Преузми прилог...(pdf) - Tehnoloski fakultet Banja Luka

Ime i prezime:
Verica Stojanović-Trivić, dipl. inţ. tehnologije
Adresa:
Ul. SrĊe ZlopogleĊe 27/17
Telefon:
066 / 407 833
e-mail:
vericas@teol.net
Matični broj indeksa: 128
Završeni fakultet:
Tehnološki fakultet Banja Luka
(Odsjek Tekstilnog inţenjerstva i Hemijsko-tehnološki odsjek)
NASTAVNO-NAUĈNOM VIJEĆU TEHNOLOŠKOG FAKULTETA
UNIVERZITETA U BANJALUCI
Predmet: Prijava teme magistarskog rada
Poštovani,
obraćam Vam se sa molbom za pokretanje procedure za prijavu teme i imenovanje
mentora za izradu magistarskog rada pod radnim naslovom:
UTICAJ EKO-OZNAKE OBUĆE NA KONKURENTNE PREDNOSTI INDUSTRIJE
OBUĆE U REPUBLICI SRPSKOJ
Pri izboru teme, sadržaja i strukture rada konsultovala sam se sa prof. dr Milošem
Sorakom i doc. dr Svjetlanom Janjić, koji su mi dali korisne sugestije.
Molim Nastavno-naučno vijeće da prihvati predloženu temu magistarskog rada i imenuje
doc. dr Svjetlanu Janjić za mentora i prof. dr Miloša Soraka za komentora u izradi ovog rada.
Uz prijavu prilažem:
-
Obrazloženje predložene teme i plan izrade magistarskog rada
Biografiju
Datum, 01.12.2014. god.
Potpis kandidata:
_________________________________
Verica Stojanović-Trivić, dipl. inž. tehn.
1
OBRAZLOŢENJE TEME MAGISTARSKOG RADA
Predlagaĉ: Verica Stojanović-Trivić, dipl. inž. tehnologije
Radni naslov teme: UTICAJ EKO-OZNAKE OBUĆE NA KONKURENTNE
PREDNOSTI INDUSTRIJE OBUĆE U REPUBLICI SRPSKOJ
1. Uvod
Globalna mreža eko-označavanja (Global eco-labeling network – GEN) definiše ekooznaku kao oznaku koja identifikuje ukupne ekološke prednosti jednog proizvoda u okviru
kategorije proizvoda, na osnovu razmatranja cjelokupnog životnog ciklusa. Eko-označavanje
obuće je jedan od načina da se potrošačima obezbijede informacije o ekološkim karakteristikama
obuće koju kupuju, a proizvoĎačima obuće da steknu odreĎene konkurentske prednosti (Bonsi,
Hammett, Smith, 2008).
Da bi nekom proizvodu bila dodijeljena eko-oznaka, proizvod mora biti proizveden na
način koji zadovoljava odreĎene ekološke propise i meĎunarodne standarde. Primjenom
ekoloških propisa i standarda u procesu proizvodnje obuće prate se ekološki efekti proizvoda na
životnu srednu u svim fazama životnog ciklusa obuće što podrazumijeva (slika 1): pripremu
sirovina, transport sirovina, dobijanje poluproizvoda, pakovanje i transport poluprozvoda,
prerada poluproizvoda u finalne proizvode, pakovanje i transport finalnih proizvoda, korišćenje
finalnih proizvoda, stvaranje otpada, transport otpada, preradu otpada u sekundarne sirovine ili
deponovanje kao završna faza (ISO 14040). Pod ekološkim efektima podrazumijeva se
racionalno trošenje prirodnih resursa: eko-sistema (vazduh, voda i zemljište), sirovina,
energetskih izvora, minimalno ispuštanje nepoželjnih nus-proizvoda u životnu sredinu i drugo.
Slika 1. Šematski prikaz granica i elemenata životnog ciklusa proizvoda (faze LCA metode
prema ISO14040 standardu)
2
U Zapadnoj Evropi se krajem 70-ih i početkom 80-ih godina XX vijeka bilježi rastuća
zabrinutost za dugoročne negativne efekte na životnu sredinu, do kojih mogu dovesti
proizvodnja i upotreba različitih materijala u obućarskoj industriji. Ekološka ispravnost nekog
proizvoda/usluge ne može se procjenjivati samo na osnovu njegovog sastava, već se on kao
takav može etiketirati jedino ukoliko i čitav proces njegove proizvodnje nije štetan po životnu
sredinu (Grankvist, Lekedal, Marmendal, 2007; Kostic, M. 2009).
