη ασφάλεια μη τυχόν και συμβεί ξαφνικός ξεσηκωμός των ρωμιών.
Αντίθετα, οι γειτονιές των χριστιανών
απαντώνται στο κέντρο της πόλης και στα
γύρω υψώματα, προς το Μακρύ-Γιαλό
και τα τριγύρω προάστια όπου τα όμορφα νεοκλασικά σπίτια δένουν άψογα με
το άρτιο τοπίο. Ο χώρος εδώ έχει πολλές εκκλησιές και ξωκλήσια, σημάδι πως
ο κόσμος είναι θρήσκος. Θαρρείς ζητά
προστασία και όταν τον πλακώνει το παράπονο της σκλαβιάς, το αποθέτει για να
παρηγορηθεί στους αγίους που λατρεύει.
Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες, κυρίες και κύριοι. Χρόνια
σας πολλά!
Σας ευχαριστώ θερμά για την προσέλευσή σας σ’ αυτή την παρουσίαση,
όπως ευχαριστώ και το Διοικ. Συμβούλιο της «Λεσβιακής Παροικίας» που μου
έκανε, για μιαν ακόμα φορά, την τιμή αυτής της επικοινωνίας μαζί σας, την ώρα
που γιορτάζουμε ένα τέτοιας σημασίας
εθνικό θέμα, όπως την επέτειο της λύτρωσης της Λέσβου από τον τουρκικό
ζυγό, στις 8 Νοεμβρίου του 1912.
Αμέσως τώρα, θα προσπαθήσω πολύ
περιληπτικά να σας δώσω μιαν ιδέα του
ιστορικού των ανεπίστρεπτων εκείνων
εθνικών στιγμών, αναφερόμενος συχνά
σε σχόλια και μαρτυρίες που είδαν τη
δημοσιότητα μέσω διαφόρων ντόπιων
κυρίως και αθηναϊκών εντύπων εκείνης
της περιόδου.
Το σκηνικό κάπως έτσι ήταν, όπως
λίγο πιο πριν περιγράφτηκε, όμως κείνες
τις μέρες του «Δώδεκα», η ατμόσφαιρα
έδειχνε βαριά και τεταμένη πάνω σ’ όλο
το νησί, ιδιαίτερα στην πόλη της Μυτιλήνης και στο Πλωμάρι.
Οι απανωτές νίκες του στρατού μας από
την στιγμή που κηρύχθηκε ο Βαλκανικός
πόλεμος και οι προκλήσεις του στόλου
μας στο Αιγαίο, κάνουν τους κατακτητές
νευρικούς, επιθετικούς, συχνά βίαιους.
Οι διάφοροι διπλωμάτες, υποπρόξενοι
των μεγάλων κρατών στο νησί, αναλαμβάνουν κάποιο μεσολαβητικό, φιλειρηνικό
δήθεν ρόλο, ενώ οι θρησκευτικοί προε10
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 10
11/24/2011 2:57:41 PM
και στέλνουν μηνύματα και ξεσπούν σε
επικλήσεις ανυπομονησίας.
Τελικά, η κατάληψη της Λέσβου ορίζεται να λάβει χώρα από τον στόλο μας
στις 8 Νοεμβρίου, ανήμερα της γιορτής
των Ταξιαρχών! Ημέρα Πέμπτη, πριν
ενενήντα εννέα χρόνια ακριβώς.
Και… αρχίζουν οι πολεμικές επιχειρήσεις:
«8 Νοεμβρίου 1912. Χθες, 6μ.μ. κατόπιν σήματος του ναυάρχου απέπλευσεν
εκ Μούδρου προς κατάληψιν της Λέσβου
ο στόλος με την εξής τάξιν πορείας:
Αριστερά γραμμή: «Αβέρωφ» επί του
οποίου επέβαινεν ο Ναύαρχος Κουντουριώτης, «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά»
ως γραμμή παραγωγής. Αριστερά εις το
ύψος του «Αβέρωφ» ως «διαδεκτήρ» το
ανιχνευτικόν «Λέων».
ξάρχοντες των δύο κοινοτήτων, ο σπουδαίος μητροπολίτης Κύριλλος και ο Μουφτής προσπαθούν να κατευνάσουν τους
θερμούς πιστούς των και να εμφυσήσουν
κάποια διάθεση εμπιστοσύνης και αμοιβαίας συμπάθειας μεταξύ των.
Εν τούτοις, η κατάσταση γίνεται ακόμα
πιο ανησυχητική με τη στάση του Τούρκου φρούραρχου Αμπντούλ Γκανί, ο
οποίος επιμένει να οργανώνει τη διαθέσιμη φρουρά του με απώτερο σκοπό τη
σθεναρή αντίσταση, όταν χρειασθεί και το
αναπόφευκτο αιματοκύλισμα.
Το πρόγραμμα του Ελληνικού Επιτελείου είναι καθορισμένο. Πρώτα-πρώτα θα
ξεκαθαρίσει η Μακεδονία μας, με αμείωτες τις στρατιωτικές δυνάμεις και κατόπιν
θα στραφεί προς τα νησιά του Αιγαίου.
Παρόλο που οι νησιώτες αδημονούν
Ένας ποιητής και τρεις Πρόεδροι.
Από αριστερά: Δ. Νικορέτζος, Τ. Χατζηαναγνώστου, Καίτη Μεσσηνέζη και Στρ. Μολίνος.
11
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 11
11/24/2011 2:57:41 PM
Δεξιά γραμμή: «Κανάρης», «Πέλοψ».
Δεξιά του «Κανάρη» εις απόστασιν εκατό
μέτρων το τορπιλλοβόλον 12, δεξιά του
«Πέλοπος» εις εκατό μέτρων απόστασιν
το τορπιλλοβόλον 14, όπισθεν του «Πέλοπος» ο «Ιέραξ». Έμπροσθεν της παρατάξεως εις ικανήν απόστασιν τα αντιτορπιλλικά «Νίκη», «Ασπίς» και «Βέλος».
…Με μικράν ταχύτητα, ο στόλος πλέει καθ’ όλην την νύκτα όπως εμφανισθή
προ της Μυτιλήνης την επομένην πρωίαν.
Την 5ην π.μ. σημαίνονται πλοία εις τον
ορίζοντα και μετ’ ολίγον συναντώμεθα
μετά των δύο νεοτεύκτων σκαφών, των
αντιτορπιλλικών «Κεραυνός» και «Νέα
Γενεά» άτινα έσπευσαν να καταπλεύσωσιν εις τα Ελληνικά ύδατα προς ενίσχυσιν
του στόλου εις τους αγώνας του.
…Εις ευτυχής νυκτοφύλαξ, ο Κωνσταντίνος Γονιδέλλης, πρώτος διέκρινε περί
την 5:30 της πρωίας τα φώτα των πλοίων
εις τον ορίζοντα και τρέχων ανήγγειλεν
εις τους αναμένοντας την είδησιν. Εν τω
μεταξύ όλη η παραλία είχε γεμίσει από
μαύρον βρυασμόν παραληρούντος εξ
ενθουσιασμού πλήθους, τρέχοντος με
τα δάκρυα εις τους οφθαλμούς να χαιρετήση την πολυπόθητον ημέραν της
ελευθερίας, την οποίαν τόσαι και τόσαι
γενεαί ωνειρεύθησαν και επερίμεναν,
χωρίς να ευτυχήσουν να την ιδούν».
Αυτή είναι η τρόπον τινά, σε αποσπάσματα, δημοσιογραφική ανταπόκριση
της απελευθέρωσης της νήσου Λέσβου,
της «Κατοχής από τον Ελληνικό Στόλο»
καθώς επεκράτησε να λέγεται εκείνο τον
καιρό, όπως την παρουσιάζει στο βιβλίο
του «Η κατάληψις της Λέσβου και Χίου»
ο Άγγελος Ευαγγελίδης, γνωστός με το
φιλολογικό ψευδώνυμο Άγγελος Τανάγρας. Εκείνα τα χρόνια υπηρετούσε ως
στρατιωτικός γιατρός στο ναυτικό. Αυτό-
πτης τουτέστιν και αυτήκοος μάρτυς.
Και καθώς τα πλοία αλώνιζαν τη θάλασσα, τούτες τις ανεπανάληπτες ώρες, στον
ουρανό ο Ταξιάρχης περίφροντις, αυστηρός, ανήσυχος όλη τη νύχτα φτεροκοπούσε πάνω από το νησί του. Το είχε πάρει
κάτω από τις φτερούγες του και το προστάτευε ώσπου να το παραδώσει σε καλά
χέρια, στην αγκαλιά της μεγάλης πατρίδας.
Εκεί, μέσα στα σκοτεινά, ολομόναχος,
αθέατος ακόμα κι απ’ τον πασβάντη που
περιπολούσε στα ερημικά σοκάκια.
Την αυγή της 8ης του μηνός Νοεμβρίου 1912, αυγή που παρόμοιά της δεν θα
ανατείλει ξανά, μέσα στη φθινοπωριάτικη
αλισάχνη πρόβαλε, λοιπόν, μεγαλόπρεπος
ο στόλος μας κοντά στο Καστρέλλ(ι). Η
μπάντα του «Αβέρωφ» παιάνιζε ακατάπαυστα το εμβατήριο «Μαύρη ειν’ η νύχτα στα βουνά», ταράσσοντας χαρούμενα
τον ύπνο του ραγιά, στέλνοντάς του την
απρόσμενη είδηση πως η ζωή του αλλάζει
ολότελα, πως η τουρκική κυριαρχία δεν
είναι πια παρά ένας εφιάλτης που πέρασε.
Και ενώ έτσι είχαν τα πράγματα,
στου Τούρκου Βαλή του Αρχιπελάγους
Εκρέμ-βέη, όπου είχε (ήδη) προσέλθει
και ο Μουτεσαρίφης Εράμ, κατέφθαναν
ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κύριλλος, ο Τούρκος Μουφτής, ο Δήμαρχος
Βασ. Π. Βασιλείου, οι Δημογέροντες,
πολλοί πρόκριτοι Οθωμανοί, και οι
Πρόξενοι των ξένων κρατών για να συσκεφθούν για την κατάσταση.
Και ιδού τι μας λέει η εφ. «Λέσβος»
της 9.11.12.
«Μία ατμάκατος αποσπασθείσα εκ του
Αβέρωφ υπό τους ήχους της μουσικής,
εισήρχετο εις τον λιμένα φέρουσα εις
την πρώραν αναπεπταμένην λευκήν σημαίαν και εις την πρύμνην την κυανόλευκον. Επί τη θέα της, το τι έγινεν τότε είναι
12
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 12
11/24/2011 2:57:41 PM
απερίγραπτον. Της ατμακάτου επέβαινεν
ο γνωστός και δημοφιλής πρώην πλοίαρχος της ακτοπλοϊας Χατζή-Δαούτ και νυν
αξιωματικός του Π. Ναυτικού κ. Βασ. Καραμούζος, εξελθών όπως απαιτήση την
παράδοσιν της πόλεως και του ευρισκομένου εν αυτή στρατού κατ’ εντολήν του
υποναυάρχου, Αρχηγού κ. Κουντουριώτου. Εν τω μεταξύ πάντες οι κυβερνητικοί
υπάλληλοι και χωροφύλακες της προκυμαίας είχον εξαφανισθή. Πελώριαι δε ελληνικαί σημαίαι είχον αναπετασθή επί των
κατά μήκος της Προκυμαίας κτιρίων».
Όπως είναι γνωστό, από την χρονική
αυτή στιγμή άρχισε ένας επίμονος μαραθώνιος επαφών, διαβουλεύσεων και αντιπροτάσεων με τελικό αποτέλεσμα ο μεν
Ναύαρχος Κουντουριώτης να απαιτήσει
την παράδοση της πόλης το αργότερο
στις 12:30 το μεσημέρι -χωρίς την παραμικρή πλέον αναβολή- ο δε Τούρκος χιλίαρχος να αποσύρεται με τις δυνάμεις του
στην ενδοχώρα για να αντισταθεί, όπως
του υπαγόρευε η στρατιωτική του τιμή.
Στις 12:30, λοιπόν, ακριβώς αρχίζει
η αποβίβαση των Ελλήνων. Δυνάμεις
πεζοναυτών και στρατός ξεχύνονται
μπροστά στο «Κουμερκάκι», στο Μώλο
και στην Πετρόσκαλα απ’ όπου ναυτικό
άγημα, υπό την Διοίκηση του προαναφερθέντος αξιωματικού Καραμούζου,
κατευθύνεται προς το κλειστό θέρετρο
του Βαλή και υψώνει τη γαλανόλευκη.
Τούτη είναι η πρώτη κατάληψη δημοσίου κτιρίου και τη σημαία μας χαιρετίζουν
21 κανονιοβολισμοί από τον στόλο.
Στο Κονάκι -το μέχρι προχτές Υπουργείο Αιγαίου- μεταβαίνει απόσπασμα
με επικεφαλής τον Κωνστ. Μελά, αδελφό του μακεδονομάχου Π. Μελά, στον
οποίο ο μουτεσαρίφης παραδίδει τα
κλειδιά της πόλεως. Το πιο σπουδαίο, το
πιο συγκινητικό στιγμιότυπο της κατοχής.
Η πόλη είναι κατάμεστη από κόσμο
που ζητωκραυγάζει, που κλαίει χαρούμενος για την ανείπωτη ευτυχία της μέρας
τούτης. Που έχει μείνει συνάμα άναυδος
μπροστά στο μεγαλείο της λευτεριάς
της οποίας την γλυκύτητα μόνο σε οραματισμούς μεγαλοσύνης είναι δυνατόν
να συλλάβει ο ανθρώπινος νους.
Την ίδια μέρα, την πρώτη μέρα της
Κατοχής, εκδίδεται η διακήρυξη-διαταγή
του ναυάρχου Π. Κουντουριώτη η οποία
επισημοποιεί και επισφραγίζει την «κατάληψη» του νησιού από τον Ελλ. Στόλο εν
ονόματι του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄.
Επιπροσθέτως, εκδίδεται η προκήρυξη του Φρούραρχου, στρατιωτικού -και
προσωρινά και πολιτικού- διοικητού της
πόλεως Κωνστ. Μελά.
Η Μυτιλήνη είναι πια στην αγκαλιά της
μεγάλης μάνας.
Την Κυριακή έγινε λαμπρή δοξολογία
για το χαρούμενο γεγονός της απελευθέρωσης στη Μητρόπολη. Ο ίδιος ο
Φρούραρχος, ο σκληροτράχηλος ναυτικός και πολυσχιδής αργότερα πολίτης, ο
οποίος διατηρούσε αλληλογραφία με τη
μεγάλη κυρία των γραμμάτων μας Πην.
Σ. Δέλτα, της γράφει σχετικά:
«Αγαπητή κυρία, Πάσχα! Τι συγκινητικό
θέαμα όταν την Κυριακή, μετά την κατοχή της θαυμασίας Μυτιλήνης, έκαμε την
Δοξολογία ο λαμπρός Μητροπολίτης Κύριλλος! Όταν εμπήκε στη Μητρόπολη και
ανέβηκε στο θρόνο του, άρχισε χωρίς να
περιμένη κανείς, το «Χριστός Ανέστη».
Λοιπόν: Κυρία μου, έκλαυσα σαν παιδί
από συγκίνηση».
Στο πανηγύρι της λευτεριάς, τα κεφαλοχώρια του νησιού δεν μένουν πίσω.
Στην Αγιάσο, οι Τούρκοι χωροφύλακες
συλλαμβάνονται και αφοπλίζονται από
13
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 13
11/24/2011 2:57:41 PM
τα παλλικάρια του χωριού, παρ’ όλο
που αντάρτικο σώμα με αρχηγό τον καπετάν-Μάνο απ’ το Πλωμάρι, είχε προσφερθεί να βοηθήσει στην επιχείρηση.
Στη Γέρα δεν υπάρχει τουρκική αρχή
κι η γαλανόλευκη υψώνεται στο κωδωνοστάσιο της εκκλησίας. «Ο του βαρβάρου
στρατός δεν απέχει πολύ από ημάς. Πιθανόν να είδε την σημαίαν και να ήκουσεν τους πυροβολισμούς. Πιθανόν να
επιστρέψη και να επιμείνη δια της βίας
να κατέλθη η σημαία» λέει ο Ευστράτιος
Βρανάς. «Λοιπόν αδελφοί, δεν θα κατέλθη. Πρώτος εγώ θα πεθάνω αμυνόμενος
την ελευθερίαν».
«Όλοι μας, όλοι μας», κραυγάζουν από
το πλήθος.
Στη Μήθυμνα, στις 9. Νοε. Μοίρα ελληνικών ευδρόμων δια να διακόψη την
επικοινωνίαν των Τούρκων με την αντικρυνή Μ. Ασίαν, βομβάρδισε και βύθισε
πλοιάρια στο λιμανάκι του χωριού και κατέστρεψε δύο-τρία κτίρια του τουρκικού
δημοσίου(είδηση προερχόμενη από το
αθηναϊκό περιοδικό «Ελλάς»).
Ο δε πολιτευτής Δημ. Σάββας, Μηθυμναίος, σε μεταγενέστερη γλαφυρή εκμυστήρευσή του αναθυμάται: «Μετά δύο
μέρες -στις 9.11.12- ήλθεν ο αρχηγός του
στρατού του Κλαπάδου, συνταγματάρχης
Γκανί-βέης. Φοβισμένοι τον δεχθήκαμε
στη Λέσχη. Ήταν αληθινός μουσουλμάνος και γενναίος στρατιώτης ο Γκανί-βέης.
Πήρε μονάχα ένα καφέ και κατόπιν μας
μίλησε τουρκιστί, ως εξής:
«Γνωρίζω τα αισθήματά σας, έχετε δίκιο. Γνωρίζω ότι δεν μπορώ να κάμω
σοβαράν αντίστασιν. Όμως ως Τούρκος
στρατιώτης θα κάμω το χρέος μου δια την
τιμήν των όπλων. Σας παρακαλώ μονάχα
μην εκδηλώνεσθε φανερά. Έχετε καιρό.
Χαίρετε». Αυτά είπε και έφυγε ο φρόνι-
μος εκείνος στρατιώτης.
Πλωμάρι. (εφ. Σάλπιγξ 13.11.12). «Το
Σάββατον 10. τρ. μηνός, το υπερωκεάνειον «Μακεδονία» καταπλεύσαν εις
Πλωμάριον, απεβίβασεν άγημα ισχυρόν
μετ’ αξιωματικών, γενόμενον δεκτόν εν
εξάλλω ενθουσιασμώ υπό των πράγματι πατριωτών Πλωμαριτών».
Ερεσός, Σίγρι. Οργανώνονται πολιτοφυλακές και μαζί με τους πεζοναύτες
κρατούν την τάξη, διαφυλάττουν την
εύθραυστη ακόμα λευτεριά.
Ασώματος: «Μέσα στην οχλοβοή του
κόσμου έτρεχε ένα ψιλόλιγνο παλλικάρι. Σταματημό και μιλημό δεν είχε. Τα
μάτια του πετούσαν φωτιές, η όψη του
χαρούμενη. Στάθηκε στο κέντρο της
αγοράς και υψώνοντας τα χέρια στον
ουρανό βροντοφώναξε: «Ζήτω η Ελλάδα. Εεε! Τι διαλουγούστι. Πλακώσαν τα
ελληνικά βαπόρια στη χώρα!».
Ο κόσμος βουβάθηκε. Άρχισαν να
χτυπάν οι καμπάνες σαν τη νύχτα της
Λαμπρής. Οι Τούρκοι χωροφύλακες
μούδιασαν, φοβηθήκανε» (διήγηση Σ.
Καραβάνη).
Η Πέτρα, δεν ήταν τυχερή στις πρώτες μέρες της λευτεριάς. Οι κατακτητές
αντέδρασαν, έβαλαν φωτιές, αγριολάντισαν τον κόσμο, σκότωσαν. Τους πήγαν μετά από λίγες μέρες αλυσοδεμένους στο κάστρο. Τι να το κάνεις όμως,
το πένθος υπήρξε πικρό.
Καλλονή. Κι εδώ η λευτεριά αργοπάτησε. Έκανε καιρό να ρθει. Η κωμόπολη, καθώς κι η Αγία Παρασκευή κι
ο Μανταμάδος από την άλλη πλευρά,
βρίσκονταν μέσα στη σφηκοφωλιά των
αντιπάλων. Έπρεπε πρώτα να ηχήσουν
οι κανονιές του Πετσοφά.
Ας μη λησμονιέται, λοιπόν, πως πέρα
από τις επιτυχίες και τις χαρές των Ελλή14
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 14
11/24/2011 2:57:41 PM
νων στη Μυτιλήνη και στα κεφαλοχώρια,
στην ύπαιθρο ακόμα σέρνεται η αρρώστια
της καταπίεσης. Ως πρωταρχικός στόχος
παραμένει η ολοσχερής απαλλαγή του τόπου από την μακραίωνη τυραννίδα.
Με την άφιξη των απαιτούμενων στρατευμάτων, δίνονται οι κατάλληλες διαταγές και αρχίζει η εξόρμηση προς την περιοχή του Κλαπάδου όπου πιστεύεται ότι ο
εχθρός έχει συμμαζέψει τις δυνάμεις του
και ότι κάπου εκεί θα λάβει χώρα η τελειωτική αναμέτρηση των δύο στρατών. Στο
εθνικό τούτο πανηγύρι, αξίζει να σημειωθεί, ότι συμμετέχει με άκρατο ενθουσιασμό και η «Λεσβιακή Φάλαγξ», ο λόχος
των Λεσβίων, ένα εθελοντικό σώμα που
υποστηρίζεται και ενισχύεται οικονομικά
από τους ομογενείς της Αμερικής.
Στις 6 Δεκ. ανήμερα του Αγ. Νικολάου, άρχισαν οι μάχες εκκαθαρίσεως
που εξελίχθηκαν από την Καλλονή ως
τη Στύψη και το Σκοτεινοβούνι. Κράτησαν δυο μέρες κι έληξαν νικηφόρες για
τον ελληνικό στρατό. Αν και σύντομες,
υπήρξαν φονικές. Κόστισαν αρκετό
αίμα ελληνικό. Άλικο, νεανικό. Ώσπου
να ξεψυχήσει το θεριό, απαίτησε βαρύ
τίμημα κι η Λέσβος το πρόσφερε, σαν
τελευταία θυσία για τα 450 σκοτεινά
χρόνια. Νεκροί 16 Ελληνες αξιωματικοί,
υπαξιωματικοί, κληρωτοί, μεταξύ αυτών
κι ένας καλόγερος και 80 τραυματίες.
Τούτο το χυμένο αίμα που κόχλαζε και
ζέσταινε την ελληνική συνείδηση, ώθησε
τον Μυριβήλη να εμπνευσθεί τα ελεγεία
του, ύμνους στους ήρωες του Δώδεκα
που έπεσαν στη Λέσβο, το νησί του.
Τον έκανε να μιλήσει για το …«συμπόσιο με τους αθάνατους νεκρούς, … για
τα στεφάνια της χαράς μας γύρω στους
αζάρωτους νεανικούς κροτάφους, …
για να σας φιλήσω έναν-έναν πάνω στα
μεγάλα μάτια σας τα ελληνικά, …για να
μεταλάβω τη φωτιά της ψυχής σας».
Στις 8 Δεκ. ο κόσμος του νησιού, στη
Μυτιλήνη, επεφύλαξε υποδοχή στους
πολεμιστές του Κλαπάδου, αυθόρμητη, ολόθερμη όσο και μεγαλειώδη. Ότι
ακριβώς ταίριαζε στο στρατό μας.
Το περίφημο λεσβιακό περιοδικό της
εποχής «Χαραυγή», ετίμησε το χαρμόσυνο γεγονός της λευτεριάς με πανηγυρικό
τεύχος. Εκεί δημοσιεύεται το εξαιρετικό
ποίημα του Γάλλου φιλέλληνα Φρεντερίκ
Μιστράλ «Ο Ελληνικός ύμνος». Αντιγράφω το τελευταίο οκτάστιχο:
«Της ιστορίας μάς φέγγουν τρεις χιλιάδες
χρόνια
Ορθοί! Και πρόβαλε από τώρα το παλάτι
στον τόπο εκεί που λύθηκαν τα κακά μάγια,
και ο Φοίνικας ξαναγεννιέται από τη στάχτη.
