N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 1
«Μείωση του απασχολούµενου προσωπικού, συγχώνευση ή κατάργηση υπη-
Ο
ι Επιπτώσεις
της Οικονοµικής
Κρίσης στην Υγεία
ρεσιών, υποχρεωτικές µετατάξεις, απολύσεις συµβασιούχων, ανατροπές στο
εργασιακό, ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό καθεστώς, νέο µισθολόγιο, περικοπές των µισθών, δηµόσιο χρέος, συρρίκνωση της οικονοµίας, χρεοκοπία».
Αυτές είναι µερικές από τις εκφράσεις που ακούµε συστηµατικά τους τελευταίους µήνες στα ΜΜΕ. Όλες παραπέµπουν στην οικονοµική κρίση που περνά
η χώρα µας και ανακινούν αισθήµατα αγωνίας, αβεβαιότητας και ανασφάλειας
για το αύριο.
ΠEPIEXOMENA
4
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Φ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
5
Η ΑΠΕΙΛΗ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
Φ. ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ
6
Η ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
ΣΕ ΠΕΡΙΟ∆ΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Ε. ΠΑΒΗ
7
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ:
ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ
ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ
Η ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΛΙΝΙΚΗ
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;
Σ. ΣΤΥΛΙΑΝΙ∆ΗΣ
8
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ∆ΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ:
ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ
Γ. ΚΟΥΛΙΕΡΑΚΗΣ
Η αύξηση της ανεργίας, ο φόβος της απόλυσης από την εργασία, η δυσµενής
µεταβολή των εργασιακών σχέσεων και η µείωση του εισοδήµατος αποτελούν
καταστάσεις που συνδέονται µε την οικονοµική κρίση.
Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της οικονοµικής κρίσης στην Ελλάδα είναι ότι
µέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα οι πολίτες ήρθαν ξαφνικά αντιµέτωποι µε µια
νέα οικονοµική και εργασιακή πραγµατικότητα, στην οποία καλούνται να «προσαρµοστούν» άµεσα. Ο προγραµµατισµός της ζωής τους αλλάζει ραγδαία, τα
σχέδιά τους για το µέλλον αναθεωρούνται βίαια και αναδιατάσσονται οι προτεραιότητές τους.
Κάποιοι οδηγούνται στη φτώχεια και την ανέχεια, ενώ αδυνατούν να καλύψουν
τις βασικές ανάγκες τους (πχ. διατροφή, στέγαση) ή τις ανάγκες τους σε θέµατα υγείας (πχ. ιατρικές εξετάσεις, φάρµακα).
9
H ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ∆ΙΑΒΑΘΜΙΣΗ
ΤΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ∆ΡΑΣΗΣ
Χ. ∆ΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ
10
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ
ΚΑΙ ΠΡΟΣ∆ΟΚΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΡΕΥΜΑΤΟΕΙ∆Η
ΑΡΘΡΙΤΙ∆Α ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Κ. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ
11
Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ.
ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Χ. ΨΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
Το παρόν τεύχος του περιοδικού περιλαµβάνει µια σειρά άρθρων που αφορούν στις επιπτώσεις της οικονοµικής κρίσης στη σωµατική και ψυχική υγεία
των ατόµων, στη δηµόσια υγεία, στην αναπτυξιακή πολιτική.
Κατατίθενται προβληµατισµοί και εκφράζονται ανησυχίες για το «ψυχικό κόστος» της κρίσης, την κοινωνική ανασφάλεια και τον κοινωνικό αποκλεισµό κάποιων ατόµων, την απειλή της κοινωνικής συνοχής αλλά και την επένδυση στην
υγεία σε περιόδους οικονοµικής κρίσης.
Φώτιος Αναγνωστόπουλος
12
Επίκ. Καθηγητής Ψυχολογίας
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ∆ΑΠΑΝΗ – ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ
ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΟΥ
Μ.Τ. ΧΑΤΖΕΛΛΗ
13
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
14
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
15
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
16
ΝΕΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ
17
ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ
NEA YΓEIA Τριµηνιαίο Ενηµερωτικό Περιοδικό
Αλεξανδρουπόλεως 25, 115 27 Αθήνα • τηλ.: 210 - 7482015, fax: 210 - 7485872, e-mail: chsr@med.uoa.gr,
website: www.neahygeia.gr
Γραµµατεία Σύνταξης: Χριστίνα ∆ηµητρακάκη, Ηρώ Σχορετσανίτη, Χριστίνα Βλαχοπούλου, ∆ήµητρα Πετανίδου
Καλλιτεχνική Επιµέλεια: Κώστας Βοσταντζόγλου
Εκδότης: Χριστίνα ∆ηµητρακάκη, • Ιδιοκτήτης: Χριστίνα ∆ηµητρακάκη,
Παραγωγή - Εκτύπωση: Άρτιον Γραφικές Τέχνες ΑΒΕΕΕ • Εξώφυλλο: Raùl Colόn (1998)
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 2
(β) Αύξηση της βρεφικής θνησιµότητας, λόγω δυσζωή των ατόµων, οδηγώντας τα εκτός αγοράς εργα- λειτουργίας του υγειονοµικού συστήµατος, εξαιτίας
σίας, προκαλώντας τους απώλεια του εισοδήµατος της µείωσης των δηµόσιων δαπανών στον τοµέα της
και του κοινωνικού δικτύου που είχαν στο χώρο ερ- υγείας (Falagas et al., 2009).
γασίας.
υτές οι επιπτώσεις έχουν καταγραφεί σε χώρες
που βρέθηκαν σε οικονοµική κρίση: στο Μεξικό και
υτές οι απώλειες, µε τη σειρά τους, αυξάνουν τόσο
στη Ρωσία όπου παρατηρήθηκε αύξηση της συνολιτο ψυχοκοινωνικό στρες που βιώνουν όσο και την πίκής θνησιµότητας, στην Αργεντινή όπου παρατηρήεση λόγω έλλειψης υλικών αγαθών και πόρων. Επιθηκε αύξηση των καρδιαγγειακών νοσηµάτων, στην
πλέον, και οι ευρύτερες, εκτός εργασίας, κοινωνικές
Ινδονησία και στην Κορέα όπου παρατηρήθηκε αύσχέσεις (πχ. συζυγικές, οικογενειακές) δοκιµάζονται
ξηση της συνολικής νοσηρότητας.
λόγω της οικονοµικής κρίσης.
Μια οικονοµική κρίση µπορεί να επηρεάσει άµεσα τη
Ο
ι Επιπτώσεις
της Οικονοµικής
Κρίσης
στην Ψυχική
και Σωµατική Υγεία
Α
Α
Ά
λλες συνέπειες της οικονοµικής κρίσης είναι η µετανάστευση (όπως στην Ουρουγουάη), η αύξηση της
κάτι περισσότερο από τη στέρηση του εισοδήµατος: επαιτείας από τα παιδιά του δρόµου (όπως στο Πακιη ακούσια διακοπή της εργασίας και της επαγγελµα- στάν) και η ανεπαρκής σίτιση των παιδιών (όπως στο
τικής δραστηριότητας επηρεάζει την εικόνα που έχει Περού).
το άτοµο για τον εαυτό του, την ταυτότητά του, τους
ρόλους του, τη νοηµατοδότηση της ζωής του.
ιδικά όσον αφορά στη Ρωσία, η χώρα αυτή βρέθηκε
Η απώλεια της εργασίας και η ανεργία σηµαίνουν
Ε
Η ανεργία κάνει το άτοµο να νιώθει «άχρηστο», η κοι-
νωνική του θέση και το κύρος κλονίζονται, τα σχέδια
και οι επιδιώξεις στη ζωή ανατρέπονται, ενώ καταλαµβάνεται από αίσθηµα απελπισίας και απογοήτευσης, αφού οι προσδοκίες για επαγγελµατική άνοδο
και καταξίωση διαψεύδονται και η εκπλήρωση των
προσωπικών του στόχων µαταιώνεται, τουλάχιστον
προσωρινά.
σε οικονοµική κρίση τόσο την περίοδο 1990-1991
(οπότε είχε καταρρεύσει η πρώην Σοβιετική Ένωση)
αλλά και το 1998 (οπότε είχε υποτιµηθεί το νόµισµα,
είχε αυξηθεί ο πληθωρισµός και υπήρχε πολιτικοοικονοµική αστάθεια και αβεβαιότητα). Η θνησιµότητα
αυξήθηκε σταδιακά από το 1991 και µετά, έως το έτος 1994, οπότε άρχισε να µειώνεται.
Ένα δεύτερο σηµείο καµπής παρατηρήθηκε το έτος
1998, οπότε και πάλι η θνησιµότητα άρχισε να αυξάνει βαθµιαία, µέχρι το 2001 (Men et al., 2003). Το 2001
νεργία µπορεί να προκαλέσει ψυχολογικές διαταρα- το προσδόκιµο επιβίωσης των ανδρών είχε µειωθεί
στα 58.9 έτη!
χές (Catalano, 2009):
Οι περισσότεροι επιστήµονες συµφωνούν ότι η α-
(α) κατάθλιψη (κυρίως στα άτοµα µέσης ηλικίας),
(β) άγχος,
(γ) κατάχρηση ουσιών (όπως το αλκοόλ),
∆
εν είναι τυχαίο ότι τα δύο σηµεία καµπής (έτη 1991
και 1998) συµπίπτουν µε την εµφάνιση κρίσεων στη
Ρωσία. Μάλιστα ο δείκτης θνησιµότητας αποδείχθηκε
ένας πολύ ευαίσθητος δείκτης, που επηρεαζόταν
άµεσα από τις κοινωνικο-οικονοµικές αλλαγές.
(δ) αυτοκτονικό ιδεασµό ή και αυτοκτονία (ιδίως
τις ηλικίες 15-34 ετών, οι κύριες αιτίες θανάτου ήστους άνδρες),
ταν οι αυτοκτονίες, οι ανθρωποκτονίες και τα τροχαία
δυστυχήµατα. Στις ηλικίες 35-69 ετών, η αύξηση της
(ε) αντικοινωνική συµπεριφορά (πχ. επιθετικότητα,
θνησιµότητας οφειλόταν στις αυτοκτονίες και σε προβία).
βλήµατα υγείας όπως τα καρδιαγγειακά επεισόδια
αλλά και η κίρρωση του ήπατος (λόγω αλκοολισµού).
υτές οι διαπιστώσεις επιβεβαιώνονται από έρευνες Ίσως η στροφή στο αλκοόλ να αποτελούσε έναν
στην Ουγγαρία όπου παρατηρήθηκε αύξηση των αυ- «τρόπο διαχείρισης» του υπερβολικού στρες.
τοκτονιών την περίοδο της οικονοµικής κρίσης, στην
Ινδία όπου παρατηρήθηκε µείωση του επιπέδου της
ρισµένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι σε κάποιες
ψυχικής υγείας, στο Χονγκ Κόνγκ όπου παρατηρή- χώρες η συνολική κατανάλωση αλκοόλ µπορεί να είθηκε αύξηση της κατάθλιψης, αλλά και στην Ουκρα- ναι µειωµένη σε περιόδους κρίσεων (λόγω κόστους
νία όπου παρατηρήθηκε αύξηση των αυτοκτονιών εν αγοράς των αλκοολούχων ποτών), αλλά εµφανίζεται
µέσω οικονοµικής κρίσης.
αυξηµένη η συχνότητα περιστατικών που έχουν κάνει
Σ
Φώτιος
Αναγνωστόπουλος,
Επίκ. Καθηγητής
Ψυχολογίας της
Υγείας, Πάντειο
Πανεπιστήµιο
Α
Ο
υπερβολική κατανάλωση οινοπνευµατωδών ποτών
και βρίσκονται σε κατάσταση µέθης. Επισηµαίνουν εΚάτω από συνθήκες οικονοµικής κρίσης, το αυξηµένο πίσης ότι όσοι έχουν προϋπάρχοντα προβλήµατα αλστρες, η κατάθλιψη, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και κοολισµού είναι πιο πιθανό να απολυθούν την περίοδο
στις συνήθειες (πχ. διατροφή µε πρόχειρο φαγητό ή της οικονοµικής κρίσης ή είναι λιγότερο πιθανό να ξαανθυγιεινές τροφές) µπορεί να οδηγήσουν σε:
ναβρούν δουλειά (Goldman-Mellor et al., 2010).
Η ανεργία έχει σχετισθεί και µε τη σωµατική υγεία.
(α) Αύξηση της θνησιµότητας από όλες τις αιτίες θανάτου, αλλά ειδικά από καρδιαγγειακά νοσήµατα (πχ.
ισχαιµική καρδιοπάθεια), αναπνευστικές παθήσεις (πχ.
πνευµονία λόγω λοιµογόνων παραγόντων) και παθήσεις του ήπατος (πχ. κίρρωση λόγω αλκοολισµού).
4
Σ
υµπερασµατικά, γνωρίζοντας τις δυσµενείς επιπτώσεις της οικονοµικής κρίσης σε άλλες χώρες, θα
πρέπει να ληφθούν και στη χώρα µας κατάλληλα
µέτρα ώστε ο αντίκτυπος της οικονοµικής κρίσης
στην υγεία των ατόµων να µετριασθεί.
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 3
Σ
Ο
τις γραµµές που ακολουθούν συνοψίζονται µεριπραγµατικός αριθµός τους είναι πολύ υψηλότεκές προσωπικές σκέψεις και επισηµάνσεις ως προς ρος απ’ ότι καταγράφουν οι επίσηµες στατιστικές,
την απειλή της ψυχικής υγείας σήµερα.
καθώς πολλές αυτοκτονίες, προς αποφυγή του στίγµατος, δηλώνονται ως αιφνίδιοι θάνατοι. Παρατηούµε µια πρωτόγνωρη εποχή. Μια εποχή όπου η ρείται επίσης αυξηµένη ζήτηση ψυχοφαρµάκων ιδίκατάθλιψη και το άγχος “φυσικοποιούνται” και τεί- ως ανάµεσα στις γυναίκες, κατακόρυφη αύξηση των
νουν να προβάλλουν ως συστατικά στοιχεία µιας ακούσιων ψυχιατρικών εγκλεισµών, των καταθλίψεκαθηµερινότητας που αφορά ολοένα και περισσό- ων, (κυρίως ανάµεσα στους ανέργους), των ψυχοτερα άτοµα.
σωµατικών εκδηλώσεων, των αγχωδών διαταραχών,
της εξάρτησης από ουσίες παράνοµες (ναρκωτικά)
ίναι η πρώτη φορά µετά τον πόλεµο που µια ολό- και νόµιµες (αλκοόλ και ψυχοφάρµακα), αρχίζοντας
κληρη γενιά πιστεύει ότι η ζωή της θα είναι χειρότε- µάλιστα από πολύ νεαρές ηλικίες.
ρη από εκείνη των γονιών της.
o φαινόµενο της καλπάζουσας ανεργίας αποτελεί
ο τι συµβαίνει µέσα στο πάσχον υποκείµενο συν- ένα καίριο υπονοµευτή της ψυχικής υγείας. Η ανερδέεται στενά µε το τι συµβαίνει έξω από αυτό.
γία βρίσκεται στο 12% και, αν προσθέσουµε τους
µερικά απασχολούµενους, το ποσοστό ξεπερνά το
ε αυτή την έννοια η κατίσχυση ενός ενδοατοµι- 18% αυτή τη στιγµή και µπορεί να φθάσει στο 20κού ιατρικού µοντέλου, που προάγει την ιατρικοποί- 21% στο τέλος της χρονιάς. Μιλάµε δηλαδή για έηση της οδύνης, αποτελεί έναν ορατό κίνδυνο.
ναν αριθµό που τείνει να αγγίξει το εκατοµµύριο!.
Ζ
Ε
Τ
T
Μ
Α
ν σύµφωνα µε τον Π.Ο.Υ. ορίσουµε την ψυχική υγεία ως την ικανότητα που έχει το άτοµο να δηµιουργεί κοινωνικούς δεσµούς, να αντιµετωπίζει τις
αντιξοότητες της καθηµερινότητας και να µπορεί να
επενδύει στο µέλλον, τότε όλα τα δεδοµένα που έχουµε στη διάθεσή µας πείθουν ότι η υπόθεση της
ψυχικής υγείας σήµερα πάσχει.
Γνωρίζουµε, σύµφωνα πάντα µε τον Π.Ο.Υ, ότι σε
Απειλή
της Ψυχικής
Υγείας Σήµερα.
Μερικές Σκέψεις
Στην εργασιοκεντρική εποχή µας η δουλειά δεν ε-
ξασφαλίζει µόνο τα προς το ζην αλλά προσφέρει και
τα εχέγγυα µιας ταυτότητας, µιας ύπαρξης δηλαδή.
Η εργασιακή εξειδίκευση παύει να είναι ένα ειδικό
συµβολικό προνόµιο και γίνεται γενική ταξινοµητική
µήτρα. Χωρίς κρυσταλλωµένες επαγγελµατικές ιδιότητες το άτοµο δεν σηµαίνει τίποτα. ∆εν είναι αναγνώσιµο και άρα δεν υπάρχει.
∆