Evropska komisija je 1992. godine usvojila Uredbu 880/92/EEC kojom je ustanovljena
šema eko-označavanja za cijelu Evropsku uniju. Uredba ima dva cilja: da kreira šemu koja
podstiče razvoj dizajna i proizvodnju proizvoda koji imaju manji negativan uticaj na životnu
sredinu, i da snabdije potrošača boljim i kvalitetnijim informacijama o proizvodima. Uredba
880/92/EEC zahtijeva da se šeme eko-označavanja revidiraju u roku od pet godina od stupanja
na snagu, kako bi se ispitala njihova ispravnost. Revizija Uredbe ima za zadatak ostvarivanje
sljedećih ciljeva (Jackson, 1999):
 razjašnjavanje svrhe eko-šeme je jedan od ciljeva koji se odnosi na ukazivanje na suštinu
eko-označavanja i postavljanja kriterijuma za eko-označavanje;
 definisanje eko-oznake i preciziranje informacija koje treba da budu obuhvaćene ekooznakom, u skladu sa zahtjevima potrošača;
 obezbjeĎenje efikasnosti i transparentnosti ekoloških kriterijuma;
 kreiranje nezavisne Evropske organizacije za eko-oznake (European Eco-label
Organization – EEO) koja treba da razvija kriterijume za eko-označavanje;
 obezbeĎenje komplementarnosti izmeĎu eko-oznaka i šema eko-označavanja na nivou
EU i nacionalnih eko-oznaka;
 smanjenje troškova korišćenja eko-oznaka;
 obezbjeĎenje kompatibilnosti sa meĎunarodnim trgovinskim sporazumima i standardima.
Eko-oznaka je dobrovoljna za proizvoĎače i uspostavljena je u svim državama članicama
Evropske unije u skladu sa principom jedinstvenog tržišta. Ona se dodjeljuje nakon procjene da
je proizvod u skladu sa utvrĎenim ekološkim kriterijumima i smjernicama izdatim od strane
nadležnih organa. Kriterijumi za eko-označavanje su razvijeni nakon složenog procesa
konsultacije sa interesnim grupama, kako unutar EU, tako i u zemljama koje nisu članice EU.
Za sektor obuće Evropska Komisija je donijela Odluku o utvrĎivanju ekoloških
kriterijuma za dodjelu eko-oznake za obuću (Commission Decision, 2009/563/EC). Nakon niza
konsultacija, analiza i studija, Evropska Komisija je 2014. godine, u saradnji sa drugim
relavatnim institucijama i ekspertima pripremila Nacrt revizije kriterijuma za eko-označavanje
obuće (EC, 2014 Revision of EU Ecolabel criteria for Footwear), čije usvajanje je planirano u
2015. godini. Postupak dobijanja eko-oznake značajno se olakšava primjenom standarda ISO
14000 i sistema upravljanja zaštitom životne sredine kao alata eko-menadžmenta pri proizvodnji
obuće, ali njihovo uvoĎenje nije obavezujuće. Primjenom različitih alata u sistemu ekomenadžmenta želi se standardizovati, a zatim permanentno poboljšavati kvalitet procesa rada i
zaštite životne sredine. Zato danas mnoge organizacije ulažu ogromna finansijska sredstva,
podjednako u razvoj procesa koliko i u razvoj proizvoda.
Da bi bila u mogućnosti da zadovolje sve strožije zakonske propise, zahtjeve kupaca i
svojih kooperanata, preduzeća će u bliskoj budućnosti biti primorana da izvrše eko-označavanje
obuće uz eventualnu implementaciju serija standarda ISO 14000, odnosno integrisani pristup
menadžmentu, paralelno razvijajući procesni pristup i pristup zaštiti životne sredine. U
savremenim evropskim tvornicama za proizvodnju obuće ekološki aspekt je integrisan u sistem
menadžmenta na najvišem nivou. U praktičnom radu koriste se tehnike eko-menadžmenta u svim
3
funkcijama proizvodnog sistema, počev od razvoja proizvoda i tehnologija, preko planiranja,
dizajna proizvoda, procesa proizvodnje, prometa proizvoda, do odlaganja proizvoda.
Imajući u vidu da se trenutno samo oko 1% od 19 milijardi pari obuće proizvedene svake
godine u svijetu reciklira ili ponovno upotrijebi, te da se stvara oko 12,7 miliona tona postpotrošačkog (end- of- life) otpada obuće koji se trenutno odlaže na deponijama otpada širom
svijeta, ovaj proizvod zahtijeva veća istraživanja u cilju smanjenja uticaja na životnu sredinu i na
samog potrošača.
2. Predmet istraţivanja
Predmet istraživanja u ovom radu je uticaj eko-oznake na efekte i konkurentne prednosti
industrije obuće Republike Srpske. Konstantno povećanje obima proizvodnje obuće i njen
nekontrolisani uvoz u Republiku Srpsku, kao i razvoj novih tehnologija proizvodnje u
obućarskoj industriji nametnuli su potrebu istraživanja uticaja načina proizvodnje i upotrebe
obuće na životnu sredinu, te iznalaženja načina koji mogu doprinijeti poboljašnju očuvanja
životne sredine. Sektor proizvodnje obuće je raznovrstan i obuhvata široku paletu materijala
(tekstila, plastike, gume i kože) i proizvode različitih vrsta muške, ženske i dječije obuće, od
proste do visokospecijalizovane (vodonepropusna, zaštitna) obuće. Gotovo 100% ulaznih
materijala za proizvodnju obuće u Republici Srpskoj se uvozi. Pored rasta fizičkog obima
proizvodnje obuće, raste uvoz i prodaja obuće na tržištu Republike Srpske (ukupno oko 30
miliona pari obuće), bez odgovarajućeg inspekcijskog nadzora i kontrole kvaliteta. U trgovinama
Republike Srpske u 2012. godini ostvaren je promet obuće u količini od oko 15 miliona pari,
uglavnom uvezene obuće. Zbog toga se s jedne strane postavlja pitanje uticaja obuće na životnu
sredinu, a s druge strane, kako zadovoljiti ekološke zahtjeve koje tržište stavlja pred proizvoĎače
obuće, a da pri tome zadrže ili poboljšaju konkurentnost.