Στις αμμουδιές της Μέκκας διώξ’ το ήλιε, το
μισοφέγγαρο μακρυά από τον ουρανό μας…
ΑΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΟΥΜΕ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΘΕΙΑ ΕΙΝ’ Η ΔΑΦΝΗ!
ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΑΝΕΙΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ».
Σας ευχαριστώ
Κυριακή 18 Δεκεμβρίου στις 11π.μ.
Εκδήλωση «Πριν τα Χριστούγεννα»
στην αίθουσά μας Ζήνωνος 29-31, τηλ. 210 523 7789.
Διαβάζει η Έλενα Τσαλδάρη «Το παραμύθι της γιαγιάς».
Προβολή DVD «Τραγούδια που έγραψαν ιστορία».
Διασκέδαση με τραγούδι, ούζο και μεζέδες.
15
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 15
11/24/2011 2:57:41 PM
Η Γέννηση στην Αγιογραφία
Του Φώτη Κόντογλου
Η ορθόδοξη Εκκλησία μας κράτησε και διατήρησε την παράδοση της
αγιογραφικής τέχνης αμόλευτη, όπως
κράτησε και την παράδοση της υμνογραφίας, της μουσικής και της αρχιτεκτονικής. Και λέγοντας αμόλευτη, θέλω
να πω πως δεν την άφησε να ξεπέσει
από τον πνευματικό χαρακτήρα της,
ώστε να κάνει έργα σαρκικά και κοσμικά, όπως έγινε στη δυτική εκκλησία.
Η λεγομένη Αναγέννηση στην Ιταλία
στάθηκε στ’ αληθινά η αναγέννηση της
ειδωλολατρίας, δηλαδή της λατρείας
του σαρκικού ανθρώπου που δεν γνωρίζει τι είναι η πνευματική ωραιότητα.
Οι τεχνίτες που δουλέψανε κατά την
Αναγέννηση ήτανε οι πιο πολλοί άνθρωποι χωρίς θρησκευτικό αίσθημα,
χωρίς πίστη, και παίρνανε τα θρησκευτικά θέματα σαν πρόφαση μοναχά για
να επιδείξουνε τη μαστοριά τους στη
φυσικότητα και στη σαρκική τέχνη.
Κι’ οι ίδιοι οι Ιταλιάνοι το παραδέχονται αυτό για τους μεγάλους τεχνίτες
τους, αφού έχουνε για θαυματουργές
εικόνες μονάχα τις παλιές βυζαντινές
που βρεθήκανε στον τόπο τους, ενώ
θα γελάσουνε αν τους πει κανένας πως
κάνανε εικόνες θαυματουργές (δηλαδή εικόνες για να τις προσκυνά ο
Χριστιανός) ο Ραφαέλος, ο Τισιάνος,
ο Αντρέας ντε Σάρτο, ο Βερονέζης, ο
Τιντορέττος κι’ οι άλλοι μαστόροι της
Αναγέννησης.
Λοιπόν, για να μιλήσει κανένας σωστά, αγιογραφία, δηλαδή θρησκευτική
ζωγραφική με πνευματικότητα, δεν κάνανε στην Αναγέννηση, για τούτο και
τα έργα που φτιάξανε οι τότε τεχνίτες
είναι θεατρικά, επιδειχτικά, χωρίς μυστικισμό, αντιπνευματικά, μην έχοντα
καμιά σχέση με την απλή και ταπεινή
θρησκεία του Χριστού. Ενώ η ορθόδοξη αγιογραφία κράτησε την αρχαία
πνευματική καθαρότητα ως τα τελευταία χρόνια. Αλλά και σε μας άρχισε
να ξεπέφτει αυτή η τέχνη από το ύψος
της πνευματικής απλότητας και να θέλει να κάνει και στις δικές μας εκκλησίες έργα κούφια και θεατρικά, γιατί η
απιστία, η επίδειξη, κ’ η μανία να μοιάσουμε τους άλλους στο κακό, μας τύφλωσε ολότελα. Σε όσους δεν έχουνε
θρησκεία μέσα στην καρδιά τους αρέσουνε αυτά τα σαρκικά και αντιπνευματικά έργα, γιατί η σάρκα θαυμάζει τη
σάρκα και δεν θέλει να βλέπει πνευματικά πράγματα, κι’ ούτε μπορεί να
τα νοιώσει. Το ανάποδο γίνεται στους
ανθρώπους που νοιώσανε τη γλυκύ16
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 16
11/24/2011 2:57:41 PM
τητα της πίστης, αυτοί δεν βρίσκουνε
καμιά ουσία στα έργα που γινήκανε και
γίνουνται για να δείξουνε τη μάταιη
μαστοριά του ενός και του άλλου ζωγράφου, που τα εξηγεί μία ματαιόδοξη
δασκάλα που τη λένε «αισθητική».
Αγγέλων σε στάση δεήσεως, ενώ από τ’
αριστερά ένας άλλος άγγελος με φτερά ανοιχτά, μιλά με τους τσομπάνηδες
σαν να τους λέγει τη χαροποιά την είδηση. Στο κάτω μέρος από τα δεξιά
παριστάνεται ο γέρο Ιωσήφ καθισμένος σ’ ένα κοτρόνι και συλλογίζεται με
το κεφάλι ακουμπισμένο στο χέρι του,
κατά το Ευαγγέλιο που λέγει « εβουλήθη λάθρα απολύσαι αυτήν », καθ’ όσο
δεν ήθελε να εκθέσει την Παναγία που
γέννησε δίχως νάναι δικό του το παιδί. Μπροστά του στέκεται ένας γέρος
τσομπάνης ακουμπισμένος στο ραβδί
του, ντυμένος με προβιά, και του μιλά
σα να θέλει να τον παρηγορήσει. Στα
αριστερά είναι καθισμένη μία γριά που
βαστά στην αγκαλιά της το νεογέννητο
γυμνό, και δοκιμάζει με το χέρι της το
ζεστό νερό μέσα σε μια κολυμπήθρα,
ενώ μία μικρή χωριατοπούλα με το
Η Γέννηση του Χριστού ζωγραφίζεται στα βυζαντινά εικονίσματα με την
πνευματική αγιότητα που είναι ιστορημένη μέσα στο Ευαγγέλιο. Δηλαδή
παριστάνεται σαν μυστήριο, ενώ η κοσμική ζωγραφική που είπαμε την ζωγραφίζει σαν μία σκηνοθεσία και τίποτα παραπάνω. Κοιτάξετε καμιά τέτοια
ζωγραφιά, όπως είναι του Κορέτζιου
είτε του Μουρίλλου, και θα νοιώσετε τι
λέγω. Στις δικές μας τις εικόνες η Γέννηση παριστάνεται με απλό και βαθύ
τρόπο, χωρίς επιτηδευμένα στολίσματα και μάταιες αισθηματολογίες. Όλα
είναι απλά και ταπεινά πλην μέσα στα
απλά αυτά σχήματα υπάρχει εκείνο το
θρησκευτικό πνεύμα που είναι άπιαστο για τους άθρησκους, γιατί είναι
«ως πνοή αύρας λεπτής».
Ο τύπος της Γεννήσεως στους βυζαντινούς είναι τούτος: Στη μέση στέκεται ένα σπήλαιο σαν από κρουστάλινα
βράχια περισκεπασμένο. Μέσα στο
μαύρο άνοιγμά του είναι μια φάτνη και
μέσα βρίσκεται ένα μωρό φασκιωμένο, ο Χριστός, κι’ από πάνω του τον
αχνίζουνε με το χνώτο τους ένα βόδι
κ’ ένα γαϊδούρι είτε άλογο.
Η Παναγία είναι ξαπλωμένη πλάγι
στο τέκνο της απάνω σ’ ένα στρωσίδι,
όπως συνηθίζουνε στην Ανατολή. Στο
απάνω μέρος από τα δεξιά είναι χορός
Γέννηση, ρωσική αγιογραφία 1405μ.Χ.
17
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 17
11/24/2011 2:57:42 PM
τσεμπέρι χύνει νερό για να κολυμπήσουνε το μωρό. Γύρω τους κι’ απάνω
στις ραχούλες βοσκάνε πρόβατα, κάθουνται ξαπλωμένα και δυό τρία μαντρόσκυλα. Ένας τσομπάνης αρμέγει.
Πίσω από τη σπηλιά φαίνουνται μέσα
στα βουνά οι τρεις μάγοι καβαλλικεμένοι στ’ άλογα, ο ένας σε άσπρο, ο άλλος σε μαύρο κι’ ο άλλος σε κόκκινο.
Η Παναγία ζωγραφίζεται και γονατιστή, μα αυτό θαρρώ πως φραγκοφέρνει. Η σκηνή με τις γυναίκες που κολυμπάνε το βρέφος είναι παρμένη από τ’
Απόκρυφα Ευαγγέλια. Είναι παράξενο
πως οι βυζαντινοί ζωγράφοι που ήτανε
ορθοδοξώτατοι, βάζουνε στις εικόνες
τους σκηνές που δεν είναι γραμμένες
στο Ευαγγέλιο, παίρνοντας τες από βιβλία που δεν είναι Κανονικά. Στο Μυστρά, στο Καχριέ Τζαμί κι’ αλλού είναι
ζωγραφισμένα επεισόδια από τη ζωή
της Παναγίας παρμένα από το λεγόμενο Ευαγγέλιο του Ιακώβου που δεν είναι Κανονικό. Άλλα τέτοια καθέκαστα
είναι ζωγραφισμένα στα Εισόδια, στον
Ευαγγελισμό, στην ζωή Ιωακείμ και Άννης κ.λπ.
ζωγραφισμένα μάτια απάνω στο σπήλαιο, σαν να είναι ζωντανό.
Οι πιο ωραίες εικόνες της Γεννήσεως που αφήσανε οι παλιοί ευσεβείς
αγιογράφοι μας είναι κατά πρώτον οι
ψηφιδωτές του Δαφνιού και του Οσίου Λουκά, έργα εξαίσια για όποιον νοιώθει τη βυζαντινή τέχνη και δεν θέλει
σκηνοθεσίες και επιδείξεις κούφιες,
άλλη ωραία εικόνα της Γεννήσεως είναι
στην Περίβλεπτο του Μυστρά, ίσως η
ωραιότερη, καθώς και άλλη στην Παντάνασσα. Σπουδαία είναι και η Γέννηση στο Καχριέ Τζαμί της Πόλης (αρχαία Μονή της Χώρας), της Υπαπαντής
στα Μετέωρα, στα μοναστήρια του Διονυσίου και του Δοχειαρίου στ’ άγιον
Όρος, καθώς και του Αγίου Παύλου,
στο μοναστήρι της Μεταμορφώσεως
στα Μετέωρα, καθώς και στο μοναστήρι του Βαρλαάμ, έργο του Φράγκου
Κατελάνου. Υπάρχουν κι’ άλλες έμορφες Γεννήσεις σε αρχαία εξωκκλήσια,
όλες στον ίδιο τύπο που ιστορήσαμε.
Πλήθος Γεννήσεις στολίζουνε τα αρχαία χειρόγραφα, όπως είναι δυο που
βρίσκουνται στο μοναστήρι των Ιβήρων. Το αμαρτωλό χέρι μου αξιώθηκε
να ζωγραφίσει κάμποσες Γεννήσεις σε
σανίδι, και δυο σε τοιχογραφία, τη μια
στο οικογενειακό παρεκκλήσι του Γ.
Πεσμαζόγλου στην Κηφισιά, την άλλη,
σε πολύ μεγάλο σχήμα, στην εκκλησία
της Ζωοδόχου Πηγής στο Λιόπεσι.
Για τη Γέννηση βρίσκεται γραμμένο
στα Απόκρυφα πως σαν πιάσανε οι
πόνοι την Παναγία, πήγε ο Ιωσήφ να
βρει καμιά μαμή, και βρήκε μία γριά
που τη λέγανε Σαλώμη, κι’ αυτή έπλυνε
το παιδί. Σε κάποιες αρχαίες τοιχογραφίες είναι γραμμένο και τ’ όνομα της
Σαλώμης. Στα πιο ωραία εικονίσματα
η Παναγία παριστάνεται ξαπλωμένη κ’
έχει ακουμπισμένο το κεφάλι της στο
χέρι της, κ’ η έκφρασή της είναι γλυκιά και μελαγχολική, ένα πράγμα πολύ
κατανυχτικό. Σε λιγοστές εικόνες είδα
*Φ. Κόντογλου - 5 Μελετήματα για τον πεζογράφο και τον καλλιτέχνη, εκδ. Ι. Μ. Χατζηφώτη, εκδ.
των «Κριτικών Φύλλων», Αθήνα 1975, σελ. 51-54
18
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 18
11/24/2011 2:57:42 PM
Η μυθολογία του έρωτα στη σύγχρονη λογοτεχνία*
Γράφει ο Τάκης Χατζηαναγνώστου
Ας μη νομιστεί, εξαιτίας του τίτλου
της ομιλίας μου, ότι θα καταπιαστώ με
τους μύθους για τον έρωτα, όπως τους
αναφέρει σε ποικίλες εκφάνσεις η αρχαία μας φιλολογία η οποία, ωστόσο,
πρέπει να ομολογήσουμε ότι βρίθει
τέτοιων αναγραφών, που όμως προσπαθούν να προσεγγίσουν το θέμα
μάλλον περιφερειακά, γύρω-γύρω, παραβλέποντας την ουσία του.
Εν πάση περιπτώσει, στόχος μου δεν
είναι εκείνη η εποχή και τα όσα μας μαρτυρούν φιλολογώντας όποιοι καταπιάστηκαν μ’ αυτό το θέμα. Περισσότερο
θέλω να μιλήσω για τη σύγχρονη λογοτεχνία, έτσι όπως τη διαμορφώνουν οι
παρούσες αντιλήψεις, η τρέχουσα ζωή,
και οι συνθήκες της απελευθέρωσης,
της όποιας απελευθέρωσης των ανθρώπων του σήμερα από προκαταλήψεις
και φραγμούς. Άλλωστε, ποιος και γιατί
επέβαλε δεσμεύσεις και απαγορεύσεις
σ’ αυτόν τον τομέα; Προφανώς προέκυψαν από κάποιες κοινωνικές αναγκαιότητες, που διόλου απίθανο να είχαν στο
βάθος τους, πέραν των «ηθικών», και
οικονομικά, ή και άλλα ύποπτα κίνητρα.
Όμως τι μπορεί να στερήσει την ανθρώπινη φύση απ’ τα δικαιώματά της, που
είναι συμφυή με την υπόστασή της και
τον προορισμό της;
Αλλ’ ας δούμε τα πράγματα με μια
σειρά:
Πρώτα-πρώτα τι είναι ο έρωτας και για
ποιον έρωτα μιλούμε.
Χωρίς να έχω πρόθεση να εμπλακώ
σε θεωρίες, οι οποίες άλλωστε δίνουν η
κάθε μια το δικό της περιεχόμενο στο
τεράστιο αυτό θέμα, θα σημειώσω απλά
ότι, κατ’ εμέ, έρωτας είναι η ζωοποιός
εκείνη δύναμη, που, περιλουσμένη τη
θεάρεστη απόλαυση και την ηδονή,
οδηγεί το ανθρώπινο πλάσμα πέραν των
ορίων του, στη μυστηριακή κατάσταση
της αναπαραγωγής. Σχετικά έγραψαν
πλήθος ανάλογα συγγράμματα μεγάλοι
φιλόσοφοι και στοχαστές, ων ουκ έστιν
αριθμός. Και, άραγε, υπάρχει καμιά ανάγκη να ενδιατρίψουμε πρώτα σε θεωρητικά θέσφατα, για να ανακαλύψουμε και
να αισθανθούμε στο βάθος του «είναι»
μας αρχικά την πνοή της ανησυχίας, κι
έπειτα εκείνον τον δραματικά πονεμένο
ξεσηκωμό όλης μας της ύπαρξης, εκείνο το ακατανόμαστο αίσθημα, που μας
οδηγεί τυφλά προς τη μήτρα του άλλου
όντος, όπου θα νιώσουμε ολοκλήρωση
και δικαίωση σαν πλάσματα του Θεού;
Και τι άλλη απόδειξη χρειαζόμαστε για
να βεβαιωθούμε ότι ο έρωτας γεννήθηκε
μαζί με τον άνθρωπο απ’ την πρώτη εμφάνισή του πάνω στη γη;
Ας μην επεκταθούμε σε τέτοιες αναφορές, που θα μας βγάλουν έξω απ’ τα
όρια του διαθέσιμου χρόνου.
Το μόνο που θα πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι, για λόγους δυσεξήγητους, η ανθρώπινη ιστορία θέλησε να
κρατήσουμε εν κρυπτώ και παραβύστω
αυτό το υπέρ παν άλλο αίσθημα, αυτή
19
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 19
11/24/2011 2:57:42 PM
την υπέρ πάσαν άλλην θεία λειτουργία,
σαν να ήταν μια κακουργηματική πράξη, καταδικαστέα και αποβλητέα. Και
το πιο σπουδαίο ότι αυτή η θέση, αυτή
η άποψη υπερίσχυσε επί αιώνες σ’ όλα
τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας. Και
ισχύει ακόμα και σήμερα, με αυστηρότατες απαγορεύσεις σε πολλές περιοχές
της γεωγραφίας μας -απαγορεύσεις που
φτάνουν σε καταδίκες δια θανάτου. Κι
όμως το κορυφαίο αυτό αίσθημα εξακολουθεί να κυριαρχεί πάνω στην ανθρώπινη ζωή και θα εξακολουθήσει να είναι το
κορυφαίο ως τη συντέλεια των αιώνων.
Κι η λογοτεχνία;
Ας το πούμε ευθαρσώς και τιμίως: και
η λογοτεχνία όλων των λαών και όλων
των εποχών που προηγήθηκαν, ενώ είχε
σαν βάση της δράσης των ηρώων της
αυτό το μυστήριο αίσθημα και τις αναζητήσεις του, που έψαχνε την έξοδο πέραν του καθημερινού ανθρώπινου βίου,
εντούτοις δεν τολμούσε να ξεπεράσει
κάποια όρια, από φόβο μιας απειλητικής
κοινωνικής κατακραυγής. Σ’ όποια πολιτιστική ιστορία κι αν ψάξουμε, όποια
σύνορα κι αν διαβούμε θα βρούμε βιβλία
-μιλούμε για λογοτεχνία πάντοτε- που με
βάση τον έρωτα διεκτραγωδούν τη μοίρα των ηρώων τους, χωρίς όμως να μας
εξηγούν τους λόγους των αδιεξόδων της
μοίρας αυτής, φροντίζοντας μόνο να την
περιτυλίγουν σε χρυσόχαρτο, για να μη
θεωρηθεί ότι αμαρτάνουν.
Και, για να μην φύγουμε μακριά απ’
την πατρίδα μας, ας δούμε τους μύθους
για τις πράξεις των Θεών του Ολύμπου,
ας δούμε τον Πλάτωνα και το Συμπόσιό
του, ας θυμηθούμε το «Έρως ανίκατε
μάχαν» του Σοφοκλή, ας πηδήξουμε μερικούς αιώνες κι ας δούμε το μυθιστόρημα του Λόγγου «Δάφνις και Χλόη»,
και στη συνέχεια ας έλθουμε στα έργα
του Σαίξπηρ, και σε άλλα δικών μας
συγγραφέων όπως ο «Ερωτόκριτος», η
«Ερωφίλη» του Χορτάτζη, και λοιπά, και
λοιπά.
Αλλά όλα αυτά είναι παρελθόν. Τι γίνεται σήμερα; Ζήσαμε τον 20ο κι έχουμε
μπει ήδη στον 21ο αιώνα. Πού βρίσκεται
η λογοτεχνία των ημερών μας;
Αυθόρμητα έρχεται στο νου μου
η σκέψη ότι η σημερινή λογοτεχνία
τολμά! Δε διαχειρίζεται το θέμα του
έρωτα ακροθιγώς, σαν απαγορευμένο
ταμπού. Δε φοβάται την αλήθεια. Εγγίζει την πραγματικότητα. Και πολλές
φορές μπαίνει και στις λεπτομέρειές
της, τονίζοντας τα μυστικά τους, για
να δώσει μεγαλύτερη και βαθύτερη
έννοια στο θείο δώρο με το οποίο
προίκισε ο Θεός τη ζωή των πλασμάτων του. Μπορεί να υπάρχουν ακόμα εκείνοι που, διαποτισμένοι απ’ τις
στερητικές απαγορεύσεις των καιρών
τους, δεν μπορούν να τις ξεπεράσουν,
κι εξανίστανται ενάντια στα όσα αναπαριστάνουν μπρος στα μάτια τους
οι νεώτεροι συγγραφείς. Θα πρόσθετα, αν δε θεωρούσα προσβλητικό γι’
αυτούς, ότι τίποτα δεν αποκλείει να
απολαμβάνουν και αυτοί τη σύγχρονη
λογοτεχνία στις κατ’ ιδίαν αναγνώσεις
τους. Αλλά ας μην ξεχειλώσουμε τα
πράγματα. Ας περιοριστούμε να πούμε ότι: η λογοτεχνία είναι η τέχνη της
αλήθειας. Και, φυσικά, η αλήθεια είναι
εκείνη που δίνει βάρος και αξία στη
ζωή, και κατ’ επέκταση στη λογοτεχνία
που την εκφράζει.
Ομιλία στο Διεθνές Συνέδριο που έγινε στη
Μυτιλήνη, στα τέλη Οκτωβρίου 2011, με θέμα
«Έρως και Λογοτεχνία»
*
20
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 20
11/24/2011 2:57:42 PM
Το κούρεμα
Γράφει ο Αρτέμης Γιαννίτσαρος
Βρε πώς αλλάζουν οι καιροί! Τις προάλλες περίμενα τη σειρά μου στο κουρείο,
να κουρευτώ. Πριν από μένα κάθισε στην
καρέκλα του κουρέα ένας νεαρός γύρω
στα 16-17, με λίγα σχετικά μαλλιά και είπε
στον κουρέα να του «τα πάρει». Ο κουρέας άρχισε να κόβει προσεκτικά. Σε λίγο
ο νεαρός του λέει «κι άλλο». Ο κουρέας
έβαλε το ψαλίδι πιο βαθιά. Σε λίγο πάλι ο
νέος λέει «κι άλλο». Αυτό επαναλήφθηκε
μια-δυο φορές ακόμα, ώσπου το κεφάλι του φίλου μας φαινόταν σα να ήταν
κουρεμένο με τη μηχανή. Κι όταν εγώ
απορώντας ρώτησα γιατί δεν είπε από
την αρχή να τον κουρέψει έτσι απάντησε
ότι ήθελε να δει πως θα του «πήγαιναν
καλύτερα». Ο κουρέας συμπλήρωσε ότι
«τώρα αυτή είναι η μόδα».
Η σκηνή μου θύμισε άλλες εποχές, στα
χρόνια τα δικά μου, όταν ήμουν σ’ αυτήν
την ηλικία μαθητής στη Μυτιλήνη. Τότε,
όπως θα θυμούνται οι μεγαλύτεροι, άσχετα με το πια ήταν η μόδα, δεν επιτρεπόταν
στους μαθητές να τρέφουν πλούσια κόμη.
Έπρεπε να είναι κουρεμένοι με τη μηχανή ή
έστω με λίγο μεγαλύτερα μαλλιά. Βέβαια οι
μαθητές του Γυμνασίου φορούσαμε και το
πηλίκιο με την κουκουβάγια και τα διακριτικά ατομικά στοιχεία του μαθητολογίου.