λίγα χρόνια η 2η πιο σηµαντική ασθένεια στον πλαεν είναι απορίας άξιον ότι τα πορίσµατα όλων των
νήτη θα είναι η κατάθλιψη.
ερευνών στον κόσµο επισηµαίνουν τον κλονισµό της
υγείας του ανέργου.
ξίσου όµως σηµαντική εκτιµώ ότι είναι η τεράστια
οσοστό 25 µε 50% των ανέργων παρουσιάζει ψυαχανής γκρίζα ζώνη που δεν καλύπτεται από τις
στατιστικές και απλώνεται ανάµεσα στην ψυχική αρ- χοπαθολογικά συµπτώµατα: καταθλίψεις, µελαγχολία, αυτο-µοµφή, χαµηλή αυτό-εκτίµηση, αγχώδεις
ρώστια και την ψυχική υγεία.
διαταραχές, σωµατοποίηση της οδύνης και του άγα την ονόµαζα ζώνη µιας «ήρεµης απελπισίας». χους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο σχετικά µικρός αΆνθρωποι–σκιές, που, χωρίς απαραίτητα να πά- ριθµός ερευνών που µελετούν την επίδραση της
σχουν από µια ψυχική διαταραχή, παραιτούνται και ανεργίας ενός ατόµου στην υγεία των υπολοίπων
αδυνατούν να σχεδιάσουν ένα οποιοδήποτε πρό- µελών της οικογένειάς του.
σταγµα για το µέλλον τους, µε άλλα λόγια αδυνατούν να ζήσουν. Επιζούν δίχως να ζουν, θυµίζοντας
ώς βιώνεται η νέα εξαθλίωση; Ποιο είναι το ψυχιτον στίχο του Έλιοτ από το «Murder in the Cathe- κό κόστος της κρίσης; Ερωτήµατα που αν και απουdral»: «... and they go on living and partly living» (και σιάζουν από τις σχεδιαζόµενες πολιτικές δεν παύουν
συνεχίζουν να ζουν και εν µέρει µόνον να ζουν). Έ- να είναι πρωτεύουσας σηµασίας σε µια εποχή που ο
χω την αίσθηση ότι αυτός ο στίχος συνοψίζει στις κοινωνικός αποκλεισµός τείνει να πάρει τις διαστάµέρες µας το ψυχικό στίγµα ενός εξαιρετικά µεγά- σεις ενός µείζονος πολιτικού και ηθικού ζητήµατος.
λου αριθµού συµπολιτών µας.
Ερωτήµατα-πρόκληση και για τις επιστήµες του ανθρώπου.
ξίζει να εστιασθεί η προσοχή µας σε αυτό που
δεν φαίνεται, στο βουβό, στο άρρητο, το µη µετρήρειάζεται να µελετηθεί και να γίνει κατανοητό µε
σιµο. Μιλώ για την οδύνη.
ποιο τρόπο και µέσα από ποιους µηχανισµούς το
υποκειµενικό βίωµα διαρθρώνεται και συναρθρώνεια οδύνη που µπορεί να µην αγγίζει τις διαστά- ται µε την κοινωνική, θεσµικά αποδεκτή βία.
σεις ενός µείζονος καταθλιπτικού συνδρόµου είναι
όµως εδώ για να γεµίζει µε δυσθυµία, δυσφορία, αορφή θεσµικά αποδεκτής βίας αποτελεί η φτώνηδονία τον ψυχισµό ή και να οδηγεί σε βίαιες ε- χεια, η ανεργία και η απειλή της απόλυσης. Μορφή
κρήξεις.
βίας αποτελεί να ζεις µε τον τρόµο της επιβίωσης.
Ε
Η
Π
Θ
Π
Α
Φωτεινή
Τσαλίκογλου,
Καθηγήτρια
Ψυχολογίας στο
Πάντειο Πανεπιστήµιο
Χ
Μ
Μ
Οι επιπτώσεις αυτής της εποχής στην ψυχική υγεία Σε κάθε περίπτωση εκείνο που περισσότερο παρά
µπορεί να µην έχουν αποκρυσταλλωθεί ακόµα σε
συγκεντρωτικά στατιστικά στοιχεία, ωστόσο οι τάσεις είναι εµφανείς: υπερδιπλασιασµός των αυτοκτονιών που συνδέονται µε ανεργία και οικονοµική
δυσπραγία.
ποτέ άλλοτε απαιτείται σήµερα είναι η στήριξη των
υπηρεσιών ψυχικής υγείας, της απειλούµενης µε κατάρρευση πρόνοιας και κοινωνικής φροντίδας, ιδιαίτερα στα πιο ευάλωτα µέλη της που είναι και τα
πρώτα θύµατα αυτού του ακήρυχτου πολέµου.
5
N.Y. 70:Layout 1
Η
12/20/10
11:56 AM
Page 4
Η
∆
Σ
έσα από πληθώρα ενδείξεων, η Επιτροπή κατέληξε στο ότι σε χώρες χαµηλού και µεσαίου εισοδήµατος η υγεία δεν είναι απλά ένα «παράπλευρο»
αποτέλεσµα της οικονοµικής ανάπτυξης, αλλά ένας
από τους κύριους προσδιοριστές της οικονοµικής ανάπτυξης και µείωσης της φτώχειας.
συσχέτιση κοινωνικο-οικονοµικών παραγόντων µε
ηλαδή και σε µικρο-επίπεδο η καλή παιδική υγεία
την υγεία έχει τεκµηριωθεί από τη διεθνή επιστηµο- συσχετίστηκε µε θετικότερα οικονοµικά αποτελένική κοινότητα.
σµατα κατά την ενήλικη ζωή.
Επένδυση
στην Υγεία
σε Περιόδους
Οικονοµικής
Κρίσης
ύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας τα
στοιχεία είναι αδιάσειστα, ότι οι κακουχίες, οι στερήσεις, η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισµός και οι διακρίσεις κοστίζουν ζωές· το εργασιακό στρες αυξάνει
τον κίνδυνο για αρρώστια· η επαπειλούµενη απόλυση
και η ανεργία προκαλούν κακή υγεία και πρόωρο θάνατο· το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει την κατάχρηση οινοπνευµατωδών ποτών, τσιγάρου και ναρκωτικών µε καταστροφικές συνέπειες για την υγεία· και
ότι λόγω της παγκοσµιοποίησης, η διακίνηση, η ασφάλεια, η επάρκεια και η ποιότητα της τροφής είναι
πολιτικό ζήτηµα.
Μ
Ένα 10% αύξηση προσδόκιµου επιβίωσης µπορεί να
οδηγήσει σε 0,3% έως 0,4% ετήσια αύξηση του ΑΕΠ.
Αντίστοιχες µελέτες για τις αναπτυγµένες χώρες δεί-
χνουν ότι τόσο το ύψος όσο και το βάρος συσχετίζονται θετικά µε υψηλότερο µισθό και εισόδηµα. Ευνεπώς, δεν αποτελεί παράδοξο το ότι σε περιό- πίσης, η καλύτερη υγεία συνδέεται µε υψηλότερη πιδους κρίσης, όπου όλες αυτές οι αρνητικές συνθήκες θανότητα συµµετοχής στο εργατικό δυναµικό.
ζωής επιτείνονται, παρατηρείται αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιµότητας. Επίσης, συνήθως γίνεντίθετα, σε περίπτωση αρρώστιας ενός µέλους της
ται περιστολή των δαπανών, κοινωνικών και υγείας, οικογένειας επηρεάζεται η προσφορά εργασίας: οι
οι οποίες θα αποτελούσαν το δίχτυ ασφαλείας για τις άνδρες µειώνουν την προσφορά εργασίας για να
ευάλωτες πληθυσµιακές οµάδες.
φροντίσουν το άρρωστο µέλος, ενώ οι γυναίκες αυξάνουν την προσφορά εργασίας για να αντιµετωπίσουν
ο ερώτηµα είναι αν αυτό ακριβώς πρέπει να απο- τις οικονοµικές ανάγκες της οικογένειας. Επίσης, στις
φεύγεται. ∆ηλαδή, αν η επένδυση στην υγεία σε πε- αναπτυγµένες χώρες, όπου κατά τεκµήριο υπάρχουν
ριόδους κρίσης είναι αυτή που θα βοηθήσει στην συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης, η αρρώστια αυαντιµετώπισή της και στην οικονοµική ανάπτυξη, που ξάνει την προσδοκία συνταξιοδότησης, δηλαδή την έείναι το ζητούµενο.
ξοδο από την αγορά εργασίας.
Σ
Α
Τ
Ο
ι Suhrcke και συν. (2005) πρότειναν στο µοντέλο
τους ότι η υγεία δρα θετικά στην αποδοτικότητα των
ατόµων και της κοινωνίας, αυξάνει την προσφορά εργασίας, αυξάνει την πιθανότητα το άτοµο να έχει µεγαλύτερες δεξιότητες και εποµένως να έχει µεγαλύτερες πιθανότητες να βρει εργασία µε υψηλότερες
οικονοµικές αποδόσεις.
Σ
ε µελέτες µακροοικονοµικής επίδρασης της υγείας
βρέθηκε ότι υψηλότερο προσδόκιµο επιβίωσης και
χαµηλότερη θνησιµότητα σχετίζεται µε επακόλουθη
αύξηση του πλούτου. Η καλή υγεία αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα επακόλουθης οικονοµικής ανάπτυξης σε όλες τις µελέτες σε χώρες χαµηλού εισοδήµατος. Σε χώρες υψηλού εισοδήµατος, όπου το νοσολογικό προφίλ είναι διαφορετικό, η χαµηλή θνησιµόυνεπώς αυξάνεται η πιθανότητα συσσώρευσης κετητα από καρδιαγγειακά νοσήµατα συνδέεται µε
φαλαίου. Αυτά δε τα θετικά οικονοµικά αποτελέσµαεπακόλουθη οικονοµική ανάπτυξη.
τα, µε τη σειρά τους, επιδρούν θετικά στους κοινωνικο-οικονοµικούς προσδιοριστές της υγείας, συνεπώς
Usher (1973) βρήκε ότι σε Καναδά, Γαλλία και Ιυπάρχει ένα κυκλικό θετικό ενισχυτικό αποτέλεσµα
απωνία, στη µείωση της θνησιµότητας µπορεί να αποστην καλή υγεία.
δοθεί το 30% της αύξησης του πλούτου. Παρόµοιο
εύρηµα για τις ΗΠΑ (Nordhaus, 2003) έδειξε ότι στην
πιστηµονικές ενδείξεις ότι ισχύει αυτό το µοντέλο,
αύξηση του πλούτου συνέβαλε περισσότερο η υγεία
κατά το οποίο η υγεία συµβάλλει σε θετικά οικονοµιπαρά τα άλλα αγαθά και οι υπηρεσίες. Για χώρες της
κά αποτελέσµατα, δόθηκαν από την Επιτροπή για την
Ευρώπης, (McKee και συν., 2005), µε βάση την αξία
Μακροοικονοµία και την Υγεία της Ευρωπαϊκής Επιτης µείωσης της θνησιµότητας, οι αποδόσεις των δατροπής το 2001.
πανών υγείας βρέθηκαν να κυµαίνονται από 47% για
ια παράδειγµα, σε χώρες χαµηλού και µεσαίου ει- τη Γαλλία έως 274% για τη Σουηδία.
Σ
Ελπίδα Πάβη,
DDS, PG Dip, MPH,
PhD, Επιµελήτρια,
Τοµέας Οικονοµικών
της Υγείας,
Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας
Υγείας
Ο
Ε
Γ
σοδήµατος, βρέθηκε ότι όταν η βρεφική θνησιµότητα
έλος, πρέπει να τονιστεί ότι στην Ευρώπη των 15 ο
ήταν χαµηλή το 1965, για τα επόµενα τριάντα χρόνια
τοµέας
της υγείας αντιπροσωπεύει το 7% του ΑΕΠ
καταγράφηκαν υψηλότεροι ρυθµοί αύξησης του
και ότι στην υγεία και την πρόνοια απασχολείται το
ΑΕΠ.
9% του εργατικού δυναµικού.
Τ
∆
ηλαδή, σε µακρο-επίπεδο οι χώρες που ξεκίνησαν
υνεπώς, οι επιστηµονικές ενδείξεις είναι ισχυρές ότι
µε καλύτερη υγεία πέτυχαν υψηλότερη οικονοµική αη καλή υγεία συµβάλλει στην κοινωνική συνοχή, στην
νάπτυξη.
παραγωγικότητα του εργατικού δυναµικού, στην απατη Βραζιλία, το ύψος των ενηλίκων, το οποίο αποτε- σχόληση και στην οικονοµική ανάπτυξη.
λεί έναν προσεγγιστικό δείκτη της υγείας και της θρέψης κατά την παιδική ηλικία, είχε θετική συσχέτιση µε
ε συνθήκες οικονοµικής κρίσης, η επένδυση στην
υψηλότερο µισθό τόσο σε άτοµα µε υψηλή όσο και υγεία δεν αποτελεί απλά κοινωνική πολιτική αλλά αναµε χαµηλή µόρφωση.
πτυξιακή πολιτική που είναι άκρως απαραίτητη.
Σ
Σ
Σ
6
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 5
µελών της οµάδας που δεν είναι µόνο η έλλειψη ειmodernity) - όπως αποκαλεί ο Ζ. Μπάουµαν τη µετα- σοδήµατος, στέγασης, ιατρικής φροντίδας ή εκπαίνεωτερικότητα, την κοινωνία δηλαδή των τελευταίων δευσης, αλλά και η τελική έλλειψη/ απώλεια δύναµης,
δεκαετιών, µε τους ραγδαίους ρυθµούς αλλαγής, δη- αυτοεκτίµησης και σεβασµού.
µιουργεί δεσµούς εξ αρχής χαλαρούς, ώστε να µποι «ξένοι» γίνονται οι «αποκλεισµένοι», οι «κληρονόρούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο,
µοι του φτωχού», που κουβαλούν πάνω τους τη µιζέκάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις.
ρια και που πρέπει να κάνουν τιτάνιες προσπάθειες
ε µια Ελλάδα καταπονηµένη από την οικονοµική για να βρουν µία λύση.
κρίση, οι εν λόγω δεσµοί απορρέουν από την αναπόδραστη πραγµατικότητα που περιβάλλει τον πολίτη.
αρατηρούµε λοιπόν, την ανάδυση της «κλινικής του
εφήµερου» (Furtos, 2008), του πρόσκαιρου, της «υγεκτόξευση της ανεργίας στο 12,1%, που φαίνεται ρής» πραγµατικότητας και των σχέσεων, που µπορεί
σύντοµα να ανέρχεται στο 18-20%, η ανασφάλιστη να κατανοηθούν µόνο µέσα από την οπτική του µείεργασία που αγγίζει το 25%, οι δυσοίωνες προβλέ- ζονος κινδύνου της απώλειας της εµπιστοσύνης στον
ψεις για το εργασιακό µέλλον και η απώλεια της ελ- Εαυτό µας και στον Άλλο, στο παρόν και στο µέλλον,
πίδας ως επένδυσης για το µέλλον, εδραιώνουν την που καθιστά την έννοια του κοινωνικού δεσµού εξαιανασφάλεια και τη ρευστότητα που περιβάλλει το ρετικά εύθραυστη.
σύγχρονο Έλληνα πολίτη.
Ο άνθρωπος της ρευστής νεωτερικότητας (liquid
Ο
Σ
Π
Η
Υπό το πρίσµα της ψυχιατρικοποίησης και ψυχολοΟι επιπτώσεις της οικονοµικής κρίσης αγγίζουν ό- γιοποίησης
των κοινωνικο-οικονοµικών προβληµάτων,
λο το φάσµα των ψυχικών διαταραχών:
πολύπλοκες εκφάνσεις της κοινωνικής οδύνης και εγ-
P Αύξηση της συχνότητας της διακοπής της ψυχι- κατάλειψης αποκτούν µία κλινική διάσταση και οντόατρικής παρακολούθησης και θεραπείας για οικονοµικούς λόγους και λόγους δυσλειτουργίας του δηµόσιου συστήµατος ψυχικής υγείας και «ευρηµατικότητα» των πολιτών σε σχήµατα «αυτοθεραπείας» µε
εντυπωσιακή αύξηση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών, υπνωτικών και αγχολυτικών.
P Αύξηση του άγχους, του θυµού και της κατάθλι-
ψης που συνδέονται άµεσα µε το φόβο απώλειας εργασίας ή την ανεργία.
P Αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.
P Αύξηση χρήσεως ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ,
τητα, κυρίως µέσα από το βιοϊατρικό µοντέλο.
Η
ακινησία, η παθητικότητα, η αφωνία, η απουσία
φαντασιώσεων ή έκφρασης σκέψεως, η µονοτονία και
η επαναληπτικότητα της ζωής, η «µηχανική» αυτοµατοποιηµένη λειτουργία της καθηµερινότητας και της
υπάρξεως, η διακοπή αυτής της επανάληψης µε εξάρσεις βίας ή ψυχοκινητικής διέγερσης, η κοινωνική αποµόνωση και η απόσυρση στον εαυτό, η έλλειψη
φροντίδας για τον εαυτό, τα βουβά συναισθήµατα, η
αντίσταση απέναντι σε κάθε απόπειρα κινητοποίησης.
Ό
λα αυτά τα σηµεία θα µπορούσαν να εκτιµηθούν
όπου για παράδειγµα κάθε αύξηση κατά 3% στην ανεργία επιφέρει 28% αύξηση στους θανάτους από κα- ως σηµεία µίας «προδρόµου σχιζοφρένειας» κατά
DSM-III-R και DSM-IV.
τάχρηση αλκοόλ.
Κεντρική µορφή της ρευστής µοντέρνας εποχής µας Τα άτοµα διαφόρων κοινωνικών οµάδων (πχ. άστε-
είναι ο άνθρωπος χωρίς µόνιµους, σταθερούς,
διαρκείς, ανθεκτικούς δεσµούς ο οποίος χαρακτηρίζεται από την απελπισµένη αναζήτηση ταυτότητας,
αυτοπροσδιορισµού και αυτοκατάφασης, καθώς και
από ένα βαθύ αίσθηµα ανασφάλειας.
γοι, άποροι, µετανάστες, ψυχικά ασθενείς) βιώνουν
το σύνδροµο του αυτοαποκλεισµού (Furtos, 2008),