Eko-oznake su dobile značajnu pažnju u Svetskoj trgovinskoj organizaciji (World Trade
Organization – WTO), koja dozvoljava nacionalnim državama da formulišu i primjenjuju
instrumente ekološke politike koje smatraju potrebnim, pod uslovom da ne opterećuju trgovinu
(Greaker, 2006). Eko-oznaka može da se koristi od strane jedne zemlje da ostvari prednosti od
prodaje domaćih proizvoda kroz dodeljivanje eko-oznaka uglavnom domaćim proizvodima. Ovo
se može podržati od strane vlade kroz donošenje propisa koji podržavaju samo proizvode sa ekooznakom. Upotreba eko-oznaka može dalje donijeti prednosti za domaće proizvode, jer se
kriterijumi po kojima se dodeljuju eko-oznake utvrĎuju od strane domaće zemlje. Prijetnja u
ovom smislu bi bila moguća diskriminacija stranih proizvoda, koji će biti manje konkurentni na
domaćem tržištu u ekološkom smislu.
Primjenom sistema eko-označavanja ostvaruje se veliki broj prednosti (Bonsi, Hammett,
Smith, 2008):
o laka identifikacija ekoloških proizvoda;
o zaštita i bezbijednost ljudi;
o kontrola uticaja na životnu sredinu;
o izbjegavanje neuspjeha na tržištu putem obezbeĎenja kvaliteta;
o jednostavan monitoring;
o kontinuirano poboljšanje;
o održiva proizvodnja i potrošnja;
o ostvarenje konkurentske prednosti.
4
Najpoznatiji svjetski proizvoĎači obuće su se obavezali da će unaprijediti dizajn
proizvoda u cilju poboljšanja ekoloških karaktristika obuće, te su izabrali eko-označavanja obuće
kao alat koji će doprinijeti smanjenju negativog uticaja obuće na životnu sredinu, a istovremeno
povećati njihovu konkurentnost na tržištu. Eko-oznaka Evropske Unije je simbol u obliku cvijeta
(slika 2.), koji se može koristiti za robe i usluge koje imaju niži uticaj na životnu sredinu od
proizvoda iste namjene, odnosno usluga iste funkcije. UvoĎenje jedinstvenog eko-označavanja u
EU predstavljalo je odgovor na rastući broj nacionalnih procedura u državama EU.
Slika 2. EU oznaka za eko-označavanje proizvoda
Na osnovu studije izvodljivosti se procjenjuje da li je odreĎena grupa proizvoda (obuća)
funkcionala za eko-oznaku. U studiji su obuhvaćene i informacije sa tržišta, izveštaji,
konsultacije nosilaca kapitala, kao i prosuĎivanje o standardima performansi. Ukoliko je
donešena odluka da se nastavi sa procesom izdavanja eko-oznake, sprovodi se studija koja
razmatra životni ciklus proizvoda (usluge) te grupe proizvoda u cilju razvoja specifičnih
ekoloških kriterijuma. Evropska Komisija je odgovorna za uspostavljanje i reviziju kriterijuma
za svaku grupu proizvoda tako što daje mandat tijelu sačinjenom od kompetentnih organizacija i
konsultantskog foruma u koji ulaze sve relevantne zainteresovane strane – nevladine organizacije
kao što je Evropski biro za zaštitu životne sredine, trgovačke asocijacije i udruženja potrošača.