Παρακάτω, μια και η λέξη «κούρεμα»
είναι στην καθημερινότητά μας αυτό τον
καιρό, για να αλλάξουμε λίγο διάθεση, θα
σας αφηγηθώ ένα περιστατικό σχετικό
με το πραγματικό κούρεμα των μαθητών
εκείνης της παλιάς εποχής. Ας αφήσουμε
το «κούρεμα» του χρέους με το οποίο
μας έχουν τρελάνει τον τελευταίο καιρό
οι εταίροι μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και
τα μέσα ενημέρωσης.
Είμαστε στα 1956. Ήμουν μαθητής
στην Η΄ τάξη του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων
Μυτιλήνης. Μήνας Φεβρουάριος και γράφαμε διαγωνισμούς του Α΄ εξαμήνου.
Κάποια μέρα, πριν μπει στην τάξη ο
καθηγητής του μαθήματος για να δώσει
τα θέματα, μπαίνει ο καλός γυμνασιάρχης
μας, ο Σταύρος Παρασκευαΐδης κι αφού
έριξε τη ματιά του σε όλους μας, λέει:
«Αύριο να είσαστε όλοι κουρεμένοι».
Δεν είπε άλλη λέξη κι έφυγε.
Την επόμενη μέρα γράφαμε «Έκθεση
Ιδεών». Καθηγητή στο μάθημα αυτό είχαμε τον Βασίλη Αρχοντίδη, ο οποίος μπήκε
στην αίθουσα για να γίνει η κλήρωση του
θέματος. Μαζί του ήταν κι ο γυμνασιάρχης, που επιθεώρησε τα κεφάλια μας. Τον
είδαμε να δυσφορεί, αφού μόνο δυο-τρεις
είχαν κουρευτεί. Και χωρίς να χάσει καιρό
πήρε την απόφασή του: «Φύγετε κι αύριο
να έρθετε όλοι κουρεμένοι».
Η εξέταση στην «Έκθεση Ιδεών» αναβλήθηκε για το τέλος της εξεταστικής
περιόδου, μετά το τελευταίο μάθημα
του κανονικού προγράμματος. Αλλά την
άλλη μέρα που γράφαμε ένα δύσκολο
μάθημα -δεν θυμάμαι πιο- πήγαμε όλοι
κουρεμένοι, όπως απαιτούσε η εποχή
και οι κανόνες του σχολείου.
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο γυμνασιάρχης για να επιβάλει την πειθαρχία, σοφά
σκεπτόμενος, διάλεξε για να μας διώξει
απ’ τις εξετάσεις το μάθημα της Έκθεσης,
που δεν απαιτούσε ιδιαίτερη προετοιμασία και διάβασμα και δεν θα υπήρχαν
επιπτώσεις στην απόδοσή μας κατά την
εξ αναβολής εξέταση. Ο Σταύρος Παρασκευαΐδης ήταν ένας καλός γυμνασιάρχης
και δάσκαλος αγαπητός σε όλους μας.
21
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 21
11/24/2011 2:57:42 PM
Ιστορικά μυθεύματα
Ο Λεσβιακός Αχιλλέας
Γράφει ο Π. Παρασκευαΐδης
Ο Τρωϊκός Πόλεμος είναι ένα πραγματικό γεγονός της μακρινής μας
αρχαιότητας. Η πανελλήνια εκστρατεία κατά της δεσπόζουσας στη Μ.
Ασία Πόλης - Κράτους είχε βέβαια
τους πολέμαρχους της. Τα ονόματά τους μα τα δίνει ο Όμηρος. Δεν
έχουμε λόγους να αμφισβητήσουμε
την ταυτότητα τους. Αφού έγινε αυτός ο πόλεμος, απαραίτητα είχε και
τους στρατηγούς του. Ο Αχιλλέας, ο
Οδυσσέας, ο Αγαμέμνων και οι άλλοι
ονομασμένοι στρατηλάτες των Αχαιών και των Τρώων ήταν υπαρκτά πρόσωπα.
μήθηκε ο ιδρυτής της Αθήνας.
Πριν απ’ αυτόν λατρεύτηκε ο Αχιλλέας. Το παράξενο είναι ότι τον λάτρεψαν και οι Λέσβιοι, που είχαν
δεινοπαθήσει απ’ τις πολεμικές του
επιχειρήσεις στο νησί, το οποίο ήταν
σύμμαχο με τους Τρώες.
Ανάλογο φαινόμενο λατρείας σημειώθηκε και για τον Μ. Αλέξανδρο
και λαοί σ’ αυτόν υποταγμένοι, με το
ξίφος και το αίμα βέβαια, τον θυμούνται και τον θαυμάζουν, αντί να τον
βδελύσσονται.
Έτσι, και οι Λέσβιοι του 1.100 π.Χ.
κανονικά και λογικά έπρεπε να απεχθάνονται τον Αχαιό Ήρωα, που έκανε πολλές επιδρομές στη Λέσβο, με
γνωστότερη στη Μήθυμνα. Και εδώ
εμφανίζεται το παράξενο γεγονός,
αλλά ψυχολογικά εξηγούμενο: Λεσβίδες των οποίων ο Αχιλλέας αφάνισε
ακόμα και τους γονείς τους και στενούς συγγενείς τον ερωτεύθηκαν και
λαχταρούσαν εμμανώς τη συντροφιά
του. Μια απ’ αυτές, κατά τους θρύλους, ήταν και η Μηθυμναία Πεισιδίκη, η οποία μάλιστα τον βοήθησε να
εκπολιορκήσει την πόλη της. Μια άλλη
ήταν η και «άλοχος» του, η συγκρεββάτισά του πανέμορφη Βρισηΐς, της
οποίας αφάνισε σύζυγο και αδέρφια
κι εκείνη σαν την πήρε απ’ αυτόν ο
Με τα ονόματά τους ήταν φυσικό
να συνδεθούν από τότε μέχρι σήμερα
και πολλούς αιώνες μετά θρύλοι και
μύθοι, που εντυπωσίαζαν τον αρχαίο
Ελληνισμό. Μήπως και στα μετέπειτα
χρόνια δεν μυθοποιήθηκαν αρκετοί
στρατιωτικοί ηγέτες; «Σιδηρούς Δούκας» ο Ουέλλιγκτον, «Μαύρος Καβαλάρης» ο Πλαστήρας, «Αλεπού της
Ερήμου» ο Ρόμελ και άλλοι.
Στην αρχαιότητα μερικοί απ’ τους
«ήρωες» -όπως τους ονομάσανε τους
πρωταγωνιστές των πολεμικών και
πολιτικών γεγονότων- έγιναν «ημίθεοι» και λατρεύτηκαν σαν θεοί. Για τον
Θησέα πχ. έκαναν και ολόκληρο ναό,
το «Θησείο». Έτσι πιστεύτηκε ότι τι22
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 22
11/24/2011 2:57:42 PM
Αγαμέμνων θρηνολογούσε για τη στέρησή του. «Γυναικεία πράματα», που
λέμε οι Λέσβιοι και δεν είναι να τα
αναλύσουμε τώρα.
Τη λατρεία αυτή προς τον Αχιλλέα
έμαθαν βέβαια και οι εμπορικοί ανταγωνιστές των Μυτιληνιών Μιλήσιοι και
δεν άργησαν να κατασκευάσουν τον
δικό τους μύθο: Τάφος του Αχιλλέα
στο Αχίλλειο των Μυτιληνιών, Πφ!
Μέγα ψέμα. Ο αληθινός τάφος του είναι αλλού. Στην δική μας αποικία (των
Μιλησίων), στο νησί Λευκή του Ευξείνου Πόντου, στις εκβολές του Δούναβη. (Σήμερα ανήκει στη Ρουμανία και
βρέθηκαν εκεί χιλιάδες νομίσματα,
αναθήματα, επιγραφές).
Εκτός από τις γυναίκες όμως και όλοι
οι μετέπειτα Λέσβιοι θεώρησαν ιερό
πρόσωπο τον ολετήρα τους Αχιλλέα.
Ζούσαν ειρηνικά και ευτυχισμένοι,
όπως κι ο ίδιος ο Αχιλλέας ομολογεί
στον Πρίαμο: Απ’ τη Λέσβο ως τη Φρυγία όλβια ήταν η ζωή, πριν οι «Ουρανίωνες» στείλουν «τόδε το πήμα», τούτη τη συμφορά του πολέμου. Οι θεοί
φταίγαν για όλα, ισχυρίζεται και δικαιολογεί την αιματοχυσία ο Αχιλλέας.
Οι ταξιδιώτες και εμπορευόμενοι της
Μιλήτου και πολλοί άλλοι στάθμευαν
εκεί και δεν παρέλειπαν να προσκυνήσουν ένα βωμό και άγαλμα του Αχιλλέα,
που έστησαν οι επίσης πανέξυπνοι Μιλήσιοι, για να υλοποιήσουν τη φημολογία για τον «αληθινό» τάφο του Ήρωα.
Οι Λέσβιοι πάντως κι όλοι οι εμπλακέντες στην αιματηρή εκείνη περιπέτεια
ξέχασαν ή διέγραψαν τα δυσάρεστα και
έθαψαν με τιμές τον εντυπωσιακό ήρωα
κοντά στο Σίγειο της Μ. Ασίας, στο σημερινό Κουμ Καλέ. Οι Μυτιληνιοί δημιούργησαν εκεί, που ήταν και επικράτειά
τους, ολόκληρη πόλη, το Αχίλλειο. Το
πράγμα εξηγείται… μαρξιστικά πια. Να
τι συνέβη:
Ένα «μάρτυρας» μάλιστα των θαυμαστών που έκανε στη Λευκή ο θαμμένος Ήρωας, έλεγε πως πληγή του
που δεν μπορούσαν να παραπεύσουν
οι ασκληπιάδες της εποχής, έκλεισε
με θαυματουργό τρόπο απ’ τον Αχιλλέα. Πρόσθετε ότι εκεί, στη Λευκή,
τον είδε ολοζώντανο με τα ίδια του τα
μάτια, όπως είδε και την Ωραία Ελένη
κι άλλους κι άλλους πρωταγωνιστές
του Τρωικού Πολέμου. Ήταν κοτζάμ
στρατηγός των Κροτωνιατών, Λευκώνυμος με τ’ όνομα.
Στον τάφο του Αχιλλέα άρχισαν να
συρρέουν θαυμαστές, προσκυνητές και
λάτρεις της μνήμης του Ήρωα. Αμέσως
στήθηκαν εκεί βωμοί για προσφορές
και θυσίες και φυσικώ τω λόγω, πάγκοι
με «αναμνηστικά», σουβλατζίδικα και
«φαστ φουντ» της εποχής, πανηγυριώτικα πράματα ένα σωρό. Το πήραν είδηση
οι πανέξυπνοι Μυτιληνιοί επιχειρηματίες, «Μυτιληναίων αιγιαλός» ήταν όλη η
απέναντι στην Μυτιλήνη Μ. Ασιατική παραλία και έσπευσαν να το οργανώσουν
καλύτερα. Έτσι προέκυψε το Αχίλλειο.
Τι να λέμε τώρα. Θα πάει σε μάκρος
η ιστορία αυτή, γιατί έχει κι άλλα, που
δείχνουν ότι η μυθοπλασία και φαντασιοπληξία των αρχαίων Ελλήνων δεν έχει
να ζηλέψει τίποτα απ’ των νεοτέρων.
23
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 23
11/24/2011 2:57:42 PM
Η Ελλάδα στο πραιτώριο
Γράφει ο Γιώργος Κόμης
και της Θάλασσας, σας έχει προσφέρει
μεγαλόψυχα: γλώσσα πολιτισμό γράμματα και τέχνες. Πάνω απ΄ τις μισές
λέξεις που προφέρετε είναι Ελληνικές.
Χάρη σ’ αυτές μπορείτε με άνεση να
μας κατηγορείτε τώρα. Ο Σοφοκλής, ο
Αισχύλος, ο Ευριπίδης ο Αριστοφάνης
σας δίδαξαν το Θέατρο, ο Όμηρος την
ποίηση και το μέτρο, ο Ικτίνος και ο
Καλλικράτης την Αρμονία και το Κάλλος. Η λέξη Ευρώπη, που πιπιλίζετε σαν
καραμέλα και που απειλείτε ότι θα μας
πετάξετε από αυτήν, Ελληνική είναι, αρθρωμένη από εμάς πριν εσείς καταφέρετε να αρθρώσετε μια λέξη. Ο Μαραθώνας, η Σαλαμίνα, οι Θερμοπύλες και
η εποποιία του 1940 σας δίδαξαν την
ανδρεία και τον ηρωισμό. Όταν όλοι
εσείς είχατε μουδιάσει από τη φασιστοναζιστική λαίλαπα, η νικηφόρα αντίστασή μας ήταν η μόνη αχτίδα φωτός
και ελπίδας. Σας έδειξε ότι σε κρίσιμες
στιγμές όταν η πατρίδα κινδυνεύει, η
καταξίωση της Ζωής είναι ο Θάνατος.
Έλληνες ταγοί του Λαού, συνέλθετε,
σηκωθείτε λίγο ψηλότερα, που λέει κι’ ο
Ποιητής, ομονοήστε ενωθείτε αντισταθείτε. Οι πραιτωριανοί ανεβάζουν κιόλας την Πατρίδα στον Γολγοθά, εμποδίστε τους, με νύχια και με δόντια γυρίστε
τους πίσω, κι’ αν εν τέλει δεν τα καταφέρετε, τουλάχιστον θα έχετε κάνει το
καθήκον σας. Σκεφθείτε, μετά τη Σταύρωση ακολουθεί η Ανάσταση. Πόσες
φορές μέχρι τώρα δεν έχει σταυρωθεί
και αναστηθεί η Ελλάδα;
«Ανήκω σε μια χώρα μικρή, ένα πέτρινο ακρωτήρι στη μεσόγειο».
Είπε ο Γιώργος Σεφέρης στην ομιλία
του για το Νόμπελ που του απονεμήθηκε το 1963.
Τούτο το πέτρινο ακρωτήρι, τούτη η
έρημη χώρα δοκιμάζεται πάλι. Προπηλακίζεται, λογχίζεται, λοιδορείται από
λαούς που την τραυμάτισαν ή την ύμνησαν στη διάρκεια του μεγάλου πολέμου,
όλοι όμως την θαύμασαν. Τώρα στέκονται μαζί απέναντί της αμείλικτοι, ανελέητοι κατ’ επίφασιν διασώστες, στην
πραγματικότητα σκληροί δανειστές.
Σκοπός τους δεν είναι να στηρίξουν
αλλά να εισπράξουν τα λίαν γενναία δοσίματα των τόκων που αντί να μειώσουν
αυξάνουν τα προβλήματα και το χρέος.
Καταστρέφοντας έτσι τον κοινωνικό
και οικονομικό ιστό της χώρας και αποβλέποντας μόνον στο ξεπούλημά της.
Αδίστακτοι κερδοσκοπικοί οίκοι αξιολόγησης τζογάρουν και βάζουν κλήρο
επί των ιματίων της. Το ακάνθινο στεφάνι, ήδη επί της κεφαλής της, φτιαγμένο
από εξοντωτικές δανειακές συμβάσεις.
Δεν μένει παρά η Σταύρωση. Κι’ εμείς
τι κάνουμε; Μοιραίοι και άβουλοι αντάμα, προσμένοντας ίσως κάποιο θάμα,
ερίζουμε για την εξουσία, δηλαδή για το
ποιος θα παραστεί στη Σταύρωσή της.
Έ! σεις εκπρόσωποι, έρημοι κι, απρόσωποι ΕΓΕΡΘΕΙΤΕ συνετισθείτε ΕΝΩΘΕΙΤΕ και βροντοφωνάξτε.
Τούτο το πέτρινο ακρωτήρι, τούτη η
χώρα η λουσμένη στο φώς του Ήλιου
24
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 24
11/24/2011 2:57:42 PM
Κάθε πέρυσι και καλύτερα
Γράφει ο Τάκης Χαραλ. Ιορδάνης
τε αυτό καρπό. Όμως μόνο το ράβδισμα
και μάζεμα των ελιών, σε συνάρτηση με
την τιμή του λαδιού σήμερα, όχι μόνο
δεν σου αφήνει κάποιο κέρδος αλλά και
σε βάζει μέσα. Άρα είναι ατυχώς πιά το
λάδι, προϊόν ευτελές, μηδενικής πιά αξίας
για τον παραγωγό. «Το δε συμφέρει» που
ακούς για την κάθε παραγωγή στον τόπο
μας, ατυχώς χτύπησε τα τελευταία δύο
τρία χρόνια και την ελαιοπαραγωγή. Και
πώς να συμφέρει, όταν το ένα μπουκάλι
λαδιού είναι πιο φτηνό από το αντίστοιχο
εμφιαλωμένο νερό. Έτσι το κάθε πέρυσι
καλύτερα είναι πλήρως αντιστοιχιζόμενο
στην περίπτωσή μας, σε συνδυασμό και
με την τραγική οικονομική συγκυρία που
περνά σήμερα η χώρα μας. Είναι γνωστό
ότι η ελαιοπαραγωγή και η κτηνοτροφία
αποτελούσαν για τον ένα περίπου αιώνα
ελεύθερου εθνικού βίου τα μόνα εισοδήματα που δημιουργούσαν κεφάλαιο και
έφερναν πλούτο στο νησί μας. Το λάδι
και το γάλα αποτελούσαν τους δύο ακρογωνιαίους λίθους στους οποίους στηριζόταν η Λεσβιακή Οικονομία. Με το λάδι
γινόντουσαν προίκες και παντρεύονταν
κόρες. Με το λάδι χτιζόντουσαν σπίτια.
Με το λάδι τεχνεύονταν γιοί. Με το λάδι
σπούδαζαν παιδιά. Γενικά με τις ελιές και
το λάδι ασχολιόταν το μεγαλύτερο μέρος
του νησιού κυρίως στα λαδοχώρια. Με
το λάδι ακόμη δούλευαν οι κάθε λογής
βιοτεχνίες στο νησί μας (σαπωνοποιίες,
πυρηνουργίες, συσκευαστήρια, κ.λπ). Σήμερα κατά την περιγραφή την πιο πάνω,
το λάδι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και δυστυχώς χειρότερα της Τρόϊκας
έχει καταντήσει ανάλογο προς το βελανίδι
που τη δεκαετία του ’60, έπαψε να αποτελεί εισόδημα για τη Λέσβο. Έτσι μοιραία
Ο πραγματισμός είναι το μέτρο, που
δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο
να αντιληφθεί την ορθή διάσταση των
πραγμάτων. Μέσω αυτού συνειδητοποιεί την αλήθεια.
«Χίλια κιλά λάδι άφησα πάνω στις ελιές
την περυσινή χρονιά. Άφησα στα δέντρα
τον καρπό να τον πάρουν οι ποταμοί, να
τον φάνε τα πουλιά και εγώ να μη ταλαιπωρούμαι τζάμπα » μου έλεγε σε σχετική συζήτησή μας εξάδελφος μου, πριν
λίγες μέρες στο χωριό. Και δεν είναι ο
μόνος που έκανε αυτό το πράμα.
Το άκουσμα αυτής της φράσης ήχησε
άσχημα στα τύμπανά μου και αισθάνθηκα να δένεται ένας κόμπος στο στομάχι
μου. Χίλια κιλά λάδι χαμένα, αναλογίστηκα. Χίλια κιλά λάδι, τόσα δηλαδή, που
εμένα στο μακρινό πιά 1964 μου έδωσαν
τη δυνατότητα να μπω στο Πολυτεχνείο.
Γιατί ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου, μικροκτηματίας στα ακριτικά Λάψαρνα, το
1962 δεν είχε καθόλου σοδιά ελιών άρα
δεν είχε αντίστοιχο εισόδημα έτσι δεν
μπόρεσα να κάνω φροντιστήριο Μαθηματικών στο συγχωρεμένο τον Κυριατζή
που ήθελα. Ευτυχώς όμως το 1963 έβγαλε
χίλια περίπου κιλά λάδι και έτσι μ’ αυτά
μπόρεσε να με στείλει στην Αθήνα, όπου
κάνοντας τα φροντιστήρια που χρειαζόμουνα μπόρεσα τελικά να ανοίξω μια καλή
πόρτα στο διάβα της ζωής μου. Ο πραγματισμός λοιπόν στην περίπτωσή μας λέει
απλά ότι σήμερα αυτά τα χίλια κιλά λάδι
έχουν ουσιαστικά στον παραγωγό, μηδενική αξία. Τούτο είναι προφανές. Γιατί αν
έμενε κάποιο κέρδος, όλο και θα έκανε
ο κάθε ένας παραγωγός την προσπάθεια
που θα χρειαζόταν και θα έβρισκε τον
τρόπο να μαζέψει τον ευλογημένο άλλο25
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 25
11/24/2011 2:57:42 PM
ατόμων. Δηλαδή φθάνουμε στο νούμερο
το μετά το «μεγάλο θανατικό» του 1836.
Κατά τα ιστορικά δεδομένα, ο πληθυσμός του νησιού κατά την επίσημη απογραφή του 1840 είχε περιοριστεί στις
74.000 ψυχές μόνο, απογραφή που έγινε
λίγα μόνο χρόνια ύστερα από το κτύπημα του νησιού από την πανώλη το 1836,
μία δηλ. καταστροφή που οι κάτοικοί της
έδωσαν το όνομα το «μεγάλο θανατικό»,
αφού εξ αιτίας της πέθαναν 25.000 περίπου άτομα. Και αν μεν τότε υπήρξε αιτία
για την απίσχναση του πληθυσμού του
νησιού μας η πανώλη, ο μαύρος θάνατος
όπως την είχαν αποκαλέσει, σήμερα τι θα
βρούμε ως αιτία που ο πληθυσμός του
νησιού μας είναι πιά 85.000 άτομα (εξ ων
~75.000 γηγενείς), από 135.000 το 1931;
Άραγε στην κατάντια τη σημερινή του
νησιού μας με το τραγικό αυτό επίπεδο
του πληθυσμού του υπάρχει κάποιος ταγός της εξουσίας του τόπου μας, όλων
των επιπέδων της των τελευταίων 30 - 40
χρόνων που θα πρέπει να απολογηθεί;
Που θα πει στη μαντιλοφορούσα γριά
μάνα ένα συγγνώμην που έγινε κι’ αυτός
αιτία να φύγει το παλικάρι της, η ομορφοκοπελιά της στα μακρινά τα ξένα. Στο
γέρο πατέρα που τα δάκρυά του πιά στέρεψαν αφού ξέρει καλά ότι δεν θα ξαναγυρίσει πιά πίσω το βλαστάρι του απ’ την
Αυστραλία, τον Καναδά, την Αφρική κ.λπ.
Να ζητήσει ένα συγγνώμην απ’ το νιό και
απ’ τη νια που τους απορφάνεψε από το
νησί τους στέλνοντάς τους σε τόπους
αλαργινούς και ξένους. Άραγε θα βρεθεί
κάποιος που θα το κάνει γιατί έχουν κλείσει σχολειά στα χωριά μας από έλλειψη
παιδιών; Άραγε θα βρεθεί κάποιος που
θα πει έλεος, αφού η καμπάνα στα χωριά
μας χτυπά μόνο πένθιμα για να θαφτεί
κάποιος γέρος και σχεδόν ποτέ χαρούμενα για το γάμο ενός νιού ζευγαριού ή
τη βάφτιση ενός μωρού;
Άραγε, θα βρεθεί κανείς;
το νησί μας χωρίς τον Τουρισμό (όπως
γίνεται σε άλλα νησιά του Αιγαίου) που θα
μπορούσε να υποκαταστήσει τις απώλειες
εκ της πρωτογενούς παραγωγής, δεν έχει
πιά προσόδους, από παραγωγικές δραστηριότητες (εκτός της γαλακτοκομίας
που ευτυχώς κρατά ακόμη, παρ’ όλο ότι
κατ’ αριθμό οι κτηνοτρόφοι μειώνονται με
την πάροδο του χρόνου).