που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ο αποκλεισµός από
την ανθρώπινη κοινότητα, η έλλειψη αναγνώρισης από την κοινωνική οµάδα που ανήκει το άτοµο, καθώς
και ο αποκλεισµός από τον κόσµο της εργασίας, της
τη σύγχρονη κοινωνία, oι πολίτες διακατέχονται α- κατοικίας, του πολιτισµού, της έννοιας του πολίτη που
πό δύο διαφορετικούς τύπους ανασφάλειας:
συµµετέχει σε µία κοινωνία.
P την ανασφάλεια του πολίτη (civil insecurity) που
απώλεια του κουράγιου, που αγγίζει τα όρια της
αφορά στη διατήρηση της ακεραιότητας των αγαθών
και των ατόµων σε ένα κράτος δικαίου, του οποίου τα παραίτησης και της απελπισίας, είναι το βασικό παθογνωµονικό χαρακτηριστικό αυτής της «κλινικής του
εργαλεία είναι η αστυνοµία και η δικαιοσύνη.
P την κοινωνική ανασφάλεια (social insecurity) ό- εφήµερου» (Furtos, 2008).
που οι άνθρωποι δεν έχουν πια εκείνα τα σταθερά
στόσο, υπάρχουν δυνατές απαντήσεις και λύσεις
στηρίγµατα, που θα τους επέτρεπαν να αισθάνονται
(πχ.
δηµιουργία κοινωνικών δικτύων) απέναντι στο
κύριοι του µέλλοντός τους, στηριζόµενοι σε ένα στέεφήµερο
και επισφαλές της κοινωνίας µας.
ρεο παρόν.
Σ
Η
Η
Οικονοµική
Κρίση και οι
Επιπτώσεις
στην Ψυχική Υγεία:
Μια Νέα Ευκαιρία
Ψυχιατρικοποίησης
των Κοινωνικών
Προβληµάτων
ή Μια Νέα Κλινική
Θεραπευτική
Πραγµατικότητα;
Στέλιος Στυλιανίδης,
Ψυχίατρος –
Ψυχαναλυτής,
Αν. Καθ.
Κοιν. Ψυχιατρικής
Παντείου Παν/µίου,
Επιστηµονικός
∆ιευθυντής Ε.Π.Α.Ψ.Υ.
Ω
Σ
Η
καταγραφή, η ανάλυση και η κατανόηση του φαιτον αντίποδα, οι «ξένοι» µιας κοινωνίας είναι η ευάλωτη οµάδα που εκφράζει µια ιδιαίτερη µορφή απο- νοµένου όχι µόνο ως πρόβληµα δηµόσιας υγείας και
σύνδεσης από τον κοινωνικό δεσµό (desaffiliation αντικείµενο ψυχιατρικής φροντίδας, αλλά και ως πολιτικό και κοινωνικό πεδίο παρεµβάσεων υπέρ της κοιsociale).
νωνικής συνοχής αποτελεί όρο sine qua non για την
υτό είναι ένα φαινόµενο που απορρέει από µία συλ- οποιαδήποτε προσπάθεια αντιµετώπισης της κατάλογική απώλεια των βασικών χαρακτηριστικών των στασης.
Α
7
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 6
ξαρτησία και η κοινωνική δικαιοσύνη ή εννοιών όµπορεί να έχει ως συνέπεια είτε την τροποποίηση ε- πως ο οίκτος και ο εθνικισµός (Public Engagement
πικίνδυνων για την υγεία συµπεριφορών (π.χ. µείω- Pilot Project on Pandemic Influenza [PEPPPI], 2005).
ση/ διακοπή καπνίσµατος, λόγω αύξησης της τιµής
χοντας ως σηµείο εκκίνησης τα παραπάνω, τίθετων τσιγάρων), δηλαδή µπορεί να εκληφθεί ως ευνται δύο ουσιαστικά ερωτήµατα αναφορικά µε την
καιρία, είτε την αύξηση των ψυχικών διαταραχών
κοινωνική συνοχή: µια οικονοµική κρίση, µε τα ιδιαί(π.χ. κατάθλιψη) και των αυτοκτονιών, δηλαδή να θετερα χαρακτηριστικά της, στην ελληνική πραγµατιωρηθεί ως κρίση.
κότητα σήµερα, ευνοεί ή θέτει σε κίνδυνο την κοινωροηγούµενα παραδείγµατα µείζονος οικονοµικής νική συνοχή; Και ακόµα, µπορεί η διατάραξη της κοιύφεσης, για παράδειγµα το οικονοµικό κραχ στις νωνικής συνοχής, εξαιτίας της οικονοµικής κρίσης,
Η.Π.Α. στις αρχές του 1930, χαρακτηρίστηκαν από να έχει επιπτώσεις στη σωµατική και στην ψυχική υµείωση της θνησιµότητας από όλες τις αιτίες κατά γεία των ατόµων και ποιές;
Μια εκτενής οικονοµική µεταβολή στην κοινωνία
Ο
ικονοµική
Κρίση και ∆ηµόσια
Υγεία:
Απειλή για την
Κοινωνική Συνοχή
Έ
Π
10%, αλλά από αύξηση των αυτοκτονιών κατά 40%,
αύξηση της ανεργίας, η µείωση των δαπανών για
όταν το εισόδηµα µειώθηκε κατά 30% (Stuckler et
προγράµµατα πρόνοιας/ κοινωνικής πολιτικής, η αύal., 2009).
ξηση των ψυχικών διαταραχών και η αύξηση χρήντίστοιχα στοιχεία αναφέρονται και για τις χώρες σης υπηρεσιών υγείας συνιστούν τις σηµαντικότερες
της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αµέσως µετά τη ση- απειλές για την κοινωνική συνοχή.
Η
Α
µαντική κοινωνικο-πολιτική µεταβολή που συνέβη
στις αρχές της δεκαετίας του ’90: όταν το εισόδηµα
µειώθηκε κατά 30%, αυξήθηκε τόσο η θνησιµότητα
από όλες τις αιτίες κατά 20%, όσο και οι αυτοκτονίες κατά 40% (Stuckler et al., 2009). Μάλιστα, οι επιπτώσεις ήταν σοβαρότερες σε χώρες όπου οι κοινωνωνικο-οικονοµικές αλλαγές έγιναν γρήγορα, το σύστηµα κοινωνικής προστασίας ήταν αδύναµο και το
κοινωνικό κεφάλαιο ήταν χαµηλό.
Π
ρόσφατη έρευνα σε 26 χώρες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης έδειξε ότι η ανεργία συνοδεύεται από ψυχικές διαταραχές, προβλήµατα εθισµού και ουσιοεξάρτησης, υιοθέτηση µη υγιεινού τρόπου ζωής µε
αυξανόµενη κατανάλωση τροφών χαµηλής διατροφικής αξίας, καπνού και οινοπνεύµατος.
Ε
πιπλέον, η απώλεια της εργασίας σχετίζεται µε
πληµµελή διαχείριση των νοσηµάτων από τις επιβαρυµένες υγειονοµικές υπηρεσίες. Τέλος, φάνηκε πως
νωρίζουµε ότι σε περιόδους σηµαντικών κοινωνιη αύξηση της ανεργίας κατά 1% συνδέεται µε πακών κρίσεων που προκαλούνται είτε από φυσικά φαιράλληλη αύξηση των αυτοκτονιών κατά 0,79% (Stucνόµενα, είτε από το ξέσπασµα πανδηµιών, είτε εξαιkler et al., 2009).
τίας µιας σηµαντικής οικονοµικής ύφεσης, αναδύονται προβλήµατα σε πολλαπλά επίπεδα (κοινωνικό,
πό την άλλη πλευρά, η αύξηση της νοσηρότητας
ψυχολογικό, πολιτικό).
κατά τη διάρκεια της κρίσης και µετά, εξ’ αιτίας των
µακροπρόθεσµων επιπτώσεων από το άγχος, ωθεί σε
αποτελεσµατική διαχείριση αυτών των προβληµεγαλύτερη χρήση υπηρεσιών υγείας µε πληµµελή
µάτων πρέπει να βασίζεται σε ένα µοντέλο «κοινωνιδιαχείριση της νόσου και των ασθενών.
κής συνοχής».
Γ
Α
Η
άλιστα, προβλέπεται ότι η επιπλέον ζήτηση υπηΓια παράδειγµα, η ανάλυση της διαχείρισης κρίσε- Μ
ρεσιών υγείας θα επιβαρύνει κυρίως τις δηµόσιες
Γεώργιος
Κουλιεράκης,
Ψυχολόγος της Υγείας,
Ph.D., Επιστηµονικός
Συνεργάτης, Τοµέας
Κοινωνιολογίας, ΕΣ∆Υ
ων, εξαιτίας του Τυφώνα Katrina στη Νέα Ορλεάνη,
ή της επιδηµίας SARS στον Καναδά έδειξε ότι ένα
µοντέλο διαχείρισης που βασίζεται στον έλεγχο και
στις εντολές, είναι λιγότερο αποτελεσµατικό από ένα αντίστοιχο, που βασίζεται στην «κοινωνική συνοχή» (Matthews, 2005).
Συγκεκριµένα, το µοντέλο που βασίζεται στην «κοινωνική συνοχή» χαρακτηρίζεται από:
µονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας, καθώς έχει
φανεί ότι σε περιόδους µείωσης του εισοδήµατος,
οι ασθενείς στρέφονται σε υπηρεσίες για τις οποίες
έχουν ασφαλιστική κάλυψη (WHO, 2009).
Α
ναφορικά µε την ανεργία, στοιχεία δείχνουν ότι έχει ήδη επέλθει µια σηµαντική αύξηση: από 8.1% το
2007 (WHO, 2010), σε 14.1% τον Σεπτέµβριο του
2010 (Eurostat, 2010). Επιπλέον, το ποσοστό των πολιτών που βρίσκονται κοντά στο όριο της φτώχειας
ανέρχεται στο 20% τον Σεπτέµβριο του 2010 (Eurostat, 2010).
α) Την ενεργή συµµετοχή των οµάδων πολιτών στο
σχεδιασµό της διαχείρισης της κρίσης και στην ανάδειξή τους σε ισότιµους εταίρους, µε άµεσο αποτέλεσµα να αποκτήσουν το αίσθηµα ελέγχου και κυριαρχίας απέναντι στο φόβο, στην απελπισία και στην
ίναι αβέβαιο το κατά πόσο µπορεί τουλάχιστον να
αβεβαιότητα.
σταθεροποιηθεί το ποσοστό αυτό, όσο προχωρά η
οικονοµική ύφεση. Αναφορικά µε τις αυτοκτονίες, ο
β) Την εγκαθίδρυση σχέσεων εµπιστοσύνης και
σταθµισµένος δείκτης θανάτων από αυτοκτονίες
στενής συνεργασίας ανάµεσα στο κράτος, στους
ήταν το 2008, για την Ελλάδα, 2.85, σηµαντικά χαπολίτες, στις επιχειρήσεις και στις υπηρεσίες
µηλότερος από τον αντίστοιχο µέσο δείκτη στην Ευυγείας, βοηθώντας στην εξασφάλιση της απαραίτηρωπαϊκή Ένωση, ο οποίος ήταν 14.1 (WHO, 2010).
της κοινωνικής συναίνεσης για «περιοριστικά»
µέτρα όπως ο εµβολιασµός, µια ενδεχόµενη καρανόσο ακόµη θα διατηρηθεί αυτή η σηµαντική διατίνα ή ο κατ’ οίκον περιορισµός.
φοροποίηση; Είναι αβέβαιο. Και εάν ακόµη η οικογ) Τον επανακαθορισµό των κοινωνικών αξιών, όπως νοµική ύφεση θεωρηθεί ως ευκαιρία, για ποιούς θα
η ελευθερία, η ισότητα, η εθνική ασφάλεια, η ανε- είναι;
Ε
Π
8
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 7
και τα προβλήµατα ψυχικής υγείας έχουν τις ρίζες
ράγοντες που τεκµηριωµένα επηρεάζουν την υγεία. τους σε αυτά τα πρώτα χρόνια.
Οι λόγοι πίσω από τις ανισότητες στην υγεία είναι
σύνθετοι και περιλαµβάνουν ένα ευρύ φάσµα πα- 2) Στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος. Η
ραγόντων όπως: οι συνθήκες διαβίωσης (στέγαση, πλειοψηφία των ατόµων ζουν σε αστικές περιοχές.
περιβάλλον)· οι συµπεριφορές υγείας (κάπνισµα, κα- Η αυξανόµενη εξάρτηση από το αυτοκίνητο και η
τανάλωση αλκοόλ, φυσική άσκηση), οι οποίες επη- διαµόρφωση του αστικού περιβάλλοντος έτσι ώστε
ρεάζονται από κοινωνικό-οικονοµικούς και πολιτισµι- να διευκολύνεται η χρήση του αυτοκινήτου έχουν
κούς παράγοντες· οι συνθήκες εργασίας και απα- αλυσιδωτές συνέπειες στην ποιότητα του ατµοσχόλησης (έκθεση σε φυσικούς, χηµικούς, και βιο- σφαιρικού αέρα και στην έλλειψη φυσικής δραστηλογικούς παράγοντες κατά την εργασία, ασφάλεια ριότητας. Ο σχεδιασµός του αστικού περιβάλλοντος
στην εργασία, είδος σύµβασης εργασίας) · το εισό- έχει σηµαντικό αντίκτυπο στη συµπεριφορά. Καλείδηµα (ή η απουσία του, και το άγχος που ακολου- ται λοιπόν να µπει στο επίκεντρο της αστικής διακυθεί)· η εκπαίδευση και η πρόσβαση στην κοινωνική βέρνησης και του σχεδιασµού.
Οι καθοριστικοί παράγοντες της υγείας είναι οι πα-
προστασία, συµπεριλαµβανοµένης της πρόσβασης
3) Στην εξασφάλιση πλήρους, δίκαιης και αξιοσε ποιοτική υγειονοµική περίθαλψη.
πρεπούς απασχόλησης. Οι συνθήκες απασχόληφτώχεια δεν είναι λοιπόν µόνο η έλλειψη εισοδή- σης και εργασίας ασκούν ισχυρές επιδράσεις στην
µατος. Στις πλούσιες χώρες, η χαµηλή κοινωνικό- ισότητα στην υγεία. Τα αποτελέσµατα της φτωχής
οικονοµική κατάσταση σηµαίνει φτωχή εκπαίδευση, σωµατικής και ψυχικής υγείας σχετίζονται µε τις επιέλλειψη ανέσεων, ανεργία και ανασφάλιστη εργασί- σφαλείς θέσεις εργασίας, όπως τις συµβάσεις ορια, κακές εργασιακές συνθήκες και ανασφαλείς γει- σµένου χρόνου, την απασχόληση χωρίς εργασιακή
τονιές, µε τον αντίστοιχο αντίκτυπο στην οικογενεια- σύµβαση και την εργασία µερικής απασχόλησης. Οι
αντίξοες συνθήκες εργασίας εκθέτουν τα άτοµα σε
κή ζωή.
ένα ευρύ φάσµα φυσικών κινδύνων για την υγεία.
ον τελευταίο καιρό έχει αποδειχθεί ότι η έκθεση σε Στους φυσικούς κινδύνους εκτίθενται συνήθως τα
όλους σχεδόν τους παράγοντες κινδύνου (υλικούς, άτοµα που εργάζονται σε επαγγέλµατα χαµηλού κύψυχοκοινωνικούς και συµπεριφοράς) είναι αντιστρό- ρους. Το στρες στην εργασία σχετίζεται µε αύξηση
φως ανάλογη µε την κοινωνική θέση. ∆ηλαδή, όσο κατά 50% του κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Αχαµηλότερη είναι η κοινωνική θέση, τόσο µεγαλύτε- κόµη, υπάρχουν αξιόπιστα δεδοµένα που καταδειρη είναι η έκθεση στους διάφορους κινδύνους για κνύουν ότι η εργασία υψηλών απαιτήσεων, όταν τα
την υγεία. Αυτό το φαινόµενο ονοµάζεται κοινωνική άτοµα ασκούν χαµηλό έλεγχο και όταν υπάρχει αδιαβάθµιση στην υγεία. Όλες οι συστηµατικές κοι- συµφωνία προσπάθειας-επιβράβευσης, αποτελεί
νωνικές ανισότητες στο εσωτερικό µιας χώρας πα- παράγοντα κινδύνου.
ράγονται κοινωνικά, είναι τροποποιήσιµες και άδικες.
4) Στην κοινωνική προστασία σε όλη τη διάρκεια
Τελική Έκθεση της Επιτροπής για τους Κοινωνι- της ζωής. Όλοι οι άνθρωποι, καθ’ όλη τη διάρκεια
κούς Καθοριστικούς Παράγοντες της Υγείας συνο- της ζωής τους, χρειάζονται κοινωνική προστασία.
Χρειάζονται επίσης προστασία σε περιπτώσεις όψίζει τα γνωστά µας ως τώρα ευρήµατα:
πως είναι η αρρώστια, η αναπηρία, και η απώλεια
u Υπάρχει έντονα µια κοινωνική διαβάθµιση στην εργασίας ή εισοδήµατος. Η παιδική φτώχεια και η
υγεία (όσο χαµηλότερη είναι η κοινωνική θέση ενός διαιώνιση της φτώχειας από γενιά σε γενιά είναι τα
ατόµου, τόσο χειρότερη είναι η υγεία του).
κύρια εµπόδια στη βελτίωση της υγείας του πληθυu Οι ανισότητες στην υγεία είναι αποτέλεσµα των σµού και στη µείωση των ανισοτήτων στην υγεία.
κοινωνικών ανισοτήτων και φυσικά δεν αντιµετωπίζονται µόνο µέσω του τοµέα υγείας αλλά µέσω δια- 5) Στην πρόσβαση στην υγειονοµική περίθαλψη.
τοµεακής προσπάθειας.
Το σύστηµα υγείας αποτελεί από µόνο του έναν καu Η οικονοµική ανάπτυξη και ο πλούτος µιας χώ- θοριστικό παράγοντα της υγείας, καθώς επηρεάζερας δε σχετίζεται µε το επίπεδο υγείας και ευηµε- ται και επηρεάζει άλλους κοινωνικούς καθοριστικούς
παράγοντες. Η αναδιάρθρωση των υπηρεσιών υγειρίας του πληθυσµού.
ονοµικής περίθαλψης πρέπει να βασίζεται στις αρu Η δράση που εστιάζει µόνο στους µη προνοµιού- χές της ισότητας, της πρόληψης της ασθένειας και
χους πληθυσµούς δε θα µειώσει επαρκώς τις ανισό- της προαγωγής υγείας. Απαραίτητη είναι και η ενδυτητες. Για να µειωθεί η κοινωνική διαβάθµιση στην υ- νάµωση του εργατικού δυναµικού στον τοµέα της