Za oblast obuće Evropska Komisija je donijela Odluku o utvrĎivanju ekoloških kriterijuma za
dodjelu eko-oznake za obuću (Commission Decision, 2009), te je na osnovu rezultata analize
sektora obuće postavila kriterijume za eko-oznaku. Za zadovoljavanje kriterijuma za dodjelu
eko-oznake za obuću potrebno je izvršti sljedeća istraživanja u sektoru obuće:
o Analizu proizvodnje obuće bez prisustva ili sa maksimalno dozvoljenom količinom
opasne materije u konačnom proizvodu;
o Ekološki dizajn obuće sa smanjenom potrošnjom vode (kod štavljenja kože krupnih i
sitnih životinja);
o Maksimalno dozvoljene emisije pri procesu proizvodnje materijala za izradu obuće;
o Pregled opasnih materija koje se ne smiju naći u obući namjenjenoj prodaji;
o Upotreba isparljivih organskoh spojeva tokom završnog sastavljanja obuće;
o Potrošnja enegije u fazi proizvodnje obuće;
o Pakovanje konačnog proizvoda;
o Informacije na pakovanju;
o Informacije na znaku za životnu sredinu;
o Parametre koji povećavaju trajnost obuće kod kupca;
5
o Projekciju podataka u ukupnoj količini otpada koji nastaje odlaganjem obuće, a koji se
odnose na plastiku, PET, gumu, tekstil, kožu i ostalo, a koji se može koristiti kao
sekundarna sirovina;
o Razmatranje mogućnosti uvoĎenja reciklažnog postrojenja u skladu sa dobijenim
podacima ove analize i ekonomskom računicom;
o Pregled ulaznih podataka za izradu Studije o uvoĎenju reciklaže ili energetskog
iskorištavanja otpada od obuće;
o Mogućnost smanjenja količine obuće na deponijama otpada, čime će se smanjiti i uticaj
obuće na životnu sredinu.
Uspostavljeni kriterijumi ranije su važli najmanje tri godine, a sada i do pet godina.
Nakon isteka ovog perioda se revidiraju, da bi se uzele u obzir promjene na tržištu, tehnološka
dostignuća i sl. Revizija je moguća i prije isteka roka ukoliko okolnosti tako zahtjevaju. Ovo
omogućuje da EU eko-oznaka održi nivo i da uvijek predstavlja simbol dobrih ekoloških
standarda. Svi kriterijumi za sve trenutno pokrivene grupe proizvoda mogu se naći na website-u
Evropske unije. ProizvoĎači čiji proizvodi zadovoljavaju ove kriterijume (ili uvoznici, provajderi
usluga, trgovci itd.) treba da traže od Kompetentnog tijela prijavni paket, koji sadrži jasna,
korak-po-korak (step-by-step) uputstva za dobijanje eko-oznake EU.
U Republici Srpskoj je na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine, donesen Pravilnik o
eko-oznakama i načinu upravljanja eko-oznakama (Službeni glasnik Republike Srpske, broj
108/13), kojim se propisuje sistem eko-označavanja i postupak dodjele eko-oznaka, organi
nadležni za upravljanje sistemom eko-oznaka, od izbora grupa proizvoda i njihovog ekološkog
kriterijuma do dodjele eko-oznake. Ovim Pravilnikom je definisano da je eko-oznaka amblem
koji se dodjeljuje na osnovu utvrĎenih kriterijuma, uz učešće stručnjaka i javnosti prema
utvrĎenom postupku, a odnosi se na kvalitet sa stanovništva zaštite životne sredine tokom
ukupnog životnog ciklusa i označava onaj proizvod koji u odnosu na srodne ili iste proizvode
ima smanjen negativan uticaj na životnu sredinu. U Pravilniku je navedeno da se za svaku grupu
proizvoda primjenjuju posebni kriterijumi koji vrijede u Evropskoj uniji i koji treba da se ispune
da bi neki proizvod mogao dobiti eko-oznaku (Pravilnik, 2013.).
Kod proizvoĎača obuće u Republici Srpskoj u vrlo maloj mjeri je razvijen sistem
upravljanja kvalitetom, a sistem upravljanja zaštitom životne sredine je za mnoge nepoznat, kao i
eko-označavanje obuće. S obzirom da eko-označavanje obuće i njen uticaj na životnu sredinu
nije dovoljno istražen, nije poznato šta je sve potrebno za ekološku proizvodnju obuće i da li
proizvodnja obuće u Republici Srpskoj može biti usklaĎena sa propisima EU. TakoĎe, ne zna se
koji su efekti primjene eko-oznaka. Iz navedenih razloga, da bi se poboljšao uticaj obuće na
životnu sredinu i povećala konkurentnost industrije obuće Republike Srpske na tržištu EU, u
ovom radu će se metodološki pristupiti svim primjerima dobre prakse sistema upravljanja
kvalitetom i zaštite životne sredine, kojim bi se definisali uslovi i bitni parametri za realizaciju
zahtjeva koje propisuje eko-označavanje obuće. U vezi s prethodnim postavljene su hipoteze.
Glavna hipoteza
Primjenom eko-oznake u proizvodnji obuće moţe se poboljšati stanje ţivotne sredine i
konkurentnost industrije obuće Republike Srpske.
Kod objašnjavanja, provjeravanja i dokazivanja osnovne hipoteze koristiće se sljedeće
pomoćne hipoteze:
o Obuća ima značajan uticaj na životnu sredinu;
6
o Obuća se može proizvoditi sa znatno manjim negativnim uticajem na okolinu;
o Šema eko-označavanja i eko-menadžment su alati koji nisu dovoljno zastupljeni kod
preduzeća obućarske industrije RS;
o Moguće je identifikovati indikatore koji su bitni za proizvodnju ekološke obuće i održiv
razvoj obućarske industrije RS;
o Korišćenje metodologije procjene životnog ciklusa omogućiće da obuća smanji negativan
uticaj na životnu sredinu i donese korist preduzeću;
o Primjena eko-menadžmenta u proizvodnji obuće poboljšaće troškovnu konkurentnost
obućarske industrije.