Κοντολογίς ο παραγωγικός ιστός του
νησιού μας κατακερματίζεται αν δεν έχει
ήδη κατακερματισθεί. Σε συνδυασμό
δε αυτό με την έλλειψη φροντίδας της
Πολιτείας προς το νησί μας για 99 τώρα
χρόνια αφ’ ότου απελευθερώθηκε και
την παντελή έλλειψη υποδομών και αναπτυξιακών έργων οδεύει με μαθηματικό
τρόπο στην πληθυσμιακή κατάρρευση
και ειδικότερα των χωριών μας στον
ορίζοντα της επομένης γενεάς αν δεν γίνει εντωμεταξύ κάτι το κοσμογονικό. Η
κατάρρευση του πληθυσμού που γράφω
ατυχώς δεν είναι αυθαίρετη εκτίμηση,
στηρίζεται στο γεγονός ότι ο πληθυσμός του νησιού μας είναι γερασμένος
και με τις ηλικίες των 50 και άνω να καταλαμβάνουν μια δυσανάλογη αναλογία
στην πληθυσμιακή του πυραμίδα.
Έτσι ο πληθυσμός του νησιού μας δεν
είναι καθόλου παράξενο που συρρικνώνεται συνεχώς και έχει φθάσει ατυχώς
σήμερα στα 85.000 περίπου άτομα παρουσιάζοντας σε σχέση προς την απογραφή του 2001, μια αλματώδη μείωση
της τάξεως του 7%!!! Ας ληφθεί υπ’ όψη
ότι η αντίστοιχη μείωση του πληθυσμού
σε πανελλήνια κλίμακα ήταν ~1,4 %. Δηλαδή, η μείωση του πληθυσμού του νησιού
μας ήταν πενταπλάσια(!!!) αυτής της σε
εθνική κλίμακα. Ακόμη εκ του πληθυσμού
αυτού ένα σημαντικό μέρος, που ίσως να
είναι της τάξεως των 10.000 ατόμων είναι
αλλοδαποί (το 1991 ήταν ~500, το 2001
~5.000). Τότε μοιραία φθάνουμε σε ένα
γηγενή πληθυσμό της τάξεως των 75.000
26
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 26
11/24/2011 2:57:42 PM
Δρ. Μιχαήλ Γκάμπριελ
Το φτωχό παιδί από τη Λέσβο που έγινε σπουδαίος γιατρός της ομογένειας
Επιμέλεια Θ. Πλατσής
Ο Δρ Μιχάλης Γαβριήλ ζει και εργάζεται στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.
Η γνωριμία μας έγινε μέσω του περιοδικού του συλλόγου μας «Αιολίδα», για την
οποία έχει εκφραστεί με τα καλύτερα λόγια.
Έχει γίνει μέλος της «Λεσβιακής Παροικίας» και είμαστε περήφανοι γι’ αυτό.
Ο κύριος Γαβριήλ γεννήθηκε πριν 82
χρόνια στο μικρό ορεινό χωριό του νησιού μας την Άγρα. Ήταν ένα από τα
επτά παιδιά της οικογένειας. Ο μικρός
Μιχάλης ήταν ο πέμπτος στην ηλικία από
τ’ αδέλφια του. Θυμάται, ότι ο πατέρας
του είχε σπουδάσει στη Σμύρνη. Μαζί
τους έμενε και μια αδελφή της μητέρας
του, ανύπανδρη, σπουδασμένη στην
Κωνσταντινούπολη, η οποία βοηθούσε
τ’ ανίψια της στα Γαλλικά.
Τέσσερα αδέρφια της μητέρας του είχαν μεταναστεύσει το 1912 στην Αμερική και έμεναν στο Μπρούκλιν.
Το 1934 σε ηλικία πέντε χρονών, οι
γονείς του χώρισαν. Μαζί με τη μητέρα
του και τα αδέλφια του πήγαν στο Βόλο
σε μια αδελφή της μητέρας του. Εκεί τελείωσε το Β` Γυμνάσιο Αρρένων.
Την περίοδο της γερμανικής κατοχής,
μικρό παιδί, πέρασε πολύ δύσκολα χρόνια. Έκανε οποιαδήποτε δουλειά για να
ζήσουν αυτός και η οικογένειά του.
Το 1947 πέτυχε ανάμεσα σε 3000 υποψήφιους και μπήκε στην Ιατρική Σχολή
Αθηνών. Το 1954 τέλειωσε την ιατρική
και κατατάχτηκε στο στρατό, όπου υπηρέτησε την υποχρεωτική τριετή για τους
γιατρούς θητεία του ως ανθυπίατρος.
Το 1957 πήγε στην Αμερική για μετεκπαίδευση. Στην αρχή έκανε ένα χρόνο
Internship, στο St. Mary Hospital στο Χομπόκεν της Ν. Ιερσέης και το επόμενο
έτος πήρε ένα χρόνο Νευρολογία στο
Kings County Hospital του Μπρούκλιν.
Εν συνεχεία έκανε τρία χρόνια Παιδιατρικής στο ίδιο Νοσοκομείο.
Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα
με μεγάλα όνειρα για να μεταδώσει τις
γνώσεις που απέκτησε, όπως λέει ο ίδιος.
Στην αρχή εργάστηκε στο νοσοκομείο του Π.Ι.Κ.Π.Α.. στη Βούλα. «Για
να πάρω μια θέση επιμελητού, μου ζητούσαν συστατικά γράμματα, ενώ εγώ
ήμουν Board Certified στην Αμερική»,
αναφέρει σε μια συνέντευξή του. Γεμάτος απογοήτευση μετά από δυο χρόνια,
επέστρεψε στην Αμερική.
27
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 27
11/24/2011 2:57:42 PM
μου ζωή. Στα ιατρεία μας είχαμε πάντα 24ωρο εξυπηρέτηση, προσωπική
και τηλεφωνική επαφή. Και ο κόσμος
εκτίμησε αυτή μας την προσφορά».
Ποια είναι η συμβουλή του κ. Γαβριήλ
προς τους σημερινούς νέους, για να
επιτύχουν επαγγελματικά και να καταξιωθούν κοινωνικά; «Πρέπει να κάνουν
ευσυνείδητα τη δουλειά τους, να ενημερώνονται για τις εξελίξεις που τους
ενδιαφέρουν. Και οπωσδήποτε να είναι
πάντα κοντά στον συνάνθρωπό τους.
Βλέπω με ιδιαίτερη ευχαρίστηση,
ότι οι ομογενείς πάνε καλά. Τα παιδιά
μας σπουδάζουν και γίνονται σωστοί
επαγγελματίες και σωστοί άνθρωποι. Η
συμβουλή μου είναι ότι οι νέοι πρέπει
να έχουν εργατικότητα, τιμιότητα και
να προσπαθούν συνεχώς χωρίς να τα
βάζουν κάτω, στις δύσκολες στιγμές,
να κρατούν την ελληνική γλώσσα, τις
παραδόσεις και να τα μεταδίδουν στις
επόμενες γενιές».
Τιμητικές διακρίσεις: Ο κ. Γαβριήλ
είναι μέλος του Τάγματος των Αρχόντων
του Αγίου Ανδρέα του Οικουμενικού
Πατριαρχείου και είχε συμπεριληφθεί
στον πίνακα των 100 καλύτερων γιατρών
της Μητροπολιτικής Νέας Υόρκης. Τον
Ιούλιο του 2009 τιμήθηκε από το Σώμα
των Προσκόπων Μείζονος Νέας Υόρκης, ενώ τον Απρίλιο του 2010 τμήθηκε
από τον Γερουσιαστή Μάρτιν Γκόλντεν.
Σήμερα, όπως λέει ο ίδιος, αν και ήταν
μόλις πέντε χρονών όταν έφυγε από τη
Λέσβο δεν ξέχασε ποτέ το χωριό που
γεννήθηκε. Όταν έρχεται στην Ελλάδα,
σχεδόν κάθε χρόνο, δεν παραλείπει να
επισκεφτεί τη Λέσβο και το χωριό του
την Άγρα, να επισκεφτεί το ερειπωμένο πατρικό του σπίτι και ν’ ανάψει ένα
κερί στην εκκλησία του χωριού του,
στην πλατεία.
Ακολούθως, τελείωσε ένα χρόνο
Fellowship στην Παιδιατρική στο Good
Samaritan Hospital στο Σινσινάτι του
Οχάιο. Μετέπειτα πήγε στο Μπέιριτζ του
Μπρούκλιν και εργάστηκε στο Downstate
Medical College, ως βοηθός κλινικός καθηγητής της Παιδιατρικής.
Τότε γνώρισε ο κ. Γαβριήλ τη μέλλουσα σύζυγό του, την Δρ. Σταυρούλα
Αγγελάκου την οποία και παντρεύτηκε
το 1966. Απόκτησαν τρία παιδιά, τον
Δημήτρη, την Άννα, και τον Μιχάλη.
Το πρώτο του γραφείο άνοιξε το
1962 στο Μπέιριτζ και εκτός από το
γραφείο δούλευε και στο Downstate
Medical College.
Σιγά-σιγά το όνομά του έγινε γνωστό,
η δουλειά του αύξανε συνεχώς και μαζί
με τους δυο γιους του που έγιναν γιατροί δημιούργησε το πολύ γνωστό ιατρικό γκρουπ, με την ονομασία “Gabriel
Pediatrics”. Σήμερα αυτό το γκρουπ είναι συμβεβλημένο με τα περισσότερα
τοπικά νοσοκομεία του Μπρούκλιν και
του Στάτεν Άιλαντ.
Τι είναι η ιατρική για τον κ. Γαβριήλ; Ο
ομογενής γιατρός δεν διστάζει να απαντήσει: «Η Ιατρική περνά σήμερα μια
κρίση. Θεωρώ ότι είναι ένα λειτούργημα. Σήμερα η Ιατρική βλέπω ότι έχει αλλάξει, γιατί υπάρχουν γιατροί που δεν
σε βλέπουν σαν άνθρωπο. Όσον αφορά την Παιδιατρική την οποία υπηρέτησα όλα αυτά τα χρόνια, θέλω να πω ότι
είναι μια δύσκολη επιστήμη, γιατί έχεις
να κάνεις με μικρά παιδιά.
Το μικρό παιδί δεν μπορεί να σου εξηγήσει. Η επαφή με τον ασθενή παίζει σημαντικό ρόλο. Οι μητέρες ανησυχούν και
για τα παραμικρά πράγματα και αισθάνονται ασφάλεια όταν τους δίνεις προσοχή.
Προσωπικά, έτσι άσκησα το λειτούργημα της Ιατρικής επιστήμης στη δική
28
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 28
11/24/2011 2:57:42 PM
Άλφρεντ Χίτσκοκ
Ταινίες του Χίτσκοκ που αγάπησα
Γράφει ο Μ. Βασίλας
πλήρες έργο του Χίτσκοκ. Προσεγγίζει τα λεπτά όρια ανάμεσα σ’αυτό που
φαίνεται και σ’αυτό που συμβαίνει. Μας
παρασύρει σε μια υπέροχη ιστορία νοσηρού αλλά τρελού έρωτα, γεμάτη από
φαντάσματα, ψεύτικους νεκρούς, αναφορές σε φαινόμενα νεκροφιλίας, πλεκτάνες, γυναίκες ομοιώματα, ερωτευμένους άντρες οι οποίοι αν και ασκούν
το επάγγελμα του ντετέκτιβ αδυνατούν
να ερμηνεύσουν την πραγματικότητας.
Σε όλο το έργο πλανάται η αίσθηση της
αιώρησης τόσο στη ζωή όσο και στα συναισθήματα του ήρωα. Ο θεατής βιώνει
έντονα συναισθήματα χωρίς να μπορεί
να ξεχωρίσει πότε είναι θεατής των
γεγονότων και πότε μέρος των παραισθήσεων του πρωταγωνιστή, παραπλανιέται από τον δημιουργό, ενώ κατά την
προσφιλή τακτική του Χίτσκοκ θα του
αποκαλύπτονται πληροφορίες πριν τον
πρωταγωνιστή.
Είναι μια ταινία με βαθιές διεισδύσεις
του Χίτσκοκ σε αντιθετικές καταστάσεις
όπως αυθεντικότητα-παράσταση, πραγματικότητα-ψευδαίσθηση, ζωή-θάνατος,
έρωτας-θάνατος, καλό-κακό, κλπ.
Η ταινία έχει πολλά εξωτερικά στο Σαν
Φραντσίσκο, μια προτίμηση στο πράσινο
χρώμα για πολλές σκηνές, μια εμβληματική σκηνή μνήμης στο δάσος με τις σεγκόγιες, εξαιρετικές σκηνές στην διαδικασία
μεταμόρφωσης της Τζούντι, εκπληκτικές
σκηνές και μαθήματα τεχνικής της κίνησης της κάμερας στο καμπαναριό.
Οι ηθοποιοί είναι έξοχοι ενώ η έναρξη
της παρουσίασης των τίτλων της ταινίας
είναι ιδιοφυής και τέλεια εισαγωγή στις
Στο δεύτερο αυτό μέρος θα γίνει
μια πολύ σύντομη αναφορά στους συντελεστές, και στο νόημα τεσσάρων
ταινιών του Χίτσκοκ που αγάπησα και
ξεχώρισα και που θεωρούνται από τις
καλύτερες του.
1. Δεσμώτης του ιλίγγου (Vertigo
1958-Έγχρωμο)
Σκηνοθεσία και συμπαραγωγή: Α.
Ηitchcock, Σενάριο: S. Taylor - A.
Coppel, Μουσική: B. Herrmann, Φωτογραφία: R. Burks. Πρωταγωνιστές:
ο James Stewart σαν Σκότι και η Kim
Novak σαν Μάντλεν και Τζούντυ.
Ο «Δεσμώτης του ιλίγγου» είναι το
πιο υποβλητικό, παράξενο, πυκνό και
29
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 29
11/24/2011 2:57:44 PM
νοθέτη με τον ήρωα και κατά προέκταση με τον θεατή, που είναι ένας εν
δυνάμει «ηδονοβλεψίας» στις ιδιωτικές στιγμές των γειτόνων του αλλά και
μια σπουδή στην κοινωνική συμβίωση.
3.Ψυχώ (Psycho 1960-Μαυρόασπρο)
Σκηνοθεσία και παραγωγή: A. Hitchcock,
Σενάριο: J. Stefano από το βιβλίο του R.
Bloch, Μουσική: B. Herrmann, Φωτογραφία: R. Russell. Πρωταγωνιστές: ο Antony
Perkins σαν Νόρμαν Mπέιτς, η Janet Leigh
σαν Μάριον, η Vera Miles σαν Λάιλα και ο
John Gavin σαν Σαμ.
Το «Ψυχώ» είναι ένα μυθικό ασπρόμαυρο θρίλερ τρόμου, η μεγαλύτερη
εμπορική επιτυχία του Χίτσκοκ και
πρότυπο για εκατοντάδες μεταγενέστερα θρίλερ.
Είναι μια πολύπλοκη ταινία στην οποία
παίζουν σημαντικό ρόλο οι θεωρίες του
Φρόϊντ καθώς και διάφορες ψυχαναλυτικές καταστάσεις όπως πχ. το οιδιπόδειο, η
ηδονοβλεψία, η ανεκπλήρωτη επιθυμία για
αιμομιξία, η λανθάνουσα ομοφυλοφιλία, ο
διχασμός της προσωπικότητας, κλπ.
Το σύγχρονο μοτέλ του Νόρμαν και
το παλιό αρχοντικό σπίτι της μητέρας
πάνω στο λόφο που επιβλέπει και δεσπόζει στο μοτέλ, αποτελούν ένα διαιρετό αλλά και αναπόσπαστο δίδυμο.
Ο δεύτερος χώρος είναι εκείνος του
απαγορευμένου, το βασίλειο της κακιάς
μητέρας-ευνουχίστριας που η απειλητική της σκιά πλανάται στα παράθυρα. Ο
πρώτος χώρος, φαινομενικά φυσιολογικός, είναι εκείνος των ανεκπλήρωτων
ερωτικών πόθων. Ο τρόμος στο Ψυχώ
γεννιέται από την διαλεκτική σχέση
αυτών των δύο χώρων, που κανείς δεν
διασχίζει ατιμώρητα εκτός από τη διπλή προσωπικότητα του Νόρμαν. Κάθε
φορά που ο αρσενικός Νόρμαν ερεθίζεται από το γυναικείο σώμα, ένα οιδιπό-
ψυχαναλυτικές καταστάσεις που θα βιώσουν οι ήρωες.
Αυτή η πολυεπίπεδη, μεστή νοημάτων
και με πλήθος συμβολισμών ταινία, κατατάσσεται ανάμεσα στις πέντε καλύτερες
ταινίες του σινεμά όλων των εποχών.
2. Σιωπηλός μάρτυρας (Rear
window 1954-Έγχρωμο)
Σκηνοθεσία και παραγωγή: A. Hitchcock,
Σενάριο: J. M. Hayes, Μουσική: F. Waxman,
Φωτογραφία: R. Burks. Πρωταγωνιστές:
ο James Stewart σαν Τζέφ και η Grace
Kelly σαν Λίζα.
Ο «Σιωπηλός μάρτυρας» σε ένα
πρώτο επίπεδο είναι ένα καλοδομημένο θρίλερ και μια ερωτική ιστορία
που την διατρέχει ένα ραφινάτο χιούμορ. Σε ένα δεύτερο επίπεδο είναι μια
σπουδή στην ηδονοβλεψία και στους
νόμους που διέπουν το κινηματογραφικό θέαμα. Ο ακινητοποιημένος Τζέφ
που παρατηρεί από το δωμάτιό του
ένα τεράστιο ντεκόρ κατατμημένο σε
πολλά μικρά καρέ (παράθυρα) όπως
σε μια κινηματογραφική ταινία, καταφέρνει χάρη στη δεξιοτεχνία του Χίτσκοκ να προκαλέσει την πλήρη συμμετοχή του θεατών στη δράση, χάρις
στις «ηδονοβλεπτικές» τάσεις τους.
Ο φωτογράφος με το σπασμένο πόδι
μπορούμε να πούμε ότι συμβολίζει
τον ακινητοποιημένο σε μια καρέκλα
θεατή του κινηματογράφου που αντικρίζει σε μια οθόνη τις ιστορίες των
άλλων, είναι δηλαδή ο τέλειος ηδονοβλεψίας, και το βλέμμα του είναι ο
πραγματικός πρωταγωνιστής. Με την
έννοια αυτή η ταινία είναι και ένα ειρωνικό σχόλιο πάνω στη σχέση θεατήθεάματος-σκηνοθέτη και στον τρόπο
με τον οποίο βιώνεται μια ταινία μέσω
της καθοδήγησης και του μοντάζ.
Συμπερασματικά έχουμε ένα πολύπλοκο ψυχολογικό παιχνίδι του σκη30
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 30
11/24/2011 2:57:44 PM
1925 που ζωγράφισε ο Ε. Χόπερ,
Η θρυλική σκηνή του φονικού στη
ντουσιέρα που έμεινε στην ιστορία του
κινηματογράφου και διαρκεί μόνο τρία
λεπτά, γυρίστηκε με 90 διαφορετικές λήψεις, οι περισσότερες με πολύ κοντινά
πλάνα. Χωρίς να υπάρχει άμεση βία στη
σκηνή, το μαχαίρι που ανεβοκατεβαίνει,
ο τρόπος που γλιστρά νεκρή η Μάριον
στην ντουσιέρα, το νερό του ντούς που
ανακατεύεται με το αίμα και όλα χάνονται
στη σκοτεινή τρύπα της αποχέτευσης, η
μουσική, κλπ. δίνουν μια εφιαλτική σκηνή.
Ο Χίτσκοκ ήθελε τη σκηνή χωρίς μουσική αλλά ο Χέρμαν επέμεινε και έγραψε
την καθηλωτική μουσική της σκηνής. Το
μουσικό κομμάτι του Χέρμαν που συνοδεύει και επιταχύνει τον τρόμο στη σκηνή
αυτή, είναι συμφωνικό με ορχήστρα εγχόρδων (βιολιά, βιόλες, τσέλα).
Συμπερασματικά το «Ψυχώ» είναι η
επιτομή του ψυχολογικού θρίλερ όλων
των εποχών.
4. Στη σκιά των 4 γιγάντων (North
by Northwest 1959-Έγχρωμο)
Σκηνοθεσία και συμπαραγωγή: Alfrent
Hitchcock, Σενάριο: E. Lechman, Μουσική: B. Herrmann, Φωτογραφία: R. Burks.
Πρωταγωνιστoύν: οι Cary Grant σαν
Θόρνχιλ, η Eva Marie Saint σαν Κένταλ
και ο James Mason σαν Βαντάμ.
Σε πρώτο επίπεδο ο Χίτσκοκ παντρεύοντας αριστοτεχνικά το χιούμορ με τη
δράση και το μυστήριο δίνει μια πρότυπη
ταινία καταδίωξης. Ο ίδιος είχε δηλώσει
σε Γάλλους κριτικούς ότι ήθελε να δώσει
κυρίως μια ψυχαγωγική ταινία. Είναι μια
έξοχη παιχνιδιάρικη κατασκοπική περιπέτεια με θαυμάσιους αφηγηματικούς
χειρισμούς.
Επαναφέρει στην ταινία πολλά από τα
αγαπημένα του θέματα και τεχνικές όπως
π.χ του μοναχικού άντρα που προσπαθεί
να ξεφύγει από ένα αόρατο εχθρό που
δειο κοφτερό μαχαίρι θα σκίσει τις σάρκες του απρόσκλητου επισκέπτη που
έχει διαταράξει την νοσηρή ισορροπία
Η ταινία κατά τον Kιθ Ρίντερ είναι φτιαγμένη πάνω σε ένα λογοπαίγνιο: «Bate’s
mummy is a mummy» δηλαδή «Η μαμά
του Μπέιτς είναι μούμια» και γύρω από
μια τυφλή υπακοή του γιού (θεατή) στη
μητέρα (ταινία). Πράγματι η νεκρή μητέρα που κατοικεί στο σώμα του ζωντανού
γιού και του μιλά με την ένρινη φωνή της.
καθοδηγεί τον γιό της που μοιάζει άβουλος μπροστά στις επιταγές της.
Έτσι φαίνεται να καθοδηγεί και ο Χίτσκοκ το κοινό, έρμαιο στα χέρια του,
στρέφοντας εξ αρχής την προσοχή του
σε λάθος στοιχεία.
Ο ίδιος ο Χίτσκοκ είπε ότι «η κατασκευή της ταινίας αυτής υπήρξε η πιο
συναρπαστική εμπειρία μου σε ότι
αφορά το παιχνίδι μου με το κοινό».
Με το «Ψυχώ» διηύθυνα τους θεατές
σα να έπαιζα κάποιο όργανο. Στρέφουμε το κοινό πότε προς τη μια και πότε
προς την άλλη κατεύθυνση.
Θέλησα να σκοτώσω τη στάρ (Τζάνετ
Λη) στο πρώτο μέρος της ταινίας γιατί
έτσι ο φόνος γίνεται πιο απρόσμενος. Γι’
αυτό άλλωστε επέμεινα να μη επιτρέπεται η είσοδος σε καθυστερημένους θεατές αφού αυτοί θα περίμεναν να δουν την
πρωταγωνίστρια που θα είχε ήδη εξαφανιστεί πολύ νωρίς από την πλοκή.
«Αθώα» ντεκόρ με αριστοτεχνικές
γωνίες λήψης όπως σπίτια, σκάλες, μισάνοιχτες πόρτες, βαλσαμωμένα πουλιά, ένα αριστουργηματικό ντεκουπάζ
της σκηνής του μπάνιου, μια εντυπωσιακή φιγούρα παράφρονα, νυχτερινές
λήψεις, κλπ. δημιουργούν συνεχώς μια
κλειστοφοβική ατμόσφαιρα τρόμου. Το
εξπρεσιονιστικό σπίτι της μητέρας του
Νόρμαν, οι σκηνογράφοι το εμπνεύστηκαν από ένα πραγματικό πίνακα του
31
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 31
11/24/2011 2:57:44 PM
ευνουχισμού του ανώριμου άντρα από
την αυταρχική μητέρα.