γεία, οι ενέργειες θα πρέπει να αφορούν όλον τον πλη- υγείας, ώστε να µπορεί να αναλάβει δράση έναντι των
θυσµό µε έµφαση ανάλογη µε τα επίπεδα ανάγκης. κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων της υγείας.
Η
Η
Κοινωνική
∆ιαβάθµιση
των Ανισοτήτων
στην Υγεία
και οι Τοµείς
∆ράσης
Τ
Η
Σηµαντικές προτεραιότητες για δράση εντοπίζονται από την επιτροπή:
Για περισσότερες πληροφορίες:
1) Στην επένδυση στα πρώτα χρόνια της ζωής,
δηλαδή, στη σωµατική, συναισθηµατική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Οι εµπειρίες στην πρώιµη
παιδική ηλικία, που ορίζονται από την προγεννητική
περίοδο µέχρι τα πρώτα οκτώ έτη ζωής, αποτελούν
κρίσιµη περίοδο, µια που πολλές προκλήσεις στην
ενήλικη ζωή όπως η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά
http:www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/9
8438/e81384.pdf
Χριστίνα
∆ηµητρακάκη
Ψυχολόγος Έρευνας,
∆ιευθύντρια
Ινστιτούτου
Κοινωνικής και
Προληπτικής Ιατρικής
http://ec.europa.eu/health/ph_determinants/s
ocio_economics/documents/ev_060302_rd06_en.pdf
http://www.who.int/social_determinants/thecommission/finalreport/en/index.html
9
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:56 AM
Page 8
Η ρευµατοειδής αρθρίτιδα είναι µία χρόνια εκφυ-
Π
οιότητα Ζωής,
Προτιµήσεις
και Προσδοκίες
από τη Θεραπεία
των Ασθενών
µε Ρευµατοειδή
Αρθρίτιδα
στην Ελλάδα
λιστική νόσος µε επιζήµια αποτελέσµατα σε πολλές
εκφάνσεις της ζωής των ασθενών, συµπεριλαµβανοµένης της φυσικής, ψυχολογικής και κοινωνικής
λειτουργικότητας και της επίπτωσής της στον ελληνικό πληθυσµό (Andrianakos et al, 2005).
Ο
ι ασθενείς µε ρευµατοειδή αρθρίτιδα χρήζουν δια
βίου ιατρικής παρακολούθησης και φαρµακευτικής
αγωγής.
Απώτερος στόχος της οποιασδήποτε θεραπευτι-
κής παρέµβασης είναι αφενός να τους προστατεύσει από την εγκατάσταση µακροχρόνιας λειτουργικής ανικανότητας και αφετέρου να τους εξασφαλίσει µία συνολικά καλύτερη ποιότητα ζωής.
l Οι ασθενείς δήλωσαν ότι αισθάνονται ανεπαρκώς
ενηµερωµένοι για σηµαντικές παραµέτρους της
νόσου και της θεραπείας τους. Σε κλίµακα από το 1
(καµία ενηµέρωση) ως το 5 (άριστη ενηµέρωση) τα
ποσοστά των ασθενών που «βαθµολόγησαν» την ενηµέρωσή τους από 1 έως 2 (δηλαδή καµία/ελλιπής ενηµέρωση) σχετικά µε το είδος θεραπείας ήταν
21.7%, ενώ σχετικά µε τις ανεπιθύµητες ενέργειες
της θεραπείας ήταν 52.1%, σχετικά µε τη διάρκεια
της θεραπείας ήταν 55.2% και τέλος σχετικά µε την
πιθανή πορεία της νόσου ήταν 45.5%.
l Για το µεγαλύτερο µέρος των ασθενών, η κύρια
πηγή ενηµέρωσης ήταν ο ιατρός τους, ενώ πηγές
όπως ίντερνετ, ΜΜΕ, φίλοι και άλλοι επαγγελµατίες
υγείας είχαν πολύ µικρά ποσοστά ως πηγές ενηµέρωσης. Ασθενείς ηλικίας <50 ετών ανέφεραν ότι χρησιµοποιούν σε σηµαντικά µεγαλύτερο βαθµό το
α τελευταία χρόνια, οι θεραπευτικές επιλογές στη ιντερνέτ ως πηγή ενηµέρωσης σε σχέση µε ασθερευµατοειδή αρθρίτιδα περιλαµβάνουν, εκτός από νείς >50 ετών.
τη συµβατική θεραπεία µε τροποποιητικά της νόσου
αντιρρευµατικά φάρµακα (DMARDs), τη χορήγηση l Πολύ µικρό ποσοστό των ασθενών συµµετείχε
των νεότερων βιολογικών παραγόντων, µε τη µορφή στη θεραπευτική απόφαση. Το 71% των ασθενών αυποδόριων ενέσεων ή, σε ενδονοσοκοµειακό πλαίσι- νέφερε ότι οι θεραπευτικές αποφάσεις λήφθηκαν
από τον θεράποντα ιατρό χωρίς τη συµµετοχή των
ο, µε τη µορφή ενδοφλέβιας θεραπείας.
ιδίων.
Τ
Η
θεραπεία µε βιολογικούς παράγοντες έχει αλλά- l Οι ασθενείς εξέφρασαν χαµηλές προσδοκίες από
ξει ριζικά την αντιµετώπιση της νόσου, καθώς επι- τη θεραπεία τους. Το «Να νιώσω πιο καλά συνολικά»
βραδύνει σηµαντικά την εξέλιξή της.
αξιολογήθηκε ως το πιο σηµαντικό προσδοκώµενο
θεραπευτικό αποτέλεσµα από το 63,2% των ασθενών,
εδοµένου ότι οι ασθενείς µε ρευµατοειδή αρθρίτι- ακολουθούµενο από τον «Μειωµένο πόνο στις αρδα και ειδικά οι ασθενείς που λαµβάνουν βιολογικό θρώσεις» από το 34,7% των ασθενών. Μόνο το 16%
παράγοντα καταναλώνουν πολλές και ακριβές υπη- των ασθενών αξιολόγησαν την «Μακροπρόθεσµη αναρεσίες υγείας, είναι απαραίτητο να καταγράφονται κούφιση από τα συµπτώµατα της ρευµατοειδούς αροι προτιµήσεις τους σε σχέση µε τη θεραπεία τους, θρίτιδας» ως ένα πολύ σηµαντικό αποτέλεσµα.
οι προσδοκίες τους από αυτή, η ενηµέρωσή τους
για τις θεραπευτικές επιλογές και η συµµετοχή τους l Η ρευµατοειδής αρθρίτιδα επηρεάζει αναµφισβήστη θεραπευτική απόφαση. Ακόµη είναι χρήσιµο να τητα την ποιότητα ζωής των ασθενών. Το 29,7% των
ασθενών εξέφρασαν πλήρη συµφωνία µε την πρόαξιολογείται η ποιότητα ζωής τους.
ταση «Συνολικά, η ρευµατοειδής αρθρίτιδα επηρεάους παραπάνω στόχους είχε η έρευνα που εκπο- ζει την ποιότητα ζωής µου», το 34,1% µε την πρότανήθηκε από το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτι- ση «Η ρευµατοειδής αρθρίτιδα έχει επηρεάσει την
κής Ιατρικής σε συνεργασία µε το Κέντρο Μελετών απόλαυση µου στη ζωή» και το 24,7% µε την πρόΥπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπι- ταση «Η ρευµατοειδής αρθρίτιδα επηρεάζει την ικανότητα µου να εργάζοµαι».
στηµίου Αθηνών.
∆
Τ
Οι ασθενείς >65 ετών και οι γυναίκες εξέφρασαν µεΗ συλλογή των δεδοµένων έγινε µε συνεντεύξεις γαλύτερα
ποσοστά συµφωνίας µε τις παραπάνω δη-
πρόσωπο µε πρόσωπο (στο χώρο αναµονής των δηµόσιων και ιδιωτικών ρευµατολογικών ιατρείων) και λώσεις.
µε τηλεφωνικές συνεντεύξεις µε βάση αυτοσχέδιο
ο 25,2% και 49,7% των ασθενών δήλωσαν ότι ήταν
ερωτηµατολόγιο διάρκειας περίπου 20 λεπτών.
«εξαιρετικά ικανοποιηµένοι» και «πολύ ικανοποιηµένοι» αντίστοιχα από την χορηγούµενη θεραπευτική
την έρευνα συµµετείχαν 290 ασθενείς µε ρευµα- αγωγή.
τοειδή αρθρίτιδα που ελάµβαναν βιολογικούς παράγοντες (αναλογία ανδρών:γυναικών 1:3) από δηµόσια
εν υπήρξε στατιστικά σηµαντική διαφορά στην ι(69.7%) και ιδιωτικά ρευµατολογικά ιατρεία της Αθή- κανοποίηση των ασθενών από ενδοφλέβια και υπονας, της Θεσσαλονίκης, του Ηρακλείου και της Λά- δόρια θεραπεία, ενώ το 62% των ασθενών που έλαρισας.
βαν θεραπεία υποδορίως θα ήταν πρόθυµοι να στραφούν σε ενδοφλέβια θεραπεία µετά από πρόταση
ι ασθενείς ήταν ηλικίας 23 έως 84 ετών (διάµεση του ρευµατολόγου τους.
ηλικία 55 έτη, τυπική απόκλιση 12.45 έτη). Το 73,1%
αµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και προκειµένου
των ασθενών είχαν πρώτη διάγνωση ρευµατοειδούς
αρθρίτιδας >5 έτη πριν, ενώ το 57,4% αυτών ελάµ- να βελτιωθούν τα αποτελέσµατα και η ποιότητα ζωής
των ασθενών µε ρευµατοειδή αρθρίτιδα, καθίσταται
βαναν βιολογικό παράγοντα >2 έτη.
αναγκαίο να ενηµερώνονται ενδελεχώς για τις παραα σηµαντικότερα αποτελέσµατα της έρευνας ήταν µέτρους της νόσου τους αλλά και να εµπλέκονται πιο
ενεργά στην απόφαση για τη θεραπεία τους.
τα εξής:
Τ
Σ
∆
Κωνσταντίνα
Καραγεωργοπούλου,
Ιατρός,
Ινστιτούτο Κοινωνικής
και Προληπτικής
Ιατρικής
Ο
Λ
Τ
10
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 9
και οι γνώσεις νοσήµατα
του ιατρού(σύφιλη,
βρίσκονταιεπίσης
σε έναπερίπτωση
ααποµάκρυνσης των ΑΜΕΑ από
Η καταναλωτική επανάσταση συνοδεύτηκε
Τααπό
σεξουαλικώς
µια τητα µεταδιδόµενα
ποδεκτό επίπεδο, προσελκύει αυξανόµενο
ενδιαφέτους
υπαλλήλους, στους οποίους καταφεύγουν για
σηµαντική αλλαγή στην κοινή γνώµη των
βλεννόρροια,
δυτικών AIDS, κ.ά.) αποτελούσαν µάστιγες, µε
ρον στην
χωρών, µε την αρχή να σηµειώνεται στηεκατόµβες
δεκαετία θυµάτων
σεΕυρώπη.
όλο τον κόσµο. Σε πολλούς να καταγγείλουν το βιασµό τους, κυρίως λόγω της
του 1980. Ο κόσµος έγινε πιο διερευνητικός
λαούς
καικυριάρχησε
αη αντίληψη της «κάθαρσης» του αδυναµίας των υπαλλήλων να κατανοήσουν τα άτοµα
επαναξιολόγηση µε την πιο απλή της µορφή γίνεπαιτητικός ως προς την ποιότητα παροχής
νοσούντα
υπηρε-ανθρώπου µέσω της σεξουαλικής επαφής µε αναπηρία. Σε πολλές χώρες µάλιστα δεν τους δίται µέσω υποχρεωτικής συνεχιζόµενης ιατρικής
εκ- να υποβάλουν αναφορά ή καταγγελία
νεται η άδεια
σιών σε όλους τούς τοµείς.
του µε το «καθαρό σώµα».
παίδευσης. Ένα τέτοιο σύστηµα ισχύει στην
Αυστρίστην
αστυνοµία ή να ορκισθούν ή να δώσουν κατάα, όπου οι ιατροί υποχρεούνται να συλλέξουν
150στο
µό-δικαστήριο, λόγω αυτής της σωµατικής
θεση
παροχή υπηρεσιών υγείας δεν θα µπορούσε να
κάθαρση ρια
αυτή
είχε
αποτέλεσµα το συνεδρίων
βιασµό τους
από
τηνωςπαρακολούθηση
ανά µειονεξίας.
3τία.
αποτελέσει εξαίρεση.
παρθένων κοριτσιών
από αυτό
τον ασθενή,
µε στόχο
την
Το σύστηµα
όµως, έχει
το µειονέκτηµα
ότι δεν
αποµάκρυνση
του µολυσµατικού
καιοτη
θε- από την παµπορεί
να διερευνήσειαιτίου
τι έµαθε
ιατρός
ο 1999, το Ινστιτούτο Ιατρικής στην Ουάσιγκτον
5. Την κατάσταση επιδεινώνει συχνά η έλλειψη ειδιραπεία του αρρώστου.
ρακολούθηση των συνεδρίων και πώς εφάρµοσε τη
υπολόγισε ότι περίπου 44.000 µε 98.000 ασθενείς πεκευµένου προσωπικού (π.χ. διερµηνέων την νοηµανέα γνώση στο κλινικό του έργο.
θαίνουν από ιατρικά σφάλµατα κάθε χρόνο στις ΗΠΑ.
τικής γλώσσας για τα άτοµα µε προβλήµατα ακοής)
δη από τον 16ο αιώνα σε αρκετά ευρωπαϊκά στα αστυνοµικά τµήµατα ή στα δικαστήρια. Επίσης
την Ολλανδία, πέρα από τη συνεχιζόµεvη ιατρική
κράτη
γινόταν σεξουαλική συνεύρεση ασθενών από η δυσκολία πρόσβασης στους δηµόσιους χώρους
ην ίδια περίπου εποχή, n κοινή γνώµη στη
Μεγάλη
εκπαίδευση, κάθε ιατρός δέχεται ανά 5ετία επίσκεψη
σύφιλη
ή γονόρροια µε παρθένες γυναίκες, µε στό- (π.χ. λόγω ανυπαρξίας ειδικής ράµπας για την κίνηση
Βρετανία αναστατώθηκε από τη δηµοσίευση
του ιδιτριµελούς ιατρικής επιτροπής. Η επιτροπή διερευνά
χο την
του ασθενή από τη νόσο.
αίτερα υψηλού ποσοστού θανάτων σε παιδιά
πουαπαλλαγή
υµε προβλήµατα κινητικότητας) αποτελεί ανασε βάθος το σύνολο του κλινικού έργου, ατόµων
την εφαρποβλήθηκαν σε πολύπλοκες καρδιοχειρουργικές
σταλτικό
µογή τεκµηριωµένης ιατρικής και αναφορές άλλωνπαράγοντα για την υποβολή µήνυσης ή
επεµβάσεις στο Βασιλικό Νοσοκοµείο τουι Bristol.
αντιλήψεις
αυτές διαπιστώθηκαν
συναδέλφων
και ασθενών.τα τελευταία αναφοράς περιστατικών βιασµού από τις παθούσες.
Τα ποσοστά της διεγχειρητικής θνησιµότητας
χρόνιαήταν
σε κατοίκους περιοχών της υποσαχάριας
πολύ µεγαλύτερα από ότι σε άλλα νοσοκοµεία
όπουτης Ασίας,
τις ΗΠΑ,
το 1990,
δίπλωµα
ειδικότητας
αναΑφρικής,
τηςαπό
Ευρώπης
καιτοτης
Αµερικής.
Συµπεράσµατα
γίνονταν παρόµοιες επεµβάσεις.
νεώνεται µετά από
επιτυχείς
Μάλιστα τα αποτελέσµατα
µελετών,
που εξετάσεις
έγιναν σε κάθε 10ετία.
ο πρόβληµα
της σεξουαλικής κακοποίησης των
Μια πρόσφατη
µεταξύ
παθολόγων, έδειξε
για
21 χώρες, έδειξαν
ότι στις 14µελέτη
από αυτές
κατεγράφηµε σωµατική αδυναµία ή στέρηση ή αναπηγινε φανερό ότι στο νοσοκοµείο αυτό υπήρχε
ένα παρθένων
πρώτη φορά
ότι ηαπό
υψηλότερη
βαθµολογία
σε επανεσαν βιασµοί
ατόµων
φορείς του
AIDS. ατόµων
ρία,από
καθώς
συντεχνιακό κλίµα µυστικοπάθειας και µη ανεκτικό- ξετάσεις ειδικότητας στις ΗΠΑ, συνοδεύεται
κα- και των παρθένων κοριτσιών ως µέσο
για
την
κάθαρση από σοβαρές και µοιραίες ασθέτητας σε οποιαδήποτε κριτική.
λύτερη ποιότητα παροχής υπηρεσιών σε τοµείς όπως
ι πεποιθήσεις αυτές οδηγούν συχνά στο βιασµό νειες, όπως είναι το AIDS, υφίσταται και αποτελεί
ο έλεγχος του διαβήτη και η εφαρµογή προληπτικής
νηπίων ή µικρών κοριτσιών από ανθρώπους που έ- σύγχρονο πρόβληµα, κυρίως σε χώρες της υποσαιδιαιτερότητα της περιπτώσεως του νοσοκοµείου
µαστογραφίας.
χουν µολυνθεί
από τον ιό HIV ή νοσούν ήδη από χάριας Αφρικής, της νότιας και νοτιο–ανατολικής
του Bristol βρίσκεται στο ότι συνέβη σε γνωστό
µεAIDS. ΒρεΜεγαλύτερο κίνδυνο βιασµού διατρέχουν τα Ασί- ας, της βόρειας Αµερικής, ακόµα και της Ευγάλο πανεπιστηµιακό νοσοκοµείο τnς Μεγάλnς
την Ελλάδα δεν υπάρχει µεταπτυχιακό σύστηµα επου έχουν κάποια αναπηρία, διότι τους καθι- ρώπης.
τάνιας, στελεχωµένο από ιατρούς που δενάτοµα
ήταν «καπαναξιολόγησης των ιατρών. Η πολιτεία έχει υποστά αδύναµους για οποιαδήποτε σθεναρή και επικοί» µε την κλασική έννοια του όρου.
χρέωση να διασφαλίσει στους πολίτες ότι οι ειδικευτυχή αντίσταση κατά τον βιασµό τους (π.χ. άτοµα
µένοι ιατροί που ενδεχοµένως επισκέπτονταινοοτροπία
είναι ε- αυτή απαιτεί αφενός την εξέταση του
τυφλά, του
κωφά, µε νοητική στέρηση, κ. ά.).
ο παράδειγµα από το Βασιλικό νοσοκοµείο
νηµερωµένοι για τις τελευταίες εξελίξεις µεγέθους
της ειδικό- του προβλήµατος, καθώς και των νοµιBristol όπως και άλλα δικαιολογούν απόλυτα το εν- τητάς τους, είναι αποτελεσµατικοί στις θεραπείες
κών, ιατρικών και κοινωνικών παρεµβάσεων, που θα
διαφέρον του τύπου και την ανησυχία του κοινού