3. Svrha i cilj istraţivanja
Industrija kože i obuće pripada tradicionalnim granama preraĎivačke industrije. Ona
zapošlјava veliki broj niskokvalifikovane, uglavnom ženske radne snage. Proizvodnja u ovoj
oblasti je bazirana na lohn-poslovima (usluge šivanja, krojenja, dorade itd.) za inostrane partnere
i zastuplјena je u skoro svim opštinama Republike Srpske. Analize upućuju na to da u industriji
kože i obuće postoji nepovolјna struktura proizvodnje i nepovolјan izvoz prema stepenu
složenosti. S druge strane, mjesto koje ova industrija ima u području angažovanja lјudskih
resursa i izvoza upućuje na potrebu značajnije podrške njenom razvoju.
Učešće industrije kože i obuće u ukupnoj industriji Republike Srpske u 2013. godini je
iznosilo 4,6%, a u preraĎivačkoj industriji 7,80% (RZS RS-indeks industrijske proizvodnje,
2014). Proizvodnja obuće u Republici Srpskoj ima konstantan rast od 2009. godine. U ovoj
oblasti posluje 45 privrednih društava (APIF, završni izvješataji o poslovanju preduzeća u
2013.), koji zapošljavaju oko 6.800 radnika (RZS RS, 2013.). U ukupnom izvozu Republike
Srpske u 2013.godini, proizvodnja kože i proizvoda od kože učestovala je sa 10,67 % (RZS RS).
Proizvodena obuće se preko 90 % izvozi na tržište EU, ali u 100 % „lonu―. Prozvodnja u „lonu―
se postepeno finalizira, te je od najjednostavnijeg gornjišta prerasla u izradu kompletne obuće
kod jednog broja proizvoĎača. Postignut je napredak u modernizaciji proizvodnih jedinica i u
uvoĎenju novih tehnologija s ciljem da sektor postane dio globalnog tržišta. Njegova blizina
tržištima zapadne i istočne Evrope je velika prednost. Industrija kože i obuće posjeduje
kapacitete i dobar ugled na evropskom tržištu. Nova partnerstva su donijela novu opremu i
„know-how― u upravljanju preduzećima.
Izvor: Analizirani podaci Zavoda za statistiku RS
Slika 3. Broj proizvedenih pari obuće u RS (u milionima pari)
7
Ekološki ISO standardi prisiljavaju preduzeća na brojne aktivnosti u pogledu zaštite
životne sredine. Glavne prepreke koje sprečavanju ove aktivnosti u preduzeću su loša
obaviještenost, pomanjkanje volje i odgovarajuća stimulacija. Zaštita životne sredine mora se
ugraditi u srž proizvodnih procesa, zatim uticati na izbor sirovina, proizvodne postupke,
tehnologiju i radnu snagu. Sistem upravljanja okolinom (EMS-Environment Management
System) je dio ukupnog sistema upravljanja koji uključuje uspostavu organizacije, zatim
aktivnosti planiranja, odgovornosti za provoĎenje pojedinih postupaka, procedure za razvoj,
implementaciju, postizanje, preispitivanje i održavanje politike upravljanja okolinom (prema
standardu ISO 14001). Ekološka svijest je na niskom nivou, kako kod proizvoĎača (poslodavaca,
radnika) tako i samih potrošača. MeĎutim, kod istih je primijećeno interesovanje za zaštitu
životne sredine što je podstaknuto odreĎenim zakonskim propisima, kao i evropskim
standardima za "dobavljača" i samim zahtjevima potrošača kod kojih raste interes za zaštitu
zdravlja i životne sredine.
Iz navedenog proizilazi i glavni istraživački problem koji je formulisan u obliku pitanja
na koje će se u ovom radu tražiti odgovor:
Koliko primjena odgovarajućih eko-oznaka u proizvodnji obuće moţe doprinijeti zaštiti
ţivotne sredine i poboljšanju poslovanja preduzeća obućarske industrije?
S obzirom na navedenu problematiku uticaja obuće na životnu sredinu i zahtjeva koji se
postavljaju pred proizvoĎače obuće na tržištu, u ovom magistarskom radu biće sistemačno
obraĎene i razmatrane najprihvatljivije metode za ekološku proizvodnju obuće u Republici
Srpskoj. U tom smislu glavni ciljevi ovog rada bi bili:
o Dati prikaz postojećeg stanja u obućarskoj industriji Republike Srpske sa informacijama
o broju, veličini i kapacitetima proizvoĎača obuće, te stanju tehnološke opreme i primjeni
ekoloških standarda, količini proizvedene obuće, količini uvezene obuće, prodaji obuće i
daljem trendu proizvodnje obuće;
o Provesti istraživanja s ciljem dobijanja informacija o vrsti i količini zagaĎenja, te uticaju
obuće na životnu sredinu;
o Istražiti i dati pregled legistative EU u vezi eko-označavanja obuće, potrebne standarde u
vezi stim, te propise Republike Srpske i BiH iz oblasti životne sredine koji se odnose na
eko-označavanje proizvoda;
o Istražiti osposobljenost i zainteresovanost preduzeća za primjenu ekoloških standarda pri
proizvodnji obuće. U tu svrhu je kreiran anketni upitnik i Vodič za polustrukturirani
dubinski intervju sa predstavnicima odabranih preduzeća proizvoĎača obuće.