Αποτελεί επίσης ένα σχόλιο για την
ψυχροπολεμική Αμερική αφού ο αρχηγός της αμερικανικής αντικατασκοπίας,
ένας στεγνός επαγγελματίας, δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει, ακόμα και να
θυσιάσει, τον αθώο Θόρνχιλ για τους
σκοπούς της υπηρεσίας του.
Σκηνές της ταινίας που έμειναν στην
ανθολογία είναι:
> το κυνήγι του Θόρνχιλ σε ένα ανοιχτό και φωτεινό αγρό από ένα ψεκαστικό αεροπλάνο, μια απλή σκηνή που
λειτουργεί αποτελεσματικά χάρη στην
αγωνία που προσδίδουν ο ρυθμός των
γεγονότων και το μοντάζ.
> η καταδίωξη του Θόρνχιλ και της
Κένταλ πάνω στο μνημείο του Ράσμορ.
> η ερωτική σκηνή του ζευγαριού
μέσα στο βαγόνι την ώρα που το τραίνο αλληγορικά «γλιστρά» στη σκοτεινή
είσοδο ενός τούνελ.
του επιτίθεται χωρίς προφανή λόγο, της
καταδίωξης του λάθους ανθρώπου, του
ήρωα που είναι καθημερινός άνθρωπος
και που οι θεατές μπορούν να ταυτιστούν
μαζί του, πλάνα από υπερυψωμένη κάμερα, πολλά εξωτερικά, γνωστοποίηση
στον θεατή πληροφοριών που ακόμα δεν
είναι γνωστές στον ήρωα, κλπ.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης
μπορούμε να διακρίνουμε πλήθος συμβόλων και ψυχολογικών καταστάσεων.
Ο πρωταγωνιστής είναι αναγκασμένος
να παλεύει αδιάκοπα με τον εξωτερικό
κόσμο, τα πρόσωπα και τα αντικείμενα
που τον περιβάλλουν και εναντιώνονται
στις επιθυμίες του. Η αντίθεση αυτή
ανάμεσα στα πρόσωπα και στα πράγματα κατά τον Χίτσκοκ είναι απόλυτα
θεμελιώδης και αντικατοπτρίζει τα προβλήματα του κοινού ανθρώπου όταν
βρεθεί σε ασυνήθιστες καταστάσεις.
Ο ανώριμος ήρωας περνά από ψυχολογική δοκιμασία αλλά πασχίζει να πορευτεί προς την γνώση και κυρίως την
αυτογνωσία για να φθάσει στην ψυχολογική και ερωτική του ολοκλήρωση.
Υπάρχουν πολλές νύξεις για το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και το σύμπλεγμα
Στις παραπάνω τέσσερις ταινίες πιστεύω ότι συμπυκνώνονται οι πρωτοποριακές ιδέες και καινοτομίες όλων
των άλλων ταινιών του Χίτσκοκ.
32
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 32
11/24/2011 2:57:44 PM
Μονή Αγίων Ακινδύνων Μυστεγνών
Επιμέλεια Θόδωρου Πλατσή
Αν κάτι χαίρεσαι στο ευλογημένο
νησί μας, τη Λέσβο, είναι η αίσθηση
του να «χάνεσαι» μέσα στους ήμερους
απέραντους ελαιώνες της.
Ένα απόγευμα το καλοκαίρι, με ένα
φιλικό ζευγάρι, επισκεφτήκαμε το παλιό (1894) εγκαταλελειμμένο μοναστήρι των Αγίων Ακινδύνων, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Μυστεγνά στο
σημερινό Δήμο Θερμής, (γύρω στα
22 χλμ. απόσταση από την Μυτιλήνη),
στην τοποθεσία Πεταλίδι.
Οι Άγιοι Ακίνδυνοι, πέντε τον αριθμό, Ακίνδυνος, Πηγάσιος, Ανεμπόδιστος, Ελπιδοφόρος και Αφθόνιος,
μαρτύρησαν το 330 μ.Χ. επί βασιλέως
των Περσών Σαβωρίου Β’. Μετά από
πολλαπλά μαρτύρια ο Ελπιδοφόρος
και ο Αφθόνιος αποκεφαλίστηκαν, ο δε
Ακίνδυνος, ο Πηγάσιος και ο Ανεμπόδιστος μαζί με 28 Πέρσες στρατιώτες
που ασπάστηκαν τον χριστιανισμό ρί-
33
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 33
11/24/2011 2:57:45 PM
της ταυροθυσίας. Το ζώο, ένας νεαρός, λευκός ταύρος (ενός έτους), είναι δεμένος στην κεντρική πλατεία του
χωριού. Σε λίγο, στολισμένος με στεφάνια από τριαντάφυλλα, θα αρχίζει
την πορεία του με συνοδεία μουσικών
και έφιππων νεαρών ανδρών, από το
χωριό, ανάμεσα στα δρομάκια των Μιστεγνών, μαζί με τους πανηγυριστές,
Το κρέας του ταύρου χωρίζεται σε
δύο μέρη. Το μισό θα μαγειρευτεί σε
μεγάλα καζάνια με λάδι, αρωματικά,
κρεμμύδια και στάρι κατά τη διάρκεια
της νύχτας για να γίνει το περίφημο
παραδοσιακό φαγητό της Λέσβου το
κισκιέκ(ι) ή κεσκέκ(ι) το οποίο θα μοιραστεί μετά τη λειτουργία της Κυριακής στο εκκλησίασμα.
Όλοι μαζί οι προσκυνητές, τρώνε
στο «κοινό τραπέζι», που θα στηθεί
κάτω από τις τεράστιες κορομηλιές, τα
κυπαρίσσια, τα πεύκα, τις ελιές και τις
γιγάντιες αγγελικές που μοσχοβολούν
μεθυστικά, ενώ, το ίδιο βράδυ ακολουθεί ολονύχτιο γλέντι με το υπόλοιπο
μισό του κρέατος στο χωριό, αφού το
απόγευμα προηγηθούν ιππικοί αγώνες
στην περιοχή Πλάτη (Λατομείο). Οι
ντόπιοι, χορεύουν στους ήχους ζωντανής μουσικής τοπικούς και μικρασιατικούς ρυθμούς και οι «ξενιτεμένοι» της
Αθήνας και των άλλων μεγάλων αστικών
κέντρων έρχονται στο χωριό για να ξαναζήσουν τα «δρώμενα» των παιδικών
τους χρόνων.
χτηκαν στην φωτιά αφού ομολόγησαν
την πίστη τους στον Χριστό και «ούτως ετελειώθησαν».
Όπως μάθαμε, κάθε 4η Κυριακή
μετά το Πάσχα, γίνεται πανηγύρι με
θυσία ταύρου και γιορτάζεται εκεί,
στο μικρό ξωκλήσι του μοναστηριού,
το χαμένο μες στους ελαιώνες και σε
υπεραιωνόβια κυπαρίσσια, η μνήμη
των Αγίων Ακινδύνων.
Το ξωκλήσι, παμπάλαιο, με εγκαταλελειμμένα κελιά ολόγυρα από το
αρχαίο μικρό μοναστήρι, με την πηγή
(αγίασμα) στα θεμέλιά του, στολίζεται,
όπως και η εικόνα των Αγίων Ακινδύνων, με ολόδροσα τριαντάφυλλα.
Μπουκέτα από τριαντάφυλλα κρατούν
και οι γυναίκες που έρχονται την παραμονή για τον Εσπερινό από τα διπλανά χωριά. Και ενώ στο ειδυλλιακό
αυτό ξωκλήσι αρχίζει ο Εσπερινός,
στο χωριό Μυστεγνά αρχίζει σιγά σιγά να ξετυλίγεται το τελετουργικό
Πρόσφατες φωτογραφίες από το μοναστήρι των
Αγ. Ακινδύνων
34
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 34
11/24/2011 2:57:45 PM
Bήμα της Επιστήμης
Η θέση του χαμόγελου στον κόσμο του γέλιου
Του Ιατρού Αλεξάνδρου Λουπασάκη
Πολλοί θεωρούν ότι «το χαμόγελο
είναι ο ψίθυρος του γέλιου». Η αλήθεια
όμως είναι πως το χαμόγελο και το γέλιο είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα
μεταξύ τους. Βέβαια, η αυτονομία τους
μπορεί κάλλιστα να καταργηθεί και τα
δυο τους να συνεργαστούν υπέροχα,
όταν οι συνθήκες της ευχαρίστησης
απαιτούν κάτι τέτοιο. Έτσι, μπορούμε
να πούμε ότι το χαμόγελο συνιστά τον
πρόλογο ενός καλού, δυνατού, ζωντανού γέλιου. Το χαμόγελο αποτελεί ένα
θαυμάσιο επικοινωνιακό εργαλείο, με
το οποίο μπορούν να κτιστούν ανθρώπινοι δεσμοί πάσης φύσεως, από επαγγελματικοί έως ερωτικοί.
τροφής. Μετά τη δεύτερη ή τρίτη εβδομάδα πάντως, εμφανίζεται ως αντίδραση στις ανθρώπινες φωνές που ακούει.
Η δεύτερη αυτή φάση του χαμόγελου
ονομάζεται «εξωγενής» (exogenous).
Σιγά σιγά, και μέχρι την όγδοη έως τη
δωδέκατη εβδομάδα, το μωρό θα αρχίσει να χαμογελά και στους δικούς του
ανθρώπους. Αρχίζει, δηλαδή, να χρησιμοποιεί το «κοινωνικό» χαμόγελο.
Σύμφωνα με παιδιατρικές μελέτες, η
συχνότητα αλλά και το πόσο νωρίς εμφανίζεται το χαμόγελο στο πρόσωπο
ενός μωρού μας δείχνουν και το πόσο
υγιές και ικανοποιημένο αισθάνεται μέσα
στο περιβάλλον του. Το χαμόγελο του
μωρού βοηθάει στο να σταθεροποιηθεί
η μητρική αγάπη προς το νεογέννητο.
Επίσης, συνεισφέρει στην ισχυροποίηση
της γονεϊκής αγάπης, ούτως ώστε το καθήκον της ανατροφής του παιδιού να γίνει πιο ευχάριστο. Με το χαμόγελό του,
το μωρό εξασφαλίζει την επιβίωση του
και έτσι είναι προς το συμφέρον του(!)
να αφοπλίζει τους γύρω του χαμογελώντας, όσο πιο συχνά γίνεται. Αλλά και
οι γονείς αυτό το χαμόγελο αναζητούν
για να βεβαιωθούν ότι το μωρό τους
αισθάνεται καλά και είναι ευτυχισμένο.
Τις περισσότερες φορές μάλιστα, αυτό
είναι και το μόνο που θέλουν και αναγνωρίζουν ως ανταμοιβή για τους κόπους τους. Εν ολίγοις, ο γονιός πηγαίνει
κοντά στο παιδί του, όταν κλαίει. Χαίρεται όμως να παραμείνει κοντά του, όταν
αυτό του χαμογελάει.
Η γνωριμία με το χαμόγελο
Το χαμόγελο κάνει την αρχική, δειλή
εμφάνισή του στα πρόσωπα όλων μας
κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας της ζωής μας. Ξεκινώντας ως
ακούσια αντίδραση του νευρικού συστήματος, παίρνει σταδιακά τη μορφή
που όλοι αναγνωρίζουμε ως το πραγματικό, αυθεντικό χαμόγελο. Τα αρχικά χαμόγελα ενός μωρού συνίστανται
σε μια απλή ανύψωση των γωνιών του
στόματός του. Μετά τη δεύτερη ή τρίτη
εβδομάδα ζωής του όμως, το χαμόγελο
του αποκτά τα γνωστά σε όλους μας
χαρακτηριστικά. Έτσι φαίνεται να «πλαταίνει», εμφανίζονται ρυτίδες γύρω από
τα ματάκια και το βλέμμα ζωηρεύει. Το
χαμόγελο της πρώτης εβδομάδας εκδηλώνεται αυτόματα, μετά τη λήψη της
35
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 35
11/24/2011 2:57:45 PM
Στην εξέλιξή του, το χαμόγελο έχει να
κάνει με την ευεξία μας. Το χαμόγελο
είναι ουσιαστικά δείκτης μη επίθεσης,
εκφράζοντας συναισθήματα διάθεσης
για επικοινωνία. Αυτό ισχύει για όλους
τους ανθρώπους αυτού του πλανήτη.
Θυμηθείτε όσα έχουμε ήδη σημειώσει
σχετικά με τα οπτικοακουστικά σήματα
που αναγνωρίζει ο εγκέφαλός μας. Το
χαμόγελο ανήκει στα οπτικά.
Αρχικά λοιπόν, το χαμόγελο χρησιμοποιήθηκε ως «νεύμα κατευνασμού», και
αυτό γιατί οι εχθρικές εκφράσεις του
προσώπου τραβούν τα χείλη προς τα
εμπρός, ενώ στο φόβο και στο χαμόγελο τα χείλη τραβιούνται προς τα πίσω: η
γλώσσα του σώματος χρησιμοποιούσε
το ίδιο σήμα και για τα δύο. Μάλλον για
λόγους επιβίωσης, καθότι ο φοβισμένος
άνθρωπος δεν επιτίθεται, και η μη επίθεση είχε ανάγκη από σήματα φιλικότητας.
Αυτή τη φιλικότητα έρχεται να δηλώσει
και το χαμόγελο, για να «κατευνάσει τα
πνεύματα». Εξελισσόμενο το είδος μας,
εμπλούτισε και το χαμόγελό του με την
κίνηση που κάνουν τα χείλη και προς τα
πάνω. Οι κινήσεις αυτές που πραγματοποιούν τα χείλη μας έχουν αποτελέσει
εντέλει και το «φιλικό χαμόγελο». Επίσης, ανθρωπολογικές μελέτες έχουν
δείξει ότι το χαμόγελο είναι το μόνο
μορφολογικό στοιχείο που είναι αναγνωρίσιμο από απόσταση 45 μέτρων!
Κανένα άλλο στοιχείο εκφραστικότητας
του προσώπου μας, είτε δείχνει έκπληξη, θυμό, είτε ντροπή κ.λ.π., δεν είναι
ορατό, παρά μόνο από πολύ κοντινή
απόσταση. Κι αν όλα αυτά μπορεί για
κάποιους, να είναι θεωρίες το σίγουρο
και διαπιστωμένο είναι ότι το χαμόγελο
ενδυναμώνει τις κοινωνικές μας συναναστροφές και λειτουργεί «θεραπευτικά»
για εμάς και τους γύρω μας.
Χαμόγελα γένους θηλυκού
Ο τρόπος που οι άνδρες και οι γυναίκες προσεγγίζουν και χρησιμοποιούν
το χαμόγελο είναι διαφορετικός. Πίσω
από αυτήν την διαφορετική προσέγγιση,
κρύβεται η διαμόρφωση του κοινωνικού
ρόλου των δύο φύλλων.
Σε επίπεδο κοινωνίας, το αυθεντικό,
αληθινό χαμόγελο αποτελεί ένα δώρο.
Για τις γυναίκες όμως υπάρχει και μία
άλλη πλευρά. Ως γνωστόν, οι γυναίκες
είναι «εκπαιδευμένες» να χαμογελούν,
ακόμα κι όταν δεν είναι χαρούμενες. Ο
ρόλος τους ως «ειρηνοποιών» απαιτεί
να χαμογελούν για να εξομαλυνθούν
τα όποια προβλήματα παρουσιάζονται.
Τώρα πια όμως, που οι γυναίκες βρίσκονται στο σκληρά ανταγωνιστικό περιβάλλον της εργασίας «έξω από το σπίτι», έχουν να συνυπολογίσουν και τον
παράγοντα της υποταγής που κρύβει το
χαμόγελο.
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που χαμογελούν πολύ στον εργασιακό τους περιβάλλον, δείχνουν λιγότερο δυνατές, λιγότερο επαγγελματίες.
Η εντύπωση αυτή, της αδυναμίας και
της υποταγής, δημιουργείται στον «παλαιό» μας εγκέφαλο. Το τμήμα αυτό του
εγκεφάλου το μοιραζόμαστε και με τα
υπόλοιπα πρωτεύοντα θηλαστικά. Οι
ζωολόγοι μάς λένε ότι ο μορφασμός
των πιθήκων που μοιάζει με χαμόγελο
(apres’ grin) είναι δείγμα χαμηλής θέσης,
αλλά επίσης και σημάδι καθησυχασμού,
υποταγής και φόβου. Για τα ανθρώπινα μέτρα, τα πληθωρικά χαμόγελα σε
ανταγωνιστικό περιβάλλον μπορούν να
εκληφθούν ως δήλωση ότι «είμαι ακίνδυνος», «δεν διεκδικώ τίποτα».
36
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 36
11/24/2011 2:57:45 PM
Όλα αυτά βέβαια δεν πρέπει να παγώσουν το χαμόγελο στις ανταγωνίστριες.
Αν το εργασιακό τους περιβάλλον είναι
ανταγωνιστικό κι αν οι ίδιες έχουν φιλοδοξίες να ανέβουν στα σκαλοπάτια της
ιεραρχίας, το καλύτερο γι’ αυτές θα ήταν
να χαμογελούν ελεύθερα και ανοιχτά,
μόνο όταν το χαμόγελο τους πηγάζει
από αληθινά συναισθήματα. Και πάντα
να θυμούνται, ότι οι άνδρες μπορεί να
μη χαμογελούν στο βαθμό που χαμογελούν οι γυναίκες, όμως, κατά μία έννοια,
ζουν για ένα τους χαμόγελο.
μαντικό βαθμό, την ικανότητα μας αν
ψυχολογούμε ενστικτωδώς τους άλλους
και τις πραγματικές προθέσεις τους.
Μόνο τα μωρά και τα παιδιά χαμογελούν με τρόπο αυθεντικό, το χαμόγελό
τους δηλαδή είναι ανοιχτό, πλατύ και
φιλικό. Για τους ενηλίκους, το χαμόγελο αποτελεί μια περισσότερο σύνθετη
διαδικασία. Έτσι, μπορεί να μεταβιβάζει
πολλά και διαφορετικά μηνύματα, ταυτόχρονα.
Ο Paul Ekman, καθηγητής ψυχολογίας και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της
Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο, μαζί
με το βασικό του συνεργάτη Wallace
Friesen, ανέπτυξαν (και συνεχίζουν να
τελειοποιούν) το πιο πετυχημένο, μέχρι
σήμερα, σύστημα ανίχνευσης ψεύδους.
Για το σκοπό αυτό, ασχολήθηκαν με τη
σχέση συναισθημάτων, μυών του προσώπου και εγκεφάλου. Μεταξύ των άλλων μορφοποιημένων συναισθημάτων,
με τα οποία ο Ekman ασχολήθηκε και με
τα οποία εξακολουθεί να ασχολείται, είναι και το χαμόγελο. Έτσι λοιπόν, κατέληξε σε δεκαεννιά (19!) τύπους χαμόγελου που χωρίζονται βασικά σε τρία είδη:
α) το χαμόγελο που αισθανόμαστε, β)
το υποκρινόμενο χαμόγελο και γ) το
δυστυχισμένο χαμόγελο. Καθένα από
αυτά τα χαμόγελα προξενούνται από ξεχωριστά συναισθήματα και διαφορετικοί
μύες στο πρόσωπο ενεργοποιούνται,
ώστε να τα εκφράσουν χαμογελαστά.
Το πρόσωπό μας λέει πάντα την
αλήθεια
Η δυνατότητα των ανθρώπων να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, αλλά
και να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα
των άλλων, βοήθησε στην επιβίωση τους
στους δύσκολους καιρούς της εξέλιξης. Τα συναισθήματά τους συνδέονται
άμεσα με το πρόσωπο τους. Ο κάθε
μορφασμός ενεργοποιεί τον ενδογενή
προγραμματισμό δράσης - αντίδρασης
που διαθέτει ο άνθρωπος. Η ικανότητα
έκφρασης των βασικών συναισθημάτων
(για παράδειγμα, θυμού, αηδίας, έκπληξης, χαράς, στεναχώριας) δεν μαθαίνεται. Υπάρχει στο νευρικό μας σύστημα.
Οι άνθρωποι, κάποτε, έφτανε να δουν
το πρόσωπο ενός άλλου για να καταλάβουν τι νιώθει. Με τον καιρό όμως, και
λόγω των συνθηκών ζωής, τα συναισθήματά μας έγιναν πιο σύνθετα. Σπάνια πια
εκφράζουμε «καθαρά» συναισθήματα.
Έχουμε μάθει να κρύβουμε, να φιλτράρουμε, να τροποποιούμε τα αληθινά μας
συναισθήματα. Στηριζόμαστε περισσότερο στο λόγο, παρά στη γλώσσα του
προσώπου και του σώματος εν γένει.
Κατά προέκταση, έχουμε χάσει, σε ση-
Αληθινά χαμόγελα
Τα αυθεντικά, αληθινά, χαμόγελα χαρακτηρίζονται από την εκούσια αλλά
και ακούσια κίνηση δύο βασικών μυϊκών
ομάδων του προσώπου: των μειζόνων
ζυγωματικών μυών και των σφιγκτήρων
μυών των οφθαλμών. Οι ζυγωματικοί
37
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 37
11/24/2011 2:57:45 PM
μύες τραβούν προς τα πάνω τις γωνίες των χειλιών και είναι μια κίνηση που
μπορεί να γίνει εκούσια. Οι σφιγκτήρες
μύες των ματιών ανυψώνουν τα μάγουλα, ζαρώνουν το δέρμα του κάτω βλεφάρου και δημιουργούν το γνωστό σε
όλους «πόδι της χήνας», στην έξω γωνιά των ματιών μας. Η σύσπαση αυτή
γίνεται μόνο ακουσίως. Ο Ekman υποστηρίζει ότι το επίπεδο των θετικών συναισθημάτων, που οδηγούν σ’ αυτό το
χαμόγελο, αντανακλάται στη δραστηριότητα αυτών των δύο μυϊκών ομάδων.
Όσο πιο έντονα είναι τα συναισθήματα,
τόσο πιο έντονη είναι η δραστηριότητα
των μυών αυτών.
Πριν τον Ekman, ο Γάλλος ανατόμος Guillaume-Benjamin Duchenne de
Boulogne είχε μιλήσει για το χαμόγελο
και την κίνηση των μυών του προσώπου.
Ο Ekman, και η ερευνητική του ομάδα,
ονόμασαν το ειλικρινές και αυθεντικό
χαμόγελο «Duchenne smile» προς τιμήν του συναδέλφου τους από τα παλιά.
Το 1862, ο Duchenne κατέγραψε εκατό
(100) μύες στο ανθρώπινο πρόσωπο. Για
το χαμόγελο είχε γράψει: «Στα ψεύτικα ή έστω με «κρύα καρδιά» χαμόγελα
συμμετέχουν μόνο οι μύες γύρω από
το στόμα. Αλλά τα γλυκά αισθήματα της
ψυχής ενεργοποιούν τους πλάγιους μυς
γύρω από τα μάτια».
Φυσικά, τα ειλικρινή χαμόγελα μπορεί
να διαφέρουν από περίσταση σε περίσταση και από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Ξεκινούν από τα μικρά, ντροπαλά και
καταλήγουν σε μεγάλα, πλατιά χαμόγελα
και στο γέλιο. Ένα ειλικρινές χαμόγελο
διαρκεί από 2/3 του δευτερολέπτου μέχρι και 4 δευτερόλεπτα. Πολύ σπάνια ο
χρόνος αυτός αυξάνεται πέρα από τα 4
δευτερόλεπτα, όσο έντονο και εάν είναι
το συναίσθημα. Τα ειλικρινή χαμόγελα
διακρίνονται επίσης και από την ακρίβεια του χρόνου κατά τον οποίο εμφανίζονται. Μια σημαντική διαφορά τους
με τα προσποιητά χαμόγελα είναι ότι τα
τελευταία εμφανίζονται λίγο νωρίτερα ή
λίγο αργότερα. Ποτέ δεν κάνουν την εμφάνισή τους στην ακριβή στιγμή.