για πουπροσέγγιση
ευκολότερη
βιασµός των
γυ- ένα
εφαρµόζουνκαι
καιοπαράσχουν
γενικά
υψηλόνα
ε- εφαρµοσθούν από τα κράτη, µε στόχο
πρέπει
την επάρκεια του συστήµατος αξιολόγησης
της επιναικών
µε ειδικές
ανάγκες
αποδίδεται, σύµφωνα µε την προφύλαξη της υγείας και της αξιοπρέπειας
πίπεδο
υπηρεσιών.
στηµονικής κατάρτισης των ιατρών.
τους ερευνητές, στα εξής αίτια:
των ευπαθών αυτών πληθυσµιακών οµάδων.
θεσµοθέτηση της επαναξιολόγησης στη χώρα
αρχική αξιολόγηση της επαγγελµατικής επάρκει- µας θ’ αποτελέσει σηµαντικό βήµα προς αυτή την
. Λόγω της αναπηρίας τους τα άτοµα µε ειδικές διαίτερη ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση θα πρέας του ειδικευµένου ιατρού γίνεται µε τις1εξετάσεις
κατεύθυνση.
ανάγκες
είναι πιθανότερο να είναι σεξουαλικά ανε- πει να υπάρχει από τους προµηθευτές υπηρεσιών
ειδικότnτας. Η ιατρική επιστήµη όµως συνεχώς ανακαι να έχουν διατηρήσει την αγνότητά τους, υγείας (ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό, κ.ά.)από
νεώνεται, µε νέες γνώσεις και µε την νεργά
εφαρµογή
επιτυχία της επαναξιολόγησης είναι δυνατή µόνο
αφού έχουν µεγαλύτερες δυσκολίες επιλογών για την αστυνοµία,Χριστίνα
καθώς και από τους λειτουργούς
νέας τεχνολογίας.
εάν υπάρξει συναίνεση µεταξύ των ενδιαφεροµένων
τις προσωπικές τους σχέσεις και γενικά για την ιδιω- της δικαιοσύνης,
προκειµένου να επιτευχθεί η µεί∆ηµητρακάκη,
και κερδηθεί η µάχη των ιδεών.
τική τους
ωση του προβλήµατος και η σωστή και ισότιµη ανι ιατροί που εξασκούν το ιατρικό επάγγελµα
γιαζωή.
Ψυχολόγος Έρευνας,
τιµετώπιση
πολλά χρόνια, πιστεύεται ότι έχουν συσσωρεύσει
ια να επιτευχθεί αυτό, πρέπει πρώτα τα ηγετικά
στε- των θυµάτων, πολλά από τα οποία είναι
Επιστηµονική
µε ειδικές
ανάγκες.
γνώσεις και εµπειρία που τoυς επιτρέπει2.να
της αναπηρίας
τους
καθιστά
Η παράύπαρξη λέχη
της ιατρικής
τηςταχώρας
µαςεύκονα είναιάτοµα
διατεθεισχουν µια ποιότητα υπηρεσιών. Παραδόξως,
η
άποψη
Συνεργάτης
ΚΜΥΥ
λους στόχουςµένα
για τους
επίδοξους
βιαστές.
Μάλιστα
να δώσουν
στοιχεία
καλής
πρακτικής.
αυτή δεν επιβεβαιώνεται από την ιατρική έρευνα.
επιστήµονες έχουν διαπιστώσει ότι τα άτοµα αυτά
πιπλέον, ενηµέρωση
για τις εσφαλµένες προκακαι ΙΚΠΙ
διατρέχουν συχνά
βιασµού
σε ταλήψεις
µάχητριπλάσιο
των ιδεώνκίνδυνο
περνά και
από τις ιατρικές
σχολέςθα πρέπει να παρέχεται στα άτοµα µε ειια πρόσφατη ανάλυση 62 ερευνών που
αξιολόσχέση
µε ανθρώπους
χωρίς
αναπηρία. ιατρούς πουδικές
και από τoυς
ειδικευόµενους
πρέπει
αανάγκες,
καθώς και στις οικογένειές τους, µε
γησαν τη γνώση και την ποιότητα της ιατρικής περί- πό τώρα να ενηµερωθούν για τις αλλαγές
στοντην
έ- µεγαλύτερη προστασία τους από τυχόν
στόχο
θαλψης σε σχέση µε το έτος αποφοίτησης από την λεγχο επάρκειας των ιατρών στο εξωτερικό
και να
3. Τα άτοµα που εξαρτώνται από άλλους, λόγω της βιασµό.
ιατρική σχολή, έδειξε ότι στο 50% των ερευνών πα- πεισθούν για τα οφέλη για τους ασθενείς και για το ιαύπαρξης
κάποιας
αναπηρίας,
είναι
ψυχολογικά
πεΝικολέττα
Θάνου,
ρατηρήθηκε,
µε την πάροδο
του χρόνου, µια έκπτω- τρικό επάγγελµα.
ρισσότερο τρωτά και έτσι καθίστανται εύκολος στόση τηςΟδοντίατρος
αποτελεσµατικότητας του ιατρού αναφορικά
∆ρ.Χρήστος
χος για πιθανή σεξουαλική τους κακοποίηση.
µε όλους τoυς µετρήσιµους δείκτες.
θεσµοποίηση της τακτικής περιοδικής επαναξιο-Υγιεινολόγος,
Ψαρόπουλος,
λόγησης των ιατρών έχει µεγαλύτερες πιθανότητες
όνοΕιδ.
µια στην
έρευναΚοινωνική
έδειξε βελτίωση στην4.αποτελεπεριπτώσεις
άγνοια
χειΣε πολλές επιτυχίας
Οικονοµολόγος
εάν διαπιστώνεται
υποστηρίζεται από
τους
αποδέκτες των
σµατικότητα
του ιατρού. Φαίνεται ότι µε τον
πάροδο
ρισµού
των ατόµων
µευπηρεσιών,
ειδικές ανάγκες
από τους
διιατρικών
τη µεγάλη
πλειοψηφία
των πο-Προληπτική
Συστηµάτων
των ετών µειώνεται το ενδιαφέρον του ιατρού
να υι- τηνλιτών.
κηγόρους,
αστυνοµία,
τους δικαστικούς
Στη Μεγάλη
Βρετανία, λειτουρόπου στο τέλος του
Οδοντιατρική
Ποιότητας
οθετήσει νέες τεχνικές και νέες θεραπείες.
γούς, τους συµβούλους–ψυχολόγους,
κ.ά. όλων
Το γεγο2009 ξεκίνησε η αξιολόγηση
των ιατρών ανά
νός αυτό καθιστά
λειτουργούς
αδύναµους
5ετία,τους
9 στους
10 πολίτες
πιστεύουνστην
ότι είναι πολύ σηυπεράσπιση
στην προστασία
τωνέλεγχος
ατόµωντης
µε ειδιια τoυς ανωτέρω λόγους, η επαναξιολόγηση
των ι- και
µαντικός
ο περιοδικός
αποτελεσµατικόανάγκες,τητας
ύστερα
το βιασµό
τους. Υπάρχει
ατρών που στοχεύει να πιστοποιήσει ότι ηκές
επιδεξιότωναπό
ιατρών,
στην Ελλάδα;
Η
Π
Τ
και Αύξηση
Τ
ροκαταλήψεις
της Συχνότητας
ΤΗ
Η
Αξιολόγηση
ο Πρόβληµα
Η
του Ιατρικού
των Ανισοτήτων
Ή
στηνεπαγγέλµατος.
Υγεία
Σ
Ένα από τα
στην Ευρώπη
Ασθενών
από το AIDS
Ο
Βασικά Στοιχεία
Σ
Τ
Έ
της Ποιότητας
Ο
Η
της Έννοιας
στην Υγεία
Σ
Η
Τ
Η
Η
Η
Ι
Η
Ο
Γ
Η
Μ
Ε
Η
Μ
Γ
10
119
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 10
Η δαπάνη υγείας είναι ένα κόστος το οποίο όλα τα
Φ
αρµακευτική
∆απάνη –
Ηλεκτρονική
Συνταγογράφηση
Φαρµάκου
συντεταγµένα κράτη έχουν αποφασίσει να επωµιστούν ως επένδυση για την µακροχρόνια οικονοµική
ανάπτυξη και την πρόοδο τους. Η φαρµακευτική δαπάνη δεν είναι προστιθέµενη, αφού εξοικονοµεί πόρους από άλλα κονδύλια του συστήµατος.
Τ
P Τα φαρµακεία ανακτούν τις συνταγές, επικυρώνουν την ορθότητα τους και παραδίδουν τα απαραίτητα φάρµακα στους αντίστοιχους ασθενείς.
P Κατά την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, ο γιατρός αναγράφει τη συνταγή σε ειδική εφαρµογή και
κατόπιν αυτή αποστέλλεται ηλεκτρονικά και µε κρυπτογράφηση στα αντίστοιχα φαρµακεία. Ταυτόχρονα, η ηλεκτρονική συνταγή αποθηκεύεται σε ένα
κεντρικό σύστηµα διαχείρισης δεδοµένων. Από εκεί,
µπορούν επίσης οι ασφαλιστικοί οργανισµοί να συλλέξουν και να επεξεργαστούν τις συνταγές που
τους αντιστοιχούν.
ο γεγονός ότι οι φαρµακευτικές δαπάνες αποτελούν ποσοστό µικρότερο του 10% του συνόλου των
δαπανών των ασφαλιστικών οργανισµών, δε σηµαίνει ότι οι προσπάθειες συγκράτησης και µείωσής
τους, από την πλευρά της πολιτείας, δεν είναι θεµιτές. Αλλά αυτές οι προσπάθειες, χωρίς σαφή προυιοθέτηση ενός ολοκληρωµένου συστήµατος ησανατολισµό, ενδελεχή µελέτη και κυρίως χωρίς την
συνεργασία και το διάλογο όλων των εµπλεκόµενων λεκτρονικής συνταγογράφησης µε σύγχρονες προφορέων τελικώς εισάγουν ανισότητες στο σύστηµα, διαγραφές, προσφέρει αποδεδειγµένα πλεονεκτήµατα, όσον αφορά στην ποιότητα και στο κόστος των
χωρίς να προσφέρουν στον αρχικό τους σκοπό.
υπηρεσιών περίθαλψης:
ιδικότερα, σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει κρατική παρέµβαση σε µικρότερο ή µε- P Μείωση της γραφειοκρατίας.
γαλύτερο βαθµό στην αγορά του φαρµάκου. Η πα- P Λιγότερα λάθη στη ροή των φαρµάκων.
ρέµβαση αυτή γίνεται τόσο µε τη µορφή της εγκαθί- P Υψηλότερη ποιότητα συνταγών. ∆εν µπορεί να ξεδρυσης των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας όσο χασθεί ή να παρανοηθεί πληροφορία, όσον αφορά
και συµπληρωµατικά µε τη µορφή ρυθµιστικών πα- στη δόση, στη συχνότητα, στο προϊόν (µε αποτέλερεµβάσεων µε στόχο την προστασία της δηµόσιας σµα την καλύτερη συµµόρφωση των ασθενών).
υγείας, την προστασία της εγχώριας βιοµηχανίας και P Αύξηση της αποδοτικότητας της ιατρικής εργατον έλεγχο των κρατικών δαπανών. Στο πλαίσιο αυτό, σίας.
παρατηρούµε ότι υπάρχει δηµόσια παρέµβαση στην P Περιορισµό και έλεγχο των φαρµακευτικών δααγορά του φαρµάκου. Έχει γίνει κατανοητή η δηµό- πανών.
σια παρέµβαση στον έλεγχο των τιµών, στην καθιέ- P Καθοδήγηση του γιατρού που συνταγογραφεί, ο
ρωση ενιαίου ασφαλιστικού καταλόγου συνταγογρα- οποίος και αναγνωρίζει ελλείψεις σχετικά µε το επίφούµενων φαρµάκων και στην αναγκαιότητα καταβο- πεδο των φαρµάκων.
λής ποσοστού συνασφάλισης από την πλευρά των P On-line πρόσβαση του γιατρού που συνταγογραχρηστών.
φεί σε εξειδικευµένες πληροφορίες για όλα τα φάρ-
Η
Ε
Την 4
θέση ανάµεσα στις χώρες µέλη της Ε.Ε. κατέχει η Ελλάδα στο ύψος των φαρµακευτικών δαπανών ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, σύµφωνα µε πρόσφατα στατιστικά στοιχεία. Η φαρµακευτική δαπάνη έχει εκτιναχθεί στα ύψη προκαλώντας αιµορραγία
αρκετών δισ. ετησίως στα ταµεία και στους ασφαλισµένους.
η
H παραπάνω σηµαντική αύξηση της φαρµακευτικής δαπάνης οφείλεται:
P Στην έλλειψη µηχανογράφησης. P Στην έλλειψη
ελέγχου στο σύστηµα υγείας. P Στην υπερσυνταγογράφηση. P Σε κοινωνικοοικονοµικούς και δηµογραφικούς παράγοντες. P Στην αύξηση κατανάλωσης φαρµάκων.
Ένα από τα πιο αποτελεσµατικά µέτρα για την µείω-
µακα.
P Θεώρηση των συνταγών που εγγυάται ότι ο φαρµακοποιός θα παραδώσει τα σωστά φάρµακα.
P Μείωση των κινδύνων λόγω λανθασµένης επικοινωνίας πληροφοριών που αφορά φάρµακα και σχέδια θεραπείας.
P Υψηλό βαθµό ικανοποίησης των χρηστών, αφού
εξοικειωθούν µε το σύστηµα.
P Εξοικονόµηση χρόνου για όλους τους χρήστες,
που θα οδηγήσει στο να µετατεθεί η προσοχή σε
άλλες διαδικασίες που σχετίζονται µε τους ασθενείς.
P On-line πρόσβαση στο σύστηµα, που επιτρέπει
στον καθένα να έχει τις σωστές πληροφορίες για τα
φάρµακα που έχουν συνταγογραφηθεί από κάθε
γιατρό, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν.
P Παροχή ευκαιριών στους γιατρούς που εκπαιδεύονται ώστε ν’ αποκτήσουν εµπειρία στη συνταγογράφηση. Το σύστηµα θα κάνει διορθώσεις και
εισηγήσεις, π.χ. αν η δόση της συνταγογραφηµένης
χορήγησης φαρµάκου είναι λανθασµένη.
ση της φαρµακευτικής δαπάνης αποτελεί η ηλεκτρονική συνταγογράφηση (e-prescription). Αποτελεί µια
καινούργια σχετικά λέξη στη φαρµακευτική ορολογία,
και αναφέρεται σε ηλεκτρονικά συστήµατα που διασύνδεουν όλα τα σηµεία της αλυσίδας διακίνησης του
υµπερασµατικά, κεντρικό σηµείο αποτελεί το ζήφαρµάκου (γιατρούς, νοσοκοµειακές µονάδες, ασφατηµα κατά πόσον το φάρµακο αποτελεί κοινωνικό αλιστικά ταµεία, φαρµακεία, λοιπούς φορείς) από άκρη
γαθό ή εµπορεύσιµο προϊόν. Η οποιαδήποτε προσπάσε άκρη, µε στόχο την µεγιστοποίηση των πλεονεθεια µείωσης των φαρµακευτικών δαπανών επιβάλκτηµάτων.
λει µία σειρά από µέτρα σε συνδυασµό µε το συνεχή
να σύστηµα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης επι- έλεγχο για την εφαρµογή τους, αλλιώς δεν θα υτρέπει την ολοκληρωµένη διαχείριση της σχετικής πάρξουν τα επιθυµητά αποτελέσµατα.
ροής εργασιών και καλύπτει τα ακόλουθα:
ηλεκτρονική συνταγογράφηση αποτελεί επιταP Οι συνταγές δηµιουργούνται από τους γιατρούς
σε υπολογιστή µέσω ειδικής εφαρµογής, και απο- κτική ανάγκη για τον εξορθολογισµό της χορήγησης
και της δαπάνης των φαρµάκων στην Ελλάδα.
θηκεύονται/διακινούνται ηλεκτρονικά.
Σ
Μαριάνθη Ταξιαρχούλα
Χατζέλλη,
MSc.
∆ιοίκηση της Υγείας
12
Έ
Η
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 11
µόσιας Υγείας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης ∆ηµόσιας
Υγείας (EUPHA: European Public Health Association).
Το πρόγραµµά του συνεδρίου περιελάµβανε 5 κεντρικές συνεδρίες, 43 θεµατικές συζητήσεις καθώς και
τις 6-9 Νοεµβρίου 2010 πραγµατοποιήθηκε µε επι- 47 workshops.
τυχία στην Πράγα τo 13Ο Ετήσιο Ευρωπαϊκό Συνέδριο της International Society for Pharmacoeconomics
1Η κεντρική συνεδρία επικεντρώθηκε στη διερεύand Outcomes Research (ISPOR), σκοπός της οποίας νηση αποτελεσµατικών τρόπων ενσωµάτωσης της
είναι να παρέχει συστηµατική βοήθεια στους υπεύ- επιστηµονικής γνώσης στην πράξη, στην χάραξη ποθυνους χάραξης πολιτικής και να συντονίζει τις διά- λιτικής και στην εκπαίδευση. Η 2Η κεντρική συνεδρία
φορες δραστηριότητες για την κλινική αποτελεσµατι- επικεντρώθηκε στην προώθηση της πληροφόρησης
κότητα, την ποιότητα και άλλες πτυχές των τεχνολο- που αφορά στη δηµόσια υγεία και στην παροχή φρονγιών του τοµέα της υγείας, όπως τα φαρµακευτικά τίδας υγείας στην Ευρώπη, ώστε να είναι πιο εύκολα
προϊόντα, τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και τις χει- προσβάσιµη µέσα από µια συνεκτική προσέγγιση
ρουργικές επεµβάσεις.
πληροφοριακών συστηµάτων. Η 3Η κεντρική συνεδρίτίτλος του 13ΟΥ Ετήσιου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου α διαπραγµατεύτηκε το πώς οι νέες γνώσεις, οι δεαήταν «Health Technology Assessment: A European ξιότητες και οι ικανότητες µπορούν ν’ αποκτηθούν
Η
πό
τους
επαγγελµατίες
δηµόσιας
υγείας.
Η
4
κεντριCollaboration» (Αξιολόγηση της Τεχνολογίας της Υγείας: µία Ευρωπαϊκή Συνεργασία) και το πρόγραµµά κή συνεδρία διερεύνησε τις δηµόσιες και ιδιωτικέςΗ
του περιελάµβανε 3 κεντρικές συνεδρίες, 20 θεµατι- συµπράξεις στον τοµέα της δηµόσιας υγείας και η 5
κεντρική συνεδρία διαπραγµατεύτηκε τους τρόπους
κές συζητήσεις καθώς και 21 workshops.