o Istražiti mogućnost reciklaže ili ponovne upotrebe obuće.
o Istražiti i sačiniti pregled kriterijuma za dodjelu eko-oznake za obuću u Republici Srpskoj
pomoću analize životnog ciklusa obuće (LCA).
o Istražiti doprinos eko-oznake za obuću na poboljšanje poslovanja preduzeća obućarske
industrije i konkurentnost industrije obuće Republike Srpske.
Pored ostalog, cilj ovog rada je i predlaganje mjera i aktivnosti koje obućarska industrija
treba preduzeti u cilju smanjenja negativnih efekata na životnu sredinu. Sa druge strane,
donošenje i primjena zakonskih rešenja iz ove oblasti trebalo bi da ustanovi mjere čija primjena
će omogućiti kompanijama da mogu da sačuvaju prirodne resurse, smanje zagaĎenje i količinu
otpadnih materija koje stvaraju u procesu svog poslovanja.
8
4. Metodologija istraţivanja
Istraživanje efekata primjene eko-označavanja obuće u Republici Srpskoj će biti
obavljeno neposrednim posmatranjem izabranih segmenata iz realne okoline i analizom
sakupljenih podataka. Istraživači proces se sastoji od: sakupljanja podataka, nakon čega slijedi
obrada i analiza i na kraju proces zaključivanja.
U radu će biti primijenjena kombinacija više istraživačkih i naučnih metoda prikupljanja
podataka. Za prikupljanja podataka koristiće se istraživačke metode koje se sastoje u:
o teorijskom radu na literaturi, koji će obuhvatiti analiziranje velikog broja tekstova
(knjige, članci, raspoložive empirijske studije, zbornici radova, monografije, rječnici,
stručni časopisi, prezentacije, vodiči, različiti pregledi, interne i eksterne baze podataka i
Internet) iz oblasti eko-označavanja obuće, njenog uticaja na životnu sredinu i
konkurentnost na tržištu;
o korištenju sekundarnih podataka koje se odnosi na prikupljanje, agregiranje i obradu
dostupnih podataka o količini i vrsti obuće koja se proizvodi, uvozi, prodaji obuće na
tržištu RS, izvozi, potrošnji vode, količini otpada kod obuće, zaposlenima, učešće sektora
obuće u preraĎivačkoj industriji i dr. podaci iz različitih domaćih i stranih izvora;
o metodama intervjuisanja i anketiranja.
U postupku dokazivanja postavljene hipoteze planirana je primjena sljedećih metoda:
o metode analize;
o metode sinteze;
o metoda dedukcije;
o komparativne metode;
o statističke metode.
Metode deskriptivne, eksplikativne i strukturalne analize, te metoda kompilacije biće
korištene kako u teorijskom dijelu za definisanje i objašnjavanje značaja i karakteristika
postupka eko-označavanja, tako i u empirijskom dijelu koji se odnosi na istraživanje postojanja i
dinamike eko-označavanja unutar zemalja Evropske unije.
Metoda sinteze takoĎe će biti korištena i u teorijskom i u empirijskom dijelu, ali posebno u
završnom poglavlju, gdje objedinjavanje dobijenih rezultata istraživanja treba da omogući
potvrĎivanje ili odbacivanje postavljenih hipoteza.
Metoda dedukcije biće primijenjena da bi se na osnovu opštih znanja o ekološkom
označavanju izvukli zaključci o njenom značaju, karakteristikama i determinantama u slučaju
Evropske unije i Republike Srpske. Ova metoda će biti korištena u cijelom radu, te će se na
osnovu iskustava drugih relevantnih studija, izvući potrebni zaključci relevantni za naše
istraživanje.
5. Primjena rezultata istraţivanja
Očekuje se da će ovaj magistarski rad dati jasan doprinos zaštiti životne sredine i
poboljšanju konkurentnosti proizvoĎača obuće kroz primjenu odgovarajuće metodologije ekooznačavanja obuće i implemetacije eko-menadžmenta u preduzećima za proizvodnju obuće u
Republici Srpskoj. Rad će dati jasne smjernice proizvoĎačima obuće za rješavanje problema
ekološke proizvodnje obuće koje će imati nesmetani pristup tržištu EU i poboljšati njihovu
troškovnu konkurentnost. TakoĎe, rezultati istraživanja u ovom radu mogu poslužiti nadležnim
institucijama za kreiranje razvojnih politika za sektor obuće u Republici Srpskoj.