Προσποιητά χαμόγελα
Όσο πλατύ και να είναι, ένα προσποιητό, ψεύτικο χαμόγελο δεν παύει να
είναι ψεύτικο και κανένα θετικό συναίσθημα δεν το συνοδεύει. Συνήθως επιστρατεύουμε ένα ψεύτικο χαμόγελο για
να καλύψουμε κάποιο αρνητικό συναίσθημα. Γνωστά είναι τα χαμόγελα στα
πρόσωπα των πολιτικών, όταν χάνουν
τις εκλογές. Όπως και στα πρόσωπα
των αθλητών, όταν δεν ανεβαίνουν στο
ψηλότερο σκαλί του βάθρου. Οι περισσότερο εξασκημένοι στα προσποιητά χαμόγελα είναι αυτοί των οποίων η
δουλειά απαιτεί να καλύπτουν τα αρνητικά τους συναισθήματα, ηθοποιοί, ή
πωλητές για παράδειγμα. Μπορούμε να
πούμε ότι τα προσποιητά χαμόγελα είναι μια προσπάθεια πρόκλησης θετικών
συναισθημάτων, με στόχο την επίτευξη
του στόχου που ενίοτε επιθυμούμε.
Οι μορφολογικές μελέτες μας λένε
ότι η πιο «χτυπητή» διαφορά ανάμεσα
σ’ ένα αληθινό και σ’ ένα υποκρινόμενο χαμόγελο βρίσκεται στη συμμετρία
που δημιουργείται στο πρόσωπο, όταν
χαμογελάμε. Συγκεκριμένα, το προσποιητό χαμόγελο δημιουργεί ένα είδος ασυμμετρίας στο πρόσωπο (είτε
γενική είτε προς το πλάι). Μια άλλη
ένδειξη είναι ότι το ψεύτικο χαμόγελο χρειάζεται περισσότερο χρόνο από
αυτόν που «απαιτεί» η περίσταση που
38
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 38
11/24/2011 2:57:45 PM
προκάλεσε το χαμόγελο.
Δύο είναι τα χαρακτηριστικά ενός
ψεύτικου χαμόγελου: α) η έλλειψη ζεστασιάς και αυθεντικής χαράς· β) η έλλειψη κίνησης των σφιγκτήρων μυών
των οφθαλμών. Η έκφραση «χαμογελαστά μάτια» δεν είναι καθόλου, μα
καθόλου, αυθαίρετη. Έτσι, την επόμενη
φορά που δεν θα είστε σίγουροι για το
χαμόγελο που αντικρίζετε, ξέρετε τι να
κάνετε. Κοιτάξτε τον άλλον στα μάτια!
ο αριστερός προμετωπιαίος λοβός του
εγκεφάλου, που είναι και γνωστός ως
«η έδρα των θετικών συναισθημάτων».
Η πρακτική εξάσκηση ενός ανθρώπου
στο ειλικρινές χαμόγελο βοηθάει, με
τη σειρά της, σε σημαντικό βαθμό, σε
αυτή την κινητοποίηση.
Βέβαια, δεν είναι μόνο ο Ekman που
ασχολήθηκε με το πρόβλημα κατά πόσον το συναίσθημα δημιουργεί την αντίστοιχη έκφραση στο πρόσωπο ή κατά
πόσον η έκφραση του προσώπου είναι
αυτή που κινητοποιεί τα συναισθήματα.
Το πρόβλημα αυτό είναι παλιό. Υπάρχουν οι έρευνες του Robert Zajonc, καθηγητή της ψυχολογίας στο University
of Michigan, και οι μελέτες του Γάλλου
ψυχολόγου Israel Waynbaum. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν όσοι
ασχολήθηκαν μ’ αυτό το θέμα είναι
ότι ο εγκέφαλός μας κρατάει στη μνήμη του, για μεγάλο χρονικό διάστημα,
οτιδήποτε βιώνει έντονα. Εάν λοιπόν
υποκριθούμε το μορφασμό του χαμόγελου, όταν είμαστε λυπημένοι, ο εγκέφαλός μας θα θυμηθεί κάτι: ότι, δηλαδή, αυτή η έκφραση στο παρελθόν ήταν
συνδεδεμένη με συναισθήματα χαράς.
Εν συνεχεία, θα αρχίσει να κινητοποιεί τους κατάλληλους νευροδιαβιβαστές
της χαράς. Σε λίγο θα αλλάξει και η ψυχική μας διάθεση, προς το καλύτερο.
Επιπλέον, σε έρευνα που έγινε με
ηθοποιούς, οι οποίοι υποκρίνονταν
συναισθήματα χαράς, διαπιστώθηκε
αύξηση των «φυσικών εξολοθρευτών» κυττάρων του ανοσοποιητικού
συστήματος, μέσα σε είκοσι λεπτά.
Μόλις έπαψαν να παίζουν αυτούς τους
υποκριτικούς ρόλους, ο αριθμός των
ως άνω κυττάρων μειώθηκε αμέσως
(Kemeny, 1993). Ακόμα και σ’ αυτή
«Πικρά» χαμόγελα»
Τα χαμόγελα αυτά δεν υπονοούν
ανειλικρινή συναισθήματα, αλλά απλώνονται στο πρόσωπο, ως ένδειξη δυστυχίας. Σύμφωνα με τον Ekman, αυτά
τα χαμόγελα χαρακτηρίζονται από μία
έντονη ασυμμετρία που δημιουργείται
στο πρόσωπο: τα «πικρά» χαμόγελα
είναι συνήθως λοξά.
Ο «μορφασμός της ευτυχίας»
Το χαμόγελο, και όχι χωρίς λόγο, θα
μπορούσε να χαρακτηριστεί «μορφασμός της ευτυχίας». Ο Paul Ekman και
η ομάδα του ασχολήθηκαν, και εξακολουθούν να ασχολούνται, με τη σχέση αλληλεπίδρασης συναισθημάτων
και εκφράσεων του προσώπου. Κάθε
συναίσθημα δημιουργεί μια συγκεκριμένη έκφραση στο πρόσωπό μας. Εάν
μιμηθούμε τη συγκεκριμένη έκφραση,
μορφάζοντας κατάλληλα, θα νιώσουμε
και το ανάλογο συναίσθημα, δεδομένου ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ
της δραστηριότητας των μυών του
προσώπου και συγκεκριμένων εγκεφαλικών κέντρων. Συγκεκριμένα, για το
«χαμόγελο του Duchenne», οι ενδείξεις των ερευνών του Ekman ήταν ότι
χαμογελώντας ειλικρινά κινητοποιείται
39
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 39
11/24/2011 2:57:45 PM
την περίπτωση, η επιστήμη αποδεικνύει κάτι που όλοι οι κωμικοί ηθοποιοί
ξέρουν: η ψυχική μας διάθεση αλλάζει
ανάλογα με τις εκφράσεις του προσώπου μας.
Κεντρική ιδέα: Υποκρίσου το χαμόγελο και σε λίγο η διάθεσή σου θα
(γλυκο)χαμογελάσει κι αυτή.
κά χρήσιμο για την περαιτέρω πορεία
του. Μπορεί να ακούγεται αστείο (ή
γελοίο) να «συνταγογραφούνται» κάποιοι μορφασμοί χαμόγελου ή δόσεις
γέλιου την ημέρα. Κανένας όμως δεν
μπορεί να αμφισβητήσει ότι άνθρωποι που διαπιστωμένα ήταν ασθενείς,
ενεργοποιώντας τη χαρούμενη διάθεσή τους, θεραπεύτηκαν. Οι γιατροί
αυτών των ασθενών όμως ξεπέρασαν
το πρόβλημά τους χαμο(γελώντας) και
αισθάνονται θαυμάσια.
Να χαμογελάω, όταν είμαι στεναχωρημένος;
«Κάποιες φορές, η χαρά σου είναι η
πηγή του χαμόγελού σου. Όμως, κάποιες
άλλες φορές, το χαμόγελό σου μπορεί να
γίνει η πηγή της χαράς σου.»
Thick Nhat Hanh
Αν περιμένουμε να αισθανθούμε
πρώτα ευτυχείς και μετά να (χαμο)γελάσουμε, τότε θα περιμένουμε πολύ:
αυτή είναι η πραγματικότητα. Στο μεταξύ, ο οργανισμός μας θα έχει πάρει
τον κατήφορο της ψυχοσωματικής
αδυναμίας και ασθένειας.
Το υπερβολικό άγχος κάτω από
το οποίο όλοι -λίγο έως πολύ- ζούμε, είναι υπεύθυνο για την εκδήλωση
πολλών παθήσεων. Χαμογελώντας, ο
εγκέφαλος «θυμάται» τη χαρά και γέλιο, πράγμα που δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, ξυπνάει δηλαδή τη
φυσική μας δύναμη για αυτοθεραπεία.
Εξάλλου, ο χαρούμενος και (χαμο)γελαστός άνθρωπος δεν φοβάται.
Έχει γίνει πλέον ευρέως αποδεκτή
από την ιατρική επιστημονική κοινότητα, η σχέση νου και σώματος, σε ό,τι
αφορά την εικόνα, που παρουσιάζει η
κατάσταση της υγείας μας. Ιδίως στις
περιπτώσεις που ο ασθενής παρουσιάζει συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, το φάρμακο του χαμόγελου ή
του γέλιου μπορεί να φανεί εξαιρετι-
Χαμόγελο: Η πιο γλυκιά (εκ)δήλωση της μοναδικότητάς μας.
Οι μελέτες των ανθρωπολόγων μας
το έχουν πει. Το αυθόρμητο της συμπεριφοράς των παιδιών μας το έχει
δηλώσει ξεκάθαρα. Εμείς, απαλλαγμένοι από κάθε αρνητική σημασία των
λέξεων «ανωτερότητα» ή «υπεροχή»,
οφείλουμε να παραδεχτούμε: χαμογελάμε με τους φίλους και, ουσιαστικά,
αισθανόμαστε να μας καταλαβαίνουν,
νιώθουμε ότι μιλάμε την ίδια γλώσσα,
κατανοούμε και αντιλαμβανόμαστε ότι
βιώνουμε τα ίδια πράγματα.
Τα συναισθήματα φιλικότητας που
συνοδεύουν το χαμόγελο πηγάζουν
από την ανάγκη του ανθρώπου να νιώσει αποδεκτή. Να νιώσει «νικητής».
Το χαμόγελο αναζητάμε και χρησιμοποιούμε, ως πρώτη επιβεβαίωση της
υπαρξιακής μας αξίας.
Ο Αλέξανδρος Λουπασάκης είναι ιατρός
ολιστικής θεραπευτικής. Ζει και εργάζεται
στην Αθήνα.
Το παρόν κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του «Το γέλιο».
*
40
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 40
11/24/2011 2:57:45 PM
Αγαπητές φίλες,
Oι χορτόπιτες είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φαγητά της ελληνικής
διατροφής. Tα βασικά υλικά για την παρασκευή τους είναι το φύλλο, τα χόρτα
και το ελαιόλαδο. Kαιρός, λοιπόν, να μάθουμε τη διατροφική αξία αυτού του
παραδοσιακού, αλλά και παραμελημένου φαγητού.
Tα άγρια χόρτα περιέχουν μέταλλα και ιχνοστοιχεία, απαραίτητα για την καλή
λειτουργία του οργανισμού, όπως κάλιο (K), ασβέστιο (Ca), μαγνήσιο (Mg), σίδηρος (Fe), φώσφορος (P) και ψευδάργυρος (Zn). Ενώ έχουν και μεγάλη περιεκτικότητά σε φλαβονοειδή (αντιοξειδωτικές ουσίες). Mάλιστα, οι ευεργετικές
ιδιότητες των ωμών χόρτων εξακολουθούν να υφίστανται και στις χορτόπιτες
που τα περιέχουν, επειδή οι χορτόπιτες δεν δημιουργούν χοληστερίνη και τα
λιπίδιά τους προέρχονται από το ελαιόλαδο.
Kαιρός λοιπόν είναι να τις εντάξουμε και πάλι στη διατροφή μας.
Πιο κάτω σας δίνουμε μια συνταγή για χορτόπιτα που μας την έστειλε από τη
Θεσσαλονίκη το μέλος μας κ. Μάρω Κλεφτογιώργου.
Χορτόπιτα με 13 χόρτα
(Συνταγή Θείας Πολύμνιας από της Φώκες της Μ. Ασίας)
Εκτέλεση:
Βάζουμε λίγη ώρα όλα τα χόρτα στο
νερό για ν’ απορροφήσουν και να μαλακώσουν.
Τα ψιλοκόβουμε, ρίχνουμε μέσα ένα
φλιτζάνι του καφέ ρύζι, μισό ποτήρι
ελαιόλαδο και τα ανακατεύουμε καλά.
Η γέμισή μας είναι έτοιμη. Μέσα σ’ ένα
μέτριο ταψί απλώνουμε 2 φύλλα για
πίτα κάτω και 2 πάνω, αφού απλώσουμε στη μέση τη γέμιση.
Στο επάνω φύλλο χαράζουμε τα κομμάτια και με ένα πινέλο αλείφουμε το
φύλλο με λίγο ελαιόλαδο.
ο
Ψήνουμε στους 180 C για μια ώρα.
Υλικά:
Τα χορταρικά που απαιτούνται είναι τα
εξής:
1 μέτριο κρεμμύδι ξερό
3 κρεμμυδάκια φρέσκα
Μια χούφτα γεμάτη σπανάκι
3-4 φύλλα μαρούλι
3-4 κλωναράκια μαϊντανό
3-4 κλωναράκια άνηθο
2 πατάτες μέτριες
2 μέτρια κολοκυθάκια
2 καρότα
3-4 φύλλα σέλινο
2-3 πράσα (το άσπρο)
3 αγκινάρες
1 χούφτα φασολάκια φρέσκα
41
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 41
11/24/2011 2:57:45 PM
«Πυργόσπιτα της Θερμής»
Περιβαλλοντική εργασία μαθητών του Γυμνασίου Θερμής
Επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη
*Η ενδιαφέρουσα αυτή εργασία έγινε από μια ομάδα μαθητών των τριών τάξεων του
Γυμνασίου Θερμής και υπεύθυνη ήταν η φιλόλογος καθηγήτρια Ειρήνη Βίδη. Τέτοιου
είδους ελπιδοφόρες προσπάθειες η Λ. Π. αγκαλιάζει με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συγχαίρει όλους τους συντελεστές!
Πύργους Θερμής των Αλαμανέλλη, Γιακαλή, Καραπιπέρη, Κωνδωνή,
Κούμλα, Νιάνια, Τσίβη και Πλατσή.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από
την αρχή. Πύργοι ήταν οι οχυρές εξοχικές κατοικίες που συναντώνται διάσπαρτες κυρίως στα περίχωρα της
Μυτιλήνης, μεγάλο αστικό κέντρο παλιότερα. Οι περισσότεροι ήταν συγκεντρωμένοι στους Πύργους Θερμής,
την ομώνυμη περιοχή και εντυπωσιάζουν ακόμα και σήμερα με τον επιβλητικό τους όγκο. Χτίστηκαν πριν από
αιώνες ως δευτερεύουσες κατοικίες
μέσα σε εύφορα αγροκτήματα ευπόρων οικογενειών της Μυτιλήνης, που
πλούτισαν στον τόπο τους ή μεταναστεύοντας στην Αίγυπτο, Ρωσία, Ρουμανία ή αλλού. Οικογένειες Ελλήνων
ή Τούρκων, που, εκτός από τη μόνιμή
τους κατοικία, έχτιζαν και μία δεύτερη
σ’ ένα από τα κτήματά τους, ώστε να
διαμένουν εκεί ένα μέρος του χρόνου
και να γίνεται η συγκομιδή της ελιάς ή
άλλων αγροτικών προϊόντων που διέθετε η κάθε οικογένεια. Η αρχιτεκτονική δομή των πύργων δείχνει ότι χρησίμευαν και ως οχυρά, όπως αναφέραμε,
παρείχαν δηλαδή προστασία στους
Ένα ταξίδι στο παρελθόν του τόπου
μας ήταν, τελικά, η περιβαλλοντική εργασία που υλοποιήσαμε φέτος. Ένα
ευχάριστο, νοσταλγικό αλλά και χρήσιμο σ΄εμάς τους νεότερους, ταξίδι.
Μια καλή ευκαιρία να συνεργαστούμε
μεταξύ μας, να ερευνήσουμε, να παρατηρήσουμε, να διδαχθούμε και να
προβληματιστούμε για το παρελθόν
και το παρόν αυτών των υπέροχων
κτηρίων, αλλά και να γνωρίσουμε από
κοντά μερικούς από τους τωρινούς ιδιοκτήτες τους.
Στην περιοχή των Πύργων Θερμής,
όπου βρίσκεται το σχολείο μας, κάποτε βρίσκονταν 160 πύργοι. Σήμερα
ελάχιστοι από αυτούς σώζονται και
όσοι διατηρούνται σε καλή κατάσταση
ώστε να είναι επισκέψιμοι ή κατοικήσιμοι είναι περίπου δώδεκα. Η ομάδα
μας επέλεξε δέκα πύργους, οι οποίοι
είναι διατηρητέα μνημεία, σύμφωνα με
τα στοιχεία της Εφορείας Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων και της Εφορείας Νεότερων Μνημείων που ευγενικά μας παραχώρησαν.
Οι πύργοι που μελετήσαμε είναι α)
στη Λουτρόπολη Θερμής των Μαγνήσαλη και Τσουκαλαδέλλη και β) στους
42
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 42
11/24/2011 2:57:46 PM
ιδιοκτήτες από τους πειρατές που λυμαίνονταν κάποτε τα νησιά του Αιγαίου ή από τους ντόπιους ληστές. Οι ιδιοκτήτες των πύργων για να περνούν το
καλοκαίρι εκεί πλήρωναν στον εφημέριο του χωριού κάθε χρόνο χρηματική
ενίσχυση, το λεγόμενο «πυργιάτικο».
Οι πύργοι χρονολογούνται από τον
17ο ως και τον 19ο αιώνα, χτίστηκαν
δηλαδή οι περισσότεροι στα χρόνια
της τουρκοκρατίας. Όπως έχει εξακριβωθεί παλιότερος είναι ο πύργος
του Νιάνια (1647), του οποίου αξιοπρόσεχτη είναι η κάτοψη σε σχήμα
σταυρού, ενώ σε όλους τους άλλους
πύργους η κάτοψη είναι τετράγωνη ή
ορθογώνια. Από τους πύργους που
μελετήσαμε ακόμα πιο παλιοί υποθέτουμε πως είναι του Μαγνήσαλη και
του Τσουκαλαδέλλη στη Λουτρόπολη
Θερμής (ίσως επί Γατελούζων), αλλά
αυτό δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο. Υπάρχουν πύργοι εξ ολοκλήρου
πετρόχτιστοι χωρίς ξύλινους εξώστες
ενώ κάποιοι άλλοι έχουν το ισόγειο και
τον πρώτο όροφο πετρόχτιστους και
στον δεύτερο έναν ή περισσότερους
ξύλινους εξώστες κατασκευασμένους
με την τεχνική του μπαγδατί. Αυτά είναι τα περίφημα σαχνισίνια, ανάλαφρα
ξύλινα μπαλκόνια, ανατολίτικο δάνειο,
με πολλά παράθυρα ή και στρογγυλούς
φεγγίτες για φως και αερισμό αλλά και
εποπτεία της γύρω περιοχής.
Το ισόγειο κάθε πύργου, συνήθως
μονόχωρο, χτισμένο με τοίχους μεγάλου πάχους (60-80 εκατοστά) δεν
είχε παράθυρα και χρησίμευε σαν
αποθηκευτικός χώρος. Διέθετε μόνο
μία είσοδο στενή και χαμηλή, κατασκευασμένη από ένα μονοκόμματο
ξύλο με βαριά ενίσχυση που έκλεινε
με ένα τεράστιο κλειδί και συχνά και
ξύλινες μπάρες. Σε κάποιους πύργους
πάνω από την είσοδο υπήρχε ο «φονιάς» ή «καταρράχτης», δηλαδή ένα
άνοιγμα από όπου έριχναν καυτό νερό
ή λάδι στους εισβολείς. Μάλιστα υπήρχε και κρυφή καταπακτή στο χωμάτινο
δάπεδο, όπου κατέφευγαν οι ένοικοι
σε έσχατη ανάγκη (μπατή ή νεμπατή)
Ο κάθε όροφος ήταν μονόχωρος
ή δίχωρος και, αν χρειαζόταν, απομονωνόταν ο ένας από τον άλλο με
τις ξύλινες «κλιβανές» (καταπακτές).
Η άνοδος στους ορόφους γίνονταν
με ξύλινη στενή σκάλα που ήταν τοποθετημένη δίπλα στην είσοδο. Το
δάπεδο κάθε ορόφου ήταν ξύλινο.
Aν υπήρχαν εσωτερικοί τοίχοι ήταν
κατασκευασμένοι με μπαγδατί. Είχαν
δηλαδή ξύλινο σκελετό που πάνω του
καρφώνονταν οι μπαγδατόπηχες (ξύλινες οριζόντιες πήχες ή καλάμια) που
σοβαντίζονταν με ασβεστοκονίαμα
εμπλουτισμένο με άχυρο, γιδότριχες
ή φλοιούς δημητριακών. Οι τοίχοι αυτοί είχαν πάχος 15-20 εκατοστά. Και
τα σαχνισίνια έτσι κατασκευάζονταν
στον τελευταίο όροφο και υποστηρίζονταν με ξύλινες ή σιδερένιες αντηρίδες. Οι όροφοι πάνω από το ισόγειο
είχαν λίγα ως πολλά παράθυρα, άλλα
με ξύλινα νταμπλαδωτά παντζούρια,
άλλα ανοιχτά σιδερόφρακτα. Η κεραμοσκεπή στηριζόταν σε ξύλινη βάση
και είχε συνήθως τετράγωνο σχήμα.
Στη μια άκρη της υπήρχε η ψηλή και
λεπτή πήλινη ή πέτρινη καπνοδόχος ή
αλλιώς «πκαρής».
Στους εξωτερικούς τοίχους δεν παρατηρείται διακόσμηση, εκτός από τα
43
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 43
11/24/2011 2:57:46 PM
απλά σκαλίσματα που κοσμούν κάποτε τους γωνιακούς λαξευμένους τεράστιους λίθους και έχουν θέματα από
τη φύση. Στο υπέρθυρο (μεγάλος ορθογώνιος λίθος πάνω από την είσοδο)
του πύργου Νιάνια όμως συναντούμε
σκαλισμένα ξίφη και στου Καραπιπέρη
ένα σταυρό. Μάλιστα στους συγκεκριμένους πύργους υπάρχει χαραγμένη
πάνω στο υπέρθυρο και η χρονιά κατά
την οποία κατασκευάστηκαν.
Η διακόσμηση είναι συνετή, δίχως
περιττά στολίδια και στο εσωτερικό.
Διάθεση καλλιτεχνική παρατηρείται
στις ξύλινες κατασκευές, (κολωνάκια
σκάλας, ντουλάπες, ράφια, πιατοθήκες), στο τζάκι, στο εικονοστάσι και
ίσως ζωγραφικές απεικονίσεις σε κάποια ταβάνια και τοίχους στους χώρους
υποδοχής. Εξαίρεση και πάλι αποτελεί
ο πύργος Νιάνια, ο οποίος στον 2ο
όροφο έχει πολλά διακοσμητικά στοιχεία σε ρυθμό μπαρόκ. Οι τεχνίτες
αποφεύγουν τα αισθητικά πειράματα
και ανταποκρίνονται στις καθημερινές
ανάγκες των ιδιοκτητών.
Κάθε πύργος με το αγρόκτημά του
περιβαλλόταν από ψηλό μαντρότοιχο.