ενσωµάτωσης της δηµόσιας υγείας και της προαγωσυµµετοχή στο 13Ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο της ISPOR γής υγείας στην πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας.
ήταν πολύ υψηλή, υποδηλώνοντας την αυξανόµενη
βαρύτητα που αποδίδεται στην αξιολόγηση της τεσυµµετοχή στο 3Ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο ∆ηµόσιας
χνολογίας υγείας και τη φαρµακοοικονοµική αξιολό- Υγείας ήταν πολύ υψηλή, υποδηλώνοντας το ενδιαγηση, µετά τις πρόσφατες µεταρρυθµίσεις στον φέρον που αποδίδεται στα θέµατα δηµόσιας υγείας.
τοµέα της υγείας στην Ευρώπη, ενώ και η ελληνική Σηµαντική ήταν και η ελληνική συµµετοχή µε ανακοισυµµετοχή ήταν σηµαντική µε ανακοινώσεις στο πλαί- νώσεις στο πλαίσιο του προγράµµατος του συνεσιο του προγράµµατος του συνεδρίου.
δρίου. Συγκεκριµένα, το συνέδριο παρακολούθησαν
13ο Ετήσιο Ευρωπαϊκό Συνέδριο
«Health Technology Assessment:
A European Collaboration»
Σ
Η
Η
Η
1.400 συµµετέχοντες από 62 χώρες. Η θεµατολογία
του συνεδρίου επικεντρώθηκε στην ενοποίηση έρευτις εργασίες του συνεδρίου ήταν οι παρακάτω:
u Η βελτίωση της αποτελεσµατικότητας στην αξιο- νας, πολιτικής και πρακτικής στον τοµέα της ∆ηµόσιλόγηση της τεχνολογίας της υγείας στην Ευρώπη. Οι ας Υγείας.
ανεπάρκειες στην αξιολόγηση της τεχνολογίας της
ο συνέδριο ήταν πολυθεµατικό, έχοντας τις ακόυγείας στην Ευρώπη προκύπτουν από τις ποικίλες και
αντικρουόµενες µεθόδους αξιολόγησης ανά χώρα, λουθες 13 βασικές κατευθύνσεις:
τον ασαφή ορισµό του κλινικού αποτελέσµατος και
τον ανεπαρκή συγχρονισµό της αξιολόγησης. Η αύ- 1. Ενοποίηση Έρευνας, Πολιτικής και Πρακτικής –
ξηση της αποτελεσµατικότητας της αξιολόγησης της Integrating Research, Policy and Practice. 2. Ευτεχνολογίας της υγείας σε όλη την Ευρώπη είναι ρωπαϊκή ∆ηµόσια Υγεία: Αναπτύσσοντας Καινοτοστρατηγικής σηµασίας. u Η αξιολόγηση της τεχνο- µία και Γνώση – European Public Health: Developing
λογίας υγείας σε συνάρτηση µε τη λήψη αποφάσεων Innovation and Knowledge. 3. Ενοποίηση των Υπηστην Ευρώπη: πώς εξισορροπούνται οι προϋπολογι- ρεσιών Υγείας – Integrated Health Services. 4. Υπησµοί για την φροντίδα της υγείας και η πρόσβαση ρεσίες Υγείας/Ατοµική Προσέγγιση – Health
στην καινοτοµία. Η ανάπτυξη νέων ορφανών φαρµά- Services/The Individual Perspective 5. Υγεία στο
κων σε όλη την Ευρώπη φαίνεται να παρέχει στους Χώρο Εργασίας – Occupational Health 6. Κοινωνιασθενείς µε σπάνιες νόσους ευκαιρίες για νεότερες κές Ανισότητες – Health Inequalities 7. Αρµοδιότηκαι καλύτερες θεραπείες. Ωστόσο, οι προκλήσεις για τες ∆ηµόσιας Υγείας – Public Health Competencies
τις υγειονοµικές αρχές, τα ταµεία υγείας, ή τις ασφα- 8. ∆ιατροφή και Παχυσαρκία – Food and Obesity
λιστικές εταιρείες που καλούνται να πληρώσουν για 9. Περιβάλλον και ∆ηµόσια Υγεία – Environment
τις νέες αυτές θεραπείες είναι όλο και πιο έντονες. and Public Health 10. Χρόνιες Ασθένειες και ΨυΤο συµπόσιο διερεύνησε τις διάφορες προκλήσεις χική Υγεία – Chronic Diseases and Mental Health
και τα θέµατα που σχετίζονται µε τη χρηµατοδότηση 11. Υγεία Εφήβων και Μεταναστών – Adolescent
και την πρόσβαση των ασθενών στα ορφανά φάρ- Health and Migrant Health 12. Προαγωγή Υγείας –
µακα. u Η αξιολόγηση της τεχνολογίας της υγείας σε Health Promotion 13. Καινοτόµος θεµατολογία ∆ηκοινωνίες µε περιορισµένους πόρους, όπως αυτές µόσιας Υγείας – Innovative Public Health Issues
της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης.
Ηρώ Σχορετσανίτη, Ψυχολόγος,
Κωνσταντίνα Καραγεωργοπούλου, Ιατρός,
MSc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας,
Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής
Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας,
Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών
3Ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο
Οι θεµατικές ενότητες που αναδείχθηκαν µέσα από
Τ
∆ηµόσιας Υγείας 2010
Στις 10 έως τις 13 Νοεµβρίου 2010 πραγµατοποιήθηκε στο Άµστερνταµ το 3Ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο ∆η-
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Ο
Ιωάννα Πετρούλια, Ψυχολόγος,
Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας,
Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών
13
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 12
HELLAS HEALTH III
Μ
ρίζει τις νοµοθετικές πρωτοβουλίες της πολιτείας,
ενώ φαίνεται ότι, παρά τα προβλήµατα, ο νέος νόµος
για την απαγόρευση του καπνίσµατος σε εσωτερικούς χώρους εφαρµόζεται στα µισά περίπου καταστήµατα διασκέδασης και εστίασης και σε λίγο
περισσότερους από τους µισούς χώρους εργασίας.
ικρή µείωση εµφανίζουν τα ποσοστά των καπνιστών στην Ελλάδα, σύµφωνα µε τα ευρήµατα της
πρόσφατης πανελλαδικής έρευνας Hellas Health ΙΙI,
που πραγµατοποίησε το Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών
Υγείας και το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής
πίσης, οµιλητές από τις ΗΠΑ και την Τουρκία διαπίΙατρικής σε συνεργασία µε το Harvard School of Pubστωσαν
ότι τα προβλήµατα είναι κοινά σε όλες τις
lic Health και τη Metron Analysis.
χώρες. Ωστόσο, έδειξαν µε στοιχεία τα άµεσα οφέλη
έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε αντιπροσωπευτικό για την υγεία αλλά και τα οικονοµικά οφέλη για το κράδείγµα 1.000 ατόµων ηλικίας άνω των 18 ετών, τον Ο- τος και τις επιχειρήσεις. Οι εκπρόσωποι της πολιτείας
επιβεβαίωσαν την απόφαση για πλήρη εφαρµογή του
κτώβριο του 2010.
νόµου και τη δέσµευση της πολιτείας για ανάληψη
υγκεκριµένα, το 42,9% των ανδρών και το 37,2% δράσης εναντίον της επιδηµίας του καπνίσµατος.
των γυναικών δηλώνουν ότι είναι καθηµερινοί καπνιΦίλιππος Φιλιππίδης,
στές. Τα ποσοστά των ανδρών καπνιστών εµφανίζονΙατρός,
ται µειωµένα (ήταν 49,9% το 2006 και 46,4% το 2008),
MSc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας
ενώ στις γυναίκες παρουσιάζεται αύξηση (30,8% το
2006 και 33,5% το 2008). Oι µισοί από τους καπνιστές
ξεκίνησαν το καθηµερινό κάπνισµα σε ηλικία µικρότερη των 18 ετών, ενώ το 43% δηλώνει ότι σκοπεύει 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο
να κόψει το κάπνισµα.
του Φόρουµ ∆ηµόσιας Υγείας
Ε
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Η
Σ
Οι περισσότεροι Έλληνες γνωρίζουν ότι το κάπνισµα
προκαλεί προβλήµατα υγείας, αν και δεν είναι λίγοι
αυτοί που αγνοούν ότι ανάλογες συνέπειες έχει και
το παθητικό κάπνισµα. Μόνο το 56,3% των ανθρώπων
που εργάζονται σε κλειστούς χώρους δήλωσαν ότι
υπάρχει απαγόρευση του καπνίσµατος στον χώρο εργασίας τους.
Η
απαγόρευση του καπνίσµατος στους χώρους εργασίας βρίσκει σύµφωνους το 69,6% των εργαζοµένων και η απαγόρευση σε µπαρ, κλαµπ και καφέ το
63% των ανθρώπων. Ωστόσο, λιγότεροι από 4 στους
10 που επισκέφθηκαν χώρο διασκέδασης τον τελευταίο µήνα διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχε καθόλου καπνός. Συνολικά, το 70% περίπου των ερωτηθέντων
υποστηρίζει τη νέα νοµοθεσία και το 51% πιστεύει ότι
τελικά ο νόµος θα εφαρµοστεί.
1ο Πανελλήνιο Συνέδριο
για τον Έλεγχο του Καπνίσµατος
Τ
ο τελευταίο διάστηµα έχουν ενταθεί οι προσπάθειες
εναντίον του καπνίσµατος. Στο πλαίσιο αυτό, πραγµατοποιήθηκε στην Αθήνα το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο
για τον Έλεγχο του Καπνίσµατος, στις 2-4 ∆εκεµβρίου 2010. Παρουσιάστηκαν τα νεότερα δεδοµένα
για τις µεθόδους διακοπής, ενώ τονίστηκε η σηµασία
της πρόληψης, κυρίως στη σχολική ηλικία. Με σύνθηµα «Μαθαίνω να µην Καπνίζω», εκατοντάδες µαθητές παρουσίασαν τις δραστηριότητές τους εναντίον
του καπνίσµατος και επιβεβαίωσαν µε την παρουσία
τους τα ευρήµατα σχετικής έρευνας που παρουσιάστηκε, η οποία έδειξε ότι οι µαθητές γυµνασίου και
λυκείου στηρίζουν σε συντριπτικό ποσοστό τα πρόσφατα µέτρα κατά του καπνίσµατος και ζητούν καλύτερη ενηµέρωση στα σχολεία.
Μ
ε µεγάλη επιτυχία πραγµατοποιήθηκε στις 25-27
Νοεµβρίου 2010, στο ξενοδοχείο Divani Caravel στην
Αθήνα, το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Φόρουµ ∆ηµόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, υπό την αιγίδα
του Υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης,
της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και
του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου.
Την ευθύνη της διοργάνωσης είχε το Εργαστήριο
Υγιεινής, Επιδηµιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της
Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, σε συνεργασία µε τα εργαστήρια Υγιεινής Επιδηµιολογίας
και Κοινωνικής Ιατρικής των Ιατρικών Τµηµάτων των
Πανεπιστηµίων της Ελλάδας, τα οποία και αποτελούν
το Φόρουµ ∆ηµόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής.
Η
θεµατολογία του συνεδρίου ήταν ευρύτατη και περιέλαβε τα σηµαντικότερα θέµατα της δηµόσιας
υγείας και τις προεκτάσεις τους σήµερα. Συγκεκριµένα, συζητήθηκε το πολυδιάστατο πρόβληµα της
παχυσαρκίας, ενώ έγινε ανταλλαγή απόψεων και εµπειριών όσον αφορά στη διατροφή, µε στοιχεία τόσο
από την Ελλάδα, όσο και από την Ευρώπη. Συζητήθηκαν τα νεότερα δεδοµένα για την αντιµετώπιση της
χρόνιας ηπατίτιδας και των νοσοκοµειακών λοιµώξεων καθώς και για την πρόληψη της λοίµωξης από
HIV/AIDS.
Ε
πίσης συζητηθήκαν οι κλιµατικές αλλαγές και οι επιπτώσεις τους στη δηµόσια υγεία, ενώ τονίστηκε ιδιαίτερα η αναγκαιότητα της πολυδιάστατης αντιµετώπισης του καπνίσµατος. Παράλληλα, πραγµατοποιήθηκαν κλινικά φροντιστήρια σχεδιασµού προγραµµάτων προαγωγής και αγωγής της υγείας, µετάανάλυσης, αλλά και οργάνωσης ιατρείου διακοπής του
καπνίσµατος. Τέλος, τα επίκαιρα θέµατα του έλεγχου
των δαπανών στην υγεία και της φαρµακευτικής πούµφωνα µε πρόσφατα δεδοµένα από τρεις διαφο- λιτικής, παρουσιάστηκαν αναλυτικά και συγκέντρωρετικές έρευνες, το ποσοστό των Ελλήνων ανδρών σαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
που καπνίζουν εµφανίζει πτώση τα τελευταία 4 χρόνια, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες αυΕλίζα Φερεκύδου,
ξάνεται. Παράλληλα, η πλειονότητα των Ελλήνων στη∆ρ. Βιολόγος
Σ
14
και Κοινωνικής Ιατρικής
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 13
THE PREVALENCE
OF MENTAL DISORDERS
IN THE WORKING POPULATION
OVER THE PERIOD
OF GLOBAL ECONOMIC CRISIS
ducted among Hong Kong adults in 2007 (JanuaryFebruary) and 2009 (April-May). 3016 and 2011 Chinese speaking adults completed structured interviews
based on the criteria of Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th edition) (DSM-IV).
Can J Psychiatry
Sep;55(9)
P.p. 598-605, 2010
Results: The twelve-month prevalence of DSM-IV
major depressive episode (MDE) was significantly
higher in 2009 (12.5%) than 2007 (8.5%). A significant
increase of prevalence was found in both male and female respondents, those in the highest (55-65 years)
age group, having secondary education level, were
married/cohabited, divorced/widowed, employed,
home-making, and in the lowest and high-middle income groups. Those with large investment loss had a
significantly higher prevalence of MDE (20.3%) than
those with less or no-investment loss (9.2-13.7%). The
symptom pattern and severity of depression in 2007
and 2009 were similar.
Wang J., Smailes E., Sareen J., Fick G.H., Schmitz
N., Patten S.B.
Conclusions: The ongoing global economic crisis
may have contributed to the increased prevalence of
MDD. Future studies are needed to monitor the
changes in the prevalence and to describe how the
event may affect people's employment status, income,
and health.
EVIDENCE FOR THE 2008
ECONOMIC CRISIS EXACERBATING
DEPRESSION IN HONG KONG
Purpose of Review: Literature from the past year was
examined to learn whether economic recessions have
an effect on mental disorders including depression and
suicides.
Recent Findings: Economic recessions and crises
have a context-dependent negative impact on mental
health disorders. These appear in low-income and
middle-income countries whereas some affluent countries are offering provisions that help unemployed persons to escape the detrimental consequences.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Objectives: The ongoing global economic crisis may
have affected people's mental health. This study aimed
to, among a sample of the working population, estimate and compare the prevalence of depressive and
anxiety disorders in different time intervals from January 2008 to October 2009 and to examine the demographic and socioeconomic correlates of mental