9
Mogući korisnici dobijenih rezultata ovog magistarskog rada su:
o stručno-naučni istraživački centri i institucije,
o različiti nastavno-edukativni centri,
o proizvoĎači obuće u Republici Srpskoj,
o proizvoĎači postrojenja za izdvajanje i preradu sekundarnih sirovina,
o različiti potencijalni investitori za korištenje deponovanog otpada obuće,
o ekološka udruženja i organizacije.
S obzirom da kod nas, nije teoretski razmatran problem uticaja obuće na životnu sredinu, te
značaj eko-označavanja proizvoda i da ne postoji ozbilјniji istraživački pristup ovoj problematici,
ovaj rad može poslužiti kao dobra osnova i praksa za dalјa istraživanja na ovom polјu.
6. Plan aktivnosti
U nastavku su navedene planirane aktivnosti, bez preciznog vremenskog okvira:
o pregled, istraživanje i analiza do sada objavlјenih radova u referentnoj oblasti,
o teoretska razmatranja,
o istražni radovi (kreirati i provesti anketni upitnik i vodič za polustrukturirani dubinski
intervju sa predstavnicima odabranih preduzeća proizvoĎača obuće),
o obrada i analiza dobijenih rezultata istraživanja,
o izbor odgovarajućeg projektnog rješenja postupka eko-označavanja obuće i sistema
zaštite životne sredine,
o zaklјučci.
U prikuplјanju neophodnih informacija za teoretska razmatranja, koristiće se dostupna
literatura, pretraživanje globalne informacione mreže (web), razmjena informacija i saznanja sa
razvojnim centrima, nadležnim institucijama i agencijama, kao i sa priznatim ekspertima koji se
bave ovom problematikom.
7. Literatura
Za pripremu teme magistarskog rada pregledana je i korištena slјedeća dostupna stručno-naučna
literatura:
1. Ben Youssef, A., Lahmandi-Ayed, R. (2008). Eco-labelling, Competition and Environment:
Endogenization of Labelling Criteria. Environmental & Resource Economics, Vol. 41, pp.
133–154.
2. Bruce, C., Laroiya, A. (2007). The Production of Eco-Labels. Environmental & Resource
Economics, Vol. 36, pp. 275–293.
3. Bonsi, R., Hammett, A. L., Smith, B. (2008). Eco-labels and International Trade: Problems
and Solutions. Journal of World Trade, Vol. 42, Issue 3, pp. 407–432.
4. Grankvist, G., Lekedal, H., Marmendal, M. (2007). Values and eco- and fair-trade labelled
products. British Food Journal, Vol. 109, Issue 2.
5. Greaker, M. (2006). Eco-labels, Trade and Protectionism. Environmental & Resource
Economics, Vol. 33, pp. 1–37.
6. Kostic, M. (2009): „Eko-oznaka kao vid informacije o proizvodima―, Pravo i privreda, 5, str.
82.
7. Jackson, P. (1999). The European Union Eco-labelling Scheme. Surface Coatings
International, Vol. 82, Issue 4, pp. 172–176.
10
8. Jasper, S. (2009). The Legal Status of Eco-Labels and Product and Process Methods in the
World Trade Organization. American Journal of Economics and Business Administration,
Vol. 1, Issue 4, pp. 285–295.
9. Lathrop, K., Centner, T. (1998). Eco-Labeling and ISO 14000: An Analysis of US
Regulatory Systems and Issues Concerning Adoption of Type II Standards. Environmental
Management, Vol. 22, No. 2, pp. 163–172.
10. Stanković, M. (2012). Eko-označavanje: prepreka ili podsticaj meĎunarodnoj trgovini, Novi
Sad.
11. Mihajlov N, A. (2010). Osnove analitickih instrumenata u oblasti zivotne sredine,
monografija,Univerzitet Edukons, Sremska Kamenica.
12. N.Imamović, Š. Goletić, J. Hodolič (2009). Eko-označavanje tipa I, 6. Naučno-stručni skup
sa meĎunarodnim učešćem‖Kvalitet 2009‖Neum, str.495-502.
13. Commission Decision 2009/563/EC of 9 July 2009 on establishing the ecological criteria for
the award of the Community eco-label for footwear (notified under document number
C(2009) 5612) OJ L 196.