Μέσα στην αυλή, η οποία ήταν συνήθως
στρωμένη με πέτρινες πλάκες, υπήρχε
πηγάδι και συχνά στέρνα για τη συγκέντρωση του βρόχινου νερού. Κατά κανόνα στην αυλή του πύργου υπήρχαν
τα παράσπιτα, βοηθητικά κτίσματα δηλαδή, όπως στάβλοι, αποθήκες, χτιστοί
φούρνοι, αποχωρητήριο, δωμάτιο για
το υπηρετικό προσωπικό κ.ά. Ελάχιστα
από αυτά σώζονται σήμερα.
Η χρήση των πύργων σε γενικές
γραμμές είναι ίδια σε όλους. Το ισόγειο, δροσερό και σκοτεινό, είναι χώρος αποθηκευτικός, Οι μεσαίοι όροφοι
εξυπηρετούν τις ανάγκες του σπιτιού με
βασικό δωμάτιο την κουζίνα «το μαγειριό». Στον τελευταίο όροφο βρίσκονται
ο χώρος υποδοχής και ίσως και ύπνου.
Αυτός συνήθως είναι μεγαλύτερος και
φωτεινότερος από τους άλλους και διαθέτει την καλύτερη θέα στη γύρω περιοχή. Τόσο στο μαγειριό όσο και στα άλλα
δωμάτια η εσωτερική διαρρύθμιση υποθέτουμε ότι θα ήταν πάνω κάτω η εξής: η
γωνιά (το τζάκι όπου μαγείρευαν), ο πλύστης (το περβάζι ενός μικρού παραθύρου διαμορφώνεται σε νεροχύτη), εκεί
κοντά ο λαηνοστάτης (όπου πλένονταν),
συνήθως κάτω από τη σκάλα μαζί με τον
πλύστη, η σιργένα (ξύλινη πιατοθήκη
καρφωμένη στον τοίχο), τα περιμετρικά ράφια, οι γύψινες προεξοχές στους
τοίχους για τοποθέτηση αντικειμένων,
τα χτιστά εικονοστάσια, οι μεσάντρες
Πύργος Σάλτα (Πάμφιλα)
44
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 44
11/24/2011 2:57:46 PM
(ξύλινες εντοιχισμένες ντουλάπες κατά
μήκος του τοίχου), οι χαμηλοί σοφάδες (ξύλινοι εντοιχισμένοι καναπέδες
στην προεξοχή του σαχνισινιού) και το
γυαλοντούλαπο (ανοιχτό ντουλάπι στον
χώρο υποδοχής των ξένων όπου φυλάσσονταν τα καλά σερβίτσια). Η μεγάλη ηλικία όμως αυτών των κτηρίων και οι
ανάγκες των νεότερων ιδιοκτητών τους
επέφεραν πολλές αλλαγές στην εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων.
Τα κυριότερα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η πέτρα και το ξύλο που
προέρχονταν είτε από τη γύρω περιοχή είτε από την απέναντι μικρασιάτικη ακτή. Διακρίνονται μέχρι σήμερα η
ερυθρόχρωμη μιστεγνιώτικη πέτρα, η
«φωκιανή» πέτρα και το «σαρμοσάκι»
από τις απέναντι ακτές, αφού οι τοίχοι δεν σοβατίζονταν εξωτερικά, μόνο
εσωτερικά. Οι πέτρες αυτές συναρμολογούνται με το κουρασάνι (συνδετικό
κονίαμα που παράγεται με άμμο, τρίμμα κεραμιδιών, ασβέστη και νερό). Το
ξύλο το προμηθεύονταν από τα πλούσια δάση του νησιού, από πεύκα, καστανιές, λεύκες και κυπαρίσσια.
Για την προέλευση των μαστόρων
σαφείς πληροφορίες δεν υπάρχουν.
Φαίνεται ότι υπήρχαν ομάδες (ισνάφια)
Αλβανών που έρχονταν από τη Μ. Ασία
κι άλλοτε ντόπιοι τεχνίτες (κυρίως ξυλουργοί), που κι αυτοί περιόδευαν στην
Ανατολή. Ο μάστορας κάθε πύργου,
άμεσα συνδεδεμένος με το λαό και τη
φύση, αγαπά και σέβεται την τέχνη του
και τη συνδέει με τον άνθρωπο. Διαλέγει μέσα από τη φύση τα υλικά που
του χρειάζονται, τα δουλεύει μ΄ επιδεξιότητα, κυριαρχεί πάνω τους. Πλουτίζει τις γνώσεις του με τα ταξίδια στην
γειτονική χώρα, δουλεύοντας εκεί, όταν
στον τόπο του δεν έχει δουλειά κι έτσι
αποκτά καινούργιες εμπειρίες από τους
ξένους συναδέλφους.
Οι πύργοι είναι από τα λίγα παραδείγματα οικοδομικής τέχνης του παρελθόντος που ακόμη σώζονται. Είναι
ιστορικοί μάρτυρες μιας αληθινής κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής
αυτής, μιας εποχής με μεγάλες κοινωνικές ανισότητες μεταξύ πλούσιων και
φτωχών. Οι πύργοι αυτοί μπορούμε να
πούμε πως μόνο προσωρινά ανήκουν
στους ιδιοκτήτες τους, αν σκεφτούμε πόσους ιδιοκτήτες άλλαξαν όλα
αυτά τα χρόνια. Ανήκουν σε όλους
μας, ανήκουν στην πλούσια ιστορική
μας κληρονομιά, όπως γράφει το χέρι
άγνωστου σοφού τεχνίτη σε μια ξύλινη
πινακίδα στην είσοδο του πύργου Γιακαλή: «Σήμερον εμού, αύριον ετέρου
και ουδέποτε τινός».
Πηγές πληροφοριών
§ Συνεντεύξεις με ιδιοκτήτες πύργων
§ Αρχείο Η ΄ Εφορείας Νεότερων Μνημείων
§ Αρχείο ΙΔ ΄ Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
§ Αρχείο Καμενή Δημητρίου
§ Αρχείο Πολιτιστικού Συλλόγου Πύργων Θερμής
§ Βοστάνη - Κούμπα Ειρήνης: Παραδοσιακή αρχιτεκτονική (Λέσβος)
§ Διγιδίκη Γεωργίου: Θερμή, μια μικρή κώμη με ιστορία 5.000 ετών
§ Ζαγορησίου Μ. - Γιαννουλέλλη Ν.: Παραδοσιακή
αρχιτεκτονική της Λέσβου
§ Μεσαιωνικά τετράδια: Πρακτικά συνεδρίου «Οι Γατελούζοι της Λέσβου»
§ Περιβαλλοντική Εργασία Λυκείου Παμφίλων
§ Σκοπελίτη Στ.: Οι πύργοι της Λέσβου
§ Συνδέσμου Φιλολόγων Λέσβου: Ιστορία της Λέσβου
§ Έρευνα στο διαδίκτυο
Yπεύθυνη καθηγήτρια: Βίδη Ειρήνη
Συμμετείχε η καθηγήτρια: Καρακωνσταντή Ερατώ
45
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 45
11/24/2011 2:57:46 PM
Σαν έρθει η έμπνευση*
Γράφει η Σοφία Ζούρου
Το να γράψεις ένα βιβλίο -ένα διήγημα
έστω- δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μετά
τις δέκα πρώτες γραμμές έμπνευσης,
ξαφνικά στερεύει το μυαλό, και το χαρτί μένει απειλητικά λευκό μπροστά σου.
Το χαρτί... Χώρια που από την αρχή δεν
ήξερες πού να καταγράψεις τα πνευματικά σου κατασκευάσματα: δεκάδες
άδεια τετράδια, μόνες σκόρπιες σελίδες, όμορφα ημερολόγια από φίλους,
που σου χάρισαν για τα γενέθλιά σου
(αφού ξέρουν πόσο σου αρέσει να γράφεις). Ένα άδειο ημερολόγιο όμως, ένα
λευκό τετράδιο με άδειες σελίδες, είναι
ό, τι το χειρότερο για να σου κάνουν
δώρο. Είναι μια ξεκάθαρη εντολή. Γράψε! Γέμισέ με με φιλοσοφίες, ιστορίες,
υποθέσεις, σοφές κουβέντες, ρήσεις και
αντιρρήσεις. Τι ξεδιάντροπη απαίτηση,
τι φοβερή πίεση, τι απειλή! Τόσο μεγάλη μάλιστα, που όταν τύχει να κάθεσαι,
χαζεύοντας το σίριάλ σου ή χάσκοντας
στο κενό, αισθάνεσαι μέχρι και τύψεις
που δεν είσαι δημιουργικός!
Σου ΄ρχεται ήδη να το πάρεις να το
πετάξεις το παλιοβιβλίο! Έτσι καμουφλαρισμένο όμως που είναι με το ωραίο
του εξώφυλλο -ίσως με κάποια ωραία
ζωγραφιά- δεν σου κάνει καρδιά... Και
έτσι συνεχίζει να κάθεται άθικτο και ατάραχο στο ράφι που έχει θρονιαστεί, με
εσένα από κάτω -σταυρωμένα χέρια και
σουφρωμένα χείλη- να του ρίχνεις δολοφονικές ματιές.
Και ξαφνικά μισείς όλους τους συγ-
γραφείς, όλους όσους έχουν γράψει τις
σελίδες ενός βιβλίου, όσους κατάφεραν
να φιμώσουν τα άδεια φύλλα με ωραία
αποφθέγματα και έκαναν ένα κενό βιβλίο να βγάλει το σκασμό. Μισείς όλους
όσους περηφανεύονται με ψεύτικη μετριοπάθεια, πόσο αβίαστα και γρήγορα
έγραψαν το τελευταίο τους μυθιστόρημα, πόσο αυθόρμητα μπόρεσαν να αποτυπώσουν τις ευφυείς σκέψεις τους στο
χαρτί. Τους παλιοψεύτες! Το λένε επίτηδες για να σε πτοήσουν, να σε καταρρακώσουν. Ο ανταγωνισμός είναι βαθύτατα αισθητός. Τους ξεδιάντροπους...
Κοιτάς με κακία τις ράχες των βιβλίων που επί τόσα χρόνια μάζευες στη
βιβλιοθήκη σου, ιστορίες, παραμύθια,
νουβέλες, βιογραφίες, αυτοβιογραφίες,
συγγράμματα, εγκυκλοπαίδειες, τόμοι
επί τόμων, μυθιστορήματα, ποιητικές
συλλογές, ίσως και καμιά μελέτη... Όλα
σου έχουν γυρισμένη την πλάτη, όλα
ανεξαιρέτως. Ακόμα και η Βίβλος, αν
δεν την είχες ακουμπήσει ανοιχτή πάνω
στο κομοδίνο σου, είσαι σίγουρος πως
κι αυτή θα αδιαφορούσε για σένα.
Σε αγνοούν επιδεικτικά, σε φτύνουν
κατάμουτρα! Τα έχεις διαβάσει και δεν
τα ενδιαφέρεις πλέον, δεν έχουν ανάγκη να τραβήξουν άλλο την προσοχή
σου όπως τότε, στο βιβλιοπωλείο που
τα είχες αγοράσει. Αισθάνεσαι ξεγελασμένος, τιποτένιος, ένα σκουπίδι
πεταμένο -ούτε καν στο καλάθι, αλλά
αδιάφορα στο πλάι.
46
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 46
11/24/2011 2:57:46 PM
Στριφογυρίζεις στην καρέκλα σου
ανήσυχος. Άν δεν ήταν φυσικό παράλογο, θα ορκιζόσουν πως τα ακούς να σιγοψιθυρίζουν και να χασκογελούν πίσω
από την πλάτη σου. Να σε κουτσομπολεύουν πίσω από τις μικροσκοπικές παλάμες τους, να λένε μεταξύ τους πόσο
ηλίθιος είσαι, πόσο κουτός, βλήμα σκέτο, μυαλό κουκούτσι...
Τι αναίδεια! Θα τα ξεσκίσεις όλα, όλα
ανεξαιρέτως! Θα πάρεις τις λευκές σελιδούλες τους με τα όμορφα γραμματάκια
τους και θα τις γδάρεις, θα τις σκίσεις,
θα τις δαγκώσεις λυσσασμένα. Θα πάρεις τις καθαρά στοιχισμένες, μαύρες
αράδες τους, τις εμπνευσμένες σειρές
τους, τα εξώφυλλά τους, μαλακά και
άκαμπτα, και θα τα ξεζουμίσεις, θα τους
βγάλεις το λάδι, των σιχαμένων! Πάνω
από τις τσιριχτές φωνούλες τους, εσύ θα
γελάς, θα τα πάρεις και θα τα κάψεις όλα
μαζί σ΄ ένα τεράστιο κάψαλο. Κι εκείνα
θα τρίζουν, θυμωμένα στην αρχή, ύστερα ικετευτικά!, όμως εσύ, ατάραχος και
χαμογελαστός, κύριος της κατάστασης,
θα τα κοιτάς χαιρέκακα να καίγονται και
να γίνονται στάχτη.
Η φωτιά θ΄ ανεβαίνει στον ουρανό, με
γλώσσες σαν να θέλουν να γλείψουν το
φεγγάρι, κομματάκια χαρτιού θα χοροπηδούν ξέφρενα και τρομαγμένα τριγύρω, κι εσύ -καθισμένος άνετα στο δροσερό γρασίδι- θα βγάλεις ένα πρόχειρο
χαρτί και το καταφαγωμένο σου μολύβι,
και θα αρχίσεις να γράφεις με τόσο οίστρο, με τέτοιο πάθος, θα κάνεις κάτι
συνειρμούς ιδεών, που θα τρομάξεις με
τον ίδιο σου τον εαυτό.
Γράμμα προς γράμμα, λέξη προς λέξη,
η άδεια σελίδα θα γεμίσει, θα την γυρίσεις φουριασμένος ανάποδα, θα γεμί-
σεις και το πίσω μέρος κι ύστερα, ως
δια μαγείας, θα εμφανίζεται μπροστά
σου μία νέα σελίδα, λευκή, παρθένα και
πανέτοιμη να θυσιαστεί στο βωμό της
δικής σου θείας Έμπνευσης.
Θα κοιτάξεις πάνω από τον ώμο σου
και θα δεις τη Μούσα σου, αραχνοΰφαντη και χρυσομαλλούσα, να σου χαμογελάει γαλήνια, πειθήνια, να βάζει το χέρι
απαλά στον ώμο σου και να σε παροτρύνει να συνεχίσεις.
Κι εσύ, σαν μανιακός θα γράφεις, θα
γράφεις, θα γράφεις, το μολύβι σου θα
βγάζει σπίθες, τα πεύκα γύρω σου θα
τρίζουν στον αέρα που κάνουν οι σελίδες σου, δεκάδες σελίδες, χιλιάδες σελίδες, γύρω σου σωροί σελίδες, μα εσύ
θα τα έχεις ξεχάσει όλα γύρω σου, ο κόσμος θα χαθεί, και καθώς ασυναίσθητα
θα χώνεις τα πόδια σου στη στάχτη, στα
υπολείμματα των καμένων βιβλίων, εσύ
θα παίρνεις δύναμη και θα ξαναγεννιέσαι
μέσα από τις λέξεις, θα παίρνεις πνοή
από τον κόσμο της Φαντασίας, που
άνοιξε διάπλατα τις πύλες του για σένα,
και κάπου στο βάθος του ξέχειλου μυαλού σου θα νομίζεις πως ακούς τις σάλπιγγες να ηχούν μελωδικά, χρυσές νότες
να πέφτουν πάνω στα φύλλα σου, να τα
βάφουν κι αυτά χρυσαφένια, να κάνουν
τα γράμματα να λάμπουν μέσα στη νύχτα που έχει πέσει, φως στο αστείρευτο
πηγάδι των Ιδεών σου...
Θα ‘χεις γράψει ως τώρα εκατοντάδες
σελίδες, θα ‘χεις κάνει ντουζίνες εκατοντάδες στοίβες, θα χάνεσαι πίσω από
αυτές, με τη Μούσα να σου χαμογελάει
ερωτιάρικα δίπλα στο μάγουλο, κι εσύ,
με το μέτωπο σχεδόν ν’ ακουμπάει τη
σελίδα, και το χέρι ν’ αρχίζει να πονάει
από το δυνατό κράτημα του μολυβιού,
47
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 47
11/24/2011 2:57:46 PM
που φαίνεται σαν να γράφει μόνο του
πλέον, να αντλεί όλη του τη δύναμη από
το ποιητικό κορμί σου, θ’ αρχίσεις να
ξαναδιαβάζεις τις λέξεις που γράφει...
και θα τρομάξεις! Όλες οι λέξεις είναι
ίδιες, ασυνάρτητες και ανακατεμένες,
μία μεγάλη απάτη, μια ψευδαίσθηση, μια
ζωντανή τρέλα, μανιασμένη να εκτονωθεί από μέσα σου, κοιτάζεις τις σελίδες
και δε βλέπεις τίποτα λογικό, δεν μπορείς να εντοπίσεις μία λέξη σωστή...
Ήδη έχεις καμπουριάσει, τα μάγουλά
σου έχουν ρέψει, τα μάτια σου πρησμένα, τείνουν έξω απ’ τις κόγχες, ο ιδρώτας
στάζει ποτάμι, χείμαρρος ασταμάτητος
από τα μπράτσα σου, το μέτωπό σου, τη
ραχοκοκαλιά, τις άκρες των δαχτύλων...
Γυρίζεις έντρομος να δεις τη Μούσα σου, να την ρωτήσεις τι σημαίνουν
όλα αυτά, να της πεις να το σταματήσει,
όμως, αλίμονο! Η Μούσα έχει εξαφανιστεί, στη θέση της στέκει ο διάβολος ο
ίδιος, μαύρος, κόκκινος, καψαλισμένος
απ’ της Κολάσεως τις στάχτες, με βλέμμα σκοτεινό και χαμόγελο σαδιστικό
στα άχρωμα λεπτά του χείλη...
Έχεις πετρώσει, είσαι ανίκανος να το
κουνήσεις ρούπι, μόνο το στοιχειωμένο χέρι σου συνεχίζει σαν τρελό να
γράφει, να γράφει, να γράφει! Γράμματα σκόρπια, ανακατεμένα, συλλαβές χωρίς νόημα, λέξεις χωρίς σκοπό,
έννοιες ανύπαρκτες, ένα κείμενο σαν
παραλήρημα τρελού.
Κι ο σατανάς, απλώνει αργά το χέρι,
πάει τον ώμο σου ν’ αγγίξει, μα ξέρεις,
μόλις το κάνει θα καείς, θα τσουρουφλιστείς ανεπανόρθωτα, θα πεθάνεις
στον πόνο, θα σβήσεις σαν κεράκι...
Λίγες λέξεις τον χωρίζουν από τη σάρκα σου, πλησιάζει αργά, απειλητικά,
ανεμπόδιστα, σε αγγίζει...
Και τότε ξαφνικά, όλα τελειώνουν.
Το μολύβι πέφτει από τη σφιχτή παλάμη σου, κι αφού σπαρταρίσει λίγο σαν
το ψάρι, σταματά. Το καταϊδρωμένο
κορμί σου χαλαρώνει, όλα όσα έγραψες σβήνονται, από τον τελευταίο, ως
τον πρώτο χαρακτήρα. Ένας μετά τον
άλλο χάνονται, κι εσύ πάλι είσαι ανίκανος να κάνεις οτιδήποτε, δεν είσαι
κιόλας σίγουρος αν θέλεις να σταματήσει τούτη η ακατάσχετη απαλοιφή,
βλέπεις, κοιτάς, χαζεύεις τις σελίδες να
στριφογυρίζουν ξερά και, άδειες πάλι,
να πετούν προς το σεληνόφως και να
χάνονται κι αυτές...
Από την άκρη των χειλιών σου στάζει
λίγο σάλιο, νιώθεις τα μάτια σου βαριά
να κλείνουν, εσύ ο ίδιος να γέρνεις ανήμπορος στο χώμα, να έχεις κοιμηθεί
πριν καν αγγίζεις το έδαφος...
Ξυπνάς όταν πια όλα έχουν ακινητοποιηθεί: τις στάχτες τις πήρε ο αέρας,
το μολύβι σου κείτεται τσακισμένο στα
δυο, οι χιλιάδες σελίδες έχουν κάνει
φτερά, το δάσος, το φεγγάρι, η νύχτα,
έχουν εξαφανιστεί.
Εξουθενωμένος στηρίζεσαι για να
σηκωθείς, είσαι στο δωμάτιό σου, στο
γραφειάκι σου. Στο κομοδίνο, πλάι στο
κρεβάτι, η παλιά Βίβλος χάσκει ορθάνοιχτη, σε προσκαλεί να τη διαβάσεις.
Εσύ κοιτάς πάνω από τον ώμο σου,
έτοιμος ν’ αντικρίσεις ξανά τον διάβολο, όμως το μόνο που υπάρχει είναι η
γνωστή σου βιβλιοθήκη, ήσυχη, ήρεμη
και τακτοποιημένη, με όλα σου τα βιβλία μαζεμένα στα ράφια της. Ακίνητα,
ασάλευτα και σιωπηλά.
*Α` βραβείο διαγωνισμού νέων «Γ. Βαλέτας»
48
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 48
11/24/2011 2:57:46 PM
Τιμή στους μεγάλους Ποιητές μας
Γράμμα
Νικηφόρος Βρετάκος
(1912-1991)
Δεν έχω ένα φύλλο απ’ τα παλιά πράσινα δέντρα.
Σου γράφω τη λύπη μου σ’ αυτό το χαρτί.
τόσο ελαφριά που να στη φέρει ο άνεμος,
τόσο καλή και τρυφερή που να μη παραξενευτεί ο ήλιος,
ευγενική σαν τη σιωπή που περπατεί στο χορτάρι
τη νύχτα, απλή και καθαρή σαν το νεράκι που τρέχει
και δε μαντεύεις πως το γέννησε η χτεσινή καταιγίδα.
Πολλοί σκοτώθηκαν. Πολλοί ζούμε. ‘Ολοι μας είμαστε
λαβωμένοι. Είναι βαρύς από τον πόνο μας ο κόσμος.
Mε τη σιωπή της θάλασσας θα λάβεις τη λύπη μου.
Σου στέλνω αυτό το αιώνιο μου Μη με λησμόνει!
Είναι ένα φως διπλωμένο ανάμεσα σ’ ένα μικρό συννεφάκι.
Σου στέλνω αυτό το αρνάκι, μια κ’ είσαι κοντά στο θεό,
να τ’ οδηγήσεις σ’ ένα πράσινο κήπο του.
Σου στέλνω αυτό το βρέφος με το τσακισμένο ποδαράκι.
Ανεβασέ το στο παράθυρο με τον αυγερινό,
κοντά στον κόσμο, κοντά στο όνειρο,
κοντά στην καλοσύνη σου, που είναι ζεστή σα μια ανάσα μητέρας,
κοντά στο τζάκι που ονειρεύεσαι με το χέρι στο μέτωπο
την ευτυχία του πεινασμένου, του στρατιώτη, του άρρωστου.
Βάλτο κοντά στην πράσινη σημαία. Κοντά στο κόκκινο
άλογο. Στη μητέρα σου πλάι, που τριγυρισμένη
απ’ του Γενάρι τους σπουργίτες, γνέθει την ελπίδα.
άλτο κοντά στο στεναγμό της φιλίας. Κοντά-κοντά.
Βάλτο να κάτσει, κι άνοιχτου σαν ένα γέλιο το παράθυρο
να ιδεί τον κόσμο.
49
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 49
11/24/2011 2:57:46 PM
Χειμωνιάτικο παστέλ
Η θάλασσα μου έβρεχε τα χείλη,
Τ’ άστρα ψηλά μου τρεμοσβήναν.
Μα εσύ μακριά, εσύ αλλού,
Στραμμένος στη δική σου πλάση.
Ούτε μια αχτίδα σου δε μου’ στειλες
Εμένα, που για σένα ξαγρυπνούσα.
Σε ποια ακρογιαλιά είχες χαρίσει
Το ασημένιο ψως σου;
Να γίνω θάλασσα, πουλί,
Να γίνω αφρός, να γίνω αέρι...