Conclusions: Economic contraction triggered by a
disorders.
global financial crisis was associated with a significant
Methods: From January 2008 to October 2009, 3579 increase in the risk of depression in the Hong Kong
employees in Alberta were recruited using the random population. This increase was not explained primarily
digit dialing method. Mental disorders were assessed by unemployment and had a significant contribution
using the World Health Organization's Composite In- from employed, home-making, high-middle income,
ternational Diagnostic Interview-Auto 2.1. The lifetime and having married people. A holistic perspective that
and 12-month prevalence of depressive and anxiety encompasses both ecological and individual levels of
disorders in different time intervals were estimated and analysis is essential for studying the net impact of ecocompared.
nomic contraction on depression across communities
and sociodemographic groups and for health policy
Results: The 12-month prevalence of major depres- planning.
sive disorder (MDD) before September 1, 2008; between September 1, 2008, and March 1, 2009; and
ECONOMIC CRISIS
between March 1, 2009, and October 30, 2009, was
AND MENTAL HEALTH
5.1%, 6.8%, and 7.6% (P = 0.03), respectively. The lifetime prevalence of dysthymia reported during the 3 pe- Curr Opin Psychiatry
riods was 0.4%, 0.7%, and 1.5% (P = 0.006), Mar;23(2)
respectively. No changes in the 12-month prevalence P.p. 127-30, 2010
of social phobia, panic disorder, and generalized anxiety disorder were found over time.
Uutela A.
J Affect Disord
Oct;126(1-2)
P.p. 125-33. Epub 2010 Apr 8, 2010
Summary: The Asian economic crisis led to a sharp
unemployment-related increase in suicide mortality in
east Asian countries. In European Union countries rising unemployment was associated with significant
Lee S., Guo W.J., Tsang A., Mak A.D., Wu J.,
short-term increases in premature deaths from intenNg K.L., Kwok K.
tional violence including suicides. It seems that active
Background: There is a lack of population-level re- labour market programmes existing in some Organisearch on the relationship between economic con- zation for Economic Cooperation and Development
traction and specific mental disorders and how countries can prevent some adverse health effects of
individual-level variables may mediate such a relation- economic downturns. As mental health consequences
of economic crises are context dependent, the current
ship.
situation needs monitoring. Enough services for those
Methods:Two cross-sectional surveys using identical in need should be provided and advocacy for societal
random sampling and diagnostic methods were con- support measures is of great importance.
15
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 14
ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ
ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ:
Μια Κλινική Προσέγγιση
Τ
Thomas S. Bodenheimer & Kevin Grumbach
Επιµέλεια Έκδοσης: Κυριάκος Σουλιώτης
ο Πρόβληµα
των Ανισοτήτων
στην Υγεία
ΝΕEΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ
στην Ευρώπη
Χριστίνα
∆ηµητρακάκη,
Ψυχολόγος Έρευνας,
Επιστηµονική
Συνεργάτης ΚΜΥΥ
και ΙΚΠΙ
µιας υγειονοµικής πραγµατικότητας, που είναι σε µεγάλο βαθµό άγνωστη στον Έλληνα αναγνώστη και η
οποία µάλιστα αντιµετωπίζεται, ίσως δικαίως, µε σοβαρές επιφυλάξεις.
Ω
στόσο, το ότι η ανάλυση επικεντρώνεται στο σύστηµα υγείας των Ηνωµένων Πολιτειών, δεν σηµαίνει
ISBN 978-960-394-673-1
ότι δεν αντλούνται εµπειρίες και παραδείγµατα άλλων
χωρών, αφού, οι συγγραφείς εξ’ αρχής τονίζουν την
ε όλες σχεδόν τις αναπτυγµένες χώρες συντελούν- ανάγκη για σηµαντικές τοµές στο σύστηµα υγείας
ται τα τελευταία χρόνια διαρκείς παρεµβάσεις που των Η.Π.Α. επικαλούµενοι διεθνείς καλές πρακτικές.
έχουν άλλοτε µεταρρυθµιστικό χαρακτήρα και άλλοτε
χαρακτήρα µετριοπαθών µέτρων σε συγκεκριµένες
α παραπάνω καθιστούν το βιβλίο Κατανοώντας την
«περιοχές» των συστηµάτων υγείας.
Πολιτική Υγείας: µια κλινική προσέγγιση, όχι απλά µία
Σ
Τ
Κοινός τόπος των παραπάνω φαίνεται πως είναι η
ρύθµιση της οικονοµικής λειτουργίας του υγειονοµικού τοµέα, δεδοµένων των έντονων πιέσεων που
ασκούν οι δυσµενείς οικονοµικές συνθήκες, όπως
αυτές έχουν διαµορφωθεί τόσο από εξωγενείς ως
προς το σύστηµα υγείας συνθήκες όπως για παράδειγµα η πρόσφατη κρίση του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, αλλά και εξελίξεις σε αυτή
καθ’ εαυτή τη λειτουργία του τοµέα της υγείας όπως
π.χ. η εµφάνιση νέων και δαπανηρών µεθόδων διάγνωσης και θεραπείας, η δηµογραφική γήρανση, ο ιατρικός πληθωρισµός καθώς και άλλοι παράγοντες
που συνδέονται µε την αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες υγείας κ.ά.
Η απόπειρα δύο ιατρών να αποτυπώσουν σκέψεις
ακόµα συµβολή στη σχετική επιστηµονική συζήτηση,
αλλά, µία διαφορετική συµβολή, βασισµένη σε µία
σχετικά νέα για το ελληνικό κοινό προσέγγιση και µε
σηµείο αναφοράς ένα σύστηµα υγείας που δεν έχει απασχολήσει αρκετά, τόσο τους «µυηµένους» όσο και
τους απλούς αναγνώστες.
ΤΑ ΠΑΙ∆ΙΑ ΜΑΣ ΠΡΟΣΚΑΛΟΥΝ
ΣΕ ∆ΙΑΛΟΓΟ. Μια Ψυχίατρος
και Ψυχοφυσιολόγος
και µια Παιδίατρος
∆έχονται την Πρόσκληση –
Πρόκληση
Μάρθα Κούκκου & Αναστασία Γεωργούλη
και προτάσεις που βρίσκονται στον πυρήνα άλλων
ISBN 978-960-394-640-3
επιστηµονικών περιοχών όπως τα οικονοµικά της
υγείας, η έρευνα υπηρεσιών υγείας, η οργάνωση και
ο βιβλίο αυτό απευθύνεται σε όλους όσους άµεσα
η διοίκηση, κοµίζει µια διαφορετική εκδοχή - οπτική
ως γονείς, παιδίατροι, παιδαγωγοί…και έµµεσα ως
στη µελέτη των εν λόγω θεµάτων.
ερευνητές και διαγνωστές ασχολούνται µε τους παράγοντες, που διαµορφώνουν τις επικοινωνιακές
ι Thomas Bodenheimer και Kevin Grumbach θίγουν
σχέσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος µε τα αναστην ανάλυσή τους έννοιες και ζητήµατα όπως η
πτυσσόµενα άτοµα όπως και µε το πώς και γιατί οι
ασυµµετρία πληροφόρησης µεταξύ ιατρών και χρησχέσεις αυτές τόσο συχνά γίνονται προβληµατικές
στών των υπηρεσιών υγείας, η προκλητή ζήτηση, η
και για τους δύο επικοινωνιακούς συντρόφους και
ηθική βλάβη, ο ρόλος της ασφάλισης υγείας, η σηοδηγούν σε δυσλειτουργίες.
µασία της πρόληψης, τα µέτρα ελέγχου των δαπανών, µε τρόπο που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από
ι συγγραφείς παρουσιάζουν µια σύνθεση πειρααντίστοιχες προσεγγίσεις µε διαφορετική επιστηµοµατικά τεκµηριωµένων δεδοµένων και κλινικών πανική αφετηρία.
ρατηρήσεων της παιδιατρικής, της αναπτυξιακής
άλιστα, αυτό που προσδίδει µια ιδιαίτερη φυσι- παιδιατρικής και των επιστηµών του εγκεφάλου και
ογνωµία στην ανάλυσή τους είναι η χρήση εκτεταµέ- υποστηρίζουν πειστικά τα εξής: η ποιότητα της ανανων κλινικών περιγραφών - παραδειγµάτων από την πτυξιακής πορείας του ανθρώπου διαµορφώνεται
εµπειρική πραγµατικότητα, όπως οι συγγραφείς τη από τις λειτουργίες του εγκεφάλου που εξάγουν προσωπικά συµπεράσµατα από τη συνεργητική ή µη, επιβιώνουν κατά την άσκηση της ιατρικής.
κοινωνιακή σχέση «κοινωνικό περιβάλλον» -αναπτυσδιεθνής πραγµατικότητα των συστηµάτων υγείας σόµενο άτοµο και έτσι δηµιουργούν την ποιότητα της
και οι διαρκείς µεταρρυθµίσεις, οι οµοιότητες και οι βιογραφίας του αναπτυσσόµενου ατόµου.
διαφορές του ελληνικού µε το αµερικάνικο σύστηµα
ποιότητα της βιογραφίας διαµορφώνει όλες τις
υγείας και η συγκυρία της απόπειρας στροφής του
τελευταίου προς την καθολικότητα και τη δηµόσια βιο-ψυχοκοινωνικά υγιείς ή αποκλίνουσες διαστάσεις
χρηµατοδότηση, προσδίδουν ξεχωριστό ενδιαφέρον της συµπεριφοράς του ατόµου.
στο έργο των Bodenheimer και Grumbach.
υµπεραίνουν ότι: διαταραχές της βιο-ψυχοκοινωνιο έργο τους έρχεται να εµπλουτίσει την ελληνική βι- κής αναπτυξιακής πορείας παιδιών, που γεννήθηκαν
βλιογραφία στο αντικείµενο της πολιτικής υγείας, φω- υγιή και µεγαλώνουν σε κοινωνίες χαµηλού κινδύνου,
τίζοντας µια ιδιότυπη εκδοχή συστήµατος υγείας που πρέπει και µπορούν να αντιµετωπιστούν µε απόλυτη
προτεραιότητα µε προγράµµατα πρωτογενούς πρότελεί υπό ριζικό ανασχεδιασµό.
ληψης. Οι επιστηµονικές γνώσεις στις αρχές του
βασική του συµβολή συνίσταται στην ανάλυση 21ου αιώνα αποδεικνύουν ότι αυτό δεν είναι ουτοπία.
Τ
Ο
Ο
Μ
Η
Η
Τ
Η
16
Σ
N.Y. 70:Layout 1
12/20/10
11:57 AM
Page 15
P 2Ο ∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ
& ΚΑΡ∆ΙΑΓΓΕΙΑΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
27-30 Ιανουαρίου 2011,
Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα
Οργ.: Ελληνικής Εταιρείας Υπέρτασης
& Καρδιαγγειακής Προστασίας
Πληρ: Event Makers Οργανωτές Ειδικού Τουρισµού
ΕΠΕ
Τηλ.: : +30 210 9311004-06
Fax: +30 210 9370208
E-mail: emetaxa@eventmakers.gr / congress@eventmakers.gr
Website: http://www.ypertasi.gr/
ON PRE-HYPERTENSION
& CARDIO METABOLIC SYNDROME
February 24-27 2011, Vienna, Austria
Πληρ: Paragon Conventions
Τηλ.: +41 22 5330948
Fax: +41 22 5802953
E-mail: Secretariat@prehypertension.org
Website: www.prehypertension.org
P 12Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ
∆ΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ
16-20 Μαρτίου 2011, Hilton Athens
Πληρ: ΚΕΓΜ - Congressworld
Τηλ.: +30 210 7210001, 210 72 10 052
Fax: +30 210 72 10 051
E-mail: info@congressworld.gr, reception@congressworld.gr Website: www.12synedrioede2011.gr
P 5TH EUROPEAN CONFERENCE
ON TOBACCO OR HEALTH
March 28-30 2011, Amsterdam,
The Netherlands
Οργ.: The Dutch Cancer Society, the Association
of European Cancer Leagues and STIVORO
Website: http://www.ectoh.org
ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ
17-21 Μαΐου 2011, Ξενοδοχείο Hilton
Οργ./ Πληρ: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών
Τηλ.: 210-7243161, 7211845, 7244496
Fax: 210-7215082 E-mail: iea@mednet.gr
Website: www.mednet.gr
P 19TH INTERNATIONAL CONFERENCE
OF HEALTH PROMOTING HOSPITALS
AND HEALTH SERVICES. Improving
Health Gain Orienation in Αll Services.
Better Cooperation for Continuity
in Care
June 1-3 2011, Turku, FINLAND
Οργ.: International HPH Network,
WHO Collaborating Centre for Health Promoting
Hospitals and Health Care,
Ludwig Boltzmann Institute Health
Promotion Research
Πληρ: Ludwig Boltzmann Institute Health Promotion
Research
Τηλ.: +43/1/2121493-21 Fax: +43/1/2121493-50
E-mail: vienna.who-cc@)hphconferences.org
Website: http://www.hphconferences.org/turku2011/
P 20ΤΗ WORLD CONGRESS
FOR SEXUAL HEALTH
June 12-16 2011, Scottish Exhibition
and Conference Centre, Glasgow,
United Kingdom
Οργ.: World Association for Sexual Health (WAS)
Πληρ.: Kenes International. Global Congress
Organisers and Association Management Services
Τηλ.: + 41 22 908 0488 Fax: + 41 22 906 9140
E-mail: was@kenes.com
Website:http://www2.kenes.com/was2011/pages/ho
me.aspx
P 20TH INTERNATIONAL SYMPOSIUM
P 3RD IEA INTERNATIONAL COURSE
ON SHIFTWORK AND WORKING TIME.
Biological Mechanisms and Risk
Management in the 24h Society
April 4-15 2011, Blantyre, Malawi
June 28 - July 1 2011, Radisson Blu Royal Park
Hotel, Stockholm, Sweden
Πληρ: Hilary Nuttall, Centre for Public
Health Research, New Zealand
E-mail: h.g.nuttall@massey.ac.nz
Website: http://www.ieaweb.org
http://publicealth.massey.ac.nz/shortcou.htm
Οργ.: Stress Research Institute,
Stockholm University, Stockholm, Sweden.
Τηλ.: + 46 8 5537 8906
E-mail: shiftwork2011@stress.su.se
Website: www.shiftwork2011.se
P 16TH INTERNATIONAL CONFERENCE
P 4TH INTERNATIONAL CONFERENCE
OF A.P.P.A.C. Neuropsychiatric,
Psychological and Social Updates
and Challenges
ON EXPERIMENTS / PROCESS /
SYSTEM MODELING / SIMULATION /
OPTIMIZATION (4TH IC-EpsMsO)
May 10-13 2011, Hilton Hotel,
Athens, Greece.
July 6-9 2011, Athens, Greece
ON EPIDEMIOLOGICAL METHODS
Οργ.: Association of Psychology & Psychiatry
for Adults & Children (A.P.P.A.C)
Πληρ: A.P.P.A.C
Τηλ.: +30 210 6842663
Fax: +30 210 6842079
E-mail: office@appac.gr / congress@appac.gr / appachellas@yahoo.gr Website: www.appac.gr
ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ
P INTERNATIONAL CONFERENCE
P 37O ΕΤΗΣΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ
Οργ.: Laboratory of Fluid Mechanics and Energy
(LFME),
Πληρ: Laboratory of Fluid Mechanics and Energy,
University of Patras
Τηλ.: +30 261 096 9571
Fax: +30 261 099 6343
E-mail: info2011@epsmso.gr
Website: http://www.epsmso.gr
17
15