14. http://ec.europa.eu/environment/ecolabel/criteria-development-and-revision.html
15. European Commission, (2014) . Revision of EU Ecolabel criteria for Footwear (Draft)
16. European ecolabel user’s manual applicable to footwear
17. http://ec.europa.eu/environment/ecolabel/documents/footwear_usermanual_2001.pdf
18. INESCOP, (2010-2012) Project ECO/09/255727 Eco friendly Leather Tanned with Titanium
(TiLEATHER)
19. Zakon o zaštiti životne sredine (Službeni glasnik Republike Srpske br. 71/12)
20. Regulation (EC) No 1221/2009 of the European parliament and of the Council 2009 on the
voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audit scheme
(EMAS), repealing Regulation (EC) No 761/2001 and Commission Decisions 2001/681/EC
and 2006/193/EC
21. http://www.instantlca-textile.com/index_en.html
22. DG Enterprise & Industry, European Commission (2012) In-depth Assessment of the
Situation of the European Footwear Sector and Prospects for its Future Development
23. ISO 14040:2006 Environmental management — Life cycle assessment — Principles and
framework
24. EDA (2013) Polazna studija privrednih sektora, Projekta „Credo Krajina―, Banja Luka
25. ISO 14020:2000, Environmental labels and declarations - General principles
26. ISO 14021:1999, Environmental labels and declarations - Self-declared environmental claims
-Type II environmental labelling
27. ISO 14024:1999, Environmental labels and declarations - Type I environmental labelling Principles and procedures
28. ISO 14025:2006, Environmental labels and declarations - Type III environmental
declarations - Principles and procedures
29. EN 14602: 2012 Footwear - Test methods for the assessment of ecological criteria
ICS 61.060
30. Directive (EEC), 1989. No. 89/686. on the approximation of the laws of the Member States
relating to personal protective equipment (OJ L 399, 30.12.1989, p. 18)
31. https://www.iisd.org/business/markets/eco_label_benefits.aspx
32. Republički zavod za statistiku Republike Srpske (2013). Statistički godišnjak 2013., Banja
Luka
11
Biografski podaci kandidata
RoĎena sam 1966. godine u Branešcima, opština Čelinac. Srednju medicinsku školu sam
završila u Banja Luci. Diplomirala sam 1991. godine na Tehnološkom fakultetu u Banjoj Luci,
Hemijsko-tehnološki odsjek.
Nakon diplomiranja radila sam 15 godina u Industriji tkanina i konfekcije "Svila"
Čelinac, prvo kao tehnolog u tehničkoj pripremi proizvodnje i doradi tkanina, a kasnije kao
rukovodilac komercijalnog sektora. Učestovala sam na brojnim naučnim seminarima i
simpozijumima iz oblasti kvaliteta, ISO standarda, ekologije i novih tehnologija i prisustovala
velikom broju meĎunarodnih sajmova iz oblasti tekstila.
Diplomirala sam 1998. godine i na Odsjeku tekstilnog inženjerstva Tehnološkog fakulteta
u Banjoj Luci, a zatim upisala postdiplomski studij – usmjerenje Zaštita životne sredine i
položila sve ispite prema planu i programu. Na Odsjeku tekstilnog inženjerstva bila sam
angažovana kao spoljni saradnik-asistent na provoĎenju teoretske i praktične nastave iz predmeta
Tehnologija bojenja i štampanja.
Od 2008. godine radim u Ministarstvu industrije, energetike i rudarstva, na poslovima
višeg stručnog saradnika za sektor tekstila, kože i obuće, a trenutno radim kao viši stručni
saradnik za razvoj industrijskih politika. U organizaciji UNDP-Razvojnog programa UN, u
periodu 2010-2011. godine uspješno sam završila obuke koje su obuhvatale metedologiju izrade
strateškog plana i metedologiju izrade i donošenja javnih politika za koje sam dobila
odgovarajuće sertifikate. TakoĎe, posjedujem Sertifikat za uspješno završenu obuku na temu
„Transponovanje EU zakonodavstva u pravni sistem BiH― i Sertifikat za uspješo završenu obuku
na temu „Procjena uticaja uvoĎenja propisa― u okviru EU Projekta „Infrastruktura kvaliteta u
BiH―. U organizaciji EU projekta „Infrastruktura kvaliteta― u BiH (EUSIP) u okviru komponente
1 - Preuzimanje i implementacija EU direktiva Novog pristupa boravila sam u studijskoj posjeti
Španiji, gdje su domaćini bili španski institut za standardizaciju (AENOR) i špansko nacionalno
tijelo za akreditaciju (ENAC).
Učestovala sam, kao član radnih grupa, u izradi strateških dokumenta, programa, studija,
analiza i tehničkih propisa iz oblasti industrije i sektora tekstila, kože i obuće. Član sam
Sektorskog odbora za kožu i obuću u okviru Projekta „Credo Krajina―, gdje aktivno učestvujem
u radu. Osnovni zadatak sektorskog odbora je definisanje problema, postavlјanje cilјeva i
iniciranje intervencija u cilјu pobolјšanja stanja u sektoru industrije kože i obuće. TakoĎe, kao
član radne grupe „Analiza potreba za obukom― uključena sam u Projekat preduzetničko učenje u
obrazovnim sistemima BiH (ELES). Član sam radnog tijela projekta Regionalna mreža za
pristupanje EU u oblasti životne sredine i klimatskih promjena (ECRAN) - za industrijske
emisije. Kao entitetski voditelj, uključena sam u rad projekta Pomoć u tranziciji i izgradnji
institucija- IPA 2 za BiH.
Poznajem rad na računaru i imam sertifikat ECDL Start Certificate (Word, Excel, Internet
i dr.), a od stranih jezika koristim engleski i njemački jezik.
12

Download Report