Κοντά σου πώς να φτάσω;
Γιατί εγώ, μια σου λάμψη αν μου χαρίσεις,
Στη νύχτα σου θα πέσω τραγουδώντας
Δημήτρης Νικορέτζος
Τα φύλλα πέσαν! άξαφνη μας ήρθ’ η
χειμωνιά
ίσκιοι τη γη με βυσσινιές ανταύγειες
έχουν ντύσει
τ’ αγέρα τ’ ανατρίχιασμα λυγίζει τα
κλωνιά
κι οι βροχοστάλες άρχισαν το μουσικό
μεθύσι.
Μια θύμηση νοσταλγική μαγεύει τη
ψυχή
σ’ αλαργινές ανάμνησες και χρόνια
πώχουν φύγει
στο κάλεσμα του καστανά στο δρόμο π’
αντηχεί
και σ’ ένα κάρρο γέρικο, που καταχνιά
το πνίγει.
Άλλοι κόσμοι
Παν. Αλεξέλλης
Σ’ άλλους, παλαιότερους κόσμους
βρίσκομαι ‘γω…
Τότε που γυρίζοντας στις γειτονιές
μέσα εύρισκες
Γραμμή ανθόπλεχτα κάγκελα κι αυλότοιχους
με πρασινάδες στην κορφή πολύ πριν
συναντήσεις
πόρτα σπιτιού και άνθρωπο…
Θολά τα μάτια βούρκωσαν ανείπωτοι
καημοί
φιγούρες σ’ ένα λεύκωμα καιρό κιτρινισμένες
κι η μνήμη ρόδο κύλησε μεσ’ τη νεροσυρμή
και συγκινήσεις νείρεται παντοτινά
χαμένες.
Τότε που το βήμα από μονάχο του
γινόταν
πιο αργό, το πνεύμα ξεπετάριζε γαλήνη
να ρουφήξει, και η καρδιά έπιανε τον
παλμό
της γης, σ’ αυτόν χτυπούσε…
Νύχτα με φεγγάρι
Σοφία Ζούρου
Μες στη δική σου νύχτα ξύπνησα
Και ήσουν το φεγγάρι.
Ήσουν ψηλά, ήσουν χλωμός
Και τόσο μακριά μου...
Στα γόνατα έπεσα, στην άμμο σου
Και προσευχόμουν.
Τότε που μπαίνοντας στα μαγαζιά μέσα
εύρισκες
Κοσμοκαλόγερους, τεχνίτες αυστηρούς
σκυμμένους
στη δουλειά, γιατί κείνους τους καιρούς
50
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 50
11/24/2011 2:57:46 PM
πολέμου το πέρασμα.
στο μεροφάι
πιο μπροστά βρισκόταν το μεράκι…
Λες, ψιθυρίζεις, μουρμουρίζεις, μιλάς…
φωνάζεις
Πότε φώναξες; Δεν σε άκουσα…
Τότε που τις νύχτες ανάβοντας τα γκάζι
έρριχνε
στο λιθόστρωτο ίσκιους παρά φως, και
λαδολύχναρα
δειλά στα σπίτια, κεριά και λάμπες
αχνοφώτιζαν
αγίων εικόνες και νυχτέρια…
Πάει καιρός που στους κραδασμούς της
γόνιμης γης,
της γλαυκής θάλασσας, και του ανυπότακτου ουρανού
… έχω γίνει υπηρέτης της σιωπής.
Σε τέτοιους, παλιότερους κόσμους
γυρίζω εγώ…
Αιολική, μαγεμένη ανάσα
Υπηρέτης της σιωπής
Στρατώ Ι. Αμπατζή
Ελένη Κονιαρέλλη - Σιακή
Λίγο πριν, κοινώνησα των αχράντων
νερό το θαλασσινό, σταγόνα μία
που’ χε μείνει στο στόμα
από πρόσφατο καθαρμό.
Ψιθυρίζεις για το γλυκό κορφολόγημα
της γης
απ’ τις χλωρές αχτένιστες ρίζες των
δέντρων.
Μουρμουρίζεις στις πλεξούδες των
κοχυλιών
πως η αυγή ανυπόμονη σφυρίζει στο
χρωματιστό τους κέλυφος.
Ο τόπος, μια κόγχη της γης και το
πέλαγος.
Απ’ το κάστρο, στο Μόλυβο
έως απέναντι, στην Ανατολή
ανάσα μία, που πάει κι έρχεται στο
λεφτό
εισπνοή - εκπνοή.
Μιλάς για την ισόβια μουσική του
αφρού της θάλασσας
απ’ τον παφλασμό των περίεργων
κυμάτων.
Τα Κιμεντένια, απέναντι, καταπίνω
βουνά
εισπνέω το σχήμα τους
πετράδια που λόγια γίνηκαν
κι άραξαν σ’ αυτή την ακτή
με μια εκπνοή τα στέλνω ξοπίσω
με λυγμούς και χαμόγελα τ’ αποθέτω
ξανά
στην αντίπερα όχθη.
Φωνάζεις για τη μνήμη του περήφανου
αγέρα
που δε λησμονά τα υγρά χείλη της
παπαρούνας
και κάθε τόσο σαν ξωτικό πισωγυρίζει.
Ουρλιάζεις για των κοριτσιών το πένθος
για των αγοριών τις άγιες πληγές
για τον αγέλαστο Θεό που θρηνεί στου
Αιολική, μαγεμένη ανάσα μου
όλη, θάλασσα, βουνά κι ουρανό
αιώνες τώρα, ζεις στον ίδιο ρυθμό.
51
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 51
11/24/2011 2:57:46 PM
συνεργάτης του Μουσείου Γουλανδρή
Φυσικής Ιστορίας και υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι ζωγραφικές αναπαραστάσεις των
φυτών είναι της καταξιωμένης, εκτός
άλλων, και σ’ αυτόν τον τομέα κ. Νίκης
Γουλανδρή.
Για κάθε απεικονιζόμενο είδος ή
υποείδος, εκτός από τα ονοματολογικά
στοιχεία και μία σχετικά σύντομη περιγραφή των χαρακτηριστικών του, δίνονται πληροφορίες για την ανθοφορία
του, την οικολογία και τη γεωγραφική
του εξάπλωση, πιθανές χρήσεις του,
ιστορικά στοιχεία, στοιχεία για την ερμηνεία και την προέλευση του επιστημονικού ονόματος κ.ά. Μερικά από τα
φυτά που παρουσιάζονται είναι σπάνια
ή και απειλούμενα, ενώ πολλά από αυτά
είναι σχετικά κοινά φυτά της ελληνικής
χλωρίδας.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται 33 είδη
ή υποείδη τα οποία φύονται και στη
Λέσβο. Μάλιστα μερικά από αυτά είναι
σπάνια και ενδιαφέροντα ή ακόμη και
απειλούμενα, όπως το Rhododendron
luteum (Ροδόδενδρο το κίτρινο), ο
Narcissus tazetta subsp. aureus (Νάρκισσος ο ταζέττιος υποείδος χρυσός),
η Iris pseudacorus (Ίρις η ψευδάκορος)
και η Comperia comperiana (Κομπέρια
η κομπεριάνειος). Το κίτρινο ροδόδενδρο το έχουμε παρουσιάσει σε προηγούμενο τεύχος της «Αιολίδας». O
Narcissus tazetta subsp. aureus είναι ένα
σπάνιο υποείδος νάρκισσου, που μέχρι
σήμερα έχει βρεθεί σε μία μόνο τοποθεσία της Λέσβου. Η Iris pseudacorus
είναι μια κίτρινη ίριδα, η οποία φύεται
Μουσείο Γουλανδρή
Φυσικής Ιστορίας.
«Ελληνικά αγριολούλουδα»
Περιγραφικά κείμενα:
K. Tan και A. Strid
Προσαρμογή από τα αγγλικά
και μετάφραση: Δ. Μέρμυγκας
Ζωγραφικές αναπαραστάσεις φυτών:
Ν. Α. Γουλανδρή
Σελ. xxxvii + 253. Σχήμα 38x28 εκ.
Εκδόσεις Μίλητος
Κηφισιά 2009
Το βιβλίο με τον τίτλο «Ελληνικά
αγριολούλουδα» είναι μια εντυπωσιακή
έκδοση που πραγματοποίησε το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας σε
συνεργασία με τις εκδόσεις Μίλητος,
το 2009. Σ’ αυτό περιγράφονται και εικονογραφούνται, σε 121 ολοσέλιδους
πίνακες, 130 είδη ή υποείδη φυτών
της ελληνικής χλωρίδας. Τα προλογικά και εισαγωγικά κείμενα, τα οποία
καταλαμβάνουν 37 σελίδες, είναι του
P.H. Raven, Προέδρου του Βοτανικού
Κήπου του Μισσούρι των Η.Π.Α., της
Ν.Α. Γουλανδρή, Προέδρου του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και
του A. Strid, καθηγητή Βοτανικής του
Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και Διευθυντή του Βοτανικού Κήπου του Γκέτεμποργκ. Τα κείμενα για τα φυτά που
εικονογραφούνται έγραψαν στα αγγλικά η K. Tan, αναπληρώτρια καθηγήτρια
του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης
και ο καθηγητής A. Strid. Τη μετάφραση των κειμένων στα ελληνικά έκανε
ο Δ. Μέρμυγκας, περιβαλλοντολόγος,
52
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 52
11/24/2011 2:57:47 PM
σε υγρότοπους. Στη Λέσβο τη βρήκαμε με το συνεργάτη μου Δρα Γιάννη
Μπαζό, πριν από μερικά χρόνια, μόνο
σε ένα σημείο στην περιοχή του Κόλπου της Γέρας, από όπου όμως, δυστυχώς, φαίνεται πως έχει εξαφανισθεί
λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η
Comperia comperiana είναι ένα σπάνιο, εντυπωσιακό και παράξενο είδος
ορχεοειδούς, που φύεται εκτός από τη
Λέσβο και σε κάποια άλλα νησιά του Α.
Αιγαίου και χρειάζεται προστασία.
Άλλα ενδιαφέροντα φυτά του βιβλίου,
που ανήκουν στη χλωρίδα της Λέσβου,
είναι η Aristolochia hirta (Αριστολόχια
η δασεία), η Anemone pavonina (Ανεμώνη η ταώνιος), την οποία παρουσιάσαμε σε προηγούμενο τεύχος της «Αιολίδας» και το Pancratium maritimum
(Παγκράτιο το παράλιο), ο λευκός κρίνος της θάλασσας που γίνεται όλο και
πιο σπάνιος και απειλείται με εξαφάνιση. Αλλά γι’ αυτό το ωραίο φυτό ίσως
πούμε περισσότερα μια άλλη φορά.
Αρτέμης Γιαννίτσαρος
Ωστόσο δεν του απέλειπε διόλου,
ούτε η φινετσάτη λογοτεχνικότητα,
ούτε η στοχαστική ιστορικότητα, στην
οποία ομολογουμένως αισθάνομαι πως
υστερώ, καθώς αρκούντως δεν έχω εμβαθύνει στη μελέτη της συγκεκριμένης
περιόδου, πλην της προσεγμένης σχετικής μονογραφίας του πολύ σεμνού
ιστορικού Γιάννη Κορδάτου.
Όμως ως ένα συγκεκριμένο σημείο,
αυτή μου την ανεπάρκεια ελαχιστοποιεί
συχνά και πυκνά, η παράθεση χαρακτηριστικών τσιτάτων, πολύ χρησίμων για
την όλη διαγραφή της αντίστοιχης ιστορικής περιόδου.
Ωστόσο αναστοχαζόμενος πολύ
προβληματίζομαι, κατά πόσον επιστημονικά ευσταθεί και ιστοριογραφικά
τεκμηριώνεται, κάποιος αδιόρατος
υπαινιγμός ενός πολιτειολογικού στιγματισμού, ανεξαιρέτως όλων των αρχαϊκών τυράννων. Πλην όμως όλο αυτό το
συστηματικό σημείο αντιλεγόμενο στασιάζει και σίγουρα επιζητεί και επιφέρει
πολύ προσεκτική διερεύνηση.
Στη συνέχεια εκφράζω ανεπιφύλακτα την άδολη ευαρέσκειά μου, τόσο
για την περισπούδαστη σηματοδότηση
και σημασιοδότηση των εξ ανατολών
κινδύνων, όσο για την αινιγματική προειδοποίηση της πορείας μας προς την
εσπερία.
Ως επίμετρο αυτού του σύντομου
σημειώματός μου, έρχομαι ολόψυχα
να ευχηθώ, τελικώς «Ο ΑΛΚΑΙΟΣ»
να κατόρθωσε να έχει την αυτή ανάλογη μέθεξη του πρώτου θεσπέσιου
πονήματος του αυτάδελφου Αλέκου
Τσαγκαρέλλη, που στη συγκεκριμένη
αντίθετη περίπτωση, ποσώς μου αναχαιτίζει το αμέριστο ενδιαφέρον μου
επί των υπο έκδοση δύο επόμενων.
Δήμος Καρατζόγλου
Αλέξανδρου Τσαγκαρέλλη
«Ο Αλκαίος»
Αθήνα
Όπως και να κριθεί το εγχείρημα,
είναι όλως διόλου αδύνατον των αδυνάτων, όπως ενεός μην εξαντικρυστώ
έναντι του τόσο τρυφερού γραψίματος
της μυθιστορίας «ΑΛΚΑΙΟΣ» του Μυτιληνιού πεζογράφου και σταυραδερφού στον κοινό βιοποριστικό μόχθο
Αλέκου Τσαγκαρέλλη, με τον άκρως
εκφραστικό γλυκόπικρο τοπικισμό του
στην όλη τόσο ανθρώπινη ψυχική του
ατμόσφαιρα.
53
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 53
11/24/2011 2:57:47 PM
Το μέλλον ανήκει στα ενεργειακά φυτά!
Παραγωγή αγριαγκινάρας του «πράσινου ελληνικού πετρελαίου».
Επιμέλεια: Θ. Πλατσής
Τρόποι αξιοποίησης των μη καλλιεργούμενων εδαφών και γιατί όχι και
αντικατάστασης μη αποδοτικών καλλιεργειών υπάρχουν. Θεωρούμε ότι τέτοιες ενέργειες και συμβάλλουν στην
παραμονή των κατοίκων στην περιφέρειά μας αφού και δουλειά αλλά και ικανοποιητικό εισόδημα θα προσφέρουν.
Χωρίς να υποστηρίζουμε ότι σώνει
και καλά η παρακάτω καλλιέργεια αποτελεί πανάκεια (άλλωστε μάλλον απαιτεί μεγάλες εκτάσεις οι οποίες δύσκολα
θα βρεθούν στον τόπο μας), σίγουρα
όμως αποτελεί μια άλλη πρόταση...
Σαράντα χιλιάδες στρέμματα με
αγριαγκινάρα, πιο γνωστή ως γαϊδουράγκαθο, πρόκειται να καλλιεργηθούν
στους νομούς Λάρισας, Μαγνησίας και
Καρδίτσας προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας.
Η παραγωγή αγριαγκινάρας πρόκειται να απορροφηθεί από έξι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας,
ισχύος 15 μεγαβάτ, που θα δημιουργηθούν στην περιοχή.
Η ζήτηση για καλλιέργεια αγριαγκινάρας αυξάνεται, λόγω των υψηλών
τιμών, που έδωσε το υπουργείο Ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικού
ρεύματος από ενεργειακά φυτά.
Η αγριαγκινάρα ήταν γνωστή για θεραπευτικούς σκοπούς ήδη από την αρχαιότητα, αφού χρησιμοποιούνταν για
παθήσεις του ήπατος και ως αντίδοτο
σε δηλητηριάσεις. Θεωρείται εξαιρετική τροφή για τα ζώα, χρησιμοποιείται
στην παρασκευή καλλυντικών και φαρμακευτικών σκευασμάτων, ενώ η ουσία
σιλιμαλίνη που περιέχει προστατεύει
το συκώτι και είναι πλούσια σε ασβέστιο και κάλιο.
Από τη βιομάζα της αγριαγκινάρας
μπορεί να παραχθεί μια ευρύτατη γκάμα ενεργειακών προϊόντων με καύση,
πυρόλυση, υγροποίηση ή αεριοποίηση
της βιομάζας. Έτσι μπορούν να παραχθούν όλων των ειδών τα βιοκαύσιμα
(στερεά-υγρά-αέρια).
Ύστερα από έρευνες της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπό τον καθηγητή Ν. Δαναλάτο, έχει αποδειχτεί ότι είναι πολύ καλό
υλικό για την παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας, εκτός από βιοκαύσιμο. Ο
τόνος αγριαγκινάρας παράγει περίπου
1 MW ηλεκτρική ενέργεια.
Η παραγωγή της μπορεί να ξεκινήσει
54
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 54
11/24/2011 2:57:47 PM
άμεσα από τους Έλληνες αγρότες διότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση από χώρες
της Ευρώπης σε πελλέτα (μικρά κυλινδρικά τεμάχια συμπιεσμένης βιομάζας
- αγριαγκινάρας) με πολύ καλή τιμή
(περίπου 180-200 ευρώ/τόνο) με τις
σημερινές τιμές πετρελαίου. Στη Θεσσαλία μάλιστα έχουν ήδη εγκατασταθεί οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες
παρασκευής πελλέτας από διάφορα
είδη βιομάζας.
Οι πρώτες εκτιμήσεις της τιμής βιομάζας για τον παραγωγό, με την σύμφωνη γνώμη των βιομηχάνων, μπορεί
να κυμανθεί γύρω στα 6-7 λεπτά/κιλό.
Άρα καθαρό εισόδημα για τον παραγωγό 72-150 ευρώ/στρέμμα χωρίς να
συνυπολογίζονται τα ενεργοποιούμε-
να δικαιώματα και οι επιδοτήσεις. Για
πρώτη φορά ο παραγωγός θα συνδέσει την τιμή του προϊόντος με τις τιμές
του πετρελαίου, ενώ μέχρι τώρα ήταν
συνδεδεμένα μόνο τα έξοδα του.
Η καλλιέργεια αγριαγκινάρας σε μεγάλη κλίμακα (π.χ. 2 εκατ. στρέμματα)
θα λειτουργήσει ως καταλύτης και για
τις υπάρχουσες καλλιέργειες (μικρότερη παραγωγή, άρα μεγαλύτερες τιμές).
Πρέπει να αναφερθεί η συμβολή της
καλλιέργειας στην αύξηση της γονιμότητας των εδαφών (εμπλουτισμός
τους με οργανική ουσία, δημιουργία
καλής δομής), και την προστασία κατά
της διάβρωσης εδαφών, της νιτρορύπανσης και απομάκρυνση του κινδύνου της ερημοποίησης.
Αγριαγκινάρες: το «πράσινο ελληνικό πετρελαίο»
55
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 55
11/24/2011 2:57:47 PM
OI ΦΙΛΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ
Μιχάλης Κοσμάς
σεις σε όλα τα ερωτήματα που πάντα
σε βασάνιζαν. Ίσως και να βρίσκεσαι
μαζί μας κάθε Τετάρτη. Εμείς δεν θα
σε ξεχάσουμε. Θα είσαι πάντα στην
καρδιά μας καλέ μας φίλε-συμμαθητή.
Θ. Α. Π.
Η είδηση δεν ήταν ίσως απρόσμενη,
γιατί όλοι το περιμέναμε, αλλά επειδή δεν θέλαμε ίσως να το πιστέψουμε, έπεσε σαν κεραυνός στην παρέα
της Τετάρτης των συμμαθητών του
Α` Γυμνασίου αρρένων Μυτιλήνης των
τελειοφοίτων του 1957. Έφυγε απ’ τη
ζωή ο καλός μας φίλος, ο συμμαθητής
μας Μιχάλης Κοσμάς. Την προηγούμενη Τετάρτη ήταν μαζί μας κουβεντιάζαμε και διαφωνούσαμε όπως πάντα
για χίλια δυο πράγματα.
Την αρρώστια του την είχε δεχθεί
και την πάλευε, μ’ ένα ήρεμο δικό του
τρόπο. Μας είχε κάνει να το πιστέψουμε, όπως και ο ίδιος ίσως πίστευε, ότι
στο τέλος θα ήταν αυτός ο νικητής.
Ο Μιχάλης υπήρξε σ’ όλη του τη
ζωή αγωνιστής. Όταν η οικογένειά του
που διατηρούσε βυρσοδεψείο στα
Ταμπακαριά πτώχευσε, η φτώχεια δεν
στάθηκε εμπόδιο στις αναζητήσεις του
Μιχάλη. Στο Γυμνάσιο πάντα πρώτος
μαθητής. Στο Πανεπιστήμιο με υποτροφία πήρε το πτυχίο του Φυσικού. Στη
δουλειά του στον ΟΤΕ από τους καλύτερους. Στην οικογένειά του, άριστος
οικογενειάρχης, μαζί με τη γυναίκα του
Κατερίνα αγωνίστηκαν και τα κατάφεραν να μεγαλώσουν με αρχές τις δυο
κόρες τους. Τις έμαθαν να αγωνίζονται
κι αυτές, να στηρίζονται στις δυνάμεις
τους και να μη σκύβουν το κεφάλι,
όπως κι ο ίδιος είχε πάντα σαν αρχή.
Από το Γυμνάσιο ακόμη, ήξερε να
εκτιμά τον άνθρωπο και να δίνει ιδιαίτερο βάρος στην αληθινή φιλία.
Αγαπητέ μας φίλε, ίσως αυτή τη στιγμή εκεί που βρίσκεσαι να βρεις τις λύ-
Μαρίκα Βλάχου
Η μυτιληνιά λαογράφος Μαρίκα Βλάχου, έφυγε από κοντά μας στα 83 της
χρόνια.
Γεννήθηκε το 1928 στη Μυτιλήνη και
δεν σταμάτησε σ’ όλη της τη ζωή να
προσφέρει στην πολιτιστική ζωή της
πόλης, με τη συμμετοχή της σε διάφορα πολιτιστικά σωματεία.
Ασχολήθηκε με την έρευνα του Λαογραφικού υλικού της Λέσβου, ενώ το
1987 τύπωσε την σημαντική εργασία
της «Λεσβιακή ανδρική και γυναικεία
φορεσιά του 19ου αιώνα».
Ήταν σύζυγος του αείμνηστου Παύλου Βλάχου και δημιουργός του «Λεσβιακού Σπιτιού», το οποίο συγκροτήθηκε μετά από δικές της προσπάθειες
στο ισόγειο του παραδοσιακού της σπιτιού κοντά στη Μητρόπολη της Μυτιλήνης. Στο σπίτι αυτό ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει από κοντά διάφορα
αντικείμενα και σκεύη από το Λεσβιακό
νοικοκυριό. Είναι μια αναπαράσταση, με
κάθε λεπτομέρεια, ενός λεσβιακού σπιτιού του 18ου-19ου αιώνα.
Η προσφορά της στην παράδοση
και τον πολιτισμού του νησιού μας, θα
κρατά ζωντανή τη μνήμη της στις νεότερες γενιές.
Θ. Α. Π.
56
B13184_AIOLIDA_40 Fin.indd 56
11/24/2011 2:57:47 PM

Οδηγός: Πώς να βρείτε δουλειά στην Ε.Ε.

Kurt Hahn - Σύλλογος Αποφοίτων Εθνικού Εκπαιδευτηρίου Αναβρύτων

Τεύχος 47 - Λεσβιακή Παροικία

Τεύχος 36 - Λεσβιακή Παροικία

ΣΗΜΕΙΑ ΔΙΑΘΕΣΗΣ

Τεύχος 44 - Λεσβιακή Παροικία

Νικόλαος Κ. Ζούρος

final_ZG10_new - WordPress.com

Τεύχος 45 - Λεσβιακή Παροικία

ενημερωτικο φυλλαδιο pelletech

Τεύχος 46 - Λεσβιακή Παροικία