Πατήστε εδώ για να διαβάσετε τον Νόμο

καταδικάσθηκε οριστικώς - Πανελλήνιος Ψυχολογικός Σύλλογος

Φεβρουάριος 2014

Ψωριασική Αρθρίτιδα - Ελληνική Εταιρεία Αντιρευματικού Αγώνα

Εισήγηση ΠΕΤΡΙΔΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ

Design Team Elica - General

Αρχείο PDF - ζουρτσανων

Oικονοµική Κρίση και Υγεία

Οδηγία 2013/50/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του

Προαγωγή και Αγωγή Ψυχικής Υγείας

Επιπλέον - Νέα Υγεία

Tεύχος 68, Δεκέμβριος 2012

Πίνακα Αξιολογητικών Μελετών

ιουνιος 2013 - Βουργαρέλι Άρτας

24 - Karfitsa.gr

Eurotel Hospitality

διαθέσιμο σε pdf - Ινστιτούτο έρευνας και θεραπείας της συμπεριφοράς

Κανονισμός Επαγγελματικής Επάρκειας της Ε.Α.Ε. Απόφαση Γεν

Διαβάστε τo 4o Τεύχος

Οι Νόμοι του Πλάτωνα για την υβριστική κακολογία και την

Φύλλο 1433/29.1.2015 - Φωνή Κορινθίας

3. foucault.μ1. 3ο κεφ.pm